Trillingen
Normen & waarden
Trilllingen in de bouw In Nederland zijn zo’n anderhalf miljoen mensen dagelijks blootgesteld aan trillingen. De meeste mensen hebben last van lichaamstrillingen, in de bouw vooral machinisten en chauffeurs. Weg-wiel contact van materieel leidt tot de meeste klachten. Hand-armtrillingen ontstaan door het werken met trillend handgereedschap, 25.000 mensen in de bouw hebben er mee te maken. Hoe langer en intensiever de trillingen en stoten, des te groter de gezondheidsrisico’s. Stationaire, meer gelijkmatige trillingen zijn minder schadelijk. Dit boekje beperkt zich tot hand-armtrillingen. Witte vinger syndroom Van het werken met trillend handgereedschap kun je pijnlijke en gevoelloze vingers krijgen, gewrichtsklachten aan vingers, pols, armen en schouders en vervroegde slijtage. De trilling van gereedschap kan de bloedvaatjes van de vingers vernauwen en dat leidt tot een slechtere doorbloeding. Vingers worden wit van kleur en pijnlijk. Wie er eenmaal last van heeft, krijgt pijnaanvallen die heel kort, maar ook langere tijd kunnen duren. Kou en vocht verergeren de klachten. Een groter gezondheidsrisico zijn tintelingen en een doof gevoel in de vingers. Deze ‘dode’ vingers zijn het gevolg van afwijkingen in de kleine zenuwen. De vingers worden gevoelloos, waardoor het lastig wordt gereedschap vast te houden en te gebruiken. Slopers, (beton)timmerlieden, kabel- en buizenleggers en vloerenleggers zijn beroepsgroepen in de bouw die moeten oppassen voor te veel hand-armtrillingen. De gereedschappen die zij gebruiken geven namelijk de meeste risico’s: • Sloop-, breek- en bikhamers • Boorhamers en trilstampers • Nietpistolen en schiethamers • Trilnaalden, - platen en -balken • Boor-, schuur- en slijpgereedschap Reductie van trillingen in gereedschap en machines voorkomt gezondheidsklachten en beperkt arbeidsrisico’s. Er is veel bekend over de effecten van trillingen. Daardoor zijn normen ontstaan en meetmethoden verbeterd. Tevens worden gereedschappen technisch verbeterd. Dat laatste heeft bij Makita permanente aandacht.
14
Trillingen
Productinformatie
70% minder trillingen, 70% meer kracht AVT in de zware breekhamer HM1810 zorgt op een andere manier voor de reductie van trillingen dan bij de combihamer. De krukas drijft bij de breekhamer niet alleen de zuiger aan, maar ook het contragewicht. De tegengestelde beweging van het contragewicht resulteert in een ongekend laag trillingsniveau. Ten opzichte van zijn voorganger (HM1800) kent deze HM1810 een reductie van 70% in trillingen en bovendien een toename van maar liefst 70% aan slagkracht. Dat betekent concreet dat er meer werk met meer comfort kan worden verricht.
Contragewicht
20
�������������
�������������
����� ����
����� ������
����� ����
�������������
�������������
�������
����� ����
Als voorbeeld: Volgens de nieuwe richtlijnen mocht met een HM1800 slechts 16 minuten per dag per persoon worden gewerkt. Dankzij AVT mag er met de HM1810 per persoon 3 uur per dag worden gewerkt. Dat is een enorme productiviteitswinst.
Trillingen
Normen & waarden
De regels Er zijn twee Europese richtlijnen voor trillingen van kracht: de Machinerichtlijn en het Arbobesluit fysische agentia. De Europese Machinerichtlijn verplicht producenten van handgereedschap om trillingen tot het laagst mogelijke niveau terug te brengen. Een trillingsniveau in m/s2 moet zijn aangegeven in de handleiding van het apparaat. Het Arbobesluit fysische agentia is een onderdeel van de Europese richtlijn voor de bescherming van de veiligheid en gezondheid van werknemers. Voor de aanpak van trillingen in de bouw is het de belangrijkste norm, want er staan grenzen in voor hand-armtrillingen op de werkplek. Twee waardes zijn vastgelegd: de grenswaarde van 5 m/s2 en de actiewaarde van 2,5 m/s2, beide voor een achturige werkdag. Komt het trillingsniveau boven de actiewaarde, dan moet een bouwbedrijf een plan van aanpak maken waarin maatregelen zijn vermeld zodat het niveau niet hoger wordt. De realiteit is dat overschrijdingen van beide waardes in de bouw veel voorkomen. Zowel werkgevers als werknemers kunnen boetes krijgen voor overtredingen. Deze richtlijn brengt een aantal verplichtingen met zich mee: • Risicobepaling – een bouwbedrijf moet een risicobeoordeling op papier hebben. Vaak volstaat het om daarvoor de gegevens uit de handleiding van het gereedschap te gebruiken waar het trillingsniveau in staat. Maar als er heel veel met trillend gereedschap wordt gewerkt en dat tot overschrijdingen leidt, dan moet het bedrijf de niveaus van trillingen meten waaraan werknemers zijn blootgesteld. • Blootstelling voorkomen of beperken als de actiewaarde wordt overschreden - maatregelen nemen om onder de grenswaarde te blijven. • Voorlichting van personeel – werken aan bewustwording door informatie te verstrekken en training te geven. Werknemers hebben de plicht de instructies op te volgen. • Overleg met personeel – een bedrijf moet zijn personeel informeren en met de mensen overleggen over de maatregelen om hand-armtrillingen te beperken. • Gezondheidstoezicht – wie aan trillingsniveaus boven de actiewaarde is blootgesteld heeft recht op gezondheidskundige begeleiding.
Maak het met Makita. 15
Trillingen
& gezondheid
De trillingsintensiteit van handgereedschappen Soort gereedschap
Trillingsintensiteit in m/s2 *
Frequentie in Hz
Beroepsgroep
Sloop/breekhamer
19 ± 9 m/s2
20-50
Koppensnellers
Bik/hakhamer
17 ± 13 m/s2
50-100
Slopers
Elektrische boorhamers
6,8 ± 3 m/s2
50-80
Betontimmerlieden
Trilstampers
25 ± 15 m/s2
70-80
Spoorleggers kabel/buizenleggers
Nietpistolen/schiethamers
9 ± 6 m/s2
50-100
(beton)timmerlieden
Trilnaalden, -platen, balken, powerfloats e.d.
6,6 ± 4 m/s2
60-90
Betontimmerlieden Vloerenleggers Spoorleggers Kabel/buizenleggers
Boor-, schuur-, slijp- en polijstgereedschap
6,4 ± 4 m/s2
60-200
Voegers Natuursteenwerkers Terrazzowerkers Timmerlieden
Bron: Arbouw * aangegeven waarden zijn richtlijnen. Trillingsniveau’s verschillen van machine tot machine en van merk tot merk Maximum dagelijkse tijf van blootstelling voor overschrijding Vibratie (m/s2)
Actie waarde 2,5 m/s2
Grenswaarde 5 m/s2
1,8
15 uur
62 uur
2,5
8 uur
32 uur
3,5
4 uur
16 uur
5,0
2 uur
8 uur
7,0
1 uur
4 uur
8,0
46 min
3 uur
10,0
30 min
2 uur
14,0
15 min
1 uur
20,0
8 min
30 min
25,0
4,8 min
19 min
27,0
4,1 min
16 min
Formule A (8) = ahv √ (T/T0), waarin A(8) = dagelijkse blootstelling vibratie, ahv = vibratie machine, T = maximale dagelijkse tijd van blootstelling, T0 = 480 min (8 uur). Rekenvoorbeeld: HM1810 ahv = 8 m/s2; A(8) = 5 m/s2 (grenswaarde); T0 = 480 min A(8) - ahv √ (T/T0) -> T = T0/(ahv/A(8))2 = 480 / (8/5)2 = 187,5 min = 3 uur 7 minuten 30 seconden
16
Trillingen
Wat doe je er tegen?
Werkgevers en werknemers in de bouw hebben rechten én plichten. Ieder moet voor zichzelf óf zijn mensen aandacht besteden aan veilig en gezond werken met gereedschap. Wie met trillend handgereedschap werkt kan zelf klachten door handarmtrillingen voorkomen door: • Warme kleding en handschoenen te dragen. • Ontspannen te werken want vooral door hard te knijpen worden trillingen overgedragen. • Het juiste gereedschap voor de juiste klus te gebruiken. • Gereedschap goed te onderhouden. • Trillend handgereedschap niet in een lawaaiige omgeving te gebruiken, want (hinder door) geluid en trilling zijn nauw met elkaar verwant. • Niet te roken, want roken vernauwt de bloedvaatjes net als de trilling van gereedschap. Ook een werkgever heeft veel mogelijkheden om zijn personeel te beschermen: • Risicosituaties herkennen – bepaal het trillingsniveau en beoordeel de blootstelling, de wet verplicht het. Geven de handleiding van de fabrikant of andere externe bronnen onvoldoende nauwkeurige informatie, dan moet het werkelijke trillingsniveau worden gemeten. Organisaties als arbodiensten hebben ervaring hiermee. • Lager trillingsniveau – aanpassing van het werk voorkomt veel klachten. Als er keuze is, kies dan gereedschap dat het minste trilt. Op afstand bestuurbaar gereedschap is een uitkomst. Goed onderhouden gereedschap en bewust gebruik draagt ook bij aan beperking van de risico’s. • Lagere blootstellingsduur – zorg voor taakroulatie en voldoende herstelperiodes waarin ander werk wordt gedaan. Ook pauzes horen daarbij. • Minder belasting – zorg voor een goede werkplek en regel dat de werknemer in een prettige houding het gereedschap kan gebruiken. Misschien kan de werkhoogte worden aangepast of gereedschap worden opgehangen. Daardoor is namelijk minder duw- en knijpkracht nodig en zijn er minder hand-armtrillingen. Een goede werkinstructie is ook van groot belang, evenals kennis welk gereedschap voor welke taak het meest geschikt is. • Warm houden – houd lichaam en vooral handen warm. Kou en vochtigheid, ook kou van pneumatische werktuigen, zijn een goede voedingsbodem voor witte vingers. En verstrek de juiste kleding en handschoenen. • Gezondheidsbewaking – bij trillingsniveaus boven de actiewaarde moet een werknemer gezondheidskundig begeleid worden. Alle werknemers in de bouw hebben recht op een Periodiek Arbeidsgezondheidskundig Onderzoek (PAGO), dat door de arbodienst wordt uitgevoerd en vastligt in de CAO. Afhankelijk van het beroep worden effecten door hand-armtrillingen in het onderzoek meegenomen.
Maak het met Makita. 17
Trillingen
Wat doet Makita er tegen?
Aardbevingstechnologie toegepast in gereedschap De Japanse ingenieurs van Makita hebben een innovatie ontwikkeld, Anti Vibration Technology (AVT), die trillingen in gereedschap drastisch reduceert. Deze technologie is ontleend aan de trillingsdemping van gebouwen bij aardbevingen, waar men in Japan noodgedwongen veel ervaring mee heeft. Dankzij actieve absorptie van vibratie, waarbij een contragewicht de trillingen opvangt, ligt de machine voelbaar rustiger in de hand. Deze innovatie wordt toegepast op een aantal uiteenlopende machines zoals de hamers met AVT, maar ook zaag- en schuurmachines. Overigens heeft ook het verhogen van de machineprestatie een positieve invloed op de hoeveelheid trillingen waaraan de gebruiker wordt blootgesteld. Simpelweg omdat er sneller gewerkt wordt.
�������������
������������� ����������
����������� �
18
��������
Trillingen
Productinformatie
AVT reduceert trillingen met 17% De nieuwe HR4010C is de opvolger van de bekende HR4000C SDS-Max combihamer. Dankzij z’n AVT systeem trilt hij 17% minder. Dat is goed te voelen. De machine ligt veel rustiger in de hand. Contragewicht De trillingen in de HR4010C worden door de dynamische actie van het contragewicht efficiënt geabsorbeerd. Als de zuiger het slagstuk richting de beitel of boor duwt wordt er in het krukashuis een onderdruk en in het slaghuis een overdruk gecreëerd. Door deze drukverschillen zal het contragewicht naar achter bewegen. Andersom, als het slagstuk wordt teruggezogen wordt door de overdruk in het krukashuis en de onderdruk in het slaghuis het contragewicht naar voren bewogen. Smart Impact Technology (SIT) Maar niet alleen de lage vibratiewaarde van 5 m/s2 zorgt voor gezonder en comfortabeler werken. Doordat de slagkracht is vergroot naar 9,5 Joule werkt de HR4010C ook sneller. In combinatie met de Smart Impact Technology zorgt dit voor een productiviteitsverbetering tot wel 50%. Dus minder trillingen, meer slagkracht en een intelligente slagtechniek zorgen voor een zo kort mogelijke blootstelling aan vibraties.
Voelbaar rustiger
Efficiente trillingsabsorptie
Tot 50% productiviteitsverbetering met SIT
Maak het met Makita. 19
Trillingen
Productinformatie
AVT maakt reciprozaag voelbaar rustiger Net als bij de HM1810 wordt het contragewicht in de JR3070CT aangedreven door de krukas en in tegengestelde richting bewogen. Dit resulteert in een voelbaar rustigere machine. De JR3070CT heeft een vibratiewaarde van 10 m/s2 en de JR3060T, een reciprozaag zonder AVT en met een vermogen van 1250 Watt een vibratiewaarde van 20 m/s2. De nieuwe richtlijnen op het gebied van trillingen schrijven voor dat er met de JR3060T een half uur per dag mag worden gewerkt, en met de JR3070CT twee uur, een factor vier verschil. De tijdsduur van de blootstelling aan trillingen is misschien nog wel belangrijker dan de trillingen zelf. Daarom schenkt Makita veel aandacht aan het krachtiger maken van de machines, zodat de klus minder lang duurt. De nieuwe reciprozaag JR3070CT heeft een vermogen van 1510 Watt en een pendelmechanisme, waardoor hout zeer snel kan worden gezaagd.
3 Pendelstanden voor sneller werken in hout
AVT maakt het werk comfortabel
Maak het met Makita. 21
Trillingen
Productinformatie
Minder trillingen, beter zagen Voordat Makita de term Anti Vibration Technology (AVT) introduceerde werden er al decoupeerzaagmachines, 4340(F)CT en 4341(F)CT, met een zeer laag trillingsniveau ontwikkeld. Ook bij deze machines werkt AVT volgens hetzelfde principe als bij de breekhamer. Het contragewicht wordt aangedreven door de krukas en in tegengestelde richting bewogen. Volgens de nieuwe regelgeving mag met de 4340/1(F)CT met vibratiewaarde van 6 m/s2, 5 uur en 55 min per dag worden gewerkt. Bij een conventionele decoupeerzaag zonder AVT en met vibratie-waarde van 9 m/s2 zoals de 4324K is dit 3 uur per dag. Het lage trillingsniveau draagt ook bij aan een beter eindresultaat. Doordat de decoupeerzaag minder trilt en de vierkante zaagas niet kan torderen zijn de zaagsnedes preciezer. De luchtstroom uit de machine blaast het zaagsel voor de zaagsnede weg en de ingebouwde verlichting geeft hier bovendien veel meer zicht op. Deze decoupeerzagen gaan met een vermogen van 720 Watt door 13,5 cm hout.
Contragewicht reduceert trillingen
Vierkante zaagas voor zeer precieze zaagsnedes
Verlichting voor beter zicht op het werk
22
