TRAJECTEN VAN GEZINNEN IN ARMOEDE IN RELATIE TOT SOCIAAL WERKINTERVENTIES: WAT ERVAREN OUDERS EN SOCIAAL WERKERS ALS ONDERSTEUNEND?

TRAJECTEN VAN GEZINNEN IN ARMOEDE IN RELATIE TOT SOCIAAL WERKINTERVENTIES: WAT ERVAREN OUDERS EN SOCIAAL WERKERS ALS ONDERSTEUNEND? VAKGROEP SOCIAAL WERK EN SOCIALE PEDAGOGIEK (UGent) Onderzoeker: Tineke Schiettecat Promotoren: Prof. Michel Vandenbroeck en Prof. Griet Roets

CONTEXT BELEID, PRAKTIJK EN ONDERZOEK METHODOLOGIE OUDERPERSPECTIEF EN PRAKTIJKPERSPECTIEF RESULTATEN WAT GEZINNEN EN PRAKTIJKWERKERS ALS ONDERSTEUNEND ERVAREN DISCUSSIE

CONTEXT DE WALS VAN WELZIJNSPARADIGMA’S

CONTEXT

HUIDIGE CONTEXT

DE WALS VAN WELZIJNSPARADIGMA’S

(KINDER)ARMOEDEONDERZOEK

BLACK BOX

Laatste decennium: Opvallende verschuivingen op het vlak van armoedebestrijdingsbeleid en -praktijken

CONTEXT

HUIDIGE CONTEXT

Laatste decennium: Opvallende verschuivingen op het vlak van armoedebestrijdingsbeleid en -praktijken  Impact en aanpak van kinderarmoede



BLACK BOX

     

Europese Raad (2006) Nationale strategische rapporten (2006-2008) Kernthema Open Coördinatiemethode (2007) Nationale hervormingsplannen (cf. Europa 2020) Beleidsnota Armoedebestrijding (2014-2019) …

CONTEXT

HUIDIGE CONTEXT

Laatste decennium: Opvallende verschuivingen op het vlak van armoedebestrijdingsbeleid en -praktijken  Focus op educatie



  

Voorschoolse voorzieningen Gelijke ontwikkelingskansen Opvoedingsondersteuning

 Focus op arbeidsmarktactivering BLACK BOX

CONTEXT

HUIDIGE CONTEXT

Laatste decennium: Opvallende verschuivingen op het vlak van armoedebestrijdingsbeleid en -praktijken  Managerialistische logica



BLACK BOX

 Efficiënte, effectieve, voorspelbare zorg  Vlaanderen:  Evidence-based programma’s  Modulering en standardisering  Registratie en administratie  …

CONTEXT Onderliggende constructieprocessen? (Maeseele, 2012) HUIDIGE CONTEXT



 Liefdadigheidsparadigma  Civilisatiestrategieën als sociaal beleidsinstrument  Model van het burgerlijk kerngezin

 Welzijnsrechtenparadigma  Focus op welzijnsrechten volwassenen en kinderen  Uitbouw sociale zekerheid en sociale voorzieningen

 Sociaal investeringsparadigma BLACK BOX

 Focus op menselijk kapitaal i.f.v. economische groei  Investeren in kinderen, responsabiliseren van ouders

CONTEXT Implicaties HUIDIGE CONTEXT



 Armoedeonderzoek ≠ neutraal  Ingebed in een dominant discours dat ook door het onderzoek zelf mee gevoed wordt  Situeren ten aanzien van heersende sociale probleemdefinities

 Huidige context (sociaal investeringsparadigma) BLACK BOX

 Overwicht aan effectstudies (zie Peeters et al., 2014)

CONTEXT Lacunes in armoedeonderzoek HUIDIGE CONTEXT



BLACK BOX

 ‘Wat werkt?’ op basis van institutionele probleemdefinities vs. Brede variëteit aan betekenisconstructies  Perspectief van betrokken actoren: gezinnen in armoede  Intergerelateerde welzijnsrechten en bekommernissen van kinderen én volwassenen die zich in dezelfde armoedesituatie bevinden

METHODOLOGIE (1) OUDERPERSPECTIEF

METHODOLOGIE OUDERPERSPECTIEF ONDERZOEKSVRAAG

DATA-VERZAMELING

DATA-ANALYSE

Onder welke condities worden interventies in de opvoedingspraktijk beschouwd als ondersteunend en hoe verhoudt zich dit tot de mobiliteit van gezinnen uit de armoede?


DATA-VERZAMELING

Retrospectief biografisch onderzoek Met wie?    

DATA-ANALYSE

14 ouders (10 moeders, 4 vaders, 9 gezinnen) Met jonge kinderen (bij voorkeur één tussen 0-3 jaar) Financiële moeilijkheden op één of meerdere momenten in hun leven Contact met sociaal werkpraktijken, o.a. voorschoolse voorzieningen opvoedingsondersteuning

Hoe?     

2 à 4 Open diepte-interviews (1 tot 5 u.) (Re)constructie van levenstrajecten Aandacht voor transitieprocessen en ‘critical incidents’ Focus op de rol van sociaal werkinterventies ‘Ondersteuning’ en ‘mobiliteit’ als sensitizing concepts


DATA-VERZAMELING


DATA-VERZAMELING

DATA-ANALYSE

Ruth Lister (2004): Taxonomie van welzijnsstrategieën (‘forms of agency) in contexten van armoede


DATA-VERZAMELING

DATA-ANALYSE

Ons onderzoek: Welzijnsstrategieën bestuderen in interactie met sociaal werkinterventies

RESULTATEN (1) WAT GEZINNEN IN ARMOEDE ALS ONDERSTEUNEND ERVAREN

RESULTATEN (1) OVERLEVEN GETTING BY ERUIT GERAKEN GETTING OUT ZICH VERZETTEN GETTING (BACK) AT ZICH ORGANISEREN GETTING ORGANIZED TUSSENTIJDSE REFLECTIES

ANNA: “Ge zijt zo bezig met uw kind verder te helpen en met zelf te overleven dat ge eigenlijk niet ziet dat ge wel wat hulp kunt gebruiken rond het financiële. […] Allez, wij zagen dat wel, maar wij hadden zoiets van: wij kunnen dat wel. Zo een beetje uwe trots zo […] en ook een stukske schrik om uw zelfstandigheid te verliezen en om de extra’s kwijt te spelen waar ge eigenlijk nood aan hebt voor verder te kunnen gaan. […] Hadden wij vroeger in schuldbemiddeling gegaan… ik weet niet of het goed was gekomen. Omdat ge dan die opstekers niet meer had gehad. Want het was uiteindelijk van die kleine dingen – zoals op uitstap gaan of gaan shoppen – dat ge wel zoiets had van ‘oké, we hebben weer ne leuken dag gehad. Het geld is op, maar uiteindelijk, we hebben een leuke dag gehad en we kunnen er weer tegen’.”

RESULTATEN (1)  Aandacht voor de welzijnsstrategieën van ouders  Maar ook: verandering mogelijk maken OVERLEVEN GETTING BY ERUIT GERAKEN GETTING OUT ZICH VERZETTEN GETTING (BACK) AT ZICH ORGANISEREN GETTING ORGANIZED TUSSENTIJDSE REFLECTIES

MARIE: “Bijvoorbeeld als wij vroegen van: ‘Kunnen wij ne keer geld krijgen voor dat?’ Awel ja, dat lag daar. […] Sofie heeft overgepakt en dan bleek daar in ene keer voorbij de 700 à 800 euro betalingen nog in onze map te zitten. Dus Sofie heeft dat allemaal moeten rechttrekken. […] Hier was de overschakeling moeilijk, maar als ik dan besefte dat Sofie werkte en waarom dat zij ‘nee’ zei of ‘stel het een beetje uit’, dan wist ik ook van ‘oké, ik weet waarom’. […] Hadden we bij haar [de vorige praktijkwerker] blijven zitten, we hadden misschien nog jaren bezig geweest.”

RESULTATEN (1)  Ondersteuning ≠ Mobiliteit uit de armoede OVERLEVEN GETTING BY ERUIT GERAKEN GETTING OUT ZICH VERZETTEN GETTING (BACK) AT ZICH ORGANISEREN GETTING ORGANIZED TUSSENTIJDSE REFLECTIES

 Economische mobiliteit: waardig inkomen èn een goed leven EMILIE: “Ik ben ingeschreven voor een sociale woning. Al meer dan 6 jaar. ‘k Heb al eens een aanbieding gehad voor een appartement dat ze dan een jaar later gingen afbreken. […] Maar met wat ge nu weet over mij… Mijn kleintjes zijn niet gemakkelijk, ge hebt ze nog niet in actie gezien. Mijn grote hebt ge ook nog niet bezig gezien. En met zo 3 kinderen in een appartement gaan zitten? Binnen de paar maand zit ge daar buiten. Ze peinzen zij daar ook… Ze hebben een tuin nodig, ze hebben ruimte nodig. Waarom denkt ge, ja, ik geef 750 euro in de maand en mijn maand is rapper om of in een sociale woning hé. Maar ‘k heb wel op een bepaalde manier wat meer vrijheid.”

RESULTATEN (1)  Ondersteuning ≠ Mobiliteit uit de armoede OVERLEVEN GETTING BY ERUIT GERAKEN GETTING OUT ZICH VERZETTEN GETTING (BACK) AT ZICH ORGANISEREN GETTING ORGANIZED TUSSENTIJDSE REFLECTIES

 Economische mobiliteit: waardig inkomen èn een goed leven  Materiële en immateriële condities zijn niet van elkaar te onderscheiden, maar onlosmakelijk met elkaar vervlochten


TOM: “Voeding en al komt niet in aanmerking, pampers ook niet. Kledij, speelgoed, schoolmateriaal, uitstappen,… dat komt allemaal wel in aanmerking. […] Mijn ma, mijn zus en mijn tante gaan geld geven voor kleren. Als we die kleren gehaald hebben, houden we die kastickets, we steken dat dan binnen en we krijgen dat geld dan nog ne keer terug. We kunnen dat dan nog ne keer gebruiken. Ja, dat is wel schoon meegenomen. […] Dat is toch een lichtpuntje.”

RESULTATEN (1)  Weerstand bieden, niet meewerken, liegen,… ≠ ‘foute’ keuzes van ‘onverantwoordelijke’ cliënten OVERLEVEN GETTING BY ERUIT GERAKEN GETTING OUT ZICH VERZETTEN GETTING (BACK) AT ZICH ORGANISEREN GETTING ORGANIZED TUSSENTIJDSE REFLECTIES

 Alternatieve interpretatie: overlevingsstrategieën om welzijn mogelijk te maken in een context die weinig keuze toelaat en niet altijd voldoende resoneert met de eigen welzijnsstrategieën.


 Moeten mensen zich het label van armoede toekennen om zo zelf voor sociale verandering te zorgen?

JIMMY: “Als je ginder gaat word je niet zo bekeken van ‘Ah dat zijn mensen die niet veel hebben‘. Ge wordt aanvaard gelijk hoe dat ge zijt en dat vind ik wel belangrijk.“

RESULTATEN (1) OVERLEVEN GETTING BY

 Moeten mensen zich het label van armoede toekennen om zo zelf voor sociale verandering te zorgen? 

ERUIT GERAKEN GETTING OUT ZICH VERZETTEN GETTING (BACK) AT ZICH ORGANISEREN GETTING ORGANIZED TUSSENTIJDSE REFLECTIES



Risico: Ongelijke machtsverhoudingen worden niet doorbroken, maar eerder gemaskeerd

Alternatieve interpratatie: Sociale verandering vraagt een breder draagvlak en gedeeld engagement.

RESULTATEN (1) Wat ervaren ouders met jonge kinderen in armoedesituaties als ondersteunend? OVERLEVEN GETTING BY ERUIT GERAKEN GETTING OUT ZICH VERZETTEN GETTING (BACK) AT ZICH ORGANISEREN GETTING ORGANIZED TUSSENTIJDSE REFLECTIES

 Dominante route uit (kinder)armoede dient genuanceerd te worden  Ondersteuning ≠ definitief, universeel of te vatten in methoden = iets wat voortdurende onderhandeling vraagt  Praktijkwerkers moeten kunnen werken in en met complexe, meerlagige en vaak paradoxale situaties

METHODOLOGIE (2) PERSPECTIEF VAN PRAKTIJKWERKERS

METHODOLOGIE PRAKTIJKPERSPECTIEF

Welke strategieën hanteren praktijkwerkers om een engagement te ontwikkelen ten aanzien

ONDERZOEKSVRAAG

van enerzijds complexe ondersteuningsvragen en anderzijds de (daarnet geschetste) politieke context

DATA-VERZAMELING

DATA-ANALYSE

waarmee het in wisselwerking staat?

Wat zijn de systemische condities (op organisatorisch, interorganisatorisch en overheidsniveau) die deze strategieën mogelijk maken/verhinderen?

METHODOLOGIE PRAKTIJKPERSPECTIEF ONDERZOEKSVRAAG

Met wie?   

(Gezinsondersteuning, opvangcentrum, budgetbegeleiding, schuldbemiddeling, woonbegeleiding, daklozenopvang, begeleid wonen, opvoeder leefgroep bijzondere jeugdzorg,…)

DATA-VERZAMELING

DATA-ANALYSE

13 betekenisvolle praktijkwerkers Selectie door ouders zelf, op basis van levenstraject Brede variatie

Hoe?  

1 Open diepte-interview (1 tot 2,5 u.) Focus op structurele, organisationele en individuele condities die het mogelijk maken om ondersteunend te zijn voor gezinnen in armoede

METHODOLOGIE PRAKTIJKPERSPECTIEF ONDERZOEKSVRAAG

DATA-VERZAMELING

DATA-ANALYSE

GETTING BY – overlevingsstrategieën GETTING (BACK) AT – ‘ondergronds’ gaan GETTING OUT – openlijke acties op organisatorisch niveau GETTING ORGANIZED – publiek forum voor politiek debat

RESULTATEN (2) WAT PRAKTIJKWERKERS ALS ONDERSTEUNEND ERVAREN

RESULTATEN (2)  Alle praktijkwerkers: strategieën in meerdere kwadranten BEVINDING 1 STRATEGIEËN BEVINDING 2 VRIJHEID BEVINDING 3 POLITIEK ACTORSCHAP BEVINDING 4 WIE NIET WEG IS…

 Vaakst: getting by (persoonlijk-dagelijks) Belang van zoeken, struikelen en oog kunnen hebben voor de particuliere leefwereld van mensen  Beperkter ervaren ruimte geeft aanleiding tot:  Een verborgen indruisen tegen regels (verzet)  Frustraties, burn-out, ontslag  Terugplooien op regels

RESULTATEN (2) BEVINDING 1 STRATEGIEËN BEVINDING 2 VRIJHEID BEVINDING 3 POLITIEK ACTORSCHAP BEVINDING 4 WIE NIET WEG IS…

KAREN (woonbegleiding): “Het zou leuker zijn om af en toe uitzonderingen te maken op bepaalde regeltjes. Voor mensen die goed bezig zijn. Het is vooral dat… Je ziet mensen zo hard werken en niemand die het ziet. Allez, dat is voor ons ook heel frustrerend dan zo, want dan sta je echt naast uw jongere en dan zit je mee van: ‘Ja, ik weet het, maar het is zo, ja…’ (…) [Organisaties die er] eigenlijk gewoon geen rekening mee houden. Ja, die, zelfs al zou je het goed uitleggen, nog altijd bij de conclusie komen: ‘je moet nog altijd dat doen, want dat is de regel hier intern.’”

RESULTATEN (2)  Voldoende vrijheid: op het niveau van de interacties met hulpvragers BEVINDING 1 STRATEGIEËN BEVINDING 2 VRIJHEID BEVINDING 3 POLITIEK ACTORSCHAP BEVINDING 4 WIE NIET WEG IS…

 Kanttekening: vrijheid…    

…van wat? …ondanks/dankzij structuren? …met welk doel? …altijd positief?


SOFIE (collectieve schuldbemiddeling): Hij had zoiets van: 'die moet in budgetbeheer en ik zal ik daar wel voor zorgen'. Toen was ik echt zo kwaad. (…) Budgetbeheer, dat is wettelijk gezien zelfs een vrijwillige hulpverlening, dus je kan dat al niet dwingen. Eigenlijk was dat wel vrij grof, hij was een chantagespelleke aan het spelen: 'als gij niet in budgetbeheer komt, dan zorg ik dat gij geen steun meer kunt krijgen'.




 Systemische condities  Belang van het team (organisatieniveau)


DANNY (opvangcentrum): “Ge had eigenlijk heel veel vrijheid binnen de werking. Het was niet zo, gelijk dat ge soms in hele grote instellingen hebt van de Bijzondere Jeugdzorg, dat de teamleider of de psycholoog of de therapeut, dat die zeggen van ‘we gaan die lijn aanhouden’ en dat ge dat dan op uw bord krijgt en dat ge dat dan zo moest gaan doen. Eigenlijk had ge zelf een hele grote vrijheid. Als ge zegt van ‘ik wil dat zo en zo doen’, dan was dat in orde, tenzij dat die op voorhand wisten, uw collega’s van ‘hier gaat ge op een muur lopen’, en zelfs dan nog, dan lieten die u soms eerst op die muur lopen, hé. Dat was wel de sterkte van het team.”




 Systemische condities  Belang van het team (organisatieniveau)  Belang van experimenteerruimte (overheidsniveau)


KRIS (gezinsondersteuning): “Er bestond geen andere vergelijkbare werkvorm in de hulpverlening als dit. Dit was een project van Kind en Gezin ook. (…) Eigenlijk was het heel hard de bedoeling om dingen uit te proberen hé. (…) Nu, dat was ook het toffe en het uitdagende voor mij om hier te komen werken, omdat ge moogt experimenteren. Het was vaak op een team dat werd nagedacht: 'goh, wat is er nu nodig, voor deze groep'. Ge kon gewoon fantaseren en zeggen 'laat ons dat eens proberen, laat ons dat eens proberen'. Dat kan allemaal in het project, ge hebt veel minder regeltjes te volgen dan dat ge echt in een reguliere vorm zit, hé.”

RESULTATEN (2)  Getting organized/Politiek actorschap  Macro-politics: Signaleren (+ frustraties) BEVINDING 1 STRATEGIEËN BEVINDING 2 VRIJHEID BEVINDING 3 POLITIEK ACTORSCHAP BEVINDING 4 WIE NIET WEG IS…

ELS (daklozenopvang): “Wij hadden natuurlijk een soort van signaalfunctie ook, wij gingen ook dingen gaan signaleren hé. (…) Dat gaat effectief, er wordt iets mee gedaan, in de zin, het wordt echt doorgegeven. Of er dan effectief iets aan verandert, dat is iets anders.”


 Getting organized/Politiek actorschap  Macro-politics: Signaleren  Micro-politics: Concrete werken met hulpvragers SOFIE (collectieve schuldbemiddeling): “Ik weet nog (…) dat de voorzitter zei: 'als die persoon niet op de afspraak is, dan schrappen wij het leefloon'. En oké, die mevrouw is drie keer niet op haar afspraak geweest, maar voor mij was ze drie keer aanwezig. (…) Ga ik dan mijn boekje te buiten? (…) Ik denk dat dat wel belangrijk is, als je ergens voor wil gaan en wil voor staan, dat je dat dan ook doet. (…) Plus, als mensen niet op hun afspraak komen, is daar ook wel een reden voor. Daar zit ook wel een ingang. Het feit dat ze er niet geraken, dat weerspiegelt vaak iets anders.”

RESULTATEN (2) …IS GEZIEN BEVINDING 1 STRATEGIEËN BEVINDING 2 VRIJHEID BEVINDING 3 POLITIEK ACTORSCHAP BEVINDING 4 WIE NIET WEG IS…

 Wat niet zichtbaar wordt gemaakt, kan ook niet besproken worden  Wat zichtbaar wordt gemaakt, kan ook ongewenste consequenties hebben


PETER (collectieve schuldbemiddeling): “Daarom denk ik dat, onder andere hetgeen dat jij doet, wel heel belangrijk kan zijn om dat te laten zien van wat dat er effectief gedaan wordt. En dat is inderdaad ook moeilijk vast te doen, maar dat dat wel oh zo belangrijk is voor die mensen. Want het is ook een beetje typisch aan maatschappelijk werkers: wij lopen er ook niet mee te koop, in de zin van… we doen dat misschien eigenlijk te weinig, zeggen wat dat we juist doen of hoeveel wij wel betekenen voor mensen. Dat is misschien stoeferig wat ik zeg, maar eigenlijk zeggen we dat te weinig. We zijn gewend van met onze cliënt te werken en that’s it, maar er komt daar veel te weinig van naar de buitenwereld, juist omdat we dat ook allemaal een beetje willen beschermen, om die privacy en zo een beetje te doen. Maar het is wel heel belangrijk dat we dat laten zien wat dat wij doen, want als wij opgeslokt worden door de gemeente en we laten dat niet zien, dan gaan we minder middelen hebben en gaan we minder mensen kunnen helpen of mensen niet meer kunnen helpen op de manier waarop we het nu doen en dat zou wel heel jammer zijn, denk ik.”

DISCUSSIE

EVER TRIED. EVER FAILED. NO MATTER. TRY AGAIN. FAIL AGAIN. FAIL BETTER. Samuel Beckett

TRAJECTEN VAN GEZINNEN IN ARMOEDE IN RELATIE TOT SOCIAAL WERKINTERVENTIES: WAT ERVAREN OUDERS EN SOCIAAL WERKERS ALS ONDERSTEUNEND?

Recommend Documents