Training Terugvalpreventie

© Brickhouse Academy Niet bestemd voor verspreiding

Training Terugvalpreventie Baarn, 18 maart 2016 Ingrid Steenhuis & Wil Overtoom

Ingrid Steenhuis ● Docent ● Onderzoeker ● Hoogleraar ● Schrijver

● Trainer

Wil Overtoom ● Interim manager ● Coach ● Schrijver ● Trainer

● Adviseur

Wij zijn wij? Vertaling van wetenschap naar praktijk op het gebied van leefstijl en gedragsverandering

Voorstelrondje

Programma • Theorie terugvalpreventie

WAT

• Analyse terugvalprobleem cliënt HOE • Interventies

WAT

• Een alternatieve manier van coaching in lastige situaties HOE

• Koffiepauze

11.15u

• Lunch

12.30u

• Start middag 13.30u • Theepauze

15.00u

• Einde

16.00u

Doelstellingen Na de training:  heb je inzicht in het proces van terugval en preventie daarvan;  kun je van een cliënt een terugval analyse maken m.b.v. een SWOT;  heb je aanknopingspunten voor interventies gericht op terugvalpreventie;  heb je een idee van een alternatieve manier van coachen in lastige situaties.

Terugvalpreventie De theorie

Kortdurende behandeling uiteindelijk niet effectief Typisch verloop: -

Afvallen gedurende 6 maanden

2 0 -2

-

-

Geen plateau, meteen weer aankomen

0 BASELINE

1 EINDE BEHANDELING

1-JAAR FOLLOW-UP

-4 -6 -8

Na verloop van tijd op oude -10 gewicht of zwaarder -12 -14

-9 -12

5-JAAR FOLLOW-UP

De uitdaging…

De grondlegger van relapse prevention Gordon Alan Marlatt

1941-2011 University of Washington

Verslavende gedragingen

Het “zwart-wit” model van terugval

Het terugval preventie woordenboek Lapse: een eenmalige terugval Relapse: terugval, terug bij af Prolapse: ‘vooruit vallen’, geleerde lessen van een lapse Collapse: stoppen, opgeven

De weg die mensen gaan…

Marlatt’s model Effectieve coping respons

Toegenomen eigen effectiviteit

Kleinere kans op relapse

Lapse

Hogere kans op relapse

Hoog-risico situatie Ineffectieve coping respons

Lagere eigen effectiviteit + Positieve uitkomstverwachting van eten

Rule Violation Effect

Regel-overtreding effect Na een lapse:  Schuldgevoelens

 Controleverlies

Gevolg: demotiverend!

“Ik heb nu toch al het halve pak koekjes opgegeten, nu kan ik ze net zo goed allemaal op eten” “Ik heb het nu toch al verpest, nu maakt het niets meer uit”

Marlatt’s model “Dank je, maar ik ben gestopt met roken

Toegenomen eigen effectiviteit

Kleinere kans op relapse

Rookt sigaret

Hogere kans op relapse

Naar de kroeg, vriend biedt sigaret aan “Ach wel ja, ik heb toch al een slechte dag

“Ik ben te zwak om die sigaret te weerstaan, en ach, ik ben echt in een slecht humeur en die sigaret zal me opvrolijken”

Ik ben hopeloos, ik had mezelf beloofd om nooit meer te roken. Ik kan net zo goed een heel pakje halen, ik kan toch niet stoppen

Hoog risico situaties  Negatieve gevoelens:boosheid, depressie, frustratie, verveeldheid, eenzaamheid, gevoel van deprivatie

 Andere personen: conflicten, relatieproblemen

 Sociale druk

 Positieve gevoelens: iets te vieren hebben, weekend, vakantie

Analysis of High-Risk Situations for Relapse Alcoholics (N=70)

Smokers (N=64)

Heroin Addicts (N=129)

Gamblers (N=29)

Overeaters (N=29)

TOTAL Sample (N=311)

38%

37%

19%

47%

33%

35%

Negative Physical States

3%

2%

9%

-

-

3%

Positive Emotional States

-

6%

10%

-

5%

4%

Testing Personal Control

9%

-

2%

16%

-

5%

Urges and Temptations

11%

5%

5%

16%

10%

9%

TOTAL

61%

50%

45%

79%

48%

56%

Interpersonal Conflict

18%

15%

14%

16%

14%

16%

Social Pressure

18%

32%

36%

5%

10%

20%

3%

3%

5%

-

28%

8%

39%

50%

55%

21%

52%

44%

RELAPSE SITUATION

Alcoholics, Smokers, Heroin Addicts, Compulsive Gamblers, and Overeaters (Risk Factor)

INTRAPERSONAL DETERMINANTS

Negative Emotional States

INTERPERSONAL DETERMINANTS

Positive Emotional States TOTAL

Hoog risico situaties

Hoe mensen zichzelf onbewust in een hoog risico situatie brengen Serie minibeslissingen

Op het oog irrelevant

Ik ga lekker even naar buiten

Ik loop richting de stad

Ik ga hier linksaf

Ik ga even de Bijenkorf in

Ik neem de trap naar beneden

Plotseling ben ik bij de chocoladeafdeling

Hoe mensen zichzelf onbewust in een hoog risico situatie brengen Serie minibeslissingen

Op het oog irrelevant

Ik ga lekker even naar buiten

Ik loop richting de stad

Ik ga hier linksaf

Ik ga even de Bijenkorf in

Ik neem de trap naar beneden

Plotseling ben ik bij de chocoladeafdeling

“Let’s just go in and see what happens.”

Wat maakt mensen vatbaar om in een hoog risico situatie te komen? Disbalans en stress

Wens om toe te geven en je te buiten te gaan

Hunkering

AID: Apparently irrelevant decisions Serie op het oog irrelevante mini-beslissingen

Rationalisatie Ontkenning AID

Hoog-risico situatie

SWOT-ANALYSE: Hulpmiddel om terugval mee te analyseren

SWOT

•Ongezond menu •Werknemers gaan snel naar een andere baan

•Grootste marktaandeel in fastfood •Enorme naamsbekendheid •Groot advertentie budget •Per land aangepaste menu’s •Sterke toeleveranciers •Gericht op kinderen

•Toenemende vraag naar gezonder eten •Thuisbezorging •Steeds meer buitenshuis •Nieuwe consumentengroep: de werkenden

Sterktes

Zwaktes

Kansen

Bedreigingen

•

Verzadigde markt in ontwikkelde landen •Trend richting gezond eten •Lokale fast food ketens •Rechtszaken tegen Mc Donalds •Negatieve publiciteit

Sterktes: • •

Zwaktes:

Welke copingstrategieën heeft je cliënt al? Wat heeft iemand geleerd van een eerdere lapse waar hij nu z’n voordeel mee kan doen?

• • •

• • •

Is de motivatie en dwingende noodzaak voor je cliënt nog aanwezig? Herkent iemand signalen van een hoog risico situatie? (bijv. irrelevante mini-beslissingen) Acht iemand zichzelf in staat om te veranderen?

Kansen: •

Wat zijn hoog-risicosituaties in de persoon? Heeft iemand veel last van het regelovertreding-effect? Is er disbalans en stress?

Welke copingstrategieën kun jij hem/haar leren?

Bedreigingen: •

Wat zijn hoog-risicosituaties met anderen? - conflicten - sociale druk

Oefening: SWOT bij terugval  In tweetallen

 Neem een cliënt in gedachten die kampt met terugval, of dreiging van terugval  Vul de SWOT in

Interventies Om een (volledige) terugval te voorkomen; vóór, tijdens en na de hoog risicosituatie

Substituut om je aan te buiten te gaan: -

Disbalans en stress

Naar de film, tijdschrift kopen, massage Individueel bepalen: moet belonend zijn en kunnen concurreren met de beloning van eten


Balans verbeteren door: - Shoulds en wants beter reguleren - Stressreductie: positieve verslavingen ontwikkelen (joggen, meditatie) - Energiebron aanvullen

Hunkering



Disbalans en stress


Hunkering


Opwekken van hunkering door externe cues zoveel mogelijk voorkomen: - In elk geval je thuisomgeving aanpassen


Thuisomgeving aanpassen  Voorraad (minder cues!)  Plaats en zicht (minder cues!)

Blz 130

 Servies en bestek

Ontkenning/AID: waarschuwingssignalen leren herkennen Rationalisatie: Beslismatrix opnieuw bekijken

Disbalans en stress


Hunkering



Beslismatrix Wel aan je eet en beweeg-voornemens houden

POSITIEF

NEGATIEF

Directe Consequenties Meer zelfvertrouwen Positieve reacties omgeving Beter voor gezondheid Succes

Frustratie Jezelf iets lekkers ontzeggen

Uitgestelde Consequenties Meer controle over je leven Halen van je doel van gewichtscontrole /afvallen

Jezelf directe en (ogenschijnlijk) gemakkelijke beloningen ontzeggen

Niet aan je eet en beweeg-voornemens houden

POSITIEF POSITIVE

NEGATIEF

Directe Consequenties Direct een goed gevoel Even minder stress Directe beloning

Gevoel van controleverlies Boos op de hele wereld Gevoel van falen

Uitgestelde Consequenties Je kunt lekker vluchten in eten, zodat je je echte gevoelens en problemen niet onder ogen hoeft te zien

Je wordt zwaarder/ valt niet af Slechtere gezondheid Negatief zelfbeeld

Indien mogelijk vermijden/ Ontsnappen uit de situatie


Ineffectieve coping respons

Lage eigen effectiviteit + Positieve verwachting van eten

Identificeren, o.a. aan de hand van eerdere lapses en self-monitoring: -

Negatieve gevoelens Andere personen Sociale druk Positieve gevoelens

Lapse

Rule Violation Effect

Coping skills trainen: - Ontspanningsoefeningen - Stress management - Assertiviteit - Oefenen wat te doen in geval van een hoog risico situatie (relapse rehearsal)


Geen coping respons

Lage eigen effectiviteit + Positieve verwachting van eten

Terug naar de beslismatrix

Lapse

Regelovertreding effect


Geen coping respons

Lage eigen effectiviteit

Lapse

Regels hoe te handelen na een lapse

Regel overtredingeffect

Hoe te handelen na een lapse?  Stop, kijk en luister naar jezelf: wat gebeurt er?  Blijf rustig: laat schuldgevoel komen en weer gaan “’één foutje is nog geen falen”  Hernieuw je commitment: waarom wilde je veranderen?  Bekijk de lapse als een unieke, eenmalige gebeurtenis: Wat leidde tot de lapse? Waren er waarschuwingssignalen? Wat was de hoog risico situatie?  Voer je relapse preventie plan uit: vermijd cues, vermijd hoog risicosituaties, gebruik een substituut om in je behoefte te voorzien  Vraag om hulp: bijvoorbeeld aan jullie 

Lapse-afspraken Reminder-kaart: hoe handelen bij een lapse


Geen coping respons


Lapse

Regelovertreding effect


Geen coping respons


Lapse

Regelovertredingeffect

Cognitieve herstructurering:

-Lapse is geen fout, je kunt er van leren -Lapse is een vergissing, geen persoonlijk falen -Door een lapse krijg je vaardigheden om het in de toekomst beter te doen

Negatieve gedachten na een lapse

Oefening Werk weer in tweetallen

Neem de cliënt van vanochtend Op zoek naar aanknopingspunten voor interventies

Kies 1 set vragen  Proces dat leidt tot hoog risico situatie  Proces vanaf de hoog risico situatie

Tijd over: dan ook de andere set vragen

Tot de hoog risico situatie

Vanaf de hoog risico situatie

Hoe kan de balans worden verbeterd? Mogelijkheden voor positieve verslavingen?

Welke coping vaardigheden moeten worden geoefend? (bijv. nee zeggen, beter omgaan met stress)

Welk substituut kan gebruikt worden om toe te geven aan de wens je te buiten te gaan? Hoe kan de thuisomgeving veranderd worden zodat deze minder cues bevat?

Is er sprake van rationalisatie? Hoe? (bijvoorbeeld “ik heb het verdiend”) Kun je een voorbeeld geven van een AIR bij deze cliënt?

Welke afspraken kun je maken met de cliënt voor het geval dat hij/zij in een lapse belandt, om de schade te beperken? Wat valt op in de beslismatrix van deze cliënt?

Provocatief coachen? Een alternatieve manier van coachen in lastige situaties

Als beeld en geluid niet kloppen Ik ga komende week meer aan mezelf denken, en ga nu echt de tijd nemen om drie keer een uur te wandelen, want ik wil echt afvallen om minder lichamelijke klachten te krijgen.

Oh ja, dit heb ik drie keer eerder gehoord, ik geloof best dat je minder lichamelijke klachten wil, maar je wil er niets voor doen.

Als je met de cliënt in een ingesleten patroon zit

Hoe kun je de wissel omkrijgen?

Traditioneel

Provocatief

Persoonlijke groei en ontwikkeling Luisteren Samenvatten, Serieus nemen

Plaaggeest Nar

Analyse Structurering Empathie

Uitdaging Humor Warmte

Breekbare mens

Veerkrachtige mens

Je kunt het! Dat is best moeilijk. Hier is het stappenplan

Je kan het niet. Dat is toch mooi! Huh?

Iemand wil geholpen worden en de coach is bereid om te helpen

In welke situaties is deze techniek te gebruiken? Zie je het jezelf doen?

Provocatief coachen, vast niets voor jou!

Provocatieve technieken per coachingsfase Fase 1 & 2

Provocatieve techniek

 Wat is het probleem?

 Probleem ontkennen

 Wat is je doel?

 Probleem overdrijven

 Dat gaat je toch niet lukken

Provocatieve technieken per coachingsfase Fase 3 & 4

Techniek

 Wat is de oorzaak?

 Gedrag overdrijven

 Wat is de oplossing?

 Effect overdrijven  Metaforen  Schuld verschuiven  Absurde oplossingen

Margriet is een vrouw van 48 jaar, die op advies van haar dokter moet afvallen. Eigenlijk is ze haar hele leven al aan de zware kant, maar de laatste jaren dusdanig dat er gezondheidsklachten ontstaan. Ze is nu vijf maanden jouw cliënt. Jullie hebben een goede band opgebouwd. In het begin verliep alles soepel. Margriet viel voldoende af, had af en toe een moeilijk moment maar wist dit met jouw hulp te boven te komen. Ze is de laatste maand echter blijven steken, en haar motivatie lijkt niet meer zo sterk. Het lukt haar steeds minder om zich aan de gemaakte plannen en afspraken te houden. Daar heeft ze op zich wel goede redenen voor: haar man geeft haar weinig ondersteuning om gezond te eten, familieleden doen continue een beroep op haar, en daardoor komt ze gewoon niet aan zichzelf toe. Van af en toe een lapse dreigt nu een relapse. Margriet komt bij je en het blijkt dat ze dit keer zelfs iets is aangekomen. Margriet vindt dit niet leuk, en geeft aan dat er de afgelopen week weer meerdere momenten zijn geweest dat ze baalde van zichzelf en zichzelf te buiten is gegaan aan haar lievelingssnoep chocola. Maar ja, het is ook best moeilijk en ze weet niet of ze het wel kan volhouden. Ze vraagt zich af of het allemaal wel zin heeft nu ze weer is aangekomen.

“gewoon”coachen van Margriet Bijvoorbeeld:  Onderzoek met Margriet waarom er een terugval is, en wat de reden van deze terugval zou kunnen zijn.  Maak duidelijk dat een enkele terugval nog niet betekent dat het nu een verloren zaak is.  Herinner Margriet hoe ver ze al gekomen is en haar motivatie om te veranderen.  Laat Margriet leren van het terugvalmoment, wat deed ze fout, en wat kan ze anders doen de volgende keer.  Pak je oorspronkelijke plan weer op die je al had ingezet met Margriet.

Provocatief coachen  Zie de voordelen van het probleem, het helpen van haar familieleden is misschien ook wel veel belangrijker dan haar plan om af te vallen.  Overdrijf de situatie die Margriet schetst. Fantaseer hardop hoe jij denkt dat de dag van Margriet eruit ziet met al die familieleden die een beroep op haar doen zodat ze geen aandacht kan geven aan zichzelf.  Test het “probleem familieleden” van Margriet door het te ontkennen. Is er wel een noodzaak om dit te veranderen?  Stelling, Ik denk niet dat je nee kan zeggen tegen je familieleden dus dat kan je wel vergeten toch?  Schuld verschuiven, geef haar man de schuld van de hele situatie. Hij wil niet meewerken dus kan je onmogelijk een gezonde maaltijd op tafel zetten.

Oefening Bediscussieer in tweetallen de volgende casus:

Rianne komt al een hele tijd bij je. Ze heeft de neiging wat klagerig te zijn (ik word al dik van een hap lucht, waarom heb ik de pech dikmakende genen te hebben). Ook vind ze alles best moeilijk en lastig (ik probeer het echt wel, maar het is zo moeilijk om me aan de regels te houden en mijn omgeving helpt ook al niet mee). Jij probeert actief met haar mee te denken, oplossingen te vinden voor haar moeilijkheden en haar positief te stimuleren. Kortom: jij bent een hoop energie kwijt, en zij laat het zich allemaal een beetje aanleunen. Hoewel je het probeert te voorkomen, zijn jullie deze keer in jullie groef beland: zij klaagt, jij draagt oplossingen aan. Hoe zou je hier vanuit provocatief denken op kunnen reageren?

Wanneer provocatief coachen?  Als je je geprovoceerd voelt door de incongruentie van je cliënt

 Als je in de groef zit en de goedbedoelende, ondersteunende stijl vastloopt

 Je kunt met je cliënt afspreken om het te gebruiken (ook een halve sessie bijvoorbeeld)

Wanneer stoppen?  Bij oprechte boosheid of verdriet van de cliënt

 Als de cliënt echt gaat nadenken hoe hij het probleem zelf kan oplossen

Terugblik

Wat maakt de reis gemakkelijker? Goede wegenkaart Gevulde gereedschapskist Een volle tank Reserveband

Doelstellingen Na de training:  heb je inzicht in het proces van terugval en preventie daarvan;  kun je van een cliënt een terugval analyse maken m.b.v. een SWOT;

 heb je aanknopingspunten voor interventies gericht op terugvalpreventie;  heb je een idee van een alternatieve manier van coachen in lastige situaties.

Wat neem je mee?

www.brickhouseacademy.nl [email protected]

Training Terugvalpreventie

Recommend Documents