M
TOT
J
G
. Z.
.
E
.
BOUWKUNDIGE
E Zes-ea-twintïgste
L, VAN
l
S & C°. i 88 ï r.y
.
kolom. Twee
nieuwe
n
kozijnen e
E.
kunstmatige
e
voo
eene
, te
n
te
e kelk, doo s
e
c Aan
, te
het
de
de
n
,
i en 2 )
13
t (plaat 3 )
, doo
het
J. A. VAN
21 h van A .
,
, doo
. L.
de
A
n
23
,
, ( p l a t e n 4 en 5)
53
b e p a l i n g v a n het j
de ,
n uit d e
.
, doo
A.
L J.
, C o m m i s s i e voo
,
het
t
. . .
s i n de
59 ,
d
. E. VAN
, doo
, doo
van houten balken, doo
g de
e scholen in
n uit d e
n te
n
tot
e stedelijke Slachthuizen, doo
e
s
11 ,
, (platen
de k naa
V.
J. A . VAN
J. J. WEVE,
g de
tafel v a n
, met de
k
, doo
n te e
e
i
s en d i e n s N a a m g e n o o t e n . n a a
n de
binnen
t
g i n de
Een
sluiting van naa
m e t s e l s t e e n e n v a n de
e
.
e
83 ,
E. VAN
A i l v o k a a t te ,
A d v o k a a t te
m
137
m
141
S .
161
J. A. VAN
,
de
,
.
t G y m n a s i u m , ( p l a t e n 6 , 7 , 8 en 9 1 Schoolbank,
doo
W . C.
175 .
Civiel-lngenieu
en
te
, (plaat
10)
187
Twee nieuwe
n voo eene
van naa binnen
e door
j het nagaan de tien te g van de nen e n met de
.
E .
e s van naa bins de kozijnen
e sluiting
, met de ,
te
s de kozijnen. .
kwam het mij , dat bij vele samenstellingen de hechtheid wel iets te wenschen . t t mij tot het samenstellen de , op t A—
— 3 —
— 4 —
, die doo middel van de Bouwkundige Bijdragen, mijn vakgenooten te kennisneming den aangeboden. E n hie twee n A — en C — U medegedeeld. en stellen dc gesloten toe-
l A en C de geopenstanden van het m , de toestanden aangeven. j de beide n is a tie l van het kozijn eu b de l van het . n dien l is eene , en n een pas-
g send stuk van zoo weinig mogelijk aan g hout. j dc e A — is dit stuk op cene de zijden van , die in inkepingen loopen, , zoodat het noch naa e eind kan uitwijhet eene, noch naa het ken.
e e e bestaat nu , dat het sluitingstuk zich te bekwame tijd op en nee kan bewegen. , het m zal gesloten zijn a het losse stuk ove den d op den l komt te , en open, als het met den kant boven den d ligt.
— 6 —
— 5 — e toestanden kan men n doo de volgende . Een hefboom van de e , die zijn steunpunt in c, op het daa aanwezig pennetje, heeft, steekt met een m doo een in een plaatje gemaakt gat, dat aan het sluitingstuk
l de e t en n gehecht is; m binnen het m blijft cn dit voo het te plaatse n van het e stuk dient. is s in 't e het doel ; want met dezen hefboom is het naa boven en be-
neden
n het plaatje dat in het m is ingezonken, is namelijk eene e opening gemaakt het g stuk d zich kan bewegen. t klikje e aan dit g stuk d dient om het te ve l het naa boven gaan te , e ƒ het naa beneden vallen , als-
n van het sluitingstuk, naa . e deelen d en ƒ dienen, om het eenmaal omhoog e sluitingstuk op deze plaats en het wee naa beneden e in dien stand te houden, ook dan wannee men het aan de buitenzijde met geweld e op te lichten. >
— 7 ook om het bij het sluiten van het m naa boven te . t knopje g is nog t om bij het openen van het m te n . e g van alles is als volgt: j den geopenden stand van het , zooals die
de samenstelling niet te beschadigen. j het sluiten van het m t tegen den m . e gaat , als het m op zijne plaats in het kozijn is , omhoog, en doo het e het g stukje d. t men zoo lang, dat het haakje achte het plaatje ,
bij A is , t het e den buiten het m aanwezigen m , houdt dien in dezen stand en e ook het sluitingstuk omhoog, Uit omhoog houden is noodzakelijk, om, bij het s n van het ,
n de geheele g voo de beweging en sluiting van het sluitingstuk gehecht is, en e deze aan het m n is, dan is de sluiting , die bij is . Vóó het openen van het m t men op het knopje g, het haakje j . e hef-
m kan nu n , indien het e dien niet s , de gewenschte stand n , zooals die bij A is aangegeven en boven toegelicht. j de tweede samenstelling is, evenals bij de e , de l van het m get om het e te . Ook hie is aan de e in den l van het m eene e gemaakt en n een sluitingstuk . t sluitingstuk is echte in plaats van op en nee be, zooals dit bij de e e het geval is, op de einden de , doo middel van pennetjes, die voo het eind van het sluitingstuk n gemaakt zijn, , n de pennetjes steken iu gaatjes in de n gemaakt, welke vóó de einden de n t en ingezonken zijn. Uit de teekeningen zal zeke duidelijk wezen, dat naa den stand van het e sluitingstuk, het m even gemakkelijk volkomen t gesloten kan , als het zonde eenig letsel naa binnen kan n . n t is om de g en sluiting op den n tijd te doen plaats hebben, bestaat uit het stuk h, dat in den knop i eindigt, het plaatje k cn het n bevestigde . liet plaatje k, dat van een t gat is , is in den l ingelaten. t t gat is zoo , dat het stuk h, bij het heen- en , zich j n kan bewegen; h is met het eene uiteinde gehecht aan het in den l e sluitingstuk en n beweegbaa doo middel van den aan zijn 'eene einde gemaakten knoop, om het gestoken pennetje, dat aan het sluitingstuk gehecht is. nu aan den knop te , kan het sluitingstuk zoove d , dat het met het n gemaakte sponninkje op den in den l gemaakten band komt te , a e niets mee in den weg is om het m naa binnen te . Evenzoo kan men, als het m in het kozijn d is, doo den knop g te , het sluitstuk in zijn n en sluitenden stand . dient het dichtst bij den knop e
klikje, aan het stuk h om in een gesloten stand van het m het openen van buiten te beletten, mede het e is . , , als het m gesloten en voldoende in de sponning t , het klikje op zijne plaats, en is het sluiten . t tweede klikje is t om als het m open is, het sluitstuk in den stand te houden, n het bij eene opening van het m moet zijn. Ook nu doet het e denzelfden dienst als boven, namelijk om dit klikje veilige op zijne plaats te doen zitten. e blijvende stand bij een geopend m is ook bij deze e noodzakelijk, aangezien ook hie bij mogelijke g cn als het sluitingstuk niet in dezen stand was, e beschadiging zou kunnen plaats hebben. t zal iede duidelijk wezen, dat voo t k bij de beide samenstellingen de einden van de sluitingstukken zoove mogelijk in de sponingen van het kozijn moeten schieten, en dat bij dubbele n de e aansluiting t n e e de einden van de sluitdoo bij de stukken een paa s lang op half hout ove elkaa tc kepen, cn bij de tweede samenstelling ze gedeeltelijk vlak tegen elkaa tc laten loopen cn gedeelteaan den t met keep en lip te . nog doet men bij de laatste e den aansluitingsnaad met een paa metalen plaatjes te dekken. j het n deze n is , dat de sluitingstukken van hout gemaakt zijn. E zal niet op gewezen behoeven te , dat ze evengoed, zoo niet , van metaal, b. v. van d ijze of zink, gemaakt kunnen , en bij het toepassen deze n bij licht k is dit zelfs noodzakelijk. j de e e zal het dan noodig wezen, het sluitingstuk in een paa n te laten loopen, die in den l ingekeept moeten . j zal het, voo het matig op en nee bewegen van het sluitingstuk, van belang zijn, aan deze s , cn keepjes in het sluitingstuk te maken, evenals bij de e is . U
Augustus 1878.
-
11
e
— 12 —
-
e
n van de
.
e door J . A. VAN
naa e tafel van e , c kunstmatige metselsteenen doo de bij k gedaan, en vaak d in het bijzijn landsche k in den handel gevan deskundigen met steenen, die het maximum van , n zich van den gebakken steen, g nog geenszins t hadden. Eindelijk behalve doo hun volmaakt n , in de geven de steenen van den dubbelen gewonen waalste plaats , dat zij doo den tijd cn doo m doo die k , voo zwaa k het blootgesteld zijn aan wee en wind, d niet alleen eene schoone en hechte , maa in d toenemen en e niet . u zij zijn tevens —afgezien nog van de e speciede tweede plaats geven zij doo hunne samenstelling g — zee goedkoop, zoowel wat het te besteaanleiding tot eene volmaakte g van den den n als de kosten van den steen pe , die tot het metselen niet die steencn gekubieken . e steen t d in de nabezigd , l tevens bij het n van e e , in het , en alle dezen steen eene e g aan metseln van w tot appelbloesem, in specie plaats heeft. e steenen nemen geen 1/3 't geel en in 't blauw tot , hebbende dezelfde van het wate op van den n baksteen en e als de e steen. behoeven bij het n niet nat gemaakt te Ook de n en , zoomede , zoodat het k onmiddellijk g de n van kunstznudstecn, n gemaakt is, vochtige n en ongezonde woningen van hetzelfde mengsel als de genoemde metseln . Wat hun n e n wij || steenen. tegen g aangaat,
.
G
1
.
d w klinke n 5 maanden oud 2
'/
" e
C C
C
S
// »
O
T
Z
, 1 jaa
oud
j
17G idem idem
ÜO 1G5 280
15810 29010 49280
242 242 242
65.5 120 203.5
idem idem idem
330 305
5S0S0 53680
242 242
240 222
idem
380
GG880
300
222
— 14 —
— 13 —
e ken
t vlak.
e steen was na de g nog volkomen gaaf. e gee e s liet echte geen n k toe.
. c
n te ,
De Verschwaterleiding in de
e was tc t s t eenige n aan de , toen ik in 1S73 in mijne e g d geplaatst. n de d en de d n — en n nog — de bestaande vloeiputtcn naa n in de behoefte aan . e hoedanigheid van dat wate laat k weinig te wenschen , als het k is . n de d n d de behoefte aan k goed hoe lange zoo . E bestond van de hand van mijn ge eene schets van eene , die haa aanvang nemend in de n aan het boveneind de stad, de d ove e geheele lengte zou , om aan het benedeneind in de (de ) te eindigen, en zoodanig zou zijn , dat zij in g van tijd evenzee zou kunnen dienst doen als hoofdleiding van een ove de gansche stad d buizennet tot g van . e kosten van g van dat g p n t op f 90,000.— e som d d tot ƒ 110,750 — nadat n doo mij, ingevolge onth , was vangen t van het opgenomen het n de e d'eau tot in het Wantij (een open m aan het boveneind de stad). t p d in de g van den 24 i 1874 behandeld, doch alleen met dit gevolg, dat besloten d de discussie voo onbepaalden tijd uit te stellen. e , die tot dit t hebben geleid, n mijns inziens zee . e som stond namelijk niet in g tot de te n uitkomsten; want die e uitgaaf zou
,
r der Gemeentewerken aldaar.
g enkel dienen om een deel de d te n van in n toestand, dus van geene e hoedanigheid dan het wate dat de bestaande vloeiputtten aan - en nenstad , l het uitzicht op eene , zooals die, p m g mag bogen, g te g mocht genoemd n om de n g in te . Als toen d mij , te n of niet de d op minde e wijze en zonde het oog te vestigen op het schijnlijk , van h wate te zien zou zijn. c uitslag van dit k was het , dat is , en n een gedeelte de n den 25 " Octobe 1875 d aanbesteed, , toen dc goede uitslag van dit k was gebleken, de aanbestedingen van het ovee den 19' ™ t 1S77, den l l t 1S78 en den 8 i 1879 volgden. j al deze aanbestedingen was de alhie de minste , aan wie het k d gegund; cn wel het e gedeelte voo ƒ 1S.420.—, het tweede voo ƒ 2S.000.—, het e voo / 2,600.— en het e . e totaalsom de aanlegkosten , met inbep van de e g de beschadigde n en alle bijkomende , ongevee / 58,340.—. c g t haa wate uit de Spuihaven (den s de Bouwkundige Bijdragen bekend uit mijne g van het bemalingsplan de gemeente, e in het 24 deel van dit ) en wel doo middel van e s d'eau, successievelijk gelegen bij de , de g cn de Johan dc . Zij t zich uit (zie t 1) ove den St. , een gedeelte van 9,1;
1
d e
dcn
c
— ,
den
de
— 10 —
l o -
Johan
de
t
Spuiweg, allen uitkomende op den loopt dezen van den en
t doo
n de
e
n ook gedeeltelijk
, het gemeente in de
de, met lls de
van den
-
t en het bouwe
p van het Ziekenhuis en de t
-
k tot den Spuiweg,
het pad langs den binnenkant dijk, het
en den
Singel,
n den weg achte
's Lands
) van . e hoofdleiding bestaat — met g van het gedeelte langs den St.Joiïsweg en den Singel van af dezen weg tot aan den k— , met het oog op de g de onde de gemeente gelegen , 30 . buizen zijn aan, k deel 24, bladz. 32 de Boiavkundiye Bijdrayen) — geheel uit gegoten n buizen van 20 . inwendige middellijn; de zijleiding naa de e tot aan het n van het Ziekenhuis uit 15 . en uit 12 . buizen; de leiding in de s de t uit 15 . en de e zijleidingen uit 7 . buizen. e n n afkomstig van eene bestaande n leiding in den St. , uit e e pompen n , die thans mede aan de nieuwe g zijn aangesloten. e e de 30 . cn 20 . buizen is 12 , die de 15 . buizen 11 . en die de 7 . buizen 8 . A l de buizen zijn vóó de , doo middel van , op 4 n inwendigen k be. t geheele n buizennet ligt . Zijne inwendige toplijn ligt op 0.90 .+ , den laagst-bekenden d de Spuihaven. j e e d'eau ligt een gegoten n , n het wate t d s . j elke e pomp, het de leiding als ook op het punt, waa de g het n van het Ziekenhuis , is een k , n het wate voo de tweede maal t . üe g de s d'eau en de s is in de 1—5 van t 2 . e e d'eau (zie fig 5) is n van een ojiefsgewijs opgebogen uiteinde, n de bovenkant op 0.90 . -f . is gelegen, en kan, doo middel eene e gegoten , van onde
van eene gom-elastieken plaat , schijf, die doo eene e g op en nee t bewogen, n afgesloten. e s d'eau n tegen l beveiligd doo middel van e n te wijdte van 0.50 . in middellijn, bestaande uit 2 . e , 5 . uit elkande geplaatst, vastgeklonken in e s van 1 bij 5 . , en afgedekt met een g plaatn deksel van 5 . dikte, n een gat om den sleutel doo te steken. e n zijn met de noodige aangeklonken s aan het k de n , en, te koming van beschadiging doo , doo enkele palen . n fig. 1 is de , in fig. 2 de lengtee en in fig. 3 de e d i van een bij de s d'eau. bestaat uit een s liggenden gegoten n , wijd in middellijn 1.20 . 1 lang 4 . behalve de e uiteinden. t is samengesteld uit 4 , van flenzen cn n , met de noodige n n en met t gedicht; de einden zijn met e n afgesloten. e e de n en n is j 15 , die de flenzen 20 . e flenzen zijn met de noodige nokken . Op iede de beide e n van j het is een e cilinde t j van 0.80 . wijdte in middellijn, van gelijke samen! stelling en e als het . Een deze \\ s eindigt op ongevee 20 . bene\ den wegshoogte. e bovenkant van den ande ligt met den weg gelijk; op n koke is eene gegoten n p geplaatst, of kan p geplaatst . e c bevat de en is j e aan het d van een aangegoten inl| wendigen d . Op dien d hangt een van 3 . , hoog 0.60 , |; van boven wijd in middellijn 0.75 , van onde i 0.74 , n van een gegoten n ! , dik 25 . en afgedekt met een 3 m. . n deksel, met gaten , om het wate gelijkmatig ove de te n te . t deksel den en uitholling I is doo middel van een aangeklonken g van !
-
17 —
— 18 —
hoekijze in den emme sluitend gemaakt (zie fig. benevens een klepkastje, n eene e klep 4). Tusschen den d van den van gom-elastiek, die zich sluit, als de l koke en den buitensten van den is de Spuihaven tengevolge de eb daalt; en een g van touw , om het - | het n van het e wate uit het gen van d wate in het te bebelet (zie fig. 3). letten. e is van een vast opstaand s is het gesteld met de s bij de s hengsel n voo het uitlichten, n d'eau. e s moeten al het wate het deksel sluitend is ingekeept. laten en dat doo de s d'eau in het c bestaat, van onde af beginnende, s buizennet . m zijn beide uit: met de hoofdleiding n doo n van 12 . dikte e , dezelfde wijdte als deze (zie fig. 1). n e 12 « a fijne , s is een afsluite ( en E) , l 12 ii n houtskool, de hoofdhuis tusschen de beide n ligt en 12 >/ // t en insgelijks van een afsluite is n (C). 12 « // zand, t wate t in de hoofdleiding in de welke stoffen, voo zoove noodig, doo lappen beting van naa A . s t dc afsluite hangsellinnen van elkande gescheiden n geC in gesloten toestand, en zijn de s en E n houden. t het naa boven open. t e , bij C , komen, en het gemak bij de g of g t in den van het en de . volgt in n staat doo zijn weg doo het e is aan het boveneind afgesloten buizennet. doo een n deksel, met, de noodige l van spuiing, of van , wannee e ten bevestigd en met metallieke g t toevoe van wate noodig is, belet de filte echte . t laatste is alleen daa noodig, waa de eene e . Alsdan t de weg lage ligt dan de l de Spuihaven. afsluite C geopend en de s en E gesloten. n den is, met den bovenkant t blijft dan met d wate gevuld, , eene losse t van gegoten ijze l een m van d wate doo het , van 1.05 . inwendige middellijn, buizennet gaat. met dito deksel afgedekt. t t van zelf, dat tijdens de spuiing alle is d op 8 dennen palen op de g staande e pompen niet van 4 . lengte, p 4 kespen en 2 schuifhouten, dan d wate geven. e omstandigheid allen zwaa 15 bij 20 , g doo hakkelbouten zou kunnen beschouwd n als een k in k , en naa het beloop van den het , doch men moet j niet , van het bijgeschuind. dat met dit p k niets s d e g geldt zoowel voo de beoogd dan de g van h haven, welke alleen tot voeding van de e wate in de , geenszins van , pompen bestemd zijn, als voo die, welke dienen tot e eischen de wetenschap zou dat aan de meest van het wate aan dc aanvangpunten van voldoen. n bedenke, dat de e g het buizennet. van enkel havenwate in zijn n toestand in e s dienen enkel en alleen om \ deze wijken op zich zelve s als eene e de e pompen van wate te , ook dan g te beschouwen zou zijn geweest voo de als de toevoe uit het buizennet, tijdens , die n gedwongen n wate te lingen, aansluiting van huispompen of s doen scheppen uit de Spuihaven, of zich te behelpen is , en tot e van het met zee slecht wel- of . t de wate die pompen. Te dien einde is alleen de jeshaven, was niet veel bete dan het laatstgenoemde, van het doo eene vocdingbuis zoo tengevolge van k aan e , van 10 . middellijn met de hoofdleiding als n e nog voo n tijd het wate van den. n de voedingbuis is een afsluite , e bleek c j en uitliep. .
19
—
s n de veelvuldig in s voldoende in de e
k zijnde g van het
. t
wate de op de g staande e pompen is k scheikundig zocht n *) en bevonden bete te zijn dan dat de pompen in de . e hoeveelheid de gevonden e stoften bleef nog een weinig beneden het maximum van 50 n pe , hetgeen, volgens het l van . P , in het mag aanwezig zijn, zonde dat t nadeel voo de gezondheid ontstaat. e g en g van de de s bij de e d'eau geschiedt tweemaal, van die de e pompen eens pe maand. t buizennet loopt op vie e punten uit in de n van d en . e punten zijn op plaat 1 doo de s . ) aangeduid. e monden zijn afgesloten doo gelijke , als die de n naa de . n fig. 3 van plaat 2 is e een in e . Ook zijn op e plaatsen in de hoofdbuizen zoodanige s , om bij komende gelegenheden de g bij gedeelten te kunnen afsluiten. Zij zijn op plaat 1 doo de s A F S aangeduid.
) Onde naa .
n
het
,
1877 een scheikundig
de
aan de
g met twee
e
Spuihaven was geschept, cn het
de uit
l
gehalte van het wate
L.
wel in de
d in
, die hna de
,
gevoed
.
dus
wate
nagenoeg
c uitslag van dat
k
g
t doo
e
l
s
,
, en n een uit
e afkomstig uit eene pomp t
uit een vlociput, welke
onmiddellijk k is
uit
de
,
t in
d
staatje. C | c. cam j nuleonop- kalhra-per-J ,. ^ vaste stoffen lossing per manganaat ^ 1
per liter.
liter verbruikt.
N°. 1, uit de Spuihaven geschept.
240
N°. 2, uit e g i n dc .
cene de pompen de
do
N " . 3, uit pomp de .
— 20 —
— 21 —
— 22 —
e s hebben l dezelfde wijdte als de buizen, n zij geplaatst zijn. Zij komen in m en samenstelling n met die welke bij de g te m zijn gebezigd en op bladz. 290 van l 23 de Bouwkundige Bijdragen zijn . (Zie ook de j e plaat 21).
ding de Gemeente , t doo deze eene e van / 5.— pe jaa geheven. n het begin van 1878 n e 49 pompen aangesloten. *) t komt echte n , dat pompen op eene s staan, somtijds zelfs wel vijf, een zuinigheidsl van de , die eenige s lengte s uitwinnen, tot t f voo de , voo wien het d k van het wate de g dientengevolge niet alleen afhankelijk t van den toestand hunne eigene pompen, maa ook van die hunne .
plaat 1 doo de s S ) aangeduid. e hie n g kan in omvang en d geenszins n met n n te m en als die, welke in de laatste te 's e zijn . h het kan niet ontkend , dat eene g als deze, voo steden, die, wat ligging en e , in gelijke omstandigheden n als de d van , van zee t nut is. e toepassing van op vloeiputten — want de s de g zijn eigenlijk niet s — op dc n , is voo zoove ik weet, geheel nieuw. Ook met het oog p heb ik het de moeite d geacht dit opstel aan de e de Bouwkundige Bijdragen te opname aan te bieden. Dordrecht, 26 i 1878.
-
|-
t ( J r
in li aanwe/.i
43
14.19
29
9.57
47.85 » c s *o
e uitmonding de g aan het eind van den Singel bij den , welke mee bepaald is bestemd tot g van de n de , en zoo mogelijk ook tot en g voo de n in den , is, , nog n van eene behalve van eene g om het wate in e e tingen te stuwen. Zij is in fig. 7 van plaat 2 in e e d en bestaat uit een n eene zijde met de gegoten n kolk, hoofdhuis de g en de e n met n van n buizen zijn . e n schuiven e laatstgenoemden zijn met afgesloten. Zij n s geopend, al mate men den een of n g wil . Twee deze , te wijdte van 0.40 . in middellijn, zijn bestemd tot g de beide n langs den Singel (zie mijn opstel ove de bemaling van , bladz. 10 van deel 23 de Bouwkundige Bijdragen en de j e t de Gemeente). middel van het e , wijd 0.45 . moet in den toevoe voo de n n . n fig. 6 van plaat 2 is de wijze van aansluiting d van de e pompen en van de zuigslangen de spuiten ingeval van . *) Ten dienste van , is m een e van het aantal e buizen, iede van vie tuiten , welke tuiten, voo zoove n niet al dadelijk bij den aanleg de g buizen zijn aangesloten, met blinde deksels van gegoten ijze te dikte van 1 . zijn afgedekt, iede met zes s bevestigd en met geklopte menie . e totale lengte van het buizennet is ongevee . lang, zoo3310 . e buizen zijn gemiddeld 3 dat e ongevee 1200 n aan de g kunnen n aangesloten. Van e e pomp, die haa wate uit de -
.^ « .
232
12.21
61.05 ,
gast *) p
.ï3
a"&
s > oSo
e zijn late
echte
eenigzins gewijzigd.
e aansluitingen voo de ten getale van e bijeen op plaatsen in de d *)
t getal was i n
n
n zijn telkens e . Zij zijn op
i 1880 tot 296 gestegen.
EEN
E door J . J . WEVE,
e
kelk, e
n
s afbeeldingen op nae , d in den geest van den n l van de lG eeuw n en diende als geschenk bij gelegenheid van eene . t stuk d geheel uit zilve d en , op enkele gedeelten na, die de behielden, zooals het e e deel van den ste) deel van de kuip, het steel met het halsje , en de kleine voet daa beneden, het gedeelte n de consoles van den steel beneden aanleunen, en ten slotte de d van den voet, p het t is geplaatst. A l deze deelen zijn gepolijst , daa het dagelijksch k van den kelk het n van matte n m maakte, met het oog op het schoonhouden. e g doo het afwisselend goud en zilve te n , is dl!
. .
niettemin , ja . e kuip, voet en enkele bandjes zijn op den d met menten van t émail , l de gecisee d met snoe van de kuip, de bloemknoppen op den nod us en de n op het e deel van den steel in d zijn . e genoemde n zijn . e g was n aan den hee N. . L N z . , te 's , die zich ove het algemeen op uitstekende wijze van zijne taak gekweten heeft. t name liet het zuive technische deel van den d niets te wenschen . j den kelk t nog een pateen of schotel van van 14} centimete middellijn, zacht gewelfd cn van d en d t ; bene. t vens een lepeltje, beiden van d geheel d voo den s van / 500. .
—
23 —
—
24 —
-
—
25 —
e
s
n de naa
s en diens Saamgenooten,
het
h van A .
H.
L. B O E R S M A .
Een h , A S , e aan de Akaso in de demie van beeldende kunsten te , doo mee dan eene uitgave s bekend als talentvol ove bouwkundige , heeft in den laatsten tijd een n d , die niet alleen bij de Vlaanische, maa ook bij de e s van bouwkunde, mee dan gewone belangstelling moet wekken. k bedoel zijne uitgaven onde den algemeenen titel: Les grands architectes de la au , , de 1'Académie e de , 1876. Twee n zijn als zoodanig s doo S uitgegeven, te weten eene van L L , en die van V V , welke laatste ik hie in hoofdzaak den s de Bouwkundige Bijdragen wensch aan te bieden. k heb daa zoo pas gezegd, dat genoemde uitgaven de belangstelling ook van e bes de bouwkunde moeten wekken. t behoeft toch nauwelijks d te , dat de - en e kunst in het welbekende k zoo één , dat wij ze o. a. in de bouwkunst zien d doo , die s in de e en Zuidelijke n gevestigd ; mannen, wie n zoo identisch zijn, dat men doo geschiedkundige n moet n ingelicht om te weten, of en in hoeve zij tot de c of tot de Vlaanische school moeten d . S g van V V t op nieuw de bewijzen. Wat mij , en, naa ik hoop, ook den , mee belang inboezemt, is hetgeen in de levensbeg van vele e mannen , t. w. de wijze p deze " n zijn. E n wie zich wel eens g bezig gehouden heeft niet de : hoe toch de opleiding van s in de
S
kunst is geweest? om te n tot het d op eene tweede : hoe de opleiding van n in de kunst wel mag zijn ? die zal ook in een t van het leven en de n van een man,
als
V
V
e
een
weest, gewenschte n vinden te die n voo zich zeiven en voo
is
ge-
g .
V nu, bijgenaamd V omdat hij te n n , in 1 5 2 7 , is doo zijne menigvuldige hoedanigheden de beste g van die nieuwe g in de kunst, welke het e tijdvak de sance uitmaakt. Als , beeldhouwe en bouwmeeste doo zijne buitengewone, geniale talenten
Op
P l E T E R
KoECK.
(PlKRRE
CoECKE)
eil Op L
T
gelijkend, was V V een de meest begaafde s van zijn tijd. j muntte uit in alle takken de bouwkunst, en zijn geheele leven en n is eene hulde aan die , welke hij zocht te , nl. //den zee n V S en den bekwamen . J A C " f) — zooals hij ze zelf betitelde. V was zijn afgod, S , i u zijn , en wat de'/bekwame J , deze noemde hij heel t //den V zijne eeuw." Vitrvvivs den exporten excellente architect „heeft L
e vorchiert, en Oriecken is vol sijnder woreken Jacobvs Androvetvs t' sijnt oock, wijt veel perfect „ghceft
n
Elck in
distancie, soo men wel can mereken:
Sabastiano Serlio dor voornaemster Vitrvvivs clercken , daer hem
Cock van Aolst tot reforcent,
n Bciencien blyckt, aen d'Ediflcien t' sij Palloijeen oft kereken, k hom al moest met Vitrvvivs confirmeert, Tis oen oxcellento Conste. dwelck sijncn meester laudeert.
Vale: zijt altijd. Vredeman Vries §) *)
n
e
j
n van t) Z i e ove §)
Alzoo
de
n
n van V kwamen t laat tot hun d en . e omstandigheden, n hij in zijn n , n n . j was de zoon van een //meeste " die in het lege van V diende, onde de bevelen van den l S T , Stadhoude van , , n en . Tot op den m van 1 8 jaa e hij de s en " van de j de //veldslangen", j zijn vade kanonnie was. Laatstgenoemde e hem, op d van S , die den n aanleg van den zoon voo dc schoone kunsten t had, zich aan dc t te wijden. V
in do bekende
e ging
vijf
n de s van G * ) te m bezoeken, met de bedoeling de kunst van glasschiln te beoefenen. n 1 5 1 8 ging hij in die van A A ) f ) , die hein de bouwkunst e n en hem volmaakte in de teeken- en wiskunst, zijn , als zee bekwaam in de wetenschap van het , hem dc e lessen had gegeven. Als g van A had V deel aan het maken van e n voo den intocht van in 1 5 4 9 te . j volgde a late de motieven met (»k ) in die , welke men in 2 e voo den intocht van F V , g van Alencon, en n de g d doo den t van Anthem was . Zie de g n late (bladz. 3 5 ) . V
n kan aantoonen, dat een goed deel de motieven van niet talent zijn t en t doo V in zijne e composition,die in e zijn t in 1 5 5 0 te l n was, k V naa , waa hij hoopte op ming en aanmoediging vaneen hooggeplaatst geestelijke. Om dezen stap te , moet men wetendat een zoon van n l S die s jong cenc e plaats bij V n had, den geestelijken stand was n en als zoodanig t t en a p te t , en deze den jongen V om
on dezen nade zijn
aanhef
s
.
*) Z i o bij
bladz. 31—33. van don tekst v a n zijn
t) A l s
Licre ttArchitecture, C
E u'Al
ove
n
G
zijn n aanleg voo kunsten en wetenschappen steunde. dezen f hij t de gunst van den f van en s die van l G , welke hem de middelen , om eene s naa ë te doen. , e s bleef hij 4 land, hield f te g en te t en vestigde zich op de s naa de , te , waa hij voo zijn d e g van eenige n van den aan de schilde C V . k d hij met dezen kunstenaa s te t be, waa vele V zich naam in de schoone kunsten hebben gemaakt*). Een militai , de sJ wiens vade met den zijnen gediend had onde den n veldhee S , lokte V naa , waa deze n aanknoopte met e , die niet in e bleven vele zijne n het licht te doen zien. liet e die , volgens den datum, is eene e van 2 4 platen in 8°, en getiteld: tarum variarumque protractionum (compartimenta) vulgus pictorium vocat libellus utilissimus, iam recens delineatus per Joannem Vreedmannum Frisium Gerardus Judaeus excudebat. e . s vijf n na het n van zijn meeste A
e uitgave is s eene kwistige hulde aan de e «antieke kunst," welks g in de n V zich n ten hoofddoel had gesteld. n 1 5 0 0 gaf hij zijne gezichten binnen eenige steden uit, onde den titel van Scenographiae sive perspectivae, ook te , bij C . n 1601 f T G n een nieuwen . Wee vijf n , in 1605, n de Vlaanische uitgaaf van het Boek der Orden, doo V V , n aan zijn , f AVij komen thans aan zijn , zijn Livre d' Architecture, of het Boeck van de Architectura op de vijf Collummen, n s vijf uitgaven n doo A C G W A en A . t geslachtswapen van V vindt men in de uitgaven van 1 5 7 7 ,
TSZ
ove 01!
2G —
) Coi
van A e l s t , daa
gohectetl.
ook *) Z i e ove
dozen nade
cn
— 28 —
— 27 — 1581 cn 1588; niet in die van 1595 en 1595. e e n n in e talen, nl. in het Vlaamsen, het h en het Latijn, f) Naa alle n de d n deze n doo het toenmaals s zoo machtige, vende n . Getuige o. a. nog heden menig k in de oude Spaansche bezittingen van , dat naa n van de Vlaamsche school d gesticht. Compleete n van die boeken schijnen nu tot de zeldzaamheden te behoon ; althans geeft S zich de moeite eene omg van zulk een exemplaa //absolument complet" de ce // Viynole," zooals hij het noemt, en doo hem in 't bezit van het e St. Lucas-gilde gevonden. t is een bewijs niet alleen van de bekwaamheid des , maa ook van de digheid de s uit de 1G eeuw. C
vindt in e een
g gelegenheid n van A , h , bekend o. a. doo zijn des beaux-arts plastiques, — die in den naam van een de s te n van , G J , een bijnaam van onzen kunstenaa meende te lezen en hem s heeft genoemd: / / V V deswege dit G F "! n schijnt deze man V V d te hebben met n J V , een h , eveneens uit de l G eeuw, wiens k echte 20 n late dan dat hetwelk wij hie , uitgegeven . Boeck van de Architectura bestaat uit vie deelen, n de e laatsten successievelijk in n aan het e n toegevoegd. t e bevat, behalve een n titel, 23 platen en G bladzijden tekst, t in 2 kolommen, en is uitgegeven bij den s genoemden G of G J . t tweede deel s bevat 12 platen, uitgegeven bij den mede genoemden of C . n vinden we de Toscaansche e behandeld. t e deel, bestaande uit S platen, t A S, heeft g op de e cn Jonischc bouw. t e deel, of e en laatste toevoegsel, bevat in 22 platen de keu van schoonheden de S
om eene
e g te
V
e
V
ti taal,
m noemt is
Y niet
j duidelijk,
t daa
ook de bij
, die in de
eenige
uitgaaf in deze taal den volledigen titel mededeelt.
s
o van de
e kunst en geeft de e en ffComposiete" of samengestelde . Ziedaa de n die e " van de school de bouwkunst te , welke men met t ook //de Vlaamsche " kan noemen. e staatkundige en godsdienstige denkbeelden van onzen t hadden, t hij voo 't t zijn ! Boek der Orden uitgaf, e g , j n 1580 t n en tot de j de Geuzen , moest hij na de f van n aan dc , naa d de wijk nemen. Alzoo woonde V in 1G04 te ' dam, waa hij zijn boek ove de f uitgaf, i onde g van den f n , s , voo wien hij na den d op s W dat schoone devies samenstelde: Tandem fit surculus abor, d. i . //Eindelijk t de k een boom." Uit het oogpunt van oudheidkunde bevat het k van V zee zeldzame stukken, welke men toegevoegd vindt aan het g van j zijn k ove meetkunde en , van ! S . 't Zijn eene e platen, t j LL, , N N , 00, g hebbende op den Vlaamsch-Gothischeii stijl. n 't algemeen zijn de motieven n bevallig en , maa schijnen doo den . zwak . e e kunst moest dan ook wel d n doo de s en s van het e , n men zich gaande weg mee e van den geest de , die , s en n bouwden. Zelfs de bekwaamsten onde de n n niet i n staat, n eene n e te . N en W . a. hebben nimme het de //meneaux" of n in hunne e , naa bestaande modellen nog wel, goed weten uit te . n zal zich echte ove dit feit minde , wannee j d , dat de n de laatsten onde hunne s , die den (jothischen stijl l zeiden. e , zich s en s toonden het t geneigd, voo de n van de e e te maken. h n wij tot V V . j e zich ook als een meeste iu den
— 30 —
— 29 —
nog uit. Zoo kwam ook V e toe, tc bebouwkunstigen aanleg van tuinen. Als zoodanig heeft wijzen dat hij een goed aanlegge van tuinen was, hij ons een zeldzaam k nagelaten: Hortorum doo in 1565 te n eene s " viridariorumque, enz., *) uitgegeven te n in en e tuinen" in teekening het licht te doen 15G5, — hetgeen S aanleiding geeft tot de zien, t op de vijf n van V . t volgende toelichting. is een j zeldzaam , in klein g folio, Onze n uit den tijd de n met een schoon n en n en hunne vasallen n hunne woningen met titel, j de : Hortorum viridariorumhoog houtgewas, n en weiland; slechts que elegantes et multiplicis formae ad architectonics vóó den gevel, die naa het zuiden d was, liet zich een k klein stuk d zien met | artis normam affabre delineatae a Joanne Vredeman Frisio, etc." meetkunstige , p eenige alledaagsche bloemen n gekweekt. n 1583 d van dit k doo G eene tweede uitgaaf , met eene g van Ten tijde van de , tegelijk met de den Latijnsclien titel in 't h en 't Vlaamsch. leefde bouwkunst de n en , Vele de platen, ten getale van 34 in dit k de zich in de n een e smaak voo , zijn van zooveel e , //Lusthoven." e n kwamen e bij te pas, de dat S niet nalaten kan, n e s de Ouden n e op nagezien. n n te geven. (Zie bladz. 14 en . in liet zich om n n doo de Villa zijn . Lieve dan deze geef ik hie g ana, den Tibu van , het m van die , n hij eenige e bijzon, de lusthuizen van C te Tusculum en n ove den Vlaamschcn tuinaanleg in de van V te Casinum; , het was eene tweede helft van de 1G eeuw mededeelt. . e " (van 't Latijnschc partiri,) de zoogee e kasteden van , van t su naamde tuinbedden zijn zee oud. O. a. t n la e en van u n d doo , s melding gemaakt in de g van het aangelegd in den stijl de tuinen van i te paleis van S . n t twee n , van de villa's van e en van s van , met de bijnamen van " *) J , van de n van e cn het en " f). Een k van naal te , van de casino's e en AldoA , in het museum te , t o te . d als zij n met de zeldzame c g van het oude standbeelden, fonteinen, , , nimfenk en kasteel van , in 1616. e tuintempels, hadden zij de bloeiende oasen aan de d op de wijze van bedden zijn met bloemen o ee aangedaan. den van den Tibe cn den het oude damast en hebben in 't midden A l deze tuinen n d in de gevlochten . e e tuinen van den. Noemen we hie nog het in n het l en la a (in Spanje), hebben t aangelegde k bij het kasteel, n de deze tapijten in n palmen . stichting n t aan den g van c s de " n van A , bij St. Joost ten Noode, alsook den s de " , dat in een zelfden de Lusthof, welk g f de aanleg van het geheel de teekening de dinaal G deed bouwen. het genocniden l in hetzelfde bed h e n " van , hetwelk zich was . e de laatstgenoemden kon evenzee e langs den weg van k naa den in de vie n van het bed h d , begonnen in 15G0 doo J . zijn, doch de teekening van elk stuk was . en tot in 't begin van deze eeuw bekend . n kan nagaan, dat de //Vlaamsche onde den bijnaam van menta" zijn ontstaan uit de motieven van den c j voo tuinen in den n t e zich doo deze e n C
*) Broderie beteckent eigenlijk benaming voo *) Z i e den gehcclen
titel op de volgende
bladzijde.
een
d van palm
f) Compartiment beteckent v a k , v e l d ,
c 1, cn is nog de m
tuinbedden, afdeeling.
e
— —
—
31 —
— 31 —
33 —
32 —
de
n kunstenaa , die zelf het s heeft n en het kanon heeft gewischt. n vindt . de hie e typen van , g de s J A U C t)> de namen te n van A S bekende e , gaf eveneens, in 1 5 S 2 , een Livre darchitecture pour bastir aux champs en L A , den n wapenen een Livre des plans et parterres des jardins smid van V . e , de , de propreté. A e zich echte niet de oudheidkundige en de hebben slechts om de n zijne Vlaamsche s hunne oogen in dit boek te slaan, om een schat , met name O tot de zijne te maken. Een van aanwijzingen op te doen en e te midden van S , t echte , de samenstelfantasiën in den n , het ling van zijne tuinbedden te hebben ontleend aan geheele l van offensieve en defensieve wapens den tuinie C , t de s van te vinden, hetwelk e het zoo e Leiden en C L , wien hij den k van de e g de n m van e des geeft. in k was. n is gezegd: dat uC zich niet Wij komen thans aan eene s et fong betoonde in hetgeen hij aan e kuntaines (putten en , van e samen- j , zijn tijdgenoolen en , ontleende. stelling, j wat bete dan die van C V zich ove liet g de Tombeaux , t de : n 't bijzonde had V 's mans weinig e handelingen te beklagen. n s van dien tijd zooveel motieven en hunne g ontleenden; — de g van hun n ijve om de n hunCudipes, caryatides ou termes, §) zee g cn ne landgenooten te , hebben de , wie typen d doen denken schen , dat onze V hunnen u van de z en het , aan de C had nagevolgd, zoo niet , hetgeen ook ontstaan uit de Vlaamsche, en n men bij e s bijna eene e uito. a. het s te n cn de kasteden te g is . g en t te danken heeft. S t n en t e de meening aan van een n , . e Cippides van V bezitten, ondanks , een t van beteekenis, die onzen e e losheid, eene e e schen meeste in dit opzicht, alle t laat . n nimme in e fantae en siën als die van J ( 1 G 0 4 ) , of in de (Zie bladz. 1 7 tot 2 0 ) . t blijkt nog, dat n nabootsingen de natuu van G u C zich aan i e j ( 1 5 3 3 — 1 5 9 3 ) , te zien in het m heeft schuldig gemaakt. E n wat de hie n van het . kwestie nog aangaat, lezen we aan het slot van dat betoog: V V heeft evenzoo onde den titel: t de g de collectie V i v e n e l , seu armamentarium etc. een k ove wapenn nagelaten ( 1 5 7 2 ) , van buitengewonen n bijna alles was d wat het k van dom. t l die wapens is geteekend met A C , d men in eene , t men s den als soldaat k t op dezen , die e twee eeuwen n was. t dien tijd heeft daa de meening l geschoten, dat V V *) Flateresco, d. i . een bijnaam van den l eene t copiïst en navolge van den n in do 16 eeuw, de zoogenaamde c (1450—1580). t) Zie ove hem en zijne gelijke naatngenootcn nade Lee gr—de meeste is geweest. Nog niet lang geleden bekladde pu A , architectes francais de la het bekende t L'art pour tous de nagedach1860. tenis van onzen Vlaamschen . t lette ech§) Cudipet zal wel moeten zijn Cippidet von „Cippus", d. i . een n n in dco m van eene e zuil, soms gete eens met aandacht op hetgeen beide s d met een . nagelaten hebben en zal zich dan kunnen , Caryatides of , genoegzaam bekend. gestadig niet enkel de ideën voo 'J'.rmes, d. z. , ook o en , dik-dat A wijls van boven eindigende in een beeld „cn buste.' zijne n aan V ontleende, maa ook l *), uit Spanje , en van hie wellicht naa
A
c
1
t naa
e details voo de g en dc eigen s ) van dc sche s tot de zijne maakte." *) V V , alhoewel hij zich liet n doo dc e kunst en de manie van volgde, bezat genoeg k , om zich niet ove te geven aan slaafsche navolging, van wien ook. , doo ons n meening staat in d niet eene : dat de Vlaamsche kunstschool een uitvloeisel zou zijn van de . t tegendeel is veelee . n
Alle e n n dan ook heden eene e e in de 10° eeuw,— t een k welks n het zijn van den Spaanscli-Vlaanischon invloed op de s van dien tijd. j is het genoegzaam bekend en , dat tegen het einde de 10" eeuw d van het de Vlaamsche school, toen e om den g dong, " met de , wel e van onde den inen dat de vloed de e n te staan, deze niet alleen e wijze van bouwen en n , met maa aan k ook e , , s leende. Te toelichting s en n zij het voldoende, hie dc namen te n van C
F
Q
V
E
J
diens s (de s van de e des Gobelins", 1040) te , zooals en eene eeuw de " ( 1 5 4 6 ) te e hadden ingesteld.
en
a
Wel beschouwd zijn de Vlamingen, met de anen, de s van dien n stijl, welke zoo oneigenlijk den naam van //style Louis " . n kan in de aesthetick de Vlaamsche kunst e Spaansche, e en zelfs eenige wantschap ; maa vóó het e k van den //style " d onze (Vlaamsche) kunst nimme doo n invloed . E n die , is zij eigenlijk iets s dan eene g van het e " of " f) *)
o dit te
ove
V
eigeu
gunstige meening
hoogeschool te Leiden f) te *) Eeno \
d A
1
doo ,
t bock
e
uitgaaf van dit
. ,
d cn
i n 1019 te
S
, met tweo d late
,
, bij
J
, bestaande i n 51 e n 24 platen. t onde
den titel van Opera
ou Oeuvret matliématiqnes traiclans de geometrie perspectief, architecture et fortification, de nouveau reeaie, nnymentée et corrigée por T Buroceo zijn met Jesuitenstiji, Style Louis XF, G mathématieien." , J a n Janssens, 1651. benamingen van e -
u C
? (Zie bladz. 24
) Style kingen de .
n met
n we, na deze uitweiding, nogmaals tot onzen kunstenaa . — Toen in 1 5 7 0 eene sche n n , om zich naa n te Spanje te begeven, lieten de e een g , welke doo V V in 5 dagen tijds geheel voltooid . Tezclfde tijd e hij te , in het huis van G , een de e kooplieden van de stad, een f zoo juist en , dat, het aanleiding gaf tot menige e misleiding, gelijk o. a. ook eens sW O . Op het einde van de 10° eeuw, toen de landen zoo bloedig doo godsdienstige n d , ging V tot het geloof de n , hetgeen voldoende zijn k uit , na de g van den s van , . t van dat nieuw t dien tijd zien we den geloof dikwijls in zijn k getuigenis afleggen. n zie o. a. plaat 2 9 N N van zijn Traité d'architecture, t doo S Alle boeken van V n in 't algemeen uitgegeven doo zijne n C cn G J Z ook zijn k Arae perspectivae, t te n in 1 5 6 0 . Zooals we gezien hebben, had V tot bes in zijne jeugd fE F S , den n p van t en den l G . j het klimmen zijne n vond hij n steun bij den s van O , en diens zoon N , alsmede bij dc Staten van . Voo s e V het devies, d op diens n en vaandels, zooals s d is. Aan dien t g hij ook zijn Traité de perspective op, t in 1 5 9 9 — 1 6 0 0 en d doo . doch niettegenstaande deze , mocht het ' hein niet gelukken, van de Staten van d een l in de bouwkunst en f aan de
e i n het laatst de 17e en .
.
e dc 18e eeuw.
t) Zie
het
, bladz. 4 7 en
.
—
35
-
—
36
—
Zooals bekend is, had in 1 5 S 1 doo de Algezooals blijkt uit de g van , meene Staten de c e die S ook wede van dit k geeft. (Zie bladz. ciën de plechtige g van plaats. 2 4 — 2 0 ) . Echte sluit hij deze met de volgende belangEen s uit het huis van V , zoon van de e : e C en van j de e d van e documenten, g C X van , de g van welke ons te studie uit het e k A , d op aan het hoofd de e gewesten, van den Spaanschen g in de n zijn om deze volgens de plannen van W den Zwij, zijn de n n ge tc . h A , populai n eene welkome nalatenschap. V V toont doo het geluk, e hij den s van a zich n vol bezieling en blijft in 't algemeen zich t het hoofd had geboden, d op zijne t zeiven gelijk; . bij e zwakheiden late doo dezen , toen hij het ongebondenheid t men n zonde moeite schap n wilde bemachtigen. , gevoegd eene g op, eene moedeloosheid, die wij beschouwen als een bewijs, hoezee politieke n bij de mislukte pogingen, welke de e en bezigheden buiten zijn eigenlijken s deed, om zijn zee t gezag bij zijne nieuwe g de , ontwikkeling van den zedelijken en n , zelfs doo list en geweld, uit te deed hem a de ingenomen positie wede n; aanleg des s " zelfs moest hij, na zijn schandelijken aanslag op Antliet genoemde veelbewogen k onze gepen, het land . schiedenis , tengevolge van de snelle wisselingen de , e aanleidingen tot die vluchtige e g van deze staatkundige n is hie noodig, voo hetgeen volgt, cn t het in n ; t S aandeel, dat de e s namen, j nade t naa zijne n ove de Céréen in 't bijzonde V V had aan de monies publiques aux Fays-Bas, in het Journal e des Beaux-arts, , d te e van een , 1 8 7 2 — 7 3 . n een ande schen , toen deze nog als g van , k (Arabeschi e Groteschi) *) heeft dezelfde s van n en f van , eene e studie openbaa gemaakt van de n s de Vlaamsche , zijn «blijden intocht" deed. e oude uitgaaf, W O had het k van den - i naa aanleiding van nog eene getiteld Grotlesco in diversche manieren, etc., vvt/i landlievenden kunstenaa ; alzoo was het ghegheuen duer ( J J , " ook al aan , dat hij zich diens talenten als bouwA C n ten koste van meeste en schilde ten nutte maakte, om den V V . Laatgenoemde t n fantelijken intocht te n van een , van eene bepaalde neiging tot de composities van sommige wien O en eens alles goeds hoopten e , niet name G U voo de g van het . e »Spaansche liet is t duidelijk, dat de e van V " had echte toen nog geen a in de s in ë k dienst heelt gedaan, om e " te . n voo deze e fantasiën te . , de bekende e liet zeldzaamste de n van V nu, heeft in 1 5 8 7 ecu k in één is ongetwijfeld zijn FAvre des in klein folio deel van de n uitgegeven, die desfolio , met 1 0 platen, n doo eene tijds n t naa de teekeningen van , p e n van V . c n n zijn van T tuigen en n van den G . e titel luidt: La Joyeuse et magnifique houwe . e titel geeft een t van de de France et frère deze e , m wij die hie unique du roy, par la grace de Dieu, Due de Brabant, d''Anjou, Alencon, Berri, etc. en sa très-renommée *) Arabesken en Grotesken: e eene oneigenlijke benaming ville d'Anvers. c stijl van deze n en van n in ; laatstgenoemde de naam voo hunne g is geheel in de gewone manie van e en o , zooals deze i n kunstmatige V en doet onzen s wede veel ee aan,. n . C
—
V
37
—
—
in zijn geheel laten volgen: Différents pourtraicts de menuiserie ascauoir Bancs, Tables, buffets, frises ou corniches, licts-de-camp *), ortiements it pendre Vessuoir a mains, fontaines alaver les mains. — aux et autres amateurs de telle science. De Vinvention de J V diet V et mis en lumièreparFiuiA.ivpv. G Als n moeten de e platen echte voo die in het late nog komende k Corinthia et ComC , . posita, d doo Zooals men weet, n in de 1 G eeuw bovene bespiegelingen zee in de mode. e zinnebeelden, n en n (zinspelingen in d en beeld), altemaal van n , n toen zee in zwang. e e edellieden lieten de e van de e wapenschilden hunne n weg, om e een//motto de fantaisie" voo in de plaats te stellen. t in g g nemende, behoeft het geene te , dat ook V . a. d heeft, het de vijf n uit te n in den g van het nienschelijk leven. En had ook niet V , zijn aangebeden , de n van het mensclielijk lichaam aangegeven als een //canon" f) van de samenstellingen de n volgens de beelden de Oudheid? e poging nu van V is tc zien in zes folio platen, ten titel e Theatrum vitae humanae aeneis tabulis pe 1 0 A S ( J exaratum, niet nog eene k in 't Latijn, een s in 't h cn den naam van / / J . " Om dc t geven wij j nog een t van de wijze, p V V de menscliclijke leeftijden in deze n heeft : . Composita . . . . 1 tot 1 0 . . a 1 6 u 3 2 // . Jonica. . . . . . 3 2 // 4 8 // . a 4 S // 6 4 // V . Toscana 6 4 // 8 0 // . . . . . . 8 0 // 1 0 0 // C
*)
Wat
V
V
e bedden in den
hie
» l i c t s - d c - c a m p " noemt, zijn
t van de
die
s of baldaquins de
lCc
eeuw, welke eene geheele familie konden bevatten. t) Canon, of d |) in
d. i . een t
of
o benaming voo do
doo
,
e tot n de
den
stijl, bete
l
bouwwijze maakte.
opge.
gezegd de mode, welko
e eeuw van het aanleggen van kunstmatige e
o f wet
kunst
"
ecno
38
—
V , zoon van V , heeft eveneens eene e e afbeeldingen nagelaten, p de vijf zintuigen van den mensch in de vijf n van V zijn . Gewoonlijk dienden zulke compositiën, welke e zin somtijds j duiste is, als s voo e n en . uit het e genoegzaam is gebleken, dat in V V een echte t zat, moet thans nog n , dat hij tevens was een man van , met technische bekwaamheid en , en in 't bezit van die wetenschappelijke kennis, welke voo hem noodig was, om de kunst van V te beoefenen en zijne pen in d te . Ten bewijze n dienen de volgende , ontleend aan zijn Livre d'architecture, n hij, na te hebben gezegd, «dat wijl het in ë gewoonte is, s te maken, die m licht , navolging van deze e bouwwijze niet aan te bevelen is in onze , waa de zon j wat minde kwistig met e n is. //En ce s on a unc e condition t aux //villes de s négociants, oil les places sont //petites et bien , la oii ils faut ct e couiles places en haut, a la plus //modité, soit e ou petite, oü i l faut use et la plus e coimnodité et moïen des //edifices on logis e en lieu e na savoir accomoder l'art a la situation et nêcessitc "du pays, plus que oncque a été besoin aux anciens, //sclon qu'on cn a cn chascune des pieces ou " Zulke lessen van e s zijn nog beg voo onze dagen, n zoovele k aan ben aan te wijzen zijn van e t tusschen het plan van een gebouw cn zijne bestemming. Eene , zeke ongeineenc, , welke deze tekst mede aan de hand geeft, t de g voo cenc doelmatige g van dc woning met 't oog op huiselijk gemak en , n ons ë mede het d gaf: een n van g de zeden cn eene toespeling op dc maatschappelijke g van de , e de n n g hadden te houden. Wij hebben boven gezegd, dat V V ook schilde was. Zijne beste n als zoodanig vindt
3*
— 31) — men thans in Engeland, waa zij zee o]> s gesteld J . S noemt n hij name een Salu- " g van . tation Angélique, in do , dan Le Triumvirat a Home (Zie den catalogus van ) ; ccn van eene e j Gothische , in dc j van het e tc Wccnen, cn het bouwkundig s van cene j in de St. k tc . (Zie nade bladz. 2!) van S . Ook e V de zaal van het Avondmaal, doo J W d op het d van de k van St. y te , thans . t Stadhuis van n bezit eene e , zijnde eene e g van der ïFeesen-meesters kamer, n men t dc hand van V , alsmede cene e t met de composities van C (Zie nade bladz. 3 0 t. a. p.) S bezit zelf een aantal tcekeningen van V V , in 't algemeen geschetst in gewonen inkt, gewasschen met O. . inkt cn t niet vlakke tinten in . e e n is een plafond in f met open lucht, d ; met wapenschilden van eenige e familiën. I e teekening is tc , daa zij op dc e het l l van een f toont, n de kunstenaa zich beklaagt (aan welk t , is ons onbekend), ove dc wanbetaling van e tcekeningen. t leesbaa gedeelte n luidt als volgt: ;/ dat men hee dat wij den f //ontfangen dat gij bede in bezitting zijt van dc //tickeningen, mac wij en hebben geen geit ontvangen want hij sat dat hij van geen geit en «wist, so meen hee cn moet ons dat niet qualijck //afnemen dat wij men hee geen quitanssi en sijn//den, want en weten niet wat dit bediden mag, oft //hie g mag zijn van den boeij, want men //het is gast zonde om ne quitanssi da sijden, mac //wij en weten niet oft men geen gegeven heft oft //niet, want wij hebben den f ontfangen van eenen n knegt die du wij niet cn kenden " e s uitgegeven n van V telt 3 4 boeken cn , met een e menigte platen. V f het Latijn met hetzelfde gemak (?) j als het Vlaamsen. Ook kende hij , doch be- j U S bij de j diende zich van de hulp van T
—
40
g in deze taal van zijn Livre des Ordres, uitgeven in 1577. V heeft ons niet alleen n van , maa ook van poëzy nagelaten, in 't Vlaamsen. Ten bewijze van het laatste laten we hie nog een gedicht volgen, e in zijn Livre de hetwelk niet toevoegsels t d doo , tc , in 1 0 3 8 . 't t een Ballade. „Als ick mij tot dit werek, bevljjtichde niet luste Soo quam mij dikmaels voor, 't geen ick noch had onthouwen, Ghelesen ia mijn jeucht, d'welck mij gantsch in onrustc,
Stelde Van
(lach en nacht, ick moetet hier ontfouwen,
den
n sondor Vader, wilt mijn reden door knouwen,
s geheeten, die, van den Nacht is glicboren, Vader van Berispers, en diese weet te stouwen, Tot hot eynd' van tweedracht, als zjjn En
s vercoren,
dees, soo and'r in deucht seer nog luier Vader storen
Scheppen groote vreuchde, in ijemandts were te laken, ï " ghene dees Const alhier, in mij schier hadd' doen smoren, Overpeijsende wel. dat ick oock zoude maecken Tot Vijandt t' groot geslacht, die t' al winnen metter lvaccken, r dc liefhebbers reijn, die t' wel nomen int gocdo, Verbliesen dit ghedrocht, deden dat zjj nu smaecken, n stadie hier gheheel, daer met veertig Jacr moede, k mij hebbe ghemaeckt, op dat hem elck een
vocde."
Vulgens S moet dit s o. a. in d staan met de mislukte sollicitatie van onzen t naa het t aan de t te Leiden. (Zie bladz. 3 4 van dit . Nieuwe n — hebben wij *) s n . gezegd — gingen steeds nieuwe Toen de denkbeelden van V en van diens s en s k nationaal den, geschiedde dit voo dc woningen van de edelen zoowel als van dc s algemeen. Toen kwamen n te g in zwang, welke n n doo s van de e school en in plaat te algemeene kennis n ge. c e n van de sche n n doo n in den stijl van deze . Vie kapitale n bevatten in hoofdzaken de geschiedenis van het meubelvak in dc n e cene geheele eeuw, nl. 15G0— *) Wij. d. i . hie
alleen S c n o v .
k betw'yfel, ondanks hetgeen c
boven op volgt, deze stelling, wie van
hot
gelaten
k .
p zou
— 42 —
— 41 —
—
g ons thans echte n
en
te ve
m
e ^-
) n talentvolle , die de voetj'j t e n is het k van n V n getiteld: Différents pourtraicts de menui- | stappen vun den cn in zijne manie t . — t e serie, uitgegeven doo G , en k van V is zonde twijfel zijn Hoek schijnlijk opgesteld s 1505. t is het klas- : der sieke k de e kunsten. c t k bestaat uit twee gedeelten, beide in één tatie is h en , cn met de n jaa cn bij denzelfdcn uitgeve . c titel . — n volgen twee Livres de is in 't Vlaamsen en in 't : bles van V , zoon van , getiteld: nuiseries comme Garde robbes, Buffets, Verscheyden Schrijnwerk, uitgegeven in 1 6 3 0 doo Chalicts (Ledekanten), Tables, Arches , Selles C J V , n dc n zich (Stoelen), Jlancs, apendretoun doo nice volledige g in dc ailles , Casses a vertes n s en e d in dc silhouetten, et beaucoup d'autres sortes d'ouvrages. Le tout fort alzoo getuigende van eene g van arlislement agencé et marqué par le fameux men, zooals deze doo bestemming en k n V V en nouvellement mis en lumière aangewezen. Eindelijk het , getiteld: L'Ojicina par N J V 1 'an 1630 (// T'Amsterarcularia, uitgegeven in 1 0 4 2 doo C l dam Gedruckt bij C J V in de . Ontleend aan e e n (//exiin de Fischer.)'' niia exempla ex s au , ontmoet men e e van het e deel is in e n voo 't t meubels zonde k lijnen, maa in het tweede vindt men twee (in //Ebben- en " *) met n biczen , welke ches, t met tlie geleiachtige ingelegd, niet k en aangevuld met golvend in het midden van de l T eeuw den g hadden. k s ondées"). Sommige meubels ' J , do fijnsmid, heeft in dit e een n nog tot don n stijl, getuige eene menigte e n . e copie van een de platen in bovengenoemde Wat nog het bock van V , de deze heeft het model type van zijn vade op den Eenige n geven aan V twee voet gevolgd. Alleen t men e gemakkelijk den zonen : , en S S getuigt geene enkele gang de mode in, de n dientengevolge aanwijzing te hebben gevonden, t kan blijken in eene halve eeuw in den stijl . Op de dat V wettig gehuwd is geweest; men vindt " zuive die van V nat n s den naam zijne w , gebootst, volgen golvende , met naa achf zij s jong. n elk geval schijnt van haa j n omgebogen . e n n a nimme gewag tc zijn gemaakt. onbepaald, en n die de zaadlobben van de geDe van 1 8 5 5 l V. . L X V ) deelt van C wonc noot; inliet Boek der mede, dat tc m huwde in 1 6 0 1 niet gelijken zij s op de e n G e van deu //nostoch" (de ) of op het ijlmos van de Wat S ALo.vioN , V laat dezen s in het k van J C V n te 's , in 1 0 0 1 , zonde den datum e twee boeken van V n een van zijn e op te geven. laat hem niet minde k , n de e n n in 1 5 5 0 , te . N f) g van den meeste dc motieven kwistige t hein een zoon toe, genaamd, ge; zonde p heeft aangewend. d n , n te 's e in 1 5 8 7 . doo de , zijn zij in onzen tijd van V dat de vade van den laatstgenoemde j zoek cn schifting cn van g de Vlaamsche was. — e dit zij, alle e S en kunst op nieuw in zwang gekomen, zooals zij dat n in de 17 eeuw. *) Saccardarn of Sakkeriaan, een , e t i n kleu |
1000. V
,
;
c
het midden houdende tusschen ebben- en ontleend uit t)
aan
het
ë Zie ove
jacora.ido de
.
e naam is
, die dit hout hel
t
. deze
s
en hunne
n nade
bladz. 45 en 46.
Eene s van vijf e van de toont ons, dat
V
e composities, iu het , genoemd, , op het d
— 43 —
— 44 —
— 45 —
— 46 —
van zijn , evenmin de gelegenheid om een weinig met e te , . t 't oog p n we aan de op bladz. 3 7 s aangehaalde vijf , n hij 's men, en welalsvolgt: schen vijf zintuigen heeft (het gezicht), Thuscana — Visus (het , a — Auditus (de , Jonica — Odo (de smaak), a — Gust us (het gevoel). Composita — Tactus e en S , kennen wij nog een G V , zoon van nJ V de stad " wonende in die stad in 1(517. e G V was . t boek Liber amicorum van W G , den ouden, bevat het volgende e eigenhandig n s van dezen n nazaat van den ouden //Qui bien se e bien se void «Qui bien se void, bien se cognoit //Qui bien se cognoit pen se e //Qui peu se , n 1'avise."
t stelt een d , met een d en hoog , den schedel nog bedekt , golvenden , doch geheel met een ; j een eveneens n , en een , ietwat n knevel. Ue neus, licht gebogen, is naa beneden d ; de g teekent diepzinnigheid en t een Teutonisch oog. Een kleine geplooide , van n open, omsluit den hals. t bovenlijf is gedekt met wambuis cn mantel, e op de t dichtgeknoopt. e edele maakt . e oogen denken ; dat is wel de type die men zich t van den n kunstenaa en moedigen , welke slechts d g den m opving, om dien op zijn te kaatsen, cn die in een zijne n zeide: n is mij een m in de toekomst weggc//legd, indien e eenige e in gelegen is, dat de //gische e (?) dien voo zich gelieft te " Forte aliquod nomen mihi erit: sed Belgica docta, Si quid nomen erit, quaerat et ipsa sibi. Op het oogenblik, (1S7G) dat wij deze n , (zoo besluit S zijne belangwekkende studie), geeft men te , na twee en halve e n van en eeuw, de V op nieuw uit, d doo middel van de . t is een e veelbeteekenendc g aan één die e Vlaamsche , welke, even als L L en W C , nog wachten op een standbeeld.
zijn, hetgeen d t doo den titel van zijn Livre des (Zie bladz. 3 6 ) , waa zijn doopnaam J luidt. n e of e afwijking met het meegedeelde, lezen we bij E : //dat V V in zijne jeugd n t als g bij G (van wien E op e bladzijden eenige bijn meedeelt), met k om glasschilde te . n n zag hij geheel af, t hij, naa n en het kunstlievende n getogen, zich daa met de t op de t toes e aan de , legde cn in 1 5 1 9 e men dc komst van , en zijn zoon aldaa wilde . Nu e hij in zijne d , om zich af te n tot het bestun de e van de kunst, naa de n van , j had het vak gevonden en gekozen, n hij wilde uitmunten. Naa n , e hij daa en s in e Vlaamsche plaatsen, ja zelfs te , , g en l te g en , eene menigte , bestaande uit kunstige, in f geteekende, bouwkundige ; dikwijls met beelden , welke zóó k voo het oog , dat e menigmaal weddingschappen om gedaan . Zijn , bij zijn leven gewild, d ook late gezocht en goed betaald.
na de uitgaaf van zijn t k ove de tief, in 1 6 0 4 , schijnt hij n te zijn. e s en s vond hij in zijne zonen en S , van welke de , die het k paleis te g met vele kunststukken , te n wonende, in 1 6 0 1 te m e en een zoon naliet, V V , die 's s manie volgde. Een tweede zoon vestigde zich als schilde te 's . — Voo dezen t E nade naa e bladzijden van zijn ; n ik nog het volgende ontleen: J V V ( 1 5 2 7 — 1 6 0 4 ) , wiskundige, , bouwmeeste en . e stedelijke g van n bezit van hein twee e , beide d doo . , een e tief, zijnde pl. 4 1 van het e deel zijne tive: een d tempelgebouw niet t en een f van , zijnde pl. 4 6 en 4 7 van hetzelfde . (Zie nade Catalogus der Stedelijke Bibliotheek van Leeuwarden). n kan op al het e ook nog naslaan de bekende n van:
//Uieu et mon G É
"
V
. n ziet het, bescheidenheid en talent n een l in deze e van . V V was ongetwijfeld een deimeest begaafde s van het k k de e ; te lijken met al zijne , Spaansche, c en e tijdgenooten, maa nochtans niet de e van één, wél de e van velen . j t zeke tot die t van , voo wien de kunst een m is, die hun geheelen n t en hen eene zending , die slechts met hun leven kan eindigen.
L
.
n de hoop, e den s deze Bouwkundige Bijdragen eene welkome aanvulling te geven, voeg ik aan het e nog de volgende aanteckeningen toe.
Zijn talent blijkt l uit zijn Livre (VArchitecture, een , vol e en dat alleen voldoende zou zijn geweest, om zijn naam te e zijne vakgenooten uit, van gen. j noodigde zijn d te n om te n dien te du //mien pou cn avoi un , //ti " — zooals hij het zelf te lezen heeft gegeven.
e toestemming van wijlen den hee W . E , den n s de stad van De stedelijke , n opgenomen meling die stad, alsmede van een Overzicht van de Geschiedenis der in Friesland, n van sommige feiten eene e ontleen ik lezing als die welke wij uit S t nu kennen, en ook nog enkele nieuwe n aangaande onzen n .
schijnt een t van V V te bezitten, d doo , dat hem n leeftijd, liet gelijkt, als algemeen stelt op 7 7 type van physionomie, op en L
, ook volgens E in 1 5 2 7 te n . e noemt echte , maa J als zijn m ; welnu, beide niet g van J n kunnen eene
S
t de zee
V
V
C.
. W uit n hechtte aan V stukken, nog te Wcencn , die , dat hij J V V noemde: //den scheppe de t , als k vak" *). Op ' leeftijd d hij doo het uitgeven van modellen en wetenschappelijke n de wetgeve op dit gebied de kunst; want haalt, dat hij met A , de e was, die dc s de e bouwkunde n e n g in de met de n heeft , e hij alleen wel een getal van twintig boeken heeft d f). t *) Z i o Die tornehmsten Denkmaler in Wien, 18CC, Schildersboek t) Negen
. 5 - l : i , is z'nn
die
e t de
nog
e
e zijne
e deze e e tijd
zeke
e
. E n nog
e e
. d cn i n
n
. n
l zag deze i n 1874 t voo
zijn dood be-
m i j , dat hij „ i n 't bezit van n de
aanteckeningen heeft doo
k te
V
n
g
n heeft E
den Catalogus der Stedelijke Bibliotheek van het
, 22.
n bijzonde
n van V
-, deze met
" welke publicatie te gelegene
menigeen met belangstelling
t to gemoot gezien.
Het schilderboeck, met het leven der schilders des ouden en des nieuwen tijds. Uitgaven van 1 6 0 3 , 1 6 0 4 , 1 6 1 7 , 1 6 1 8 , 1 7 6 4 . A. Groote schouwburgh der landsche kunstschilders en schilderessen, waarvan vele met hunne beeltenissen, enz. zijnde een vervolg op het schilderboek van . , 1718. De levens en werken der HollandJ. sche en Vlaamsche kunstschilders enz. dam, 1 8 4 2 , 4 3 . C. De levens en werken der Hollandsche en Vlaamsche kunstschilders, beeldhouwers, graveurs en bouwmeesters, enz. , 1857—64. N Lexikon. e de o u d e uitgaven van de n van V zijn in den laatsten tijd op n geweest. Als zoodanig d ik hie nog: 1. V J Les cinq rangs de l'architecture. . J. J 1620. 3. V V J. — dat is de hooch-gheroemde conste eens schijnende in ojt door-siende ooghen-ghesichtespunt. . sculps. Lugdununi m (Leiden) 1 6 0 4 .
— 4S —
— 47 — .
n titel niet op. 2. V V Architecture!, oder Bauung der Antiquen. , 15S1. Van de n i e u w e uitgaven zijn mij bekend: Vu V menuiseries, portaux, garderobbes, buffets, tables, arches, etc. Bruxelles, 1869 e e naa de e uitgave, in 40 pl., s S
geeft dezen
G
en
S
F
van Leiden die in 1590 en 159!) was V C e die g tot n a plaats . aan zijn dood, die tien e benoeming acht ik k genoeg, om haa hie mede te deelen: , omdat zij een duidelijk inzicht geeft, van hetwelk toen van een ingenieu d d; k ook, omdat zij een p t t de g van e cn e lessen.
ƒ 12.50) , 1870 m — d' arabesques. //Op te . e van de s (uitg. als , in 12 pl., s / 5.—). ende . dae t n den X ' J a u u , 1870. m — de cartouches. y X V c. . . . s t 't geene volgt. (uitg. als , in 24 pl., s / 9. — ) . //Alsoo sijne Excelltie e N m — de caryatides. , 1S70. , Stadhoude van d oude Capiteyn-Gcnc(uitg. als , in i pl., s f (i.—). , tot dienst van den Lande goetgevonden hadde, m — Variae architecturae format: de t alhie soude n t facades, piynons, lucames, chemine'es et details dat in de in goede duytsche taele e ïelkonstcn ende , 1S77, (uitg. als , a"architecture. Landmeten n tot e van den in 40 pl., s / 15.—). geencn, die hen souden willen begceven tottet n p ende te dien fyne doen N ASC F T. F hadde de n van . S ende . L C , die de n d met de medcdeeling op bladz. 34, waa . Consten zouden mogen opcntlvck , ende slechts te loops e is van een l in bouwdae na oock , zoowel in 't t als kunst en , welke aan de Leidsche in 't clevn, alles volgens de e die zijne hoogcschool moet hebben bestaan, p mij de Exelltie dae toe hadde doen n ende doo lust, t een nade k te doen, in . S S n aan de s de hoop e nog een e te kunnen n van de t gelijk dcselvc e hie nae tot de kennis van het bouwkundig s tijdens van t tot t t is. de opkomst de e . de welwillende hulp van . . O , kwam ik tot de inzage van een k van . . , getiteld: Bouwstoffen voor de geschiedenis der Wis- en wetenschappen in de zijnde in 1878 t uit de Verslagen en der Akademie van JTetenschappeu Afd. , 2° , deel , , X en , — doch niet in den handel. Een exemplaa n t in de . k tc 's . de even welwillende g van laatstgenoemden auteu toe , kan ik uit diens opstel ove den bekenden wiskunstenaa L C , nog . V het volgende aan mijn opstel ove toevoegen: V t was in het jaa 1000 dat eene genieschool tc Leiden stichtte en die aan de Akademie . Als n n j benoemd L
//Syne Excelltie heeft tot dienste van den Lande ende e de , die hun tot oeffeuinge van het p sullen begeven, n e e gcvolgt te n in de , die men dae af in de Academie tot Leyden doen sal, als volgt. e meyninge is dat men tien s zoo haest als mogelyck is, sal n om mette l tc connen dienen, hie toe het Land als sal men n de c ofte het tellen ende het Landineetcn, mac alleenlyck van elk zooveel p nodig is. als tottet dadelyk gemeene e soo e gecooincn zyn, hebbense als dan lust die diepzinnige dingen te , dat sullen sy mogen doen. t is van de saecke in 't gemeen geseyt, wae aff e gedacn , als volgt: n de telling sullen
1
t
n die vie spe-
— 49 —
— 50 —
cien, in geheel getal, in n getal, ende in 't l van n in elck thiende tal, s den de selve getalen. n de . telling wel vastende n synde, sy connen genoeg tellen tottet geene in de gemene p nodig is. Ende sullen coomen aen 't landmeeten op 't papie e wijse, wae bij te n is, dat men niet en sal n doo eenige gegeeven Linien, e Linien vinden, mae alleenlyck deu gemeete Linien, mette cleyne Voetmaet, het inhout van 't plat te vinden, kende dae toe e de thiende. //het meeten des s mette gedeelten van dien aengaende s het vlack des Cloots de e genaemt ellipsis, , e ende , dat en is hie niet nodig, wantet den s see selden te n comt sulcke mcetinge te moeten doen; maa alleenlyck sallenze n met e platten, dae na , e wyse, meetende alsoo een plat deu e linge, als in n oft ande platten om te zien hoe 't een besluyt mettet ande . na sal volgen het meten op het papie van , wallen ende , te weeten, hoe veel schachten oft voeten een e wal oft hoop n in heeft. n 't meten op 't also genoeg n e watte in 't wesende ende deu 't cleyn t moet gedaen syn: soo sal men coomen totte dadelijke landmetinge in 't veld hun wijzende hoe men in plaats van l passe ende winkelhaek op 't ande p op 't veldt , e nogtans tot n eynde. Sullen ook dadelyk n moeten de hoogte ende e van wallen mettet Lighaemelyck inhout van dien, als hoe veel schachten oft voeten n daa in n syn. na sullense n op 't teeckenen den k de Landen diese alsoo gemeeten hebm t een plat op 't ben, ende gegeeven synde 't selve met aanvvysende hoecken op 't veldt te teeckenen. in genoeg n wesende, zullen bequaem syn om tot de e ofte t bouwinge te coomen, waa toe t sullen n houten ofte n botsen van Schantsen ende , ende dae mede t hebbende die eygen naeinen, so sal het n van plannen ofte n van steden heu lieden licht vallen, 't welck men hun . ,
aen steden oock dadelijck sal doen te k stellen. //Sy sullen ook teckenen op 't den k van Schantsen, ofte Steeden inet , vyfF ofte mee n wae af men als dan hen lieden de maeten sal geeven, ende sullen dae na sulcke ten op 't velt tekenen met baecken. s e gecoomen synde sullen moogen in de zome n na 't lege of te plaetsen dae ten gebouwt , 't welck den geenen best geleegen sal syn, die als soldaten in dienst wesende, dan te velde moeten coomen, ende sien dae die saecke zelfs, so helpen die mette daet . e dae toe gecoomen wesende, datse 't landt alsoo n dienst connen doen, sullen henlieden, die willen, des s tot Leyden mogen ocffenen, als n geseyt is in diepzinnige Stoffen, die dae t sullen , om tot alle saecken den s ontmoetende nog vaste ende volcomelycke n te wesen. //üe Lessen van Telling ende g op papie sullen een half e lang gedaen n in 't gemeen, 't ande half e sal t n met elcken in 't bizonde te n ende wysen van 't geene sy n ende uytte gemeene lessen niet n en hebben. //Ende want de geene die dadelyck met s handel omgaen, met malcande geen latyn en cken oft s see selden, mae dat men in elck lant des landts e . Soo en sullen deese Lessen niet in 't latyn, s oft ande Talen gedaen , mae alleenlyck in 't duytsch. n t oock, dat alle diegeene die tottet n dese const van s schap loe gelaten , t sullen belooven ende n aen den Viant deese Landen dae mede geenen dienst te doen. //Actum den y XV , ende was t c n
E
E
NASSOU.
//SOO is 't dat s van de t ende n t om te n die bee van syne Excelltie dae toe hebben t ende bewillicht de . VAN N ende VAN
CEULEN.
//Te weeten: //Alsoo syn Excelltie ten dienste van den Landen goetgevonden hadde, dat in dc t alhie opentlyck soude gelezen n in goede sche Talc de e ofte het tellen ende het
— 52 —
Landtineeten tot g byzonde van den geenen, die hen tot oeffeninge van het p sullen willen begeeven. «Ende mitsdien nodig bevonden was eenige bequaemc n daa toe te , die soo wel de lessen daa toe dienstelyck in goeden beschcyden e Tale doen, als deselvc gedacn synde, den s zouden mogen voldoen op tc heden bij hen luyden voo te stellen, s ook die gedaenc lessen k , 't sy op 't in 't cleyn als op 't vcldt in 't , nae die geleegentheyt ende dienst van den s sal . «Soo is 't dat s van de t ende n de stad Leyden n hebbende, die goede bequaeniheyt, , ende geschicktheid in deselvc consten van de n van .
e 't sy by 't getal, linien oft s zoo 't best sal connen geschieden, in 't cleyn. t sy luyden oock 't sy gesamenlycken oft ook , nae gelegcntheyt van saecken dae van , in 't t sullen doen te velde m de e hie n , ende dit alles op een e onde toezegginge van e beloninge, die henluyden te e van de e e maenten sal gedacn n nae de diensten die sy bevonden sullen n in decsen gedaen te hebben. n s die . s en de en tot een e t een gedeelte van de Ealiebagyncn e ende de e om met deelen afgeschooten en s n ende Stoelen als s gemaeckt soo met te n bequaem tot een gemcene Lccsplaetse, om 't welck te n t zijn de
N
. VAN
Leyden, ende
.
E
, Schepen de
aangenomen ende nemen aen mits decsen tot opentlycke e van dcselve consten. Te weeten, dat de
. VAN
N ende V A N C E U L E N hae
.
.
N
. VAN
N
S VAN ZEÏST,
ende
ende
s de stad Leyden
s van de
.
s ende
-
E
-
" t
in
't doen van de . Lessen ende 't wcickclyck n van dien soo in cleyn als , ende s in alles sullen n volgende de tie van syn Excelltie hen ten dien eynde , ende dat sy luyden sulx doende metten n sullen n hoe ende in wat voegen lyckst, duydelyckst, ende ten meesten dienst ende c van den s de . Lessen sullen mogen gedacn . Ende dat dienvolgendc op heu luydc beydc goetvinden de . . F deselvc lessen sal doen in 't bywesen van dc . VAN . Ende dat die lessen , het ande half uy gedacn synde het cene half by hen luyden t n tot e 't , h tinge van den s ende e van de n die deselve hen luyden sullen n op te gedane lessen ende 't gevolge van dien. e in alles 1879.
.
stad
F V A N C E U L E N , desclve heb-
stuk
is
doo
genomen uit de Hoogeschool. n ziet van deze school tot keu
n
boven
.
S
N
van Curatoren der Leidsche , wie bij de instelling g van s de onzen
— 54 —
— 53 —
— 51 —
S
N
E
. Of, misschien is dit niet goed gezegd. t hetgeen wij thans van den mee k dan wetenschappelijk n kunstenaa weten, zou men hem veelee eene plaats naast die twee n aan zoo'n l toegewenscht hebben dan in de plaats van ccn die beiden. e g komt mij niet gewaagd , dat e bij de g t e kan geweest zijn van de aanstelling van S zich een , en onze E beschikbaa heeft gesteld. Edoch dit is niet mee dan eene , ik te s e n heb n uit te n weten n dit bete toe te lichten en aan te vullen; e hen dan moge opwekken. toe de lezing van deze . L.
.
Le door J . A. VAN
n te ,
r der Gemeentewerken aldaar. t
.
,
vernieuwing der
e g was n eene dubbele ophaalg van 3.80 mete e op het dek gemeten. e g e in 1875 in een toestand, die d g eischte. e e ligging de g e , daa te plaatse aanwezig, en de lieten niet toe de oude g te n doo eene genoegzaam e g met , op de gewone , in het midden met nagenoeg haa volle e e op eene spil. e situatie, fig. 1, plaat 1, maakt dit duidelijk. e men zich p ook eene zoodanige g geteekend denkt, altijd t het langs een de schillende wegen, die de g met elkande moet , in mee of e mate doo de g zelve . Ook de aanleg eene enkele g was aan e n . Tegen eene dubbele basg bestond van wege de situatie wellicht minde , doch zoodanige g kan niet doo ccn soon n bediend, wat hie te plaatse een bepaald een en ande d ik genoopt e was. de e te , die op de bijgaande platen is afgebeeld, en die men gevoeglijk met den naam van g zou kunnen bestempelen. e g t j aan eene zijde (Ziefig.2 plaat 1) met bijna de helft e op eene spil S, die in het middelpunt staat van een , n zich een l W beweegt, p de g aan de e zijde insgelijks met bijna de helft e steunt. t e gewicht de g , als zij in geopenden stand of t zal , op een loopwei U , dat zich op denzelfden e l beweegt als het wiel W . e g op het wiel W is zoodanig, dat de g genoegzaam is, om het k voo de
2
.
beweging zonde tand p te doen , in zeken zin op de wijze als de n eene locomotief ove de s n in beweging . j gesloten stand de g t haa lange m op de vie vaste steunpunten b, en de e op de de vie naa de hoogte e steunpunten a van den opzettoestel, die nade zal n . j de sluiting de g neemt dus de opzettoestel het gewicht , dat op het loopwiel U , en heft dit wiel van den l af, l de lange m de g op de steunpunten b t . t beginsel de e is niet nieuw. n het Zeitsclirift fiir Bauwesen, g 1871, bladz. 193 tot 204, n eenige e n , en, als ik mij niet , heeft te m tot voo n tijd eene zoodanige g van kleine afmetingen bestaan. e g t in haa tegen d igen staat zee goed, l t de n , tusschen gegoten n stoelen vastgeklemde, vignola, die bij den bouw d , in den zome van 1879 doo een uit één stuk gegoten n _J\_ , aan den bovenkant g n l is . was e de 2è , die hij dienst had gedaan, ongelijkmatig afgesleten en gedeeltelijk . t speckt echte van zelf, dat dc g bij de beweging van eene g naa deze e is dan bij eene , die in evenwicht t op eene in haa lengte-as geplaatste spil, zoodat in gewone gevallen e geenszins boven laatstgenoemde te n is. c w de g d bij e aanbesteding van den 23 " Augustus 1875 aangenomen doo . E alhie voo / G457.—; de 8,c
—
aanbesteding
55 —
van den bovenbouw had den 30*"° e plaats; dat k d gegund aan en alhie voo / 1 1 4 5 0 . — e w d zonde afdamming op laag wate . Afdamming zou hie hoogt kostbaa en aan e n g zijn geweest. e w is d in de n 2 , 3 en 4 van plaat 1. Zooals fig. 2 en 4 aantoonen, heeft men j d op het n van het oude landhoofd, gelukkig niet ten . E is t nog k geweest van het heijen van eene j palen langs de e van het landhoofd, doo den sluisvloe heen, en de kespen en g heen te doen , doch, behalve dat dit op zich zelf nog al aan bezwaa g was, d e van wege den handel g d tegen de g de , die n het gevolg zou zijn geweest. Ove het algemeen kan men j wel n op het n van eeuwenoude n maa als men in g neemt, dat n bij het n van oude n van hoofden alhie is gebleken, dat geene eigenlijke n aanwezig , maa dat alleen de e openingen tusschen het scling ove elkande e t n ingenomen, iede doo vie t bezaagde e paaltjes, vast n , k met het doel om het n in e ting te beletten, dan zal men moeten , dat e n was om niet geheel t te zijn t het n van een gedeelte , dat s te , behalve zijn eigen gewicht, niet gen had dan de helft van het gewicht eene houten , en p nu eene n g van 1 0 J . lengte en 5 . 2 0 . e met nagenoeg e volle e zou komen te . e het zij, de zaak is naa wensch afgeloopen. j het maken van den w d men veel last van hoog , zoodat dit , dat volgens het bestek den 1 5 Novembe 1 8 7 5 voltooid had moeten zijn, t midden in den zome van 1870 d kwam. l was dit het geval toen het oude k op diepte was ken, en de nieuwe houten g d was. m zijn aan de e van het d tijdens de eb op de n eene j n geplaatst, wie voegen zooveel doenlijk met -
—
5(5
—
cement n gedicht en de n tusschen de kespen met n aangevuld, tot op de hoogte p het mogelijk d met het k aan te vangen. Zoo als fig. 2 van plaat 1 aantoont, ligt onde den l en den van den een e , loopen de kespen in haaksche g op het , en zijn de palen zoodanig , dat zij het k de meeste steunpunten aanbieden. e van den l is massief, in den zijn bogen d (Zie fig. 3 van plaat 1), doch zoodanig, dat de opzettoestcl op massief k . e gegoten n spilhoude t op de noodige blokken . j is met vie 5 . bouten in het k , die aan het, d met haken om de kespen de g . e spil is van een metalen bovenstuk . e metalen pot, die p , is bevestigd in eene h e gegoten n bus, welke zuive passend en gemaakt is in een dito d . Aan den aangegoten d van bedoelde bus hangt de g met acht 5 . , die tot doo den bodem van het stuk , en iede van e n n zijn. e p de g bestaat uit vie , van 7 . , met 12 bij 100 . en bovenflenzen, doo de geheele lengte aaneengeklonken met gelijkzijdig tapsch L ijze van 7 s zijde. e twee s hebben aan het d eene hoogte van 0.80 , ove den langen m g beloop tot volgens een 0.40 . e s zijn zooveel , dat het dek de g 5 centimete e heeft. e s zijn g n : a. Twee gegoten n , iede bestaande uit een , hoog in het midden 34, aan de einden 14 , dik 5 , n van aangegoten en staande n van dezelfde dikte, e n van 20 bij 5 centimete e met e aangegoten , en twee dichte eindplaten met dito . n dienen tevens tot bevestiging van het k van den spilpot en de kast voo het . e n n van n gegoten n zijn g en met de s n doo 33 stuks 5 s n;
-
57 —
b. Vie dichte n , als: een van gebogen m naa het beloop van het g uiteinde de , hoog van 0.824 tot 0.854 , g de e van het ; twee e van dezelfde hoogte, n één in het midden , tot plaatsing van het loopwiel; en één, hoog van 0.424 tot 0.474 , dienende voo het e ) eind de . A l deze s bestaan uit 7 . staande platen, aan de einden (onde de ) d , en ove de s e 12 bij 120 . flenzen, g en met de s n doo aangeklonken gelijkzijdige tapsche L s van 5 s zijde. e e vakken tusschen de n e s van het d en de lengtes zijn n van ballastbodeins van 7 . . c. Zes e , van e d hoogte naa gelang hunne plaatsing, in met den m de s en met de e de . e s bestaan iede uit 12 schuine n voo de tusscheuvakken en 2 d e eindplaten onde de , allen dik 7 , met flenzen en s als de sub b . e loopwielen hebben 85 s middellijn, bij eene e op den d van 12 . e d van het l is n van een conischen . c kasten de loopwielen zijn 5 centimes dik gegoten, die van het l zijn aan den binnenkant n van uitgictscls te bevestiging van . c metalen de metalen van het wiel en het van het e loopwiel zijn doo middel van staande n in de g de hoogte . e opzettoestel is in lig. 4 van plaat 2 . j bestaat uit een gesmeed n e as van 7 s middellijn, beweegbaa in 8tusschenblokken; tusschen deze blokken is de as n
— 58 — van
4
n zonde eind, die op even zoovele . e assen de n staan juist onde de s de ; inwendig zijn zij van n , n van d e e spillen passen, die doo de zontale g de n op en nee n bewogen. c n en hunne staande spillen zijn gevat in gegoten n beugels, die iede met e dookbouten zijn vastgegoten op dezelfde stukken , p de tusschenblokkcn de e as zijn bevestigd. e e as t in beweging t doo een dubbel k van conische , besloten in eene gegoten n kast, die tegelijk tot eindbalustc voo de leuning van den dient, en n ook een de afsluithekken voo den open stand de g is afgehangen. t k bestaat uit 4 s eiken deelen, eene g van 4 bij 12 cens iepen n is . e n (0 s ) zijn in e g d op 12 bij 15 centi, aan de einden , eiken stopstukken, die met J . n op de cone uiteinden de s zijn bevestigd. deze g van het k zijn dc goten langs de s geheel . t dek t onde het onmiddellijk in de haven af. t t zee bij tot de g van het gedek, en het is , hoeveel zuidelijke de g s is in g met e , zoodat ik dezelfde g bij de nieuwing van een paa e n ook daa toegepast heb. e gezamenlijke kosten van den bouw de g hebben n bijna f 18300.— e nieuwe l in 1879 , heeft J 500.— gekost. , 1879. n
— 60 —
— 59 —
E ter
T A F E
bepaling v a n door
het
V A N
draagvermogen v a n J.
Ongetwijfeld is elk bouwmeeste volkomen bekwaam, om met behulp van de bekende , dadelijk het n van houten balken te . e , hoe eenvoudig ook, gaat echte steeds met s ; ook kan weieens, bij vlug , aanleiding tot n ontstaan. — Eene tafel p met één oogopslag het e n of de e e van den balk gevonden , is een e uitkomst, l voo de mannen van k die zich e het hoofd n met het n van .— e L. A. B heeft eene e dienst e tafel saam te stellen en bewezen, doo eene in de Sernaine des Constructeurs van 2 . 1878 te doen opnemen. Wij achten de tafel van zoo t belang, dat wij ons d hebben eene plaats voo in de Bouiokundige Bijdragen, te , wijl wij de j e g van den B voo onze s nade hebben toegelicht. s het k de tafel aan te toonen, is eene e g noodig van de p komende schalen en . e e e of liggende schaal is d voo balken n de e in g staat tot de hoogte als 1: 3, b. v. balken d 10 hoog 30 cm., d 8 hoog 24 cm. e tweede liggende schaal is d voo balken, n de e tot de hoogte zich t als 1: 2, b. v. balken d 15 hoog 30 cm., d 12 hoog 24 cm. enz. e e liggende schaal dient voo balken die tot elkande in n staan als 2 : 3, b. v. d 20 hoog 30 cm., d 16 hoog 24 cm. enz. e e liggende schaal is voo de g 3 : 4, b. v. d 22''a hoog 30 cm., d 18 hoog 24 cm. enz. Eindelijk is de laatste liggende schaal voo geheel e balken, b. v. balken d 30 hoog 30 cm., d 24 hoog 24 cm. enz. e onde deze vijf schalen geplaatste lange n
— 61 —
, houten
balken,
, Architect.
en s 1', 2', 3', enz. geven het n aan in tonnen van 1000 ; de e gelijk e n de n van 1000 . e e e of staande schaal is voo hout, n de t 40 is, dat wil zeggen, die bij volkomcne , eene t van 40 . pe n centim. hebben. e tweede staande schaal voo , n de t 00 . pe cm , , l de e staande schaal dient voo n met eene t van 80 . pe . e opgaande s de e staande schalen, geven in t en n de spanning de balken aan, of , gezegd, den afstand tusschen de , p de balken gelegd zijn. e e staande schaal is in het algemeen voo dennen en minde kwaliteit n balken, de tweede n en n balken, l de schaal voo best e schaal voo eikenhout en e e houtn gebezigd . — Geenszins is dit evenwel een vaste . e bouwmeeste moet, in d met het doel, het k dient, zelf , onde welke e hij het te n hout kan plaatsen, g toeziende of het lang en vast van , of wel met spint en kwasten is; zoodat best vast n hout zonde bezwaa naa de tweede e en s g eiken kloshout e schaal mag d . niet naa de e tafel nagaande, vindt men p schuine lijnen, j de s 10, 12, tot 40 geplaatst zijn. e lijnen duiden de hoogte de balken aan, nl. 10 cm., 12 cm., 14 cm. tot 40 cm. N a bovenstaande g is het k de tafel voo den aandachtigen leze zee gemakkelijk, en zoo hij den afstand tusschen de n weet, als ook de zwaaite-afuietingen van den balk, namelijk, of de g van e tot hoogte gelijk staat aan 1 tot 3, of aan 1 tot 2, of aan 2 tot 3 enz., dan ziet hij duidelijk, welke de liggende schalen 2
— 62 —
d moet , om het n van den balk p af te lezen. e n toonen ten e het k de tafel aan. d : Gegeven een dennen balk, hoog 34, d 11.33 cm., e op twee , welke g 2.50 mete van elkande d zijn; t gen van dezen balk ? d naa het Oplossing: Zoek op de e staande schaal p 40 . aangeduid is (aannemende 40 voo de ) het t 2.5 niete (de j spanning van den balk). Volg op de tafel de staande e lijn tot aan de schuine lijn 34 (hoogte van den balk), aangeduid doo het punt A . l van genoemd punt A in e g tot de e liggende schaal staat l : 3 g van e en hoogte van den balk) in het punt a. Ge vindt alsdan op de liggende schaal het cijfe 2' 8, hetgeen beduidt 2.8 ton of 2800 . c bedoelde balk kan e een gewicht n van 2800 m ove de geheele lengte van den balk gelijkelijk . Was de - en g van den balk, in plaats van 1 tot 3, b. v. 1 tot 2, dat wil zeggen: had de balk bij eene hoogte van 34 cm. eene dikte van 17 cm., dan had men de tweede liggende schaal tc plegen om een n te vinden van 4' 2 of 4200 . en zoo s voo de e schalen. Was de balk van n of van eiken hout, bete gezegd was 00 of 80 als t aangenomen, dun had men op de 2 of 3° staande schaal het t 2.5 niete op te zoeken; s dit t in e g te volgen tot het n met de schuine lijn 34, om in e g dalende, naa g van e tot hoogte op een de liggende schalen het n te vinden. Op nevenstaande tafel zijn slechts de schuine lijnen met de evene s 10, 12, 14, 10 enz. aangegeven. Niets belet echte eene tafel samen te stellen p ook schuine lijnen met de onevene s 11,13,15 enz. . t is evenwel nagelaten, omdat vele lijnen de tafel onduidelijke maken en aanleiding tot n kunnen geven. W i l men oplossingen voo balken, welke hoogten doo oneven s zijn , dan zockc men de n tusschen de naastbij komende evene . Wij nemen b. v. aan dat d is naa het n van een eiken balk, zw. 11 bij 33 cm., e
e op twee d zijn.
, welke 3.20 mete van elkande n zoeke alsdan op de 3° staande schaal t 80) het t 3.2 mete en volge de e e zontale lijn van de tafel tot in het punt B (gelegen midden tusschen de schuine lijnen 32 en 34), eenkomende met de hoogte van den balk, nl. 33 cm. TJit B te lood dalende tot de e liggende schaal (aangezien de e van den balk 11 cm. ) vindt men daa het n aangeteekend doo . 4, gelijk aan 4000 e tafel van B E t ons niet alleen om het draagvermogen van een balk te bepalen wannee de spanning- en n n bekend zijn, doch ook om op eene zee eenvoudige wijze de breedte en hoogte van een balk te vinden, wannee de belasting en de afstand tusschen de n zijn opgegeven. Zie n een . Gegeven eene spanning of afstand tusschen de n van 3.2 mete en eene gelijkmatige belasting van 2500 . pe n . d welke n de voo dit doel te bezigen eiken balk moet hebben ? c totale belasting van den eiken balk t 2500 . X 3.2 , gelijk aan 8000 . t geval wij aannemen dat de e van den balk zich tot de hoogte t als 2 : 3, hebben wij op de 8 . liggende schaal te zoeken naa het gewicht 8000 of S. Uit dit punt n wij eene loodlijn naa boven. p volgen wij uit het t 3.2 niete van de 3 staande schaal (eikenhout of coëfficiënt 80) de e liggende lijn van dc tafel tot zij in het punt doo de zooeven genoemde loodlijn t gesneden. t punt , gelegen midden tusschen de schuine lijnen 32 en 34, geeft bijgevolg de e hoogte van den balk, 33 . aan, cn daa wij aangenomen hebben dat de e van den balk zich tot dc hoogte t als 2 tot 3, vinden wij voo de e 22 . j eene spanning van 3.2 mete kan een gewicht van 8000 . n n doo een eiken balk zwaa 22/23 c m . e
e
Zee gemakkelijk is het na te gaan, dat, zoo voo de n van den balk cenc g van e tot hoogte als 3 tot 4 was aangenomen, de oplossing in het punt G zoude te vinden zijn, n.1. eene e van 24 bij cenc hoogte van 32 . Voo dc g 1 tot 2 t eene e van 18 centimete bij cenc hoogte van 30 centimete .
— 63 — Te gelijk
— 64 —
loops zij hie
t dat bij balken van mende een t van 80, en uitgaande en spanning, het voo den van het t 5 snijden wij de schuine is, hooge smalle, dan minde lijn 34 in het punt A , aangevende op de liggende hooge doch e balken te bezigen, aangezien de schaal 1 : 2, een gewicht van 4200 , welk kubieke inhoud van e t minde becijfe met 8 , het n van , dan het kubiek van den n balk. een balk, zw. 34 bij 68 c m . , op 33600 . bepaalt. j eene spanning van 4.5 n een n d naa de afmetingen van s gen van 5 ton, is een balk van 13.3 bij 40 c m . = 532 een balk die 4.5 . spanning heeft en 40800 . cm.: noodig, l onde gelijke n eene n moet, dan deel men het bepaalde gewicht doo e balk van 22.8 bij 30.5 c m . = 695 cm." i 8, hetgeen 5100 . opgeeft. j de g n balk m t . Alzoo bij den van e tot hoogte als: 1 : 2 eu bij de bepaling i mee hout dan bij den smallen . de spanning op 4.5 , vindt men in het punt 1) t l mag ons echte niet te ve leiden. eene hoogte van 35 c m . , bijgevolg eene dikte van n die minde dan i van de hoogte tot e 17.5 c m . e , zooals hie n s bepaald hebben, zijn niet aan te bevelen, en in geen geval is, met 2 , bekomt men voo de wannee de hoogte mee dan 40 c.m. , daa j n van den bedoelden balk eene hoogte s de stabiliteit n gaat, en veel kans voo j 70 . bij eene e van 35 c.m. het omkantelen de balken ontstaat. n mag wel Wenschte men onde gelijke n bij een omzichtig zijn met balklagen, die in het gezicht komen, t van 80, de liggende schaal en dus het d de plafondtengels missen; zij 2 : 3 of 3 : 4 te bezigen, dan zoude men in de punten l mogen niet te dun zijn. j het toepassen van F en G het , n l . 43 bij 04, of 47 bij 62 e plafonds t de balklaag doo den c.m. vinden. , de plafondtengels en de tusschen de balken Zonde te willen , dat de tafel van B E aan te n n een stevig geheel, het juiste n aangeeft, n wij dat minde kans van kantelen ontstaat. zij met dezelfde d kan n d Zij die balken bezigen te g van 1 als de e . Tot staving van dit tot 4, vinden het n doo de helft te nemen n diene het volgende . van het n de liggende schaal 1 tot 2. Zij d het n van een dennen Voo gewone omstandigheden is de tafel van balk, zw. 11.33 bij 34 cm., met eene spanning van zooals zij s t , voldoende. 2.5 , dan vindt men volgens de : Evenwel kunnen zich gevallen n j óf m *i u i . Totale belasting = 8 ^-j- — — Lengte. ° de belasting buitengewoon , óf wel dat de s coëff. balk van kolossale afmeting is. n kan alsdan echte . j t= even goed de tafel . 4 > e spanning van den balk of afstand tusschen de muX 1 1 . 3 3 x 1 1 5 6 = 87229 t n d blijvende, deelt men zoowel dc hoogte 87229 als e van den balk doo 2, en zoekt het Totale belasting = 8 - ^ — = 2790 . n van een balk e met de doo Volgens de tafel van B , vinden wij het de deeling n hoogte- en . n gelijk aan 2800 , alzoo ongevee t op dc liggende schaal aangewezen gewicht met dezelfde oplossing als volgens de . 8 , geeft het n aan Ten slotte zij j gevoegd dat pe de belasvan den n balk. tingen gewoonlijk aangenomen n als volgt: voo Te g diene het volgend . , voo s 470 s 780 d het n van een balk, zw. , voo s 420 , voo 34 bij 68 , liggende op twee n welke en danszalen 260 , voo n 150 ling 5 mete van elkande d zijn? . Zoowel de e als hoogte doo 2 doelende, n wij de afmetingen 17 bij 34 c.m. Aannen
5
;
2
3
Aan
het Bestuur der
der
tot
Bouwkunst.
Uwe Commissie voo het k naa den stand van het s in de e heeft de g taak, j te zenden: , te Een , d in twee afdeelingen, : A . bevat de , doo uwe Commissie ontvangen op e e van den 2 9 l 1876, gaande ove 43 gemeenten ; . de inlichtingen, n doo bemiddeling van de n s van het wijs ove 37 gemeenten; j zijn gevoegd, bij A . 38 stuks bijlagen, , , enz.; en bij: . 6 , houdende n van de stukken, ontvangen van den van het s S 4 dito als n van den 2 dito, houdende s uit s van e scholen. t k uwe Commissie heeft zich uiiget ove de navolgende scholen: 5 scholen, zoogenaamde ambachtscholen, mee bepaald voo de opleiding van den ambachtsman, in de e en e vakken. (Zie Staat n°. 1). 31 n van , n dat in de e eene e plaats inneemt, niet zoozee tot de g van den ambachtsman en hem, die zich in dat vak hooge op wil n in n zin, doch mee langs den weg van het teekenen, zoowel op het gebied de e als dat de kunst. (Zie Staat n°. 2). Ten einde uit de ontvangen inlichtingen, met beg tot de e van het s in de , n te , moet in de e plaats n gelet op het de scholen, of met e n op het doel, e zij zijn in het leven . stea
S
.
.
Bevordering
Wannee wij nu onze aandacht vestigen: 1°. op de 5 ambachtscholen, dan zien wij dat het daa gegeven , op elk de scholen, niet alleen wat het a a n t a l vakken in hun geheel , hemelsd , maa ook de g tusschen de e en e vakken steeds k is. Aan de ambachtschool te m n b. v. 13 e en 5 vakken wezen, n te m 9 e en 14 e vakken, l te 's e slechts 3 e en 4 , te m (te zamen op 2 scholen) niet mee dan 4 e en 5 e vakken behandeld . Van waa komt dat ? Wannee wij ons het doel de ambachtscholen , k om op de plaats vestiging de n de ingezetenen te doen bloeien, doo de ontwikkeling van den jongen tot het n van een beschaafden , dan weten we ook dat de e plaatsen e e eischen t de scheepsbouw, . Op de eene plaats op de e het , en m in n het gewone stads of het e landleven den boventoon, enz. t moge voo een deel het l van g deze scholen , beschouwen wij echte het doel minde locaal, en dus mee bestemd tot g van beschaafde n in het algemeen, dan heeft dat l van g zijne bedenkelijke zijde, l wat dat in de e vakken . j eene zoo n opleiding valt het niet te betwijfelen, of het peil van ontwikkeling, p de lingen aan dc e scholen zullen , , moet zee uit elkande loopen, en e t de , t aan de eene niet te veel, aan de e te weinig op dc ontwikkeling ? van
Wenschen wij dus in algemcencn zin mee eenheid g voo die scholen, dan bedoelen wij 5
—
71 —
—
72 — —
e bepaaldelijk in de e , omdat voo eene e opleiding, een mig , te veel tijd d t voo den eenvoudigen . Ue Commissie is s met deze scholen zee school voo ingenomen; zij kunnen naast de den toekomstigen n veel goeds stichten. e Subcommissie uit de Commissie, die e zich op heeft toegelegd om doo aanschouwing het s te , legt e de getuigenis af, dat zij zee goede n van het bouwkundig teekenen heeft mogen , en ook van een aantal n de gemaakte n te n had. Zij t het slechts alleen, dat d niet mee dan 5 van die n telt en wenscht niets lieve dan dit getal te zien toenemen. Een enkelen d wil zij echte aan die scholen geven, n.1. dat zij zich l houden aan het h , en zich niet te veel laten afleiden — noch doo de wetenschap, noch doo de kunst — tot e doeleinden, die alleen tot den g van e scholen .
een 24-tal n heeft zij opgaven ontvangen. e scholen hebben hoofdzakelijk ten doel, het beoefenen van het hand- en , het boetn en het bouwkundig teekenen. t e , enz., is daa nagenoeg uitgesloten, en ook het s in de wis-, , - en t de g de - en scheikunde, Avondscholen, veel . Aan sommigen die scholen — hoofdzakelijk aan n bovendien nog de lee de de Akademiën — bouwstijlen, de kunstgeschiedenis en de aesthetica . k hebben enkelen van deze scholen — de Akademiën in het bijzonde — behalve de ontwikkeling van den n en de , ook nog ten doel de n tevens op den weg de kunst te leiden, hen tot s te n en de elementen te leggen voo den toekomstigen . Zee zeke n velen die n niet aan dat doel: l omdat in den l e het aantal , in d tot de veelheid de vakken, te g i s ; 2°. omdat ook het getal n tegenove dat dé n te klein is; 3°omTen tweede de 31 n t onde de dat die n gewoonlijk gebukt gaan onde Wet op het s , bekend k aan geldelijken steun en te weinig symphatie onde den naam van - en Avond-scholen, of de . wel enkel - of Avondscholen — n Toch valt het niet te ontkennen, dat menig wij op, dat die scholen met n , deels taat op sommigen die scholen , allen lof evenzee ten behoeve van den aanstaanden ambachts. man in het leven , doo de g e g is echte welke e men aan dien plichtend zijn gesteld voo gemeenten boven de tienlof moet toekennen? s dat zoogenaamd akademisch duizend zielen. s voldoende voo de kweeking van een bouwOve het algemeen n de s van het kundige in n zin, of met e n s de n deze scholen. e opleiding tot , even als de ambachtUwe Commissie wil aan dien lof niets te t doen, doch scholen voo den ? van haa standpunt die scholen e — als Wij zeggen: neen! s bij de g e v a k s c h o l e n — kan zij niet anuwe tweede , zullen wij dit e d s dan het navolgende : dat : nade . 1°. te weinig n in het bouwkundig tcekenen t het e meent uwe Commissie te hebn gegeven, en ben voldaan aan het e deel uwe t om 2°. het gemis aan voldoend h s k te doen naa — en t uit te n eene e leemte is. ove dc bestaande n van s in de t in . Wij n het, dat de indiening van dit g lang, te lang heeft gen de e plaats vestigt uwe Commissie de aani , en n als e n te wildacht op eene e t van avondscholen, len aannemen, dat de Leden uwe Commissie, doo mee onde den naam van Teekcnscholen en Akae n k d demiën bekend. (Zie Staat No. 3.)
73 —
— 74 —
Van
u
, aan het k die aandacht te wijden, bleek uit de e discussiën en conclusiën dat — zee zeke — de aan de kunst e wetenschapwelke het p . pen n n te , d o c h steeds Ofschoon in dien tusschentijd de n wel in n zin. e wiskundige studie , en t g in het wat zijn moest bovenal de hechte n vestigen voo s hie en daa in de beide laatste n | alles wat op de beeldende kunsten g had, is waa te nemen, kan echte de invloed n doch — n i e t de a n a l y t i s c h e , m a a s t eeds niet van dien d zijn, dat onze conclusiën de e of beeldende. doo wijziging behoeven. e geest van den kunstenaa mocht niet te veel d en d n doo e beVoo de g de : Wat moet de e , maa mee j tot g de t doen | spiegelingen en n n bezig gehouden, tot, zoo noodig, aanvulling of g van het - i met om m en leven te geven aan hetgeen hij in zijn kunstig ? n wij ons de navolgende n t en schept. n u voo te leggen. n zegge nu niet, dat die g te eenn de e plaats de : Wat t van den zijdig is en tot het , tot de scholen van het t , of welke kennis t t om , ; dat de n en het diploma van t te ? t men d den geest de , en late van dien man zoodanige ontwikkeling, dat hij the- | schen t ademen, toen de kunstenaa h bekwaam moet zijn en blijven, om alles wat | van de n weg het e hij op f n tot stand t met ma- j uitsluitend langs den standpunt beklom, dat e n met thematische bewijzen te staven, en tevens als kunsteonze, zoo d wetenschappelijke eeuw niet mee naa ook het kunstgedeelte van zijn vak machtig zij in g zijn, enz. enz. t bovengenoemde in de ideale beteekenis van het d ? Zoo ja, welke s was s internationaal, d doo opleiding moet men hem dan geven en hoeveel stu- ^ j een t aantal mannen van gezag bezocht en geleid n vaststellen? van binnenlandsche zaken, , . , n die alles n en die ; doo den Toen E T in 18G5 te , de //Ecole het de opleiding en het a de j e " stichtte, ging hij uit van het lessen aan de kweekscholen moeten bepalen. t
d op die n zocht men nu ges van n in de n de e eene wetenschappelijke en e scholen. n de n t men de wis-, - en tuigkundige wetenschappen ten top, en neemt het teekenen, als de beoefening de kunst doo e aanschouwing, eene k bescheiden plaats i n ; — in de tweeden is het juist , en bekleeden de wetenschappelijke vakken slechts eene e . Wannee wij de n , juist in de landen waa deze d het hevigst t , dan is het , dat , waa de schoonste n n gevonden en de kunst als 't e in de n van het volk is , in den l de scholen dc macht de e huldigen. Toen voo m een tiental , een l s doo de e g was uitgelokt, om de n vast te te stellen e g de e kunstscholen en akademiën,
i d //dat het vak van den t zich l niet moest oplossen in dat van den . Wel moest de een zoowel als de ande technicus zijn, doch bovenal e de e kunstenaa te ] wezen, en als zoodanig heeft hij eene e opleiding jj noodig." Naa onze bescheiden meening, ligt zee ii veel s in deze . Zelfs als technicus moet l| die opleiding eene geheele e zijn. , de 1^ n van den ingenieu hebben een geheel j' ande en n in omvang e die |j van den . l de e n van ! den e steeds e e omvatten, blijven die van den t in d voo altijd binnen e : n van n omvang n voo den t tot de zeldzaami heden. n wij ons dan toch allen in de wiskundige vakken bekwamen, even als de ? n t toch ook van den ingenieu niet de j: hoogste kennis de schoone kunst voo het enkele 5*
—
-
75 —
76 —
— tc
de , opgenomen in het 23" deel onze Bouwkundige Bijdragen. h wij hebben ook onze meening , dat velen die e scholen niet aan haa doel ben cn j de n opgegeven, . Wat nu de hoogste opleiding, n. 1. die voo chitecten, , n t e tot nog toe niet één — m niet zoozee om het beginsel n zij uitgaan, als wel uithoofde van de weinige n die aan het s kunnen n besteed. s e is geene enkele akademie, die e n ook tijdens den dag ontsluit: de n bepalen zich slechts tot de n en . Vóó wij echte n tot het doen van stellen t dc g van kunstscholen, nog een t d uit het buitenland tot aanvulling van de s de e cn e scholen, t in het e van den , n de n zijn: //de Ecole des beaux " tc s en Lyon, de Ecole e e te s cn de e e te . Uwe Commissie toch vindt het zee k n toe te voegen de g de len in , naa aanleiding van een t n een exemplaa s gaat) t het e jaa doo den s van Zijne s Gezantschap te Weenen aan de e g ingediend, te omdat zeke niet minde dan k en , k in de laatste n op het gebied de kunst niet n is . t t zegt o. a : //E bestaan g in k vie hooge Voo hen, die dan nog hooge op willen, mee aan- j ! //kunst-scholen. n n e twee tot de leg en neiging gevoelen voo de wetenschap dan «staats-instcllingen: de . . Akademie van beelvoo de kunst, welnu openc zich dan onze //dende kunsten te Weenen en de . . l e school. //te u; l de Akademie de beeldende kunVoo de n — eene Akademie van beeldende //sten tc g cn de zoogenaamde Landschiiftliche kunsten — l steunende op de macht de . //akademie te z doo e n t d nu s in dien geest zulke schozijn en doo deze ook n //gesticht len bezit, ongevee t als de akademiën en tee. kenscholen in ë en , kan uit eene c . . Akademie van beeldende kunsten te gelijking blijken de j e //Weenen heeft in het jaa 1S72 nieuwe statuten ma's de lessen en die de e en e n cn eene geheele e . scholen, medegedeeld in het e van den //Een nieuw gebouw viel haa tevens in 1876 ten , Het bouwkundig onderwijs, en deels ook //deel, zoowel t voo het s zelf, als in zijne met een acccssit e cn c be. Voo de schouwing de e n in j ! //voo de bibliotheek en de !
geval dat hij zich op het gebied de e e heeft te bewegen. n moge , dat eene wiskundig bee e voo den t noodig is, omdat de geschiedenis de t , dat nieuwe i | n n n uit nieuwe e . p n wij: 1° dat die zoo hoogst zeldzame vindingen van groote nieuwe e n den n omvang de e e studiën voo de algemeene opleiding van n nog niet wettigen; 2° dat de geschiedenis niet bewijst, dat die n onmogelijk langs den n weg gevonden kunnen , zonde nu juist aan dien weg de te willen geven; 3° dat de kunst met gehouden is die n zóó g naa buiten uit te , doch dit slechts in idealen zin behoeft te doen, met e , niet de e zelve—doch n geest t uit te ; 4° dat, voo 't geval de t eene zoo - '! male g op zijnen weg ontmoet, men het hem zeke niet euvel zal duiden, wannee hij dan de hulp van een ingenieu of t wiskunstenaa . Zelfs zou dit in iede geval de e weg zijn, en t e in den l toch gebouwd op statische s van de e mannen op dat gebied. dien de wetenschappelijke ontwikkeling van onze e bouwkundigen in het algemeen slechts zoo ve , dat zij in staat n die s bek tc kunnen lezen en toepassen en ten aanzien de n p te geven, dan e e s veel gewonnen.
77 —
/'beeldhouw-afdeeling d een k gebouw //aangewezen. e Akademie is thans geheel bepaald tot het ge«bied de e kunst, en de akademische jeugd t slechts opgeleid tot zelfstandig k //ken. //Alle bijvakken en wetenschappen die e bek kunnen zijn, n dan ook alhie onl , beeldhouwkunst, ; , - en , benevens /'het n de hoofdvakken uitmaken. '/Als bijvakken n anatomie, f en stijl//lee beschouwd, l kunstgeschiedenis, »en , benevens kunstmythologie, tot de //hulpwetenschappen d . //Om de e en technische g te , komt dc g in de algemeene «of beeldhouwschool. t l het antieke '/en de natuu , benevens de "niek of de k , l de "bijvakken gelijktijdig beoefend . t na dusdanige g t de "ling (met g de ) toegelaten tot //eene de speciale scholen. e splitsen zich in , beeld//houwkunde, , , - en t en . a fl 20,000 o. w. , n aan n //en n besteed, zoowel voo het f aan de «hoogeschool als tot het doen van . e kunstschool te u is t 1873 zelfstandig d en t t dien tijd van //staatswege bekostigd. //Voo de g van n in het teekenen «aan de e scholen des , is s «op uitstekende wijze d doo de g van //een n s aan het s n . . h museum. dit museum n uit alle n opneemt en steeds '/doo e , voo iede d "speciaal d , dat van e de ''lingcn n kunnen, even goed als uit dc "naaste omgeving, zoo is tevens voo de eenheid "van het s doo de geheele e . Wat dc f zelve en de methode »van het s in het teekenen , zoo heeft «het e van s in 1S72 en 1S73, doo «eene speciale Commissie, alle gewichtige zaken op
—
78 —
//dat gebied doen . e Commissie, onde //de leiding des n VON N //van het h museum), heeft t de //volgende punten k gedaan. //1°. het opmaken van n en n //voo het teekenen uit de e hand; «2°. het samenstellen van eene volledige collectie «van n voo het ; «3°. het n van een g toezicht op «het . //«Ove algemeene teekenscholen" n 1S73 d liet n en de e van //het s aan volks- en n «vastgesteld doo een l besluit. n 1874 d het teekenen aan de «scholen . «Voo n te g van s //en n is een k plan opge«maakt, dat in d staat met de e //plannen. e e specialiteiten ontvingen s de t tot het uitgeven van handleidingen en n voo iede l van het teeken. e g van staatswege aan s d komt s voo op de g van «het e van : t het jaa 1867 «tot een g van fl. 15,000 o. w. pe . e «som t : //1°. om subsidiën te n voo n «aan behoeftige , die s voldoende be«wijzen gegeven hebben van hunne talenten doo I «bekende n of een bijzonde kunsttalent aan «den dag tc leggen; «2°. tot het n van pensioenen; «3°. om n te geven op het gebied de beel; «dende kunsten aan zulke , die zich s «eene bekende kunstzelfstandigheid n hebben." Thans e tot het doen van ; die dc j tot g de t zou kunnen volgen, om, zoo noodig, aanvulling of g van het g s te , vindt uwe Commissie steun in het t t in het jaa 1S78 aan do g ingediend ! doo de e benoemd tot het instellen ï van een k naa den toestand de landsche .
— 79 — Wij zijn met die s van , dat om de kunst als machtige hefboom van beschaving in e te n en te , deze het geheele volk moet . Welnu, is de eenige weg, dat men aanvange met de ontginning van den menschelijken geest in de e dagen zijne jeugd. n het naïef k gemoed liggen de kiemen de ideale . t e d zij dus de e school, om e cn te eindigen met op te klimmen tot de t geldt zoowel voo de g van . de den , beeldhouwe en bouwkunstenaa als voo den , n m wij voo den bouwkunstenaa evenzee van het hoogste belang d s in de schoone achten, het kunsten op de e en e scholen. Wat nu den geest van dat s , n stemt het t de e geheel en al n met dat van den n gezant ove de g van het Weene museum, bonden aan de , dat is op den g p de e e scholen zijn gesticht en mee en mee in bloei toenemen. n datzelfde kade zijn ook de c kunstscholen , n wij zooeven het a hebben medegedeeld, en die niet minde onze e aanbeveling . Een enkele blik op e s is voldoende om te zien, dat n aan e kunststudiën, zoowel h als , een n omvang gegeven is, zonde dc hoogst-noodige wetenschappelijke bijvakken te . n e j niet, dat e in ons Land veel , en te , ove k aan n zin geklaagd t dan ove ongenoegzame e kennis voo de g onze e . n stelle m dan ook in , even als in , het toelatings-examen, voo eene gelijke akademie of e kunstschool niet al te hoog. Eene kennis ongevee gelijkstaande aan die te n aan de e l met n , n in de Wet op het delbaa , achten wij e voldoende, dan ook in den l de n op 14 ïi 16 n leeftijd, — dus niet te jong — hunne kunst-studiën zullen kunnen aanvangen. e denkbeelden alzoo , : langen wij ten behoeve de
— 80
— 81 —
-
A. g van het s en de mede d gaande middelen tot ontwikkeling van kunstzin en kunstsmaak op de e school, op de scholen van middelbaa s en op de gymnasia. . c g eene e school voo kunst, d met de Akademie van e n te . e g met de gezegde Akademie, en bijgevolg de stichting de e school voo t te , meenen wij te mee te moeten aanbevelen, omdat de d e e gebouwen en bij e ontwikmet keling, zoo vele nieuwe gebouwen , voo het aanschouwelijk s zee veel aanbiedt dat nuttig en noodig is. t men deze e school geheel of gedeeltelijk met de e school wenschen d te zien, zoo zou deze school in haa geheel of ten deele naa m n te n , üe s de exacte wetenschappen mogen al de schoone t aan de n ont willen maken — het getal van hen is minstens even t en neemt van dag tot dag in getale toe, die eischen dat deze kunst zal n met — en onafscheidelijk blijven bij e beide , de beeldhouw- en . e zuinigheid e toch niet d de wijsheid. eene mee e dan eene kige , n ons Land maa al te zee e n geplukt heeft. en al te lang de O t de Commissie nog, steun te n aan enkele scholen in ons Land, die zich met toenemende t d hebben ook daa te plaatse kunstzin en kunstsmaak te kweeken. Van dit n toch hebben b. v. eenigen onze naamste en meest bloeiende steden, als 's , , enz, s e bewijzen afgelegd. c geest van onzen tijd t mede, dat men niet al te vele geldelijke s mag n van de ingezetenen eene gemeente cn het algemeen s in eenig vak zoo toegankelijk mogelijk moet maken, — iets wat met één enkele stichting in de d s k niet het geval zou zijn. n alle des landen de d zijn goede n ook alom in de n , en n deze gevoed doo eene e , die de n , onde den machtigen steun van t en Volk, van Staat, e cn Gemeente. Op die wijze moet e van zelve wel e ge-
n
, ofschoon toch nog niet ten koste van d in de eenheid. Evenals te Weenen, zou men dan ook hie aan de e specialiteiten het maken van handleidingen en n van iede l van het s kunnen , om ook wee niet al te veel het s aan de ongebonden d van elk individu, zelfs ook aan den niet bek ontwikkelden , ove te laten.
e zoo aan wen
, . , uwe Commissie aan het einde van taak, e denkbeelden en n ove dit moeielijk als g p medegedeeld en de n van uw niet aanbevolen.
e deze doo u n gedeeld, dan wenscht zij niets , dan dat de j tot -
-
82
-
g de t al n invloed aanwende om zoowel zelve als — doo e tusschenkomst — met de e staatsmachten mede te n tot de g van het s in een zoo gewichtig deel van ons volksbestaan — tevens een de meest beteekenende de schoone cn beeldende kunsten— de . Aldus vastgesteld te
, 22
i 1880.
e Commissie . . VOGEL, A. L . V A N W. C. V A N J. G. V A N
:
, , , Secretaris.
— 85
— 84 —
— 83
n
37.
E VOO
T
S N
E
,
38.
Best. Stads. Teekensch. . P. v. d. Alb. e Clercq
40.
T. . C.
42.
J . Filippo
n gevraagd N°. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.
A. Pijl W. P. du Croix J. . Scholten . J. de Borst Verdoom W. . m P. F . n - Werkenden Stand C. W. A. de Groot J. W. Boerbaans A. van Cuilenburg . J. van Oosthoek
11. 12. 13.
J.
14. 15. 10. 17. 18. 1».
G. . . . G. J.
P.
J.
G.
.
f mail
r
20. 27. 28. 29. 30. 31. 32. 33. 34. 35. 30.
Alblasserdam. Alkmaar. Almelo. Ameide. Amersfoort. Amsterdam. . Apeldoorn. Arnhem. . Bergen op Zoom. Brielle. Buiksloot. .
J. o van e . a 0. . F. e Bergveld A. van der s
20. J. van Seters . k 21. P. n 22. C. J. . Burgersdijk 23. . Baerents 24. 25. J. G. van Beusekom J. E . van den Arend J. J. C, de Wijs E. Saraber J. . k S. S. a J. Bubberman N. J. r W. . van n J. . J. J. . Bolsius B. Blanken
N°. 1. 2. 3. 4. 5.
T
AAN
43.
0. 0*.
7. 8.
. .
Alblasserdam. Almelo. Amersfoort. Amsterdam. Arnhem.
A. Pijl P. A. n W. A. m J°- Olie J'"J. W. Boerbooms
P. . r J. J . G.
W. A. s J. A. van der
45. 46. 47. 48.
Buiksloot. Brielle
n
's
12. 13. 14. 15. 10. 17. 18. 19. 20.
. . . . . . . .
's
.
Alb. e Clercq
J. E . van den Arend J. J. C. de Wijs . . Vogel J. J. a J. Bubberman N. J. r W. . van n J. l B Blanken
. .
22.
J . Filippo
.
.
23.
J . Bosch
.
23*.
. C.
s
. . s
.
.
n . .
. E . C. Plemp C.
r
. Exalto J . van
24.
. E . 0. Plemp
.
25.
C.
.
26.
J . van
27.
J . Bartels
.
n Azn.
.
r
. n Azn.
. .
Nieuwer-Amstel.
. P. Eskes G. Spoor
50.
P. van der
51.
W. van der
52.
P.
53.
G.
54.
W. C. van Goor
55.
J. Smidt Bouwmeester
p
Nieuwenhoorn.
28.
G. Spoor
Nijmegen.
29.
P. van der
Nieuwenhoorn. p
Nijmegen.
Oudewater.
t
Purmerende.
r s
.
30.
G.
.
31.
W . C. van Goor
31*.
J . Smidt Bouwmeester
.
31**.
C.
.
.
s
. .
b en n
.
s
J. van Seters C. J. van n J. G. van Beusekom P. . k
TE
. van der
. .
.
21*.
gekregen
.
49.
56.
G.
57.
J . J . Vormer
58.
9. 10. 11. 11*.
Best. Teeken-Acaderaie
.
.
Geertruidenbcrg. Goes. Gorinchem. Gouda. Grave. Groningen.
VAN
21. .
J . Bosch
44.
TE
VAN
N°.
.
n
41.
42*. J . P.
n gekregen
TE
.
39.
n
gevraagd
AAN
N°.
e A.
— 86 —
Geertruidenberg Gorinchem. Groningen. Goes.
. 's
. . . . . . . .
s
. T.
r
Schagen.
32.
A . W . Gezellen
Schiedam.
33.
J . J . Vormer
Schoonhoven.
34.
G. J .
35.
S. A. van
36.
C. de Groot
N.
60.
G. J .
. J . Steenwjjk k
Sneek.
61.
B. Voordendag
Strijen.
62.
W. J .
63.
S. A . van
s n e
Utrecht.
Vlissingen.
J.
. van
65.
P.
.
66.
J . Goossen
Wageningen.
36*.
N.
67.
Weesp.
37.
E.
68.
N. E.
69.
N. Arnold
Zaandam.
38.
A.
Zalt-Bommel.
39.
l
J . van der
g
72.
. Couvee Jr.
Zierikzee.
73.
J . A. Gerritsen
Zutplien.
74.
A. J .
Zwolle.
. XXV
Vlaardingen.
l
Weesp. a
(Wieringen) Amsterd.
Woerden.
. A. Gulden
.
Utrecht.
Wieringen.
a
A.
n
Vrijenban.
o
71.
Sneek.
.
64.
70.
Schiedam. k
Sloterdjjk.
59.
k de
Schagen.
r
. A. Gulden
. Couvee Jr.
Zalt-Bommel. Zierikzee.
— 88 —
— 89 —
, meetkunstige lichamen, , gietsels, n van , , , Julicn Cogant, van g e en V o g e l . : . A. , voo hand-, lijn- en bouwk. tcekenen en .
. 4S0 192 » 192 n 192 - en - teekenen en uitslagen 1536 Lee van het t en van de bouwstijlen en aesthetiek (geen bepaalde . Taal-, e en geschiedenis . . 720 e meetkunde 96 n // 480 en . 192 e 96 - en scheikunde 96 s van n cn , kennis van - en n . 288 n 2304 n — Smeden 2304 n 1440 n 1152 n 2304 Aan de g zijn n 16 . t aantal n g op 1 i 110. liet s e schoolbezoek lijdt onde de zucht de om de n s g in hun belang te .
— 87 —
e
g
van de ontvangen in de
n t in A
t het .
s
A .
de Commissie zijn n n om inn aan 74 n in , d op den staat Bijlage A, j gevoegd. E zijn mededeelingen ontvangen van 45 n op denzelfden staat . e , alphabetiseh t naa de namen de plaatsen, zijn van den volgenden n inhoud. 1. . e hee A . P , , meldt, dat geen s in dc bouwkunst t gegeven. 2. A l m e l o . e hee . A. N deelt mede, dat te Almelo bestaat eene teekenschool, in e met de . 11. S. , dat het s doo dezelfde n in dezelfde lokalen t gegeven. e de . . S. is belast met het be. t s t gegeven doo een in het teekenen, n en t en een aa in de wiskunde. e
s
t 0
,
s 30 weken, 5
avonden pe week van 7—10
n « Lijn-, bouw- en kundig tcekenen n Wiskunde Lee van het t
n » u g« t // e g
19
19
C
8 — _ —
t
C
e
19
8 — 4 —
,
8 9 4 —
Aan
dc
e
t
n // g » / e meetkunde . met technologie e Scheikunde
t t
8 ^ — 1
Geen lessen
aantal schoolgeld k n d geacht.
pe s zijn in
300 s 9G0 k
=
300
n
n van
-
n
s
104 78 104 78 7ï> 156 78 104 52
n pe w « // // u "
754
//
n »
t 22. / 2 p.
. "
»
» .
t h . e bijgewoond, en de uitkomsten
4. , g van den hee J A C . E J A C . Onde g naa de e stukken, als: van n en n van 1871/75, t de t t de Ambachtsschool te , in hoofdzaak het volgende. e school heeft ten doel zoowel e als ontwikkeling. e s t 3 . e n zijn zoodanig , dat V, is gewijd aan e (lage , wis-, - en tuigkunde), '/i aan e k , bouwk., , hand-, en , het laatste 'A aan de . e n pe s zijn aldus : z n
210
l met
:
Te zamen
d in 4 klassen met 1« 2" 3" 4" £ 150 150 00 60 | — — 60 GO § — _ _ _ 120 a _ _ _ 60 7. 60 — — 00 1
wiskunde.
c inlichting is in het leven n doo —en t n doo de gemeente Almelo. t toezicht is n aan de Commissie voo het. . O. Voo de g de n t lijks 50 a GO gulden besteed. c school had bij den laatsten s GG gen. t schoolgeld — voo eiken g s pe ; voo n is het kosteloos. 3. A m e s f o o t. e hee W . A . meldt: E bestaatgecn e school voo g .
19
k bestemd voo am-
150
j het
lc
n pe weck. 2 3 4 kl.
-
s is
bachtslieden. e school is
.
C.
G.
n
en , naa naa de natuu
— 90 —
.
eiken dag, behalve des , van 7'/; tot 9"s . e e t ƒ 5. Volgens de laatste , schijnt ook deze toegevoegde school gunstige n af te . e hee .1. W . S : 5. . Te m bestaan twee n voo teekens namelijk: a. het genootschap b. de Ambachtsschool. a. e e , doo n gesticht, k uit een legaat van wijlen Vice-Adl .). . , t gesteund e giften cn dc n de . doo e lokalen zijn goed, cn de g t bezocht doo m 300 , die om de 2 n in de e klassen om den s tcekenen, voo n en gouden medailles uitgeloofd . e het s in het bouwkunstig teekenen, dat geen d met de eischen des tijcis gehouden heeft, (want men mist het s in stijl- en con, t nog n handmodeltcckencn en . t s t j goede n af. pe
Aan de week:
e
vakken
n
gewijd
17 . 10 // Van de t de g l ontslagen 318 n 4 // n zijn, e bekend is, 1G4 nuttig in Lage s 36'/» // de maatschappij . t aantal s t 6, als 3 voo e school is t cn t in stand gehouden . handteekenen, 2 voo bouwkunde, 1 voo voor den Stand. e opkomst de doo de n is . Aane uitgaven n + / 13000 pe . g om plaatsing zal k leiden tot e avondschool voo volwassenen (minstens 17 g de lokalen. jaa oud) t in denzelfden geest; alleen t b. e Ambachtsschool, in 1S74 doo n e geen h s gegeven, en is het gesticht, bevindt zich in een gemeentelijk gebouw en , wegens de weinige opgewektheid , g zijn n heeft GO . Aan de opgeheven. 1 met een adsistent in de bouwkunst, 1 dito Zij d e het laatste seizoen doo + 90 met dito voo het handteekenen, 1 voo het boetn trouw bezocht, l 147 n inge, l voo iede de h n , van welken doo elkande 125 aan de lessen vakken, als , , smeden, beeldhouwen voo ' of ' tijd deelnamen. aanwezig is. en , een Voo , scheepsbouwkundig en handteeweek n gewijd aan de navolgende vakken: kenen en n n 7 n aan die school . . n 36i Lokalen en hulpmiddelen zijn die van de A m g teekenen 46 n Stand. bachtsschool voo den n 15 e s t van 1 Oct. tot Uit. i n 45 n g tcekenen
e*
—
—
91 — .
Smeden n
45 30 n 15 n 30 e n van de school, zijn wegens de ten tijd van het bestaan, niet aan te wijzen. e cone pe g t / 5.— pe . 6. . e hee . . , t hoegenaamd geen s in de dat te bouwkunst of e vakken t gegeven. 6*. . e hee J . J . G . , te , (niet mee te e woonachtig), kan geene n van daa . 7. f shaven. e hee W . A . S meldt, dat aldaa bestaat eene school, t doo het en Wetenschappelijk Genootschap Hierdoor verder, n het doel is om jongelieden gelegenheid te geven zich te bekwamen in de e vakken. (Zie het - en n voo meisjes 2 n p.week » a a n a jongens 4 » » » n 3 u « » , en bouwkundig teekenen 4 " » « n 3è » » < > n de laagste klassen van hand- en kenen geschiedt zulks naa ; in de hoogste klassen naa modellen. n de afd. g en bouwkundig teekenen t k gemaakt van het k van W . S p i ng e en dat van . t machineteekenen geschiedt t naa beelden, late naa modellen. , 4 : 1 voo hand- en 1 voo , 1 voo bouwkundig en 1 voo machineteekenen, zijn aan de school . t aantal n t 77. e n van het s zijn j voldoende te noemen. e financieele middelen zijn de volgende: e van 77 leden ad / 5.—. . . ƒ 370.— " 150.— Gemeente-subsidie Schoolgeld " 157.— e van de j tot van het Algemeen, afd. n . . . « 20.— Tc zamen ƒ 697.— 8. . e hee J . A . V A N . Onde g van en g naa een a de school, deelt de t mede, dat te
—
92 —
t bestaat eene l met , n s t gegeven doo een en 8 . e s is d in - en , n de volgende vakken, e de j e , n wezen als: . pe jaa 165 n n " » 150 Teekenen naa modellen. " " 111 n " " 126 g teekenen '/ " 127 , g en wag teekenen.... " " 444 Te zamen n 1123 e meetkunde, e meetkunde, e e e en kunde c. s 411 e meetkunde en f . 24 e 27 - en scheikunde 129 Totaal pe jaa 1714 9. . e hee V A N S , dat te g geene g voo bouwkundig s bestaat. Op de e school t aan een lOtal n zoowat s in hand- en g teekenen gegeven, l op de kostschool alleen handteekenen t . 10. . e hee C . J . L O E V E N meldt, l te m dat aan de wijs t gegeven i n : n e 6 n pe week. Lijn " a 6 w a a , l de e n n gewijd aan lage s en talen. e lessen n gegeven van 1 ; e 5 avonden in de week tusschen 0—9 . n
Voo
het hand- en lijnteekenen zijn twee
-
. t
handteekenen bestaat in het teekenen naa , eenvoudige lichamen en n .alsook naa n en het teekenen naa . t lijnteekenen omvat meetkunstige de , , teekenen naa modellen van kappen, , enz. 11. . Van den hee J . G . V A N zijn de navolgende n ontvangen. s de - en AvondNevens het school en de Academie bestaat e eene -
93 —
e s voo bouwkundig . t nig teekenen aan de n t opgevolgd doo . het bouwkundig teekenen aan de t aanvullend bouwkundig s t gegeven doo den bouwkundigen van de n e het , 5 dagen . pe week van 9—12 e e , met 345 , t voldoende geacht om eene algemeene kennis van - en e te . e dom de n (het aantal t niet opgegeven) t van 15 tot 24 . Aan de Academie die (volgens S . ) niet n beschouwd tot het . O. te , t s s gegeven in de kennis en het teekenen van t en de bouwstijlen. Voo het h bouwkunstig s bestaat geene speciale gelegenheid; eene commissie, zich noeh , legt e mende Commissie van zich op toe om jongelieden bij e geschikte en gewezen n te plaatsen, tegen betaling van ƒ 1 pe week voo n g e het e . 11. G o e s . e hee . . meldt van : Goes telt e n waa s in het g en bouwkundig teekenen t gegeven, n. 1. de e l met n , de l met n s en de Ambachtsschool. Aan de e l met n s t e 18 n pe week s gegeven, e 13 n in hand- en 5 n in g teekenen. t de wijze p dit s t gegeven, is niets . Van de avondschool t slechts medegedeeld, dat e aan de e klassen e 20 n 's weeks s t gegeven in het teekenen. t de Ambachtsschool zijn geene inlichtingen ontvangen dan alleen dat van het s aan die school 6 n k maken, welke e 8 n pe dag s genieten. Aan het n n 2432 n van den s gewijd. 12. . e hee J . E . VAN N deelt mede: e - en teekensehool doo de gemeente m in 1861 , is in 1864, met eenige wijzigingen n l met 4 n . t s t gegeven doo . E. VAN
— VEN W.
, . VAN , ,
e wiskunde en , wiskunde en - en scheikunde;
staathuishoudkunde; J .
kunst eu taal, J. J .
94 —
. taal; J . A . , geschiedenis G
ej ; . J . C. . F. A. E
E
,
-
,
. ;
en
, handteekenen in het l
e
, en
. J . A . JOOSTENS, , voo de e volgende ; A . VAN , civiel , voo bouwkundig teekenen, met den adsistent . , mede voo de 3 laatste . e school heeft 4 klassen. n 1875 telde de l klasse 33, de 2' 33, de 3" 8, en de 4 18 , te zamen 92. E t s gegeven in Wis- en e 4 . Wiskunde , - en scheikunde 8 « Staathuishoudkunde 1 » n 8 Ned. taal, geschiedenis, e . 6 « n 6 « id 6 a g tcekenen 6 « Voo het s n t gee studiën van t en , s n van het menschenbeeld en . Voo het teekenen naa de natuu n n , volgens u p u i s, en n van . e chitectuu in hout en afgietsels in gips middelen , behoudens aanvulling, voldoende geacht. t aantal n t 80. e lessen den tamelijk d bijgewoond. Voo bouw- en g s bestaan opzettelijk e en e e teekeningen, benevens een aantal houten modellen. Ook voo - en e zijn e modellen. Goede n zijn doo het s : e n zijn in i s bij den , zoo n als hie te lande als in ë geplaatst. Op de Tentoonstelling van n enz. te m in 1874 gehouden, zijn e n . E t s gegeven in de k van het bouwvak. 13. 's . g van den hee J . J . C. E e
e
. n 1873 d te 's e eene Ambachtsschool , waa s t gegeven in handen , bouwkundig-, - en modelteekenen. Onde het bouwkundig teekenen is n het s in de . n n nog beoefend het , de lee de bouwstijlen en van het , n en . e wiskunde t als g van het lage , even als de kennis van de e taal, geschiedenis, , , schei-en kunde . h s t gegeven in , smeden, meubelmaken en . ' e hulpmiddelen bij het s bestaan i n : 1°. voo handteekenen, t van , j e en ; t eene keus uit de bekende g van de e school, aangevuld doo enkele uit e n . n en massieve meetkunstige lichamen voo het e deel aan de school . Voo het g en . teekenen: a. Voo e een zoogenaamd d en meetkunstige lichamen. b. Voo n eene e g van eenvoudige g en détails van kappen, n van , , modellen van , enz., enz., aan de school . c. Voo smeden zijn of n nog aangeschaft en n d : modellen van n van bouw- en . d. Voo dc : i n van s en n van hout- en . n met pen cn penseel t bel i n ge , de Geweroefend naa n van behalle, , , Tischlers lung cn Hand- und Linierzeichnung. liet aantal n t 85. e geest is goed, en de n zijn . Aan het g van de n e s 1S74/75 is het volgende ontleend. den e 23 n pe week t les gegeven in g teekenen, 12 n in bouwkundig-, 12$ in handteekenen, 12è in het n en 11 n bouwkundig . t h s in de n heeft e 19 n van de week plaats. 14. ' s l l a g e . Aan de Academie van e n t s gegeven in de , !
teeken-, en . t s heeft plaats in 4 afdeelingen. n de l Afd. 1° klasse (elementai teekenen) t s gegeven in het teekenen van den k van e en gebogen het teekenen naa paphische modellen en naa . n de 2° klasse t geteekend naa vaste lichamen, naa geteekende , naa eenvoudige n en naa . ü e 2r° Afd. is d (mee e teekenkunst) in 4 klassen. n de 1° klasse: 1°. , teekenen naa koppen en mee samengestelde ; 2». in de e van f en van licht en schaduw; 3°. beginselen van cn ontleedkunde. n de 2° klasse t s gegeven in het teekenen naa n en e , benevens het s in de 1° klasse genoemd, gezet; de kennis van de e van het menschelijk lichaam cn de beginselen de ontleedkunde. n de 3° klasse t s gegeven: in het teekenen naa het zoogenaamd t pleiste cn naa e en het s t van het in de e klasse behandelde, n nog n toegevoegd f en . 4 klasse. n deze klasse t geteekend naa het levend model, zoowel gekleed als naakt, en ont gegeven in de compositie en . e Afd. . Ook deze afdeeling is in 4 klassen , in, behalve het g , de lee van het t behandeld . Nadat de n de e van het t behandeld hebben, volgen de e oefeningen en de lee van de samenstelling van het ; ook t een t gegeven van de ontwikkeling en de geschiedenis van het t in band met de geschiedenis de bouwstijlen. e Afd. . d in 4 klassen. n de 3 e klassen t met het n van n begonnen, in de 4° klasse n naa samengesteld menten, , n en ook t hie n g van opgegeven , het maken van modellen in e stijlen en het maken van n en afgietsels. e
e
— 98
— 97 —
— 9(5 -
— 95 —
Vijfde Afd.
. s (1 Oct.—Uit.
,
d in
4 klassen. 1° klasse Elementai teekenen, meetkunstige figu, lijnoefeningen, kennis van , hout-, steenen e . Elementai teekenen, e 12 n pe week. . » " (> " a a 2 klasse, t s van het in de 2 Afd. de e klasse genoemde; : teekenen van e n en kappen in huishouw, Engelsche kappen, hang- en n kappen. d teekenen, e 9 n pe week. . " a 9 " a a 3 klasse, t s bij de 3 afd. de 4° klasse genoemd; : teekenen van - en , e de n en . , e 9 n pe week. // e " 1 " « " . teekenen // 9 » n u 4 klasse, t s van het in de 3 in de 4 Afd. genoemde, het n van kleine gebouwen, idem van e gebouwen, e bouwkunst, f en geschiedenis de bouwkunst. n 9 uu pe week. // e 1 // u // g teekenen 9 // // u Geschiedenis en e behandeling de bouwstijlen 1 // // // e van het f 1 » // n E t in den zome ook nog les gegeven in bouwkundig teekenen, van 15 15 , e 4 dagen in de week, van 's ochtends 7—9 , alzoo 8 n pe week. t t t zich uit ove alle bovengenoemde klassen. e lessen n daa echte niet gegeven. e
C
e
e
U
C
e
e g is eene , met subsidie van de Gemeente. Tegenove de e van leden en , n van het k s en de schoolgelden, t deze subsidie m de helft de ontvangsten. A l deze gelden zijn echte niet voldoende om met den steeds toenemenden bloei de g gelijken d te houden. Steeds klimt het getal gen, doch niet de inkomsten nemen toe. Aan de Academie , bij voldoende deelneming, ook aan e n s gegeven k in het elementai en t hand-
-
teekenen, l ook de gelegenheid is opengesteld om zich te bekwamen in het teekenen naa het t pleiste of gekleed model, ontleedkunde, schilf te . Aan het g van den s 1874/75 is het volgende ontleend: j den aanvang van den s g het aantal n 300. t teekenen naa het naakt model d doo 8 jongelingen beoefend. Naa het antiek d teekenden 7 , l 24 zich naa e masken en n oefenden. e s in f j en e d doo 14 n bezocht, die van kunstgeschiedenis en compositie doo een 20-tal. e elementai
e telde 23 ; de afd. teekenen bevatte in e 2 klassen 126 . Op de mee e teekenkunst n toe. legden zich 80 Aan 20 mannelijke en e n d s gegeven in het . e afd. e t doo 95 . Ook moet bij de g deze g nog n , dat e tot toelating bij de lessen een examen moet n afgelegd, ten bewijze dat de g de e school heeft , l om in de 3° klasse e tc komen, men voldoende kennis moet bezitten van: de kunde, de , de geheele en n getallen, het k stelsel en de beginselen de en de stelkunst, of wel de bewijzen afleggen, dat men de 1° klasse eene dagen avondschool heeft . Om in de 4" klasse ove te gaan, moet men den geheelen s van bovengenoemde school hebben afgelegd, of wel zich aan een examen van gelijk gehalte . 15. . Een t t is van den hee J. J . ontvangen. Eene e g voo bouwkundig wijs bestaat te t niet. 16. n veen. e hee J . N be, dat met 1 Octobe 1875 doo het gemeentebestuu van , eene avondschool is opget voo t lage , , behalve . taal, , geschiedenis en , les t gegeven in vlakke meetkunde, in hand- en in g teekenen. g teekenen komt op het a niet .
— 99 —
— 100 —
n de l klasse met 20 n d e 2 n pe week handteekenen . n de 2" klasse met 18 , d aan 12 n 4 n handteekenen, aan 6 n 2 n hand- en 2 n g teekenen , l 6 , — ambachtslui boven de 20 jaa — 8 n s n in t en bouwkundig teekenen.
teekenen geteekende en e , modellen in n en hout, benevens ; voo , bouwkundig, g en scheepsbouwkundig teekenen, geteekende en e beelden, modellen van , kappen, , n en meetkunstige lichamen.
e
e s sloot Uit. t 1876. j het wijs n t n van mans, J . , S c h e l t e m a , en eenige . e hulpmiddelen acht de loopig voldoende. Als s n op de n S. de e school, en J . , aan de s e alleen voo het teekenen.
u y s, ,
e lessen n d bijgewoond. 17. . den hee N . J . t van daa gemeld: t t de j tot Nut van 't Algemeen heeft in 1877 eene l , waa e 25 weken van het jaa bouwkundig , van des avonds 7—9 , gegeven . e s loopt ove 4 , e welke tijdvakken het s als volgt plaats heeft: le jaa
2
9
4 2 2 2 2 » 4
2 6
n pe week a a a » " a a a a a a a a a «
a //
a a
a 'i
g teekenen, , , , . , bouwkundig-, - en scheepsbouwkundig teekenen, , ,
-
en let-
, 8°
"
4
'
a
"
g enz. teekenen, als boven, 2 " a a n naa pleiste en modellen, 6 a a a , - en let. 4° " Geheel als in het 3° . Voo - en scheikunde is eene tamelijk goede g n tot het doen van , aanwezig; voo e eveneens; -
e volgende n zijn in . lijnteekenen van S c h e l t e m a , Handl. tot het bouw-, meet- en werktuigkundig teekenen van . , enz., een hout model van een p en geteekende n van schepen. Voo , stel- en meetkunde, selijk e s van den hee A . J . . e opgegeven hulpmiddelen n onvoldoende acht en s zooveel mogelijk . e namen en n de n zijn: voo de wis-, , schei- en e de hee A. J . , in de wis- en ; voo handteekenen de hee J . C . , kunstschilde en aan de plaatselijke teekenschool; voo g teekenen de hee N . J . , gemeente; voo scheepsbouwkunstig teekenen de hee J . , l klasse bij de e ; voo e de hee W . , te le met acte van aan de gemeenteschool No. 7. e
n Octobe 1874 zijn de lessen begonnen met 123 , en in t d. v. geëindigd met 118, in Octobe 1875 begonnen met 125, en in t d. v. geëindigd met 112. e lessen n j d bijgewoond. t m g e n 5 a 6 . e n de beide laatste van het s n j d geacht. e 1°. 2°. 3°.
financieele middelen de school zijn: Gemeente-subsidie / 16,50 Schoolgelden ad ƒ 0 . 5 0 p. m. p. g Schoolgelden uit de s voo n n 3,60 n te zamen / 20,10 e uitgaven beliepen in 1874/75. . . f 18,82 u n u a 1875/76. . . a 23,32 Aan het eind van eiken , in de laatste week van , t eene e t gehouden, en n de teekening de n tentoongesteld. 18. . Van denjhee W . . VAN L E U W E N is een t t ontvangen. s bezit geene e g voo het n van bouwkunde of bouwkundig teekenen.
-
101 —
— 102 —
19. o . Van den hee J . is mededeeling ontvangen, dat , helaas! geen ing voo bouwkundig s bestaat. 20. n. e hee . N meldt: Te n bestaat eene Stads-Teekenschool, waa voo het tegene 22 n bouwkundig teekenen, en 50 n s genieten; bovendien t daa n , n en tcekenen naa modellen. e inlichtingen zijn onvoldoende: geen n pe week of s opgegeven, of iels van de men thode van , hulpmiddelen, financieele enz. . c school heeft 4 klassen. , s t gegeven e 6 , en bouwkundig teekenen e 4 n 's weeks, iede n . Op de e l met n s n dc volgende vakken, g hebbende tot de bouwkunde, d klasse. e
l 3
2 4
C
e
3 n 2 n pe week. g teekenen n f 2 n n 'i e meetkunst 2 2 2 // a a " e 3 3 2 a a n a 2 2 2 n i> n e — — o ii n ll Scheikunde — — 2 » « » 21. . bemiddeling van den hee A. J . te Zwolle, is ontvangen eene ning op de g van de l met n s te , t blijkt, dat die school hoofdzakelijk bestemd is tot opleiding van aanstaande ambachtslieden. t s aan die school omvat: e beginselen de e a. Wiskunde; b. en toegepaste mechanica en de kennis van tuigen; c. die de - en scheikunde; d. die de e ; e. de . geschiedenis; g. e taal; h. het hand-cn lijnig teekenen; i. gymnastiek. t s in de vakken van a tot h t gegeven e minstens 8 maanden van het, , eiken g van 0—9 uu des avonds. s het de n t gegeven aan de beide klassen pe week: 10 n s in de wiskunde, 2 " " " " ,
0 4 2
n
s in het handteekenen, g teekenen, geschiedenis, 2 e taal, 2 scheikunde, 3 , e , 2 mccli. technologie, 1 gymnastiek. 2 t aantal n t ongevee 20. Te n bestaat bovendien nog eene Stads-Teekenschool ; de t toegezegde n zijn niet ingekomen. 21*. . den hee C t medegedeeld, dat aldaa geen s in de bouwkunde t gegeven. 22. L e i d e n . Van de n J. F en C . L zijn mededeelingen ontvangen, dat te L e i de n b estaat: t Genootschap Scientiarum Genitrix, , in g met e takken, s t gegeven in dc bouwkunst. Een exemplaa van het t de school, met de g de stof, een de n van den s 1S75/70 en van de lessen e den s van 1870 met een g de algemeene g van 1874/75 n . volgt eene g de n pe week in den - en : a. n . 10 . 6 n 10 b. n 4 c. n 10 t 1. bouwk. teekenen d. g n 1 e. e de bouwkunde » o f. g n u 6 14 g. Stel- en meetkunde " 5 9 h. e » 0 1 l. e meetkunde " 1 j. f » 1 k. e " 2 6 3 /. e " 3 rn. Scheikunde » 3 n n niet . Voo de vakken in g tot het bouwkundig s zijn de navolgende n aan de school . 1°. Voo de Wiskunde en : . 7
,
;
.
;
. Candidaat; J .
J.
; C . L . V.
J.
,
.
2°. n de : W . C. , A. VAN H , Opzichte en VAN , . 3°. Voo het teekenen: J . J . E , d lage , . . S.; A . J . cn ; . J. ; A. . , J
,
.
; ; G.
; J.
. , , .
.
t aantal n t Winte c". 1S75/70 1C3. » u n Zoinc // 1870 120. e lessen n d bijgewoond. e inkomsten aan schoolgelden n ƒ 1118.— e uitgaven voo dc school bcloopen ƒ 7130,27'/:. n t hebben de s plaats, en n de teekeningen tentoongesteld. h s t slechts in e , als dienen kan om het maken van modellen , of mee mogelijk en n te te maken, en tevens tot deelneming aan het beantn van e n uit tc lokken. Van n zijn vele, en uitmuntende modellen , welke, uithoofde de bee n eigendom de g blijven, steeds in aantal toenemen. t e omvat: klasse. , kunstige gen en 2° a
l
e
s
in de 1° 2° en 3° klasse n en lijsten, meetlichamen, ontvouwiu-
. , , , ontwikkelen van dakschilden en gewelven, dakspanningen, bekappingen. 3« a Steek-, , scheluwe- en , uitslagen van gehouwen steen, , , uitslagen eu gebogen . n de laagste of hoogste klasse n kleine n van n en e gebouwen gemaakt. j t t naa kleine schetsen. Als hulpmiddelen zijn n cene e zameling geteekende cn e . 23. L o c h c m . Van den hee .1. , is ontvangen de navolgende mededeeling: Te Lochcm bestaat geene , waa volgens
e methode s in dc bouwkunde t gegeven; alleen t het s in het handteekenen van wege de j tot Nut van het Algemeen d met / 40 pe . Om die lessen bij te wonen t een d van / 1.— s , 2 maal pe week 2 n t les gegeven. t g teckenen, met de e beginselen het bouwkundig tcekenen, t e de , 2 malen 's weeks in eene les van 2 n . n de n t eiken n 2 n les gegeven. e n betalen voo e les van 2 uu 20 cent aan den , die geene e subsidie geniet. Alleen stelt de Gemeente te zijne beschikking het e k van een geschikt lokaal met . van
24.
.
e hee
. E . C.
meldt van : n de gemeente t bestaat eene avondschool, waa e 4 n 's weeks les t gegeven in , en eveneens e 4 n in het handteekenen; het laatste naa modellen (meetkunstige modellen n en . j het g teekenen n hout- en met, , n cn somtijds een geheel gebouw geteekend. e inlichtingen n op e toegezegd. 25. . Van den hee C. ziju de navolgende n ontvangen: E bestaat eene e school, p aan de , die met goed gevolg d t het eindexamen hebben afgelegd, de n om uitsluitend dc lessen in de bouwkunst te volgen. Uit het ontvangen a blijkt, dat de school is d in 4 klassen, n de vakken, king hebbende op de bouwkunst, les t gegeven pe weck: . 1' 2 3 klasse . 15 3S . 8 . n | t / Stelkunst ) 4 4 4 llantlteekeiicn 4 4 4 g tcekenen C
C
e
l 1 — —
e
a Scheikunde Chemische technologie t handteekenen t methode van u p u i s. n zijn de n J . C. V A N en
t de
e
n pe week. 3° klasse 2° 1 1 1 1 1 1 n naa de
eene
,
.
g teekenen n J. L . VAN
t E en J .
n doo ; in
de e klasse meetkunstige ; in dc 2 klasse hout- en metaal , n van détails enz.; in de 3° klasse het maken van samengestelde teekeningen aan de bouw- en e ontleend, . beginselen van de
e
20. . c hee J . VAN L E E U W E N meldt van daa het volgende: t in Octobe 1S76 doo de Gemeente eene teekenschool is , alwaa de n s t ontvangen. e s loopt van 1 Septembe tot 1 . Van k gemaakt doo 1!) , het s is 2 maal 's weeks e 2 . t toezicht ove de school is n aan 3 , doo den d benoemd. geen de n het bouwkundig teekenen s tot het beoefend had, bepaalde zich het volgen van den s van . S c h e 11 e m a's lijntcekenen. Op het einde van den s hielden de n zich onledig met het tcekenen van eenvoudige meetkunstige e lessen n d cn w bijgewoond. 27. . e hee J . S deelt mede, dat hij, volgens zijne e als tect, t is om e de zes n 6 n pe weck les te geven in het hand- en lijnig tcekenen, welke lessen doo een 30-tal lingen w n gevolgd. Tot leiding bij het s dienen de n van de n u y s m a n s en e . t schoolgeld t / 7.— pe , als belooning voo den , die tevens t is om de n s te . e geest van het s blijkt t niet; e is niets : alzoo onvoldoende voo het vellen van eeing .
kosten, aan de g , n doo de gemeentekas . 28. N i e u w e n . Van den hee G . S , . n te , is mededeeling ontvangen, dat doo hem aan enkele jongelieden, , s s t gegeven, en wel, des s 2maal pe week e 2 . 29. N ij in c g e n. den hee . VAN , , zijn de navolgende n . Te Nijmegen t aan de l het geheele jaa doo s gegeven in het g teekenen. t s omvat: tcekenen van e en e lijnen, meetkunstige n en bouwkunstige , hout- cn , , , kappen, n van afzone deelen en het wasschen. e tijdsindccling van het s is als volgt: n pe week. . kl. 1° 2° k l . 40 Wiskunde
n 3 1 1 1
e e Scheikunde Technologie
1 4 2 4 2 13 14 13 Van 1 Septembe tot 1 l t les gegeven . Van e 5 avonden pe week van G—9 1 l tot 1 Septembe van 7—9 . e namen de n voo e het teekens aangaat zijn: n g teekenen
A.
.
. E.
en
. VAN
.
t
schoolgeld t / 4.— pe . e lessen n d bijgewoond. e school is doo dc Gemeente gesticht en t doo . n , dc maand Juli, bij gelegenheid de n de teekeningen de n tentoongesteld. 30. . e hee G . , deelt van daa mede: E bestaat eene Genieentc-Tcekenschool, schikt onde het , n tevens h s in dc bouwkunst t gegeven. E t : 1°. hand-, - en machinctcekcncn ; 2°. teekenen naa pleiste of gips en naa houten modellen cn . 7*
-
Vie avonden pe week, des s van 7—9 , in den zome van 7è tot 9$ uu des avonds, n l e dagen en n de lessen gegeven, n aangewezen voo het s in het teekencn naa , hout, modellen, enz. e school is in e afdeelingen gescheiden, als a handteekenen, b , bouwkundig en machineteekenen, c teekencn naa pleiste en modellen. e n n toegelaten op 13 n leeftijd en mogen tot hun 20ste jaa de lessen volgen. h s t slechts in e gegeven als tot oefening in de toepassing van het e noodig is, zoo b. v. het maken van een p in het klein, enz. c hulpmiddelen bij het s zijn eene e collectie , bestaande in , c en e platen, eenige boekdoelen, modellen, houten n voo dc , g voldoende enz. deze hulpmiddelen geacht , t e gewenscht, dat doo e teeken-academies mee teekeningen en modellen beschikbaa n gesteld. Als n C. de
.
s voo het. teekenen n op de , voo de teekeukunde aan . S., cn G .
—
— 108
107 —
,
bouwkundige en
landmete de Gemeente. liet aantal n t OS, die dc lessen w bijwonen. e school heeft s goede n n n t gewezen. . Op e g is tot stand t en t houden doo dc gemeente . e kosten bcloopen ƒ 750 pe . Schoolgeld t niet geheven. e n de g zijn e 8 dagen s tc aanschouwen op eene e tentoonstelling. 31. . Van de n J. en N . VAN G O O zijn n ontvangen, e de Academie van e n cn Technische Wetenschappen, l van de n L. , , en . V A N , als s of , mededeelingen zijn ingekomen ove de Ambachtsschool. Academie van Beeldende enz. Aan het g van lS74/7f> is het navolgende ontleend. t aantal n g bij het einde van den s (1 ) 1030, zijnde 140 mee dan
in
het
e
.
e
n
n in
e af-
deelingen , als: Afd. A . e kunsten, a . Technische wetenschappen, d . a O c g de , de namen de , en de n 's weeks zijn . Afd. A . kunsten. Handteekenen is begonnen met het naschetsen van de eenvoudigste . s is gcteckend naa geschaduwde modellen en naa n in de . p volgde het teekencn naa pleiste in zijn geheelen omvang, afgewisseld . doo - en anatomieteekenen naa Ook d een uu pe week gewijd aan het ontleedkundig teekenen naa pleiste en naa het skelet. Aan de oefening naa het teekenen van gekleede en ongekleede standen d doo 17 n deelgenomen. n de laagste klasse hielden Ornamentteekenen. dc n zich bezig met het schetsen van eenvoudige - eh e ; dc tweede klasse toekende , l dc e klasse zich oefende in het n naa n van . Ontleedkunde. s n behandeld ilc anatomie van het hoofd, den p en de ledematen. Geschiedenis der bouwkunst, in aansluiting met het in den n winte behandelde, n gedue dezen s dc e kunst, de sance en de e kunst behandeld. 1'erspectiefteekenen. liet s omvatte het in f n van vlakke , opstanden, bogen en lijsten. Boetseeren. t n bestond in het naa e n en n in . Afd. . Technische wetenschappen. teekenen. c n hielden zich bezig met de e beginselen van het g teekenen, als de e van meetkunstige n en het teekenen van . Handteekenen bestond is het maken van schetsen naa , gevolgd doo het teekenen van eenvoudige n in gips. Geschiedenis der bouwkunde, aansluitende bij den n , d in dit jaa dc geschiedenis van den n w .
109 —
— e
110 —
Bouwkundig teekenen. e n oefenden 3 . in de g van dc vakken op de e zich in het teekenen naa e , school . gedeelten van , , kapstanden enz. e 4°. in de vakken van kunst en wetenschap, die mee n tcekenden lijsten, , voo den toekomstigen ambachtsman onmisbaa zijn , , n en n met ; cn aan de Academie van e n cn Techgebogen booineu, met de uitslagen de , nische Wetenschappen in het geheel niet, of slechts kappen en een weinig . e meest tijdelijk, n . e n n woonhuizen enz., en e s begint 1 l cn eindigt ultimo . Als n de j c . n n slechts zij aangenomen, die den Nadat dc n zich eenigs- dom van jaa t hebben, vlug kunnen lezen, zins het teekencn naa n hadden eigen n en n en de g , dat zij gemaakt, kon n n tot het opmeten de lessen aan de Academie van n en en teekenen van modellen, l de meest Technische Wetenschappen d zullen bijwonen. e machinen n zich bezig hielden met t d is voo n g op pe te teekenen naa onvolledige schetsen. jaa bepaald. Waterbouwkundig teekenen. t s n e namen de n zijn: bestond in het teekenen van e deelen van . E , , in het sluisbouw en , l de meest n tie-teekenen, en ; S. tevens den w behandelden. A AZN, n ; J. , teekenen bestond in het n de , g en bouwkundig teekencn ; . T. n van de , benevens het in VAN Loo en . G . E , - en handf n van lichamen, lijsten, bogen enz. . F. N E , ; . teekenen; J . . VAN , wiskunde; . , Ornamentteekenen. t s bestond hoofd- . ; . C. , zang; , O zakelijk in het teekenen naa n of naa i VAN LEUN, W. J. VAN , S. , . e bovengenoemde vakken, n , n , L F , en . O nog behandeld: de e taal, geschiedenis VAN , smeden; F . J . , smeden en , stel- en meetkunst, , ; W. , n van e scheikunde, , , metalen (tijdelijk); J . G . V A N L A A N , steenhoustaathuishoudkunde en e meetkunde. ; . E , ; C . VAN , Afdeeling C . ; W . L . , n cn beeldd . , . houwen (tijdelijk), en J . J . e n in deze klasse ontvingen 0 n 's weeks , n 1 uu aan lezen, 1 uu j den aanvang van den s g het aantal aan , en 4 n aan n d besteed. j n 228, 131 vau den n s t , hoe g ook tegengegaan, was , als volgt ove de e toeli nog k te noemen en moet u : deels geweten n aan , doch n 07, smeden 82, s 11, k aan de d van sommige | s 10, s 3, s l, . s 1, s 7, s 2, beeldA mba chtssch o o l. s 2, s 4, s 2, metaalAan de Statuten en het g die school t s 4, s 2. ontleend: n de e klassen d als volgt pe week t doel de school is om jongelieden tot bekwame : ambachtslieden op te leiden. s t gegeven; leAfd. 2eAfd. 3eAfd. l . in het h beoefenen van e am. . — 3 3 15 n bachten volgens vast te stellen . . 3 30 // 6è 4i 2''. in de konnis en liet k van , a 1 4| " - U . n cn t. . . . l i li 4è a e
—
112
l —
1" Afd. 2' Afd. 3* Afd. e . . . . 3 lè lè 10è n s van n lè — li » g teekenen . 1 2 9 9 57 » n 4è 6 7è 39 » Zingen 1 1 l t h s in e ambachten geschiedt e de n n namiddag van 2 - 7 J , e de den 2—5J . t het n en beeldhouwen t e week 0 n , met het houtn 4 . t het s is het volgende tc melden: t s omvat het lezen en , toegepast op de e taal, e geschiedenis en e ; bovendien het n voo bouwkundige teekeningen. t s voo de e klasse omvat: de g niet heele getallen, tiendeelige en gewone ; voo de e klasse de digheden, het n van den - en 3e machts, de g en , benevens het oplossen van e opgaven, toegepast op het k van . Veel tijd t ook besteed aan het n uit het hoofd, l het s in de a zich uitt tot de 4 , , g en de n van den n d met écn cn mee onbekenden. t meetkunstig s omvat de kennis van lijnen, vlakken, lichamen, de eigenschappen van hoeken en s en e lichamen. n de zaal waa dit s t gegeven, zijn op de wanden d eenige algemeene stellingen en s de stel- en meetkunst, die d bij de g van e n noodig zijn. j het s in de e begon men niet de algemeene en e eigenschappen de lichamen, behandelde s de lucht, het , de gassen en hunne toepassing op de . j dit s n de e belangen de n in d met hun vak in het oog gehouden. Voo het s in de kennis van n n de e , haa , eigenschappen en toepassing in de k behandeld. liet - en n geschiedde naa modellen of naa schetsen met n
maten, benevens het iu teekening n van de e n de e op de e . Voo n en handteekenen d in d , in de de laagste klasse naa het hoogste klassen naa het model, bestaande uit matige lichamen of . n dc n n e stukken . E d dus l op gelet de n geschikt te maken voo het e leven : alles wat naa k zweemt d , en steeds e n . e uitgaven van de school beliepen: ove 1S76 ƒ 26S89.73 n n e ontvangsten
» 15101,10 » 2856,42' " 26156,42 subsidie de Gemeente « 14000,— . . « 2000,— e n van leden . . « 5114,— Schoolgelden " 913,75 e n . . . . " 951,20 32. Sc h a g e n . den hee A . W . G E Z E L L E N is van daa het volgende : Te Schagen is in 1875 eene school , waa s t gegeven in de beginselen van het bouwkundig teekenen (zonde ) aan jeugdige . e school t gehouden e 6 maanden twee avonden pe week, telkens 3 . t Gemeentebestuu stelde voo die school zijne l , met het e k van vuu en licht. e school, in 1875 met 7 n begonnen, telde bij het einde van den s 17 . e g had plaats doo de afdeeling Schagen, de j tot van het Algemeen. Eene commissie van 3 leden houdt p toezicht. , konden Wegens het t bestaan van de geene e n n . 33. S c h i e d a m . e hee J . J . V meldt, dat te Schiedam geen school speciaal voo bouwkundig s bestaat. E is echte eene school, p in de twee hoogste klassen, als g op het g teekenen, zaken van bouw- of kundigen d n . t voldoet echte op e na niet aan de bestaande behoefte, wijl e veel tc weinig tijd aan het teekenen cn -
— 113
-
— 114 —
tielee
t besteed, zoodat dan ook vele n n om doo lessen bij n in het onte te . 34. S n e e k . den hee G . J . is medegedeeld als volgt: E bestaat te Sneek eene e l met 5 n , doch t die school t niets medegedeeld. s is eene school, , wegens den jeugdigen leeftijd de , slechts weinig s in de bouwkunst t gegeven. E n 60 n pe s aan - en bouwkundig teekenen gewijd. c school is t doo den A. . T , l de gemeente Sneek voo de instandhouding . t s t kosteloos gegeven. 35. . e hee S. A . L deelt vandaa mede: E bestaat op de - en avondschool gedue de maanden Octobe tot l gelegen heid, tot het ontvangen van bouwkundig s en e vakken, l e n zijn gewijd aan: 1°. n en : als doo de aa . J. LENS, 4 n 's weeks; , J. , 4 n 's weeks; geschiedenis van het , . J. LENS, 2 n 's weeks; , 1 uu 's weeks. 2°. : g teekenen: J. N . , 0 n 's weeks; e meetkunde, J.
N .
T en J .
, 1 uu
, 2
s weeks;
's weeks. 3°. : e teekenen: O. (i , 6 n 'sweeks; , O. , 2 s weeks; e meetkunde, n J. N . T en J . , 2 n 's weeks. e middelen voo het s in elk vak noodig, zijn in e mate n en n steeds, zoo noodig, aangevuld. n het e jaa n aan dc l 100, aan de avondschool 394 , n op de klasse voo de bouwkunde 41. e lessen n d bijgewoond, en goede n zijn van het s . e school is t doo het Gemeentebestuu en t van zijnentwege . n t van elk jaa t openbaa examen gehouden, met tentoonstelling van het doo de n gemaakte .
,
n pe week. 2 klasse. 2 2 2 2 2 4 2 2 e
1° klasse. n 3 Stelkunde 2 e 3 e 2 Scheikunde 2 - en n 4 g n 2 e — . 1« n 5 - en n 6 e 2 g teekenen 2 e Scheikunde e § a > , c 53 , | -g j Geschiedenis van het £ -S . O
e
3 klasse 2 4 2 4
.
,
g teekenen, e meetkunde,
52 ^ i g /
.
iln ( 3 1 o /
, , e meetkunst, i
Schoolgeld voo de dagschool / 12 's , avondschool » pe , e n » » u » e beide scholen zijn doo de Gemeente gesticht en n doo haa in stand gehouden. e schoolgelden de dagschool zijn / ooo, n a a avondschool . n 842, e den s 1876/77. e kosten zijn ongevee / ' 22000. c n bestaan i n : Handteekenen: eenvoudige en mee samengestelde , n enz. Werktuigkunde: modellen van , sloten, n enz., modellen van n en . Bouwkundig teekenen: , modellen van kappen, n enz. en .
—
115 —
—
116
117
-
dat in 1S51 tc n doo den hee A . V A N e n van het s zijn . eene bouwkundige tcekcnschool is , 35. . . c Utrechtsche Vereenis ging voor en Handwerknijverheid geeft alwaa doo hem aan eenige jongelingen in het tcekenen t gegeven. s in de bouwkunde en e vakken, c lessen liepen van Octobe tot 1 . t e het n van Novembe tot half schoolgeld t doo de n betaald. n 1853 , en wel: n handteekenen: s van 7—10 uu aan heeft het Gemeentebestuu zich deze zaak s eene som van f 25.— beschikbaa 125 , van welken de jongstcn van 7—8}, en ken en . gesteld tot het aankoopen van de n van S} 10 uu m zijn. Aan 20 jongelingen t 2maal pe weck uitn : Woensdagavond van 8—10 , sluitend s in de bouwkunde gegeven. c aan G . , die het s heeft n en nog n g tcekenen: d van 7—8} , n als voldoende geacht. , aan 12 . 36. W e e s p . Van den hee N . L is de meden bouwkundig tcekenen : d van Sè 10 deeling ontvangen, dat te Weesp geene gelegenheid . , aan 21 tot het ontvangen van bouwkundig s bestaat; n g tcekenen: d van alleen t daa cenig t gegeven in het S—10 , aan 12 . handen g tcekenen. n e : d van 7—Sè, 37. . Van den hee E . A en van 8}—10 , aan 54 . t ontvangen, dat op n geen is n bouwkundig : d van 8}—10 wijs in de bouwkunst t gegeven. , aan 5 . 38. . e hee A . . A. N Slechts het , eigenlijk het n van hout t van : k , en , t als Tc l bestaat eene Gemeen te-bouwkundige des s van 7—9 , aan 8 . teckcnschool voo ambachtslieden, alwaa twee muien e opkomst de n is bij den aanvang van den pe week telkens 1} uu s t gegeven. , en tot zoolang de dagen t zijn, voldoende; Vaste , het s t , bij het lengen de dagen t zij. bestaan e niet; elk g ontvangt t Uit de inlichtingen blijkt van geen de beide in datgene, wat hem het incest te pas komt. scholen, het van het . W e l is e e n zijn houten modellen, bouwkundige een a de lessen, maa niet wat daa (en n en n van , m van détail) n . 's e sa n de, enz. e school t het geheele e hulpmiddelen voo het s n voldoende geacht. Als s in de e jaa doo gehouden. c n zijn j voldoende. e lessen die n n genoemd: kosteloos doo ongevee 30 n n bijgevoo het haiulteekenen . de . A. N . woond, n gegeven doo den hee a . // u E . . tect A . .A. . e g is. doo de n g en bouwGemeente in het leven n (volgens Cahie 4 doo J. A . N kundig teekenen. n / 250 ten offe . het Weeshuis), dat // // . « J. A . E . 39. . Van deu hee . E . voo de e e zijn dc volgende inlichtingen ontvangen: . VAN . en bouwk. n . de . E bestaat te e eene l // T. . u het n ) met 2 n , met eene klasse voo t e school is in 't leven n cn t . houden doo de bovengenoemde Utrechtsche Vereenin t in het 2c jaa ook les ging voor en Handiuerksnijverheid. t Voo gegeven in het bouwkundig tcekenen, van 1 Oct. bestuu die g heeft het toezicht . tot 1 , 6 n 's weeks. 35. . e hee C . E T meldt Aan dc tafel de n is ontleend: van :
1 kl. 3 e » - en scheikunde . . . a e en geschiedenis. . « 1 e taal» 1 Teekenen 6 Wiskunde
— 118 . 2 kl. 2 1
. Totaal 5
.
1
e lessen n dagelijks gegeven. Voo het bouwkundig s is de g als volgt: l leerjaar. Teekenen van n enz. e is gehouden mondelinge lessen ove de n van zijn s te geven, die d moeten gaan met g cn . 2 leerjaar. g de 5 . e geeft mondeling s en volgt een , doo het . 3 leerjaar omvat de . 4 leerjaar omvat do , als: , , kappen, , fundamenten enz. e n moeten alles naa dc mondelinge teekenen. lessen van den n 't 5 leerjaar n de détails van gebouwen behandeld en de compositie. c
1 1 6
2 2
e
12^
Totaal 12 12 24 e s loopt van 1 Octobe tot 1 . e hulpmiddelen voo het s zijn: houten modellen, n en teek en , die voo het beoogde doel voldoende zijn tc achten. t aantal n t 70, wie e opkomst nog al te wenschen .
e
e
e
e
e
t / 4,— pe
.
Afdeeling , ontleend aan de van het
t van
s .
1. n o p Z o o m . e Teckcnschool is gesticht cn t in stand gehouden doo het , niet e subsidie, onde de leiding eene Commissie van 5 leden. t s omvat het hand-, g en bouwkundig teekenen en het , met 12 n pe week. t schoolgeld is ƒ 1,— pe maand, doch kan doo de Commissie voo sommige n d c n bepalen zich tot eenvoudige . en mee samengestelde middelen van n en e teekeningen. e de laatste n was het aantal n gemiddeld 17. E is één met één adsistent. 2. 's togen bosch. c e school, onde g van Z . . den , d in 1872 doo . A . G. N t cn t doo dc Gemeente n met e van ƒ 1000,— en eene onbepaalde e toelage. e totale uitgaven beloopen ƒ 5000,—. Schoolgeld t niet geheven. t d l bestaat uit één , 5 n in het hand- cn n cn het , en 3 in het bouwkundig teekenen. e s t voo tceken- en beeldhouwkunst 6, en voo bouwkunde 5 . t s omvat dc tceken-, bouw- en beeldhouwkunst, zoowel h als , in den meest n zin. .
.
n 1876 g het geheele aantal n 258. e n van het s zijn goed. e e de St. k van 's h is aan een g de school . . dag- en avondschool. Op de dagschool t : Aantal n 's weeks. 1* k l . 2' k l . e 8 3 a 4 2 e 4 3 n de . en 4 2 n e e . . . 4 — // - en scheikunde . . G 5 « e taal 6 2 geschiedenis 4 2 a a // de e . . . 4 2 e n de staathuishoudkunde 1 g teekenen 8 4 n 8 4 Gymnastiek 4 2 64~ Op
"32~
de avondschool:
e . . . . Stel- en meetkunde. . n d. . . de a a Ned. taal
A. 2 — — — 1
Aantal n 's weeks. kl. 2' k l . 3- k l . . A . . A . . C. 1 2 1 — 14 u 1} — 1 — 1 — — — 2 — 2 — — 1 1 1 — 8
— 120 —
— 119 — 2 6 2 2 , en n . 8 2 8 g teekenen . 11 4 l i g teekenen. — — — - 4 . teekenen . — — _ 1 2 i 1 2 J 12i 12è 6 10 6 n haa g ove 1878 klaagt de Commissie voo het s ove g in de schoolbevolking en ove het peil van de bekwaamheid p de jongens op dc school komen, zoodat het e deel van den s nagenoeg geheel aan de g van het op de e school ongenoegzaam e moest besteed . Ook de avondschool t te g bezocht. t gehalte aan n is daa bete dan . e n in het teekenen geven n tot . e e klasse , in het bijzonde met g tot het bouwkundig teekenen, goede ten. t m is hie intusschen niet . Aan de school zijn n 12 , 1 voo , 1 voo bouwkundig teekencn. 3. . e school is t eu t in stand gehouden doo het . Eene Commissie van 5 leden, doo den d be. noemd, is belast met het e kosten ad / 1700.— pe , n ben doo de Gemeente en eene e subsidie van ƒ 320. in 1876. e school heeft een dag- en een . e laatste is kosteloos. Voo den s — pe maand betaald. e school is gesplitst in 2 hoofdafdeclingen: voo e is d hand- en bouwkundig teekenen. e in 5 afdeelingen, als: e
l Afd. Lijnteekenen. 2 " . 3 " . 4° " 5 // Wiskundig teekenen en lee van het spectief. e hoofdafdeeling e is d in 4 klassen, als: 4 klasse: d , en wel behandeling de , teekenen van meetkunstige n en . 3 klasse: n de bouwkunst, als s in het bouwkundig teekenen, samenstelling van n en n ; bouwkundige détails, als gevels, n enz. e
e
e
e
e
— 121 —
— 122 —
C
2 klasse: e bouwkunst; teekenen van plannen, opstanden en n van gebouwen, , kappen, n enz. l klasse: Samenstelling van e en e gebouwen in plan, opstand en , beg van schaduwen en wasschen. e lessen n gegeven in de kennis de bouwstoffen cn de beginselen de . n den s 1S77 is het s in de lee van het t en de bouwstijlen . e hulpmiddelen bij het bouwkundig s zijn: E. G u g c l , Geschiedenis der bouwstijlen; en industrie; van het ornement van ; Traité du perspective liniaire,par ; Vignola. e s van 1876/77 telde 23 , de s 193. e dien s d les gegeven in : n 260 . « 200 n . 100 » Teckenen naa meetkunstige n 2G0 " f 100 " g teekenèn löO n g » 260 // te zamen 1120 // t s t goede . Op de tentoonstelling te m n (in 1874) 9 n . 4. heeft 2 scholen, één voo het handen één voo het bouwkundig teekenen. n zijn t doo de j tot Nul van 't Algemeen cn n doo de Gemeente in stand gehouden. c
Zij staan onde
het behee van den
de
. e kosten van , modellen, boeken enz., moeten met die voo de schoolbehoeften de , gevonden n uit een post van / 3U0. cn van / 100.— voo buitengewone uitgaven. j de g in 1S75 is buitengewoon toegestaan / 500. voo modellen, boeken enz.; en / 100. voo . Voo het bouwkundig s zijn 3 en 2 adsistentcn. Op de l is het s n aan 2 en 1 adsistent. e n de schoolgelden n voo de e school / 45. a, / 50. cn voo de l ƒ 160.— a ƒ 170.— j laatst-
genoemde som is niet n het schoolgeld voo mee gegoeden, d i e / 1 2 . — betalen. t totaal g de schoolgelden d ongevee / 670.— e n n voo de l / 2000. voo de e school / 900.— E t wekelijks s gegeven: School voo . . n . . . 10 4 g " . . . — 4 g » j . // ( 7 . // \ Lee van het t . — 4 a n de bouwstijlen . — . . . . — g t bij alle lessen als hoofdzaak beschouwd en toegepast. e meetkunde. . . — t met king tot de veel . g . 1 e . 3
e uitgaven n in 1876 / 470. en in 1877 / 550.— t s t gegeven i n : n S0 n pe . n 20 « u u Teekenen naa modellen. . . 10 » // // g teekenen . . . . 30 » » u e meetkunde 50 n u u ii e . . . . 50 // // // g teekenen . . . 90 » u u Lee van het t . . . 40 « "
e
C
C
c
8*
— 121 —
— 125 —
ven van t 0 n daags, en van l tot Septembe ü n daags, doo een . e s t 3 . n 1S7C d aan 9 n s gegeven. 7. . e Teekensehool is eene gemeente, die doo eene e subsidie t . t s is kosteloos. c uitgaven , n in 1870 f 450,—. g en n zijn die van de . . S. E is een - en een . 2 doe 0 n pe week les gegecenten t in den ven in het handteekenen, n en het teekenen naa modellen. n den tweede des Zondags-ochtends van 0—8 uu in het hand- en g teekenen en de vakken e . e , - en meetkundige n cn , bestaan de n in de n van , E g e en e lm . n het geheel d de school doo 04 n . bezocht. e n zijn nog al 8. . e Stads-Teekenschool is eene ge. t behee is n aan een , in g met de Commissie voo toezicht op het . O. e kosten n in 1S7C ƒ 2 5 0 0 , — . Op de school t les gegeven in n 198 . n 198 » Teekenen naa modellen . . . . 19S » g teekenen 100 « g n 100 » Lee de bouwstijlen 100 „ 100 » e school heeft 2 afdeelingen, iede van 3 klassen. e e afdeeling, , omvat: 1° klasse. e beginselen naa n cn koppen in . 2 klasse. Geschaduwde koppen en n naa . 3° klasse. Teekenen naa de natuu , t en busten. t s d in 1870 gevolgd doo 09 . Afdeeling w kundig teekenen: t s d genoten doo 34 . c s t van het begin van Octobe tot het einde van , 's avonds van 7—9 .
j een genoegzaam aantal n kan ook gedue de e maanden 1 maal 's weeks les n gegeven. Voo het bouwkundig s d k gemaakt van bouwkundige teekeningen als o de V i g n o 1 a, beelden ; het k van J . doo T c t a v a n E l v e n . Voo het handteekenen platen van J u l i e n en , Cours yrogressif dornement en veaux modèles van C a , de modellen , t . , beelden en klein en E zijn 2 s in het hand- en één in het bouwkundig teekenen. t aantal n g in 1876: g teekenen 24. n 69, t handteekenen t gegeven e 4 avonden en het bouwkundig 2 avonden pe week van 7—9 . e n zijn . Op de tentoonstelling van 1869, in het s voo Volksvlijt, zijn n d met de e medaille voo het teekenen naa de natuu cn de medaille voo lijnig teekenen.
— 123 — C
C
n de n dit toelaten. n de 3 en 4 klasse gaat het een steeds met het ande t het oog op hunne bestemming, t aan sommige n s gegeven in het f teekenen, het n van teekeningen met O. 1. inkt en , en ook in het teekenen van tuigen, meubelen enz. e dit t aan de twee laagste klassen s gegeven in de e meetkunst 2 n 's weeks. » e 2 » » Aan de twee hoogste klassen: e meetkunde 1 » " // e 1 » » . meetkunde en f 1 » » e 1 " " Scheikunde 2 u w e 2 » « e plaatmodellen, n cn modellen, zijn de n modellen van houtlasschen, de Gewerbehalle, Vorlageblatter für ZeichenUnterricht, Arbeiie der Bau- und Trappenboek. s n bouwkundige deden doo de n naa schetsen . E
zijn 70 lessen gegeven, die doo 33 n n bijgewoond. t de goede n valt weinig mede te deelen. e Ambachtsschool is in 1S75 t en t tot nu toe in stand gehouden doo eene niging, die is n uit het t de j tot van 't Algemeen. t behee geschiedt doo s van die , d met 3 leden van het . t doel de school is de g van bekwame n in de e vakken de , en wel in d met bet h wijs de . Alleen de n de laatstgenoemde n op de Ambachtsschool toegelaten. e school t d doo de Gemeente , het met ƒ 200,—, dc ƒ100,— . e de leden / 250,—. Ontvangsten voo gemaakt . Voo n t geen k . e uitgaven zijn voo 1877 ges is kosteloos. d op ƒ 800.—. liet Volgens Cahie geen ande dan
5
t aan de Ambachtsschool s in het n gege-
a
c school is in het leven n 9. L o c h e m . eu t in stand gehouden doo het t tot van het Algemeen. Eene Commissie van 3 leden is met het behee belast. t schoolgeld t f 1.— pe . e school geniet eene subsidie van het . n 1S76 n dc uitgaven ƒ 60.— en de inkomsten ƒ 27.— e s t 0 maanden, met 4 n pe week. t s t doo één gegeven. t den d van het s t niets gemeld. Alleen t de n t gezegd, dat modellen s en geschonken beelden n zijn. 10. . e Teekensehool is eene bije , doo e n in het leven n en . e Gemeente , licht, schoolnieubelen en eene schaft lokaal, toelage van ƒ 100.— e e subsidie beloopt ƒ 167.— t schoolgeld is ƒ 0.40 pe maand; voo i is het kosteloos. n 1876 n de inkomsten aan schoolgelden ƒ 390.40; dc uitgaven / 1400.30. t s t doo 5 n gegeven en wel in het
—
126
—
. n pe . . . . . 83 234 n en teekenen naa modellen. . 6 234 g en bouwkundig teekenen 53 234 e en e moeten e . . . 48 182 e s t des s , doch des s minde d bezocht. e n zijn . 11. . e school is in 1852 doo de Gemeente gesticht en t doo haa in stand gehouden met behulp eene e toelage van ƒ 000.— uit een fonds, de uitgaven bijna geheel gedekt . t s is kosteloos. n 1876 d aan 53 n s gegeven in : Lijnteekenen, e en bouwk. 150 . - en n . . . 100 » Teekenen naa de natuu 150 « , meet- en stelkunde . . . . 60 // Voo het bouwkundig s t gek gemaakt van , n van , gebouwen, de n van V i g n o l a en modellen van kappen en , benevens houten n van de . n
Ove 't geheel n de n . Twee zijn met het s belast. 12. . e stad heeft eene Gemeentelijke . t schoolgeld voo volledig s t ƒ 5,—. t heeft echte het , dat tot ƒ 1,50 te , gelijkstaande met het s in één enkel vak. e inkomsten n in 1870 ƒ 222,50 en de uitgaven ƒ 2870,—. t aantal n was 103, van welken 0 het volledig s genoten. t s t gegeven : 1 in de - en , 1 " » » scheikunde, 2 " a a handteekenen, 1 n a n wis- en , 1 // // n Ned. geschiedenis en , 1 " " '/ bouwkundig teekenen. s was het aantal n in , n teekenen naa modellen 230 .
- en bouwkundig teekenen e meetkunde // e - en e Scheikunde
230 . 50 * 50 50 // 25 _ * 635 . s in het bouwkundig teekenen e n ove t n van , n enz., , kappen, n enz. : op de tentoonstelling doo eenige n n
.
Voo het zijn n en bouwstijlen, - en e n zijn te m zijn behaald. 13. t heeft eene l en . e schoolgelden zijn tievelijk / 12,— ii / 2, die in 1876 n / 960, en / 842, tegen eene e uitgave van ƒ 20,000. c l telde 80, de Avondschool 421 . c scholen zijn d in 3 klassen, j nog e n voo n en , e en bouwkunde. e n pe s zijn pe klasse: l Avondschool. - en
n
g teekenen . . n g teekenen . . Lee van het t . e meetkunde . . . * . . . e meetkunde en . g teekenen. e e . . . . Scheikunde Aan de
— 129 —
— 128 —
127
103
90
83
72 90 144 48 48 81
120 105
96 144 30 72 24
e n zijn : n :1 , t en het , 1 geschiedenis van het in het . : 1 voo bouwkundig teekenen en e meetkunde, 1 voo de lee f cn 1 enkel e en het meetkunde. : 1 voo het machineteekenen
en ; 2 n voo e meetkunde. e n de e n kunnen bovendien les in het boekhouden ontvangen. Voo zoove het bouwkundig s , bepalen de n zich tot modellen van kappen, , sloten, n , hout- en en . t s doet zich van goede zijde kennen, dewijl vele jongelieden na het de school als s zijn geplaatst. e school is echte in hoofdzaak bestemd voo de g van geschikte . 14. V l i s s i n g e n . n de plaats de Stads-Teekenschool is in 1809 een l gesticht, n het behee aan eene speciale Commissie is . g van schoolgeld is facultatief. e school heeft een 2 n s en is d in 2 klassen, n pe week les t gegeven i n : l klasse. 2 ' klasse. Wiskunde 4 n 6 n Geschiedenis cn e 2 » — » e taal 1 « 1 » n (stelsel u p u i s), en naa geteekende den , en deelen van het menschenbeeld . 1 u 4 /' g teekenen, hout- en metsel , détails, oefeningen in het maken van plans, met opstanden en , e en beginselen van het . . . . 4 » 4 » e lessen n in 1870 doo 71 n bijgewoond. 15. V o d e n . e school is gesticht en t in stand gehouden doo het , de j tot Nut van 't Algemeen. Eene Commissie van ü leden meteen , is met het bestuu belast. d van het Voo den s 1870—77 d vanwege het dept. cenc toelage van ƒ 00, , e de uitgaven gedekt . e schoolgelden zijn meestal nihil. t s bepaalt zich tot handteekenen, gedue2 n pe week, en is in hoofdzaak bestemd voo de n van de leden van het . t t doo 32 n genoten. 10. . e school is doo het Weesc
L
huis gesticht en t doo het Gemeentebestuu in stand gehouden en . Schoolgeld t niet geheven. e e uitgaven n / 250,—; 2 avonden pe week t een half uu uitsluitend s gegeven in het bouwkundig teekenen. e n zijn: houten modellen, n van , m van a n cl e, enz. benevens , veelal doo den . n 1S70 d de school doo 24 n bezocht, des s , doch des s minde . e n van het s zijn naa den d de g . 17. W a g e n i n g e n . e school, genoemd Teeken- en , is doo het . van de . tot Nut van 't Algemeen gesticht en t doo , met genot eene subsidie v a n ƒ 3 0 0 , instandgehouden. t het behee is eene Commissie van toezicht belast. i n 1870 n de uitgaven ƒ 440,— en de schoolgelden ƒ 105, . t s omvat het hand- en bouwkundig teekenen, benevens de e de bouwkunde. e l is d in 2 klassen. E t les gegeven in , beginselen de al, meetkunde, , zooveel mogelijk op de e ambachten toegepast. e Teekenschool is d in 0 klassen, en wel voo hand- en bouwkundig teekenen iede 3. n de 2 hoogste klassen van het bouwkundig teekenen t de e de bouwkunde . s n gegeven i n : g teekeuen 50 lessen. n 50 // e de bouwkunde 25 // Op de l 25 » e klasse heeft pe week : n 3 . e de bouwkunde 3 » s \ v üe s voo het handteekenen t 6, die voo het bouwkundig teekenen en de e 5 . Geen g t op den bouwkundigen s toegelaten dan na een jaa s te hebben genoten. t schoolgeld is / 5. pe , alleen voo handteekenen / 2, pe .
130 — n
1876 bezochten 32 e . Als n n
n de school met :
, beelden en n voo het teekenen en de methode u p u i s; Bouwkundige Bijdragen; en 18. W o u w . e Teekenschool is doo 0 e n gesticht en t deels doo de Gemeente, deels doo , met eene ciale subsidie van ƒ 60, in stand gehouden. e hee . , , is met het behee belast. e schoolgelden n 5 cents pe week. n 1876 n die ƒ 4 0 , op. e uitgaven zijn ongevee ƒ200.— E t 2 n pe week s gegeven in het hand- en bouwkundig teekenen, doo 1 wijze in het hand- en doo 2 in het bouwkundig teekenen, welke laatsten dit s doen. ü e hulpmiddelen zijn houten n naa de methode Üupuis, , bouwkundige teekeningen, platen van J u l i e n en n van E . Jacobstahl. n 1S70 d de school doo 16 n bezocht. j ambachtslieden zijn de goede n duidelijk . 19. Z e i s t . e school is gesticht en t in stand . de j tot Nut van gehouden doo het 't Algemeen en d doo een Commissie van 3 leden. e uitgaven n in 1870 ƒ 421, die gedekt n doo schoolgelden ƒ 319, en gemeentesubvan hoogstens ƒ 2 0 0 , — . t s bepaalt zich tot hand-en g teekenen. t lesgeld is ƒ 0,20 pe avond, voo zonen van n 10 cents. t s omvat het t g teekenen, teekenen naa modellen enz. nen t te gelijk beoefend. n het geheel t 104 n les pe jaa gegeven. e n zijn: n de methode u pais, , e , de n van , (Teekenen), enz. t aantal n was in 1876, 34. ü e taten zijn ove het algemeen voldoende. 20. Z u t p h e n . e , gesticht en
— 132 —
— 131 — in stand gehouden doo de Gemeente, onde liet bestuu van den de . . 8., is bestemd tot opleiding van toekomstige ambachtslieden. t schoolgeld beloopt f 4.— pe . E bestaat een e s tot oefening in het k van , pe 3 maanden ƒ 2,50 t betaald. Voo den is het s . e uitgaven aan n n ƒ5950.—, e hulpmiddelen voo het s t de . . S. t s heeft plaats eiken avond van 6—9 . E t gegeven pe week i n : n 7 . n en teekenen naa modellen 7 » n 3 » g teekenen 2 n g * 5 " e meetkunde 4 » e 10 » e 4 » e 2 » Scheikunde 3 u n 8 » n 8 » e , voo zoove zij het wijs , zijn geteekende n voo handen g teekenen in de e klassen, afbeeldingen van n en details , namenten en koppen. 113 n genoten het volledig , S slechts in enkele vakken, des s d des n s . Ove 't algemeen zijn de gunstig, l die van het . E is 1 voo het handteekenen cn , en 1 voo het g teekenen cn modelmaken. 21. Z w o l l e . Aan de in 1830 doo het Gemeentebestuu gestichte school voo handteekenen is in 1837 eene klasse voo bouwkundig teekenen toegevoegd. e school t doo de Gemeente in stand gehouden en staat onde behee cn toezicht de Commissie voo het s en den . e school geniet s / 300. subsidie voo tccken, boeken enz. e Gemeente t alle e kosten. e uitgaven n in 1870 in de schoolgelden ƒ 3 0 3 . — het geheel ƒ 2 2 3 5 . c lessen pe
n gegeven
week, van ü—9
.
e 4 avonden
t
s omvat: n
372 n pe . n 124 » » » Lijnteekenen 490 » " « n 217 » " » e lessen in het lijnteekenen beginnen ten 5 . Voo hen die zich willen bekwamen, bestaat toe dc gelegenheid onde leiding van den in het lijnteekenen. Onbemiddcldcn betalen weinig of niets. e geniet geene bezoldiging. c n welke deze lessen bijwonen, bezoeken ook de teekenlessen op dc . Op dc daglessen n behandeld: e lee van het t . . 04 n pe . e lee de bouwstijlen . . .128 n n » n t e nog les gegeven in het bouwkundig teekenen. n van gcnocgzanien aanleg ontvangen nog s in de acsthetica de bouwkunst. Zij n schetsen naa aanleiding van gemaakte dictaten. e d in het maken van , m en f bij het t t n bij het handteekenen, l de e bij de lijnteekenlessen in toepassing t . E t n niet naa modellen of n geteekend. e geeft eene schets, die doo dc n t . e vangen van e en
e ,
l geeft gelegenheid tot het onts in dc e meetkunde, la, bouwkundig , - en scheikunde.
e de twee laatstgenoemde vakken, n de n mede op de daglessen , niet e toepassing op de bouw- en . Op dezelfde wijze ontvangen dc n de daglessen nog t in dc e meetkunde, e eu , het landmeten, de bole , de n van e , dc lee de onbepaalde coëffecienten cn oplossing . de e e e a t h behandeld. e n beoefenen ook h het passen cn landmeten. c kennis de n is in de teekenlessen ingchischt, j acht t gegeven op het bepalen de afmetingen. n ontvangen toegepast op bekende n ontvangen
zij les in het . e t s
.
, t
— 133 —
— 134 —
s t te gelijk met dat in de kunde behandeld. Aan de lessen van den is eene dagl , n hoofdzakelijk het nament-, e en n t beoefend. t gewone schoolgeld is / O.— Voo mee lingen uit één gezin t dit lage gesteld. Voo zoove het bouwkundig s , t k gemaakt van de Grieksche zuilenorden van V o g e l ; de Geschichte der Architectur van L ü b k e ; het Faqadenbuch; de van u d enz.
t uitsluitend s in dat vak gegeven gee 6 n pe week doo 1 . e school is d in 3 klassen. E d in 1875 s gegeven aan: 15 in de l klasse; 2 in de 2 klasse; 5 in de 3 klasse. . o Gemeentelijke l 24. telde in . 1875, 135 , als 81 in de l , 35 in de 2" en 19 in de 3 klasse. t s in bouwkundig teekenen t doo 2 n gegeven. t is slechts . e n vakken zijn:
e school d in 1870 d doo 291 lingen bezocht. e n van s mogen zee gunstig genoemd . t s t gegeven doo 1 in het bouwkundig teekenen cn n e vakken, 2 n in het lijnteekenen, 1 in het handteekenen, 1 in het n en 1 in het . 22. A l k m a a bezit eene e school niet 3 n . Zij d in . 1875 bezocht doo 21 n in de 1« klasse, 10 in de 2 en 7 in de 3°. t gegeven s bestond in : 1° klasse - en stelkunde . . . iede 2 n 's weeks. e n \ u » e en geschiedenis » 1 » ;/ e taal . . . . » 2 » « n 1 » „ n » 4 « // Lijnteekenen u 2 » » 2e klasse , stel-, meet en scheikunde » 1 '/ 's weeks. e gesch. en taal en boekhouden » 1 » - en e . . « 2 » u n 4 » » bouwkundig tcekenen . . . , ; / 2 // >/ 3" klasse Wis-, - en scheikunde . » 2 » 'sweeks. n u i » ,, n en i/ 4e g teekenen....// 4 » n Zoowel voo het hand- als het bouwkundig teekenen is een e . 23. ie 11e. Aan de bouwkundige teekenschool 1)1 x x v i . U
v
e
e
U
e
U
n pe week. 1" k l . 2-= kl. 3«kl. Stel- en meetkunde . . . . 3 2 2 e 2 1 - cn scheikunde . . . — 1 2 Staathuishoudkunde . . . . 1 e taal . . . . 2 è Geschiedenis 2 è è n 5 4 4 Lijnteekenen 3 5 4 25. G o u d a . e Gemeente l met 5 n , is eene de beste n van dien . t aantal n g in . 1875: e klasse 38, 1<= k l . 39, 2 k l . 26, 3 k l . 18, 4° en 5» kl. 13, te zamen 134. C
C
E is één in het g en bouwkundig teekenen, met 1 adsistent en 1 in het handteekenen en n met 2 adsistenten. 26. . e dag- en avondschool bestaat uit 3 deelen, als: 1°. e dag- en avondschool is eigenlijk slechts een dagschool; te dubbele naam is e aan gegeven, e drie schooltijden les t omdat pe dag gegeven. e s is een , n de l k l . mee als een e te beschouwen is. n . 1875 telde deze school 63 n als: 23 in de 1°, 16 in de 2° en 24 in dc 3 klasse. c
U
2°.
e .
c
hebben , die het afleggen.
,
l heeft ten doel t , welke do e school n p toegelaten niet e admissie-examen kunnen
e school t bezocht doo 52 , als 2:) in de 1°, 11 in de 2° en 21 in de 8» klasse. Aan deze school t bouwkundig s gegeven. 9
3°. e l heeft ten doel g van bekwame . n t doo 1 aa e 13 n pe week bouwkundig teekens gegeven, dat echte zee elementai is. s in de vakken e taal, n 8 n pe week. n 6 u u n - cn meetkunde. 27. n heeft eene Gemeente dag- en avondschool. e l telde in . 1875 in de 1° k l . 26, in de 2° klasse 18 . e Avondschool e klasse 35, 2° klasse 19 lingen, en in eene klasse van t s 15. t
s omvat: n pe week. 1» k l . 2° k l . 1° k l . 2 k l . zette k l . e
e . . 4 Stelkunde . . . 2 e . . . 2 e . . 2 e e 2 e . Scheik. en technologie Staathuishoudkunde Geschiedenis 3
2 3 3 1 1 1 2 1 2
— — 2 1 1 — — 2 1 1 —
— — 1 — 2 2 —
e . 3 2 — — e taal 4 2 2 1 e taal 4 4 — — . . 4 4 4' 4 g teekenen — 4 4 4' Gymnastiek . . 2 2 — n . 1 1 Op dc l omvat in de 1° handteekenen, de beginselen van teekenen, dat in de 2" klasse t 1
:
t
— — — — — — — — —
nen naa eenvoudige , benevens het . n de e klasse t het genoemde volgd. t g teekenen omvat: l klasse, eenvoudige hout- en , zooveel mogelijk zonde , met hulp van modellen. 2 klasse, teekenen van n enz. e klasse, g van het , teekenen van , , lijsten enz., het maken van , , lijsten enz., het maken van opstanden en n naa gegeven plans, het maken van eenvoudige plans en de beginselen van het wag teekenen. E is 1 voo het handteekenen en n en 1 voo het g en bouwkundig teekenen. 28. . Aan de Teekenschool, in . 1875 gesticht, ontvangen 64 n . 50 n ontvangen s in het handteekenen en 29 in het bouwkundig teekenen, in beide afdeelingen e 4 . Voo iede is een . 29. S n e e k . n t de school. E zijn in de l klasse 42 en in de 2 klasse 26 . t s omvat pe week: e 3 , Wiskunde 4 , n4 g teekenen 2 , n 2 , . 30. n heeft eene school, die doo de vincie schijnt d te . Zij is niet g van . O . te beschouwen. als eene 31. Z a a n d a m . e l heeft 22 n in dc 1°, 11 in de 2 , 6 in de 3 en 7 in 4* klasse, in . 1S75. n iede de vakken is één . e ane vakken, i n : n pe week. 1- k l . 2 k l . 3° k l . 4» k l . Wiskunde 2 2 2 — e. 1 1 2 — Scheikunde en technologie 1 1 2 — n . . . . 3 3 4 g teckenen . 4 4 4 n 4 n 3 t handteekenen geschiedt volgens de methode e
e
e
— — 4 of 8. 4 of 8. — klasse het en plaat.
g teckenen omvat slechts de
e
1
e
. t handteekenen omvat in de le klasse: beginselen van het teekencn naa n van J u l i e n , , X ornement pour tous, enz. n en lichamen. 2 klasse. Teekenen naa n van e koppen, handen, voeten enz., naa platen van J u l i en s se en g van het teekeen l a e
.
u p u i s.
e
— 138 —
t g teekencn omvat het teekenen van . t boetseejecties en eenvoudige n bepaalt zich tot n en . t modelmaken omvat t de behandeling van het , a het maken van dingen, , , kappen, n enz. 32. . Zoowel te p als te Nieuw-Vennep t 2 n 's weeks s gegeven in hand- en lijnteekenen. n . 1S75 beg het aantal n k 20 en 7. 33. E d a m . Aan de Teekenschool t e 8 n pe week s gegeven in hand-en bouwkundig teekencn. 41 n d van de lessen k gemaakt. 34. E n k h u i z e n . e l heeft 17 n in de l en 7 in de 2 klasse. E t s gegeven in : Wiskunde S n 's weeks. c
- en scheikunde . . . . 6 n 's weeks. - en g teekenen . . 12 // » 35. . e school voo bouwkundig teekenen t doo 22 n bezocht, aan dc meesten e 2, aan de n e 4 avonden pe week. 36. g t e n heeft eene school voo bouwkundig teckenen, waa in den winte van 1S75/76 12 lingen s ontvingen. 37. A l p h e n . is eene Ambachtsschool, die t 1875 beschouwd t als eene g voo . O. t s omvat g en bouwkundig teekenen, op 2 avonden e 2 n 's weeks. . . . . 2 avonden 'sweeks 2 . Wiskunde // // 4 » 20 n maakten van dit s .
C
n uit de
C
e
beginselen.
1) en . cn bouwkundig
— 137 —
— 136 —
— 135 —
,
ii. doo
e aanneme
. E. VAN
, Advocaat te
J. . , te , tegenove den Staat de n van dc n aan de g ove het l van den g tusschen m en Zaandam, meende zich te moeten beklagen, dat in dc maanden Augustus en Septembe 1876 k n bakken, gesleept doo sleepbooten, e aan of in k van dc L S s bij de e te , , tegen dc genoemde in e zijnde n n . d niet alleen e schade aan dc ken , maa dc g van het k k . e n zouden speciaal op den 25 Augustus, den 18 en 28 Septembe 1876 hebben plaats , en dc t e
.
schade, zou, volgens taxatie van deskundigen / 159S.65 hebben . Schuld en onachtzaamheid van hen, die in dienst n de L S zouden de n hebben ; althans n van g doo het nemen van gepaste hadden zij kunnen zijn . Op deze n e de aanneme van den Staat dien de j voo de e bank, eischende g van laatstgenoemde tot . Na g de g doo den gedaagde, bood de , de , het bewijs aan de doo haa gestelde feiten. c k stond bij haa vonnis van den 5 l 1S78 aan laatstgenoemde toe, dc navolgende feiten doo getuigen te bewijzen; 1°. dat dc
, toen de
g in deze 9*
—
—
139 —
zaak d gedaan, was aanneme jegens den Staat n aan de de n van de g ove het l van den g tusschen m en Zaandam; 2°. dat in de maanden Augustus en Septembe 1876 , doo toedoen van n in dienst de gedaagde n bakken, gesleept doo sleepbooten en e aan of in k bij de gedaagde aanneme van de e , tegen de genoemde, toen in con, e zijnde n zijn doo niet alleen e schade aan de n is , maa de geheele g van het k zee is ; 3°. dat die n speciaal hebben plaatsgen op 25 Augustus en 18 en 28 Septembe 1876, t voo de s e en dat de e schade is opgenomen en d doo de
n
J.
, t de
J.
1)Z., T.
.
A en
e benoemd bij t van den k alhie dd. 30 Septembe 1870.
Ten gevolge n n doo de k schillende getuigen . Op 26 t 11. deed g d de k , j de . ontzegd en zulks op de volgende Zij achtte namelijk het tweede de n genoemde punten niet bewezen, en wel, dat de bemanning van de sleepbooten en bakken, e de bedoelde g geschied is en de schade zou zijn toege, destijds zou zijn geweest in dienst de L E E & SON, dat wil zeggen, dat die bemanning destijds doo deze a d aangesteld of ontslagen eu betaald. e getuigenissen, afgelegd doo d ten e de de vijf getuigen, VAN , n geheel ontzenuwd doo de e e g van de vijf getuigen, e de L E E & SON, d ten welke laatsten zee bepaald en eenstemmig hebben opgegeven, dat die bemanning niet in dienst was van . N U laatstgenoemde maa van n s , dat de gedaagde was wel doo de voo het bedoelde l evenzee k was, ook al was dit niet t in n dienst, daa E
de gedaagde, en doo
was van
E dit
L E E & SON,
l was aan-
—
140 - -
gesteld, doch , zoo e de , d de gedaagde niet k voo hetgeen doo dit l was geschied. , uit den d de zaak is iede slechts k voo de gevolgen van de doo hem zeiven gepleegde handelingen en , en de d voo n mag niet n aangenomen buiten de gevallen, n die doo de wet bij g uitk zijn vastgesteld. N u luidt het e lid van . 1403 van het . Wetboek wel als volgt: «de s en degenen, die n aanstellen tot de g hunne zaken, zijn k voo de schade, doo hunne n en schikten t in de , e zij dezelve t hebben," , volgens de duidelijke n van dat , kan van toepassing e zijn, wannee het geldt n alleen dan n zeiven, die men schade, t doo de heeft aangesteld, alzoo doo zoodanige , die men rechtstreeks in zijnen dienst heeft; doch gezegd l bepaalt geenszins dat iemand ook delijk zou zijn voo hen, die wel ten zijnen behoeve eenig k , doch e niet s doo hem, maa doo n zijn aangesteld en in dienst genomen. Voo eene d voo , die men niet zei ven tot het n van eenige n uitgekozen en aangesteld heeft, zou dan ook geen aannemelijke cn billijke d zijn aan te wijzen. Ook nog op . 1649 Burgerlijk Wetboek t zich de eischende t l luidt: e aanneme is k voo de daden van k stelt," maa ook dit degenen, die hij aan het kan haa niet baten, omdat bij dut l kennelijk alleen e is van de d van den . aanneme tegenove den dus de s het haa in de tweede plaats opgelegd bewijs -. »dat de e n hebben plaats gehad door toedoen van personen in dienst der gedaagde firma" niet heeft , acht de k n het onnoodig te , of die k d zijn, en d schade is , maa is zij van , dat de g de s s op den boven aangegeven d als onbewezen t te n ontzegd.
141 —
—
n uit de
142
-
,
ni. door
.
. VAX
, Advocaat te Amsterdam.
e hee W. , t te , had den 5
l
.
— 143 — , j
t dit dan aan den . e te- j l t dan in de gelegenheid gesteld om j| zijne n tegen zoodanig aan den - . te mede te deelen, doch, zoo hij niet kan aantoonen, dat de n niet te zake dienende en niet tot iets s k zijn, of als n moeten beschouwd , moet de het - r zoek toestaan. c , die dan n moet, zal nu in , zonde doo een advokaat of te zijn bijgestaan en tevens buiten dc ted van de j of diens , voo den moeten . j moet dan ; n op dc , die hem gesteld , zonde een n opstel te mogen . c behoeft zich dan niet te bepalen tot de , die in het t n opgenomen, maa kan ook ambtshalve, naa aanleiding , | e n doen. e e mee van weten w i l , leze . 237 tot ! 246 van het van Burgerlijke dering. Nadat dan ook in deze zaak : s a , k had plaats gehad, n n op 9 Sept. 1.1. wede voo de , en g de , j hij des s eene conclusie ten stelligste ontkende met den gedaagde te hebben aangegaan de doo deze e , nopens zijne belooning en zijne n als op, en deed hij j , dat wannee k zoodanige t e aangegaan alsdan geheel zoude zijn afgeweken van de bestaande usance, die eene g van 5 pCt. de e van de gebouwen aan den bouwkundige voo de hie bedoelde n toekent. j zij , dat de gedaagde e slechts 5 pCt. ove de aanncmingssom tc hebben tc betalen, dus niet van de w e de gebouwen, tot welke bouw de aanbestede zelf de n . "Op deze wijze," zeide de des s , //zou alle g tusschen het tc n k " Zich s en de belooning uit het oog zijn e op de gemelde usance als den g zijne e , heeft hij het noodzakelijk geacht om e punten doo getuigen te bewijzen, de noodzakelijkheid was gebon doo de vele ontwijkende en e , die de gedaagde op dc hem gedane n had gegeven. e punten n de navolgende:
— 145 —
— 144 — 1". dat k eene teekening, bestek en g heeft bestaan, doo den eische gemaakt van eene villa inet een plat dak, doch dat , vóó of bij dc aanwijzing n g is , toen het plat dak om de hooge kosten is n doo een gewoon dak; 2°. dat de usance in deze n aan den deskundige ) voo het maken van teekening, bestek en g van eene woning als de on, en voo het houden van opzicht bij het bouwen , toekent minstens 5 p ü t . van hetgeen het gebouw kost, n de ; 3». dat de eische het k heeft bezocht, zoo dikwijls als dat gewoonlijk plaats heeft bij e , eens of tweemalen pe week; 4». dat het k in l (den 26 ) 1878 voo de e kee is uitgenomen; 5°. dat de g van het , met afwijking van het bestek, is gewijzigd, onde g van den ; 6°. dat bij de e opneming in l het vaat g die wijziging t en afget is bevonden ; 7°. dat de bouw en g van den keun bij de algemeene aanwijzing is ged; 8°. dat de n bij die opneming in , g die aanwijzing en g int en t is bevonden. 9". dat de g van den d of van de g in de keuken, in g met , is , doo deze den aanneme en vastgesteld en bij dc g op bevel van gedaagde nog gewijzigd is; 8ten
10°. dat die d of g bij de e opneming in , geheel g die vastgestelde g met bevolen wijziging t en t is bevonden; 11°. dat gedaagde bij die opneming heeft te kennen gegeven, dat de d goed was, doch veel f ; 12°. dat het e kolen k juist een gevolg was van de doo gedaagde bevolen wijziging; 13°. dat de aanneme p den d op k van gedaagde heeft kleine gemaakt; 14°. dat de aanneme het k e 2 maanden na de e opneming in d had,
— 146 —
en alstoen na g t had op betaling van den laatsten n en op zijn ontslag; 15°. dat in het late najaa van 1S78, op d aanzoek van den , om het tijdstip de betaling niet lange uit tc stellen, het k voo de tweede kee is opgenomen ; 16°. dat de uitlozingsmond van het t ende d of g toen wee t en t zijn bevonden, g de lateidoo gedaagde e , en al het e was voltooid; 17°. dat de gedaagde onmiddellijk na die opneming het k heeft , zijn d ove betuigd en gezegd heeft, //dat hij nu wel zou betalen, doch e niet in staat was;" 18». dat de gedaagde in Oct. 1S78, t na de tweede opneming en , op k van den aan, om den laatsten n te ontvangen en af te , dezen ƒ 400 heeft betaald, te kennen gevende, //dat hij niet mee kon geven;" 19°.
dat
de
aanneme
J.
VAN
, in
. 1878 aan den gedaagde heeft om inet hem af te n en te , doch pe f ten d heeft , dat hij tot zijn spijt op dat oogenblik e niet in staat was; 20°.
dat
J.
VAN
F
en
. VAN
E
in taling
. 1879 bij den gedaagde zijn gekomen om afbete bekomen, doch van hem ten d , dat hij nog geen geld had; 21°. dat de uitlozingsmond van het , van het glas was stuk gestooten, late op k van gedaagde is gemaakt met lood; 22°. dat de d in de keuken, n do aanneme de , zoo noodig, hangende deze e op zich genomen heeft, geene g noodig had; Ten slotte e de eische te bewijzen, dat het k ƒ 12.000.— had gekost, namelijk als de eische dit mocht ontkennen, in welk geval hij wenschte, dat de aan e deskundigen zou n het instellen van k naa de e van het . j legt j ove een f van den gedaagde d.d. 17 Sepembe 1878. e gedaagde e , dat hij wel kende, dat de villa hem ƒ 12.000.— heeft gekost, hoewel deze omstandigheid volgens hem niets tot het s afdoet. j doet , dat de t is, die van tusschen n aangegane
huu
en van diensten; dat de eische geen t heeft zich te n op gewoonte of billijkheid, omdat gewoonte alleen dan t kan geven, wannee de wet zelve , cn de eische bij het sluiten de t e het loon had moeten weten, of Lij zich voo dat loon aan den gedaagde wilde . Volgens de bepalingen de wel, moet bij huu en van diensten, de meeste t de d van het loon op zijn , d met cede , geloofd den. e gedaagde is , zoo zegt hij, wannee dit d , te beëedigen, dat het loon is bedongen tot het , zooals doo hem is gesteld. Wat de e voltooiing en g van , dat het k , dc eische zelf heeft hij geen t heeft zijn loon te n t het k zou zijn . Ook heeft hij kend, dat de , l dit s s hangende was, op last van den gedaagde nog heden aan de villa heeft , t volgt, dat deze destijds nog niet voltooid was; dat hij gedaagde uitsluitend bevoegd was om tc bepalen van welke n hij zijne g afhankelijk wilde maken ; en t na het n die zaamheid in Juni 1S79 heeft hij het k goedged en den aanneme het t de aannemingsom betaald. N u uit k is , is hij d aan den eische het t van diens loon ad ƒ 12S.20 uit te betalen. Wat nu het d , acht gedaagde de n gestelde 22 feiten, op d van het boven , niet te zake dienende cn afdoende. n laat de wet niet toe, dat in deze zaak bewijs doo getuigen e gele, omdat het hie n geldt, n het p mee dan ƒ 3 0 0 . . , zoo zegt dc gedaagde, dc feiten onde N o . 132 moeten n tot bewijs van des s g van ƒ 500. en al de n hebben king op dc aanbesteding van ƒ5000.—- Wij n hie onzen s aan de bepaling van . 1933 van het Burgerlijk Wetboek, luidende: de
t getuigen-bewijs t niet toegelaten om het aanwezen aan te toonen van eenige acte of eenkomst, welke hetzij eene , hetzij eene ontheffing van schuld bevat, wannee het p de som of de e van ƒ 300. te boven gaat." e
k heeft in deze zaak op 2 10*
— 147 —
— 148 —
— 149 —
— 150 —
1879 k gedaan. Wij zullen den inhoud van het vonnis thans mededeelen in den , die naa wij meenen ook voo den e tot bete d van de zaak kan leiden. t stelt het vonnis vast de punten ove n het eens zijn. üeze zijn de navolgende : 1». dat de eische met den gedaagde is komen om voo een te bouwen woning of villa, ten dienste van den gedaagde, te maken teekening, bestek en , eu opzicht te houden bij het k of den bouw ; 2°. dat, l de gedaagde zelfde n zou , de aanneming van het k is geschied doo den metselaa J . W , te gouwe, voo / 5000.— hebbende het gansche gebouw den gedaagde gekost ƒ 12.000. , en 3°. dat de betaling van het aan den eische schuldigde loon zou geschieden na de voltooiing van het k en de g n doo den gedaagde.
mede niet opgaan. , dat gedeelte van het Wetboek, e het gemelde l , heeft kennelijk uitsluitend g op dienstboden en , die zich voo n of n tijd aan een bepaald n n hebben, als onn jegens een meeste tot het n van eenig , maa zoodanige g als die van dienst- of o tot den , kan niet geacht n te bestaan tusschen iemand, die een zelfstandig p uitoefent en dengeen, voo wien hij eenig tot dat p d k . e eische is blijkens het , dat hem doo den gedaagde is , en dat doo hem is , een bouwkundige en kan als zoodanig niet geacht n tegenove den gedaagde te staan als een e tegenove zijn , maa veelee als gelijke, of als zelf meeste tegenove hem met wien hij heeft . j het niet blijken van eenige gemaakte , zal dus de eische n te bewijzen het bestaan van het , p hij zich heeft .
gedaan uit de omstandigheden moet kunnen afgeleid . Wannee nu de eische aanbiedt te bewijzen, deels uit dc doo den gedaagde gebezigde be, deels uit de omstandigheden, dat eene g van het k doo den gedaagde heeft , dan plaats gehad vóó den aanvang de moet deze tot het n van dat bewijs n toegelaten. N u blijft nog ove de beslissing van het 3 punt van geschil, namelijk of in deze getuigenbewijs mag plaats hebben. j de g had de gedaagde : t het niet te zake dienende en afdoende de gestelde feiten, en s dat men hie te doen had met , van het p mee dan f 300. , en n volgens de wet geen getuigenbewijs mag gelden. Wat nu het laatste , t . 1933 van het burgerlijk Wetboek alleen, dat men het wezen van e n zeiven doo getuigen bewijze; geenszins de feiten of omstandigheden, die in d staan tot n te e van mee dan / 300.— N u t de eische niet doo het e het a a n w e z e n de t te bewijzen, maa alleen een bestaand k en een feit, namelijk dc g o e d . Een d k mag in alle , n het hoe hoog de som moge zijn, die p uitmaakt, doo getuigen bewezen , omdat de wet zelve, bij het gemis van bepalingen in de t naa het k , l een p op het k juist onbestaanbaa is met e ) n heeft de gedaagde bij zijn op n de gesloten t ; is een b e g i n van k bewijs aanwezig, en waa zulk oen b e g i n van k bewijs aanwezig is, mag, volgens . 1939 van het Burgerlijk Wetboek, in a 11 e zaken getuigenbewijs plaats hebben. )
. 1933 Burgerlijk Wetboek staat dus aan het niet in den weg. Wat nu t het te zake dienende en afdoende de gestelde daadzaken, die onde 1 en 3 zouden kunnen geacht n g te zijn, daa de eische zich t op het bestaapd , hetwelk eene belooning van 5 pCt. van dc e de gebouwen zou toekennen, g hoeveel teekeningen de eische heeft gemaakt, en hoe vaak hij het k heeft bezocht, maa dat nu de wet evenzee een p toelaat op de billijkheid als op het k het wenschelijk is, dat het zich ook tot die punten . e e daadzaken in haa g d zijn allen te zake dienende en kunnen tot beslissing de zaak leiden, l tot de s van den gedaagde, dat zijn gebouw ƒ 12.000.— heeft gekost, het doo den eische k gedaan k tot benoeming van deskundigen is . s nu de hoofdzaak te beslissen, laat de k den eische toe om de n n 22 feiten doo getuigen te bewijzen, en t zij den gedaagde, in de kosten t doo zijne beg van de d van het getuigenbewijs.
l bestaat e
t
de
e navolgende
punten: 1°. t het g hetwelk doo den gedaagde aan den eische zou d zijn ; 2°. t de al of niet voltooiing en goedg van het k voo het instellen de . 3°. t de : of het , of te zake deze twee geschilpunten hoo kan n toegelaten. t het 1° punt t de k op de volgende wijze: Uc g van den gedaagde, als zou hij met den eische t hebben gemaakt t de belooning aan dezen toe te kennen, t doo niets gestaafd; die g kan dus niet in aang komen. e g van den gedaagde, als zou hij te dien aanzien volgens . 103S ') van het Burgerlijk TFetboek op zijn , des d , moeten n geloofd, kan met eede
1)
t 163S.
eede
e meeste
t op zijn
d mot
, geloofd:
ten aanzien vnn do ten aanzien
d van het bedongen l o o n ;
van de betaling van het loon ove
ten opzichte van hetgeen op het loopende
, des
het
n
g gegeven is van het
loon ove
; en
ten opzichte de
tijdsbepaling, voo
welke dc huu
is aangegaan.
;
n de tweede plaats t de k d was de : of het k voltooid en vóó het instellen deze ? Wel is , zoo t de , heeft de eische , dat hij in den loop van dit d heeft , nog een g zich paa kleine n te , maa hij heeft n k n de , dat die n buiten de aanneming cn buiten d van den aanneme gelegen , l al zijne n in dit s p , dat het k vóó den aanvang de e voltooid en d was, en zijn n is om tot het bewijs n te n toegelaten. N u is het volkomen juist, hetgeen de gedaagde , dat het geheel van hem afhangt, of en zoo ja, wanneer hij aan het k zijne goedg zal schenken : niemand toch kan s gedwongen n tot eene daad ; maa het is niet minde , dat het onbestaanbaa zou zijn met alle , indien hij, ten wiens behoeve eenig k is , onde beding van betaling na plaats gehad hebbende , het in zijne macht had, die betaling steeds in het oneindige te n op het n van dagen, doo zich te zijne , t volgt, dat de goedkeu, zoo zij niet in e n is
,:
i
2
1)
. 1.175 l u i d t n l d u s :
datgene, al
den
b i l l i j k h e i d , het van
, n van
,
en
de
.
welko do daadzaak,
n -
p dc eische
zich
k maakt. op .
niet
toe, om
u
geen begin van bewijs bij n een begin van bewijs
, omdat dc gedaagdo het mede heeft
tot
n zijn van dengeen, tegen wien de
ilit geval « a s het
doo
t
ook , doo
k bewijs noemt m e n : alle
stukken, welke g gedaan
d van dezelve
, o f de wet,
E e n begin
n niet alleen tot
k bij dezelve bepaald is, maii
het geen, dat naa 2)
n
hetwelk
Te voldoening aan het gemeld vonnis , op 22 1879 en 13 i 1880, acht getuigen . e , de hee C , stadsbouwkundigc te , : dat het een vast k is, zoo te e als , dat een bouwkundige voo het maken van teekening, bestek en , en het houden van opzicht bij den bouw, eene belooning geniet van vijf t van de aanneemsom of den kostenden , d de g de ; dat hij tot g van de e van het gebouw zou nemen de beg : of, als de kosten de g te bovengaan, de e van het gebouw zelf, en dat ook van k buiten het bestek vijf t d ; dat het k maken van oude n
g
)
m is de wetgeve
l i g in het toelaten van het getuigenbewijs?
ding
-
voo
zoo a n g s t v a l -
wijl
m laat hij dit
bijv.
heeft
, dat
do kennis do hij die
zeiven de gevolgen
bewijs
van
-
doo
g
d t voo
t belang te bewijzen, zoo e
t aanwezig i s ? Omdat de getuigen veel minde t dan het
z u l k een n hooft tc wijten.
k bewijs te
k bewijs
-
, zich
—
— 152 —
151 —
soms mee k geeft; dat bij een gebouw buiten de gemeente, een bezoek van éénmaal 's weeks voo het toezicht, gemiddeld voldoende is; e tweede, getuige, de hee . L , bouwkundige van den polde Schouwen, getuigde: dat , evenals in , voo de bedoelde t van de zaamheden eene belooning van vijf kosten van het gebouw l is; dat volgens de bestaande usance dc n bovendien in ning mogen t ; dat een bezoek van één- of tweemaal in de week voo het toezicht voldoende is tc achten; dat als van het plan van deu t t afgeweken, alles onzeke , cn men dan niet bepalen kan, of zijne g al dan niet juist is; dat echte ove 't geheel de kostende s van een gebouw dc g is, naa welke de vijf t van den t t be. c
. metselaa te , de e getuige, : dat den t voo de bedoele , volgens de bestaande usance, vijf t van den kostenden s toekomt; dat hij een bezoek van één- tot maal 's weeks voldoende acht; dat hij k geene n in g , tenzij bij e afstanden en een k van weinig belang; dat een , die dagelijks opzicht houdt, wekelijks twaalf a vijftien gulden ; dat het bezigen van oude n g geeft van k en den kostenden s onzeke maakt; dat eene misg van den t van d gulden op cene g van achtduizend nauwelijks denkbaa is. e
hee
J
L
,
e getuige, dc hee J W . metselaa te , deelde de k mede: dat hij aanneme is geweest aan dc woning des gedaagden; dat doo den eische twee teekeningen met bestek en g voo die woning zijn gemaakt, t eene voo een gebouw met een plat dak en toen eene voo een gebouw met een gewoon dak; dat hij wel heeft , dat de bouwkundige voo de bedoelde n vijf t geniet van den kostenden ; dat de eische ééna tweemaal 's weeks kwam, nog al dikwijls tweemaal ; dat het hout voo de woning t en ook een gedeelte van den steen meestal oud was; dat hij n den eische als opzichte van het k e is gaan n ; dat het k te
in
l 1878, en wel op den zes en twintigsten of , voo het t is opgenomen; dat de g van het , met afwijking van het bestek, is gewijzigd, onde aanwijzing van den eische en van den gedaagde; dat bij de e opneming in , het , g die wijziging t en , is bevonden; dat de bouw en g van den n bij de algemeene aanwijzing is ; tlat die keuken, n bij de opneming in stig die aanwijzing en , t en afget is bevonden, en p toen geene kingen zijn gemaakt; dat de g van den d of g in de keuken, in leg met den aanneme en aan bestede , doo deze vastgesteld en bij de g op bevel van gedaagde nog gewijzigd i s ; dat die e opneming in , geheel d bij de eenkomstig die vastgestelde , met bevolen wijziging, t en t is bevonden, maa toen, zooals getuige ook venvacht en te kennen gegeven had, ten gevolge van de doo den gedaagde f ; dat de langde wijziging, te veel gedaagde dit dan ook bij de opneming te kennen gaf, maa s gezegd heeft, dat dc d d was; dat het , dat de d te veel f , dus aan den gedaagde zelf te wijten was; dat hij getuige toen op diens k den d kleine heeft gemaakt, t na de e opneming; dat de aanneme het k twee maanden na de e opneming in d had en alstoen, na , t had op betaling van den matsten n en op zijn ontslag; dat in het late najaa van 1878, op zijn delijk , om het tijdstip de betaling niet lange uit te stellen, het k voo de tweede kee is opgenomen; dut bij deze tweede opneming de uitlozingsmond van het , n nog eenige n buiten de aanneming geschied , en de d of g wee t zijn bevonden, g de late doo den gedaagde e g en al het e voltooid was, hebbende gedaagde alleen g gemaakt op den , dat namelijk de oven niet m genoeg ; dat dit niet s kon, omdat de oven te t was, maa gedaagde dien zoo had ; dat intusschen, toen, op aanwijzing van den gedaagde, nog eenige
—
153 —
kleine wijzigingen aan het t en den d zijn gemaakt, die buiten de aanneming vielen en dadelijk t zijn ; dat na de laatste opneming, gedaagde zijne d heeft betuigd en toen m nu het schip met geld , dan gezegd: //kon ik jc betalen;" dat hij getuige, wel na die laatste opneming iets aan den d cn het t had , maa zonde e plicht te zijn, aangezien deze wijzigingen geheel buiten het bestek en dc aanneming lagen. Op e t getuige nog, dat hij in het begin des n , en wel bepaald vóó het instellen deze , een e in den n heeft gemaakt; dat hij dien tijd bepaald weet, omdat hij zelf toen s was, eene g tegen gedaagde in te stellen, daa hij t n had op den laatsteu n de aannemingsom, maa dit toen is gedaan doo den , en hij m van zijne g heeft afgezien ; dat gedaagde hem, t na de tweede opneming, op zijn k om den laatsten n te ontvangen en af te , vie d gulden heeft betaald, te kennen gevende, dat hij niet mee kon geven doo eenige uitgaven, die hij nog te doen had; dat hij in van dat , nade op g en g hebbende aangef van den gedaagde ten ant, pe d , //dat hij hem tot zijn spijt op dat //oogenblik onmogelijk kon helpen, (omdat) althans //de geheele g van het hein komende"; t op een t 187'J een n heeft en ontvangen, n gedaagde te kennen gaf, dat j | hij getuige e nog niet af was; dat hij in i 1879 met den n . V die het k had , naa den ge- ! daagde is gegaan, om betaling te , en gedaagde toen heeft , //dat hij nog geen geld had," j hij heeft gewaagd van slechte tijden cn te kennen gegeven, dat de d nog ; dat in den loop van 1879 nog wel eenige j , maa j j n aan het gebouw zijn dat deze, zooals ook k doo hem is gezegd, allen buiten de aanneming vielen, behalve j die en vele kleinigheden, welke onmiddellijk na de k getweede opneming t zijn, daa het heel voltooid en t g het langen van den gedaagde is , geheel ten genoegen van den gedaagde, die e zijne -
—
154 —
denheid ove betuigd heeft, en wel zoo, dat deze hem , eene g te zijn. s nog, dat gedaagde altijd bij het k was en dan zcidc, hoe hij het , zelfs al had de eische het s bevolen; en ten slotte t hij, dat eene opzettelijke e ge aan den , niet bij n als deze placht gegeven te , en dat eischp de tot het k e aanwijzingen placht te geven, maa de gedaagde p dikwijls tegenbevel gaf. e
n V , wonende te , als vijfde getuige , zegt: dat de eische t cene teekening van een gebouw met een plat dak eu a eene e voo een gebouw niet een gewoon dak heeft gemaakt, omdat het e te duu was; dat voo het maken van teekening, bestek en , en het houden van opzicht, volgens bestaand k vijf t van den kostenden s d ; dat dc eische k is s één- of tweemaal 's weeks bij het geweest; dat hij dan dc p e bevelen gaf, p gedaagde nu eu dan tegenbevel gaf; dat gedaagde schie bestendig bij het k was en alles óf goed- óf ; dat het oude hout veel k gaf en den gedaagde veel schade d heeft; dat bij dc aanwijzing dc n op e na niet aanwezig ; dat het k in l 1878 voo de e kee is opgenomen cn wel in zijn geheel; dat bij de tweede opneming in Octobe 1878 de gedaagde zcidc: «dat het huis naa s genoegen was en ook naa het zijne," maa dat e nog eenige kleinigheden aan moesten gedaan , als eene kleine g aan het d van een paa bellen en aan het l een zelftegenwicht van de , die piepte, kant aan een m moest t , welk een en ande hij in de p gevolgde week heeft gedaan; dat, naa hij , dc aanneme W nog wat aan het t en den d moest doen; dat hij den gedaagde heeft hoon zeggen, //dat het schip met geld nog niet ge//komen was, en hij nog niet in staat was //om te betalen;" dat gedaagdes betuiging van goedg ove het k zoo t was, dut hij getuige, geen oogenblik heeft getwijfeld, dat nu het k definitief opgenomen cn d was, en de aanneme nu t had op volle afbetaling; dat
hij van V A N , t na de tweede opneming, een gedeelte de vie d gulden heeft ontvangen, die deze toen op g van den laatsten n van gedaagde heeft bekomen; dat hij in
i
1879
met
VAN
F bij den
ge-
daagde is geweest om op betaling aan te , maa deze toen zeide, dat hij nog geen geld had, daa dc, t zijne n hem nog niet had betaald; dat hij gedaagde met geen enkel d heeft hooien gewagen van niet-voltooiing. Op pellatie t getuige; nog: dat ook hij mens was eene actie tegen gedaagde in te stellen, maa dat toen heeft gelaten, omdat de eische het s in i of t 1878 hij den deed; dat gedaagde cn zijne w hunne d ove den d heeft n betuigen; dat V A N F en hij vaak n n ove de gedue nieuwe . e
— 157 —
— 156 —
— 155 —
zesde
getuige, J . , te , , zegt: dat de uitlozingsmond van het t is gemaakt met oude tegels, late met t glas, en toen dit, k bij het n de ton, n was, met lood. Toen het aldus gemaakt was, zeide gedaagde, dat het goed was, maa , toen het glas e aan was, had hij het ook . c zevende getuige, O , te , met, : dat hij in i of t w den d 187S den gedaagde en zijne heeft n ; zij zeiden het d is goed; dat het t k t is geweest met tegels; dat de d en n in l 1878 klaa ; dat hij niet weet of de schoolsteen . e achtste getuige, de hee J . , . timn en bouwkundige te , : dat hij voo het maken van teekening, bestek en , benevens opzicht ove het , altijd vijf t , zijnde dit algemeene usance, wel , maa niet ; dat die kening geschiedde van den kostenden s van het , ook dan wannee de n doo den aanbestede d ; dat voo k opzicht het k één a e n 's weeks t bezocht te , maa dat soms ééns in de tien dagen voldoende is. a t de gedaagde in het geding: a. eene volgens hem doo den eische d
voo hem opgemaakte g van kosten van de te bouwen villa, op welke e is n het volgende: »Wei-Edele hee F. C. , s de opgaaf de kosten van het huis, ziet dezelve na , dan zal u en voegt de koop van hout enz. niet boven de ƒ 8 0 0 0 . komen. Op n bij goed wede kom ik naa u toe. " b. eene volgens gedaagde, aan hem in Novembe 1 78 toegezondene, doo den eische vene , welk stuk inhoudt: //voo het maken van eene teekening, bestek cn gedaan opzicht, alsmede eene s naa Niel en , enz., voo aankoop van steen, te zamen vie d vijftig gulden; ontvangen op g de som voo gekocht hout een d zestien gulden, (dus ) e d vie en g gulden," naa aanleiding van welke stukken gedaagde : dat uit het e blijkt hoe k de eische hem in de beg de bouwkosten heeft , zoodat de billijkheid , dat den eische voo loon iu geen geval mee e toegekend dan vijf cent van de e acht duizend gulden, zijnde vie d gulden, en dat uit de beide stukken, in d tot , blijkt, dat de eische zelf k voo loon niet mee heeft d dan vie d gulden, daa de e vijftig gulden n voo , , in iede geval, de , eenmaal eene g van vie d vijftig gulden ingediend hebbende, niet het t heeft g zijne g tot vijf hond gulden tc . e eische heeft p de doo den gedaagde het geding e g en e . t e hij aan, dat de g t doo den gedaagde, t de villa, zoo als zij op eene schetsteekening was ; doch niet zooals zij late is gebouwd, cn dat de e doo hem in het najaa van 1878 aan den gedaagde is ingediend, nadat deze hem haa t had, met belofte ze spoedig tc betalen. e eische heeft s te kennen gegeven, dat hij zich in het e g t heeft, zooals uit de acte van sommatie kan blijken, en hij, hoewel , zijne g in g wil n met de ingediende e en alzoo te n met vijftig gulden. in
e
k deed op 23 t 1.1. in deze zaak k en was j van , dat de
k tusschen n gemaakte komst en de naleving n doo den , ten volle was bewezen, zoodat alleenlijk te n valt, of uit het is gebleken: 1°. de doo den eische e usantie nopens de bclooning van den ; 2°. de doo hem e voltooiing en goedkeuvan het k op den dag de . Ten aanzien van het e punt t de : dat, ook volgens s van gedaagde, doo de e getuigen is bewezen, dat het dc gewoonte is, dat als loon voo het maken van bestek, teekening en g van een k en het hout den van opzicht , t d vijf van den kostenden s van dat . En wat het tweede punt , t zij: dat, zooals s bij het n e vonnis is uitgemaakt, voo n als het hie bedoelde de g niet behoeft, en, zooals doo den getuige VAN F k is , niet pleegt tc geschieden, hetgeen uit gebezigde n en aanwezige omstandigheden kan n opgemaakt; dat is gebleken uit de n van de geF en van , dat het tuigen V A N e maal is opgenomen in l k voo de 1878, en voo dc tweede maal in het late najaa van dat , uit de niet n g van VAN , dat de aanneme het k gee twee maanden na de e opneming, in d had en alstoen, na , t had op betaling van den laatstcn ; tevens dat de tweede opneming is geschied op d k van den aanneme om het tijdstip de betaling niet lange uit te stellen; uit de n van beide genoemde getuigen, dat, na de tweede opneming, gedaagde zijne denheid ove het k heeft betuigi en gezegd //kwam nu het schip met geld , dan kon ik betalen" ; uit de n van dezelfde twee getuigen: dat zij iu de maand i 187'.) naa den gedaagde zijn gegaan, om afbetaling te bekomen, maa toen van hem ten d : // dat hij nog geen geld had", zonde dat hij , evenmin als bij de tweede opneming, zich p op niet voltooiing van het k of ijetnis vein qoedkeuring; dat de beide genoemde getuigen, .
.
— 158 — t , wel hebben , dat na de tweede opneming nog eenige kleine den aan liet gebouw te doen , maa dat zij die onmiddellijk p hebben ; l de getuige W heeft , dat de late doo hem e n buiten de aanneming vielen, zooals hij k aan gedaagde heeft tc kennen gegeven; dat uit die , met voldoenden , is af tc leiden, dat de gedaagde onmiddellijk na de tweede opneming het k heeft , en zulks ook nog nade t bevestigd doo eene, na de tweede opneming, in dc maand Octobe 1^78 gedane betaling van d gulden op g van den laatsten , die t na de g schuldigd was; cn doo den in het geding n f van 27 1878, d in het cutoi vonnis, volgens welken dc gedaagde toen aan den eische : //tol mijn spijt kan ik u onmogelijk op dit oogenblik helpen, althans de geheele g van het u komende. Ove het g aan de twee s van e en twintig gulden acht en twintig cent cn vijftien gulden vie en tig cent kunt gij evenwel beschikken, het e moet wachten, tot ik in de gelegenheid beu" dat uit de n van dien f onmogelijk iets s is op te maken, dan dat de gedaagde zich t , om destijds de aanneniingsom te betalen en alleen doo k d , die g na te komen; dat, kon e nog twijfel bestaan, of de aanneme van het k t had, om dc finale afdoening te , zoolang eenige n te ten , die in d met de aanneming stonden, de bouwkundige zee zeke zich ontslagen kan n van zijne taak, n tijd nadut de laatk geschied en doo betuiste opneming van liet ging van d en g tot betaling van den aanneme gevolgd was; zoodat de eische ongetwijfeld tijdens het instellen zijne , t had zijn m te . t opzicht tot het doo den eische e , zooals dat doo hem tot vie d vijftig gulden is , t de , dat, nu aan den , volgens de bestaande gewoonte eene belooning toekwam van zes d gulden, hij zeke d is, om vie d vijftig gulden te ;
— 160 —
— 159 dat, wel is , de gedaagde met p op de billijkheid, heeft , dat de belooning niet hooge t gesteld te n dan op vie hond gulden, daa de eische hem doo zijne kige g zee heeft , maa dat, bij de bestaande d of het plan, de g is gemaakt, geheel is gevolgd en de omstandigheid, dat voo het , oude maten zijn gebezigd, die, zooals ook doo enkele getuigen is , lichtelijk tegenvallen, niet blijkt, dat de e g aan den eische is te wijten, hetgeen te minde aannemelijk is, als men in g neemt, zooals t doo den geL is , eene tuige ning van vie duizend gulden op eene g van acht duizend gulden, nauwelijks denkbaa is;
-
dat j nog komt, dat, volgens g van enkele getuigen, de gedaagde nu en dan tegenbevelen gaf, en enkele n deed, die tot g aanleiding moesten geven, zoodat geen n bestaan, om, uithoofde van het l tusschen de g en e kosten, een minde g aan den bouwkundige toe te kennen, dan doo hem d , hetgeen altijd nog een d vijftig gulden beneden het hem toekomende is, s de bestaande gewoonte. Op die n t de k den gedaagde, om aan den eische te betalen de som van drie honderd acht en twintig gulden twintig cents, met de n n ad vijf t 's s t den dag de g cn de kosten van het geding, voo zoove t nog niet is beschikt.
genoegzaam belang, de leden de j kennis te doen maken met dc e van toelichting die bij het , motto: '/een studie," gevoegd was, doch tot heden niet in de n de schappij d opgenomen, ü i t , als d op de 2° g van 1870, "een Abattoi voo eene " is doo dc j in 1S78 e g , en , niet eene in de uitgave e " opgenomen. e toenmalige Commissie van g zegt in haa : "de toelichtende g is stellig niet het minst e gedeelte van den beid; ze is g en duidelijk." n te mee voo het e om de belofte van een g te n en de " in de Bouwkundige Bijdragen op te nemen. e e is de hee A . te .
E
E
lc
n den 2< " g van het t Schat der gezondheid (in 1859), leidde . W. . zijn l Slachthuizen met de volgende n in: zijn naa onze gedachte weinige , die uit het oogpunt van d en opene e in ons d mee de aandacht dienen dan dat van het dooden de s menschen voeding bestemde " t doel de stichting van e slachtplaatsen ) noodzakelijk tc achten is: namelijk het uit dc bebouwde kom de gemeente d houden van veel schadelijke stoffen, een voldoend toezicht op den gezondheidstoestand van het slachtvee en de g van het vleesch, alsmede het n van het de n doo de , was niet te n zoolang het gemeente-bestuu de bevoegdheid miste, de s te n alleen in de algemeene slachtplaats te slachten. l het e nut van s in onze
E
.
e steden algemeen d , bleef de zaak toch zooals ze in 1859 was. Na veel e pogingen van opvolgende , g eindelijk de zaak haa beslag doo de wet van den 2 " Juni 1S75 {Stbl. n°. 95), »tot g van het toezicht bij het n van in, welke , schade of hinde kunnen " . 4 gaf aan de n de bevoegdheid om bij plaatselijke g te bepalen, dat e slechts één plaats in de gemeente zal zijn waa vee geslacht mag . Spoedig na de totstandkoming deze wet, kwam, l in de e steden, het n van s op nieuw g te ; alleen te s daad : m zijn de goede t 1880 is aldaa met den bouw van eene algemeene slachtplaats aangevangen. t stichten van s nog steeds onde de actualiteiten , acht het de j tot g de t het van de
161 —
eene
VAN , «eene
G van het Schets" van een Abattoi voo .
Tot voo weinige n n k en gië den n landen in het aanleggen van gemeenschappelijke slachtplaatsen e . , zijn vele goede n , de slachtplaats te h uitmunt. n ons land zijn tot den huidigen dag nog geene algemeene slachtplaatsen gebouwd. Om de n deze instellingen g te n kennen, moet men de buitenlandsche n en bij 't n van een abattoi voo onzen bodem, dien naa de nationale toestanden wijzigen. Een goede aanleg, bestaande uit e op zich zeiven staande gebouwen, t een d , j en luchtig gelegen, en d van dichtbevolkte wijken. t moet gelegenheid aanbiedende meststoffen, afval enz. gemakkelijk en zonde lastig te zijn voo het publiek , te kunnen afvoe. Goed en veel wate zijn e behoeften voo d en , n voo een goed . l is één algemeene in- en uitgang voldoende en voo goede e . Geschiedt de aanvoe van het vee, bijv. voo eene week benoodigd, alleen op enkele n van den
— 10:2 — dag, na afloop de , dan is voo goede g een e toegang wenschelijk, die echte op gewone tijden t gesloten. t aankomend slachtvee moet op een n of veeplaats , waa het aan een geneeskundig zoek n , en de g moet geschieden vóó en alee het vee in de stallen kan n toegelaten. e gebouwen dan voo woningen of' n bestemd langs den publieken weg te plaatsen, moet zoo mogelijk n . e s en stallen moeten e en luchtige n zijn; beiden in één gebouw te t eenigen (zooals het m nut bepaalt) gecne aanbeveling. e stallucht heeft een nadeeligen invloed op het vleesch; e gebouwen voo iede zijn , en het n de beesten uit den stal naa de s ove eene opene e t geen bezwaa op. e s boven de s zijn veeltijds t voo het van huiden; die, boven de stallen zijn bestemd tot g van . Wannee het bestuu de slachtplaats dc voeding de n tegen s ééne g op zich neemt, blijven de ; geschiedt do voeding doo de belanghebbenden zeiven, dan dient deze e doo beschotten in e afdeelingen te n gescheiden, n d kan . iede zijn e gebouwen voo den p van vleesch, huiden enz. bestaan bij geene van aan den stelle bekende instellingen. e s koopen levend vee, dat zij aan de slachtplaats zelve, of doo n n s laten dooden. 't t in e steden mee en mee in zwang, dat vees voo eigen g hunne beesten doen slachten en van uit de s een geheel of gedeelte van een beest aan s van de hand zetten. Te , k en waa het aantal slachtlokalen het gedoogt, n enkele, alleen voo n van geslacht vee . k geschiedt de g de gedoode n uit de , omdat bij de behandeling van een volgend lotgenoot, dc e en uitwaseming, die j ontwikkeld , l in den zome zee nadeelig op het vleesch . j de meeste n vindt men het huis d van de e , damde behandeling de s geheel afwijkt van die de n en van het wolvee. t , 11*
— 104 —
— 105 —
— 160 —
de . Zee t het aanbevolen het slachten aan de s uitsluitend te doen n doo beambten de instelling als n van den . k is het dat, waa het dooden van het vee aan de s t toegestaan, de slachthuizen zee . Stallen voo de n en luifels voo de wagens de belanghebbenden n aan vele slachtplaatsen aan. het toenemend k van denvleesch is het noodig , aan het in dit jaa voltooide abattoi te , voo het slachten van , een k slachthuis te bouwen. t slachten van ziek en t vee moet niet in de gewone slachtkame n .
gedeelte van het n aan het wate n en zoodanig aan afgeheinde open plaatsen gesteld, dat alle onaangename n kunnen geschieden, zonde k te zijn voo het aan de slachtplaats of nadeelig voo de . Aan de oostelijke en westelijke n zijn de luifels voo n de s aange. Van den l is een gedeelte voo stalling hunne n bestemd. Onde deze luifels kunnen de huiden te bezichtiging n uitge. j e afdeeling zijn de noodige ten en , en bovendien bij de afsluitingsmun tegenove de t nog tv\ee afe gebouwtjes voo het algemeen geplaatst. e gebouwen tot g van vleesch enz. en de mestvaalten zijn doo een net van s (enkel ) niet de s en stallen ; op de open plaatsen tusschen de laatstgenoemde gebouwen ligt echte dubbel . e g de s maakt het gemakkolijk de gedoode n naa de afdeeling de be, die bij e slachtkame , ove te . n het midden de s ligt, tusschen dc afscheidingen, in de lengte van het gebouw, een dubbel stel , dat naa het gebouw en ile t .
dubbele n niet . e liggen naa het oosten of westen. e n n naa buiten open; de bovenpaneelen zijn ii jou en van daa achte schuivende blindjes . e s zijn met n . Een flink d dak t de - en avondzon uit de s n de n zijn nade te n openingen , die met de - en n eene e g . e n dienen uitsluitend om de koelheid en heid de s te n ; naa de g zijn die niet noodig tot het n van huiden, omdat inlandsche huiden niet , maa gezouten . e s hebben allen gemeenschap met een afgescheiden gedeelte van de s voo vleesch. e n liggen afwad naa de zinkputten, nabij den gootsteen, welke in e kame tusschen de beide buitenn is geplaatst, en n de n en n zich bevinden. e e n de s n naa de t zij bestemd zijn.
— 103 hetzij doo n in m , of doo e afgeheuging boven , t eene scheiden van de . t wassclien en n de ingewanden en van afval, is liet onzindelijkste k eene slachtplaats en t den walgelijksten . e n voo dit f n op eenigen afstand van de slachts d en in de nabijheid de mestvaalt te zijn; zij n eene e g van koud en m . Aan deze n of in n , t men meestal de ten voo het smelten van het vet en de g van het bloed aan. l in ons land het goede vet óf , óf bij het vleesch, d zijn weg t naa de keuken vindt, t het in den e veeltijds t gesmolten en dan in consumptie . t vet en dat van minde qualiteit, t op e wijze gesmolten; stoomtoestellen n e aanbeveling. Aan n sommige instellingen zijn tevens . e g van het bloed is zee schillend: somtijds t het bij den mest gevoegd, somtijds in vaten , naa n ; waa het op e schaal kan geschieden, t het albumin, een t van e e voo , e g van gescheiden. Ook t het bloed niet e bestanddeelen , in n , d enz.; de stof komt dan in den m van nagebootst ebbenhout in den handel. t dagelijksch k kan pe beest op 170 s d . Aan het, hoofd eene algemeene slachtplaats t een s als geplaatst te zijn. Een of twee s zijn hem meestal behulpzaam; zij n van het vee. Een n tevens voo het boekhoude met de noodige n is, onde d van den , met de admie belast. e , boekhoude en een de s dienen hunne woonplaats bij den aanleg te hebben. Eenige lokalen voo de adminie cn voo het k van het vleesch, moeten mede aanwezig zijn. e een kantoo voo den en zijne beide , t bij den hoofdingang eene woning voo of knecht geplaatst te . t e l bestaat uit knechten, die niet het schoonhouden cn de voeding de beesten belust zijn, alsmede een machinist voo de bediening van het g ; zij wonen buiten
Algemeen Grondjjlan. e
, ligging en e van het n zijn g de gegevens van het . t n t , d te n doo een k of t plein, met boomen beplant cn van de bebouwde stad te zijn gescheiden. t plein is dat waait t gehouden. Aan dit de wekelijksehê plein is het t gelegen. n het midden t zich het woon- en . Westelijk en oostelijk van genoemd gebouw vindt men de hoofdingangen. e middenopening, d 0 , is n van e n , aan beide zijden doo met n e s ingesloten. Een deze s dient voo huisje; de e voo toegang, wannee het middenhek gesloten moet zijn. e oostelijke toegang dient uitsluitend voo aanvoe van vee, j de veeplaats tot het , n en schatten gelegen is. s bevinden zich op het : ten westen de woning van den en ten oosten het kantoo van den . e slachts met de stallen cn het w liggen d in het midden van den aanleg; m zijn ze geheel , en op een afstand van 15 . van de e gebouwen en van den publieken weg . e stallen zijn doo open plaatsen, e van 0,50 , van de slachtlokalen gete scheiden. e laatsten n allen aan eene gemeenschappelijke, luchtige s voo het geslachte vee, met welke s het w tevens in g staat. e e gebouwen en e n zijn op het
Slachthuis. e
is g de e van a te k gegaan, en heeft de slachts voo de vie n vee in één gebouw . e dit niet bepaald, dan zou hij die voo , met hunne stallingen, op het n k geplaatst hebben, zooals dit de t aangegeven, en de twee s doen , of voo ande slachtvee bestemd hebben. Aan de open plaatsen, die de stallen van het slachthuis scheiden, zijn de , s 8.65 . d en 5.80 . diep, met eene de lange zijden, gelegen. e ligging en afmeting zijn aaugenomen, om in e slachtkame voo n gelijktijdig twee beesten te , zonde dut de s elkande in het k bemoeielijken. Ook voo de e t s zijn deze plaatsing en maat niet af te . Elke slachtkame heeft aan de open plaats twee het
a. V o o . j de s voo , voo elke deze t zijn in het midden de buitenopening, n aanwezig, n het te slachten d t vastgemaakt; zij zijn op zoodanigen afstand van den , dat bij het n van het d m den g niemand gevaa heeft beklemd te . j n g is eene zinkkoiu, om het bloed op te vangen, van twee s zien; de e ontvangt het d bloed en t weggenomen om het , en den afval voo de mestvaalt bestemd, in den tweeden emme te . Na het n de beide , kan de kom doo wate d , hetwelk naa het l wegvloeit. t men het bloed voo , zoo t het e bloed op platte, , zinken schotels met 5 . e emhoogen d opgevangen; alsdan kan de me van de zinkkom . j van de zoldeg zijn twee n , 4.35 . hoog boven den vloe en 1.75 . t op het t uit ; zij gaan doo tot aan den middengang de . Een windas en , zijn ondoo een ketting zonde eind te bewegen, gevee boven den g aan de n , en dienen om het gedoode die op te hangen en te behandelen. t d d zijnde, t
— 167 — aan een n k of s met len , welke bet n naa de plaats gemakkelijk maakt. e hoogeligging de balken laat toe om bet d zoo hoog op te halen, dat men j onde doo kan gaan. Langs de beide e e zijden de s zijn twee hooge vleesehhaken . c losse slachttafels of banken zijn in de hoeken de , tegen den buitenmuu te plaatsen. e benedengedeelten de n naaide , n met e n gesloten, dc bovengedeelten niet luiken, welke zooveel opschuiven dat de n kunnen . . e g de slachtb. V o o s voo n t weinig van die de . c n in den vloe zijn hie bodig, daa de n op slachtbanken gedood ; het bloed t in s opgevangen; de windas en het g kunnen doo VVcstonstafels n , welke boven de losse slachtbanken aim de - en n n zijn. e n kunnen tot van twee n naa de s dienen. c. V o o w o l vee. e s voo schapen komen in g wede veel n met de ; de e e deze n maakt het k van takels en n . j dc n kunnen de noodige s t n voo het ophangen. . Voo deze t d. V o o eene gewijzigde g de s , zooals s n gezegd is. Om echte aan het a te voldoen, zijn de beide s voo de s als volgt . n het midden van e kame staat een n , het benoodigde koud- en m wate doo pijpleidingen t , en n het inmiddels gedood e die geheel t dompeld, totdat het haa loslaat. Lichte s den uit de hand, e n met. takels in en uit dc ketels gelicht. t koude wate komt uitliet algemeene , het e uit dat in het ketelhuis, alwaa het wate t . Tot het outn zijn aan n van den l tafels geplaatst, p het n geplukt, schoon t en afgespoeld , a het aan een de buitenste , aan een t gehangen, behandeld . t n naa de s geschiedt aan takels met n ove
— 16b — een hangend gekoppeld . n de beide hoeken bij tien buitenmuu zijn losse tafels geplaatst, voo enkele n . e s voo het geslachte vee is een m lokaal, lang 35,05 , d 15,, hoog 8.30 . n de lengte loopt een gangpad van 4 mete , n tie afdeelingen de s uitkomen. dezen gang t het vleeseh ove een dubbel spoo aan de t , of te weging of p naa het aan de zuidzijde e koopgebouw , liet lokaal heeft hoog geplaatste licht- en lucht s in tic oost-, west- en gevels. t e dakschild, langs de oost- en westzijde, belet het n de . het n de s en de openingen in e luchtspuiïng de n kan eene gen . e afdeeling, bij elk de slachts , is doo een houten , hoog 2,'20 , ingesloten en in tweeën . e e g hangt af van het aantal vleesch, die van de slachtplaats k maken, en van den omvang hunne zaken, hetgeen uit de opgaven van het' a niet is af te leiden, en voo e stad k . e de , die uit de s in dc afdeelingen uitloopen, zijn g de behoeften van de t van vee, de afdeelingen bestemd zijn, de noodige vleeschhaken aanwezig. s zijn e aan de e van het slachthuis n voo den opzichte en de , n voo , en n naa |j de . Tot het plaatsen van het , is het l de s hooge . Stallingen. Aan beide zijden van het slachtgebouw , I gescheiden doo open plaatsen, de e stallinj gen gevonden voo het vee dat in de e s geslacht . e afmeting van eiken ji stal komt n met die de s en is tusschen |i vloe cn g hoog 4 . e stal heeft een dubbel , met naa buiten e , en ontvangt doo een tal gekoppelde, hooggeplaatste s het daglicht. e n en s zijn van luchtopeningen , met den , doo den zolde buitendaks, dc g zonde nadeel
— 169 — voo het vee kan d . e staanplaatsen voo het vee zijn aan n van een gangpad, tegen de n ; en aan het einde van het gangpad, tegenove den toegang, is de gootsteen met n en slang aanwezig. Elke j staanplaatsen is bij tien n l in tweeën gescheiden, zoodat e in n stal vie afdeelingen voo het vee de e s . e n kunnen elk 12 stuks n opnemen. Langs tie n zijn dc n met n cn dc n . e s de staanplaatsen liggen hellende naa eenigszins diepte , aan beitle zijden van het middenpad; zij n de vloeistoffen naa de zinkputten bij tien gootsteen. e afdeelingen in de stallingen voo kaln kunnen iede 8 ii 10 stuks, of te zamen 64 a, 80 , . e afdeelingen zijn doo k ingesloten en hebben geen vaste - of ken noodig, daa hel voede deze beesten in s t toegediend. Een zinkput, in 't midden de afdeeling, neemt tic vloeistoffen, o a. de aalt, op. e schapen-stallingen kunnen te zamen SO a 100 schapen ; zij zijn mede doo k in 8 afdeelingen . Tusschen elke twee afdeelingen is de scheiding met n en n . e n de staanplaatsen liggen vlak, daa het o de vochten genoegzaam . n voo s zijn in 8 afdeelingen , mede doo hekk gescheiden en kunnen te zamen 40 a 50 beesten bevatten. Langs de middenpaden zijn de gen met e kleppen zoodanig , dat deze eene gemakkelijke vulling toelaten en het n de s beletten. e n zijn k , welke aan het middenpad hellende naa de liggen, de vloeistoffen opnemen en naa de zinkputten . e n tot toegang naa de s zijn nabij de t gelegen. Ove de geheele lengte van elk stalgebouw loopt een gangpad, d 1.70 . m ligt een gelijk aantal afdeelingen, als e in de stallingen zijn, tot g voo het voede van de e . e e tijd dien het vee aan eene slachtplaats blijft, maakt dat e slechts weinig e voo voede t . Voo - en kan de e bijna geheel gemist , omdat het bete is dit voede dagelijks h aan te . Alleen het hooi voo n en schapen, benevens o
— 170 — voo
alle n van vee, moeten op de s in d aanwezig zijn. Aan tic gangpaden zijn boven e stalling openingen in tie , met luiken afgedekt; doo deze openingen t het hooi en o in de stallen gelaten. o gelegenheid om ; d op te doen, bestaat aan de is het n met n t en van een hijschbalk . Verkoopgebouw. Aan de zuidzijde van, en aan het slachthuis bonden, vindt men het gebouw voo p van vleeseh, huiden enz. t gebouw heeft e lokalen: a. Een m i d d c n-1 o k a a 1, waa s en s , en waa het vleeseh, tlat uit de e s komt, gewogen . b. Een w e s t e l i j k zij l o k a a l , 't welk dient tot opslag van het e vleeseh, vanwaa 't t . c. Een o o s t e 1 ijk z ij 1 o k a a 1, 't welk bestemd j is voo het n de . e huiden komen niet in het , maa blijven op de plaats cn kunnen, onde dc luifels uitgelegd, bezichtigd en van daa t n . Administratiegebouw en tooningen. e
n hebben hun ingang tegenove het . Links van het l heeft men de met , tot k van het vleeseh, benevens een k voo de , niet n toegang bij de vceplaats. s van het l is het , met eene kame voo den . t woonhuis van den , voo bijzonde k toegankelijk van gehet plein, heeft binnendoo met het legen w gemeenscha]). t bestaat uit twee woon- en één ; beneden twee , keuken met gelegen ; boven vie , één badkame en s alle gemakken, welke in een goed huis niet mogen . s van het woonhuis is een deel van het n voo tuin , s eene open plaats bij den keuken, niet n voo n enz., afgescheiden. Van het vleugels hooge boekhoude cn voo
een
w zijn de beide zij, tot woningen voo den . Elke woning
— 171 heeft een n toegang en bevat e , keuken, , zolde enz, t , voo de ontvangst de belasting, heeft één k voo den ontvange en één voo de , welke n doo eene deu met elkaa gemeenschap hebben, benevens een l voo het belanghebbend publiek. c heeft in een gebouwtje, van gelijke e als t gaande, zijne woning: deze bevat een woonkame met , p , een keukentje en een een e voo , liet gewaagde k voo een policieagent is in hetzelfde gebouw, d van de woning, met n ingang.
1
— 172 —
— 173 —
men t dat een e van het vet van het boven e aantal vee voo het smelten bestemd is, dan zal e 's wekelijks + 1000 . moeten t . e zijn twee ketels voldoende: de eene voo het behandelen van , de e voo vet van minde qualiteit. t e vet t t en doo op den bovensten zolde in de ketels g van stoom gesmolten, a doo en iu bakken . Jlet gesmolten vet t inden kelde in vaten opgevangen. e j ontwikkeld e gassen, n naa den n van de benoodigdc stoom het machinegebouw gek t doo eene leiding uil het ketelhuis .
van e bestanddeelen tot mest voo den landbouw dienstig gemaakt.
ketels zijn tevens vetsmelt-toestellen te
e de n en s in of nabij de schillende gebouwen, zijn nog twee e gebouwtjes, n van deze gemakken, op het , tegen de beide , aanwezig. Zij zijn k ten dienste van het publiek, als kooplieden, s en .
j den aanvoe van buitengewoon veel slachtvee, bestaat e gelegenheid dit in den l op te nemen. c g van deze stallen en de luchtg is gelijk aan die de e stallingen; doch de afscheidingshekken zijn , ten einde de staanplaatsen, zoo noodig, voo , , schapen of s in te . e langde pompen, voo kunnen ; is e gehet wate uit het algemeen schikt. Op het , tegen dc stalgebouwen, zijn twee steenen n voo het aankomend vee, en s zijn bij den aanleg 0 n voo nicnschen aanwezig.
tot bereiding van vleesch, vel, bloed, ingewanden, pens, enz. n het a n de gegevens om den omvang, welke deze n aan de slachtplaats moeten innemen, te bepalen. t n van vleesch, doo zouten, n t en , zijn en , het maken van , die, zonde k of schadelijk te zijn voo dc gezondheid, bij e s op geschikte plaatsen aan huis kunnen geschieden ; slechts in e gevallen, in steden, waa hel n van vleesch tot g op uite schaal plaats heeft, zou het wenschelijk zijn aan de slachtplaats goede n te vinden. t smelten van vet, het n van bloed, pens en ingewanden moeten echte in de dieht-bewoonde d en aan de slachtplaats gedeelten de stad t . t is van invloed op de king die stoffen, of zij voo gezamenlijke g de , of doo iede hunne , of doo s geschiedt. j dit p is aangenomen, dat 's wekelijks gemiddeld 40 , 00 , 80 schapen en 00 s geslacht , en dat het vet doo é é n, de pens, ingewanden en e doo t w e e, 't bloed doo é é n pachte gepacht . Vetsmelterij. e
j heeft twee aan elkande gebouwde , elk met twee - en één ping. e eene helft dient voo s van w eu d vet, alsmede voo afval; de e helft, op den hoek gelegen, voo eigenlijke . n
Voo de n v a n dit f zijn twee , luchtige lokalen, hoog van , in een m j staand gebouw met e dakschilden, . lokaal heeft een ketel tot het koken de e deelen, eenige haken langs de wanden en e losse . Onde een afdak, langs dén westelijken afsluitingsin , n de ingewanden schoongemaakt. e mest t doo een , onde dc stoeltafels, langs den muu geplaatst, naa de s . t benoodigd heet wate t doo eene leiding uit het ketelhuis . n dc nabijheid zijn n voo . Bloedbehandeling. t aantal , dat aan het hie bedoelde g om met l abattoi geslacht , is te dc g aan den aanleg te doen plaats m is d wel het bloed voo dit hebben. doel te , doch het tot e g naa s te zenden, zooals dit in ë aan vele t lokaal bestemd, slachtplaatsen geschiedt. moet 's s d kunnen . t heeft n n om de schotels tc plaatsen, langs de n het bloed in de s is opgevangen. t inmiddels dik n bloed, de zoogenaamde bloedkoeken, n tot dobbelsteenen gesneden, en het bloedwate ) g van de schotels afgetapt en in vaten d te . t e bloed en dat van klein vee, g minde geschikt, t doo bijvoeging
l een mestvaalt van de n , welke slechts eenmaal pe week behoefde d te , voldoende zou zijn, beeft men echte gemeend, twee e mestvaalten te moeten aanleggen, daa g de mestspecic e e . e mestvaalten, aan het wate gelegen, zijn van e dakschilden tot g de zon, en in de wanden van openingen tot g de lucht . Aan de e is gelegenheid den mest gemakkelijk in n tc laden.
t machinegebouw, dienende om het wate in het naa boven tc pompen en om den aanleg van het noodige wate en van stoom te , heeft e : één voo de , één voo den stoomketel en één voo de , liet , dat het koude wate naa alle deelen van het abattoi , ligt boven het l van de s voo vleesch. Volgens het a is e , voo geschikt, op het n te bekomen ; de acht het bete welwate in het op te , in plaats van , dat alleen te n is voo . t heeft een inhoud van 20,000 . Voo het aangenomen aantal vee, de woningen s wate en n zijn dagelijks gemiddeld 7500 bcnoodigd. n het ketelhuis staat het voo heet , inhoudende 4 . stoom t dit n d . t wate op den heet wate voo dc , voo dc stallen, g noodig is, en voo alwaa het voo . e de j t uit dat m.
.
— 174
-
t om den stoom voo de .
in het
niet
opgegeven. t a laat s aan het l van den , al wat n niet nade is bepaald. Van deze d is s k gemaakt, doo eene s voo vleesch cn twee woningen voo beambten in te deelen. c heeft tevens, waa dit naa zijne inecning niet wenschelijk a niet k was, in enkele punten het gevolgd. l het geene aanbeveling , de huiden aaii de slachtplaats te zoo maakt de van dit , aan den aanleg eene plaats onmisbaa om huiden van hoogstens één week op te slaan. e s is iu liet gebouw op het n aan den oostelijken , met eene g voo zout, daa dc huiden, zelfs voo dien n tijd, niet ongezouten zijn goed te houden, liet e gedeelte van bedoeld gebouw dient tot s van het e l van het . Naa opvatting van den , mogen lijke gelegenheden om ziek en t vee, alsmede om n af te maken, niet . is het gebouw aangewezen, dat bij het n van mee afwijkingen van het , tot j en stalling zou zijn . e g deze s en stallingen t weinig van de omscli n e. Eindelijk zijn 12
— 170 —
— 177 —
— 178 —
n omvang, e moeten blijven en n slechts met enkele n aangestipt. s voo eene niet aangeduide plaats te ont, heeft e moeilijkheden, daa lokale belangen en , even als de wijze van , die men bij de exploitatie deze n wenscht te volgen, e eischen stellen. Om deze n heeft dc inzende gemeend doo eene e beg zijn p te moeten , en de n kenbaa te maken, die hem na on, geleid hebben tot de keuze de e , ten einde uit het e aantal teekeningen het plan te doen .
nasium met n s in het leven te , besloot e in zijne zitting van 20 Augustus 1878 en bepaalde toen tevens, dat e een nieuw gebouw zou n gesticht op een gedeelte van het , tot g de bebouwde kom bestemde gelegen tusschen den Singel en den weg achte *s Landsf (nu s de . t tot den bouw bestemde n is gelegen aan laatstgenoemde t en heeft eene lengte van 35.50, bij eene e van 2S.G0 . e dit, voo zoove mij bekend is, het gymnasium is, dat na de g van bovenbedoelde wet geheel nieuw d gebouwd, en bij het maken van het p te e is gegaan met — cn de g is n van — de e , aan wie l het moest n , s tot de g kon n , heb ik het k genoeg geacht om het aan de e de Bouwkundige Bi/drayen te opname in dit t aan te bieden. Onde bovenbedoelde n heeft de hee de gymnasiën, . .1. G . VAN , te 's , in dc e plaats k op mijn beleefden dank voo de e , die hij mij op de meest welwillende wijze heeft . t e Gymnasium bestaat uit een tweehoog middengebouw, aan e zijden d doo éenhoogc zijgebouwen. Een deze laatste bevat dc woning van den , die, hoewel onde één dak gelegen met de schoollokalen, e geene de minste gemeenschap heeft. t , dat, bij eventueele besmetting van de g doo de eene of e ziekte, de school, ingevolge de bepalingen de wet op dc besmettelijke ziekten, zou moeten n gesloten, een geval, dat bij e n van n d is . t gebouw is, s op de opgaande n gemeten, lang 35.50 , en , behalve de uitn van 1.89 . in den - en van 5.12 . in den , 13,91 . e lengte de zijgevels, s op de opgaande n gemeten, is 19.03 . t middengebouw bevat: op den beganen d de vestibule, t 0.10 bij 4.50 ; links n de kame van den , t 5,17 bij 5.66 ; s dc kame van den , tevens , t 5.17 bij 4.08 ; en eene , t 5.17 bij 1.48 ; deu gang, d 2.50 ; op dc g in het midden de
de , t 6.10 bij 6.00 ; aan den n de n voo de beide hoogste (5° en 6 ) klassen, iede t 5.17 bij 5,66 den gang, d 2.50 , met twee afgeschoten lokalen voo s en . t w bevat: de twee n voo de beide middelste klassen (3 en 4 ), iede t 6,89 bij 6.00 , n de , met uitgang naa de speelplaats. t w bevat: de l voo de 2 klasse, t 7.73 bij 6.00 ; een kabinet voo physica en e , t 5.00 bij 6.00 ; dc l voo - cn scheikunde, t 7.00 bij 6.00 ; s gang en n te e van 2.50 , inet uitgang naa de speelplaats. t w bevat: do l voo de l klasse, t 7.73 bij 6.00 ; de kame voo de docenten, t 5.00 bij 6.00 ; gang en n als in den , benevens de woning van den . n den scheidingswand tusschen de l de l klasse cn dc kanie de docenten, is t eene 2.50 . wijde , met n . kan, bij ontstentenis van een de docenten, eene de e klassen naa de docentenkame t , om aldaa te zamengevocgd met dc l klasse, s tc ontvangen. c woning van den bestaat uit een woonen , t 4.66 bij 4.27 ; t t ccn p naa den ; is e eene keuken, t 3.50 bij 2.50 ; t het vaat; een , t 1.20 bij 2.50 , met uitgang in den zijgevel van het gebouw en ingang naa den . e kelde is t 4.63 bij 2.50 , de zolde 6.89 bij 6.00 . e c van den beganen d van het middengebouw is 4.00 , van bovcnkant-vloe tot . c lokalen op de g en al de schoollokalen in dc zijgebouwen zijn 4.50 . hoog tusschen vloe en plafond. c vloe op den beganen d ligt 0.72 . boven de . e de g 1.08 . boven de . c e deze laatste is 3.75 , zoodat de zolde n 1.13 . g heeft. Wat aan de g van de iudeeling van het gebouw nog mocht , zal voldoende uit de teekeningen, t 1 en , op te maken zijn. t de e valt weinig te zeggen. t
— 175 tegen den oostelijken en den westelijken afsluitingst voo de n de slachmuu luifels s en e belanghebbenden. e zijn tevens dienstig om bij het n de huiden enz., deze aldaa te bezichtiging te stellen. e vaste afvalstoffen en faecaliën n aan het abattoi zooveel mogelijk uit de n . t - en spoelwate t naa 't kanaal , l het uit de s en stallingen k t opgenomen en in , gemetselde zinkputten . t p is in S teekeningen . e heeft zich d den bouw in baksteen, met g van n steen voo sommige e bouwdeelen en gen. j heeft aan iede gebouw iu 't bijzonde en aan de e gebouwen in 't algemeen, een eenvoudig en g n te geven, g hunne bestemming. — e n voo en de samenstelling van de , hebben : n invloed op de deugdelijkheid van een zij dienen e met g gekozen te . Eene volledige
g de
details is, om
n
S. c e gedachte van den was het w j van het slachthuis tc plaatsen, doch om dc opgegeven e van het n kon n geen gevolg n gegeven. Aan de zijde van het woonhuis des s is, boven het lage middendeel van het , eene , als die aan het t aan 't plein gedacht; een k voo beide n kan op den zolde van het woonhuis geplaatst .
n te ,
door J . A . V A N
V.
Hel
Gymnasium.
j l G de wet van 28 l 1S70 (Staatsblad 102) tot g van het , welke wet, ingevolge k t van G i 1877 {Staatsblad No. 101), op 1 Octobe 1877 in g , d aan dc gemeenten, wie bevolking 20,000 zielen te boven gaat, de g opgelegd om een gymnasium op te . Van die van dat
g kan, , doo den
s het g
g
e lid -
,
r der Gemeentewerken aldaar.
den , bijaldien voo een gymnasium op weinig bezoek mocht te n zijn. e l 7 de boven aangehaalde wet, zooals dit nade d gewijzigd bij de wet van 7 i 1878 (Staatsblad No. 33), t het s aan n , doch de gymnasiën gegeven in een staat het aan n van gemeenten als de bovenbedoelde, met toestemming des , , gymnasiën met n s op te , die den naam van n . c d van , van nieeningdat het belang die gemeente t aldaa een gym-
C
;
C
C
3
c
c
c
«
. e g gebouw t op eene bij het k vnn het e Ziekenhuis opgedaan, gaf mij aanleiding de palen niet te nemen dan 14 . voo het tweehooge middengebouw, en 12 . voo de éénhooge zijgebouwen. Van genoemde lengte n 141, van laatstgenoemde 203 palen ingeslagen. t k gaf echte op nieuw getuigenis van de wisselvalligheid in den toestand van onzen . j het Ziekenhuis, n het n enkel doo een 12 n weg van dat van het Gymnasium is afgescheiden, ging het heien zee gemakkelijk, ook voo de 14 Als. palen; e zijn j zelfs 10 . palen . j het Gymnasium n moesten niet alleen vele 14 . palen, maa ook eenige van de 12 . een paa . t , l e tot s ged van het k slagen . Voo de geeft dit intusschen alle . e n en s zijn t volgens het l en aangesloten aan het bestaande buizennet. n den t n doo de , n in deel V van dit tijd. de p in het l aan den l t , z.) t een klein op de plas t n e gevuld, dat in g is met twee n Z' in genoemd l en in de l voo en scheikunde. e g de schoollokalen zal geschieden doo luchtkachels, zijnde gewone gegoten n kachels, elk d doo een dubbelen n mantel, n de e doo een in den vloe met de buitenlucht in d staat. Ten einde de c lucht niet te snel tusschen de wanden van den mantel te doen opstijgen en haa den tijd te laten om d te , zijn tusschen enkele e e plaatn bodems , welke ten opzichte van elkande . Van boven is de , n de kachel staat, afgesloten doo den bodem van een platten blikken bak, welke d met wate gevuld gehouden blijft, om aan de lucht in het k de noodige vochtigheid m ec te deelen. Een gegoten n t deksel t den k en den hollen luchtwand. ') 1) in een puu
t ilo kachels valt nog op te doo mij alhie gebouwde en
, dat dezelfde t e scholen uitmuntend
—
180
—
17!)
e
n zijn t voo den afvoe de n lucht op de wijze als die in de n van het Ziekenhuis . (Zie t deel , bladz. 22S, van dit . e g de schoollokalen geschiedt in den zome doo het openzetten de , van het bovendeel naa onde schuivend is gemaakt. n elk de beneden-schoollokalen, n de meeste n zich zullen bevinden, is bovendien een luchtkoke in het plafond , buitendaks doo n tegen het n beveiligd. j de van het gebouw heb ik de beginselen gevolgd, tlie mijns inziens de eenige e zijn voo ons land en ons klimaat. n tegenstelling met hen, die meenen.datde m alleen hoofdzaak is, en het l zich heeft te schikken, ben ik van , dat dit laatste wel degelijk ecu de e n uitmaakt van de van het gebouw. W i l men het zijne n tot g van onze e bouwkunst, dan is het, naa mijne , b.v. niet d buitenlijst» n uit te n — zij mogen dan nog zoo k van m zijn — in , hout cn zink, en deze doo middel van de , het aanzien te geven van gehouwen steen. Veelee moet ons n zijn: ontwikkeling van den baksteenbouw, het k van den baksteen in zijne lende e , niet enkel voo de platte , maa ook voo de n en de plastische . Zijn de geldmiddelen e toe , dan kan en mag een matig k van j eene voo het oog aangegehouwen steen name afwisseling . e voo het k benoodigde - en steencn zijn d doo den hee N . VAN H , voldoet. aan
c daa
het
aanwezige
k
afgeschaft
n
moesten
.
aangesteld om ze eene naa
die
Geen wonde
e n
bij
het
, geschiedt
, ten einde de
van
vullen
cokckacbels zijn
de kachel.
n
n
die
doo
klachten
ove
benauwde lucht, de
bodems in den luchtwand v o l stukken hecte
dat de lucht i n het
kachels stoken
eene school,
k
n te v u l l e n cn nnn to maken.
aanleiding
n
e
, dat zij
n moest voo , een
n
,
n
e school vond i k , bij gelegenheid, dat ik de kachels ,
coke,
n
Onde
n acht zoodanige kochels n
vulkachels voo
n zoovele
van
de
kachel k
n
m alle aan kant gedaan en doo met een
s
gestookt
in don dubbelen luchtwand
n de opening e l u c h t niet in
.
e vnn aangenaam was !
m van do g te
gewone .
t t
c is afgeschoten, n met dc gloeien-
181
—
te Nijmegen. l dien t alle lof toes in het belang komt voo hetgeen doo hem van den baksteenbouw is , is het mij bij dit k op nieuw gebleken, dat zijn , wat den m t — want de hoedanigheid laat niets te p van volmaaktwenschen ove — nog niet de heid heeft , die in het belang eene nette uit, l ook met het oog op de e tegen de e n , gewenscht zou zijn. e k , hoewel misschien voo een klein gedeelte te wijten aan het n en n bij het bakken, is in hoofdzaak gelegen in de g uit de hand. s het behoud die methode om de eene of e n noodzakelijk — wat in sommige gevallen, zooals b.v. bij dekstukken voo consoles, als de hie gebezigde, met twee uit- en twee e hoeken, niet twijfelachtig is — dan e die g met mee d te geschieden. h ook zelfs de eenvoudige steenen laten, wat de g , soms veel te wenschen . e blauwe e steenen zijn d doo den hee A W , te . Voo de geelc steenen zijn e moppen gebezigd. e a consoles zijn afkomstig uit de k van & C . , te Zeist. e beide nissen aan n van den hoofdingang (in c n g gemetseld) zijn bestemd tot opname van toepasselijke beelden. g ove Thans blijven mij nog enkel te de schoolineubelen. n dat opzicht ben ik n dank schuldig aan . . SA , van het s te 's . d ik s dikwijls met het beste gevolg k te n gemaakt van de tafel de afmetingen van schoolbanken, e bij zijn opstel Het vraagstuk der rationeele schoolbank, in dc Schoolbode van 1870, nu het gold een gebouw als dit, achtte ik mij niet d zonde k g niet hem. t gevolg n was, dat de hee A mij welwillend inzage gaf van twee nieuwe tafels van afmeting, t onlangs samengesteld doo eene speciaal tot dat doel benoemde . k acht het van het e belang, dat die tafels zoo algemeen mogelijk doo den k n , en laat m de n e maatgetallen, die g hebben op banken van den m als voo het Gyinnasium gebezigd zijn, volgen. 0
—
is
182
—
t model, die banken zijn samengesteld, dat van , zonde het j e e tafelblad, dat hie g d geacht. (Zie de volgende bladzijde). Opmerkingen omtrent deze tafel van afmeting,
in
d
met de banken voo het Gymnasium.
1°. Te bepaling van de , heb ik de n de s bestaande beide laagste klassen van het Gymnasium, doo middel van de te Gemeentee aanwezige inilitieinaat, doen meten. e gemiddelde lengte van 20 n de l klasse . t men den 2 l , een bleek te zijn 1.458 jongmensen van 1.73 . lengte mede, dan t dit cijfe 1.471 . Voo deze klasse d m banknumme V aangenomen. Voo de gemiddelde lengte van 11 n de 2 ' klasse d gevonden 1.543 . e 12 , iemand van 1.85 . lengte, d wede buiten g gehouden; doo hem zou de gemiddelde lengte tot 1.5GS n . t banknumme voo de 2' klasse is dus . Voo al de e klassen d als banknumme aangenomen. t is k niet mogelijk bij de bepaling van afmetingen voo schoolbanken g te houden met de lengte van n . k heb m voo e klasse de gemiddelde lengte de n als basis aangenomen, niettegenstaande e iu de beide laagste klassen jongelieden n , voo wie banknumme V , cn in de l klasse zelfs één, voo wien banknumme V mee gepast zu zijn geweest. Voo dc e n zullen de afmetingen de banken dus iets te m zijn, voo de n misschien iets te nauw. Voo de zee n is doo de hie gevolgde e de banken dc gelegenheid geopend om eene e zitplaats te n doo g van banken van de e naa de klassen. c
e
1
e
1)
t g
is
wijzen. woonte
ouk
zullen t om
kwaamheid.
van dc
s niet te
meten,
zou bovendien niet te de
, dat zij eiken
s hem zijne plaats in de school aan te n
te
plaatsen
n zijn met de bestaande genaa
de
e hunne
be-
—
— 183 -Vfmetingen in
s
,
de
Schooltafel en
- en hoven-aanzicht,
en c van
t
.
V
V
t nouune op de banken aan te , met de e de , zij bestemd zijn.) e de
n in
. 104—110 110—117 117—125 1 2 5 - 1 3 5 135—145 145—155 155—165 105—177 .
e van de voetplank boven den d (zie Opg 1 . e van de bank l . boven de voet- , J ë . , \ meisjes, plank a. > (zie g 2 . l in hoogte) . . -, ' jongens, tusschen tatel en J , , \ meisjes, bank b. e van den"j bovenkant / . i i jongens, leuning boven \ °. J het hoogste punt l o n
e n s
1
J
m e i s
e s
zitbank c. J g3 . e van de 1 . lijn de leuningl J o . , l meisjes, boven d. \ * e van het tafelblad e. (zie g4 . e van het tafelblad. (zie g5 . o afstand van het tafelblad tot dc l e u n i n g / . e de zitbank g. e de voetplank. e de boekenplank h. e hoogte-afmeting de e i. g van het tafelblad
.
.
.
.
.
.
.
j
23
20
15
10
5
29
31
34
27è
294
324
37 35 è
40 384
43 414
46 444
49 474
20* 22
23
224 24
24 254
254 '27
274 284
29 304
314 33
24 25è
25 264
27 284
29
31 324
33 344
36
304
36 374
15 164
164 18
18 194
20
24 254
26
214
22 234
274
28 294
33
33
33
30
36
36
39
39
57
57
57
00
60
63
63
63
19 23 28 18
20 24 28 S
21 25 30 18
22 20 30 21
23 27 33 21
24 28
20 31
29 34
21
24
24
12
12
12
12
12
12
12
12
6 2
6 2
6 2
64
14
15
16
164
374
de (zie
o n
e n s
(V.) k. Negatieve afstand l. e van het leuninghout m.
54 2 11
54 2 12
54 2 13
— 186 —
— 185 —
—
,
d in fig. J, A ,
V
184
64 2 17
e bank t namelijk niet de j behooe tafel een meubel op zichzelf. t is een t l in g met de tot nog toe gevolgde gewoonte om de banken aan de e tafels te n en e j van voo naa achte doo twee n te . Ook voo het schoonmaken de lokalen geeft de nieuwe manie t gemak. Zooals aantoont, is e bank doo twee n aan de j e tafel, en zijn de n g doo eene voetplank bonden, n de bovenkant 10 . boven den vloe ligt. e voetplank dient k te beg de stevigheid; zij is eene afwijking van de tafel van afmeting, die voo de s , en samenvalling bedoelt van de voetplank met den vloe de school. 2°. e s a m zijn die, e de maten in fig. 1 van t zijn aangeduid. 3°. t l in hoogte tusschen het hoogste en het laagste punt de zitbank is niet in deze tafel van afmeting aangegeven. e boven aangehaalde tafel in dc Schoolbode van 1870 geeft aan: . lengte 10 . voo n beneden 1.12 van 1.12 tot 1.33 . // 14 // en voo de n 17 4°. e in dc tafel van afmeting aangegeven diepten van het tafelblad zijn de bij het n hoogst noodzakelijke. k heb, zooals dc teekening doet zien, aan e tafel een n l toegwocgd van e (diepte), van cene indieping n 10 . om het n van s en potlooden te beletten. n dat l gedeelte t ook de inktkoke . 5°. t de in de tafel van afmeting aangegeven e van het tafelblad" t bedoeld de voo n g noodzakelijke . e afmetingen zijn, zoo als mij bij de bezichtiging van de schoolbanken van het Gymnasium te t is gebleken, die, onde onmiddellijken invloed de bovenbedoelde , volgens haa stelsel zijn samengesteld, te p . t het oog op de flinke e de schoollokalen, heb ik de banken allen 1.50 . lang genomen, zoodat pe n 0.75 . e aanwezig is. 6°. n de e in mijn bezit zijnde tafel van afmeting is nog aangegeven dc voo n g benoodigde e de . e maat ,
wannee men e leuningen bezigt, zooals hie is geschied. k acht die eenvoudige en in het belang van de stevigheid de bank mee gewenscht. 7°. vindt men in die tafel van afmeting de maat de '/uitschuiving van het tafelblad'' voo de e . , die e bee tafelbladen mochten willen in toepassing , d ik ten e aan, t kennis te nemen van het t van bovenbedoelde missie, dat stellig op dc eene of e manie zal n openbaa gemaakt. . 2 d, e cn ƒ van t 111 t in , het - en boven-aanzicht de oploopende banken de l voo het s in - en scheikunde. bij dit s het k van t belang is, zijn de tafelbladen zontaal gemaakt, teneinde een vasten stand te n aan de n en , die de bij de n doet . e in deze zaal e l is niet in de na te noemen aanbesteding opgenomen, teneinde j tc laten in de den tc benoemen docent geheel keus van m en g . n al de n zijn dc banken zoodanig geplaatst, dat de n het daglicht van den t l 's avonds k geen onontvangen. s zal n gegeven, is doo het geheele gebouw heen eene gasleiding , om als die late noodzakelijk mocht blijken, niets tc behoeven te beschadigen. e bouw van het Gymnasium d bij e aanbesteding van S l 1S79 aangenomen doo J. te t voo ƒ 40,423.— n 22 d. a. v. d het e gedeelte de schoolmeubclen aanbesteed, bestaande in 12 stel banken en tafels, volgens banknumme , 12 '/ a » a n , 86 " // « // " " , 10 stel oploopende banken en tafels volgens fig. 2 van t , 6 n op ezels, en 6 gewone kleine tafels, alles buiten cn behalve het . s van dat ameublement n . . & . . N te t voo ƒ 7 2 3 . — ,
22
i 1880.
— 189
188 —
187 —
TAFE
e
VOO
,
t k t van 30 Augustus 1880, No. 167, tot g van . 4 de AVet op het lage s van 17 Augustus 1S7S (Staatsblad No. 127), geeft in . 13 n t de n n in 't g de schoolbanken moeten voldoen. Noodzakelijke aanschaffing van nieuw ameublement voo enkele scholen was , dat het k tot g van eene schoolbank voldoende aan bovenstaande eischen, tevens solide, doelmatig in , en last not least, zoo min kostbaa mogelijk in aanmaak en , doo mij onmiddellijk te hand d genomen, en thans de oplossing n heeft, die doo fig. 1, 2, 3 en 4 duidelijk gemaakt . t tafelblad is, behalve van twee eikenhouten s e klampen a. (tig. 2), zien van twee eikenhouten sponninglatten, b. (tig. 1, 2 en 3), e om twee dito platte latten, c. (tig. 4) met n stevig op de kantstukken de tafelpooten bevestigd, de geleiding voo het uit- en inschuiven n is. Aan dc binnenzijde de tafelpooten is t een klosje d. (fig. 1 en 2), juist onde het beweegbaa blad, dienende tot stuiting voo een tweede klosje e. (fig. 1), stevig gehecht onde tegen 't tafelblad, dat niet n kan, evenzee als geheel naa beneden het hooge opschuiven dan noodig is, belet t n het klosje e. alsdan stuit tegen de lat f. (fig. 1, 2, 4). e lat dient zoowel tot koppeling
e»
N
de
tafelpooten, als tot s van , pen, liniaal, enz., e zij uitgehold is, alsmede tot opname in het midden van den , e zij van n nog van een klos g. (fig. 2) is . j ingeschoven tafelblad is de inktkoke dus bedekt. e e g van bank en tafel behoeft geen e toelichting. e leuning dient tot lendclcuning. e bank is d in 8 e ten, met het oog op de e e de , een en ande volgens e tafel, zijnde eene wijziging van dc tafel van afmeting doo . te Leipzig aangenomen, gewijzigd als gevolg de e , opklimming de maten, en n doo de vinding incnkcle maten als noodzakelijk . e aldus e schoolbank, mocht de g van zee vele e tciten , voo wie n en steuning ik dankbaa blijf. e
banken
blijven
.
, doch
n ge-
,
1880.
1)1
.
t in
.
.
11
V
V
V
vu
1
1,04
1,11
1,18
1,26
1,30
1,40
1,50
1,66
1,10
1,17
1,25
1,35
1,45
1,55
1,65
1,77
0,17 0,29
0,15 0,31
0,13 0,34
0,13 0,37
0,13 0,40
0,13 0,43
0,13 0,40
0,1:1 0,49
0,18
0,19
0,20
0,21'
0,23
0,25
0,27
0,29'
0,26
0,27
0,29
0,31
0,33
0,35
0,37
0,39
0,17 0,33 10,24
0,18 0,34 1,05 0,24
0,20 0,35 1,10 0,24
0,22 0,37 1,15 0,25
0,24 0,39 1,20 0,27
0,26 0,10 1,20 0,29
0,28 0,41 1,20 0,31
0,30 0,42 1,20 0,31
0,02
0,02
0,02
0,02
0,02
0,02
0,02
0,02
0,10 0,11 0,28
0,11 0,12 0.2S
0,12 0,13 0,28
0,13 0,13 0,28
0,14 0,13 0,2S
0,14 0,13 0,28
0,14 0,13 0,28
0,14 0,13 0,2S
0,20 0,25
0,21 0,20
0,22 0,27
0,23 0,28
0,24 0,29
0,25 0,30
0,27 0,32
0,30 0,35
.
e bovenkant voetplank boven den . e bovenkant zitting boven de voetplank. l in hoogte van bovenkant zitting en bovenkant tafelblad, n genomen in uitgeschoven toestand. e van d leuning boven 't laagste punt van de zitting. e van het meest d gedeelte de leuning boven het laagste punt de zitting. e van het tafelblad. e van het tafelblad. e van de boekenplank. e l genieten, e het uitgeschoven tafelblad valt ove den t de zitting. Lengte, het blad n moet kunnen . e vun het leuninghout. e van de voetplank. Afstand l gemeten tusschen de leuning en uitgeschoven tafelblad. e de zitting. g van het tafelblad 1 : 6.
d en . j een onlangs gehouden aanbesteding van tweed tien e schoolbanken van e , geheel , doch zonde , f de laagste aan wien het k d ; makende een som van ƒ 3 . 7 8 ' , gegund, in pe zitplaats.
190 —
E (Alle maten
r Schoolbank. S
"W. C .
—
J
TOT
G
.
VAN
VEERTIGSTE
tcn
s,c
gehouden den 20" cn 27 "
E
ALGEMEENE
i 1880, in een dor lokalen van het
VERGADERING,
. Zoolog. Genootschap Natura Artis
u
te Amsterdam,
S
E
gehouden den
T
E
8
"" September
E
, in hot lokaal de
p te 's Gravenhage.
, . V A N
S 1880.
& O.
,
G
E gehouden Woensdag
20
i
E 27
en
i 1880,
Tegenwoordig is het geheele Bestuur. Bovendien is de presentielijst geteekend door 82 leden, waaronder de Correspondenten r. Gravenhage), (Hoorn),
en den i'.
(Schagen), (Zutplien),
s en (Arnhem),
(Weesp)
É
(Amsterdam), Gravenhage), o.
n.
(Zeiden), u. en p. en Utrecht). e Voorzitter opent de vergadering met de volgende toespraak:
, zeer geachte
van het Genootschap
Natura Arti.s
ontslag van een zijner leden. e de Wet kon in die vacature eerst nu door u worden voorzien. t ledental is met 8 verminderd: geene reden tot blijdschap.
benevens de Afgevaardig-
en r.
.
in een der
,
!
n het vorige jaar, bij de nieuwe samenstelling van het Bestuur, viel mij de eer te beurt tot Voorzitter te worden gekozen, en nu rust op mij de eervolle taak namens het Bestuur van de j tot Bevordering der Bouwkunst u in de d een hartelijk welkom toe te roepen en uwe vergadering in te leiden. t zij mij vergund, alvorens onze werkzaamheden te beginnen, een enkel woord tot u te richten, dat met het oog op den beschikbaren tijd en de vele gewichtige werkzaamheden die u wachten, kort zal zijn. k zal daarom niet lang stilstaan bij de handelingen en de geschiedenis der j gedurende het afgeloopen jaar, daar toch de Secretaris zoo aanstonds u ruimschoots bij het uitbrengen van zijn verslag in de gelegenheid zal stellen daarvan kennis te nemen. Bij enkele punten echter wil ik even stilstaan. t Bestuur, zooals ge het voor u ziet, is niet voltallig, ten gevolge van het in Januari gevraagd en verleend
e eereleden en ontvielen ons door den dood. Aan de nagedachtenis van den eerste wijdde ik reeds een enkel woord op de September-vergadering te . e uitgave van de boek- en plaatwerken had zoo geregeld mogelijk plaats. Ook nu kan weder niet ontkend worden, dat het verzamelen van stof en eene goede, snelle uitgave der platen ïuoeielijkheden opleverden. Zooals door u zal zijn opgemerkt, heeft het Bestuur bij de reproductiewijze der platen eene andere methode, die der photo-lithographie gevolgd, een reproductiewijze, die zich aanbeveelt door minkostbaarheid en het juist weergeven van het individueele der oorspronkelijke teekening. Zooals uit het t der Commissie van Beoordeeling u zal blijken, geven de antwoorden op de uitgeschreven prijsvragen, die hier langs de wanden prijken, ruimschoots gelegenheid tot voldoening en tevredenheid. En toch, mijne heeren! moet erkend worden, dat onze j niet datgene voortbrengt wat zijn kon, met het oog op het aantal en het gehalte der leden, en met het oog op de gunstige beweging en werkzaamheid, die op het gebied der Bouwkunst in Nederland hebben plaats gegrepen. t is daarom dan ook, . ! dat het Bestuur met een gevoel van vreugde en erkentelijkheid heeft begroet de bewijzen van belangstelling van een groot aantal dor leden, door het indienen van voorstellen tot wetsherziening, waartoe de Wet der j hun dit jaar het recht gaf. e meest belangrijke afdeelingen, Amsterdam, l
.
— 6 —
— 5 4
— 3 en zonden in tijds voorstellen tot wetsherziening, en deze, gevoegd bij de voorstellen door ruim een honderdtal leden onderteekend, brachten het Bestuur tot de overtuiging dat de belangstelling in de j nog niet was verflauwd. r de ingediende voorstellen in hoofdzaak dezelfde strekking hadden, was de taak der Commissie, benoemd ingevolge Art. G4 der Wet, niet zoo moeielijk, om in tijds t uit te brengen, en rekende het Bestuur het zijn plicht slechts met enkele wijzigingen van ondergeschikt belang dat t over te nemen, de wenschen der leden te eerbiedigen en het daaruit voortvloeiend ontwerp van Wet in deze vergadering in behandeling te brengen. n 1875 werd de Wet herzien, en een tijdsverloop van 5 jaren ligt achter ons. Ofschoon betrekkelijk kort, kan dit tijdsverloop eeii tijd van beweging, van werkzaamheid genoemd worden. k zij het krachtig initiatief der g en ook dat van particulieren, zijn in de laatste jaren belangrijke bouwwerken tot stand gebracht: er is leven in onze kunst, en ook het beschaafde deel van het publiek is daardoor uit zijne onverschilligheid voor dit belangrijke deel der plastische kunst, de bouwkunst, wakker geschud. zin en goede smaak zijn niet alleen meer de eigendom van de beoefenaren der kunst alleen. n verlangt ook in Nederland thans meer in een gebouw dan alleen dat het soliede zij: het artistieke element in een gebouw wordt niet meer voorbijgezien. Ook bij de inwendige inrichting van het woonhuis gaat men hoogere eischen stellen, en vandaar ook, dat er, Gode zij dank, meer leven begint te komen op een gebied met een roemrijk verleden, dat van onze kunstnijverheid: eene beweging die door onze schappij niet anders dan met vreugde moet worden begroet, en die zij met alle krachten zal moeten steunen. r de hemel is niet wolkeloos: de opheffing der Commissie tot stichting en in stand houden onzer monumenten is weder een wolk aan den kunstheniel in Nederland. e dan ook, wat de aanleiding ook moge zijn, die opheffing is een feit, en wij betreuren haar, omdat we nu nog de vruchten plukken van dc werkzaamheid dier Commissie. Naar aanleiding van de besluiten op de Algemeene Vergadering te , zijn door het Bestuur bij de g stappen gedaan om weder eene dergelijke Commissie te verkrijgen, maar die pogingen bleven tot heden vruchteloos. h daarom te meer aioet onze j haren invloed naar buiten trachten uit te breiden, en de strekking uwer wetsvoorstellen is dan ook terecht daarheen gericht. r een gocile wet alleen is daarvoor niet voldoende, een krachtige steun en hulp van ieder lid, eene onderlinge samenwerking is allereerst noodig. '* GravenJiage
-
En nu ten slotte is het mij een aangename plicht een woord van welgemeenden dank te brengen aan het Bestuur van het' Genootschap A r t i s en diens achtingswaardigen , den heer , die met zijne bekende bereidwilligheid ook nu weder gastvrij de zalen van Amstel's diergaarde voor ons ontsloot. Een woord van dank ook aan hen, die door het brengen hunner werken, de wanden van deze vergaderzaal opluisterden en ons brachten in eene omgeving, waarin wij ons allen aangenaam en opgewekt gevoelen. En nu, mijne heeren, met den wensch, dat uwe beraadslagingen vruchtbaar zijn tot bereiking van het doel, waartoe wij hier bijeen gekomen zijn, het bevorderen der bouwkunst en onder inroeping uwer hooggewaardeerde welwillendheid, verklaar ik deze 40 Algemeene Vergadering der schappij tot Bevordering der Bouwkunst geopend. stc
e Secretaris krijgt nu het woord tot het uitbrengen van het jaarverslag. t luidt als volgt:
e
!
t is voor het Bestuur een aangename plicht u weder als gewoonlijk een overzicht te kunnen geven van de geschiedenis der j over het afgeloopen jaar 1879—1880 en van zijne werkzaamheden. t Verslag hiervan bieden wij u aan, evenals in vorige jaren, vereenigd onder verschillende rubrieken: Op 1 i 1879 bedroeg het aantal leden 950, waarvan de j tot 1 i 1880, 75 verloor, en wel 6 door overlijden en 55 door bedanken. n traden 07 leden toe, zoodat het aantal leden op 1 i 1880 bedroeg 942, aanwijzende eene vermindering van acht leden, gedurende het afgeloopen jaar. n den loop van het jaar zijn overleden de eereleden en , allen mannen van uitnemende verdiensten en grooten naam op bouwkunstig gebied. Bestlllll'. e plaats der afgetreden leden werd ingenomen door de . en e samenstelling van het Bestuur werd op de gebruikelijke wijze aan de leden bekend gemaakt. e heer J . li. diende gedurende den loop van het jaar zijn ontslag in, dat in Januari werd aangenomen. e beurt van periodieke aftreding is thans aan de . z
» .
en
t heengaan dezer drie leden vervult het Bestuur met oprecht leedwezen, want zij verdienen den dank hunner medeleden voor den ijver, waarmede zij steeds hunne diensten aan de j hebben bewezen.
t het oog op het belangrijke van het verhandelde e heer , is op zijn op deze bijeenkomsten, worden de leden dringend tot een verzoek, als Correspondent te Groningen eervol ontslagen drukker bezoek uitgenoodigd. en vervangen door den heer i. p. e afd. verdient den dank der , Een woord van dank zij den afgetredene gebracht voor wegens de goede organisatie der in haar midden gehoude wijze waarop de belangen der j gedurende 20 jaren door hem zijn behartigd. den bijeenkomst en voor de wijze waarop zij ons in staat stelde belangrijke werken en instellingen harer stad te bezoeken. t leedwezen wordt vermeld het overlijden van den Op de, het vorige jaar door de Vereeniging , Correspondent te Zwolle, in wiens plaats heer benoemd is de heer s. . u. Artibus Sacrum gehouden tentoonstelling, van kunstwerD O ' l door het optreden ken door levende meesters vervaardigd, heeft ook onze eener geheel nieuwe Commissie van redactie en door j eene groote collectie harer teekeningen ingeeenige proeven van veranderde uitgave eenigszins vertraagd, zonden. verschenen van de Bouwkundige Bijdragen, toch het 2 , Van de Bibliotheek werd, even als vroeger, 3 en 4" stuk van het 25" deel. hoogst zelden gebruik gemaakt. t is zeer te betreuren, t l stuk van het 20° deel is ongeveer gereed en zal omdat zij vele nuttige en zeldzame werken bevat, en, met den leden spoedig worden toegezonden, terwijl ook de overige eenige zorg aangevuld, eene zeer goede Bibliotheek zou stukken geregeld zullen volgen. kunnen worden. Niettemin om werkelijk in de zeer drinVan de Oude gebouwen zijn onderhanden de Zuiderkerks- gende behoefte eener goede Bouwkunstige Bibliotheek te toren en de Oudekerkstoren te Amste rdam in Afl voorzien, heeft zij allereerst eene betere huisvesting noodig. 22, en de t te Amsterdam in Afl. 23. Ook t de uitgedrukte wensch van een nieuw k hier bracht het Bestuur verandering in de wijze van uitgaaf, en Gebouw, ook hierin moge voorzien, is zeker geen te hoog het twijfelt niet of de leden zullen door vergelijking met vroegestelde eisch. gere afleveringen in deze verandering verbetering waarnemen. Ten behoeve der Boekerij, zijn weder eenige werken Proeven van Aflevering 22 zijn hier voor de leden tenontvangen of aangekocht. e zijn: toongesteld. t Verslag, bevattende het verhandelde op de des Sciences hisloriqnes de Belgique, 1879. Algemeene Bijeenkomst en de Vergaderingen in i en Van de e Akademie van Wetenschappen: Afd. September j.1. gehouden, is aan de leden toegezonden. Natuurkunde, 2° reeks 14 deel, stuk 1—3; 2" reeks 15,. t dit Verslag werden, als gebruikelijk is, tevens uitdeel, stuk 1 ; Verhandelingen, Afd. 12 deel; gegeven de bekroonde prijsontwerpen. en Jaarboek 1878. Evenals in vorige jaren, komt het Bestuur ook nu weder Van de Nederlandsche j ter Bevordering van tot de Vergadering met de klacht over de weinige medeNijverheid: Tijdschrift 1879, 4 reeks, deel 3; en 4 reeks, werking van leden en afdeelingen, waardoor steeds groot deel 4 t 1880). gebrek is aan goede stukken voor de Bouwkundige Bijdragen. Van de Vereeniging ter Bevordering van Fabriek- en t Bestuur heeft dan ook gebruik gemaakt van zijne bed in Nederland: Verslag van de 28" voegdheid (Art. 1 (3 der Wet) om, volgens vooruit vastgesteld ho- Algemeene Vergadering. norarium, zich van bijdragen voorliet tijdschrift te verzekeren. Van de afdeelingen Amsterdam, 's Gravenhage en Van de opengestelde gelegenheid tot adverteeren op de damfax : de Verslagen over 1879—1880. achterzijde van de omslagen der Bouwkundige Bijdragen Algemeen Jaarlijksch Verslag van de voor en Verslagen wordt gebruik gemaakt, ofschoon niet op zoo den Werkenden Stand over 1879. ruime wijze als men had mogen verwachten. Vermeerdering Verslag der Vereeniging »de Ambachtschool te is echter waar te nemen. dam" over 1878—1879. r het bedanken van den heer V A N , in Juli Van het . Oudheidkundig Genootschap: Jaarverslag van het afgeloopen jaar, kwam de plaats van corrector open. van de 21° Algemeene Vergadering, uitgebracht 2(1 i 1879. Na vergeefsche pogingen om in deze betrekking te Van het . t van : Tijdschrift voorzien, verklaarde de heer p. u. zich bereid, het 1878—1879, 4 en 5 Afl., 2° gedeelte; Verhandelingen en correctorschap te aanvaarden. t ijver en zorg worden 1809/79; Tijdschrift 1879—80, 1—5' Afl.; Notude belangen der j door hem bevorderd. len 1—3° Afl. e opkomst van leden in i te AmsterVan den heer li. L. . r dan één Verslag. dam was zeer gering (32 leden). der tol hel instellen van een one September-bijecnkomst te m was veel beter, derzoek naar den toestandder Nederlandsehen door 74 leden, bezocht. 's Gravenhage 1878. e
U
ü
c
U
C
C
e
— 8
— 7
Eos, eene eervolle vermelding met ƒ 1 0 0 wordt toegekend, terwijl aan het ontwerp No. 5, motto Verschei: denheid en Overeenstemming, eene premie van t 1 & 2. Annual of the Board of of the Smithso- ƒ 75.— en een getuigschrift is toegewezen. e ontwerper van het ingezonden ontwerp, onder motto nian 1878 en Smithsonian CollecX S i è c l e , is de heer . , Architect, tijdelijk tions, Vol. 13—-15. Van den heer G . J . E J O N G : van de te Brussel woonachtig. t van de derde prijsvraag geen der beide ingekomen Willemsbrug over de te ontwerpen de bekroning wordt waardig gekeurd, maar aan Bijdrage tot de kennis van den Stedenbouw, een popu, eene eerlaire studie, door w. , t te dat ingezonden onder het motto volle vermelding en eene premie van ƒ 75 wordt toegekend. . Namens den schrijver.
Van den heer w. c. V A N , Beerputten. Van het Architecten-und n zu Zeittchrift, Band 25, t 2—4 en Band 26,
omtrent de proefneming met
S
Brand-
j het
smartelijk overlijden van Z. . . den Prins van Oranje heelt het Bestuur zijne deelneming in dat verlies aan Z. . G Geïllustreerde Catalogus van de Vruchtden g betuigd. boom kireekerij te Amsterdam. Verder heeft het Bestuur, door eene Commissie vertesur le nouveau casernement de Bourges, etc., pa genwoordigd, voldaan aan de volgende vereerende uitnoodigingen. Bijdrage over School-Hi/gène. Van de j voor den Werkenden stand, tot der Gothische Banken cn onderdeelen uit het bijwonen der jaarleesten harer afdeelingen Ambachtde XV eeuw, aanwezig in de St. te Bolsward. . , Waterbouwkunde. school en . E , over hel in Van de Commissie voor het monument van den Generaal de la Sociéfc et Archéolique dans , tot bezichtiging daarvan. la de 1879. Van de . É & , tot het bijwonen harer proeven met S Brandkasten. Semaine des Constructeurs, 4° Année. Onze Voorzitter werd benoemd tot lid der Jury voor Op de prijsvragen, uitgeschreven in 1878, zijn ingekomen 8 antwoorden, verdeeld als volgt: het Nationaal huldeblijk aan Graaf J A N V A N N A S S A U . O]) de l"" prijsvraag: Zes woonhuizen oppualfnndeering, e localiteit, hoezeer beperkt, zijn ingekomen zes ontwerpen: was voldoende voor de gewone vergaderingen en bijeen1. gemerkt T ij «l i s g e 1 d. komsten van het Bestuur en enkele Commission. 2. » X Siècle. Bij eene reorganisatie der , volgens de voorgedragen wetsvoorstellen, zal grootere localiteit tot de meest 3. » . . 4. > Eos. dringende behoeften behooren en daarin voorzien moeten 5. » Verscheidenheid en Overeenstemworden. Uithoofde van den gunstigen stand der financiën, besloot het Bestuur de hypotheek ten laste van het gebouw ming. Verscheidenheid. in eens af te lossen. 6. Op de 2 prjjsvraag: Verhandeling over den ScholenVan de afdeelingen ondervond de j bouw, zijn geene antwoorden ontvangen: veel medewerking. Wat betreft de Bouwkundige Bijdragen Op de 3 prijsvraag: Gevels van een Hoekgebomo enz. zijn en het opmeten en in teekening brengen van oude gebouingezonden 2 antwoorden: wen, hoopt zij echter op meer steun. 1. gemerkt . t zij in vele opzichten nuttig werkten, zal blijken uit » . 2. het volgende korte overzicht harer werkzaamheden, overe ontwerpen zijn gesteld in handen eene Commissie genomen uit de Verslagen. van Beoordeeling, bestaande uit de : Amsterdam. e afdeeling telt thans 123 leden, waar. W. , C. , E . GUGEL, J. . N en onder 4 eereleden. Zij hield 10 vergaderingen, waarvan N. . 2 buitengewone, welke gemiddeld door 14 leden werden n uitvoerig t (Bijlage , dat voo de leden, in bijgewoond. deze vergadering ter visie is gelegd, leidt tot de conclusie: Zeer belangrijke onderwerpen werden op die vergaderingen t van de antwoorden op de l prijsvraag het ontwerp behandeld, en teekeningen, monsters van bouwmaterialen No. 2, met het motto X S i è c l e , ten volle met en plaatwerken ter bezichtiging gesteld. ƒ300. wordt bekroond, en aan No. 4, onder het motto Op de uitgeschreven prijsvragen: Een t en
kast.
Namens de heeren
e
C
c
— O —
— 10 -
a voor de eereleden waren ten aanzien van elk 2 antwoorden ingekomen. Slechts gedeeltelijke bekroningen werden hiervoor uitgereikt. e staat der kas is zeer gunstig. Arnhem. e afdeeling telt, even als het vorige jaar. 35 leden. Zij hield 7 vergaderingen, gemiddeld door 10 leden bezocht. Belangrijke onderwerpen werden behandeld, duidelijk gemaakt door teekeningen en voorbeelden. Ook werd dit jaar eene kunstbeschouwing gegeven. e toestand der kas is gunstig. '* Gra ven hage. t aantal leden is tot 138 aangegroeid, hetgeen tegenover het vorige jaar eene vermeerdering van 18 leden aanwijst. e maandelijksche vergaderingen leverden het bewijs voor de degelijke onderwerpen die behandeld werden, en de drukke opkomst der leden, dat de afd. zich in een bloeienden staat bevindt. Twee prijsvragen werden uitgeschreven. 1° Een Salonschoorsteenmantel met kamerbet i m m e r i n g. 2 Een gesmeed ijzeren k voor een grooten tuin. e vijf ingekomen antwoorden zijn in handen gesteld eener Commissie. e afdeeling telt 51 leden en hield 7 vergaderingen, waarbij gemiddeld 17 leden tegenwoordig waren, een bewijs, dat het verhandelde de belangstelling in hooge mate verwierf'. e toestand der geldmiddelen is gunstig. e afdeeling telt 182 gewone leden en 2 eereleden, hetgeen sedert het vorige jaar eene vermeerdering van 7 leden aanwijst. e staat der geldmiddelen is voldoende. Op de uitgeschreven prijsvraag van een T ochtpui, kwam slechts één antwoord in, waaraan een getuigschrift werd toegekend. e vergaderingen kenmerkten zich voor de degelijkheid der behandelde onderwerpen. Bijzondere vermelding verdient, dat de afdeeling is overgegaan tot het doen opmeten van een renaissancegevel op de Wijnhaven, om de teekeningen, wanneer deze gereed zijn, aan de j voor hare uitgave Oude beslaande gebouwen aan te bieden. Zij verdient voor haren ijver onzen welgeiueenden dank. Schagen en Omstreken. t ledental dezer afdeeling bedroeg op 1 Jan. 1.1. 41, met het vorige jaar vergeleken, eene vermeerdering van (i leden aanwijzend. r het honden van 6 vergaderingen en het in stand houden van twee goed bezochte teekenscholen gaf' zij bewijzen dat zij nog steeds nuttig werkzaam is om in haren kring den bloei der bouwkunst te helpen bevorderen. e kas is in voldoenden staat. Utrecht. e afdeeling telt 51 leden. e toestand der kas is zeer gunstig.
Bijeenkomsten werden ten getale van 5 gehouden, die beurtelings door goede voordrachten, kunstbeschouwingen en verschillende mededeelingen de leden tot een druk bezoek der vergadering opwekten. Zwolle. r de ziekte en daarop gevolgden dood van haren Secretaris, den r , was deze afdeeling in groot verval geraakt. k zij de krachtige maatregelen, door het Bestuur in den herfst van het voorgaand jaar genomen, traden 20 nieuwe leden toe, en heeft zij met jeugdig vuur hare werkzaamheden hervat. t verslag van haren Secretaris geeft hiervan duidelijk blijken door de verschillende nuttige en gezellige vergaderingen en bjjeenkomsten, die de afdeeling hield. e t. Wat deze afdeeling betreft, constateerde het Bestuur: dat zij heeft opgehouden te bestaan. n werden pogingen aangewend eene nieuwe afdeeling met frissche krachten ter zelfde plaatse te vestigen. Overeenkomstig het besluit der laatste, in September j. 1. gehouden Buitengewone Algemeene Vergadering, om aan de g een adres te richten over het stichten en in stand houden van gebouwen, werd in October 1.1. door eene Commissie, bestaande uit den President cn Secretaris der , het volgende adres aan ZE. den r van Binnenlandsche Zaken overhandigd.
-
C
N°. 170 1879.
Aan Zijne
den
van Binnenlandse/ie Zaken.
Excellentie! c
n de 38 Algemeene Vergadering van de j tot Bevordering der Bouwkunst, gehouden 20 i 1.1., werd de vraag gesteld: s de wijze waarop in den laatsten tijd eenige door het k te stichten gebouwen worden voorbereid en tot stand komen de meest gewenschte?" Op deze vraag kwam van de afdeeling een antwoord in. s in de Buitengewone Bestuurs-vergadering, op 19 April 1879, met Voorzitters en Secretarissen dor afdeelingen gehouden, werd besloten in deze gewichtige aangelegenheid het advies van alle afdeelingen in te winnen. e ingekomen adviezen werden op de 39» Buitengewone Algemeene Vergadering der j tot Bevordering der Bouwkunst, op 25 September 1.1. te Botterdam gehouden, ter tafel gebracht en breedvoerig besproken. algemeene stemmen werd door de Vergadering besloten, dat door de j tot Bevordering der Bouwkunst bij den r van Binnenlandsche Zaken zou worden aangedrongen op verbetering van den be-
— 12 —
— 11 —
— 13
staanden toestand bij het stichten en in stand houden der , en dat daartoe aan Z.E. den r van Binnenlandsche Zaken worde voorgesteld het benoemen eener Commissie van praeadvies, bestaande voor het meerendeel uit Nederlandsche bouwkundigen, aan te wijzen door de verschillende kunstvereenigingen hier te lande, om, gebruik makend van de bij het Bestuur der schappij ingekomen adviezen der afdeelingen, en na grondig onderzoek, Zijne Exc. voorstellen te doen tot algeheele regeling dezer gewichtige aangelegenheid. t Bestuur, overtuigd dat ook door do g eene betere regeling van deu bestaanden toestand, wat betreft het stichten en in stand houden der , vooral met het oog op de plaats gehad hebbende opheffing deiCommissie van , wordt gewenscht, beveelt deze aangelegenheid ten zeerste in Uwe hooge belangstelling aan. Namens het Bestuur voornoemd, C. T.
, ,
Voorzitter.
Secretaris.
Amsterdam, 25 October 1879.
Vertegenwoordigd waren de afdeelingen Amsterdam, 's Gravenhage,
en Utrec/it.
e Penningmeester gaf op deze vergadering een nauwkeurig overzicht van zijn gehouden beheer, waarna de afdeelingen Amsterdam, Utrecht en Zwolle werden aangewezen om een lid af te vaardigen voor de Commissie, belast met het nazien der g en Verantwoording. Bij het bespreken der belangen van de j in het algemeen, was men van gevoelen aan de wenschen van eenige leden, om reeds nu in de uitgave der Bouwkundige Bijdragen verandering te brengen, voorloopig geen gevolg te geven, met het oog op de aanstaande wetsherziening, die ook in de uitgave der j groote veranderingen zal brengen. t een woord van dank aan de Afgevaardigden, die door hunne tegenwoordigheid blijk gaven van de belangstelling hunner afdeelingen, sloot de President de vergadering. e art. 03 der Wet, werd eene Commissie van Wetsherziening benoemd, wier Verslag, met het Praeadvies van het Bestuur, u reeds werd toegezonden, en dat heden avond een deel uwer beraadslagingen zal innemen.
Uitgebracht Ofschoon Z.E. meende niet weer te kunnen overgaan tot het benoemen eener Commissie van , na de vele moeilijkheden, waartoe de vorige Commissie had aanleiding gegeven, beloofde de r toch de in het adres ontwikkelde denkbeelden en voorstellen ernstig te zullen overwegen. r Z.E. den r van Waterstaat, l en Nijverheid werd aan de j toegezonden de Prospectus der dezen zomer te Berlijn te houden tentoonstelling voor kalk, gips, leem en cement-indushïe, met verzoek, Nederlandsche industriëelen met deze tentoonstelling bekend te maken en tot ruime deelneming uit te noodigen. Gaarne werd hieraan door het Bestuur voldaan, door het plaatsen van advertentiën, door het ter lezing leggen deivoorwaarden en het schrijven van brieven tot uitnoodiging aan de voornaamste belanghebbende industriëelen hier te lande, in de hoop Nederland op deze tentoonstelling waardig vertegenwoordigd te zien. Onderwijs. e Commissie, belast met het uitbrengen van een t over den staat van het Bouwkundig Onderwijs in Nederland zal, naar wij mogen vertrouwen, in dit jaar haar verslag uitbrengen. Be8tuiu e Bestuurs-vergadering, waarop de Voorzitters en Secretarissen der afdeelingen, volgens art. 47 der Wet, toegang hebben, had plaats op 17 April j. 1.
zijn 244 geldige stemmen, benevens drie van onwaarde. e geldige stemmen zijn verdeeld als volgt: A. L . V A N T 32 stemmen, J.
li.
.
E
F
GOSSCUAL
O. . J.
. SAL J.
S
G. V A XN1FTE1
. . CUYPEltS A . X. Y . . J. W.
E
Ï
F.
» »
21
»
14
»
13
11 10 10
N F
28 24
9
»
» » » »
8
»
8
>
e overige stemmen waren over verschillende leden verdeeld. Bovenstaande 12 leden vormen dus de drietallen, waaruit eene keuze van 4 Bestuursleden zal moeten worden gedaan. , e ! eindigt het overzicht van de geschiedenis der j over het afgeloopen jaar. e Voorzitter betuigt, namens de Vergadering, den Secretaris zijn dank voor het uitgebrachte uitvoerige Verslag, en verzoekt daarna den Penningmeester, volgens punt 3 der Agenda, mededeeling te doen van den staat der geldmiddelen.
— 14
-
e Penningmeester geeft nu een overzicht van de finant voorstel van den heer tot vermindering ciën onzer . der voorgestelde contributie wordt hierna verworpen. t blijkt dat de werkelijke ontvangsten en uitgaven t wenschelijke eener ballotage der aan te nemen over het afgeloopen jaar hebben bedragen: leden wordt door den heer V A N Z U Y L E N betoogd, en onaan inkomsten ƒ 8818.26" dersteund door den Voorzitter en den heer E . » uitgaven » 8507.74 e heeren , , , VAN , gevende een batig saldo van / 2-10.52* I E T en S bestrijden dit voorstel op praktische (Zie Bijlage . gronden. Bij stemming wordt het verworpen. r niemand verdere inlichtingen verlangt, bedankt de e heer S wijst op het wenschelijke om de conVoorzitter den Penningmeester voor zjjn duidelijk verslag. tributie in termijnen te doen betalen, daar dit voor vele Volgens punt V der Agenda, brengt de Commissie tot leden het bezwaarlijke eene hooge contributie zeker zou het nazien der rekening van den Penningmeester haar verminderen. verslag uit. e heer , het woord voerende voor e heer ondersteunt dit voorstel, dat door deze Commissie, bedankt allereerst den Penningmeester voor den heer V A N G E N O T , geformuleerd als amendement e de wjjze waarop deze de taak der Commissie heeft gecontribution moeten bjj halfjaarljjksche termijnen betaald makkelijk gemaakt, cn adviseert de Vergadering om de worden," wordt voorgesteld. t algemeene stemmen wordt rekening en verantwoording over het afgeloopen jaar goed dit amendement aangenomen. te keuren. e wordt besloten. t geheele art. 5 met de amendementen erlangt evenNa eene pauze van vijftien minuten, wordt de vergadeeens de algemeene goedkeuring bjj de stemming. ring voortgezet met het behandelen der Concept-Wet Art. 6 eveneens, met eene redactie-verbetering van den heer volgens het t der Commissie en het Praeadvies van , door het Bestuur overgenomen, en met de toevoehet Bestuur. Na eene korte toelichting van den Voorzitter, ging » één exemplaar", door denheer . voorgesteld. krijgt de heer V A N Z U Y L E N het woord. Art. 7 wordt aangenomen, met de wjjzigingen voortj wenscht een paar wijzigingen in dc; Wet voor te stellen, vloeiende uit het vorig geamendeerde artikel. met het oog op het vestigen eener afdeeling in Nederlandsch Na afstemming van een amendement der heeren V A N T , ten einde daardoor niet alleen het ledental der en , om leden na 1 Juni toetredend, slechts de helft j uit te breiden, maar ook om daardoor het artis- der contributie te doen betalen, wordt art. 8 onveranderd tieke element hij de e gebouwen meer tot waarde aangenomen. te brengen. n overeenstemming met het Bestuur, heeft Evenzoo artikel 9, na aanneming van het amendement hij gemeend de kleine wijzigingen die hiervoor in het nieuwe VAN Z U Y L E N om het woord «Bestuur" te doen vervallen. ontwerp noodig zijn, bij amendement voor te stellen. Art. 10 wordt aangenomen, met het voorstel van den heer , om de verbeteringen in de redactie aan het Niemand meer het woord verlangend over de algemeene Bestuur over te laten. strekking der Wet, wenscht de Voorzitter over te gaan tot het behandelen der Wet, te beginnen met Art. 1. Art. 11 tot en met 15 worden onveranderd aangenomen, e heer V A N Z U Y L E N stelt voor de laatste alinea aldus te lezen: en art. 10 met het amendement , om in abnea één te lezen: » e Penningmeester is belast met het beheer t afdeelingen in verschillende gemeenten van het der gelden." k en in de Overzeesche Bezittingen." Art. 1, aldus gewijzigd, wordt aangenomen. Art. 17. e heer E F wenscht hier, tegenover Art. 2, 3 en 4 worden onveranderd aangenomen. het artikel door het Bestuur voorgesteld, het artikel der Art. 5. Op alinea 3 stelt de heer als amenCommissie van Wetsherziening gehandhaafd te zien. dement voor: t voorstel wordt aangenomen, met de toevoeging in »Teder kan tot zijn 23'' jaar buitengewoon lid der alinea één »en om de vier jaar drie leden." schappij zijn." Art. 18 tot en met 21 worden zonder wijziging aant amendement wordt aangenomen. genomen, en art. 22 met het amendement , om bij e heer maakt bezwaar tegen de contributie de eerste alinea nog in te lassehen «minstens 15." van / 15, die hij te hoog acht. j vreest, dat vele leden Art. 23 wordt onveranderd aangenomen. daarom voor hun lidmaatschap zullen bedanken, en weinige Art. 24. Na aanneming van het amendement , nieuwe leden zullen toetreden. om de laatste alinea geheel te doen vervallen, wordt ook e Voorzitter, wijzende op de nieuwe soorten van leden dit aangenomen. die tegen lage contributie lid der j kunnen Art. 25 tot en met 29 worden onveranderd aanworden, wederlegt de bezwaren van den heer . genomen.
— 16 —
— 15 — Art. 30. e Secretaris leest een voorstel voor, ingezonden door den r N en anderen, waarvan de strekking is, om de Vergadering te verzoeken, dit artikel zoodanig te wijzigen, dat, behalve medailles, ook nog geldelijke belooningen door het Bestuur kunnen worden uitgeloofd (Zie Bijlage . Na ondersteuning van de heeren S en E , en bestrijding van den heer . . wordt het amendement op alinea te lezen: e uit te loven prijzen bestaan in: gouden, zilveren en bronzen medailles, of eene som bij het uitschrijven der prijsvraag door het Bestuur te bepalen, benevens het getuigschrift der " aangenomen, en daarna het aldus gewijzigde artikel. Art. 31 tot en met 34 worden onveranderd aangenomen. Op voorstel van den heer U , wordt besloten, de vergadering te sluiten, nadat eerst de uitslag van het t der Commissie van Beoordeeling der ingekomen antwoorden op de Prijsvragen, uitgeschreven in 1879 aan de Vergadering, zal zijn meegedeeld. Nadat de Voorzitter den uitslag van dit t (Zie Bjlage ) had meegedeeld en de Vergadering bekend gemaakt met den naam van den heer . , architect tijdelijk te Brussel gevestigd, als de vervaardiger van het ten volle bekroond ontwerp S i è c l e , maakten zich nog bekend als vervaardigers der andere bekroonde ontwerpen de 1 leeren: w. j. , van het Ontwerp Eos, F . w. E FZN., » » » . Na uitreiking der belooningen aan de aanwezige bekroonden, sluit de President de vergadering. C
e
Voortzetting der 40 Algemeene Vergadering, op g 27 , des morgens te 10 uur. Tegenwoordig het geheele Bestuur. Bovendien is de presentielijst geteekend door 07 leden, waaronder de Correspondenten : V O G E L ( ' * Gravenhage), v. i>. (Haarlem), N (Hoorn), v. E T T E G E (Zulphen), G E Z E L L E N (Schagen), (Weesp), v. N en (Weesp), benevens de Afgevaardigden: V A N N (Arnhem), en L A N C E L E en N
S
(Utrecht),
V A N
('s Gravenhage),
S
en en T e Voorzitter heropent de vergadering en stelt voor, met k der Wet voort te gaan. j stelt echter voor de behandeling in zoover te wijzigen, dat niet art. voor art. wordt behandeld, maar leden die amendementen verlangen voor te dragen, te verzoeken: op te geven bij welke artikelen zij dit wenschen, om dan alleen die artikelen te behandelen en de anderen te beschouwen als aangenomen. (Amsterdam)
e Vergadering, met dit voorstel instemmend, vraagt de het woord. heer V A N j is er trotsch op sedert de oprichting uitgever der j te zijn geweest. j wenschte dit gaarne te blijven en heeft daarom met bijzondere belangstelling het nieuwe wetsvoorstel gelezen, maar vooral dit . j stelt voor art. 38 en 39 aldus te wijzigen. »Art. 38. e j doet uitgeven, onder toezicht van het Bestuur, een geïllustreerd bouwkundig Weekblad, en een geïllustreerd bouwkundig Tijdschrift, met medewerking van een uitgever, die, onder het genot eener subsidie uit de kas der , beide uitgaven voor zijne rekening neemt. »Art. 39. e prijs van beide uitgaven wordt bepaald door den uitgever, in overleg met het Bestuur." e wijzigingen worden door de Vergadering aangenomen — en daarmede het geheele k . Bij k wordt het voorstel van den heer A aangenomen, om het woord bijeenkomsten niet meer te gebruiken en in het vervolg slechts te spreken van vergaderingen. e daartoe noodige veranderingen in de redactie aan te brengen, wordt aan het Bestuur overgelaten. e heer . wenscht nog weder te zien opgenomen het stemmen bij machtiging. Na eenige discussiè'n wordt dit voorstel verworpen. Een , om bij art. 42 ook het voorstel van den heer V A N benoemen van eereleden op de Agenda te plaatsen, wordt aangenomen. k wordt nu aangenomen. k X en X worden onveranderd goedgekeurd. Bij k , vraagt de heer het woord. j wenscht, even als dit bij de Oude Wet het geval was, de afdeelingen geheel vrij te laten in het aannemen harer leden. Nog wenscht de heer te zien opgenomen in dit : dat door de j eene vaste toelage zal worden toegekend aan die afdeeling waar de September-bneenkomst wordt gehouden. Beide voorstellen worden verworpen. e heer V A N T stelt voor art. 57 aldus te lezen: e afdeelingen zijn vrij in haar financieel beheer en ontj vangen eene geldelijke toelage uit de kas der voor elk lid der afdeeling, tevens lid der . .Nadat de heer A er op gewezen heeft, dat de faculteit der afdeeling om contributie te heffen daarmede onaangetast blijft, wordt het gewijzigde artikel aank X verder onveranderd. genomen, en het geheele k , en V worden onveranderd aangenomen. Bij behandeling van k XV, vraagt de heer V A N ETTEGE het woord. j wenscht den leden nog afzon-
-
17
-
derlijk kennis te doen geven van de verhoogde contributie. Ook de heer G E Z E L L E N acht dit noodig, maar bovendien het stellen der vraag tot welke categorie van leden men in het vervolg wil behooren. e Voorzitter meent, dat rondzending der Wet alleen voldoende is. Een voorstel van den Secretaris om bij de Nieuwe Wet eene circulaire te voegen, waarin de leden gewezen worden op de veranderingen gebracht in de stukken : , en, en : Uitgaven der , wordt aangenomen. a heeft dit plaats met het geheele k XV, nochtans met weglating van Art. Gü*, daar de heer opmerkt, dat dit art. geene overgangsbepaling is en niet in de Wet behoort. t Bestuurslid S vereenigt zich met het voorstel tot weglating van dit art., mits de Vergadering het Bestuur machtigt, om, in geval geen uitgever gevonden wordt, zelve de uitgave te doen plaats hebben, zooals vroeger bij de Oude Wet plaats had. t algemeene stemmen wordt dit voorstel aangenomen. e heer G E Z E L L E N wenscht nog concurrentie der uitgevers. n zal gevolg gegeven worden. e heer stelt nu voor: eene verandering te brengen in het houden der vergaderingen, wat echter niets met het herzien der Wet te maken heeft. j wenscht eene dag-vergadering, met daarop volgend maal, en den volgenden dag weer vergadering. j voorspelt veel goeds van deze wijziging. o Voorzitter belooft bij de volgende vergadering eene proef in dien geest te nemen. e heer V A N T stelt voor, thans geene nieuwe Bestuurders te kiezen, maar den aftredenden leden te verzoeken, hun mandaat tot 1 Jan. 1881 te blijven waarnemen. Bij acclamatie wordt dit voorstel aangenomen. e heer S stelt voor, dat de nieuwe Bestuurders toegang zullen hebben tot de vergaderingen van het bestaande Bestuur. t voorstel wordt aangenomen. e heer S wijst er op, dat, ook na de aangenomen wijzigingen van Art. 38, het Bestuur macht moet behouden om den prijs der uitgaven voor het publiek vast te stellen. e Wet wordt nu en Hoc met algemeene stemmen aangenomen. Een schrijven van den heer V A N N wordt voorgelezen. e Vergadering besluit, dat het Bestuur hierop zal antwoorden. e heer FOL maakt zich bekend als de inzender van het ontwerp Versch eidenheid en overeenstemming, maar beklaagt zich tevens over de bekroning van een ontwerp, hetwelk, afwjjkende van de bepalingen van het programma, op kleinere schaal geteekend is. e heer antwoordt, als lid van het Bestuur,
— 18 — dat het Bestuur deze bekroning heeft goedgekeurd, omdat zij slechts eene gedeeltelijke bekroning is, doch dit niet zou gedaan hebben, wanneer do Commissie van Beoordeeling had voorgesteld dit ontwerp ten volle te bekronen. Nog deelt de Voorzitter mede, dat de a. s. Septemberbjjeenkomst, volgens rooster te 's Gravenhage zal gehouden worden, wanneer de Afdeeling daartegen geene bezwaren heeft. e heer V A N meent der Vergadering te kunnen verzekeren, dat het der Afdeeling zeer aangenaam zal zijn in September de j en hare leden te mogen ontvangen. e begrooting van den Penningmeester (Zie Bijlage ) wordt toegelicht en goedgekeurd, onder dank van den Voorzitter, namens de Vergadering, aan den Penningmeester. e heer V A N E T T E G E meent, dat na de aanneming der Nieuwe Wet aan het Bestuur moet worden overgelaten de noodige maatregelen te nemen om van deze begrooting af te wijken. g wordt besloten. Op voorstel van den Voorzitter, besluit de Vergadering de algemeene bijeenkomst te verdagen tot September a.s. Vóór het sluiten der vergadering wenscht de Voorzitter nog een woord van dank te brengen aan allen, die door hunne opkomst blijk hebben gegeven van hunne belangstelling in de j bij de behandeling van onze Nieuwe Wet. r hij wijst den aanwezigen leden nog op de verantwoordelijkheid, die zij op zich hebben genomen door het aannemen der voordracht, daar zij nu ook aansprakelijk zijn voor de goede werking dezer Wet. e heer E dankt in het bijzonder den Voorzitter voor de leiding der Vergadering en spreekt den wensch uit, dat de Nieuwe Wet moge bijdragen tot het brengen van nieuw leven in deze j cn tot bevordering onzer Bouwkunst. e heer L vraagt nog het woord over eene aangelegenheid die de reeds aangenomen Wet betreft. Na het gevoelen der Vergadering in deze te hebben gevraagd, betuigt de Voorzitter den heer L zijne spijt hem hierover niet meer het woord te mogen verleenen. Niets meer aan de orde zijnde, sluit de Voorzitter de vergadering. Aldus opgesteld overeenkomstig de aanteekeningen gehouden op de 40 Algemeene Vergadering. 10
,
i
Secretaris
1880.
T.
.
20
10 Bijlage
.
R A P P O R T
der Commissie van Beoordeeling der Ontwerpen, ingekomen als antwoorden op de Prijsvragen, uitgeschreven in 1870.
e Commissie benoemd ter Beoordeeling der ingekomen antwoorden op de in 1870 uitgeschreven prijsvragen onzer , heeft de eer aan uw Bestuur het navolgende te rapporteeren. Op de Eerste Prijsvraag: Zes Woonhuizen voor den deftigen stand,
zijn N°. N". N°. N". N°. N°.
ingekomen zes antwoorden, met de navolgende motto's: 1. Tijd is geld. 2. X Siècle. 3. . 4. Eos. 5. Verscheidenheid en Overeenstemming. 6. Verscheidenheid.
N°. 1. Tijd is geld. e ontwerper van dit plan heeft zich oogenschijnlijk te veel door het motto zijner teekeningen laten leiden en is daardoor gekomen tot de aanbieding van een ontwerp, dat door de schetsmatige behandeling, vooral van plans en doorsneden, onafgewerkt en hier en daar zelfs slordig te noemen is. t denkbeeld om de gevels der zes huizen tot één geheel te vereenigen, en alzoo onder één gemeenschappelijk bouwkaraktcr op te nemen, miskent het hoofddoel der prijsvraag, dat, in afwijking van den karakterloozen vorm en eentonigen huizenbouw onzer dagen, wil, dat ieder woonhuis eene eigenaardige bouwtype vertoonen zal. Eene aaneenschakeling van opvolgende facaden als deze zou het eentonig karakter onzer plattelijstarchitectuur slechts door eene andere monotonie, met weinig oorspronkelijkheid, vervangen. Ook de tuingevels lijden aan de grootste eentonigheid, die noch door de weinig beduidende open warandes, noch door de uitbouwen voor de plaatsen van tijdelijke afzondering, kan worden weggenomen. e iudeeling der localiteiten beveelt zich door niets in het bijzonder aan. e sous-terrains zijn goed ingericht. e hoofdtrappen nemen, in evenredigheid der bebouwde ruimte, te veel plaats weg. n enkelen der woningen is door den zonderlingen trapaanleg eene voldoende communicatie van vóór- en achterhuis verbroken. n de plans A en kan zij, tusschen beneden- en bovenhuis slechts door de eetzaal plaats hebben. e salons der hoofdverdieping zijn öf te groot, öf van minder gelukkige verhoudingen. r is veelal de
gelegenheid voor kasten en andere huiselijke gemakken weggenomen, die nu, bij voortdurend gebruik der trappen, elders moeten gevonden worden. e balcons aan de bcl-étages, die meer bijzonder voor feestelijke gelegenheden schijnen te zijn ingericht, zijn, bij eene ruimte van 1.20 meter in het vierkant, te klein om aan het doel genoegzaam te beantwoorden. e overgelegde détailteekening van den salon aan den tuin is harmonisch ontworpen en draagt in de uitvoering de blijken van veel artistieke vaardigheid, waarvoor de lof niet mag ontbreken. e meerderheid der beoordeelaars vond evenwel te veel verschil in de middelmatige behandeling der gekleurde gevelteokening en de kunstwaarde van dit détail, om niet aan ingeroepen hulp van vreemde hand te denken. t deze niet zeer gewaagde veronderstelling waarheid behelzen, dan kan zoodanige handeling niet sterk genoeg worden afgekeurd. N°. 2. X S i è c l e . Van dit ontwerp kunnen wij niet anders dan met 'veel lof gewagen. e samensteller toont zich meester van zijne taak cn heeft vele bezwaren aan de geringe breedte der woningen verbonden, met gemak en op ongezochte wijze opgelost. e gevraagde teekeningen zijn naar de vereischte schaal aanwezig. e gevels zijn fiks en krachtig geteekend, verraden eene grondige studie van de onderscheidene renaissance-pcrioden van de 10° tot de 18° eeuw, en zullen, zoowel dooide oordeelkundige toepassing der bouwmaterialen, als de variatie en lichtspeling door loggia's, balcons enz. teweeggebracht, een gunstig optisch effect vertoonen. e torens, minder passende bij het karakter van een deftig woonhuis, hadden hiernevens gevoegelijk kunnen vervallen. Eene opmerking van vrij ernstigen aard, is evenwel tegen het ontwerp aan te voeren. e eisch van een eigenaardig bouwkaraktcr voor ieder woonhuis heeft de ontwerper alleen van toepassing op de facaden verondersteld. j heeft daarbij uit het oog verloren, dat de iudeeling der plans, voortvloeiende uit de verschillende levenswijzen en gewoonten der bewoners, hierbij een krachtige factor kan zijn, en het bouwkaraktcr zich even goed in de betimmering en decoratieve behandeling van het inwendige der woning op de meest onderscheiden wijze openbaren kan. r heeft hij in hoofdzaak slechts twee typen van indeeling gegeven, die. wat de opvatting betreft, nog zeer veel
21
22
met elkander gemeen hebben. Wij moeten erkennen, dat het woonhuis voor den deftigen stand aan den smaak van velen te gemoet zal komen. r er had meer verscheidenheid in de opvatting der plans moeten zijn. g deftig h gezin is gewoon zich andere eischen te stellen; en de ontwerper toont met zijne eenzijdige plan verdeeling, dat hij óf die eischen niet genoegzaam kent, óf ze met opzet eene andere richting heeft gegeven. j merkt in zijne e op, dat de gelegenheid tot het geven van feesten in gebouwen van dergelijken rang, bewoond door personen, die een verheven stand in de maatschappij bckleeden, een bepaald vereischte is. Wij voeren hiertegen aan, dat onder den deftigen stand ook de gezeten burgerij verstaan wordt, die door hare financicete positie zich alle gemakken van den tijdgeest veroorloven kan, doch daarom nog geene maatschappelijke positie behoeft te bekleeden, wier étiquette het geven van feesten voorschrijft. Ook zulk een deftig burger kan zijn invloed op het bouwplan doen gelden; en hoe aangenaam ook het gebruik zijn zal van drie opvolgende salons met wintertuin, die naar verhouding gedecoreerd en gemeubileerd moeten zijn, menig werkzaam huisvader, menige zorgvuldige huismoeder zullen aan de hoofdverdieping voor dagelijks wederkeerend gebruik het genlis betreuren van eene tiksche werk-of'kinderspeelkamer, of van een welingericht spreekvertrek. Zij toch, wier positie meermalen tot het geven van feesten aanleiding geeft, zullen zich in de meeste gevallen niet met een huis van 6 a 7 meter breedte vergenoegen. Ook de buitengewone zwaarte der muren, die, vooral wat sommige binnenmuren betreft, niet gemotiveerd is, doet zien, dat het plan niet geheel op Nederlandschen bodem gegroeid is.
del van een donkeren achtergrond. Stellen wij de bedoeling op prijs, het middel daartoe vinden wij ongepast. lijke vermeerdering van brandgevaar en voortvloeiende moeielijkheden uit gemengd bezit van den waterloop moeten steeds vermeden worden. n den geest der prijsvraag moet iedere woning van afwijkend bouwkarakter eene eigene kapbedekking bezitten. Wij eindigen deze opmerkingen met de verklaring, dat de zeer verdienstelijke arbeid in bijna elk opzicht tot het beste der ingezonden ontwerpen behoort.
Behalve het genoemde hoofdgebrek, is overal op schoone en evenredige verhoudingen gelet. t geheele ontwerp is met overleg bedacht en gerangschikt, en met smaak en kennis in teekening gebracht. Gelijke zorg strekt zich over de plans, binnen- en buitenordonnantiën uit. Tot de ondergeschikte aanmerkingen, die te maken zijn, behoort dat op entresols of bordessen geplaatste privaten, wel ruimte uitwinnen, maar overigens niet verkieselijk zijn. Verder, dat de gang achter de vestibule van de doorsnede over A. B. niet in elk opzicht niet het plan overeenkomt; dat kasten of bergplaatsen op de bel-étage bijna overal ontbreken. Beiden zijn evenwel ondergeschikte punten, die met weinig moeite zijn in orde te brengen, zonder dat het plan hierdoor in de hoofdzaak benadeeld wordt. t de zes gebouwen onder één kolossale kapbedekking zijn gedacht, vindt waarschijnlijk zijn oorsprong in den wensch des ontwerpers, om aan de zeer onderscheiden gevelbekroningen een rustiger aanzien te geven door mid-
N°. 3. . Voor dit ontwerp gevoelen wij weinige sympathie. Zij die in de bouwkunst meer met variatie, grillige vormen en gezochtheid op hebben, dan met eenvoud, ernst en waardigheid, zullen voor de zeer onderscheiden karaktertypen der gevels misschien als verdedigers optreden. Ons boezemen zij weinig belangstelling in. e ontwerper heeft zich niet aan de bepaalde maximumbreedte van iedere woning gehouden, maar is die in type B en te buiten gegaan. Niets is overgelegd, waaruit de opvatting der tuingevels zou blijken. Evenmin is eene lengtedoorsnede aanwezig. e indeeling der plans is over het algemeen zeer primitief. Er ontbreekt tc veel aan, dan dat het ons lust, alles of veel zelfs en dé tad te beoordeelen. t onderling verband der kamers is bijna overal verwaarloosd; nergens wordt eene suite van twee ruime vertrekken aangetroffen. Type geeft ons een gang te zien, die bij eene lengte van 18 meters, eene breedte van slechts 1 meter heeft, met een omgaanden hoek, die het lichteffect bederft, begrensd door tal van diepe kasten, die de sprekende getuigen zijn van de vele ruimte door verkeerde indeeling te loor gegaan. n vindt men eene vestibule van 4 bij G meters, die op een langen gang van slechts 1.10 meter uitkomt, terwijl het aangrenzend spreekvertrek van 2 bij 4 meters te vergeefs klaagt over de ongelijke verdeeling der aardsche goederen. Nog is er in eene zeer ongeriefelijke serre in het midden der woning, die de toetreding van zonlicht voor een groot gedeelte belemmerd ziet door de opgaande eerste verdieping, en die de overtollige geuren en dampen van de keuken ontvangt, welke alleen van de serre haar licht en lucht verkrijgen moet. n A stelt de ontwerper voor, om bij gebrek aan beter, de achterkamer als suite bij de voorkamer te gebruiken, zonder daarbij rekening te houden inet den tocht van de trap of de passage van het slecht-ingericht privaat. n de toelichtende e wordt de naïeve verklaring afgelegd, dat de benoeming der kamers is achterwege gebleven, omdat de bestemming meestal later door de bewoners geregeld wordt, zonder iets te gevoelen van de
-
— 23 — waarheid, dat toch iedere localiteit bij de bewoning zijne eigenaardige eischen heeft, die niet overal in het plan gelijkmatig kunnen bevredigd worden. Eene dergelijke verklaring voert met zich de kiemen der veroordeeling van eigen werk. Brengen beoordeelaren hulde aan den ijver en de vele moeiten, die de ontwerper zich getroost heeft, zijn werk moet als niet vatbaar voor bekroning of loffelijke vermelding worden ter zijde gelegd.
:
-
24 -
vraag met een eigenaardig bouwkarakter voor ieder woonhuis bedoelt. e in de e aangeduide weg tot het brengen van de gewenschte verscheidenheid in betimmeringen, stukadoor- en schilderwerken, is een huismiddel, dat geene ernstige weerlegging behoeft. Aan de gevraagde teekeningen, die tot volkomen duidelijkheid vereischten zijn, ontbreken in de eerste plaats de tuingevels. e mededeeling, dat de warandes van geschilderd hout, door glas gedekt zijn, is niet in staat om aan dit gebrek te gemoet te komen. Verder is er geene lengtedoorsnede, en détails ontbreken geheel. Wel verontschuldigt de ontwerper zich met de beperktheid van den vergunden tijd. r de minutieuse behandeling van plafonds, tuinen en verder decoratief' werk zijn hiermede in scherpen strijd en nopen ons te verklaren, dat aan de beantwoording der prijsvraag slechts ten deele is gevolg gegeven. e gevels zijn met smaak ontworpen en bevatten goede motieven. Jammer, dat de hoofdtoegang der beide gebouwen van het centrum eene goede uitwerking mist. Zij zijn op de helft der gevraagde schaal geteekend, wat de ontwerper eerst bij het opstellen zijner e zegt bemerkt te hebben. e behandeling daarvan is overigens met zooveel vlijt en zorg geschied, dat men inderdaad niet veronderstellen mag, dat de ontwerper, ter besparing van werk, de kleinere schaal heeft gekozen. Ondanks het onvolledige der inzending, komt aan dit ontwerp naar algemeen gevoelen, in volgorde van verdiensten de tweede plaats toe.
No. 4. Eos. t ontwerp bevat zeer veel goeds. e plattegronden zijn met veel zorg samengesteld. e localen, waar het hoofdzakelijk op aan komt, zijn goed geplaatst en hebben over het geheel fraaie verhoudingen. Ook de inrichting van trappen, gangen en dienstvertrekken is zeer te prijzen. Bij eene ruime opvatting der hoofdpunten, mogen evenwel de meer ondergeschikte zaken, als van dagelijkschen invloed op de bewoning, niet uit het oog verloren worden. Eene hoofdverdieping met slechts twee kasten voor huiselijk gebruik, zonder eigenlijk spreekvertrek, zonder garderobes of ruimten, die tot tijdelijke berging van voorwerpen, in het belang van bet gezin of de bediening der bei-étage behoeften zijn, is nog geen ideaal te noemen. e binnenplaatsen, die voor twee woningen gemeenschappelijk zijn aangelegd, zouden ter besparing van ruimte meer aanbeveling verdienen, zoo niet eene gepaste zucht naar algeheele vrijheid deze schikking weder minder verkieselijk maakte. t gevoelen van beoordeelaren was omtrent dit punt eenigszins verdeeld. n ieder geval was N°. 5. Verscheidenheid en Overeenstemming. men bet eens, dat zij, met betrekking tot den bebouwden t ontwerp verraadt practische ervarenheid in de plangrond, eene te groote ruimte innamen, en dat bij eene verdeeling, doch weinig oorspronkelijkheid in het algemeen. verplaatsing der trappen, wijziging van het privaat of e geprojecteerde woningen, hoewel kleiner dan de ontverhooging van het traplicht, een deel dier binnenplaatsen, werpen der mededingers, zullen aan matiggestelde eischen tot groot gemak der aangrenzende vertrekken, had kunnen benuttigd worden, om in het vroeger genoemde gebrek i over het geheel voldoen. t plan der middenwoningen komt ons het minst doelaan huiselijke gemakken te voorzien. matig voor. e trap ligt te afgelegen, om bij het bedienen e bovenverdiepingen zijn in zeer vele kleine comparop de verdieping gemakkelijk te zijn. e uitstekende toren timenten verdeeld, een stelsel dat hier te lande, waar men is voor het effect der tuingevels niet van genoegzame minder op vele dan wel op ruime kamers gesteld is, waarde, om het gemis aan vrijheid van uitzicht, hierdoor miader verkieselijk schijnt. Engelsche of gevulde krulmuveroorzaakt, te wettigen. ren, die men beter doet te vermijden, zijn er het noode ontwerper heeft, ook volgens zijne , de zakelijke gevolg van. plattegronden op drieërlei wijzen ingedeeld, en de vóóre ontwerper beeft zich zijne taak gemakkelijk gemaakt, en achtergevels in hoofdvorm, twee aan twee, aan elkander door aan iedere woning 0.50 meter breedte boven het gelijk gemaakt, in strijd met de prijsvraag, die voor ieder vastgestelde maximum te geven, in de vreemde verwoonhuis een eigenaardig bouwkarakter eischt. onderstelling, dat de vraag de binnenwerksche maat zou e privaten in huis 2 en 4 zijn niet goed geplaatst. kunnen bedoelen; alsof de dikte der buitenmuren op bee afscheidingen der tweede verdieping vinden voor perkt bouwterrein geene plaatsruimte zou behoeven. e een groot deel haar steunpunt in de halken, hetgeen gevels en plattegronden zijn twee aan twee aan elkander af te keuren is. gelijk gemaakt en geven slechts de helft van hetgeen de
25 —
Voor kasten en kleine huiselijke gemakken is evenwel goed gezorgd. e gevels aan de straat hebben iets gedrukts en zwaarmoedigs. e zich tegen de lucht afteekenende geveltoppen en dakspitsen konden bij meer verscheidenheid van vorm, meer wezenlijke overeenstemming uitdrukken. e sluitgevels vertoonen het meest eigenaardig bouwkarakter en zijn in het bezit van de beste verhoudingen. t centrum evenwel schijnt gedrongen en bekneld, cn de zakgoot doet eene onaangename uitwerking. Ook de tuingevels, vooral het middengedeelte, zien er somber uit en zijn niet bevorderlijk aan het verlangen om met het intérieur der tuinkamers kennis te maken. e bekapping der 2 en 5° woning schijnt niet in overeenstemming met die van dezelfde huizen in de tuingevelteekening aangegeven. e doorsneden zijn vrij goed bewerkt, maar schoorsteenmantels, glaspuien en verdere betimmeringen zijn wat plomp en munten door geene aantrekkelijke vormen of schoone verhoudingen uit. Ondanks de aangegeven gebreken, wordt aan dit ontwerp, in volgorde der verdiensten, de derde plaats aangewezen. C
— 26 — getroffen, schijnt ongemotiveerd en niet verkieselijk. e gevels zijn niet op de gevraagde schaal geteekend. Zij geven tal van bekende bouwmotieven en détails, die gansch niet onverdienstelijk, maar voor deftige woonhuizen te vol en te gezocht zijn. Zij zijn het beste gedeelte der overigens zeer middelmatige inzending, en hoewel niet alle onderdeden in even groote mate onze goedkeuring uitlokken, worden in de hoofddeelen bijna overal goede verhoudingen aangetroffen, die over het geheel een bevredigenden indruk geven. e e van toelichting heeft weinig te beduiden en geeft geene nieuwe denkbeelden aan. Voor bekroning of onderscheiding kan dit plan niet in aanmerking komen.
Aan de oproeping tot beantwoording der Tweede Prijsvraag : Verhandeling ocer den Scholenbouw,
is door niemand gevolg gegeven.
N». 6. Verscheidenheid. e indeeling der planOp de e Prijsvraag: nen heeft, volgens den ontwerper zeiven, veel overeenli komst, en is daardoor in strijd met het gevraagd eigenl| Be beide Gereis ran een Hoekgebouw, aan een ruim aardig bouwkarakter voor ieder woonhuis. met aanduiding der planrcrdeeling, Bovendien eischt de prijsvraag een volkomen duidelijk plan, met gevels, doorsneden en détails. e volkomenheid zijn ingekomen twee antwoorden met de navolgende motto's: laat veel te wenschen over, omdat het plan der sous-terN». 1. . rains, waarin de keukens en verdere dienstvertrekken moeten N». 2. . gevonden worden, geheel ontbreekt. Evenzeer mist men N°. 1. . t ontwerp is niet zonder vereene lengtedoorsnede over een der voornaamste gebouwen. dienste. e fiksche winkelruimte, de diepe schouwkasten Tuingevels cn detail, van welken aard ook, zijn niet te en verdere eischen voor den verkoop zijn goed opgevat. vinden. e op den hoek aangebrachte cirkelvormige uitbouw, t is geen gelukkig denkbeeld de middenruimten der met torenspits, waarin tevens het inspringend tochtportaal plans, in het renvooi met de namen van alcove, dessertvan deu winkel gevonden wordt, is eene gelukkige gekamer, boudoir, bestempeld, door gebrek aan direct licht, in een betrekkelijk duister te doen verkeeren. Wij hadden dachte, die de slankheid der facade bevordert en den wensch tot afwisseling bevredigt. liever, zij het dan ook niet in alle planverdeelingen, deze e buitenwaartsche voorsprong, ten behoeve van de ruimten van de achterzijde verlicht gezien door een open trap, komt noodwendig in strijd met iedere gemeente- of trapgat met lantaarn gedekt, tevens geschikt om een gebouwverordening en is daarom af te keuren. zelliger aanzien aan den hoofdgang of corridor en een beteren toegang naar het sous-terrain te verleenen. e e planverdeeling beantwoordt niet geheel aan de eischen plaatsing der trappen in de plans A , C en is zeer verder prijsvraag. e laatste vraagt zeer bepaald een winwerpelijk. e ontnemen aan de tuinkamers de vereischte kel met afzonderlijken buiten- en binnentoegang naar de ruimte en bovendien een vrij en onbelemmerd uitzicht. bovenwoning van 3 verdiepingen. e privaten in de huizen A en 7? zijn misplaatst en e ontwerper stelt zich een magazijn vóór met een eigen, maken den toegang tot het sous-terrain onmogelijk. niet van buiten toegankelijke trap naar de bergplaatsen e verplaatsing van de salons naar de bovenverdieping, op den zolder en de bij behoorende woning op de eerste waar overigens de slaapkamers en boudoirs worden aanverdieping. t afgezonderd en van de straat alleen toe-
-
— 28 —
27 —
gankelijk bovenhuis bevindt zich dan op de hooger gelegen étages en verliest hierdoor veel van zijne practische waarde. e steeds terugkeerende lichamelijke afmatting, door een trap van 50 a 55 treden, veroorzaakt, zal den bewoner en zijn gezin tot een waren gruwel worden en den wensch naar een spoedig vertrek levendig houden. e distributie is overigens goed, wanneer men den gang van de tweede étage daarvan uitzondert, die langs den buitenmuur zóó is aangelegd, dat de woon- en slaapkamers haar licht en lucht eerst uit de tweede hand ontvangen, wat bepaald is af te keuren. Ook de scheeve schoorsteenbemanteling in vertrek XX is onbehagelijk. Gevels en doorsneden zijn op 1 $ centimeter per nieter, en alzoo niet op de gevraagde schaal, bewerkt. Eene prijsvraag als de 3°, meer speciaal voor aankomende bouwkundigen, is op grootere schaal gewenscht, om daardoor de deugden en gebreken van kunstvorm en constructie vooral duidelijk in het oog te doen vallen. Van dien eisch mag het antwoord in geen geval afwijken. t zou anders veel spoediger in het oog vallen, dat de balconvoet van den uitbouw op gelijke hoogte met den raamdorpelband van de gevels ligt, waardoor óf het balcon onbruikbaar wordt, tenzij men het met een paar optreden bereiken wil; óf als bloemenplat vóór de ramen dienst doet, en dan op het schoonste punt het uitzicht belemmert. e architectuur der gevels, vooral het bovendeel, is niet onverdienstelijk. k is het de e renaissance, die hier hare eischen stelt, maar niet overal redegevend en met smaak is toegepast. e onophoudelijke repetitie der blokken van de winkelpui, als decoratieve bekleeding van kolommen en pilasters, is eentonig en onbehagelijk. e opgaande hoektoren moest als doniineerend deel van het bouwwerk het rijkst behandeld zijn en was daartoe ook alleszins geschikt. e ontwerper heeft dit anders begrepen en daardoor veel van het effect gemist. Ook laat de algemeene harmonie der détails veel te wenschen over. e kleuren, waarmede de gevelteekening is opgewerkt, doen aan avondverlichting denken en geven geen hoog denkbeeld van zucht naar waarheid en harmonie van kleur. N°. 2. . e inzender van dit ontwerp is niet gelukkig geweest in de opvatting van het hoofddenkbeeld. r het gelijkstrauts aanbrengen eener keuken met ruime binnenplaats, is de winkel die op dergelijken stand eene goede rente moet kunnen opbrengen, tot een minimum ingekrompen van 0.25 nieter in het vierkant. t men hieraf de benoodigde ruimte voor schouwkasten, lezenaars of andere toestellen tot étalage, voor toonbank, winkelkasten, tochtportaal enz., dan zal de ontwerper zelf moeten erkennen, dat hij voor de uitvoering
— 29
geen practisch ontwerp geleverd heeft. j schijnt dit zelf gevoeld te hebben, door in het plan, noch voor het tentoonstellen van goederen, noch tot het voorkomen van tocht, die op den hoek van een ruim plein toch zeer hinderlijk zal blijken, eenige maatregelen op de teekening aan te geven. t niet gevraagde magazijn boven den winkel, dat in de doorsnede meer als salon behandeld is en overigens het gebrek aan beneden plaatsruimte schijnt te moeten vergoeden, wordt bereikt door de eenige trap naar de bovenwoning, waardoor de dienst van dit magazijn en het mogelijk bezoek der clientèle, voortdurend met den dienst van het woonhuis, speciaal de keuken, in botsing komt. t is bepaald in strijd met de gestelde vraag, die twee afzonderlijke toegangen voor het bovenhuis eischt. e teekening der doorsnede is, zonder eenig bijzonder talent te verraden, met netheid afgewerkt, en de uitwendige betimmering wijst over het geheel vrij goede verhoudingen aan. t minder recht is dit op de facade toepasselijk. e doorgaande cordons en borstweeringen verdeelen haar in horizontale strooken, die aan het geheel een eentonig en vooral gedrukt voorkomen geven. j de opvatting van den ontwerper hadden wij liever eene galerij in den winkel gezien, met gedeeltelijken entresol, waardoor de hoek van het gebouw als hoofdpunt een royaler en rijziger aanzien had verkregen, en de fusie met den dienst van het woonhuis ware vermeden. e gevraagde tweede gevel is niet aanwezig. l hij zich uit de voorstelling van den hoofdgevel, in verband met het winkelplan duidelijk laat denken, en hier geheel overbodig is te noemen, zoo volgt hieruit toch reeds, dat de prijsvraag op meer variatie in het uiterlijk bedacht was, en het plan , ook op dit punt geene volledige beantwoording kan worden genoemd. e gevraagde Toelichting der constructie is afwezig. Voor bekroning of eervolle onderscheiding kan dit plan niet in aanmerking komen.
Als
é onzer beoordeeling diene het navolgende: E
— 30 —
doch daaraan eveneens met algemeene stemmen, ter waardeering van de ruime opvatting en de goede uitvoering, eene zéér eervolle vermelding met eene tegemoetkoming van ƒ 100.— (als de kas der j dit toelaat), is toegekend. Ten 3 . t aan het ontwerp N°. 5. V e r s c h e i d e n h e i d en O v e r e e n s t e m m i n g , naar het gevoelen der meerderheid van beoordeelaren, om de practische kennis, waarvan het blijken geeft, en de netheid der uitvoering, waarvan de hoofdgevels het bewijs leveren, eene loffelijke vermelding, met eene schadeloosstelling van / 75.— (onder gelijke voorwaarde) toekomt. e
E
.
e
t geene der beide antwoorden genoegzame Ten 4 . verdiensten bezit, om voor de bekroning in aanmerking te komen. Ten 5°. t aan het ontwerp N°. 1, met het motto , eene eervolle vermelding kan worden toegekend, met eene premie van ƒ 25.—, als tegemoetkoming voor den daaraan besteden tijd. t ligt tevens in de bedoeling onzer Commissie, van de ontwerpen N°. 4 en 5 der en het ontwerp N°. 1 der de uitgave te verzoeken op twee platen, achter het gewoon Verslag. Aldus opgemaakt in de vergadering van Beoordeelaren, gehouden te Amsterdam, den 10 April 1880. en
J. . E. N. C. . W.
Bijlage
.
Ü
. . . . ,
.
ü
Prijsvraag N . 2, 1879.
. :
Ten 1". t het ontwerp N°. 2, met het motto X S i è c l e , ondanks de aangegeven gebreken, naar het algemeen gevoelen van beoordeelaren, genoegzame verdiensten bezit, om daaraan als volle bekroning den uitgeloofden eereprijs van ƒ300 toe te kennen. Ten 2 . t het ontwerp N». 4, E o s , om het onvolledige der inzending, voor geene bekroning vatbaar is, e
-
e
.
Ontwerp van zes Woonhuizen voor den defligen Stand.
Toelichtende -
.
t ontwei]) is voorgesteld op 4 platen. n het programma wordt melding gemaakt, dat »ieder woonhuis een eigenaardig bouwkarakter zal hebben,"
waaruit de ontwerper begrepen heeft, dat dit vooral op de facades ziet, reden waarom terecht het eentonig aanzien, waarvan onze e steden, helaas! zoo zeer den stempel dragen, moet vermeden worden. Vandaar dat ontwerper de plannen in 2 categoriè'n verdeeld heeft. n.1. voor groote en kleine familiën. t spreekt vanzelf, dat bij de eerste categorie het aantal vertrekken grooter. de facades en binnenversierselen rijker zijn dan bij de laatste, waardoor vooral het uiterlijk eene gunstige gemotiveerde afwisseling verkrijgt. Tot de eerste categorie behooren de plans 1, 3, 4 en 6. e rez-de-chaussée bevindt zich op 1.20 . boven de straat, daar dit zoowel innerlijk als uiterlijk, meer aanzien aan het gebouw geeft. e sous-terrains als soubasements behandeld, verzekeren den gevel een solieden voet, doen hem over hot omringende domineeren en veraangenamen het uitzicht op de straat. e vestibule stijgt in waarde door het plaatsen van eenige treden, die met de trap naar de verdieping een schoon perspectief vormen. e groote salon of woonkamer is aan de straat gelegen, om den bewoners van het gezicht der dagelijksche passage te doen genieten. r ruime deuren geraakt men tot den salon of spreekkamer, die uitzicht heeft op eene rijkversierde, met glas overdekte binnenplaats, of wintertuin, en een geheel vormt met de dagelijksche eetzaal. r eene ijzeren a jour gewerkte trap, heeft men gemeenschap met den tuin, welke zoodanig is ingedeeld, dat de décoratieve punten, als: vazen, standbeelden, etc. in de gezichtslijn der vertrekken vallen. Om den achtergrond te maskeeren, heeft de ontwerper hier eene galerie italienne met grotten aangebracht. e rez-de-chaussée kan dus bij feestelijke gelegenheden tot eene suite van salons vereenigd worden, die, door hunne verschillende decoratie, een rijk en schilderachtig ensemble zullen opleveren. Volgens de meening van den ontwerper, is dit een vereischte voor gebouwen van dergelijken rang, bewoond door personen, die een verheven stand in de maatschappij bekleeden, en wien de étiquette noodzaakt van tijd tot tijd feesten te geven. Nevens de eetzaal is een office, voorzien van monteplats, aangebracht in de onmiddellijke nabijheid van de trap naar de sous-terrains. e indeeling hiervan is als volgt: e keuken, met waschplaats, is, met het oog op den dienst, dicht bij de trap geplaatst, terwijl men door eene ruime vestibule tot een basse-cour geraakt, hetwelk door eene trap gemeenschap met den tuin heeft. e dienst hiervan geschiedt dus langs dezen weg. Verder heeft men dienstbodenvertrek, kolenhok, wijn- en provisiekelder. Ofschoon oj) het eerste aanzien deze laatsten wegens de ongeiueeno
— 32
— 31 — diepte van het plan onvoldoende geventileerd schijnen, is dit toch geenszins het geval. e ontwerper heeft gedacht, in den schuinen hoek der keuken tegen den zijmuur eene ventilatiebuis te plaatsen, welke met de lucht der wijnen provisiekelders gemeenschap heeft door openingen in de muren tegen het plafond aangebracht. Eene calorifère, de vertrekken door middel van verhitte lucht verwarmende, is ongeveer in het midden van het plan geplaatst. Op den entresol is eene privé, met benoodigdheden, aangebracht, voor het gebruik der verschillende verdiepingen. e l en 2° verdieping bevatten ruime, welverlichte slaapkamers, toiletkabinetten en badkamer. e mansardes zijn voor het gebruik der dienstboden bestemd. n zijn overal in voldoend aantal aanwezig. e indeeling van de plans n".'s 2 en 5 is als volgt: e rez-de-chaussée bevat vestibule, salon, eetkamer en serre, welke, zoo noodig. als dagelijksche eetkamer kan gebruikt worden ; verder een kabinet voor verschillend gebruik aangewend. e sous terrains bevatten keuken met waschplaats, wijn- en provisiekelder, kolenhok en vestibule, welke toegang geeft tot een cour-basse, die door de trap in gemeenschap met den tuin staat. Op den entresol vindt men het privé ca., terwijl de l ' en 2° verdieping slaapkamers en kabinetten bevatten. n zijn ruimschoots voorhanden. e gevels zijn allen in deu renaissance-geest opgevat, gewijzigd naar de eischen des tijds. Om het schilderachtig aanzien te verhoogen, heeft de ontwerper sommigen er van met pignons, loggia's, torentjes, belvedères, brétèches, balcons, als anderszins, versierd, terwijl door aanwending van verschillende materialen, zooals: blauwen, zwarten (pierre de Tournai), bruinen (pierre dc . witten (pierre de Champsone), pierre de Gobertange en baksteen, alle eentonigheid verwijderd is. e
l
33
-
der omringende zooveel te meer doet uitkomen. t plint en de banden der rez-de-chaussée zijn van blauwen steen, het overige gedeelte der facade is van witten baksteen bedoeld.
Bijlage
.
34
1' Prijsvraag N°. 4, 1879.
N° 3, is eene lichte nuance van het tijdperk van te bespeuren, gemengd met silhouetten, die in de Vlaamsche renaissance te huis behooren. t bouwmateriaal bestaat uit witten steen.
van het ontwerp van zes woonhnizen, als antwoord op de in
N°. 4 is meer in e renaissance opgevat. Pilasterrijen van rijzige verhouding, voorzien met diamant koppen en décoratieve banden zijn hier op hare plaats. 0]) de 1" verdieping is een overdekte uitbouw (brélèche) aangebracht, waardoor men van uit de kamer het uitzicht in de straat verkrijgt. t gedeelte der facade is délicater dan het overige behandeld, niet alleen wat lijnen, maar ook wat kleur aangaat, daar het fries en de paneelen met faience versierd zijn, waardoor het geheel een polychroom aanzien verkrijgt. e rez-de-chaussée is uit baksteen en blauwen steen samengesteld, de rustieke banden, alsmede het soubaseinent zijn van geolieden nikschen steen bedoeld, die een zwart aanzien heeft en eene zeer schoone kleurschakeering teweeg brengt. Sommigen der sluitsteenen van de arcades zijn van gepolijsten bruinen steen (pierre de , de pilasters en lijsten van witten steen (pierre de Champsone) bedoeld.
Bjj het ontwerpen van het antwoord op bovenstaande prijsvraag, stelde ontwerper zich de vraag, of de schappij een blok huizen van zes woningen of zes op zich zelvcn staande woningen verlangde. Uit de zinsnede: »ieder woonhuis zal een eigen bouwkarakter hebben," meende hij tot het laatste te mogen besluiten, waartoe de omstandigheid, dat hij zelf, overtuigd dat ieder woonhuis een geheel, en geen gedeelte van een geheel, uitmaakt, een tegenstander is van blokwoningen wellicht zal hebben bijgedragen. Voor een woonhuis uit den deftigen stand is eene breedte van ö a 7 meter zeker niet ruim. r echter niet is uitgedrukt, of die maat buiten- of binnenwerks is, nam de ontwerper het maximum binnenwerks, waardoor de kamers eene behoorlijke breedte konden bekomen, zonder den gang te veel te versmallen. j werd hiertoe te meer genoodzaakt door het maken van de twee éénsteens-muren met eene spouw van éénsteensbreedte als scheidingsmuren. e ontwerper meende deze muren op genoemde wijze te moeten construeeren, ten einde de gehoorigheid, aan onze hedendaagsche woningen zoo bijzonder eigen, op te heffen. Tevens werd hierdoor de gelegenheid verkregen, de rooken luchtleidingen in die spouw te maken, waardoor de uitspringende schoorsteenboezems in de kamers konden vervallen. e plannen behoeven zeker geene verdere toelichting, daar de indeeling genoeg zichtbaar is. e plattegronden zijn twee aan twee gelijk genomen, waardoor drie verschillende indeelingen werden verkregen, en er toch eenige regelmaat bleef bestaan. n de betimmering, benevens het stucadoor- en schilderwerk, kan dan eenig verschil worden gemaakt, zoodat de woningen toch niet geheel gelijk zijn. Als materiaal voor de gevels is bedoeld gewone roode waalklinkers met hardsteenen plinten, kozijndrempels, cordonlijsten enz. en zandsteenen raamondijstingen, blokken, toppen en andere versieringen. c muren der binnenplaatsen worden gepleisterd. e waranda's zijn van geschilderd hout en door glas afgedekt. e ramen van de trapportalen zijn met gebrand glas ! bezet, ten einde het bekijken door de buren te beletten. e vestibules en gangen gelijkstraats eu in het sous-
n
e grootsche eu eenvoudige verdeeling van N°. 5 XV aan. e rez-dewijst duidelijk het tijdperk van chaussée als soubaseineut opgevat, dient tot voetstuk aan eene pilaster-ordonnantie, welke door 2 verdiepingen heengaande, den gevel een deftig aanzien verleent. t geheel is van witten steen.
N°. C doet de vrije opvatting de afwisseling der massa's en détails, benevens de verschillende bouwmaterialen, dadelijk aan het artistieke tijdperk der Vlaamsche renais1'acade N°. 1, links, draagt den stempel der e sance denken, in do C en 17" eeuw zoozeer in bloei. e achtergevels zijn zoo getrouw mogelijk in het kaen in het bijzonder der Venetiaansche renaissance, kenbaar aan de wijde vensteropeningen (venehennes) en de rakter der voorgevels weergegeven, oin ook met de binnendécoratie een harmonisch geheel te vormen. klassieke massa's in het algemeen. n de détails is de e constructie is te eenvoudig om hierover in détails te Vlaamsche renaissance kenbaar. Als bouwmaterieel is de s komen dergelijke gevallen veelvuldig in pierre de Champsone aangewend, die wegens zijne schoone treden. den gewonen huishouw voor. Als nadere toelichting diene kleur en hardheid, uitnemend voor ons klimaat geschikt is. alleen, dat de sous-terreins met gewelven op ijzerenjbalken N°. 2 duidt door hare strenge lijnen cn rechte rustende, overdekt zijn. e verdiepingen zijn van balklahoeken het tijdperk aan der Fransche renaissance, onder den gen en planken voorzien, terwijl enkele muren op zekere naam van style bekend. Eenvoud der motieven hoogte door ijzeren balken van vereischte zwaarte geschraagd geven aan dezen gevel een rustig uiterlijk, dat het pittoresque worden.
het jaar
1878,
door de
tol Bevordering
der Bouwkunst uitgeschreven prijsvraag.
n onder het motto E O S .
terrain hebben marmeren of mozaïk vloeren, terwijl de lambriseeringen van alle gangen, vestibiden en trapportalen van marmer zijn. e trappen, buitendeuren en ramen zijn van eikenhout, alle overige betimmeringen van greenen of vuren hout. e plafonds zijn van gips en pleister. Zij kunnen, als de kas van den bouwheer het veroorlooft, worden geschilderd. e teekeningen kunnen zeker niet volkomen als net afgewerkt worden beschouwd. e ontwerper, beperkt met zijn tijd, moest zich haasten gereed te komen, waarvan sommige deelen maar al te zeer het kenmerk dragen. e omstandigheid is ook oorzaak, dat de détails, die de ontwerper van de gevels meende te maken, niet konden worden afgewerkt. t de voorgevels op eene schaal van 1 , in plaats van 2 . per , is geteekend, moet worden toegeschreven aan cenc vergissing, die de ontwerper thans eerst opmerkt, waarom hjj te dezen opzichte een beroep doet op de toegevendheid van beoordeelaren. e tuinen, op den plattegrond gelijkstraats, wenscht de ontwerper dat buiten beschouwing gelaten worden: zij zijn slechts aangeduid tot vulling der teekening en kunnen dus niet als ontwerpen worden aangemerkt.
Bijlage
1= Prijsvraag, N°. 5, 1879.
.
behoorende bij het Ontwerp als antwoord op V" door de
uitgeschreven
tot Bevordering der Bouwkunst 1S7S.
:
EN E
. ? A A G.
Zes Woonhnizen op paal fundeering voor den deftigen stand.
t ontwerp bestaat uit acht teekeningen : 1 Voorgevel, 3 Plattegronden, 1 Achtergevel, 1 , 1 s achtergevel, 1 s binnenwerk. e ontwerper heeft de plannen op drieërlei wijze ingedeeld. — e voor- en achtergevels zijn, alhoewel in hoofdvormen onderling twee aan twee aan elkander gelijk, allen verschillend in de onderdeden. r is getracht het eentonige te vermijden en een schilderachtig geheel te verkrijgen. Bij de achtergevels was het verkrijgen van effect ge-
-
35
-
-
makkelijker door de verschillende voorspringende gedeelten die moeielijk aan de straatzijde zouden kunnen worden aangebracht, zonder het uitzicht gedeeltelijk te belemmeren. e bouwstoffen bestaan in onzen baksteen, met Escausijnschen steen voor plinten, dorpels enz. e versieringen zijn gedacht van witten Franschen steen (Euville of St. Joire) of Nederlandschen kunstzandsteen. e hoogte der paalfundecring is willekeurig aangenomen. Voor al de huizen zijn sousterrains voorgesteld wegens het aangename en gemakkelijke voor de bewoners en ook met het oog op de meestal lagere ligging der tuinen ten opzichte van de straat. r toelichting acht de ontwerper overbodig. j hoopt er in geslaagd te zijn, alles duidelijk op de teekeningen te hebben aangetoond.
naar het bovenhuis, bestaande uit de tweede en derde étage. Op de tweede étage vindt men de salon-, de zijkamer-, de spreekkamer-, een boudoir en de keuken met privaat, terwijl op de derde étage de slaapkamers en eene logeerkamer zijn. e trap loopt door tot aan de zolderverdieping, alwaar eene kamer voor de dienstboden is, benevens een ruime zolder. Op alle étages zijn schoorsteenen aangebracht, voorzien van marmeren mantels, die naar evenredigheid van bestemming verschillend versierd zijn. e gevels zijn in hoofdzaak van metselsteen met hardsteenen borstweering en plinten. Voorts zijn alle versieringen van Bentheimer- en hardsteen gemaakt. e ontwerper heeft getracht de gevels een net en flink uiterlijk te geven. A
e
Bijlage V.
36 —
1
Nov.
* SS
°> s O CCi 00
o O.
lot Bevordering der Bouwkunst in het jaar
t N°. N°. N°. N°.
1878.
: . ontwerp bestaat uit vier teekeningen. 1. Voorgevel, 2. Zijopstand en 3 plannen, 3. Eene doorsnede over de breedte en een dito over de lengte, 4. Een détail van den topgevel aan den zijopstand en een dito der deur, toegang gevende naar het bovenhuis. .
t gebouw is in twee deelen verdeeld, als den winkel met de daarbij behoorende woning en een bovenhuis. t winkelhuis (aangeduid op het plan, verdieping gelijkstraats), heeft ruime kasten tot uitstalling der goederen, eene groote kast tot berging en eene toonbank, alles naar de eischen des tijds ingericht. Bij dezen winkel is een kantoor met lessenaar en een privaat, licht ontvangende van eene daarboven gemaakte lantaarn. e trap (op het plan: verdieping gelijkstraats, aangeduid door ) geeft toegang naar de woning, bij den winkel behoorende. e woning, gelegen op de eerste étage, is voorzien van ruime geplafonneerde kamers met kasten, een keuken met toebehooren en een privaat. e trap loopt door naar de zolderverdieping, waar mede twee kamers zijn, benevens een zolder tot berging der goederen. e trap op de plannen aangeduid met X, geeft toegang
Bestuur der
tol
Q
Bevordering der
o
e Ondergeteekenden, allen leden der j tot Bevordering der Bouwkunst, hebben de nieuwe Conceptwet ontvangen en daaruit is hun gebleken dat het de bedoeling is, voortaan de tot dusver gebruikelijke geldelijke belooningen der bekroonde prijsvragen door eermetaal te vervangen. Zij zijn zich volkomen bewust, dat deze verandering deel uitmaakt van de voorstellen tot wetsherziening, indertijd ook door velen van hen onderteekend, met het oog op de goede strekking van het geheel, doch zij veroorloven zich, nu de Concept-wet bekend is, als hunne meening te kennen te geven, dat voor vele jonge bouwkundigen eene geldelijke belooning méér prikkel zal opleveren dan de kostbaarste medaille. e willen zij niet gezegd hebben, dat de financiëele quaestie de allesbeheerschende zou zijn; maar het is van algemeene bekendheid, dat aan het werken op prijsvragen opofferingen verbonden zijn, die ook geldelijke belooning wenschelijk maken. Zij verzoeken daarom dat deze wensch, bij Art. 28, op de algemeene bijeenkomst ter sprake worde gebracht. 12
i
.
W. J. J.
.
W.
S
E.
.
T
G.
J.
. T.
J.
. .
G. v. . J. B. . VAN J. P. T. VAN . . .
o
to
>
t.
£
a a
> -° 6o g<
3
S
60 .S
a ja
Jm
«3
J .3
ja
o te
c § <" 60 3
—
N
' ©
-
h-1
°
00 00
§
'ai X O'
O
&
n « 00
-O
M
^
-la
Pj
>l PQ W
O
cc cc
n
n
O ri
—
o O
—
m
Q
(O
§ «J
s
o
O GO * O C3
g
e -C
0 P
a
< 3
CS
S3
O c/5
3
60
a '3
<
"3 3
a a
1880.
A. W .
a
1 5
%o 3
Bouwkunst.
A
-
O pq
1879.
©
>
w w
p
. (Blad/.. 15).
het
a
ato
Aan Antwoord op de derde prijsvraag, uitgeschreven door de
"3 s
Prijsvraag N°. 1, 1879. Bijlage
O
c
2
li 3
£
-5 ao e o ü
. .
>
3
S3 « <
. .
.
S a 1
8 M Q
te 5 o W
5
» «
<
£2
Ea 5
42
41 on _
Ic s
G
2
VAN"
E gehouden op
co O
O
C CTQ
O O er-
O co «
S!
op <
O
03
- - 8H s
i
I I I ! 8 00
S g
-1
C5
0)
C'
W
H
Oi
CO
0
>
-
s
t
u
3
! 13
3
i n
e:
s ^ s
?
S
_ s 2.
CS a.
3
1b
ö
4
e <£ o a: 8 4 "o ff
^
(C
O*
w
I
I
I
« p
I
o
CO O
p
I
I
~J Ü'
CO O
I
I
© O
I
V» O
—) O
OS 3 5
I
o w e GO ~ l O
I
I
?
O O
N*
I
I
I
-> £ ÏS
s * 'i s
OS
CO
G
«O
o» OS
f
to CO
CO
W O
a
I
co
05
o
co
w
d co
CO
O
8
8 I
CO O
to —1 O
O
'
'l 'l
8 - 8 1 I N*
O os H-
Q
2
tr va
S 8
< 3
tO
C
*4
*.
H-
O» O O
—
to O O
'l
'l '
00
OS CO
8 ö' 8 I I I
r 1=1 § I
OS O
'l
g.
C 3
Pd
o CS (V
tc
a
Q
w
& * e
s.
"
L J
o O
s. s s
<5
a
O
k
9
E
S
*
ff
-
tr <=>
s 5
W
I§ g * § 2
.5" 2 O
—
—
'l
'l
'l
September
E 1880,
in het lokaal
E de V e r e e n i g i n g te 's
G Gravenhage.
CD
W
< 5»
30
E
0Q < C 3
door ook, en met het oog op hetgeen vroeger geschiedde en wat de Nieuwe Wet voorschrijft, stembiljetten rond te zenden, om op die wijze een kandidatenlijst te verkrijgen, de stemming te vergemakkelijken en zich te verzekeren van het al of niet aannemen eener benoeming. t ledental bleef ongeveer hetzelfde; slechts enkelen gaven kennis dat zij met den jare 1881 voor hun lidmaat. i. Ï schap bedankten, en ofschoon voor Januari nog meer e Voorzitter opent de vergadering met de volgende kunnen terugtreden, zoo mag toch het feit, dat de Nieuwe toespraak: Wet met algemeene stemmen werd aangenomen, met grond doen vermoeden, dat de voorgestelde veranderingen in de Nieuwe Wet, met ingenomenheid door de leden . . zijn begroet. r wij mogen niet vergeten, dat, ofschoon brekende Aangenaam is het mij u namens het Bestuur een welmet veel van het oude, het vorige ook veel goeds tot gemeenden morgengroet te kunnen brengen in de stad stand heeft gebracht en met erkentelijkheid de mannen 's Gravenhage, die zoovele leden onzer j huisj hebvest, en waar steeds een zoo krachtig en werkzaam aan- gedenken, die zich jaren lang voor de deel wordt genomen in de belangen onzer . ben verdienstelijk gemaakt en nuttig voor haar zijn werkzaam geweest. e ontvangst bewijst dit. t is u allen bekend waarom r de tijdgeest verandert en schept nieuwe behoeften het Bestuur u tot deze Algemeene Vergadering heeft bijen nieuwe zienswijzen, en wanneer dit in het algemeen eengeroepen. n de Vergadering van , te Amsterdam, geldt, zoo geldt het niet minder voor het gebied der toch werd door u besloten nu eene keuze van Bestuuri kunst en der bouwkunst in het bijzonder, en dan ook voor ders te doen, die geroepen zijn de Nieuwe Wet den l onze . Januari ten uitvoer te brengen. r het is niet voldoende, dat die geest der behoeften t zal u niet verwonderen, dat ik kort kan zijn, omvoor onze j zich uit in het eenvoudige satrent hetgeen gedurende de verloopen zomermaanden in menstellen eener Nieuwe Wet. die Wet moet ook worde j is voorgevallen. den toegepast door en in die richting, welke haar tot stand t vreugde vernamen wij de tijding van het geluk, m heeft dan ook heden ons samenzijn eene dat ons Vorstelijk , dat onzen Beschermheer Z. . bracht. bijzonder gewichtige beteekenis. We zullen de mannen moeden , door de geboorte eener Prinses is ten deel ten kiezen, van wien we overtuigd zijn, dat zij met warme geworden. sympathie en overtuiging niet alleen zullen handelen vole uitgaven der Boekwerken had zoo geregeld mogegens dc letter, maar ook vooral in den geest der Nieuwe lijk plaats. Wet. k eindig dan ook met den wensch, dat door onze s nu ontving het Bestuur van verschillende keuze de bloei en het prestige der j zal zijn zijden aanbiedingen voor het secretariaat der , verzekerd. t nieuwe Bestuur zal hierover te beslissen hebben. e prijsvragen die jaarlijks door het Bestuur worden Nu wordt overgegaan tot punt 2 der Agenda: de veruitgeschreven, zijn in behandeling, zoodat het Programma kiezing van een geheel nieuw Bestuur. e Secretaris daarvan, u spoedig zal kunnen worden toegezonden. deelt mede. dat voor kandidaat-Bestuurders de volgende t Bestuur heeft gemeend in uw geest te handelen, Tegenwoordig is het geheele Bestuur, behalve de heeren n. N en A V A N , die kennis hadden gegeven verhinderd te zijn de vergadering bij te wonen. Bovendien is de presentielijst geteekend door 30 leden, onder welken de Correspondenten (Schiedam) en (Weesp), en de Afgevaardigden p. S en . WOLTE (Amsterdam), j . c. S T O E L L E U (Arnhem), j . w. en . o. L A N C E L w. c. V A N G O O eu j.
, t t n
45
-
stemmen zijn uitgebracht: Voor vier kandidaat-Bestuurders buiten Arasterdam woonachtig: l. v. 3.
('sGrarenhaye) .
w.
.
.
.
.
.
.
.
Gravenhage).
.
w.
.
w. c w.
.
.
.
.
.
(Arnhem) .
s
(Utrecht)
.
(U/recht)
49 stemmen. 43 » 37 32 » 28 21 » 19 » 18 18 » 11 » 7
de Commissie voor stemopneming uit te maen ken, waartoe deze heeren zich bereid verklaren. e uitslag der stemming is als volgt: Uitgebracht zijn 36 stemmen, waaronder één blanco en één van onwaarde. e volstrekte meerderheid is dus 43 stemmen. Gekozen zijn de heeren: c ii.
N
4 4 4 3
Gravenhage) .
i.
3.
v.
(Zwolle) .
.
(Utrecht) .
C.
N.
. F . . . T
. . . . . . .
. E G. B. . A. . VAN N. l . . T. S . . . . . . . . . E A. A. S. .
» »
80 stemmen. 73 46 43 37 27 27 27 26 25 22 . 18
. . . . . . . . .
15
. 13 . 10 8 7 7 . 7 . 6
Y.
1.
A.
.
.
.
79
»
GO
.
.
.
»
73
3.
3.
Voor vijf kandidaat-Bestuurders te Amsterdam woonachtig. Uitgebracht zijn op: j.
»
.
.
.
»
»
»
56
»
»
52
»
»
52
»
»
47
»
»
43
»
5
w. c. 3
met 83 stemmen. p.
3.
3.
(/?0>v/ra'/^) . .
('.v
-
46
-
— 44 —
43 —
Verder dat de heeren o. 3.
o. en ii. , aan het Bestuur hebben kennis gegeven deze candidatuur niet te kunnen aannemen, terwijl de andere heeren de candidatuur aanvaard hebben. e Voorzitter verzoekt den heeren
.
.
.
e is bij eerste stemming het geheel Nieuwe Bestuur gekozen. Alle gekozenen nemen hunne benoeming aan; alleen de heer is niet in de vergadering tegenwoordig. e heer wordt nu met algemeene stemmen tot Voorzitter gekozen en aanvaardt deze benoeming. Nog wordt aangenomen, dat de l periodieke aftreding van het Bestuur zal plaats hebben in de Algemeene Vergadering van i 1881. e Voorzitter wenscht nu aan de Vergadering voor te stellen een Eerelid te benoemen. t is iemand, die gedurende 36 jaar zijn beste krachten aan do j wijdde. Al zijn de omstandigheden veranderd, en moeten nu nieuwe krachten eene andere richting aan de ontwikkeling onzer j geven, dan zij vroeger had, wij moeten daarbij de verdienste van onze voorgangers op den waren prijs schatten. Wij zullen dit doen wanneer we den heer . n. het eerelidmaatschap aanbieden. e Vergadering vcreenigt zich bij acclamatie met dit voorstel. n heer , die tijdelijk te Parijs vertoeft, zal per telegram van dit besluit worden kennis gegeven. e Voorzitter brengt nu in herinnering, dat bij de voorstellen tot wetsherziening, ook duidelijk de wensch werd uitgesproken een waardig Gebouw voor onze schappij te verkrijgen. j gelooft dat die wensch algemeen is, en dat er werkelijk behoefte aan grootere en betere localiteit bestaat. j stelt daarom voor, dat de Vergadering het nieuwe Bestuur machtige, om, wanneer de financiën der j dit zullen toelaten, dezen wensch te verwezenlijken. t algemeene stemmen wordt deze machtiging gegeven. Nog dankt de Voorzitter de afdeeling 's Gravenhage voor de uitstekende ontvangst en de sierlijke expositie, die getuigt van een bloeiend leven. s t 0
e heer heet hierop de n der j namens de Afdeeling welkom te 's Gravenhage. e g is eene schoone stad en draagt met recht den naam van vorstelijk 's Gravenhage, zoowel door hare omstreken als door haar ruimen aanleg en de kunstschatten, waarop zjj roem draagt. j twijfelt niet, of de leden zullen, vergeleken bij vóór acht jaar. toen de j hier ook vergaderde, veel vooruitgang en verbetering opmerken. j is er ook trotsch op, dat 's Gravenhage met Amsterdam den roem deelt, dat in deze beide steden de Nieuwe Wet tot stand kwam. j hoopt dat de bloei der schappij er door bevorderd worde. e heer bedankt de aftredende Bestuursleden voor den ijver, dien zjj steeds betoonden voor onze schappij en voor het goede dat zij in moeieljjke dagen tot stand brachten. e heer krijgt nu nog het woord en ontvouwt zijne denkbeelden over de toepassing der Nieuwe Wet. e heer vóór het sluiten der vergadering nog gaarne hooren, hoe de andere uitgebrachte stemmen waren verdeeld. e heer voldoet hieraan namens de Commissie van stemopneming. Behalve de gekozenen kregen de heeren: w. c.
29 stemmen. .
.
.
.
.
.
.
29
»
28
27
»
. 27 15 . 12 . 12 . 10 . 6 . 4 . 3
> »
3
»
2
»
e Vergadering vereenigt zich met dit voorstel. e Secretaris ontvangt de volgende antwoorden. Op Vraag 1: Bestaat er, met het oog op het erkend gemis aan voldoend bouwkundig onderwijs in Nederland, aanleiding om bij de e g aan te dringen op het stichten van een leerstoel aan de e te Amsterdam? namens de afdeelingen '* Gravenhage, Zeiden, Utrecht en Zwolle.
Op Vraag 2: s de baksteen- (terra-cotta-) industrie in Nederland, in vcrgeljjking met het buitenland, op de hoogte van haren tijd, en wat kan tot verbetering gedaan worden? t het gebruik van in den laatsten tijd ingevoerden schen baksteen voordeel op? namens de afdeelingen 's Gravenhage,
en Utrecht.
Op Vraag 3 : Welke middelen heeft men voor het keuren van dakleien ? namens de afdeelingen Amsterdam, 's Gravenhage, en U/recht,
Op Vraag 4: e kunnen opgaande muren het best tegen opstijgend vocht beveiligd worden? namens de afdeelingen Amsterdam, 's Gravenhage,
de afdeelingen Amsterdam, 's Gravenhage en Utrecht.
Op Vraag 6: s er in de laatste jaren vooruitgang te bespeuren in de kunstmatige droging van timmerhout? namens de afdeelingen Amsterdam, 's Gravenhage, en Utrecht. Op Vraag 7: Wat is de beste constructie voor brandvrije vloeren? namens de afdeelingen
2
>
2
»
1
»
1
a
1
»
Utrecht en Zwolle.
Op Vraag 5: n hoeverre verdient de bekleeding met fayence-tegcls voor buitengevels aanbeveling ? Welke wijze van bevestiging is de meest deugdzame? Wat is er te zeggen van eene meer algemeene toepassing van verglaasd aardewerk aan buitengevels? namens
en Utrecht.
Op Vraag 8: Welke middelen kan een gemeentebestuur aanwenden, om het stichten van particuliere bouwwerken, die aan de eischen van degelijkheid en schoonheid beantwoorden, te bevorderen? namens de afdeelingen 's Gravenhage, dam, U/recht en Zwolle.
e Voorzitter bedankt, namens do Vergadering, de Come heer gelooft de tolk te zijn der Vergadering, missie voor het volbrengen harer moeieljjke taak. j wanneer hij den Voorzitter bedankt voor zijne uitstestelt voor de Algemeene Bjjeenkomst wegens het vergekende leiding. vorderde uur uit te stellen en de antwoorden op de uite vergadering wordt daarop gesloten. geschreven vragen bij den Secretaris in te leveren, opdat Aldus opgemaakt volgens de gemaakte het Bestuur deze kan doen drukken, wanneer het dit aanteekeningen. wenschelijk acht. T. , Secretaris.
jifotto:
lc
Siècle.
O N T W E R P
Ontwerper H.
Verslag 1880.
le
V A N Z E S
W O O N H U I Z E N E
P V E 3oUïEf\r\AlN£ . t Vnliiult iVntiiu.ltt'Xrufrx.
iBrrfplttt.
E *Vt,ld*U. .-Vnt'iule
ENTr\E-5ü
/ « W A / * » . ! S*lm. t&/mJ/rtxV.*£ r/t**l
fvVC
,
7
tr J^ï/t
, k
PHOTnLlTH
WEONER
A
MOTTU.
' AelrnAoil
o WC.
A M ST.
tSutff : WC
i- E TAGE 2-' E CÉ tVnfiiulr.f\irliiuJf.i VnliiulirViui/hb ^ % i 4 » w % ^ / i % i / W C/S Ü M. *X*it**r.
.
1
5
E
T
A
C
E
1.
-P . Sink OniwcffHT II. »
O
G
- B
G
Z E S W
S
\rntaa 1800 N
Versla.? 1880.
3.
Slede. j i
le (prijsvraag,
le- (BcTerooning.
mr.r 71 O N T W E R P i'lli
V A N
Z E S
.DK.
W O O N H U I Z E N
«
f
.
E vruc.tus A . B.
O O R S N E D E
_,.f!
ÏTSÏ.4
/
7>%
I
f
ï!
F
fin
It l Ooo
D o C R S N C U E
w i M i « (
C
.
!
l^JP^%5f fill: 4-...1-
r ïïiiïTirrrnnrwTOi H I « I I
t
' Er. b i c-jfe">4' '! Jfe fc*=-l
.fl E^y.
-'k-
* 4^
R 1
"
In
V
Tl
i InfTÏÏI
i L]O
C
VOL,4EMI>
. Nl.
i^^^iki^i^atliW^^SgPi
II I ilfikaS
jgjÉÉi
JüLJ SCHAAL
*
U
T
j N e: n E
CK»
f. k .
I
Verslag '1380.
3.
Siede.
j Ontu-erver H. fivers.
le
0 N T W E RP JOii F\S
E
voi.r.[iB
le (Belerooning.
V A N
Z E S
OO
W O O N H U I Z E N
3 E
. vot.a
(
.
A.B.
!
1 JL
r-mW
A C H T E ^ E V E L S -
w
1IL DoOnSKEUE
li
i
«4
.
I
WKC.NEK
E
i.5 C M S
L. M. DoOP^SNEDEvoniLNS P - R
-
vct
»
f.fC.
Jtfotto.
Siede.
Verslag 1880
le
O N T W E R P
le
bekrocning.
V A N Z E S
W O O N H U I Z E N
Verslag 1880
J£oüo: lc
Ontwerper W. J. Vziijk
O N T W E R P
2e bekrooning.
V A N Z E S
W O O N H U I Z E N
Jüfotto: Ontwerper W. J.
VuijJc.
Verslag 1880 le O N T W E R P
2e oekrooning. V A N
Z E S
W O O N H U I Z E N
Verslag 1880
otto: Verscheidenheid cn Overeenstemming Ontwcrzer
Q-. A. lc
O N T W E R P
3e oekrocning.
V A N
Z E S
W O O N H U I Z E N
J£otto:
Verscheidenheid Ontwerper
en
Verslag 1880
Overeenstemming
G-. A. Fol.
le
O N T W E R P
3e lekrooning.
V A N
V
Z E S
W O O N H U I Z E N
Jifrtto: Verscheidenheid en Overeenstemming. Ontwerper
Q. A.
Verslag 1880
X.
N
u
.
r t v t i c u i M m .
Curutai'vn. ró
LnrAfioAr-rs
5.
A ooisfrcnvii
,
£ VistfSuU.
/>rv«'m
W/V/AT,
«T 4 4*
, .
i9
,
et.
' /rttju. WftiXrvrttfer Arwntfj/tyïfaAJer
/i
n.vnrhiunlirjr /Sijt/nit/rn .
ft*
3? stu/c
Wwiv iith Aiïrtxm Am.it
JJ.
u
Bydruftrv. l)lfl
3'. stuft.
lii/i
Am.it/Wii/i-
Hi/
stuk liih
Anst
