“Trek weg”
als zwerver, nomade, pelgrim
Verslag Nationale Vredesdag Religieuzen 12 september 2015
Inhoud Welkom ochtendzegen en opening ........................................................ 1 Trek weg, als zwerver,nomade,pelgrim .................................................. 1 Deel 1: Trek weg ..................................................................................... 2 Intermezzo ............................................................................................. 3 Deel 2: Ga............................................................................................... 3 Intermezzo ............................................................................................. 5 Deel 3: Het Land ..................................................................................... 5 Mededelingen en presentatie stands ..................................................... 7 De toekomst van de inzet voor vrede ..................................................... 9 Toespraak van de KNR-voorzitter ......................................................... 10 Lunchpauze .......................................................................................... 11 Middagdeel .......................................................................................... 11 Zaaldiscussie ........................................................................................ 12 Uit de zaal ............................................................................................ 12 Slotviering ............................................................................................ 16 Om te herinneren................................................................................. 16
Zo'n honderdtachtig mensen kwamen naar de Nationale Vredesdag Religieuzen. Deze 27e was tevens de laatste. Aan een mooie traditie kwam een waardig einde. De inzet voor gerechtigheid en vrede zal in de toekomst andere vormen krijgen.
Welkom ochtendzegen en opening Dagvoorzitter Dinie van ’t Erve spreekt woorden van welkom. Als ochtendzegen zingen wij: Gezegend zijt Gij, die voor mensen geweest zijt, een weg uit het duister, die nog met ons meegaat. Ignatia, voorzitter van de Werkgroep Vredesvraagstukken, spreekt woorden van dank uit aan de deelnemers, die vandaag zijn gekomen. Wij zijn bijna allemaal geheel of gedeeltelijk gepensioneerd, maar nog helemaal gepassioneerd.
Trek weg, als zwerver, nomade, pelgrim Lezing door Lieve Troch Lieve Troch is buitengewoon hoogleraar Feministische Studies in Theologie en Religiewetenschappen aan het Oecumenisch Instituut van de Methodistische Universiteit in Sao Paulo (Brazilië). Hartelijk dank voor het vertrouwen. Ik ben vereerd dat ik hier voor de vijfde maal tot u mag spreken.
1
Het thema is gekozen om diverse redenen. Wij trekken nu weg, maar dat betekent niet dat we nu zwervers zijn. We blijven onderweg in onze inzet. De tweede reden is dat het wegtrekken een vast thema is in onze religieuze traditie. Ten derde zijn de meesten van ons bezig met de laatste etappe van de levensreis. We kunnen terugkijken op een weg. Daarbij is het rijk Gods het eindpunt, maar we komen daar niet aan. De vierde reden is de pelgrimstocht voor gerechtigheid en vrede van de Wereldraad van Kerken. We spraken in de voorbereiding in maart ook over vluchtelingen. We konden toen nog niet vermoeden dat dit thema het hele politieke veld zou gaan beheersen. Politiek Nederland zit in een onverkwikkelijk debat. Met welke ogen kijk ik, door welke bril? Met wiens ogen kijk ik mee? Het land waar de bijbelse verhalen zich afspelen, Syrië, Irak en Israël, staat nu in brand.
Deel 1: Trek weg Abraham, Mozes, de Assyrische en Babylonische ballingschap. Drie keer wegtrekken, drie keer heel verschillend. Abraham trekt weg uit het land van zijn vaderen. Deze tekst staat nu onder grote druk. In Deuteronomium lezen we: mijn vader was een zwervende Arameeër. Die aanduiding had in die tijd een negatieve klank. Een zwerver, en dan ook nog een Arameeër. Het wegtrekken was een keuze voor het verlaten van een bepaalde zekerheid, naar een totale onzekerheid. Abraham trekt weg uit bestaande patronen en van oude goden. Echter, Abraham rijdt zelf een scheve schaats. Hagar wordt de woestijn in gestuurd. Het wonderlijke is dan dat juist Hagar degene is, de enige in de hele bijbel, die God van aangezicht tot aangezicht zal zien. We zien het vaker in de bijbel: een dominant verhaal, en daarnaast een tegenstem. Het zet ons eigen verhaal op zijn kop. Velen van ons zijn missionaris geweest, en hebben menigmaal opgebroken. Maar dat is
2
niet genoeg. Ook wij hebben mensen uitgesloten. God ziet naar hen om. In dat licht is het verhaal van Abraham, Sara en Hagar een sleutelverhaal geworden. Abraham moet steeds opnieuw opbreken, en via Hagar zal hij God zien. Het wegtrekken van Mozes is er een van bevrijding uit onderdrukking. Het volk gaat op zoek naar een beloofd land. Het volk is als Hagar. God is met de verdrukte. JHWH is handelend aanwezig. De uittocht werd gevolgd door een intocht, een invasie. Wat gebeurde er met de Kanaänieten en de andere volkeren? De Israëlieten wisten de God van de verdrukten niet vast te houden. Ze gingen zelf volkeren onderdrukken. God verliet later ook de koningen, hetgeen uiteindelijk leidde tot de ballingschap. In wat er nu gebeurt in ons landje zie je iets soortgelijks. Nederland voert oorlog in drie gebieden. De vluchtelingen worden onderwerp van onfris politiek debat. In Europa weten we precies wat anderen moeten doen. Er wordt gepleit voor opvang in de regio. 4,6 miljoen Libanezen vangen al vier jaar 1,2 miljoen Syriërs op. Het is verwarrend om die verhalen van het Oude Testament en onze hedendaagse werkelijkheid naast elkaar te lezen. Een indringend gedicht van een vluchteling: Niemand verlaat zijn huis, tenzij je huis je wegjaagt.
Intermezzo Tussen het eerste en het tweede deel van de lezing is er een zoempauze, afgesloten met het zingen van de liederen Geloven begint in het opstaan van armen en Groot is de wereld.
Deel 2: Ga We kijken nu naar de tocht. Een ander beeld van God komt op de tocht naar voren. De tocht is het spanningsveld tussen het vertrek en de belofte. Wij zijn een paar keer in ons leven aan een nieuwe tocht 3
begonnen. Daarbij waren we niet altijd zeker op welke weg we zaten. Anderen moeten je helpen. De verleidingen waren groot: om een gemakkelijke weg te kiezen, om anderen ons te laten vertellen waar we heen moesten, om anderen van de weg te duwen. Meestal zie je pas achteraf wat je traject is geweest. Dat je fout bent gelopen en een andere route moet gaan kiezen. Is ommekeer mogelijk? Tegen het einde worden we onszelf duidelijk. Hebben we een eigen pad gelopen, of zijn we met de grote processie meegehobbeld? In de bijbel lezen we heel veel over tochten. De tocht door de woestijn van het volk, woestijntijd van Jezus, Samaritaan die zijn tocht onderbrak, de Emmaüsgangers. De vluchtelingen van vandaag laten zien wat de tocht kan inhouden. De afschuwelijkste gebeurtenissen worden becommentarieerd. De politici willen helpen met bommen, en tussendoor willen ze veilige plekjes creëren, zodat de Syriërs niet naar hier hoeven komen. Hoe verschijnt God in al die tochten. Er zijn bijbelteksten die een leidraad geven. God verschijnt soms in andere gedaantes. God is verbonden met het handelen van mensen. Ps.85,11: Genade en trouw/waarachtigheid ontmoeten elkaar, gerechtigheid en vrede kussen elkaar. Vier woorden: genade, waarachtigheid, gerechtigheid en vrede, staan hier centraal. Wanneer mensen tegen elkaar worden uitgespeeld, biedt deze tekst een richting. God verschijnt tijdens de barre tocht in de woestijn: als Shekinah, de vluchtige, steeds verschijnende en verdwijnende aanwezigheid van God. Dit vrouwelijke beeld is lange tijd ondergesneeuwd geraakt. De joodse theologe Melissa Rafael onderzocht dagboeken van vrouwen in concentratiekampen. Zij zorgden voor elkaar en voor elkaars kinderen, hoe moeilijk dat ook was. In dat zorgend handelen van de vrouwen zat Gods vluchtige aanwezigheid. Melissa Rafael wijst op een parallel in de tocht door de woestijn, en in de Stenen Tafelen. In het volk ging het er ruw aan toe. Dat leidde tot de noodzaak van een ethiek. Hier werd God uitgenodigd om onder de mensen te wonen. De Shekinah bevindt zich in de ruimte tussen de engelen op de Ark van het Verbond. Humaan 4
handelen tijdens de tocht is een uitnodiging aan God om weer onder de mensen te komen wonen. Een individuele relatie met God in onze veilige beslotenheid is een illusie. In de wreedheid die op zo veel plaatsen gebeurt, wordt God dagelijks vermoord. Wij kunnen, door menselijk te handelen, God weer bij ons uitnodigen.
Intermezzo Tussen het tweede en het derde deel van de lezing is er weer een zoempauze, afgesloten met het zingen van de liederen Harde steen zal zachte klei, zal akker zijn en Ga dan op weg.
Deel 3: Het Land Het eindpunt van onze tocht is het Land, de Belofte. Voor honderdduizenden zijn wij het Land van Belofte. Maar het Beloofde Land is afgeschermd. Je komt er niet in, want wij zijn bang, kwaad en zelfzuchtig. We bouwen grenzen: taal, cultuur, nationaliteit. Voor onszelf en elkaar blijken wij geen land van belofte te kunnen zijn. Kan een beloofd land grenzen hebben? Velen van ons hebben toch een hybride identiteit: Nederlander en Syriër, Belg of Marokkaan; missionaris; wereldreiziger. Zuiverheid is een mechanisme van uitsluiting. In alle godsdiensten zwelt de roep om zuiverheid aan, en daarmee worden velen uitgesloten. Hoe kunnen we over God spreken in het licht van de grenzen die we oprichten. De bijbel kent veel teksten over Sofia, de Wijsheid. Weer een vrouwelijk beeld, net als Shekinah. Degenen die uit Babylon terugkeerden, raakten bij terugkeer in het land, in conflict met degenen die waren gebleven. Dit conflicten gingen over de verdeling van macht, en ook over verschillen in godsdienst, die intussen waren opgetreden. Twisten over uitsluiting, over zuiverheid en valsheid. In die context ontstaat het beeld van Sofia. De wijsheid is een vrouw. Ze is draagster van het vreemde, omdat de mannen de norm zijn. Daarmee
5
wordt Sofia een beeld van het andere, de Andere. Zij breekt uit de bestaande categorieën: niet gebonden door grenzen, ze hoort niet bij ons en niet bij de ander. Sofia heeft in diverse bijbelse boeken een voorname plaats. Ze heeft kenmerken van diverse goden uit de omgeving. Ze is een hybride. Ze beschrijft zichzelf als Schepper en schepsel, als inheems en vreemd. Ze woont op de grens. Ze is er al vanaf voor het begin. Spreuken 8: Sofia leeft op de kruispunten, op de pleinen, aan de grenzen. Op die plekken vinden de tegenstellingen van het leven plaats. We zien in het Midden-Oosten dat op die plekken de vernieuwing is begonnen, en ook weer is neergeslagen. Tegelijk heeft Sofia ook een huis gebouwd, op zeven pilaren. Daar nodigt ze de wereld uit om aan tafel te komen. Sofia staat op de plaatsen waar de conflicten zijn, maar ook op de rustpunten, in het open huis. Zo kan Sofia nu een hoopvol beeld zijn in onze werkelijkheid. Sofia behoort aan niemand toe, ze is er voor iedereen. Voor haar huis heb je geen paspoort nodig. Ze laat zich ook niet aan een bepaalde godsdienst binden. Het geweld in de wereld zal niet gauw stoppen. We kunnen de wereld niet veranderen, maar we kunnen wel in menselijk handelen het Beloofde Land voor sommige mensen zichtbaar te maken. Het gebeurt al: mensen die vluchtelingen welkom heten, rijke booteigenaren die drenkelingen gaan redden. Op Sri Lanka hebben etnische en religieuze tegenstellingen tot een dertigjarige burgeroorlog geleid, die nu door een broze vrede is gevolgd. Ergens in het Oosten van het eiland heeft een Singhalese vrouw het initiatief genomen tot een wekelijkse wandeling in stilte tussen vier religieuze gebouwen, samen met enkele Tamilvrouwen. In de heiligdommen gingen de vrouwen met elkaar praten. Langzaamaan is deze tocht uitgegroeid, doordat allerlei mensen zich erbij aansloten. Tussen de ontheemden en uitgestotenen is het goddelijke aanwezig. Vreemden worden vertrouwd met elkaar. Hier beweegt Sofia zich.
6
Kijk naar de Emmaüsgangers. Door het delen van brood, wijn en verhalen met een vreemdeling, worden zij weer vrij, en kunnen ze teruggaan naar Jeruzalem. Shekinah, Sofia: beelden van God die tussen mensen wil wonen.
Mededelingen en presentatie stands
Yosé Höhne – Sparboth vertelt dat op de stand van de Commissie Vredesvraagstukken materiaal ligt waarmee we toch gaan proberen de wereld te veranderen: over Laudato Si', over de Klimaatloop naar Parijs, over de Pelgrimstocht van Gerechtigheid en Vrede, een uitgave van Kerk en Vrede over het geweldloos oplossen van conflicten. Verder is er een inzameling voor een opvangplek voor vluchtelingen in Zuid-Syrië.
Verder zijn er stands van het Woonwagenpastoraat, Narratio, uitgeverij Dabar, en de Stichting Religieuzen Tegen Vrouwenhandel.
7
8
De toekomst van de inzet voor vrede Gerard Moorman van de CMBR vertelt over de manier waarop het werk voor gerechtigheid, vrede en heelheid van de schepping, van met name vrouwelijke religieuzen een vervolg zal krijgen. Als CMBR hebben we de opdracht om sporen van God te zoeken, en soms ook zelf te trekken. Paus Franciscus heeft ons hoop en aanknopingspunten gegeven, met zijn authentieke inzet en met zijn geschriften Evangelii Gaudium en Laudato Si'. Als CMBR gaan we ons actiever bemoeien met maatschappelijke kwesties en met kwesties in de kerk. Het zal minder een denktank zijn. Daarbij gaan we steeds nauw samenwerken met andere organisaties. In april hebben we samen met de commissie Vrouwencontacten een bijeenkomst georganiseerd over het gezin, waar mensen zich open konden uitspreken over dit onderwerp. De special over Laudato Si' is al genoemd. Dit najaar zullen we meewerken aan de Klimaatloop naar Parijs.
9
Toespraak van de KNR-voorzitter Broeder Cees van Dam c.s.a., voorzitter van de KNR, spreekt de leden van de commissie Vredesvraagstukken toe. Jesaja geeft ons hoop met een visioen van het komende Rijk. Dat Rijk is nog ver weg. Op het Prinsjesdagontbijt klonk gisteren een indringend pleidooi van een speciaal rapporteur van de VN voor vluchtelingen. Zij wees, net als de spreekster van vandaag, op Libanon, dat veel ruimhartiger Syriërs opneemt dan Nederland. Het Rijk is nog ver, maar bij deze dag mogen we wel terugzien in dankbaarheid. Die dankbaarheid geldt zeker de commissie die deze Vredesdagen met veel creativiteit en geestdrift heeft georganiseerd. De KNR is daar alle leden heel dankbaar voor. Een speciaal woord van dank geldt zuster Suze Lases. Deze beantwoordt dat met dankwoorden aan alle commissieleden, en ook aan allen die in het verleden de commissie vormden
10
Lunchpauze
Middagdeel We openen de middag met het lied Licht dat terug komt.
11
Zaaldiscussie Bij het begin van de middagdiscussie vertelt Lieve Troch over de situatie in Syrië. Syrië is de bakermat van het christelijk geloof. Een oude vriend van haar is aartsbisschop van de Melkitische kerk in ZuidSyrië. De stad waar zijn bisschopshuis staat, is verlaten door de bewoners die de kracht hadden te vluchten. Het bisschopshuis is nu tegelijkertijd een toevluchtsoord voor allerlei mensen. Door vijf partijen wordt de stad belaagd. De waterbronnen zijn gebombardeerd. De commissie Vredesvraagstukken heeft een bus neergezet, waarin bijdragen kunnen worden gegeven. De bisschop verzoekt een of twee congregaties het bisdom financieel te adopteren. Van harte aanbevolen. De nood is heel hoog. Uit de zaal
Hoe komt onze hulp aan? Via welk adres? Antwoord Lieve: Door de boycot en de oorlog komt er niets aan via de gewone kanalen. Als een congregatie het bisdom wil adopteren, kan dat via het contact dat we hebben met deze bisschop.
Hoe kan het dat Nederland daar nu gaat bombarderen? In de politiek lijkt men ook niet echt een idee te hebben van de situatie in Syrië en Irak.
De Shekinah is goed in te voelen, maar Sofia is wat moeilijker te plaatsen. Antwoord: Ik heb drie beelden gegeven van het goddelijke: JHWH, Shekinah en Sofia. JHWH is aanwezig bij de mensen in de woestijn. De Shekinah verbindt de aanwezigheid van God met het handelen van mensen. Als de mensen niet menselijk handelen, is de Shekinah er niet. De Sofia laat ons zien dat het goddelijke niet bij één club hoort. Jezus is een profeet van de Sofia. Het goddelijke is grensoverschrijdend.
Kunnen we niet een actie ondernemen? Het verslag van deze dag naar de regering en het parlement sturen?
12
Ja, graag een actie. De paus roept ons op vluchtelingen in de kloosters op te nemen. We moeten iets doen.
Bij politieke actie moet je weten hoe je het aanpakt. De Landbouwgroep van het WRGV heeft de ervaring dat als je de betreffende minister aanschrijft ook alle woordvoerders de tekst ontvangen.
Kerken staan terecht onder kritiek. We zijn er niet voor om de as door te geven, maar het vuur. Als een kerk 1 Korinthië .13 geloofwaardig kan voorlezen, ben je waar je moet zijn. Anders ben je een schallende cymbaal.
Kun je met sommige acties de vluchtelingen niet juist benadelen? Antwoord: Het is hoopvol dat sommige mensen onverwacht positieve dingen zeggen en doen. Anderzijds kan het in Nederland ook dichtslaan. We bevinden ons op een gevaarlijk kruispunt. We moeten onze emotie en onze ratio goed bij elkaar houden nu. Veel hangt af van hoeveel vluchtelingen komen. Als er heel veel mensen binnenkomen, kan het allemaal niet meer volgens de regeltjes, dan is er meer mogelijk.
De Raad van Kerken is intensief bezig met dit punt. Momenteel is er veel publiciteit, terwijl de vluchtelingen al heel lang komen. Wat als de kranten zwijgen? Wat te doen met wildgroei van initiatieven. Er kan van alles mis gaan. Maar de kerken denken intensief na over hoe ze goede hulp kunnen bieden. Het Leger des Heils is op dit punt de best georganiseerde kerk.
De weerstand die er is tegen vluchtelingen roept ook een reactie op in de vorm van veel mensen die bereid zijn hen te verwelkomen. In Eindhoven stonden op een bepaald moment 900 mensen klaar om 300 vluchtelingen op te vangen.
Uit ervaring kan ik vertellen dat het niet alleen hulp bieden is, maar wederzijdse verrijking.
13
We hebben eerder grote groepen mensen opgenomen: uit Hongarije, Suriname, Vietnam, Somalië. Iedere keer is dat goed gekomen. Een oud idee is gastgezin te worden. Daarvoor hoef je mensen niet in huis te nemen, maar je verbindt je aan een familie, om er af en toe iets mee samen te gaan doen.
Veel mensen geloven niet in God, vanwege het kwaad in de wereld. Lieve stelt dat wij mensen God present stellen. Dat vind ik hoopvol. Als wij niets doen, kan God er ook niet zijn.
Moeder Teresa kwam een keer op visite in Tanzania. We vroegen toen aan haar hoe het mogelijk was dat zij zo veel mensen opnam. Zij zei toen: ´Er is altijd plaats voor eentje meer.´
Een eigen ervaring, als vluchteling na de slag om Arnhem: ´We hadden niets aan officiële instanties, want je had menselijkheid nodig. Gewoon vriendelijke mensen.´
Wij wilden met onze congregatie iets doen, maar de COA was er niet blij mee. We waren heel teleurgesteld.
We zijn hier veel rijker dan we zelf weten. Het goddelijke spat er helemaal af deze dag. Van alle kanten krijgen we uitnodigingen, van alle kanten zien we iets gebeuren. Het is een rijke tijd. Bedankt voor deze dag.
Vrienden van het Jeannette Noëlhuis, jonge mensen, willen een nieuw Catholic-Workerhuis openen, liefst in de Randstad. Wie een pastorie of klooster weet, geve aan Gerard Moorman een tip.
Het lijkt erop dat de COA de vluchtelingen bijeen wil houden, om te voorkomen dat ze thuisraken in Nederland. Antwoord Lieve: Je ziet een heel groot gegoochel met cijfers, vooral om verwarring te zaaien.
Praat alstublieft niet te negatief over de COA. De mensen die daar werken, lopen zelf ook tegen allerlei moeilijkheden aan.
14
Vanuit ons klooster in Rome hebben we, door ons iets te ontzeggen, een bijdrage geleverd aan het eten voor vluchtelingen. Allerlei andere kloosters deden ook mee. In Nederland maken regeltjes alles onnodig ingewikkeld.
Op de Filippijnen ging zo'n opvang vanzelf. Als mensen in nood waren, werd er geholpen. Dat konden gewone huismoeders zijn. Er hoefde geen geweldige organisatie aan te pas te komen.
15
Slotviering Aan het einde van een rijke Vredesdag vierden we onze verbondenheid en onze inzet voor gerechtigheid, vrede en heelheid van de schepping. Tijdens deze viering deelden de commissieleden een zelf samengestelde verjaardagskalender uit. Namens de commissie Vredesvraagstukken nam Suze Lases het woord. Zij dankte de KNR voor hulp en steun in de loop van de jaren, en verwoordde het volgende:
Om te herinneren "Trek weg." Zo'n dertig jaar lang hebben wij in verschillende toonaarden deze oproep ter harte mogen nemen. Trek weg uit racisme... Bijvoorbeeld toen de Surinaamse vrouwen ons lieten zien hoe zij als slaven hun creatieve weerbaarheid toonden met tekens in hun traditionele kleding, en hoe Phine ons toen – vol mededogen – heel fijntjes attendeerde op ons racisme... dat wij nog zo zelden her- en erkennen. Trek weg uit argeloosheid.... Word je van manipulaties bewust. Leer hoe je manipulaties op het spoor komt: "Wie zegt dit? Wie heeft hier voordeel van? Zie je wel wat je ziet?" Lieve heeft ons ervoor gewaarschuwd en noemde de deugd van de argwaan. Die hadden wij nooit leren beoefenen! Trek weg uit je zelfvoldaanheid... Trek weg uit je eigen kleine kringetje... We herkenden bij elkaar het verlangen en streven om weg te trekken uit ons enge kleine kringetje. Een bevrijdend wegtrekken! "De glans van herkenning hoe we elkaar tot Verbondgenoot zijn. "Zo mochten we reisgenoten worden met meer passie en minder ballast. De herinnering aan deze verrijking gedurende dertig jaar kan ons bemoedigen om, in de slijtageslag van de daagse dag – keer op keer – weg te trekken... met in het hoofd en hart het lied van bevrijding!
16
17
ORGANISATIE NATIONALE VREDESDAG RELIGIEUZEN Commissie Vredesvraagstukken KNR: Ignatia Crijns Dinie van 't Erve Yosé Höhne-Sparborth Suze Lases Met dank aan: Prof. dr. Lieve Troch Joy van der Werf Leny van den Bosch Tom Boesten, Bureau KNR Sylvia Hobeijn / Erica Op 't Hoog / Jeanette Janssen / Anouschka Vente secretariaat Bureau KNR Medewerkenden van het Ds. Piersoncollege Wij waren vele jaren te gast in het Ds. Piersoncollege. Een protestants-christelijke school met een open karakter. De school biedt VMBO-T, HAVO en Atheneum aan zo'n 1.600 leerlingen. Vanuit de bijbel behoren respect voor de medemens, hulpvaardigheid en dienstbaarheid, liefde en gerechtigheid er tot de kernbegrippen. Het hebben van een andere geloofsovertuiging is geen beletsel om je er als leerling en als gast thuis te voelen. Secretariaat: Emmaplein 19A 5211 VZ 's-Hertogenbosch e-mail:
[email protected] telefoon: 073 69 21 321
18
