Ton Koene. Ongecensureerd. Lemniscaat

afghanistan ongecensureerd

2

Ton Koene

Af g h a n i s ta n Ongecensureerd

Lemniscaat

Dit boek is mede mogelijk gemaakt door financiële steun

p r o l o o g De wraak van het Westen

van het Fonds voor Bijzondere Journalistieke Projecten. Ook grote dank aan de Volkskrant en uitgeverij Lemniscaat. Zonder hen was dit boek nooit verschenen. Ik draag dit boek op aan Natalie Righton, correspondente

5

voor de Volkskrant in Afghanistan, die het lef heeft onder moeilijke omstandigheden, prachtige en kritische reportages te maken voor de krant.

Op 11 september 2001 schrok de wereld op van de terroristische aanvallen op de Verenigde Staten. Met gekaapte passagiersvliegtuigen vielen terroristen het World Trade Center en het Pentagon aan. Duizenden mensen kwamen om het leven. Al-Qaeda werd verantwoordelijk gehouden voor deze terreuraanslagen. Het Westen, met de Verenigde Staten voorop, wilde wraak nemen en voorkomen dat dit ooit nog zou gebeuren. De Verenigde Staten en Groot-Brittannië richtten daarom op 7 oktober 2001 de Operation Enduring Freedom op tegen Al-Qaeda- en Taliban-eenheden in Afghanistan. Het Talibanbewind werd deels verjaagd. Om de nieuwe interim-regering in Afghanistan te hel-

© tekst en foto’s: Ton Koene, 2011

pen bij de handhaving van de veiligheid, stelde de Veiligheidsraad van de Ver-

Foto vorige pagina: Een Pathaanse boer in Uruzgan

enigde Naties de International Security Assistance Force (ISAF) in. De ISAF

Foto cover: Afghaanse vrouwen wachten voor medische

bestaat uit 140.000 westerse militairen, waaronder 100.000 Amerikaanse

zorg in het ziekenhuis in Lashgrakah, Zuid-Afghanistan

soldaten. De belangrijkste bijdrage van de Nederlanders aan de ISAF-missie was

Foto achterkant: Een vrouw verkoopt het vrouwenblad ROZ in de hoofdstad Kabul Nederlandse rechten Lemniscaat b.v., Rotterdam 2011 isbn 978 90 477 0415 7

Task Force Uruzgan. Nederland leverde tussen 2006 en 2010 ieder jaar gemiddeld bijna tweeduizend militairen als ondersteuningsmacht voor de ISAF. Op 31 juli 2010 werd deze missie na vier jaar beëindigd. Vijfentwintig Nederlandse militairen waren toen om het leven gekomen. Aan het begin van 2011 waren 2553 soldaten van de westerse coalitie gesneuveld.

Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/

Het aantal burgerslachtoffers neemt sindsdien elke maand toe in Afgha-

of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie,

nistan. Mei 2011 was de dodelijkste maand volgens de VN. In deze maand

microfilm, geluidsband of op welke andere wijze ook,

kwamen 368 burgers om het leven en 593 raakten gewond. Naar schatting

zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de

zijn er in de laatste vijf jaar ruim tienduizend burgers omgekomen in het Af-

uitgever.

ghaanse conflict. (Deze data wordt pas sinds 2006 bijgehouden.) De Taliban en andere anti-overheidsrebellen zijn verantwoordelijk voor meer dan tach-

Druk en bindwerk: Wilco, Amersfoort

tig procent van de burgerslachtoffers. Bijna een vijfde van de burgerslacht


om als vrouw in dit gevaarlijke land, twee jaar lang en

6

7

enkele uren verblijven. Het risico om ontvoerd te worden,

coalitietroepen. Afghanistan wordt – na tien jaar aanwezigheid van westerse

was op sommige plekken groot. Bepaalde wegen konden

soldaten – voor zowel Afghaanse burgers als westerse militairen met de dag

we niet gebruiken vanwege het grote gevaar van bermbom-

gevaarlijker.

men. Maar door onafhankelijk van het leger rond te reizen,

Na hevige politieke debatten in de Tweede Kamer is de Nederlandse mis-

kregen we wel een realistisch beeld van het land. Burgers

sie in Afghanistan herstart in de zomer van 2011, weliswaar in een andere

en autoriteiten kon ik vrij fotograferen, zonder dat een be-

provincie in het noorden van Afghanistan: Kunduz. De Nederlanders gaan

waker met kalasjnikov over mijn schouder meekeek. Veel

ditmaal niet vechten, maar helpen met het trainen van Afghaanse politie-

van de foto’s in dit boek zijn het afgelopen jaar gepubli-

agenten.

ceerd in de Volkskrant. De bijschriften reflecteren mijn me-

Er is veel kritiek geuit op de media tijdens de uitvoer van de eerste Neder-

ning en niet noodzakelijkerwijs die van de krant.

landse missie in Afghanistan. Journalisten zouden niet objectief zijn geweest en overwegend verslag hebben gedaan door embedded met het Nederlandse

Ton Koene, augustus 2011

leger mee te reizen. En daar waren goede redenen voor. De grote dreiging van

gijzelneming door de Taliban en van bermbommen en criminelen maakte het gevaarlijk voor journalisten om in dit land vrij rond te reizen. Slechts een handvol journalisten reisde wel onafhankelijk rond in Afghanistan, dus zonder bescherming van het leger en buiten de zwaar beschermde legerbases. In 2010 en 2011 reisde ik als zelfstandige freelance fotograaf door Afghanistan, samen met de Volkskrant-correspondente Natalie Righton. Wij gingen in deze periode tweemaal embedded met het Nederlandse leger mee voor een periode van twee weken. De andere reizen in Afghanistan waren zonder militairen of andere gewapende bescherming. We werkten met Afghaanse vertalers en regelden ons eigen transport. Meestal reden we rond in een aftandse Toyota Corolla – zeer gangbaar in Afghanistan – om zo weinig mogelijk op te vallen. Vanwege de onveiligheid waren ook wij beperkt in onze bewegingsvrijheid. We konden op de meeste plekken slechts enkele dagen of zelfs maar



offers is omgekomen door oorlogsgeweld dat is veroorzaakt door westerse

8

De moellah heeft altijd gelijk

Afghanistan heeft een andere jaartelling dan het Westen. Vol-

Deze moellah, een islamitische geestelijke, studeert in de

gens hun kalender is het nu het jaar 1390. Veel buitenlanders

Koran in de tuin van de Blauwe Moskee in Herat. Dit hei-

maken hier grappen over. Volgens hen leeft Afghanistan nog

lige boek bevat 6200 verzen. Als geestelijk leider dient hij

in de Middeleeuwen. ‘Het is hier 1390 en in dat jaar waan

de Koran uit zijn hoofd te kennen. Moellahs worden door

ik mij regelmatig’, zeggen ze. Als je het ‘moderne’ glazen

Afghaanse moslims beschouwd als experts op elk gebied

stalletje op de foto even wegdenkt, zou deze foto inderdaad

dat raakt aan het islamitische geloof. Aangezien er veel kan

ruim zeshonderd jaar geleden genomen kunnen zijn. In veel

worden geïnterpreteerd als ‘rakend aan het geloof’, hebben

opzichten is er in Afghanistan weinig veranderd gedurende

moellahs in de praktijk een zeer invloedrijke stem in alle

de afgelopen eeuwen. In de meeste dorpjes is geen riolering,

maatschappelijke zaken.

geen elektriciteit, geen verharde weg, geen opgeleide dokter.

Zij beslissen bijvoorbeeld over ruzies, trouwerijen, han-

Tien jaar geleden, toen westerse legers Afghanistan bin-

del, onderwijs en het lot van vrouwen. Ook in de rechtspraak

nentrokken en het Talibanregime grotendeels uit de steden

hebben moellahs een invloedrijke rol. Het is vergelijkbaar

werd verjaagd, hadden veel Afghanen grote hoop dat hun

met de rol die Nederlandse priesters vroeger hadden in het

leven beter zou worden. De meesten hebben die hoop in-

dorpsleven. Als de priester zei dat het goed was, dan was

middels verloren. Ze zijn nog net zo arm als toen en in de

het goed. Moellahs in Afghanistan zijn overwegend behou-

meeste dorpjes is nog steeds geen geen riolering, elektrici-

dend in hun opvattingen. Veel jonge en hoogopgeleide Af-

teit, verharde weg of opgeleide dokter. Zelfs in de hoofdstad

ghanen in de steden beginnen moeite te krijgen met deze

Kabul, waar inmiddels miljarden euro’s aan hulpgeld naar

traditionele en beklemmende kijk op het leven. Toch zal

toe zijn gestuurd, zijn bijvoorbeeld nauwelijks fatsoenlijke

niemand het wagen in het openbaar de moellahs tegen te

wegen. Bijna alle straten zitten vol gaten. Er is niemand die

spreken. Hun oerconservatieve stem is de wet. Kritiek op

het hulpgeld besteedt om ze te repareren.

het geloof en op de moellah kan in Afghanistan betekenen

Volgens Afghanen steekt de nieuwe regering-Karzai

dat je als ‘afvallige’ wordt bestempeld. Daarop staat vol-

– gesteund door het Westen – het hulpgeld in eigen zak.

gens de moellah de doodstraf. Hij is wetgever en rechter

Miljarden verdwijnen ook volgens diverse vooraanstaande

tegelijk.

media in zakken van de elite. Afghanistan is daarmee een

De man op de foto was zo geconcentreerd aan het stu-

van de meest corrupte landen ter wereld. De andere kant

deren dat hij mij niet opmerkte. Het was een erg rustge-

van het verhaal is dat de gewone Afghanen zelf ook geen

vend tafereel. Oude moellahs zien er vredelievend uit. Maar

belasting betalen. Intussen verwachten ze dat hun regering

ze zijn regelmatig haatdragend tegenover buitenlanders en

alle problemen in hun land oplost, of dat buitenlanders alle

schuwen het niet om geweld te prediken als ze denken dat

openbare voorzieningen betalen.

hun gezag wordt ondermijnd.

De twee Afghaanse mannen op de foto maken een praatje voor de moskee in Herat. Ze zijn gekleed in typische Afghaanse winterkleding: een lange wollen jas of bruine wollen deken die ze om hun schouders dragen. Oude mannen dragen overwegend een tulband. Een baard getuigt van wijsheid en moet volgens de traditie minstens een vuist lang zijn. Oude mannen genieten veel respect in de Afghaanse cultuur.

9


H et jaar 139 0

Bidden in de moskee De Masjet-e-Jam-Moskee – ook wel bekend als de Vrijdag-Moskee of Blauwe 10

Moskee – is de grootste moskee in de stad Herat. De moskee is een voor-

11

beeld van de vroegere hoogwaardige islamitische architectuur. De wanden achthonderd jaar geleden gebouwd in de tijd dat Alexander de Grote heer en meester was in het gebied. Herat was van groot militair en economisch belang. De stad was een belangrijke handelsplaats langs de Zijderoute, de voornaamste handelsweg tussen het Westen en het Verre Oosten. Vooral op vrijdag wordt deze moskee nog altijd druk bezocht door gelovige mannen. Het middaggebed is het populairst. Een halfuur voor de preek stroomt de moskee langzaam vol en hoor je het gemoedelijke geroezemoes van zacht kletsende mannen, wachtend tot de imam zijn preek begint. Tijdens het gebed wordt er door de imam gepredikt over zaken als terrorisme, politiek en de relatie met het Westen. De moellahs zijn zeer negatief over de rol van het Westen in Afghanistan en zetten de bevolking vaak aan tot geweld. Regelmatig worden er na het vrijdagmiddaggebed demonstraties georganiseerd in de straten van steden door heel Afghanistan. Op deze bewuste vrijdagmiddag was het rustig en gingen de moskee bezoekers verder met hun dagelijkse bezigheden. Een week eerder was het anders. Toen ging er een menigte woedend de straat op om te demonstreren tegen de Koranverbranding in de VS. In een provincie verderop werden toen enkele buitenlanders afgeslacht door boze moskeegangers.



zijn versierd met geglazuurde, handgeschilderde tegels. De moskee werd

12


Biddende Afghanen bij het graf van een martelaar.

Een van de vele moskeeën in Herat.

14

Kiezen in Afghanistan

15

In september 2010 vonden in Afghanistan parlementsverkiezingen plaats. lementsleden werden verdacht van corruptie en duistere praktijken. Posters van vrouwelijke kandidaten werden door conservatieve burgers beklad of verscheurd. De meeste Afghaanse mannen vinden dat vrouwen niet in de politiek horen, maar achter het aanrecht. Vrouwelijke kandidaten zijn zelfs met de dood bedreigd. De Taliban zijn fel tegen een democratisch gekozen parlement. Zij willen de sharia invoeren, de streng-islamitische wetgeving. De sharia regelt zaken zoals kledingvoorschriften, verhouding tussen mannen en vrouwen, erfrecht, strafrecht, belastingen, spijtwetten (o.a. halal, haram, alcohol), geloofs afval en blasfemie. De Koran is een van de belangrijkste bronnen voor deze wetgeving. De Taliban probeerden de verkiezingen te ontwrichten en kiezers werden geïntimideerd. Ze lieten bij moskeeën flyers neerleggen met bedreigingen aan iedereen die wilde gaan stemmen. Om de kiezers te beschermen werden er zo’n driehonderdduizend Afghaanse militairen en agenten ingezet. Zeker honderdvijftig stembureaus waren doelwit van aanslagen door de Taliban. Daarbij vielen vijftien doden. Toch brachten 5,6 miljoen Afghanen hun stem uit (een opkomst van veertig procent).



Overal in de steden hingen posters van kandidaten op grote billboards. Par-

D e wijsheid der ouderen 16

De onafhankelijke Kiescommissie (IEC) van Afghanistan

17

verklaarde in 2010 een kwart van alle stemmen ongeldig. gepaard met grootschalige fraude en onregelmatigheden. Shura is een Arabisch woord dat ‘advies’ betekent. In Afghanistan is een shura een raad van ouderen in een gemeenschap. Dat kan op dorpsniveau, maar ook op district of provinciaal niveau zijn. De leden van de ‘raad van ouderen’ nemen binnen een gemeenschap belangrijke beslissingen. Shura’s bespreken zaken zoals straffen, conflicten, rechten, belastingen en veiligheid, of praktische zaken zoals de aanleg van een nieuw irrigatiekanaal in het dorp. Toetreding is niet gebaseerd op professioneel specialisme, maar op senioriteit en de positie binnen de gemeenschap. Afghanen zijn van mening dat dit de uiterste vorm van democratie is. Veel shura-leden zijn religieuze leiders en nemen de Koran als inspiratiebron voor hun visie op het leven. Vooral onder de Pathaanse shuraleden verschillen hun visies niet veel van die van het Talibanbewind en hun sharia-filosofie. De bijeenkomst van een ‘adviesraad’ kan uren duren, omdat veel leden van de raad hun zegje willen doen. Afghanen zijn meesters in het voeren van lange pleidooien. Mensen nemen ruim de tijd om naar elkaar te luisteren en te discussiëren.

Deze shura vond plaats in Jalalabad met president Kar-

zai en ging over over veiligheid in hun gebied. Dat resulteerde echter in een drie uur durende monoloog van de president Karzai.



Ook de presidentsverkiezingen van het jaar daarvoor gingen

K weekvijver van terroristen Madrassa is het Arabische woord voor school. Het woord geldt zowel voor seculiere als voor religieuze scholen. In de westerse wereld wordt het woord madrassa gebruikt 18

voor een Koranschool, een religieuze school waar de islam

19

wordt onderwezen. Natuurlijk zijn er madrassa’s waar louristen worden klaargestoomd. Maar een madrassa wordt steeds vaker geassocieerd met een Talibanschool of moslimextremisme. In religieuze madrassa’s neemt de recitatie van de Koran de belangrijkste plaats in. Dit houdt in dat studenten de Koran letterlijk uit het hoofd moeten kunnen opzeggen, in de klassiek-Arabische taal. Veel Afghaanse en Pakistaanse studenten zijn deze taal echter niet machtig, dus ze begrijpen niets van wat ze opdreunen. Ze kennen de Koran dan wel uit het hoofd, maar inhoudelijk weten ze niet wat ze zeggen. Op de foto zie je jongeren de Koran bestuderen. Sommigen zijn pas elf jaar oud en kennen hele passages van het boek al uit hun hoofd. De religieuze madrassa’s zijn de belangrijkste broedplaatsen voor nieuwe Talibanstrijders. Dat is gebleken nadat Talibanstrijders werden opgepakt en ondervraagd over hun verleden. Het enige doel in het leven van veel extremistische Taliban die op deze scholen afstuderen, is om te strijden in de jihad, de heilige oorlog tegen het Westen. Duizenden van de scholen die dit soort jongemannen opleiden, liggen in het Afghaans-Pakistaanse grensgebied: een gevaarlijke regio die wetteloos en bestuurloos is en daardoor moeilijk toegankelijk is voor Afghaanse autoriteiten. Het is voor hen vrijwel onmogelijk om deze scholen te sluiten, als ze dat al zouden willen.



ter theologie wordt onderwezen en geen zelfmoordterro-

20

De Afghaanse regering beschuldigt het buurland Pakistan van het financie-

21

ren van deze madrassa’s en het opleiden van Talibanstrijders met het doel beurt de Afghanen ervan dat ze hun zonen naar dit soort scholen sturen om terrorist te worden. Het wordt steeds lastiger voor schrijvende journalisten en fotografen om reportages te maken in deze madrassa’s. De moellahs die heer en meester zijn op deze scholen, beschuldigen journalisten ervan madrassa’s in een negatief licht te plaatsen. De moellahs wijzen bijna altijd mijn verzoeken tot een bezoek aan hun leerschool af. ‘Dan schrijven jullie toch alleen maar nare dingen over de islam’, zeggen ze. Maar soms heb ik geluk en laat een geestelijke leider me toe, zoals op deze school waar kleine jongetjes Koranverzen uit hun hoofd leren. Ze gaan enkel naar deze madrassa en mogen van hun ouders niet naar de lagere school, waarschijnlijk omdat de ouders te arm zijn om schriftjes te kopen en lesgeld te betalen. De toegang tot deze religieuze scholen is gratis. En de kinderen moeten thuis meewerken, dus veel tijd om ook nog naar een gewone school te gaan is er vaak niet.



Afghanistan te destabiliseren. De Pakistaanse regering beschuldigt op haar

22

Gastvrije Taliban

23

Talibanstrijders poseren voor mij in Jalalabad. Deze foto is meer dan tien jaar en de Taliban bijna heel het land onder controle hadden. Het was in die tijd goed mogelijk om als westerling met Taliban te praten en te werken. Ik werd door hen gastvrij ontvangen en zelfs een gesprek over verschillende geloofsopvattingen was mogelijk. Natuurlijk moest je niet zeggen dat je atheïst was of joods. Maar zolang je maar een gelovige was, desnoods een christen, was het goed. Ze vonden de islam ook toen al superieur aan het christendom en probeerden me daarom altijd tot de islam te bekeren. Maar de tijden zijn veranderd. Door de militaire interventie in Afghanistan is de verhouding tussen Taliban en westerlingen ernstig verzuurd. Nu worden behalve ISAF-militairen ook de meeste hulpverleners, diplomaten en andere westerlingen door hen als vijand gezien – net zoals veel westerlingen in Europa en de VS alle Afghanen als terroristen zien. Gebrek aan dialoog en begrip voor elkaars standpunt leidt tot verdere polarisatie tussen deze twee culturen. Een ontmoeting met de Taliban zoals bij het maken van deze foto is voor mij of andere journalisten nu bijna onmogelijk. Door de toegenomen haat jegens westerlingen zou dit een ongekend groot risico zijn en zou het waarschijnlijk uitmonden in ontvoering of doding.



geleden genomen, nog voordat de westerse coalitie Afghanistan binnenviel

24

Twitterende Taliban

25

De omarming van moderne media door de Afghanen is opmerkelijk, want toen de Taliban



begin jaren negentig nog heer en meester waren in Afghanistan, zagen zij internet en televisie als ‘zondig’. Het was verboden voor Afghaanse burgers om het wereldwijde web te bezoeken. Daar lijken de Taliban nu op terug te komen. Zij zijn inmiddels van mening dat oorlogen niet meer zijn te winnen zonder media. Behalve van hun Facebookpagina en de website van het ‘Islamic Emirate Afghanistan’ maken de jihadisten ook gebruik van andere social media. Onlangs hebben de Taliban Twitter ontdekt, waarop ze Engelstalige tweets schrijven. Ze geven in die berichten updates over de oorlog. Als een Taliban-zelfmoordterrorist zich opblaast, eisen ze de aanslag niet zelden op via hun website en via Twitter. Vaak zijn hun berichten over slachtoffers zwaar overdreven. De Afghaanse Taliban worden steeds sterker in het verkondigen van hun boodschap via moderne media. Ze hebben woordvoerders voor telefonische interviews en sturen journalisten sms-berichten over recente aanvallen. Het is wel een groot risico voor de Taliban om een mobieltje te gebruiken. De Amerikaanse en Afghaanse inlichtingendiensten kunnen hen makkelijk opsporen via het mobiele telefoonsignaal en hun schuilplaats met een raket bestoken.

Dvd-covers van Taliban-propagandafilms, te koop op de markt in het Afghaans-Pakistaanse grensgebied.

26

E erste N ederlandse patrouille in Uruzgan

27

Als de zon opkomt, rijden de Nederlandse militairen de poort uit van Kamp in de zuidelijke provincie Uruzgan. Het doel is om de Talibanstrijders te laten zien dat zij de baas zijn in het gebied. Soms komt het tot vuurgevechten, maar de Taliban zijn zich ervan bewust dat de Nederlanders meer vuurkracht op hun tanks hebben. Zodra ze de militairen zien, verschansen de Taliban zich daarom meestal in de bergen. Of ze verbergen hun wapens in het hooi en doen zich voor als boeren die het land bewerken. Ze wachten geduldig totdat de Nederlanders ’s middags weer terug naar hun kazernes rijden. Overdag zijn de Nederlanders de baas, ’s avonds en ’s nachts zijn de Taliban heer en meester in het gebied.



Holland, hun zwaar beschermde legerbasis. Ze gaan een patrouille uitvoeren

Road to hell De voertuigen en militairen op de foto behoren tot de Battle Group in de provincie Uruzgan. Een patrouille zoals deze bestaat doorgaans uit acht tot tien zwaar gepantserde voer28

tuigen en een dertigtal militairen. Een van de grootste drei-

29

gingen tijdens patrouilles zijn bermbommen. Een bermbom de Taliban langs en in de weg wordt geplaatst met het doel de passerende voertuigen en hun inzittenden te vernietigen. De Nederlandse militairen hebben geleerd dat de Taliban op specifieke locaties bermbommen plaatsen, zoals in een dorp waar de weg smal is, onder een brug of in rivierbeddingen waar de voertuigen door moeten rijden. Op verdachte plekken wordt de weg eerst gecontroleerd door specialisten van de mijnopruimingsdienst. Met metaaldetectoren zoeken ze naar bermbommen. Dat kan uren duren. Al die tijd moet de colonne pantservoertuigen in de hitte wachten totdat het groene sein wordt gegeven om weer door te mogen rijden. Nederlandse militairen in Uruzgan waren soms een halve dag onderweg om enkele kilometers af te leggen. Amerikaanse troepen zijn minder voorzichtig en hanteren een andere tactiek. Zij banjeren met grote snelheid door het gebied en accepteren hierdoor meer slachtoffers, omdat ze vaker op een bermbom rijden. Ook Afghaanse burgers zijn vaak slachtoffers van bermbommen die zijn geplaatst door de Taliban. Die bommen zijn niet bedoeld om burgers te doden, maar soms rijden bussen of taxi’s er per ongeluk op. In mei 2011 werden in heel Afghanistan 119 burgers gedood door bermbommen en raakten 274 burgers ernstig gewond.



is een met eenvoudige middelen gemaakt explosief dat door

30

31


afghanistan ongecensureerd Nederlandse militairen zijn van 2006 tot 2010 bijna dagelijks aanwezig in diverse delen van de provincie Uruzgan. Ze laten vaak hun gepantserde voertuigen ergens bewaakt achter om een voetpatrouille in een dorp te lopen.

32

Militairen of ontwikkelingswerkers ?

33

In veel gevallen gaan tijdens een voetpatrouille in een dorp medewerkers van den van militairen en worden beschermd door een tiental zwaarbewapende soldaten. De man links op de foto is zo’n PRT’er. Zij voeren overleg met de dorpsouderen over wederopbouwprojecten zoals de bouw van een school, overheidsgebouw of irrigatiekanaal. Ze hopen door deze hulpprojecten de sympathie te winnen van de Afghaanse burgers, zodat die zich afkeren van de Taliban. Het is belangrijk voor de PRT’ers en militairen om contact te hebben met de burgers. Zo komen ze meer te weten over hoe de bevolking over hen denkt. Ze hopen ook informatie te krijgen over de militaire activiteiten en de aanwezigheid van Talibanstrijders in het gebied. Maar in de regel laten de burgers niet veel los. Zodra de Nederlandse militairen weer weg zijn, duiken de Talibanstrijders op in het dorp. Zij willen weten waar de dorpelingen met de Nederlanders over spraken. Ze horen hen uit of ze geen belangrijke informatie hebben gegeven. De bevolking van de provincie Uruzgan is overwegend Pathaans en hun cultuur heeft veel overeenkomsten met de Talibanfilosofie. Geen wonder dat deze regio de bakermat is van de Talibanbeweging. Veel burgers sympathiseren met hen en af en toe helpen ze Talibanstrijders ook. Soms omdat ze aan hun kant staan, maar soms ook omdat ze niet anders kunnen.



het Provinciale Reconstructie Team (PRT) mee. Ze zijn niet te onderschei-

34

G evangen tussen twee vuren

35

In de praktijk proberen Afghaanse burgers zowel de Taliban als de buitenpen en beschieten de Nederlanders vanuit hun huizen. Ook verstoppen de Taliban wapens en munitie in hun huizen. Talibanstrijders gebruiken de burgers maar al te vaak als menselijk schild. Werk je hier niet aan mee als burger, dan word je gedood. Logisch dus dat de bevolking van Uruzgan regelmatig bang is om partij te kiezen. Tijdens de patrouille die ik heb meegelopen in het dorp, hebben we een groep dorpelingen ontmoet die weigeren een hand te schudden met de militairen en PRT’ers. Op hun gezichten kan je de afkeer van westerlingen lezen. Voor Nederlandse militairen is het uiterst moeilijk om Talibanstrijders te onderscheiden van de bevolking. Ze dragen immers dezelfde kledij: een shalwar kamiz en tulband, en een baard. Een boer die op het land werkt kan een Talibanstrijder of Talibansympatisant zijn. De Nederlandse militairen moeten ook deze mensen helpen met het bouwen van wegen, scholen en irrigatiekanalen. Een Nederlandse militair in Uruzgan stak zijn frustratie niet onder banken of stoelen: ‘Hoe weet ik nou of de Afghaanse mensen die ik probeer te helpen en te beschermen niet verantwoordelijk zijn voor de dood van mijn makkers? Wellicht zijn het dezelfde mannen die bermbommen plaatsen en ons vanuit hun dorpen beschieten.’



landse militairen te vriend te houden. De Taliban verblijven vaak in hun dor-

Haat tegen westerlingen groeit 36

Nederlandse mariniers patrouilleren in Uruzgan. Met arg-

37

waan worden de soldaten gadegeslagen door inwoners van De haat tegen westerlingen in Afghanistan is in de afgelopen jaren toegenomen. De belangrijkste reden voor deze bittere afkeer zijn de duizenden dodelijke burgerslacht offers die er in de laatste jaren zijn gevallen. Elke Afghaan heeft wel een familielid of kennis die is gedood door westerse soldaten of Taliban. Meer dan tachtig procent van deze burgerslachtoffers is gedood door de Taliban, stellen de Verenigde Naties, maar dat wordt door veel Afghanen gezien als het gevolg van de aanwezigheid van westerlingen. Zonder hen zou er immers geen oorlog zijn. En toch zeggen veel Afghaanse burgers: we zijn de buitenlanders liever kwijt dan rijk, maar hun aanwezigheid zorgt wel voor een relatieve stabiliteit, Afghanen weten duivels goed dat als alle buitenlandse soldaten hun land morgen zouden verlaten, er een nieuwe burgeroorlog zou uitbreken. Het Afghaanse leger en de politie zouden slaags raken met de Taliban en krijgsheren in een strijd om de macht. Buitenlanders moeten dus weg, maar nog niet nú, zeggen Afghanen. Intussen is de aftocht begonnen. Westerse landen willen hun combattroepen zo snel mogelijk terugtrekken uit Afghanistan.



het dorp Ali Shirzai wanneer ze door de dorpsstraat lopen.

38

O vernachten in Talibangebied

39

Mariniers van het Nederlandse leger hebben hun kamp opveldbedjes overnachten. Op de achtergrond is een dorp te zien dat ze die dag hebben bezocht om met de dorpsouderen te praten. De mariniers slapen tussen de gepantserde voertuigen, want het is niet uitgesloten dat de Taliban hen ’s nachts vanuit het dorp beschieten. De veldbedjes worden dicht tegen elkaar geplaatst, zodat het gepantserde voertuig bescherming biedt aan alle soldaten. Om het uur wisselen de militairen van wacht. Met nachtkijkers wordt het gebied om hen heen gecontroleerd op de aanwezigheid van Talibanstrijders. De militairen op de foto zijn moe van een dag intensief patrouilleren en de gevaren die ze hebben gelopen. Ze praten nog wat na over de ervaringen van die dag. Tegen 21.00 uur kruipen ze in hun slaapzakken. De volgende ochtend als ze door de eerste zonnestralen worden gewekt, maken ze zich gereed om verder het gebied in te trekken. Niemand weet wat hen die dag te wachten staat.



geslagen op een heuvel in Uruzgan. Hier zullen ze op hun

40

41


afghanistan ongecensureerd Nederlandse mariniers in Uruzgan houden een barbecue op de vooravond van hun vertrek naar huis. Nederlandse soldaten in Uruzgan wonen met z’n vieren in een omgebouwde zeecontainer. De containers zijn gepantserd en bestand tegen raketinslagen. Het is meerdere keren voorgekomen dat de Taliban vanuit de omringende bergen ongeleide projectielen afvuurden op de legerbasis Kamp Holland. De mannen ontspannen in de avond door te internetten, computerspelletjes te spelen en te lezen. Kamp Holland heeft ook een kantine met televisie, een fitnesszaal en een volleybalveld.

Zoeken naar Taliban 42

Een transporthelikopter van het Nederlandse leger vliegt

43

laag over in de provincie Uruzgan. De achterklep staat houden. Omdat deze helikopters laag en langzaam vliegen, zijn ze een makkelijk doelwit voor Talibanstrijders met raketten. De schutter zit stevig vastgesnoerd aan een riem zodat hij er niet uit kan vallen, als de helikopter een onverwachte beweging moet maken om raketten te ontwijken. Talibanstrijders verstoppen zich in grotten en spelonken en wachten op een goed moment om toe te slaan. In deze bergen komen de ISAF-militairen nauwelijks. Na een aanval vluchten de Taliban weer terug naar de bergen. Het is voor de westerse militairen een onmogelijke taak om de bergen onder controle te krijgen. Ze richten zich daarom op de valleien, een relatief klein deel van de provincie Uruzgan. Volgens het Nederlandse Ministerie van Defensie zou de ‘inktvlek’ – het steeds groter wordende gebied dat in handen is van de coalitietroepen – zo goed als Taliban-vrij zijn. Maar de Taliban zijn overal in Afghanistan aanwezig en in staat om aanslagen te plegen en bermbommen te plaatsen. Zij zeggen: ‘Het Westen heeft het geld en geavanceerde wapens, wij hebben de tijd.’ In Afghanistan vechten westerse legers niet alleen tegen een stel terroristen, maar tegen een diep verankerde cultuur.



open, zodat de boordschutter het gebied in de gaten kan

44

Op weg naar de frontlinie

45

Nederlandse en Franse militairen bedekken hun gezichten helikopter die net buiten de legerbasis Kamp Holland landt. De soldaten op de foto worden vanaf hier naar een kleinere militaire buitenpost gevlogen, dicht bij de frontlinie, om hun collega’s af te lossen. Daar zullen ze enkele weken verblijven. De militairen hebben zich netjes in rijen opgesteld. Wanneer de helikopter is geland, blijven de wieken op volle toeren draaien. Als de achterklep opengaat, lopen de soldaten onmiddellijk de buik van het toestel in en snoeren zich vast in de canvas stoeltjes. Binnen een paar minuten stijgt de helikopter als een dikke hommel weer op en verdwijnt even snel als hij kwam aanvliegen. De buitenposten liggen op strategische plaatsen aan de rand van de ‘inktvlek’. Van daaruit worden door speciale legereenheden de gebieden die in handen zijn van Taliban, verkend en veroverd of juist beschermd tegen een nieuwe aanval van Taliban. Op deze plekken vinden het vaakst gevechten plaats. De soldaten die op de buitenposten verblijven zijn zenuwachtig. Vanuit de bergen worden ze door Taliban gadegeslagen en worden aanvallen op het kamp beraamd en uitgevoerd.



tegen het opwaaiende stof, veroorzaakt door een Chinoek-

46

47


afghanistan ongecensureerd Burgers pakken zelf de wapens op

pen getraind en van wapens voorzien om tegen de Taliban te vechten. Soms

Als de Taliban de dokter uit het dorp vermoorden en bermbommen in de

krijgen ze zelfs een salaris. Boeren en burgers moeten tien tot veertig procent

grond beginnen te stoppen, is de maat vol voor inwoners uit het gebied Qal-

van hun oogst of inkomen afdragen aan deze krijgsheren om hun mannen

e-Zal, een van de zes districten in de noordelijke provincie Kunduz. In dit dis-

te voeden en te bewapenen. Zodoende proberen zij het gebied Taliban-vrij te

trict is er minder steun onder de bevolking voor de Taliban, mensen die veelal

houden. De meeste burgerwachten hebben zich echter ontwikkeld tot losge-

tot een andere etnische groep horen. Wachten tot de politie de inwoners van

slagen bendes. Ze opereren als maffiabendes die de bevolking afpersen en

Qal-e-Zal helpt om het Talibangeweld te stoppen, is geen optie, vinden de

terroriseren. Als een arme burger niet in staat is zijn verplichte belasting te

dorpsoudsten. Het district met circa tachtigduizend inwoners heeft slechts

betalen wordt hij mishandeld of zelfs gedood. Burgerwachten vormen vaak

tweeëntwintig agenten. De stamoudsten van het Qal-e-Zal-district hebben de

een grotere dreiging voor de bevolking dan de Taliban. In Kunduz schijnen er

hulp ingeroepen van krijgsheer Nabi Gachi om zo’n gewapende burgerwacht

meer dan 2000 burgerwachten actief te zijn, terwijl er naar schatting maar 250

op te zetten. Nabi (45 jaar, vooraan op de foto) is voormalige krijgsheer die in

Taliban opereren. De Afghaanse politie geeft openlijk steun aan deze milities.

de jaren tachtig en negentig moedig tegen de Russen en Taliban vocht. Sinds

Krijgsheren als Nabi en zijn burgerwachten zullen uiteindelijk in de of-

2011 bestaat zijn burgerwacht uit honderdvijftig man, zeven keer groter dan de

ficiële politie moeten worden geïntegreerd. Of Nabi dat zal toestaan, is nog

lokale politiemacht. Duizenden burgerwachten zijn door westerse coalitietroe-

maar de vraag. Zijn positie als krijgsheer zal dan ondermijnd worden.

W edden op twee paarden Westerse coalitietroepen in Afghanistan stampen in hoog tempo een Afghaans leger en een Afghaanse politiemacht uit de grond. Het is bedoeld als 48

‘exit-strategie’, zodat westerse soldaten in 2014 Afghanistan kunnen verlaten.

49

Het Afghaanse leger en de Afghaanse politie dienen dan zelf voor de veiligbul ondergaan Afghaanse rekruten een militaire training. Elke maand komen nieuwe groepen jongens aan die zich ‘vrijwillig’ hebben opgegeven om in het leger te dienen. De meeste mannen doen dit werk niet uit vaderlandsliefde, maar om te kunnen overleven. Het is lastig om ander werk te vinden in Afghanistan. Zij vechten dus in het leger of zitten bij de politie voor het salaris. Een Afghaanse soldaat verdient niet veel: circa 170 euro per maand. Politieagenten verdienen nog iets minder. Het salaris dat een Talibanstrijder van zijn commandant krijgt, is ongeveer hetzelfde bedrag. Je kan je afvragen waarom soldaten en agenten niet meer betaald krijgen – wellicht zouden zich dan minder mannen aansluiten bij de Taliban. Maar geld is niet de enige motivatie. Veel Afghaanse families sturen één zoon naar het Afghaanse leger of de Afghaanse politie, terwijl een andere zoon uit diezelfde familie zich aansluit bij de Taliban. Niet alleen levert dit meer geld voor de familie op, het is ook van strategisch belang. Wie weet wie deze strijd gaat winnen? Veel Afghaanse families besluiten daarom ‘op twee verschillende paarden te wedden’. Als de rekruten aankomen bij de militaire kazerne, krijgen ze hun uitrusting in een canvas plunjezak uitgereikt door westerse militairen. Ze krijgen onder andere nieuwe schoenen en een uniform. Maar geen wapen. De nieuwe rekruten zijn vaak onopgeleide jongens van het platteland die dood nerveus zijn wat hun te wachten staat. Ze weten dat velen van hen zullen sterven. Deze groep nieuwe rekruten heeft net een outfit gekregen en wordt naar de slaapvertrekken (barakken) geleid.



heid van burgers te zorgen. Op de belangrijkste en grootste legerbasis in Ka-

D e grootste soldatenfabriek In januari 2011 bestaat het Afghaanse leger ANA uit honderdduizend ac50

tieve soldaten, opgeleid door meer dan vierduizend Amerikaanse militaire

51

trainers. In 2014 moet het aantal ANA-soldaten 240.000 zijn. Het grootste leger. Het is net een soldatenfabriek. In geen enkel ander land is ooit zo snel een nieuw leger uit de grond gestampt. Elke dag staan de nieuwe rekruten opgelijnd voor het appèl op het grote plein van de soldatenschool, voordat hun dagelijkse training start. Het overgrote deel van de nieuwe Afghaanse legerrekruten zijn Tadzjieken, Oezbeken, Turkmenen en Hazara’s, de minderheidsgroepen in Afghanistan die op gespannen voet leven met de Pathanen. De etnische opbouw van het leger kan gevaarlijk zijn in de toekomst, stellen critici. De grootste bevolkingsgroep van Afghanistan (Pathanen) is oververtegenwoordigd in de gelederen van de Taliban, maar sterk ondervertegenwoordigd in het nationale leger. De kans dat dit leger standhoudt na vertrek van westerse militairen, wordt door critici niet groot geschat. Wanneer internationale coalitietroepen zich in 2014 terugtrekken uit Afghanistan, kunnen etnische rivaliteit en politieke verdeeldheid leiden tot het uiteenvallen van het nationale leger. De kans is reëel dat er dan een nieuwe burgeroorlog uitbreekt. Het trainen van zowel politieagenten als soldaten kost de Verenigde Staten een miljard dollar per jaar.



trainingskamp voor soldaten in Kabul wordt geleid door het Amerikaanse

52

Afghaanse soldaten leven spartaans

53

De rekruten van het Afghaanse leger leiden een Spartaans leven op de kazergeen enkele privacy. De keuken van de Afghaanse kazerne staat niet bekend om haar culinaire nuance, doordachte menukaarten of onverwachte amuses. Het gaat er ruw aan toe. Driemaal daags krijgen de rekruten een soldatenrantsoen bestaande uit rijst, een lepel vlees en een stuk brood. Dat is meestal meer eten dan ze thuis krijgen, op het arme platteland. Op de foto is te zien hoe de borden van de rekruten met grote opschep lepels worden gevuld. Veel soldaten in opleiding klagen terecht over de slechte levensomstandigheden op de kazernes. Een rekruut tekent normaal een jaarcontract, maar zo’n twintig procent tekent niet bij na deze periode. In sommige gevaarlijke gebieden is het uitvalpercentage nog veel hoger. Veel van deze uitvallers komen na hun opleiding van zes weken niet eens meer terug van hun korte verlofperiode. Na hun training worden de kersverse rekruten naar de frontlinie gestuurd waar ze samen met westerse coalitietroepen vechten tegen Taliban-opstandelingen.



nes. Ze slapen met honderden collega’s in grote hallen in stapelbedden. Er is

54

Politieagent: het gevaarlijkste beroep


Politieagent in Afghanistan is een levensgevaarlijk beroep. Elke dag worden gemiddeld vier Afghaanse politiemannen door Taliban vermoord. Maar bij gebrek aan ander werk zien veel jonge Afghanen zich toch genoodzaakt zich bij de politie aan te sluiten. De politierekruten ondergaan net als de soldaten een stoomcursus van zes weken (binnenkort acht weken). Het doel is om het aantal agenten te verhogen van 93.000 tot 130.000 in 2014. De stoomcursus van zes weken is ontoereikend. Alleen de meest basale technieken – zoals schieten – kunnen worden aangeleerd. Ook dit gaat moeizaam, want de meeste rekruten zijn nog nooit naar school gegaan. Vanaf de zomer van 2011 worden Afghaanse politierekruten ook door Nederlanders getraind in de Afghaanse provincie Kunduz. De eis van de Nederlandse regering is dat deze agenten na hun opleiding niet worden ingezet voor militaire acties. Ze mogen dus niet actief gaan vechten tegen de Taliban. Ze mogen van de Nederlanders wel de orde handhaven op straat en controleposten bemannen. De Afghaanse politierekruten moeten hier smakelijk om lachen. ‘Het is oorlog hier, je zal wel moeten vechten, anders word je zelf gedood’, is de mening van deze rekruten. Het is in hun ogen een naïeve en onrealistische eis.

56

57



Houten geweren De Afghaanse agenten in opleiding krijgen onder meer les 58

van Duitse trainers in ‘vechten tegen de Taliban’. Een deel

59

van de trainees op de foto speelt voor Taliban, het andere alleen met houten geweren. Dat is om twee redenen. Ten eerste om de manschappen tegen zichzelf te beschermen: ze gaan erg ongedisciplineerd met hun wapens om en kunnen zichzelf en anderen per ongeluk verwonden of doden. In het verleden kwam het te vaak voor dat een leerling zich in zijn eigen voet schoot. Een tweede reden waarom rekruten niet direct een echt wapen krijgen, is dat er de laatste maanden steeds meer Talibanstrijders zijn geïnfiltreerd als trainee in de politiescholen. Bovendien groeit de haat jegens buitenlanders in Afghanistan momenteel in rap tempo, waardoor soms zelfs ‘gewone leerlingen’ hun magazijnen op westerse trainers leegschieten. Sinds maart 2009 zijn al ruim dertig westerse trainers en soldaten door hun eigen trainees gedood. De Amerikaanse krant The Wall Street Journal onthulde in 2011 dat de Afghaanse veiligheidstroepen – zoals leger en politie – verantwoordelijk zijn voor zestien procent van de doden onder coalitietroepen tijdens de eerste vijf maanden van 2011. Het zal voor de Nederlandse trainers niet alleen gevaarlijk zijn buiten de kazerne. Ook binnen de poorten van de militaire basis bestaat er een reëel risico dat hun rekruten de wapens op de trainers richten.



deel van de groep voor agent. De rekruten trainen meestal

60

61

Tijdens de opleiding van zes weken wordt alleen met echte geweren en echte kogels geoefend op de schietbaan. Dan mogen de Afghaanse rekruten één voor één, onder toezicht van een westerse militair, een kogel afschieten op een schietschijf. Lege patroonhulzen worden geteld om te voorkomen dat leerlingen echte kogels stiekem meenemen en later tijdens de les – op een onbewaakt ogenblik – in een wapen stoppen. De echte geweren en munitie worden na de schietles zorgvuldig opgeborgen in een zware kluis op de kazerne. Op de foto staat een Duitse instructeur naast een Afghaanse politie rekruut. Als hij een verdachte beweging zou maken met zijn mitrailleur, kan de Duitser hem overmeesteren. De veiligheidspin van het dienstpistool in de holster van de trainer staat op ‘actief’. Er is een groeiend wantrouwen tussen westerse trainers en Afghaanse trainees.



Patroonhulzen tellen

62

Theorielessen met play mobil

63

De politierekruten in Kunduz krijgen vandaag een theoretipoppetjes probeert een Afghaanse officier aan de leerlingen uit te leggen hoe de vijand omsingeld en overmeesterd kan worden. De agenten hebben moeite hun aandacht bij de les te houden. De meeste rekruten zijn analfabeet en zijn nooit naar school gegaan. Ze kunnen zich vaak niet langdurig concentreren op de lessen. De agent helemaal links op de foto is al in slaap gevallen. Na deze theoretische les gaan de agenten in opleiding naar buiten om de les in praktijk te brengen. De rekruten moeten vandaag een zelfmoordterrorist zien op te sporen en te overmeesteren. De terrorist wordt gespeeld door een buitenlandse trainer die zich met een Arafat-sjaal en kalasjnikov ergens in een gebouw verschanst heeft. Zodra de nieuwe agenten langs het gebouw lopen, lost de nep terrorist enkele losse flodders. De nieuwelingen moeten vervolgens het huis omsingelen waar de nepterrorist zich heeft verschanst en hem overmeesteren. Als het te gevaarlijk is voor de agenten om de terrorist levend in handen te krijgen, moet hij worden gedood. Tijdens deze les worden de rekruten intensief begeleid door de westerse politietrainers en na afloop wordt de les geëvalueerd. De nepterrorist geeft dan ook feedback aan de rekruten over wat ze goed en fout deden.



sche les in ‘tactisch bewegen’. Met behulp van Playmobil-

64

afghanistan ongecensureerd Afghaanse politieagenten krijgen

Een Afghaanse politieagent houdt de wacht in het dorp Ali Shirzai, Zuid-

eenzelfde soort fysieke training als

Afghanistan. Hij heeft een thermosfles groene thee en een bord met snoep-

hun Afghaanse collega’s in het leger.

jes. Hij heeft het zich gemakkelijk gemaakt door op een dekentje en kussens te zitten. Zijn schoenen staan achter hem. Hij komt de dag wel door. Maar hij houdt de straat en de voorbijgangers nauwlettend in de gaten. Waarschijnlijk kent hij alle dorpelingen. Zodra een vreemdeling het dorp binnenrijdt, geeft hij een seintje naar zijn collega-agenten die hem meteen zullen aanhouden en ondervragen over wat hij hier te zoeken heeft.

Ring of steel Het aantal zelfmoordaanslagen is ook in Kabul de laatste jaren sterk toege66

nomen, ondanks de aanwezigheid van tienduizenden Afghaanse en buiten-

67

landse militairen en agenten. Om aanslagen te voorkomen heeft de regecentrum van Kabul en op plekken waar de belangrijkste overheidsgebouwen, kazernes, kantoren en hotels staan waar buitenlanders en Afghaanse ambtenaren verblijven. Dat zijn de belangrijkste doelwitten van de zelfmoordterroristen. Taliban noemen de leden van de Karzai-regering puppets. In hun ogen zijn zij afvalligen die zich voor het politieke karretje van het Westen laten spannen en ondertussen hun zakken vullen. Een strenge controle van burgers die de Ring of Steel willen passeren, moet de komst van terroristen naar de stad verminderen en daardoor het aantal aanslagen in het hart van de stad verminderen. De Ring bestaat uit enkele honderden controleposten op alle toegangswegen en paden die naar het centrum leiden. De controleposten worden bemand door twee Afghaanse soldaten of agenten. Toch zijn deze preventieve maatregelen maar deels effectief. Nog steeds weten Taliban in hartje Kabul te infiltreren en aanslagen te plegen. Soms lukt het terroristen de stad binnen te komen door zich te verkleden als vrouw. Ze doen een boerka en vrouwenschoenen aan en smokkelen wapens onder hun boerka de stad in. Mannelijke politieagenten mogen vrouwen niet fouilleren. Daarom worden nu ook vrouwelijke politieagenten opgeleid. Op het bord links staat nummer 10, terwijl op de betonnen Ring 119 staat. Het zegt wel iets over hoe het systeem is georganiseerd.



ring een Ring of Steel gebouwd. Deze Ring van controleposten staat om het

T erroristen zoeken 68

Op alle belangrijke toegangswegen naar Afghaanse steden wordt intensief

69

gezocht naar terroristen. Bij de poorten van Kunduz worden burgers die de politieagenten. Steekproefsgewijs worden verkeersdeelnemers aangehouden en gefouilleerd, waarbij hun identiteitsbewijs wordt gecontroleerd. Hun bagage wordt onderzocht op explosieven of wapens. Niet alleen in Kabul, maar ook in andere steden vinden vrijwel wekelijks aanslagen door zelfmoordterroristen plaats. De terroristen smokkelen de benodigde explosieven meestal beetje bij beetje de stad in. Zij zijn daar erg creatief in geworden. Munitie of explosieven worden verstopt in reservebanden, in balen goederen of in autoportieren. Soms worden ze gewoon onder een jas of in een motortas verborgen en hopen de smokkelaars dat ze niet door de soldaten bij een controlepost worden aangehouden. Ze vertrouwen dan op Allah dat ze niet gepakt worden. Als het de terroristen lukt munitie of wapens de stad in te smokkelen, verbergen ze die bij familieleden of vrienden. Soms worden explosieven ook in een moskee verstopt, omdat de politie daar niet zo snel zal zoeken. Zodra er voldoende munitie is verzameld en een duidelijk doelwit is bepaald, krijgt een terrorist opdracht tot actie over te gaan. Op 30 juni 2011 vond een zware aanslag plaats op het zwaarbewapende InterContinental Hotel in Kabul. Negen mensen vonden de dood. De veiligheidsmaatregelen waren verscherpt sinds de aanslag op het Serena Hotel in het centrum van de stad in 2008. Het InterContinental was geliefd bij buitenlanders en hoogwaardigheidsbekleders. De Taliban eisten de aanslag op, die leek te zijn bedoeld om te laten zien dat zij kunnen toeslaan, waar en wanneer ze maar willen.



stad binnenrijden, gecontroleerd door soldaten van het Afghaanse leger of

70

Afghaanse klaar- over

71

Aangezien stoplichten in Afghanistan ontbreken, doen verkeersagenten op meestal een chaos. Regels worden doorgaans genegeerd door verkeersdeelnemers. Aanwijzingen van verkeersagenten worden in de wind geslagen door automobilisten en andere weggebruikers. Tot hun grote ergernis. Omdat bijna geen enkele automobilist geen voorrang verleent, staat het verkeer op kruispunten vaak hopeloos vast. In Afghanistan stoppen automobilisten niet voor overstekende voetgangers. Zebrapaden bestaan hier niet. Vooral voor een vrouw in boerka is het lastig om de straat over te steken door het drukke verkeer. Vanwege haar sluier ziet ze bijna niets en toch moet ze de voorbijrazende auto’s, riksja’s en brommers proberen te ontwijken. De agent op deze foto helpt vrouwen en kinderen veilig over te steken in de hoofdstraat van Kunduz-Stad. De oude vrouw, waarschijnlijk de grootmoeder van deze familie, draagt geen boerka. Ze is voor Afghaanse begrippen niet langer aantrekkelijk. Omdat geen man haar nog zou willen, hoeft ze zich niet langer te bedekken.



kruispunten een poging het verkeer te regelen. Desondanks is het verkeer

B oerka als statuss y mbool De vrouw op de foto loopt voor de Blauwe Moskee in Mazar-e-Sharif. Ze heeft haast zo te zien. De witte duiven schrikken van haar snelle passen en 72

vliegen net op tijd voor haar weg. Witte duiven worden door Afghanen in

73

deze streek als heilige dieren gezien. Als je de moskee bezoekt, is het traditie in het Westen symbool voor de vrede, geniet meer vrijheid dan de vrouw in witte boerka. Tot ruim honderd jaar geleden werd de boerka maar door weinig Afghaanse vrouwen gedragen. Vanaf de heerschappij van emir Habibullah Khan (19011919), zo wil het meest gangbare verhaal over de herkomst van de boerka, kwam deze vorm van lichaamsbedekking in zwang. Om mannen niet in verleiding te brengen, liet de emir de prinsessen uit zijn harem met goud geborduurde sluiers van zijde dragen. De boerka werd gaandeweg een statussymbool voor de rijken en goedopgeleiden en werd in jaren vijftig uitsluitend gedragen door de upperclass in Afghanistan. In 1959 wilde prins Daoud Khan de boerka uitbannen en hij schokte de Afghaanse bevolking door in het openbaar te verschijnen met zijn boerka-loze vrouw aan zijn zijde. Hij voerde een wet in die het vrouwelijke ambtenaren verbood de boerka te dragen. In de jaren zeventig was er vrijwel geen lerares of secretaresse in Kabul te vinden die geen rok met blouse droeg; de mannen droegen westerse pakken. Met de komst van de Taliban, begin jaren negentig, nam de islamitische wetgeving het land langzaam aan over. Vrouwen moesten zich weer gaan verbergen. Hoewel de Taliban sinds 2001 onder aanvoering van de Amerikanen uit de de steden zijn verjaagd, zijn de meeste Afghaanse vrouwen de boerka blijven dragen. Ook al is het dragen van de boerka wettelijk niet meer verplicht, de sociale druk is nog groot.



om een schaaltje zaden te kopen en aan de duiven te voeren. De witte duif,

Angst voor straffen Onder islamitische culturen is de Afghaanse cultuur waarschijnlijk de conser74

vatiefste variant. Vooral vrouwen lijden hieronder. Zij hebben nagenoeg geen

75

rechten. De Pathanen, de grootste etnische groep (40 procent) die overwede strenge normen en waarden in de Afghaanse maatschappij, onder meer aangaande de rol van de vrouw. Hun regel voor het dragen van een boerka is in heel Afghanistan doorgevoerd. De andere stammen zijn de Tadzjieken (27 procent), Oezbeken (6 procent), Hazara’s (18 procent), Turkmenen (3 procent) en andere nomadengroepen (6 procent). Al deze stammen leven al decennialang op gespannen voet met de Pathanen. Zij zijn ook moslims, maar zijn overwegend minder orthodox. Omdat de Pathanen een dominerende rol hebben in de Afghaanse maatschappij, bepalen zij de maatschappelijke regels. Ondanks dat de Taliban, overwegend Pathanen, uit het straatbeeld zijn verdwenen, zijn deze fundamentalisten nog rijkelijk aanwezig in de gemeenschap en hebben zij een grote invloed op de samenleving. Voornamelijk uit angst voor straffen (of omdat ze het zelf willen, zo wordt ook beweerd) dragen ook de Tadzjiekse, Oezbeekse, Turkmeense en Hazara vrouwen een boerka, zoals op deze kledingmarkt in de noordelijke stad Mazar-e-Sharif. Boven de winkeltjes zijn canvas doeken gespannen om de koopwaar en de klanten te beschermen tegen de felle zon. In dit deel van de markt zijn kinderkleren te koop. Afghanen zijn gek op felle kleuren. Hoe meer glitter er in de stof is verwerkt, des te beter. Het kleine meisje vooraan op de foto kijkt haar ogen uit. Wellicht mag ze een nieuw tenuetje uitkiezen van haar moeder. Ze is nog jong, ik schat een jaar of zes. Ze mag nog enkele jaren genieten van haar vrijheid. Zodra ze wat ouder wordt en voor het eerst menstrueert, zal zij ook een boerka moeten dragen.



gend in het zuiden en oosten van Afghanistan woont, bepalen voornamelijk

D e boerkahandelaar Een vrouw onderzoekt de kwaliteit van een nieuwe boerka in een winkel in Ka76

bul. Het ziet er niet naar uit dat ze een nieuwe nodig heeft. Haar oude glimt nog van nieuwigheid. Misschien wil ze liever een donkerblauwe. Afghaanse


boerka’s zijn maar in weinig kleurenvariaties te koop. De populairste kleur is lichtblauw. In het noorden van Afghanistan zijn ook witte boerka’s te koop. En de witte zie je weer nauwelijks in Zuid-Afghanistan, omdat wit daar wordt geassocieerd met de kleur van de Talibanvlag. In de tijd dat de Taliban heersten, kregen vrouwen een lijfstraf als ze een witte boerka droegen. Aangezien de Taliban nog stevig in het zadel zitten in Zuid-Afghanistan, zie je daar bijna nooit een witte boerka. Daar tref je wel bordeauxrode, grasgroene of okergele boerka’s op straat aan. Negentig procent van de Afghaanse vrouwen draagt gewoon een lichtblauwe. Het doel is immers om niet tussen andere vrouwen op te vallen, dus waarom zou je dan een vreemd kleurtje kopen? Een andere kleur kan wel handig zijn als je op stap bent met vriendinnen of kleine kinderen. Op een drukke markt is het makkelijker je vriendin of moeder te herkennen als ze een afwijkende kleur boerka draagt. Er is veel kwaliteitsverschil tussen de boerka’s. De goedkoopste versie kost ongeveer tien euro. De prijzen lopen op tot honderden euro’s, afhankelijk van het materiaal en de mate waarin de boerka is versierd met borduursels. Boerkawinkels worden in Afghanistan altijd door door mannen gerund. Het zou logischer zijn als vrouwen een boerkawinkel voor vrouwen runnen, maar dat is in Afghanistan uitgesloten.

E en dagje losgaan op de markt Op vrijdag, de islamitische heilige dag, mogen de vrouwen eerder dan nor78

maal het huis uit, zolang ze maar in een groep blijven en geen andere man-

79

nen ontmoeten. Vaak stuurt de echtgenoot een neefje of ander mannelijk De ‘vrouwenbazaar’ in de noordelijk stad Mazar-e-Sharif ligt pal naast de Blauwe Moskee. Het is een plek waar vrouwen relatief ongestoord kunnen winkelen. De moskee wordt doorgaans druk bezocht door mannen. Het is vrouwen niet toegestaan om samen met mannen te bidden, en daarom is de moskee op bepaalde dagen in de maand alleen toegankelijk voor vrouwen. Dan mogen de mannen er niet in. En dat is niet voor niets. Omdat meisjes en vrouwen niet in het openbaar mogen verschijnen, zijn veel Afghaanse mannen gefrustreerd door het gebrek aan dagelijks contact met vrouwen. Op straat zijn mannen regelmatig handtastelijk, maken schunnige opmerkingen of doen oneervolle voorstellen naar de vrouwen. De vrouwen zouden het liefst geen boerka dragen, maar als ze ongesluierd over straat zouden gaan, zouden ze vogelvrij zijn en worden lastiggevallen en beledigd. Het dragen van een boerka beschermt hen in feite in de Afghaanse maatschappij. Afghaanse vrouwen gunnen zich na ‘hun dag bidden in de moskee’ een bezoek aan de markt. Op die dag zie je overal vrouwen winkelen in boerka’s, op zoek naar de mooie spulletjes. De markt ligt vol met plastic koopwaar, geproduceerd in en geïmporteerd uit China. De spullen zijn van slechte kwaliteit en de prijzen zijn laag. Vooral keukengerei, kleding, schoenen, namaaksieraden en speelgoed vinden gretig aftrek. De vrouwen op deze foto kopen plastic armbanden. Ze zijn in vele kleuren te koop. Veel dames dragen er tientallen om hun polsen.



familielid mee om een oogje in het zeil te houden.

80

81


afghanistan ongecensureerd Stiekem fotograferen Voor een man, en zeker voor een westerse fotograaf, is het zelden toegestaan

Het vergde enige handigheid om foto’s van vrouwen in boerka’s te maken.

om foto’s van Afghaanse vrouwen te maken. Je wordt meteen door een wil-

Er waren situaties waarin het de vrouwen niet echt deerde, zolang er maar

lekeurige man of zelfs een twaalfjarig jongetje weggestuurd. Mijn argument

geen bemoeizuchtige mannen in de buurt waren. Ik ontmoette vrouwen op

dat de vrouwen toch niet herkenbaar in beeld komen, wordt door Afghaanse

straat, gekleed in boerka’s, die aanvoelden dat ik een foto wilde maken. Ze

mannen afgedaan als onzin. Het mag niet en daarmee uit! Maak ik toch zo-

keken dan snel om zich heen om te zien of er geen man in de buurt was. Was

maar een foto, dan riskeer ik een flinke aframmeling van een boze Afghaan.

dit niet het geval, dan lieten ze me heel soms mijn gang gaan. Zolang de

Ik heb me vaak afgevraagd of het onethisch is om foto’s te maken van vrou-

foto’s maar discreet en snel werden gemaakt. Voordat iemand anders er erg

wen in boerka’s. Wanneer mag je als journalist iets schrijven of fotograferen

in kreeg, was ik alweer verdwenen.

dat tegen de wil is van de mensen? Of tegen de wil van een regering? Vrijheid

De vrouw rechts op de linkerfoto heeft me duidelijk door en blijft naar mij

van meningsuiting schuurt in dit geval met het respect voor de lokale cultuur.

kijken. Ze zal zich waarschijnlijk afvragen wie ik ben, waar ik vandaan kom en

Ik wil de werkelijkheid weergeven door middel van mijn foto’s en daar horen

waarom ik überhaupt foto’s maak. Zou ze het stiekem toch leuk vinden om

ook vrouwen in boerka’s bij.

gefotografeerd te worden?

Z oek je moeder in een boerka Deze drie vrouwen hebben zich in hun ‘zondagskleren’ gestoken en nemen 82

hun kinderen mee naar het park in Mazar-e-Sharif. Daar zoeken ze een plekje

83

in de schaduw en genieten ze van het buiten-zijn. De vrouw links op de foto nick zonder vieze kleren te krijgen. Want mooi schoon gras is er niet. Van hondenpoep hebben ze gelukkig geen last. Die dieren worden met stokken uit de parken verjaagd. De vrouwen spelen in het park met de kinderen en vertrouwen elkaar de laatste roddels en geruchten toe. Als de portemonnee het toelaat, kopen ze verse sapjes, snoepjes of een ijsje. De boerka’s blijven wel aan. Waneer er geen andere mannen in de buurt zijn, tillen ze de voorkant van hun boerka over hun gezichten om een ijsje te kunnen eten, maar ze blijven altijd alert. Bij ‘onraad’ doen ze de boerka’s onmiddellijk naar beneden om anoniem te blijven. De kinderen met een moeder in blauwe boerka houden vaak de sleep van hun moeders sluier vast, zodat ze haar niet kwijtraken tussen alle andere blauwe boerka’s. Je eigen moeder herkennen is zo eenvoudig niet in Afghanistan. Veel vrouwen dragen mooie kleren onder de boerka’s. De vrouw rechts op de foto draagt zelfs een hippe tas om haar arm, waar ze make-up en andere vrouwendingetjes in heeft. De kinderen worden door de vrouwen aan hun handjes vastgehouden, of liever gezegd meegesleurd. Ze steken namelijk de straat over en in Afghanistan moet je niet treuzelen als je een drukke weg oversteekt. Voordat je het weet lig je onder een auto.



heeft een deken onder haar arm. Daar kunnen ze op zitten tijdens hun pick-

84

85


afghanistan ongecensureerd P ikante lingerie

Gelakte nagels

Het is winter en koud in de natte straten van Kabul. Die ochtend heeft het

De vrouw rechts op de foto draagt wel een boerka, zoals de meeste vrouwen

gesneeuwd. Op de bergtoppen rondom de stad ligt de sneeuw nog, maar op

in Kabul. Dat is een stuk veiliger. Ze voorkomt ermee dat mannen haar las-

straat is alle sneeuw al gesmolten en is het een modderbende. De vrouwen

tigvallen op straat. Ze heeft in de stapel kleren een warme wollen onderbroek

Op de kledingmarkt, hier gefotografeerd in Kabul, zie je overal grote stapels

kopen daarom afgedankte kleding op uit Europa en de VS. De vrouw op deze

op de foto speuren in een stapel tweedehands kleren die op een gammel

gevonden, waarschijnlijk voor haar man. In deze tijd van het jaar is warm

tweedehands kleding liggen. Bezoekers graaien in die stapels, in de hoop

foto heeft mazzel. Ze heeft pikante lingerie gevonden, maar twijfelt nog of

karretje liggen.

ondergoed geen overbodige luxe. De vrouw heeft haar portemonnee al te-

iets moois in hun maat en iets betaalbaars te vinden. Vrouwen dragen on-

het haar zal passen. Ze koopt het zijde nachtgoed en gaat er tevreden mee

De vrouw links op de foto draagt geen boerka, alleen een hoofddoek die ze

voorschijn gehaald en houdt deze stevig in haar hand vast. Haar nagels zijn

der de boerka echter vaak modieuze kleren. Hoewel Afghaanse kleermakers

naar huis. Een vraag die ik niet durf te stellen is: koopt ze het om haar man

voor haar gezicht heeft geslagen. In Kabul is het geaccepteerd dat vrouwen

mooi rood gelakt.

in kleine ateliers veel lokale kleding produceren, zijn geïmporteerde twee-

vanavond te verrassen of is het een cadeautje voor de huwelijksnacht van een

zo over straat lopen. Maar Kabul is een uitzondering. Buiten de hoofdstad

dehands kleren uit het Westen razend populair. Ondernemende Afghanen

jonger familielid?

moet je dit niet proberen, want je wordt als vrouw zwaar gestraft.

T oiletbezoek 86

De ‘tupperware’-bazaar in Kunduz is een geliefde plek voor

87

Afghaanse vrouwen. Behalve potten en pannen om in te te koop. Je kan er ook plastic badjes kopen. Daar wordt in gewassen en worden de kinderen in gebaad. Op de voorgrond zijn blikken kannen te zien waarin benzine wordt opgeslagen voor de auto of generator, maar ze worden ook gebruikt om kerosine in te bewaren. Behalve op hout wordt er in Afghanistan ook op kerosinebranders gekookt. De gehurkte vrouw wil een plastic watergietertje kopen. Deze worden door mensen thuis gebruikt om zichzelf te reinigen na een toiletbezoek. Wc-papier wordt in Afghanistan niet gebruikt. Het lijkt een belangrijke aankoop te zijn, want de vrouw is er uitgebreid voor gaan zitten en inspecteert de kwaliteit van de waterkannen. Een waterkan kost een euro, wat voor de meeste mensen in Afghanistan veel geld is. Waarschijnlijk hebben ze ervoor moeten sparen. De vrouwen hebben er zo te zien zelfs een discussie over. De vrouw links op de foto lijkt iets ouder te zijn. Waarschijnlijk heeft ze meer ervaring in het huishouden. Ze adviseert haar vriendin of familielid welke kan ze moet kopen. Haar linkervinger heeft ze in de lucht gestoken. Haar lichaamstaal is overtuigend.



koken, zijn er plastic containers en emmers in alle maten

G lossy’ s in K abul Shamila trekt elke ochtend haar boerka aan en gaat de straat op om tijdschrif88

ten te verkopen. Er moet brood op de plank komen. De meeste weduwen

89

zoals Shamila (niet haar echte naam) bedelen of krijgen met veel geluk een Shamila verkoopt in het centrum van hoofdstad Kabul het enige Afghaanse vrouwenblad ROZ, dat in 2002 in samenwerking met het weekblad Elle is opgezet. Een exemplaar kost vijftien eurocent, dezelfde prijs als één stuk brood bij de bakker. Shamila verdient met de verkoop ongeveer één dollar per dag. Het is nauwelijks genoeg om te overleven. In een land waar de meeste mensen bezig zijn met overleven in de oorlog, heeft het kopen van een glossy uiteraard een lage prioriteit. Het geld gaat eerst op aan eten en onderdak. Een tijdschrift kopen is een luxe die maar weinigen zich kunnen veroorloven. Toch heeft ROZ een oplage van zesduizend stuks per maand. Hoger opgeleide en progressieve vrouwen kopen het. In februari 2011 verscheen het honderdste nummer. Het Afghaanse blad ROZ is in de kern hetzelfde als Nederlandse vrouwenbladen, zij het wat braver. Geen artikelen over seks en relaties, maar wel stukken over mode, vrouwenrechten, gezondheid en zelfs politiek. ROZ wordt geschreven door een tiental vrouwelijke Afghaanse journalisten. In het islamitische Afghanistan zijn foto’s van vrouwen zoals hier op de covers afgebeeld, veelal taboe. Zulke foto’s worden door extremisten beschouwd als pornografisch. Zij zien daarin het bewijs dat vrouwen worden gebruikt als lustobject in de westerse maatschappij. In discussies in theehuizen in Kabul wordt niet zelden schande gesproken van vrouwen die zo worden afgebeeld. Shamila riskeert dus haar reputatie door deze bladen te verkopen. Tijdens het Talibanbewind zou zij vast zijn gedood wegens het verkopen van deze bladen. Tien jaar later, anno 2011, wordt ze niet gedood, maar wel met de nek aangekeken.



baantje als straatverkoper. Uitkeringen bestaan niet in Afghanistan.

90

91

zonder boerka

Dit meisje heeft een huwbare leeftijd bereikt en zal vanaf

Deze vrouw draagt geen boerka. Ze behoort tot de Koetchi-

nu een boerka moeten dragen als ze op straat loopt. Jonge

stam, nomaden die afstammen van de zigeuners. Ze leven

kinderen, ook meisjes, mogen doorgaans zonder proble-

in tenten in de Afghaanse woestijn en distantiëren zich van

men gefotografeerd worden, maar dit meisje is eigenlijk

de Afghaanse maatschappij. Ze willen het liefst zo weinig

een beetje te oud. Haar ouders staan het nu nog toe. Ze

mogelijk met andere mensen te maken hebben. Dat hoeft

vindt het reuze leuk om even model te zijn.

ook niet, want ze zijn grotendeels zelfvoorzienend en leven van hun vee. Andere Afghanen vinden Koetchi’s maar rare snuiters en noemen hen dieven en charlatans. Het is doorgaans onmogelijk van zo dichtbij een foto te maken van een volwassen Afghaanse vrouw. Maar deze vrouw zei: ‘Je mag een foto maken, maar doe het snel, voordat mijn man terugkomt. Anders krijgen we allebei op onze donder.’



Boerka- gerechtigde leeftijd

92

93



Bijschrift bij vorige pagina: M arkten zijn doelwit van aanslagen De bazaar in Mazar-e-Sharif getuigt van grote economische bedrijvigheid. Handelaren bieden hun koopwaar op kleine karretjes aan. Winkeliers hebben hun producten goed zichtbaar voor hun gevels opgesteld. Pluimen rook stijgen 94

op uit theehuizen waar het theewater op houtvuur gestookt

95

wordt. Kruiers met kruiwagens sjouwen met zakken meel straatkinderen. De marktbezoekers zijn overwegend mannen die inkopen doen voor hun familie. Maar er zijn toch ook vrouwen op de markt te zien, gekleed in boerka en vergezeld van een mannelijk familielid. Op de markt hangt altijd een gemoedelijke sfeer. Maar dat is misleidend. Er is wel degelijk een grote dreiging: drukke markten zijn namelijk een geliefd doelwit van zelfmoordenaars die zich opblazen om zoveel mogelijk burgerslachtoffers te maken. Er is op deze bazaar al eerder een aanslag geweest waarbij veel onschuldige slachtoffers vielen. Omdat Afghanen zo gewend zijn aan dertig jaar geweld, ging de volgende dag de handel gewoon weer door alsof er niets was gebeurd.

een moderne schoenenwinkel in kabul In elke grote stad in Afghanistan is een schoenenbazaar. Deze man heeft zijn eigen zaakje en is trots op zijn schoenencollectie. Hij verkoopt op een goede dag tientallen paren. De schoenen zijn goedkoop en worden geïmporteerd uit Pakistan.



of graan. Tussen de mensenmassa bedelen invaliden en

96


Markt in Kunduz Deze jongen verkoopt noten in de straten van Herat. Hij doet dit werk al bijna drie jaar. Hij zit er zelfverzekerd bij als een volwassen en ervaren straatverkoper. Bij hem hoef je niet te proberen af te dingen op de prijs van een zakje noten.

markt in U ruzgan Afghanen eten veel noten, rozijnen en dadels als snack of bij de thee. Ze worden op speciale markten in de stad per kilo verkocht. Deze mannen op de notenmarkt hebben de inhoud van een zak geschoond en wegen de noten, zodat een zak noten precies vijftig kilo weegt. Winkeliers kopen hun noten van deze ‘groothandel’ en verkopen ze in hun winkeltjes in de bazaar.

98

99

A fghaanse supermarkt Linksboven De schapen in Afghanistan leven vaak in hooggebergten en daar

Rechtsboven Bak- en braadolie wordt per jerrycan van twintig liter verkocht. Af-

Linksboven Een sinaasappelverkoper met gevoel voor symmetrie, in de

Rechtsboven Zangvogels zoals parkieten en kanaries zijn razend populair

komt de beste wol vandaan. Wol is de grondstof voor tapijten, vloerkleden en

ghanen houden van vet eten. Een vetloze maaltijd is in hun optiek een gemiste

hoofdstraat van Kunduz.

in Afghanistan. Iedere familie heeft wel een kooitje met een vogeltje in het

dekens. Wol en katoen worden per kilo op de markt verkocht.

maaltijd.

Linksonder Goudvisverkoper in Kabul.

Rechtsonder Vismarkt in Kabul.

huis of de tuin hangen. Vogeltjes zijn op elke bazaar te koop. Linksonder Fritesverkoper in Kabul.

Rechtsonder Kruiden- en specerijenverkoper in Mazar-e-Sharif.

100

101

Als je een ondefinieerbaar ventieltje, slangetje, ringetje of

slijper op een ingenieuze wijze zijn fiets omgebouwd voor

boutje zoekt, vind je het vast in deze ‘Afghaanse Praxis’.

de aandrijving van de slijpsteen.



Op de markt in Kunduz heeft een scharen- en messen

102

Vroeg volwassen

103

Op vrijdag, de islamitische heilige dag, zijn alle overheidsgebouwen in Afghakooplui werken gewoon. Zij kennen niet de luxe van een dag vrij. Er moet brood op de plank komen. De meeste kruidenierwinkels in de steden hebben zich ontwikkeld tot minisupermarkten. Je kan het zo gek niet verzinnen of ze verkopen het: frisdranken, koekjes, snoep, worst, eieren, shampoo, aardappels, uien, flesjes drinkwater, boter, kookolie, melk, knoflook, tandpasta, yoghurt, sigaretten, chips, kauwgum, lucifers en zeep. Deze winkels zijn in elke straat van de Afghaanse steden te vinden. Hier doen de buurtbewoners hun dagelijkse boodschappen. Doorgaans worden de winkeltjes door jongetjes bemand. Ze zouden eigenlijk naar school moeten gaan, maar hun ouders vinden het belangrijker dat ze werken. Dat levert meer geld op. Kleine kinderen, soms niet ouder dan zes jaar, staan in de winkel. Ze nemen hun baan zeer serieus en zijn er apetrots op om in de winkel van hun vader te staan. Ze kennen de exacte prijzen van alle producten uit hun hoofd. Ze kunnen alleen nauwelijks tellen. Soms moeten ze daarom per product afrekenen in plaats van alles bij elkaar op te tellen. Wisselgeld geven is ook een probleem voor de kleine jongens.



nistan gesloten. Maar zelfstandige ondernemers zoals winkeliers en markt-

104

105

Op het Afghaanse platteland is het overgrote deel van de bevolking boer, maar in de steden is er juist veel kleinschalige handel. Mensen weten een bestaan op te bouwen door de verkoop van geïmporteerde consumptiegoederen, zoals levensmiddelen. De meeste goederen zijn van slechte kwaliteit en komen uit China, Pakistan en Iran. Afghanistan zelf heeft geen noemenswaardige industriële capaciteit. De man op deze foto verkoopt zeep, shampoo, garen, parfum, plastic sieraden en lotions op een klein karretje. De winstmarge is klein. Hij kan hiermee nauwelijks zijn familie onderhouden. Anders dan in Nederland blijven deze eenmanswinkeltjes in Afghanistan tot diep in de nacht open. Pas als er geen klanten meer zijn, komt de man achter zijn stalletje vandaan. Hij klapt zijn karretje met handelswaar dicht en duwt het naar huis. De volgende ochtend staat hij alweer voor dag en dauw met zijn handel paraat.



A fghaanse E tos

106

107


afghanistan ongecensureerd Maïs en kastanjes worden in een wok gepoft. Het zijn favoriete snacks voor voorbij gangers. De goudwinkeltjes op de achtergrond vormen een scherp contrast tussen rijkdom en armoede in de straten van Kabul.

108

109

In Afghaanse huishoudens en restaurants wordt bij gebrek aan elektriciteit meestal op houtvuur of op kerosine gekookt. De zinken en koperen schalen, pannen, potten en ketels waarin gekookt wordt, zijn op de markt in alle maten verkrijgbaar. De prijs varieert tussen de drie en vijfentwintig euro. Er worden rijst, vlees en soep in deze pannen bereid. De grootste pannen worden gebruikt voor het koken voor honderden gasten tijdens grote feesten zoals bruiloften. Maar ook tijdens begrafenissen is het traditie om aan de gasten een maaltijd aan te bieden. Als de avond valt, doen de winkeliers de lampen aan in hun winkeltjes. Doorgaans zijn het rode lampen om een gezellige sfeer te creëren.



Koken voor honderden gasten

110

F otografie oude stijl

111

Het digitale fototijdperk is nog niet overal in Afghanistan doorgedrongen. museumstukken. Voor een identiteitskaart, paspoort of andere officiële documenten zijn in dit uiterst bureaucratische land behalve vele stempels en handtekeningen ook vele pasfoto’s vereist. Voor de ministeries waar deze documenten worden aangevraagd, zijn de beroepsfotografen te vinden die handig op deze vraag inspelen. Voor een paar eurocent maken ze pasfoto’s voor je. De kwaliteit van de foto’s is slecht vanwege de oude chemicaliën die gebruikt worden tijdens het ontwikkelen. Na een paar maanden zijn de pasfoto’s al vervaagd en is de persoon op de foto bijna onherkenbaar. De Taliban verboden elke vorm van fotografie. Volgens hen is het fotograferen van mensen volgens de Koran onislamitisch. Maar sinds zij uit de steden zijn verdreven, mogen de fotografen weer hun werk doen.



Veel fotografen werken nog met oude analoge camera’s. Het zijn soms echte

112

Marlboro-man in A fghanistan

113

De winter in Kabul stemt de inwoners somber. Het is grauw, koud en nat. Het maanden lang kleurloos. De straatverkopers maken dan zware tijden door. Deze invalide sigarettenverkoper is verkleumd van de kou en heeft die ochtend nog niets verkocht. Hij verkoopt namaaksigaretten van de merken Marlboro en Seven Stars, van oorsprong Amerikaanse producten. Deze sigaretten zijn illegaal geproduceerd in Pakistan. Door het gebruik van veelal goedkopere grondstoffen is de kwaliteit slecht. De sigaretten die deze man verkoopt, zijn niet door de licentiehouder van het merk geproduceerd en ze voldoen ook niet aan de productkenmerken en kwaliteitsnormen. Maar zo worden de prijzen laag gehouden. Een groot deel van de Afghaanse mannen rookt, maar kan het zich niet veroorloven om vijf euro te betalen voor een pakje sigaretten. Een pakje nepMarlboro kost omgerekend een euro in Afghanistan en zelfs dat is voor de meeste mensen al te duur. Daarom is er ook goedkopere Afghaanse tabak, maar die is van nog slechtere kwaliteit. Sigaretten worden per stuk verkocht voor rokers die te arm zijn om een heel pakje te kopen. Losse sigaretten liggen in het mandje op zijn karretje.



kwik daalt tot onder nul en het regent of sneeuwt meestal. De hemel blijft zes

D agsalaris voor een meloen Meloenen zijn populair in Afghanistan. Het meloenen114

seizoen duurt vier maanden en begint in juni (het begin

115

van de Afghaanse zomer). Het telen van meloenen is lukost vier dollar op de markt. Dat staat gelijk aan het bedrag dat een gemiddelde leraar op een dag verdient. Eén hectare meloenen kan een boer wel tussen de duizend en tweeduizend euro opleveren, een kapitaal in Afghanistan. Nadat de boeren de meloenen hebben geoogst, worden die in stalletjes langs de wegen verkocht. In de oogsttijd zie je vrachtwagenladingen liggen, beschermd door een doek tegen de felle zon. Behalve meloenen zijn druiven, granaatappels, bessen, sinaasappels en pruimen de belangrijkste fruitsoorten die te koop zijn in Afghanistan. Als de avond valt, gaan de peertjes aan en krijgen de winkeltjes iets gezelligs. De betonnen greppel langs de weg is de afvoer van het regenwater, maar wordt door Afghanen als prullenbak gebruikt. Alles wat je niet meer wilt, gooi je daarin. Eén keer in de paar weken komen de putjesscheppers langs. Tegen een kleine vergoeding scheppen ze de zwarte brij in kruiwagens en dumpen die aan de rand van de stad. Of gewoon langs de kant van de weg, afhankelijk van hoeveel ze betaald krijgen.



cratief voor Afghaanse boeren: een meloen van zeven kilo

116

117


afghanistan ongecensureerd Twee vrouwen zoeken een lekker stukje vlees uit op de vleesmarkt in Kabul.

Ritueel en onverdoofd slachten Elke ochtend om vijf uur, net na het ochtendgebed, worden geiten, schapen

De slager snijdt het ter plekke voor ze af, weegt het en stopt het in een plas-

en runderen geslacht voor de verkoop van die dag. Er zijn geen slachthuizen

tic zakje voor de klant om mee te nemen naar huis. Een kilo rundvlees is

in Afghanistan. De dieren worden gewoon op straat of in smalle steegjes

voor Afghaanse begrippen duur, ongeveer evenveel als een dagsalaris. Arme

geslacht. Uiteraard zonder verdoving, want een moslim eet alleen halal vlees.

Afghanen kunnen zich daarom meestal maar één vleesmaaltijd per week ver-

Als je ’s ochtends over straat loopt, moet je soms oppassen dat je niet uit-

oorloven. De ingewanden worden gekookt en beschouwd als een lekkernij.

glijdt over het bloed. Het vlees wordt in stukken gesneden en aan ijzeren

Van de poten en kop wordt soep getrokken. Hygiëne is ver te zoeken.

haken voor de deur van de ‘slagerswinkel’ opgehangen.

Het lijkt een lange tijd geleden dat deze slager op deze foto zijn werktenue

Het vlees hangt dus buiten in de open lucht, ook in de zomer als het veer-

voor het laatst heeft gewassen.

tig graden is. Klanten die vlees willen kopen wijzen aan welk stuk ze willen.

U it eten in A fghan ista n Een typisch Afghaans restaurant waar de klanten in kleermakerszit op kus118

sens zitten en een plastic zeiltje als tafel dient. In traditioneel Afghaanse res-

119

taurants is het niet toegestaan om binnen de schoenen aan te houden. Het modderig op straat. De schoenen blijven dus buiten bij de voordeur van het restaurant staan. Voor vegetariërs is de keuze beperkt. De meest populaire gerechten zijn kabuli palau (rijst met gekookt vlees) of kebab (geroosterd lam of rundvlees). Dat wordt gegeten met een olieachtige saus met bruine bonen, spinazieblaadjes of kikkererwten. Het is vooral erg vet, maar dat wordt juist zeer gewaardeerd door de Afghaanse klanten. Elk gerecht wordt geserveerd met verse naan: witbrood gebakken in een klei-oven. Afghanen eten meestal allemaal van hetzelfde bord dat op het midden van het plastic zeil staat. Dat wordt als een bewijs van broederschap beschouwd. Bestek wordt traditioneel niet gebruikt. Mensen eten met hun rechterhand (links is voor onreine zaken zoals toiletbezoek) en daarbij wordt zelfs door de meest ervaren rijsteter op het plastic zeiltje gemorst. Na de maaltijd wordt het vinylkleedje buiten uitgeklopt en dan is het klaar voor nieuwe gasten. Aan toetjes doen Afghanen niet. Wel wordt na de maaltijd steevast groene of zwarte thee gedronken, geserveerd met mierzoete snoepjes. Mannen roken dan sigaretten.



tapijt zou snel vervuild raken. In de zomer is het buiten stoffig en in de winter

120

T hee als smeermiddel

121

In de alcoholvrije islamitische wereld is thee veruit de favozijn theehuizen. Hier komen voornamelijk oudere mannen samen om thee te drinken. In de theehuizen wordt door mannen geroddeld of fel gediscussieerd. Dat kan over belangrijke dorpszaken gaan, maar ook over de landelijke politiek. Als je in Afghanistan wordt uitgenodigd voor een kopje thee, wat vaak voorkomt, dan betekent dit dat iemand je wil leren kennen. Voordat een Afghaan zaken doet of een belangrijke kwestie bespreekt, zal hij altijd eerst aanbieden om thee te drinken. Thee is het smeermiddel van elke Afghaanse ontmoeting. Tijdens het gesprek zal je theeglas voortdurend worden bijgevuld. Als je genoeg hebt gehad, leg je je hand op je glas en zeg je bas (‘genoeg’). Het is niet de bedoeling dat je na één kop thee al ophoudt met drinken; dat zal de gastheer interpreteren als een belediging of als een afwijzing om met hem te praten. Op de foto is te zien hoe thee in grote koperen ketels op houtvuur wordt gekookt en warm gehouden. Een kopje groene of zwarte thee kost een paar eurocent.



riete drank. Ook in Afghanistan. Zelfs in de kleinste dorpen

122

123


afghanistan ongecensureerd C afé zonder vrouwen Afghanen houden erg van plastic bloemenversieringen, gekleurde lampen en

zou komen dat ze alleen in een theehuis is geweest en heeft gesproken met

andere spullen die westerlingen kitsch vinden. In dit cafeetje in Kunduz kan

vreemde mannen, wordt zij gestraft. Meestal krijgt ze dan slaag. In extreme

je water, frisdranken, thee en yoghurtdrankjes drinken. Vaak staat een tele-

gevallen kan ze zelfs uit de familie worden uitgestoten, omdat ze niet meer

visie oorverdovend hard aan. Daarop is soms een Indiase Bollywood-film,

kan garanderen dat ze maagd is. Een schande voor de hele familie.

soms het laatste Afghaanse nieuws, maar meestal een biddende moellah te zien. In liberale cafeetjes wordt keiharde Afghaanse muziek gedraaid. Man-

Een van de manieren waarop Afghaanse mannen ontspannen, is door een

nen maken daar een praatje, drinken een drankje en gaan dan weer verder

waterpijp te roken en groene thee te drinken. De klanten zitten op verhogin-

met hun dagelijkse bezigheden.

gen waarop een tapijtje en comfortabele kussens liggen. Een ‘barman’ brengt

Afghaanse vrouwen zijn niet welkom in theehuizen, tenzij ze in het gezel-

de waterpijp. Boven op de koperen waterpijp worden hete kooltjes gelegd.

roken. Vaak worden er familiekwesties of zakelijke onderwerpen besproken.

Een waterpijpsessie kost doorgaans twintig eurocent. Deze bars zijn altijd,

schap zijn van een mannelijk familielid. Maar dan worden ze naar speciale

Wanneer je aan de slang zuigt, stroomt waterdamp langs de tabak die je

Ze kunnen dan uren kletsen, terwijl ze de slang van de waterpijp aan elkaar

ook overdag, verlicht met rode en roze lampen om een gemoedelijke ambi-

‘familiekamertjes’ geleid, zodat ze het mannelijk publiek niet kunnen afleiden.

vervolgens inhaleert. Klanten kunnen kiezen uit verschillende tabaksmaken,

doorgeven. Elke man heeft wel zijn eigen plastic mondstukje. Dat is hygiëni-

ance te scheppen.

Een bezoek van een vrouw aan een plek waar louter vreemde mannen zijn,

maar appelsmaak is het populairst.

scher dan allemaal aan hetzelfde mondstuk lurken. Als de kooltjes afkoelen

staat gelijk aan overspel. Als een familielid van een Afghaanse vrouw erachter

Meestal gaan mannen in kleine groepen of met een vriend een waterpijp

of de tabak opraakt, vult de barman bij.

124

125


afghanistan ongecensureerd 2 4 uur per dag vers brood Brood – ofwel naan – wordt in Afghanistan gebakken in kleiovens die op hout

conserveringsmiddel. Dat is ook niet nodig want de broden worden meteen

worden gestookt. Zoals pizza’s worden gebakken in het Westen. Een bakker

gegeten. Het deeg van het witbrood plakt tegen de wanden van de hete oven.

begint al om vijf uur in de ochtend met zijn werk en stopt rond tien uur in de

Door het met water uit een plantensproeier te bevochtigen wordt de tempe-

avond. Hij maakt lange dagen en verkoopt duizenden broden per dag. Achter

ratuur in de oven gereguleerd. Als de temperaturen in de oven te hoog oplo-

in de bakkerij werken doorgaans vier mannen of kinderen die het deeg berei-

pen, verbranden de broden. Een brood kost tien afghani (twintig eurocent).

den en de broden in de juiste vorm kneden.

In elke straat in Afghanistan is wel een bakker gevestigd. Naan vormt de

Een bakker bakt zoveel broden als er verkocht worden. Je kan dus op elk

belangrijkste maaltijd voor Afghanen. Het wordt bij ontbijt, lunch en avond-

moment van de dag warm en ovenvers brood kopen. In het brood zit geen

maaltijd gegeten.

D e snoepjesfabriek Duizenden kleine bedrijfjes in achterafstraatjes in de gro126

tere steden produceren zeep, meubels en snoepgoed. In

127

dit familiebedrijfje werken drie mannen en vier kinderen. kachels. Als de suiker is opgelost, worden verschillende smaken bijgevoegd en wordt het brouwsel enkele minuten doorgekookt. Vervolgens wordt het kokende suikerwater in pannen gegoten die in koud water drijven. Door het koude water kristalliseert het tot een plakkende brij. Deze suikerbrij gaat vervolgens door een met de hand aangedreven stalen roller waarop snoepjesmallen zijn bevestigd. Om de scherpe randjes van de snoepjes te slijten, draaien de snoepjes ongeveer tien minuten in een gewone betonmolen rond. Vervolgens worden ze door de kinderen gewogen en in kleine plastic zakjes verpakt. De snoepjes zijn dan klaar om op de markt verkocht te worden. De werkomstandigheden in deze fabriekjes zijn bar slecht. Er vinden vaak ongelukken plaats, vooral brandwonden komen veel voor. Een ARBO-wetgeving bestaat niet in Afghanistan. Maar het is verbluffend hoe innovatief Afghanen zijn om met beperkte middelen in hun achtertuin producten te fabriceren. Zoals het in Nederland de gewoonte is om een koekje bij de koffie te eten, zo is het in Afghanistan traditie om op deze snoepjes te sabbelen tijdens het drinken van een kopje thee. Als je iemand bezoekt worden ze ongevraagd geserveerd.



Ze maken snoepjes door pure suiker te koken op de hout-

G een overlijdensverzekering Deze steenhouwer maakt grafstenen in de stad Herat. Met 128

hamer en beitel graveert hij de naam, data en stukken Ko-

129

ranteksten in de marmeren steen. De ‘luxueuzere’ stenen kee. In de islam mag het portret van de gestorven persoon zelf nooit worden afgebeeld op de steen. De steenhouwer koopt de gepolijste marmeren stenen van een handelaar in Herat. Er zijn meer dan twintig mijnen in Afghanistan waar marmer gewonnen wordt. Maar Afghanen missen de techniek om marmer vakkundig te bewerken. Dat gebeurt in Pakistan waar ze wel de kennis en technologie hebben. Het gepolijste marmer wordt vervolgens weer terug vervoerd naar Afghanistan. Overlijdens- en ongevallenverzekeringen bestaan niet in dit land. De kosten van de grafsteen en begrafenis zijn dus voor de nabestaanden. Een eenvoudige grafsteen van marmer kost al snel honderd euro, een kapitaal voor de gewone Afghaan die niet meer dan enkele euro’s per dag verdient. Het graf van de overledene wordt met grond opgevuld tot een bult, maar er komt meestal geen zerk op om kosten te sparen. Het blijft beperkt tot een eenvoudige steen, uit respect voor de overledene en zodat het graf door de familie teruggevonden kan worden.



worden vaak voorzien van een afbeelding van een mos-

130

131

Deze glasblazer werkt in een klein atelier in hartje Herat, waar hij in een kleioven het glas verhit en vervolgens tot nieuwe glasproducten blaast. De grondstof is gerecycled glas dat kinderen en bedelaars op straat voor hem hebben verzameld. Hij maakt hiervan nieuwe glazen vazen, bekers en schaaltjes. Omdat het oude glas een ‘ratjetoe’ is, worden de nieuwe glaswerken altijd blauw van kleur. Ook zitten er veel luchtbellen in het glas, maar dat lost hij op door het glas wat dikker te blazen, waardoor het sterker is. Het glas dat hij produceert staat bekend als ‘Herat-glas’. Het is altijd scheef van vorm, maar door zijn onvolmaaktheid niet minder populair. Hij verkoopt zijn glaswaar in het aangrenzende winkeltje aan Afghanen en als souvenir aan buitenlanders. Een glas of schaaltje verkoopt hij aan Afghanen voor een halve dollar. Buitenlanders laat hij een veelvoud daarvan betalen. ‘Herat-glas’ is zelfs in Nederlandse designwinkels te koop voor niet minder dan twintig euro per wijnglas.



O ud glas of designglas ?

Complottheorieë n over watertekort Als er iets misgaat in Afghanistan, maar je weet niet waarom, dan is er altijd wel iemand die je met een complottheorie uit de brand wil helpen. Meestal 132

krijgen de Pakistanen, Amerikanen en Joden de schuld.

133

Zo worden door veel inwoners van Kabul ook de problemen met de stadsstromend water, vertellen oude mannen met tulbanden in theehuizen langs de oever. Maar anno 2011 ligt de rivier er van april tot november bij als een zielig stroompje vol afval, plastic zakken en mensendrollen. De vervuiling is zo erg dat sommige autoriteiten bang zijn dat ziektes als cholera en tyfus uitbreken. Schoorvoetend geven de Kabuli’s ook zichzelf de schuld van de vervuiling: veel huishoudelijk afval wordt in de rivier gegooid. De complottheorieën gaan over het mysterieuze droogvallen van de rivier. De meest gehoorde is dat Pakistanen, Amerikanen en Joden de rivier zouden aftappen naar een geheime locatie ‘om de Afghanen arm en hulpeloos te houden en te voorkomen dat ze weer het sterke volk worden dat ze eens waren’. Een andere theorie onder de Kabuli’s is dat krijgsheren die heulen met het buurland Pakistan, de watertoevoer van de rivier hebben afgebogen waardoor het Afghaanse water nu over Pakistaanse akkers vloeit. Weer anderen geven de Taliban de schuld: die zouden Kabuli’s ‘uit wraak’ willen laten omkomen van de dorst of enge ziektes, en daarom zouden ze ergens een dam hebben gebouwd, hetgeen natuurlijk onzin is. Bij de Kabulrivier vullen kinderen jerrycans met smerig water. Vrachtwagens dumpen rioolwater, terwijl keuterboertjes enkele meters verderop hun groenten wassen in dezelfde stroom, voordat ze die op handkarren naar de markt brengen. Soms zie je kleine kinderen in het water zwemmen. Het jongetje op deze foto heeft van oude plastic limonadeflessen zwembanden gemaakt. De droge rivierbedding wordt door de inwoners ook wel de ‘Titanic Bazar’ genoemd. ‘De Kabulrivier is als Afghanistan’, zeggen ze. ‘Vroeger was ze rijk en vol leven. Nu is ze arm en uitgeput. Net als wij.’



rivier verklaard. Vroeger was de rivier het hele jaar lang gevuld met woest

134

135

Meer dan tweeduizend fietsen uit Amsterdam – verkeerd geparkeerd op de grachten of te lang laten staan voor het Centraal Station – zijn een nieuw leven begonnen in Kabul. Een Afghaanse Nederlander kreeg de fietsen gratis van de gemeente en verkoopt nu Hollandse topkwaliteit in de enige fietswinkel bij Watan Bike op de Darul-Aman Road in hartje Kabul. De tweedehandsjes uit Amsterdam zijn kwalitatief beter en goedkoper dan de Chinese modellen die op de bazaar worden aangeboden. Vooral opgeknapte Gazelles en Batavussen zijn populair onder Kabuli wegens hun stevigheid. De man met baard en tulband maakt een proefritje op een Amsterdamse rode bakfiets. Het zou een goede vervanging zijn voor de grote handkar waarmee hij zijn spullen naar de markt brengt. Watan Bike vraagt voor een opgelapte Amsterdamse fiets tweeduizend afghani (dertig euro). Op de bazaar kost een nieuwe Chinese fiets minstens vijfduizend afghani (vijfenzeventig euro). Een Nederlandse bakfiets kost rond de honderdvijftig euro. De man op de achtergrond kijkt zo te zien met enige jaloezie naar deze nieuwe bakfiets. Zo eentje zou hij vast ook wel willen hebben, maar hij heeft er helaas geen geld voor. De nieuwe koper zal wel de banden van zijn nieuwe bakfiets even moet plakken.



A msterdamse bakfietsen in K abul

B ruutste sport ter wereld Een van de meest bizarre en brute sporten ter wereld is ongetwijfeld buzkashi. Het is de nationale sport van Afghanistan en kan het best vergeleken worden met rugby, maar dan te paard. Zoals veel Nederlandse mannen op zondag naar voetbal gaan kijken, zo gaan ze in Afghanistan op vrijdag naar 136

een wedstrijd buzkashi.

137

De ‘bal’ is een onthoofd kalf. Op de foto is te zien dat de voorste ruiter het Het dode kalf ligt aan het begin van de wedstrijd in een cirkel in het open veld. Het doel van de ruiters is om het veertig kilogram zware beest aan één arm op te tillen en daarmee naar de andere kant van het veld rondom een groene vlag te galopperen en vervolgens het dier weer terug in de cirkel te gooien. Wie daarin slaagt, scoort één punt. Tijdens de wedstrijd – die een hele dag kan duren – gaat het er ruig aan toe. Niet alleen paarden worden geslagen met zwepen, ook medespelers krijgen er regelmatig van langs. Woeste ruiters met Mongoolse bonthoeden of Russische tankhelmen gaan elkaar met paard en zweep te lijf. In het verleden werden ook messen gebruikt tijdens de wedstrijd. Maar sinds de nationale federatie van buzkashi hardop droomt van deelname aan de Olympische Spelen, is het gebruik van messen tijdens het spel officieel verboden. Buzkashi is een lucratieve business vanwege het hoge prijzengeld. Rijke zakenmannen loven honderden dollars uit aan ruiters die een doelpunt scoren, en soms zelfs tractoren of stukken land. Er zijn geen teams bij buzkashi. Elke ruiter speelt voor zichzelf, maar soms worden er tijdelijke pacts tussen ruiters gesloten. In menig opzicht weerspiegelt die houding de Afghaanse oorlogscultuur: het is ieder voor zich, maar als het uitkomt worden tijdelijke verbonden gesloten. Sommige antropologen zien in buzkashi zelfs een metafoor voor het Afghaanse leven: bruut, chaotisch en continu in gevecht om de macht. Tijdens het Talibanbewind in de jaren negentig was buzkashi verboden, omdat de sport een vorm van vermaak was. Inmiddels wordt buzkashi weer overal gespeeld in Afghanistan. Deze wedstrijden zijn soms doelwitten van aanslagen door de Taliban.



kalf stevig aan een poot vasthoudt. De spelregels zijn simpel, maar zwaar.

138

D e nieuwste rage

139

Bodybuilding is de nieuwste rage en snelst groeiende sport onder jonge omdat het om het verheerlijken van het eigen lichaam zou gaan. Maar sinds de Taliban in 2001 uit de grote steden in Afghanistan zijn verdreven, schieten sportscholen en fitnesszalen daar als paddenstoelen uit de grond. In Kabul alleen al zijn honderden sportscholen. Het zijn vaak kleine ruimtes in vochtige kelders waar deze jonge Afghaanse mannen hun lichamen trainen op oude Russische apparaten. Vanwege geldgebrek worden lang niet altijd nieuwe apparaten gekocht; in plaats daarvan worden kapotte cilinderblokken of onderdelen van oude Russische tanks gebruikt als gewichten. In de sportscholen hangen posters van Arnold Schwarzenegger-achtige types met opgepompte lichamen. Afghanen verhullen niet dat ze speciale energierijke voeding en hormonen slikken die de spiermassa vergroten. De mannen zijn trots op hun spieren en bewonderen zichzelf in de muurspiegels. Er zijn maar weinig zaken waar jonge Afghaanse mannen zeggenschap over hebben. Vaak beslist hun vader bijvoorbeeld met wie ze moeten trouwen of welk werk ze moeten doen. Maar over hun eigen lichaam hebben ze wel controle. Bodybuilding symboliseert voor hen vrijheid. Door middel van sport hebben ze een zelfgekozen doel in het leven dat ze kunnen najagen.



mannen in Afghanistan. Tijdens het Talibanbewind was deze sport verboden,

D e roep van A li 140

Aan het begin van het Afghaanse nieuwjaar – eind maart – reizen tienduizen-

141

den pelgrims naar Mazar-e-Sharif om bij het graf van Ali te vragen om vergifnegen uur of langer. Sommigen sparen er een jaar voor. Elke Afghaan wil er minstens één keer heen. Het graf van Ali is het Mekka van Afghanistan. ‘In mijn hart voelde ik dat ik moest gaan’, zegt een bezoeker voor de blauwverlichte koepels van Hazrat Ali, zoals het bedevaartsoord officieel heet. Hij wil niet vertellen over zijn zonden. ‘Het zorgt hopelijk voor een verandering in mijn leven.’ Hij vertelt over ‘de roep van Ali’ die elke Afghaanse man in zijn leven ten minste eenmaal hoort. Het graf van Hazrat Ali trekt vooral aan het begin van het Afghaanse nieuwjaar veel invaliden, kreupelen en zondaren die om heling van hun lichaam en ziel vragen. Er komen in die periode twintig- tot dertigduizend pelgrims per dag, oftewel tegen de miljoen per maand. Wie Mazar-e-Sharif binnenrijdt, merkt direct dat het stratenplan zo gebouwd is dat vrijwel alle wegen naar Ali leiden. ‘Er zijn hier wonderen verricht’, zegt de 71-jarige Shah Murad. ‘Tien jaar geleden was ik er getuige van hoe een blinde man werd genezen. Hij kon weer zien.’ Dat alleen al is volgens de oude man reden genoeg voor elke moslim om ‘één keer in zijn leven naar Ali te komen’. Overigens ligt het echte graf van Ali waarschijnlijk in Irak en niet in Afghanistan. Maar dat deert de Afghaanse pelgrims niet. Dit is ‘hun’ graf.



fenis voor hun zonden. In volgepropte auto’s maken de jongens de tocht van

Dansende homo’ s Openlijke homoseksualiteit is een groot taboe in Afghanistan en wordt vaak 142

bestraft met de dood, voornamelijk door Talibanrechters. De meeste homo-

143

seksuelen in Afghanistan vertellen dus niets over hun geaardheid. Jonge wen. Tot die tijd blijven ze celibatair of zoeken ze intimiteit bij andere mannen. Zolang het maar discreet gebeurt en er niet over wordt gesproken, is er geen haan die ernaar kraait. In het Afghaans-Pakistaanse grensgebied worden homoseksuele mannen ingehuurd om te dansen op vrijgezellenfeesten of bruiloften. Ze worden gezien als een hilarische attractie om de andere mannen te vermaken. Tijdens het dansen stoppen de gasten geld in hun bh of andere vrouwelijke kleding die ze dragen. Homoseksuele dansers verkleden zich dus als vrouw. Veel van deze dansers zijn ook prostitués. Homoseksualiteit is dan wel strafbaar, maar veel Pakistanen en Afghanen bezoeken deze mannelijke prostitués. De prostitués wonen meestal in kelders van achterbuurten en worden beschermd door een pooier. Deze mannen worden vaak hermafrodiet (tweeslachtig) genoemd. Het gebruik van vrouwelijke hormonen om borsten te laten groeien, komt veel voor. Velen zijn ongelukkig: heroïneverslaving onder de homoseksuele prostitués is hoog. Afghanistan staat ook bekend om het veelvuldige misbruik van jonge jongetjes, ook wel tea boys genoemd. Ze zijn vaak niet ouder dan acht jaar. Het is een vorm van seksslavernij die in de Afghaanse cultuur gedoogd wordt, zolang het maar achter gesloten deuren plaatsvindt. Het is niet ongewoon dat een Afghaanse man getrouwd is en daarnaast – in een ander huis – jarenlang een ‘relatie’ heeft met een jongetje. De Afghaanse man op deze foto heeft zich opgemaakt om samen met andere mannen op te treden tijdens een vrijgezellenfeest.



mannen hebben pas hun eerste seksuele ervaring met een vrouw als ze trou-

144

145

Zowel mannen als vrouwen in Afghanistan gebruiken henna om hun nagels te lakken en gebruiken houtskool als mascara rond hun ogen. Het is de gewoonste zaak om je als Afghaanse man op te maken. Soms verven oudere mannen zelfs hun baard vuurrood met henna. Het is een vreemd fenomeen in een land waar homoseksualiteit een groot taboe is. Maar jezelf opmaken als man wordt in Afghanistan niet geassocieerd met homoseksualiteit. Deze militair op een kazerne in Uruzgan vertelt dat hij zich als klein jongetje al opmaakte. Hij is er nog nooit mee gepest door collega’s of vrienden. Ik heb jaren geleden zelfs Talibanstrijders ontmoet die zich zwaar hadden opgemaakt.



A ls je er maar niet over praat

B ij voorbaat schuldig In de vrouwengevangenis van Kabul is het niet moeilijk om meisjes en vrouwen te vinden bij wie familievetes eindigden in gevangenschap van de dames. De meesten die vastzitten voor moord zijn vermoedelijk erin geluisd. 146

Maar ongeacht of ze schuldig zijn of niet, hun rechtszaak verloopt sowieso

147

dubieus. In het door oorlog verscheurde Afghanistan is een groot gebrek tenorganisaties vrezen dat honderden Afghanen onterecht in de gevangenis zitten. Corruptie en omkoping tijdens rechtszaken zijn eerder regel dan uitzondering. Wie geld of politieke macht bezit, kan onder moord uitkomen en gevangenisstraf vermijden. Een onschuldige, maar ongehoorzame vrouw laten opsluiten voor een vergrijp dat zij niet heeft gepleegd, is eveneens mogelijk voor iemand met de juiste contacten en een zak vol dollars. Bij Fatima (30) ging het net zo, zegt ze zelf. Met een lege blik vertelt ze hoe haar zwager haar echtgenoot vermoordde na een hoog opgelopen ruzie. De familie nam de zwager in bescherming, pleitte hem vrij en bedacht een plan voor de kersverse weduwe. Fatima zou met haar zwager trouwen, want een vrouw alleen, dat is ongehoord in Afghanistan. Toen Fatima weigerde, werd zij beschuldigd van de moord op haar echtgenoot. ‘Mijn zwagers hebben mij net zo lang geslagen tot ik een bekentenis ondertekende’, zegt Fatima in de vrouwengevangenis in Kabul. ‘Een advocaat heb ik niet gehad.’ Toen ze de rechter vertelde over haar gedwongen bekentenis, ‘luisterde hij niet’. Zij kreeg vijftien jaar cel. Meer dan de helft van de vrouwen en meisjes in detentie zit vast voor morele misdaden, zoals overspel of het weglopen van huis (vijf tot vijftien jaar cel). De autoriteiten doen er weinig of niets aan om vrouwen te beschermen, omdat politie en rechters geweld tegen vrouwen legitiem vinden. Als de Taliban heer en meester zouden zijn in Afghanistan, dan zouden deze vrouwen niet worden opgesloten in de gevangenis. Ze zouden zware lijfstraffen krijgen of zelfs de doodstraf door steniging. Fatima stond mij toe om haar te fotograferen, maar toen de cipier me dit zag doen, werd ik door haar uitgekafferd en moest ik de gevangenis onmiddellijk verlaten.



aan politie, aanklagers, advocaten en onafhankelijke rechters. Mensenrech-

T rouwen: voor het leven failliet Afghaanse bruiloften worden door mannen en vrouwen gescheiden gevierd. De ceremonie en bijbehorende feesten worden gehouden in zogenoemde wedding halls, grote gebouwen waarin wel duizend gasten verwelkomd kun148

nen worden. Alcohol is verboden.

149

Een gewone bruiloft kost de bruidegom tussen de tien- en twintigduizend nissen uit te nodigen. De meeste bruidegoms zijn arm en moeten zich diep in de schulden steken om hun bruiloft te kunnen bekostigen. Ze zitten dan hun hele leven aan deze schuldenlast vast. Doet een Afghaanse bruidegom hier niet aan mee, dan wordt hij door zijn directe omgeving als arm of gierig bestempeld: een blamage voor elke Afghaanse man. Vooral de laatste vijf jaar is deze trend van mega-bruiloften merkbaar. Tijdens het Talibanbewind waren bruiloften juist klein van aard, goedkoop en bescheiden in uitvoering. De extravagante bruiloften van nu lijken een reactie op die tijd. Er zijn momenteel besprekingen in het Afghaanse parlement gaande om deze dure bruiloften te verbieden en een maximum te stellen aan het aantal gasten, het aantal maaltijden en de duur van een bruiloft. Dit om te voorkomen dat complete families failliet raken door de bruiloft van één kind. In het buurland Tadzjikistan is een soortgelijke wet onlangs ingevoerd. Daar ziet een ‘bruiloftspolitie’ erop toe dat de regels worden nageleefd. Deze foto is gemaakt in het mannengedeelte van een bruiloft in Kabul. Met muziek en handgeklap worden de mannelijke gasten opgezweept om met elkaar te dansen. De vrouwelijke gasten verblijven in een andere ruimte waar het verboden is te fotograferen.



euro. Er is een grote sociale druk om alle familieleden, vrienden en verre ken-

150

151


afghanistan ongecensureerd Alleen voor de ogen van de bruidegom

zijn zwaar opgemaakt. Hun lange mooie zwarte

Een Afghaanse bruid heeft een ruime keuze uit

haren hoeven even niet bedenkt te zijn met een

vele kleuren en soorten trouwjurken, zoals die

hoofddoek. Mannen zijn de hele dag geschei-

in deze winkel in Kabul te koop zijn. Op de brui-

den van de vrouwen. Zelfs de bruidegom mag

loft vieren de bruid en haar vrouwelijke gasten

geen feest vieren met zijn toekomstige vrouw.

feest in de duurste en mooiste jurken. Ze zijn

Alleen tijdens de huwelijksceremonie mogen ze

beladen met gouden en zilveren sieraden en

even samen zijn.

152

153



Vorige pagina: Een van de vele wedding halls in Kabul

154

155


afghanistan ongecensureerd goudstraat

vader van de bruidegom zijn zoon financieel bij om de sieraden te kopen. Hij

In elke grote Afghaanse grote stad is een goudmarkt. Vrouwen dragen onder

moet vaak ook betalen voor andere zaken, zoals de aankoop van bruidskle-

de boerka’s vaak de mooiste kleren en duurste sieraden, vooral in de grote

ding, tapijten, huishoudelijke artikelen en een huis.

steden. Daar zijn de mensen rijker dan op het platteland. Gouden sieraden

In de ‘goudstraat’ van Kunduz-Stad liggen de juweliers pal naast elkaar.

worden in Afghanistan voornamelijk als bruidsschat gekocht. De juwelen

De waardevolle sieraden liggen achter dik glas. Beveiligers lopen met mi-

kosten algauw duizenden euro’s.

trailleurs in de goudstraat rond om de juwelierszaken te beschermen tegen

In Afghanistan is het traditie dat de bruidegom de juwelen voor zijn bruid

dieven. Afghaanse vrouwen en mannen zijn dol op goud.

koopt. Over de hoogte van het te besteden bedrag wordt onderhandeld tus-

De vrouwen op deze foto gaan waarschijnlijk lang niet allemaal trouwen,

sen de vader van de bruidegom en de vader van de bruid. Meestal staat de

maar zien het bezoek aan de goudstraat als een uitje.

Als G od het wil Eén op de vier kinderen in Afghanistan overlijdt voor het vijfde levensjaar. 156

Afghanistan staat daarmee op de derde plaats in de wereld als het gaat om

157

kindersterfte. De voornaamste redenen voor de hoge kindersterfte zijn voedkindersterfte uitzonderlijk hoog. Westerse hulporganisaties kunnen deze gebieden nauwelijks bereiken vanwege de onveiligheid, zelfs na tien jaar militaire aanwezigheid. Er zijn te weinig artsen en medicijnen om zieke kinderen op afgelegen plekken te behandelen. In de Zuid-Afghaanse provincie Helmand stijgt de temperatuur in de zomer tot vijftig graden Celsius. Airconditioning ontbreekt in het ziekenhuis. Die is te duur in aanschaf en energieverbruik. De hitte droogt de verzwakte kinderen nog verder uit. Vaak is er een tekort aan infusen met vocht. Dat drijft de kindersterfte nog verder op. Veel ouders komen te laat naar het ziekenhuis met hun zieke kind. Dat heeft verschillende redenen. De bevolking heeft weinig vertrouwen in de kwaliteit van de Afghaanse ziekenhuizen. Of dorpsbewoners zijn arm en kunnen een ziekenbezoek niet betalen. Een andere reden is dat de slecht opgeleide bevolking op het platteland uiterst gelovig is en van mening is dat als hun kind ziek is, het Gods wil is. Als het kind sterft is het ook Gods wil. Door de aanwezigheid van bermbommen durven veel taxi- en buschauffeurs niet meer te rijden. Alleen als iemand veel geld betaalt, wil een chauffeur met risico voor eigen leven de patiënt naar het ziekenhuis rijden. De meeste Afghanen zijn straatarm en hebben überhaupt geen geld om openbaar vervoer te betalen. De weinige kinderen die het hospitaal wel bereiken, zijn ernstig uitgedroogd of ondervoed en vaak al stervende.



seltekorten en slechte gezondheidszorg. Met name op het platteland is de

158

159

land. Een moeder kijkt naar haar ernstig zieke kind dat door artsen in een couveuse is gelegd.



In Kabul is de kwaliteit van de ziekenhuizen meestal beter dan elders in het

160

161

De meeste Afghaanse ziekenhuizen hebben een chronisch gebrek aan medicijnen, artsen, verpleegkundigen en goed management. Dat komt niet alleen door gebrek aan financiering door het Afghaanse ministerie van Gezondheidszorg, maar ook door de wijdverbreide corruptie en onveiligheid in Afghanistan. Hulpgeld wordt gestolen. Medicijnen van hulporganisaties die klaar staan bij de douane mogen vanwege onduidelijke bureaucratische regels niet worden ingevoerd. Veel Afghaanse artsen weigeren te werken in ziekenhuizen of klinieken buiten de grote steden, omdat het daar te gevaarlijk is door gevechten of aanslagen van Taliban. De salarissen van de medici zijn zo slecht dat de meeste artsen die in een regeringsziekenhuis werken, alleen ’s ochtends aanwezig zijn. ’s Middags werken ze thuis in hun privékliniek. Daar moeten patiënten weliswaar meer betalen voor medische consultatie en medicijnen, maar ze hoeven niet uren te wachten voor een bezoek aan een arts. De privéklinieken zijn daarom populair. Deze foto is genomen in de vrouwenwachtruimte van een plattelandsziekenhuis. De vrouwen moeten hier uren wachten. Het is ondraaglijk warm in de ruimte, zeker als je een boerka draagt. Er is niets te drinken en de zieke kinderen raken uitgedroogd. Veel vrouwen wachten hier de hele dag vergeefs op een arts. Niet zelden gaan ze ’s avonds gefrustreerd met hun zieke kind weer naar huis, zonder een arts te hebben gezien.



Nog honderden wachtenden voor u

162

163

Er liggen naar schatting nog tien miljoen landmijnen, bermbommen en andere explosieven in de grond in Afghanistan als gevolg van drie decennia oorlog. Vooral het Russische leger en de moedjahedien (vrijheidsstrijders) plaatsten miljoenen mijnen. Dat was in de jaren tachtig en begin jaren negentig. Veel landmijnen zijn nog niet afgegaan en liggen dus nog in de grond. Op het platteland worden granaten en kogels door kinderen gevonden. Omdat ze niet weten wat het is en het gevaar er niet van inzien, gebeuren er veel ongelukken mee. De broer en zus op deze foto hadden in een veld naast hun dorp oude munitie gevonden. Toen hun moeder even weg was, gooiden ze de munitie in het vuur waarop hun moeder aan het koken was. De munitie ontplofte en een steekvlam verbrandde de gezichten en de bovenlijfjes van de kinderen. Ze liepen derdegraads brandwonden op. Hun vader bracht ze in allerijl met een gehuurde taxi naar het dichtstbijzijnde ziekenhuis. De kinderen hadden geluk, want dit ziekenhuis in Lashkargah wordt ondersteund door specialisten van Artsen zonder Grenzen. Een Belgische chirurg behandelde de kinderen. Ze bleven gratis twee weken ter observatie in het ziekenhuis en mochten daarna naar huis.



H et macabere gezicht van de oorlog

Stalen zenuwen 164

Verschillende Afghaanse en internationale organisaties houden zich bezig

165

met het ruimen van oude landmijnen. Dat is zeer gevaarlijk en arbeidsintende mijnopruimingsdienst. Als een stuk land wordt geruimd, wordt het eerst afgezet en vervolgens verdeeld in grids. Elke ruimer krijgt de verantwoordelijkheid over een grid. De wit-rood geverfde stenen op de foto geven de grenzen van een grid aan waar de ruimer binnen moet blijven werken. Centimeter voor centimeter speurt hij de grond af met zijn metaaldetector. Rechts op de foto ligt er één op de grond. Zodra metaal gedetecteerd wordt, graaft de ruimer voorzichtig in de grond. Als een landmijn wordt gevonden, wordt deze door hem onschadelijk gemaakt. Het is niet alleen gevaarlijk werk, ook de werkomstandigheden zijn zeer zwaar. In de woestijn loopt het kwik in de zomer hoog op. De ruimers dragen niet alleen een dikke overall en dikke schoenen, maar ook een scherfvest en helm om het effect van een mogelijke explosie te beperken. Om dit werk geconcentreerd te kunnen volhouden, nemen de ruimers elke twintig minuten verplicht een pauze van tien minuten. De toezichthouder blaast dan op zijn fluitje en alle ruimers stoppen met het werk om iets te drinken of een sigaret te roken. Zelfs als niemand nu nog landmijnen zou plaatsen, zou het nog decennia duren voordat Afghanistan landmijnenvrij is.



sief werk. Het vergt uiterste concentratie van de Afghaanse medewerkers van

166

167


afghanistan ongecensureerd 16 invaliden per dag

is jonger dan achttien jaar. Het belangrijkste revalidatiecentrum voor land-

Elke dag vallen er slachtoffers van landmijnen en bermbommen in Afghani-

mijnslachtoffers in Afghanistan staat in het centrum van Kabul. Sinds 1988

stan. De meeste slachtoffers zijn boeren die in het veld werken of vrouwen

zijn er 75.000 gratis protheses weggegeven en meer dan 100.000 invaliden

en kinderen die door de open velden lopen om water te halen, of kinderen die

behandeld, bekostigd door het Internationale Rode Kruis. Elk jaar komen er

buiten aan het spelen zijn. De slachtoffers van landmijnen worden meestal

zesduizend nieuwe patiënten bij. Dat zijn ruim zestien gevallen per dag.

naar de ziekenhuizen van het Internationale Rode Kruis gebracht. Daar wer-

Dit centrum geeft behalve protheses ook psychosociale zorg en intensie-

ken chirurgen die ledematen vakkundig kunnen amputeren.

ve revalidatie aan de slachtoffers. Invaliden leren weer lopen of eenvoudige

Geschat wordt dat een derde van alle slachtoffers één of beide benen kwijt-

handelingen verrichten, bijvoorbeeld met een armprothese een kraan open-

raken. Het overgrote deel van de slachtoffers is man en meer dan de helft

draaien of een lichtschakelaar bedienen.

168

169

laten ze het centrum en moeten ze als invaliden een nieuw leven zien op te bouwen. Dat is moeilijk. Er is namelijk hoge werkeloosheid onder Afghanen, volgens de officiële cijfers 35 procent. In werkelijkheid is het nog veel hoger. Het is bijna onmogelijk voor gehandicapten om een baan te vinden.Wellicht bij een hulporganisatie, maar de kansen zijn klein. Daarom zijn deze slachtoffers vaak genoodzaakt om op straat te bedelen om te kunnen overleven, zoals deze man in Kabul.



Nadat de slachtoffers hun revalidatie hebben afgerond, ver-

170

171

Het Darul Aman Paleis, gebouwd in 1920, was ooit het meesterwerk van koning Amanullah. Het paleis is nu een ruïne. Het gebouw is totaal verwoest tijdens gevechten in de afgelopen dertig jaar. Het voormalig koninklijk paleis is niet toegankelijk voor publiek, mede omdat het bezaaid zou zijn met landmijnen. Er bestaan vage plannen om het gebouw te renoveren en er vervolgens het parlement in te vestigen. Maar westerse donoren zijn terughoudend. Het zou waarschijnlijk een te groot prestigeproject worden en een gemakkelijk doelwit voor terroristen.



Het koninklijk paleis

H eroine voor huilbaby ’ s Het belangrijkste Afghaanse exportproduct is heroïne. De grondstof voor he172

roïne is papaver. De papavervelden vormen een belangrijke inkomstenbron

173

van veel boeren. De boeren verkopen de ruwe grondstof voor heroïne door smokkelen die de grens over naar Iran, Rusland en Pakistan. Via drugskartels komt de heroïne uiteindelijk terecht in Europa en de VS. Maar ook in Afghanistan zijn veel mensen verslaafd aan opium of heroïne. De meest extreme verslaafden leven onder bruggen en in kapotgeschoten huizen, zoals de man op deze foto. Het zijn vooral mensen die geen werk vinden en daardoor geen enkel toekomstperspectief meer hebben. Heroïne is voor hen de enige manier om het leven draaglijk te houden. Ze stelen om aan geld te komen voor dit verdovende genotsmiddel. Niet alle Afghanen in afgelegen dorpen weten dat heroïne of opium slecht is voor het lichaam. Op het platteland wordt opium regelmatig aan huilbaby’s gegeven om ze rustig te krijgen. In Afghanistan zijn drugs spotgoedkoop en makkelijk op straat te krijgen. Ruim twee procent van de Afghaanse bevolking gebruikt zeer regelmatig cannabis en één procent opium of heroïne. Bij elkaar zijn dat bijna een miljoen verslaafde mensen. Boeren worden door de Taliban en criminelen gestimuleerd om papaver te telen waarmee drugs gemaakt kunnen worden. Opium is een enorme bron van inkomsten voor de Taliban en levert naar schatting tientallen miljoen euro per jaar op. In het afgelopen jaar produceerde Afghanistan wereldwijd meer dan negentig procent van de ruwe opium.



aan lokale drugsbaronnen. Die maken er er echte heroïne (of opium) van en

174

175

grondstof voor heroïne uit papaverbollen.



Boeren halen met kleine mesjes de ruwe

N ergens welkom Miljoenen Afghaanse burgers vluchtten tijdens de Sovjet-invasie in de jaren tachtig en later tijdens het Talibanbewind in de jaren negentig naar Pakistan. Shorab (niet haar echte naam) vluchtte met haar ouders twaalf jaar geleden naar Pakistan vanwege het oorlogsgeweld. Shorab was toen nog een puber, 176

maar is nu een volwassen vrouw. Het leven in Pakistan wordt steeds lastiger

177

voor haar en haar familie. Ze zijn daar nu niet meer welkom. Ze worden door Veel Pakistanen houden Afghanen verantwoordelijk voor de toename van het extremisme in hun land. Van de andere kant houden de Afghanen de Pakistanen verantwoordelijk voor alle problemen in hun land. Er heerst veel wantrouwen en haat tussen deze twee bevolkingsgroepen. Shorab en haar familie hebben besloten met een bus van de vluchtelingenorganisatie van de Verenigde Naties terug te keren naar Afghanistan. Ze hopen hier weer een nieuw leven op te bouwen. Eenmaal in Kabul zien ze tot hun grote verbijstering dat het oude huis waarin ze vroeger woonden, is bezet door een andere Afghaanse familie. Deze familie claimt nu de rechtmatige eigenaar te zijn. De eigendomspapieren van het huis zijn door de oorlog verloren gegaan. Maar zelfs als de familie van Shorab wel in het bezit zou zijn van deze documenten, zou het weinig verschil maken. Door het corrupte rechtssysteem is het vrijwel onmogelijk voor hen om hun bezittingen weer op te eisen. Als de onwettige bewoners de rechter geld toeschuiven, valt het vonnis in hun voordeel uit. Duizenden families die uit Pakistan zijn teruggekeerd, zijn door deze praktijken hun huizen en landerijen kwijtgeraakt. Gelukkig kunnen Shorab en haar familie een paar dagen bij familie slapen in Kabul. Ze maken zich grote zorgen over hoe het verder moet. Van de regering en hulporganisaties hoeven ze niets te verwachten. Ze zullen het zelf moeten uitzoeken. Veel teruggekeerde vluchtelingen hebben geen andere keus dan illegaal terugkeren naar Pakistan, of ze strijken neer in de krottenwijken van de grotere steden. Ze wonen in schamele tenten en huizen van modder en stro. Ze overleven door op straat te bedelen en afval te verzamelen. Lege plastic flessen en frisdrankblikjes brengen enkele dollars per week op, genoeg om brood en rijst van te kopen.



de Pakistaanse regering teruggestuurd naar hun eigen land.

178

179

Ze zijn op weg om op straat te gaan bedelen. Het meisje draagt een sluier. Ze is nog te jong voor een boerka. Maar het zal niet lang meer duren voordat zij een boerka moet gaan dragen.

Het interieur van een huisje in een sloppenwijk van Kabul.


Een Afghaans meisje en haar kleine zusje wonen in een sloppenwijk in Kabul.

180

181

In Afghanistan zie je heel veel bedelende vrouwen op straat. Meestal zijn het weduwen of jonge vrouwen die zijn verstoten door hun familie of echtgenoot. Uitkeringen bestaan niet. Vrouwen die kinderen hebben, nemen hen vaak mee uit bedelen. Geld om ze naar school te sturen is er toch niet. Bovendien lukt het de kinderen vaak beter om geld binnen te halen op straat. De vrouw op deze foto zit zoals velen in Kabul in een oude, smerige boerka op het midden van de kapotgereden weg. Ze hoopt dat een automobilist een paar afghani (lokale valuta) uit het raampje gooit. Sommige automobilisten remmen niet eens af voor de bedelares en rijden hard door de plassen regenwater. Het opspattende water lijkt haar niet te deren. Bedelaars worden dan niet als mensen, maar als irritante objecten in het straatbeeld beschouwd. Niet zelden krijgen vrouwen zoals deze bedelares verwensingen naar het hoofd geslingerd of moeten ze auto’s ontwijken. Deze vrouw is in Afghanistan niet meer waard dan een straathond en zo wordt ze ook door veel automobilisten behandeld.



Niet meer waard dan een straathond

182

183


afghanistan ongecensureerd Meer meisjes naar school Het fundamentalistische Talibanbewind verbood meisjes naar school te

beeld in dat een half miljoen meisjes onregelmatig naar school gaan, bij-

te gaan, omdat scholen steeds vaker doelwit zijn van aanslagen door

als tiener uitgehuwelijkt en dienen thuis te blijven om voor hun man en

gaan. Maar sinds de Taliban uit alle grote steden van Afghanistan zijn ver-

voorbeeld omdat ze hun families moeten helpen in het huishouden. Andere

Taliban. In 2008 werden zevenhonderd scholen gesloten vanwege bedrei-

kinderen te zorgen.

dreven, is het aantal ingeschreven Afghaanse schoolmeisjes enorm toegeno-

meisjes komen slechts sporadisch naar school, omdat er geen geld is voor

gingen of aanvallen van de Taliban. Als gevolg daarvan houden veel ouders

De meisjes op deze foto in Kabul hebben geluk. Hun ouders hebben ge-

men. Van vijfduizend toen tot 2,4 miljoen nu.

vervoer. Er is ook een tekort aan leraren door de oorlog: veel van hen zijn

hun dochters liever thuis. Een ander probleem is dat het verboden is voor

noeg geld om hen naar school te laten gaan. Maar voor de meeste kinderen

Toch uiten hulporganisaties nog altijd veel zorgen over meisjesonderwijs

gedood of het land ontvlucht.

meisjes om naar gemengde scholen te gaan (jongens en meisjes door el-

van deze lagere school houdt het onderwijs na de lagere school op.

in Afghanistan. De armoedige omstandigheden thuis resulteren er bijvoor-

Buiten de steden is het erg gevaarlijk voor meisjes om naar school

kaar in de klas) of om onderwijs van een man te krijgen. Anderen worden

184

achtduizend kinderen

185

Afghanistan heeft officieel ongeveer twaalfduizend opende helft van deze scholen heeft geen gebouw. Kinderen krijgen dan les in tenten of in de open lucht. Daar komt bij dat veel scholen in de oorlog zijn vernietigd. In het relatief liberale Kabul gaan de meeste meisjes wel naar school. Veel scholen zijn zelfs door hulporganisaties opgeknapt. Maar door gebrek aan schoolgebouwen en onderwijzers zijn er drie shifts van elk vier uur: in de vroege ochtend, de middag en namiddag. Meisjes gaan maar drie uur per dag naar school. Deze school geeft les aan totaal achtduizend kinderen. In Nederland zouden er in dit gebouw maximaal achthonderd kinderen onderwezen kunnen worden. De foto is gemaakt tijdens de vroege ochtendshift (11.00 uur). De kinderen van de eerste shift die rechts het gebouw uit komen lopen, gaan naar huis. De meisjes voor de tweede shift staan al te wachten (linksachter op de foto) om een paar uur les te krijgen.



bare scholen (basisscholen en middelbare scholen). Bijna

186

187

In het relatief progressieve Kabul zijn kleine privéschooltjes waar meisjes uit moderne families na de lagere school nog een paar jaar kunnen doorleren. Mannen mogen er ook onderwijzen. De leraren hebben zelf niet meer dan enkele jaren onderwijs genoten. De meisjes klagen dat jongens op straat hen vervloeken omdat ze naar school gaan. Deze meisjes trekken zich er niets van aan en zien onderwijs als enige manier om een zelfstandiger leven te kunnen leiden en minder afhankelijk te zijn van mannen. Maar zij zijn uitzonderingen.



privÉ schooltjes

188

189

Kinderarbeid is een wijdverspreid fenomeen in Afghanistan. In de hoofdstad Kabul alleen al schatten hulporganisaties het aantal werkende kinderen op zestigduizend. Volgens UNICEF-rapporten werkt zeker twintig procent van de kinderen in de basisschoolleeftijd. Het aantal straatkinderen is ongelooflijk hoog. Als je rondloopt in Kabul zie je ze op elke straathoek staan. Ze proberen geld bijeen te scharrelen door te bedelen, schoenen te poetsen of wierook te branden voor voorbijgangers (dat zou geluk brengen aan de voorbijganger). Veel kinderen werken ook in fabrieken of verkopen spullen langs de Afghaanse wegen. De kinderen op deze foto verkopen ballonnen voor tien afghani (vijftien eurocent) per stuk. Rijkere Afghanen die langsrijden, kopen een ballon voor hun kinderen. Alles wat kleurrijk is en schittert, is populair onder Afghanen. Vooral in de winter, als de stad maandenlang grauw en grijs is, zijn felgekleurde ballonnen een geliefde aankoop.



E en op de vijf jonge kinderen werkt

190

L and zonder infrastructuur

191

Ondanks de vele miljarden euro’s buitenlandse hulp die jaarlijks Afghanistan teren van de infrastructuur en openbare voorzieningen. Volgens het hoofd van de douane in Kabul smokkelen Afghanen heel veel dollars in koffers per vliegtuig het land uit. Ten minste 3,1 miljard dollar werd zo sinds 2007 Afghanistan uitgevoerd, zo is onlangs bevestigd door de Amerikaanse krant The Wall Street Journal. Het is de grote verdwijntruc van Afghaans hulpgeld. Het geld dat beschikbaar is voor de verbetering van wegen, het elektriciteitsnetwerk of de waterleidingen, verdwijnt volgens de Afghaanse bevolking grotendeels in zakken van aannemers en talloze onderaannemers. Gevolg is dat de meeste wegen – ondanks tien jaar ‘wederopbouw’ – vol gaten zitten of dat het asfalt ontbreekt. Het water uit de kraan is ondrinkbaar. Burgers die het zich financieel kunnen veroorloven, kopen grote flessen drinkwater in de buurtwinkel. Het elektriciteitsnet is onbetrouwbaar en kampt met capaciteitsproblemen, waardoor het huizen en kantoren niet continu van stroom kan voorzien. Om dit probleem op te lossen, sluit de regering enkele uren per dag hele buurten af van elektriciteit. Rijkere burgers hebben de luxe van een generator om zelf thuis stroom op te wekken. Internet werkt bijna nergens of is zeer langzaam. Burgers klagen dat de stad met dezelfde problemen kampt als tien jaar geleden. Ondanks deze problemen zie je soms toch dat er kleinschalige projecten worden uitgevoerd. Gemeentewerkers op deze foto leggen in het centrum van Kabul een nieuwe elektriciteitskabel in de grond.



binnenstromen, wordt maar een zeer klein gedeelte gebruikt voor het verbe-

De man op deze foto regelt een transactie van duizenden dollars. De tussenmannen zijn het geld aan het tellen.

192

193


afghanistan ongecensureerd H ulpgeld verdwijnt Een andere manier waarop veel geld uit Afghanistan verdwijnt, is via tus-

noemen, waarna de betreffende persoon op vertoon van een identiteitsbewijs

zoekers is echter dat de Hawala’s meestal alleen de naam noteren van de

Op de grootste geldmarkt van Kabul, Sharay-e-Shahzada, is Hawala in de

senmannen van Hawala-kantoren: islamitische geldwisselkantoren die al

het geld contant kan afhalen.

Afghaanse Hawala die de transactie doet en die van de buitenlandse Hawala,

praktijk te zien. Honderden Afghanen en geldwisselaars krioelen door elkaar.

eeuwenlang opereren in moslimlanden. Een geldtransactie via een Hawala-

In het Halawa-systeem hebben zender en ontvanger van het geld geen

zoals in Dubai, die het geld ontvangt. De naam van de oorspronkelijke zen-

Hawala-handelaren bladeren door handgeschreven notitieblokjes met cijfers

kantoor werkt net als bij het in Europa bekende Western Union. Het is een

bankrekening nodig. Een Afghaan die naar een Hawala-kantoor in Kabul gaat,

der van het geld wordt lang niet altijd in de boeken vermeld – een ideale con-

en codes om hun administratie te tonen. Hier en daar staan ook namen op-

manier om zonder tussenkomst van een bank of andere financiële tussen-

geeft een zak geld af. Dat geld kan de ontvanger waar ook ter wereld bij een

structie voor iemand die anoniem veel geld wil wegsluizen. Hawala-kantoren

geschreven, maar die komen niet meer in de computeradministratie voor.

persoon geld over te maken naar mensen over de hele wereld. Een persoon

ander Hawala-kantoor ophalen.

worden daarom gebruikt voor geldtransacties van Al-Qaeda om zo hun cel-

kan in een bepaald land geld overmaken en een specifiek filiaal en persoon

Hawala’s zijn legaal. Het probleem voor corruptie- en terrorismeonder-

len te financieren.

194

195

Er zijn maar weinig landen met zo’n belabberde infrastructuur als Afghanistan. Er is eigenlijk maar één goed berijdbare weg, die van Kabul via Kandahar naar Herat loopt. Maar deze weg is zeer gevaarlijk vanwege aanslagen door Taliban, struikrovers en andere criminelen. De overige wegen zijn zo slecht van kwaliteit dat er een terreinwagen voor nodig is. Zelfs in de hoofdstad Kabul zijn de meeste wegen moeilijk begaanbaar. Afghanistan heeft een spoorwegnet van nog geen vijfentwintig kilometer. Dat spoor ligt in het noorden en verbindt Afghanistan met Oezbekistan en Turkmenistan. Binnenlandse lijnvluchten zijn er wel, maar het gaat dan om zeer oude vliegtuigen die vaak crashen. Bovendien is vliegen voor de gewone Afghaan onbetaalbaar. Het openbaar vervoer is al even treurig. De meeste bussen zijn kapot en staan driehoog opgestapeld op het belangrijkste busstation van Kabul. Er rijden nog maar een paar bussen in de steden, en die zijn uiterst onbetrouwbaar. Ze gaan om de haverklap stuk. Je weet nooit of de bus wel of niet komt opdagen, laat staan hoe laat.



Het busstation

196

197

dorp, na een dag winkelen in Herat.

Tax i’s in Afghanistan Oude Volga’s van Russische makelij worden als taxi’s gebruikt. Een taxi kan negen Afghanen vervoeren: twee op de voorstoel, vier op de achterbank en drie in de kofferbak. Soms zitten er ook passagiers op het dak van de auto.



Vrouwen reizen terug op een kar naar hun

198

199


afghanistan ongecensureerd Oude afgeschreven Mercedes-toerbussen uit Duitsland zijn razend populair

gebonden. Boven op de lading worden meestal een of meerdere uit Dubai

stort de bus het ravijn in. Je ziet naast bergwegen de karkassen van de vele

meestal evenveel mensen op het dak als in de bus. De meeste wegen in Af-

onder Afghaanse buschauffeurs. Ze zijn ondanks hun leeftijd van betere kwa-

geïmporteerde tweedehands auto’s geplaatst. Die worden op de plaats van

omlaag gestorte vrachtwagens en bussen in het ravijn liggen. Behalve de klei-

ghanistan zijn onverhard. Als je pech hebt en er rijdt een andere auto of bus

liteit dan de oude Russische bussen. Deze bussen worden door eigenaren

bestemming bij de nieuwe eigenaar afgeleverd.

nere taxi’s, die veel duurder zijn, zijn er voor de armste mensen geen andere

voor je, ben je de hele reis aan het stofhappen. Een busreis kan een volle dag

gebruikt als intercitybussen tussen de grote steden. Ze worden behalve met

Op de foto is de chauffeur de rode auto met een enkele riem aan het vast-

alternatieven dan deze bussen. Het enige wat ze kunnen doen, is bij vertrek

in beslag nemen. En als de bus pech krijgt, zul je dagen moeten wachten tot

passagiers ook volgestouwd met goederen. Deze handelswaar wordt tussen

sjorren. Omdat de lading zo hoog wordt, komt het geregeld voor dat een bus

een schietgebedje doen.

de bus weer is gerepareerd.

de passagiers in het gangpad gepropt en op het dak van het voertuig vast-

op z’n kant valt door een gat in het wegdek. Als dat op een bergpas gebeurt,

Op de foto staat een intercitybus tussen Kandahar en Tarin Kowt. Er zitten

200

H et dak van de wereld

201

De Pamir, ook wel het dak van de wereld genoemd, is een serie bergketens Kirgizië en delen van Pakistan en China. De hoogste top is meer dan 7500 meter hoog. De bergketens in Afghanistan worden de Hindukush genoemd. Het gebied kent lange, koude winters. Grote delen zijn gedurende het hele jaar met sneeuw bedekt en er komen veel gletsjers voor. Er groeien geen bomen vanwege het koude klimaat. Als er vrede zou zijn in Afghanistan, zou het gebergte veel alpinisten aantrekken. Nu is het te gevaarlijk voor toeristen. De bergen zijn veelal de schuilplekken van Talibanstrijders. Het risico om als buitenlander ontvoerd of gedood te worden is groot. Het is moeilijk dit onherbergzame gebied te voet te doorkruisen, vanwege het gebrek aan wegen en paden, de ijzige temperaturen en het grote lawinegevaar. In 1964 bouwden de Russen een weg over het gebergte met een tunnel van tweeënhalve kilometer, de Salang-tunnel. Hierdoor werd het noorden van Afghanistan vanuit het zuiden toegankelijk. De tunnel is van groot economisch en strategisch belang. Wie de controle over de tunnel heeft, heeft controle over het noorden van Afghanistan.



in Centraal-Azië en bestrijkt het noord-oosten van Afghanistan, Tadzjikistan,

A ltijd file Kabul ligt op achttienhonderd meter hoogte tegen de uit202

lopers van de Hindukush. De stad was ooit gebouwd voor

203

honderdduizend inwoners. Naar schatting ligt het aantal bekend, want de laatste volkstelling vond plaats in 1979. De stad barst uit haar voegen. In de afgelopen decennia zijn er honderdduizenden mensen van het platteland naar de stad getrokken in de hoop werk te vinden. Ook de verkeersdrukte is vertienvoudigd. De stad is hier niet op berekend. De straten, gebouwd voor doorgang van paard en wagens, zijn te smal voor het moderne verkeer. Door extra beveiligingsmaatregelen, zoals betonnen blokken en zandzakken voor de muren van huizen en kantoren, worden de nauwe straten nog smaller en staat het verkeer makkelijk stil. Omdat verkeersregels worden genegeerd en stoplichten ontbreken, loopt het verkeer vooral op kruispunten hopeloos vast. In Kabul staan de hele dag lange files. In de wintermaanden liggen de wegen vol sneeuw, smeltwater of modder. In de zomer blijven het fijne stof en de roetdampen, veroorzaakt door het verkeer in de stad, hangen tussen de bergen.



inwoners nu rond de vijf miljoen. Het exacte aantal is on-

204

205

de uitlopers van de omringende bergen gebouwd. De grond is goedkoper, maar de huizen zijn ook minder goed toegankelijk. Aangezien de meeste mensen geen autobezitter zijn, maakt hun dat niets uit.



Door ruimtegebrek in Kabul worden steeds meer woonhuizen tegen

206

207



Bijschrift bij de vorige pagina: Zwarte roetdampen hangen boven Kabul.

208

V erboden het dak te betreden

209

In Afghaanse steden, maar ook in kleine dorpen heeft elk huis een twee meter Het is voor een traditionele Afghaanse man van uiterst groot belang dat andere mannen niet naar zijn vrouwen en dochters kunnen kijken. Zelfs de buurman niet. Dat zou gelijk staan aan overspel en moet ten koste van alles worden voorkomen. Het is daarom verboden om op een dak van een huis te klimmen. Vanaf het dak kun je namelijk makkelijk in elkaars erf gluren. Iedereen heeft zich aan deze strenge regels te houden en op het schenden ervan staan hoge straffen. In Kabul zijn voorbeelden van buitenlanders die waarschuwingsschoten om hun oren kregen, nadat ze in hun naïviteit op het dak van hun huis waren geklommen om het uitzicht te bekijken. Kinderen willen nog wel eens vliegeren op de platte daken, maar worden dan onmiddellijk door de mannen van de daken gejaagd. De huizen zijn uit leem opgetrokken. Het is goedkoper dan bakstenen en cement. Bovendien kunnen de lemen wanden door de familie zelf onderhouden worden. De daken zijn plat en bestaan uit houten balken bedekt met leem en stro. Helemaal waterdicht zijn ze niet, maar wel erg koel tijdens de hete zomermaanden. In de wintermaanden worden de huisjes verwarmd met een houtkachel. In de meeste erfjes is een waterput geslagen, zodat de vrouwen niet onnodig de poort uit hoeven.



hoge lemen muur om het erf staan. Dit om privacy te geven aan de familie.

D e vallei die nooit veroverd werd De Panjshir-vallei, honderdvijftig kilometer ten noorden van Kabul, wordt omringd door diverse strijdende partijen, maar blijft zelf al decennialang vrijwel onaangetast. Noch 210

de Russen, noch de Taliban of enige andere krijgsheren

211

hebben de vallei ooit kunnen veroveren. De Panjshiri zijn hoofd haalt om daar met wapens en tanks binnen te gaan. De Panjshir-vallei is de kleinste provincie van Afghanistan, maar daarom niet minder belangrijk. Het is de geboorteplaats van Ahmed Sha Masood, de bekendste moedjahied (krijgsheer) die tegen de Russen en later tegen de Taliban vocht. Zijn leger was de laatste dertig jaar heer en meester over de Panshir-vallei. De vallei is moeilijk te veroveren, omdat er maar een enkele toegangsweg is die door een nauwe spleet in de rotsen loopt. Diegene die de toegang tot de vallei heeft, heeft de macht over het dal. Masood werd in 2001 door Al-Qaeda-leden vermoord. De Panjshiri zorgen nu zelf voor veiligheid in de vallei. De grond is erg vruchtbaar en de mensen leven overwegend van landbouw. Veel is er vermoedelijk niet veranderd sinds de laatste eeuwen. Boeren bewerken landbouwgrond met ossen en ploegen, rookpluimpjes uit schoorstenen kringelen de lucht in. De driehonderdduizend bewoners zijn overwegend Tadzjieken, de aartsrivalen van de Pathanen en Taliban. Als je door het gebied reist waan je je in een toeristisch land. Je hoort geen geweerschoten, explosies of overvliegende helikopters, noch is er een grote dreiging van ontvoering en bermbommen. De Panshir-vallei is een rolmodel voor hoe Afghanistan zonder oorlog eruit zou zien.



inmiddels zo vermaard dat geen veroveraar het nog in zijn

212

D e laatste Boeddha’ s

213

Tien jaar geleden besloten de Taliban twee reusachtige oude boeddhabeelvan de internationale gemeenschap ging het cultureel erfgoed in maart 2001 de lucht in. Ze zouden volgens Talibanleider Moellah Omar een belediging zijn voor de islam die naar zijn mening het afbeelden van mensen verbiedt. Het grootste boeddhabeeld was 55 meter hoog en een tweede was 38 meter hoog, gehouwen uit zandsteen. Ze stonden statig in grote nissen die waren uitgehouwen in de rotswanden. Ze werden vijftienhonderd jaar geleden gebouwd in opdracht van een lokale boeddhistische prins die zijn fortuin verwierf door toenemende handel langs de Zijderoute. Steile trappen cirkelen omhoog langs de nissen, waar eeuwen geleden boeddhistische monniken hun weg vonden naar de honderden omliggende grotten om te mediteren. ‘Eerst gebruikten ze mitrailleurs, mortieren en granaten. Toen dat niet lukte, werd dynamiet ingezet’, vertelt Ismaël, een Afghaan die de wacht houdt. ‘Het kostte ze tenminste zeven dagen om de imposante bouwwerken te vernietigen.’ ‘Ik ben verdrietig dat de boeddha’s kapot zijn’, vertelt Ismaël. ‘Ook al waren ze niet islamitisch, de boeddha’s waren een erfenis voor het Afghaanse volk.’



den in de noordelijke provincie Bamiyan op te blazen. Ondanks smeekbedes

214

215

Een luchtfoto van een dorp in de provincie Helmand laat zien hoe droog de akkers zijn. De bewoners van dit dorp hebben een groot drinkwaterprobleem en zijn naarstig op zoek naar een waterput. Je ziet rechtsonder op de foto dat diepe gaten gegraven in de hoop een onderaardse waterbron aan te treffen. Maar alle inspanningen zijn vergeefs, het water zit te diep. Als er geen waterbron wordt gevonden, zal het dorp op den duur moeten verhuizen naar een ander gebied.

Een dorp in het zuiden, tussen Kandahar en Herat.



O p zoek naar water

216

217

W eg vol struikrovers

Alleen het land naast de rivier is vruchtbaar in het dorp

De belangrijkste weg die de zuidelijke steden Herat en Kan-

Tarin Kowt, het zuiden van Afghanistan. De rest is droge

dahar verbindt, zit vol gaten. Daarom rijden auto’s naast de

onvruchtbare woestijngrond waar de temperaturen in de

weg, door het rulle zand. Dat rijdt een stuk comfortabeler.

zomer hoog oplopen. Alleen langs de oevers van de rivier

Het is ook een zeer gevaarlijke weg, omdat Talibanstrij-

is landbouw mogelijk.

ders en criminele bendes aanslagen plegen op auto’s en

De sneeuw die in de winter op de bergen valt, smelt in

bussen. Ze beroven de passagiers van hun geld en eigen-

het voorjaar en stroomt in kleine hoeveelheden door de ri-

dommen. Vaak worden de inzittenden van auto’s of bussen

vier langs de dorpen. Daar wonen de meeste mensen en

vermoord.

verbouwen ze gewassen op hun akkers. Maar de bewoners

Op de foto is te zien hoe de weg tussen twee heuvels

van Tarin Kowt klagen. Het water in de rivier droogt steeds

voert, een ideale plek om een voertuig te overvallen. Daar-

sneller op. Door de opwarming van de aarde valt er minder

om vermijden automobilisten deze locatie en rijden ze er-

sneeuw in de aangrenzende bergen. Daardoor is er te wei-

omheen. Je ziet dat er rechts van de heuvel een spoor is

nig water in de zomermaanden om de landbouwvelden te

ontstaan.

irrigeren en verdorren hun gewassen.



woestijngrond

e p i l o o g De aftocht

218

219

complexiteit. Westerse politici hebben de Afghaanse situatie gesimplificeerd tot goed en kwaad: de Taliban zijn de slechteriken en het Westen moet de bevolking bevrijden van deze terroristen. De werkelijkheid ligt veel complexer en is zelfs voor vele Afghanen onoverzichtelijk geworden. Tijdens een van de vele theesessies vergeleek een Afghaanse man zijn vaderland met een bord spaghetti: ‘Als je aan een sliertje trekt, beweegt een sliertje aan de andere kant van het bord.’ Met andere woorden: alles wat je doet, zelfs met de beste intenties, heeft vergaande gevolgen die je niet kan overzien. NAVO-generaals en westerse politici krabben zich al jaren achter de oren hoe ze uit het Afghaanse wespennest kunnen geraken. Onmiddellijke terugtrekking van westerse troepen was tot nu toe geen reële optie. De Afghaanse leger- en politiemacht was immers nog lang niet klaar om de verantwoordelijkheid voor de veiligheid in het land op zich te nemen. Terugtrekking zou worden ervaren als een nederlaag in dit conflict en zou resulteren in een nieuwe heerschappij van de Taliban. Maar toen gebeurde er iets ingrijpends: op 2 mei 2011 werd Osama bin Laden, de leider van Al-Qaeda, gedood door speciale eenheden van het Amerikaanse leger in Pakistan. Nog geen twee maanden later maakte Barack Obama bekend dat de 140.000 Amerikaanse soldaten die gelegerd zijn in Afghanistan, zich geleidelijk aan gaan terugtrekken. De Amerikanen zeggen nu: ‘We moeten bruggen bouwen in Kansas en niet in Kandahar, nu we Al-Qaeda hebben “onthoofd” van zijn leider.’ De dood van Bin Laden geeft de Verenigde Staten een legitieme reden om zich te gaan terugtrekken. Amerikanen zijn immers met coalitiegenoten Afghanistan binnengevallen, omdat de Taliban onderdak zouden geven aan de Al Qaedaleider die de aanslagen van 11 september 2001 op zijn geweten had. Nu Bin Laden dood is, willen de Amerikanen en bondgenoten zo snel mogelijk weg uit Afghanistan. De terugtrekking van militairen moet in 2014 zijn afgerond.



Hoe meer je weet over Afghanistan, des te meer word je je bewust van de

220

221

weer aan de macht te komen en burgers zullen afstraffen voor de vrijheden

dat de strijd tegen de Taliban militair niet te winnen is. Deze oorlog heeft al-

die ze hebben genoten tijdens de laatste tien jaar. De Afghanen die hebben

leen al de Verenigde Staten op dit moment de levens van bijna 1700 soldaten

samengewerkt met westerlingen, zullen als eersten gedood worden.

gekost (alle nationaliteiten bij elkaar: 2600) en daarnaast in totaal 1,3 biljoen

Door de vele miljoenen dollars hulpgeld zijn de machtsverhoudingen tus-

dollar aan Amerikaans overheidsgeld. Dat komt neer op tien miljard dollar

sen leiders ontwricht en viert corruptie hoogtij. De moellahs, de islamitische

per maand.

geestelijke leiders, drukken nog steeds hun geloofsstempel op de Afghaanse

Ondanks alle doden en tegenslagen zijn er in de afgelopen tien jaar toch

gemeenschap. Door de vele duizenden burgerslachtoffers en de minieme

ook successen geboekt in Afghanistan. De Taliban zijn verdreven uit het cen-

vooruitgang in voorzieningen en economie is de afkeer van het Westen in de

trum van de macht, waardoor bijvoorbeeld onderwijs voor meisjes in veel

afgelopen tien jaar substantieel gegroeid.

gebieden mogelijk is geworden. Er is onder commando van de westerse troe-

De huidige situatie in Afghanistan is niet alleen de verantwoordelijkheid

pen een min of meer functionerend Afghaans Nationaal Leger opgebouwd,

van het Westen, maar ook die van de Afghanen zelf. Ze hebben de kans laten

iets wat er voorheen niet was. In de steden voelen mensen zich vaak veiliger

schieten om hun land op te bouwen met kennis, hulp en geld uit het Westen.

en vrijer dan voorheen, dankzij de aanwezigheid van westerse militairen. De

De machthebbers zijn niet in staat het collectieve belang van een vredig Af-

positie van de terreurgroep Al-Qaeda, die als doel heeft westerse doelen aan

ghanistan in te zien.

te vallen, is verzwakt in heel de regio, met name in het zuiden.

Afghanistan is anno 2011, tien jaar nadat de westerse oorlog in het land be-

Garanties dat de levens van Afghanen duurzaam zullen verbeteren zodra

gon, een buitengewoon gevaarlijk gebied, zowel voor buitenlanders als voor

de westerse colitie Afghanistan verlaat, zijn er allerminst. Het is een land

Afghanen zelf. De meeste Afghaanse burgers maken zich grote zorgen nu de

waar verschillende stammen elkaar naar het leven staan en er is voorlopig

westerse soldaten zich gaan terugtrekken.

geen verzoening tussen deze verschillende etniciteiten te verwachten. Er zijn nog veel krijgsheren die erg invloedrijk zijn in verschillende delen van Afghanistan. En het Westen heeft ondertussen een Afghaanse leger- en politiemacht gecreëerd van een half miljoen slecht opgeleide en corrupte soldaten en agenten waarin grote etnische rivaliteit heerst. Afghanen vrezen voor een nieuwe bloedige burgeroorlog, omdat ze maar al te goed weten dat het Afghaanse leger- en politiemacht uit strijdende etnische groepen bestaat die de wapens die ze van het Westen gekregen hebben, onherroepelijk zullen inzetten voor hun eigen tribale belang. Bovendien vrezen ze dat de Taliban – die nog lang niet verslagen zijn – zullen proberen



De Amerikanen beseffen terdege dat dit conflict zich al te lang voortsleept en

To n K o e n e (1963) volgde humanitaire ontwikkelingsstudies in

A ndere boeken van T on K oene en N atalie R ighton

Oxford en leerde zichzelf fotograferen. Hij werkte zestien jaar lang bij Artsen Zonder Grenzen als landencoördinator in vele crisisge-

Help, mijn iglo smelt (2009)

bieden, waaronder Rwanda, Soedan en Afghanistan. Sinds 2006

‘Geweldig en leerzaam’ (NRC Handelsblad)

richt hij zich volledig op de fotojournalistiek.

‘Knappe foto’s’ (Libelle)

Zijn reportages variëren van indringende humanitaire onder-

‘Geen enkel kind mag dit boek missen’ (Linda)

werpen tot spannende reportages voor kinderen. Hij publiceert

‘Informatief en toch spannend’ (Trouw)

in tijdschrijften en kranten in binnen- en buitenland. Samen met

‘Ontzettend handig boek’ (VPRO)

Natalie Righton maakte hij vier andere boeken. © Foto: Jochem Wijnands

Stoere beroepen 2 (2009) ‘Positief boek dat menige scholier kan helpen’ (Kidslog) ‘Bijzondere foto’s’ (7days) ‘Een ideale inspiratiebron voor kinderen’ (Bruna) ‘Fijn kijkboek’ (Visie) ‘Een boek dat bij iedere decaan, in iedere schoolbibliotheek en bij iedere jongere thuis op de plank zou moeten staan!’ (Selexyz) Gevlucht uit Tibet (2008) ‘De schitterende foto’s maken het boek aantrekkelijk’ (KIT) ‘Een ontroerend boek dat verplichte kost zou moeten zijn op alle scholen (De Telegraaf ) ‘Een van de meest bijzondere non-fictieboeken van de laatste tijd’ (KidsWeek) 50 Stoere beroepen (2007) ‘Een boek dat er altijd al had moeten zijn’ (de Volkskrant) ‘Het stoerste boek aller tijden’ (Kinderboekenmolen) ‘Soms kom je op de inkoopbeurs iets origineels tegen’ (Boekblad )

Ton Koene. Ongecensureerd. Lemniscaat

Recommend Documents