Toelichting bij Vivaldi in Viervoud In vier bedrijven zingen wij de vier voor u geselecteerde hoogtepunten uit het vocale repertoire van de grote vioolmeester uit Venetië, die leefde van 1678 tot 1741. Vivaldi’s orkestmuziek en vioolconcerten zijn wijd verspreid en bekend. Vooral de eerste vier concerten van zijn opus 8 zijn een eigen leven gaan leiden als ‘De Vier Jaargetijden’. Ook het Gloria, het tweede werk dat vanavond wordt gezongen, behoort tot vandaag de dag tot het standaard repertoire van de oratoriumkoren. In zijn eigen tijd was de muziekpraktijk anders. Venetië was destijds in de ban van de opera. Vivaldi had naast zijn verplichtingen om zowel het koor als het orkest van het ‘Pio Ospedale della Pietà’, een weeshuis voor meisjes, te leiden en les te geven, ook de gewoonte twee tot drie opera’s per jaar af te leveren. Meer dan 40 opera’s werden van hem uitgevoerd. Vele zijn verloren gegaan, want muziek werd gebruikt en daarna maakte men weer iets nieuws. De Venetianen waren gek op opera. Als een voorstelling begon, zag men de menigte zich gehaast en opgewonden door de nauwe straatjes spoeden. Vooral tijdens carnaval waren er overal uitvoeringen. Ook de Bijbelse verhalen werden op muziek gezet. Deze zogenaamde Oratoria waren ook voor gebruik in de schouwburg. Daar werden de meest fantastische decors en installaties gebouwd om er een groot schouwspel van de maken. Van Vivaldi is het oratorium ‘Juditha Triumphanti’, het verhaal van Johannes de Doper, het meest bekend. De kerk had minder ruimte voor dergelijke werken. Voor de bijzondere composities die werden uitgevoerd tijdens de kerkelijke feestdagen werden de ‘vaste’ en ‘wisselende’ gezangen gebruikt uit de mis. De vaste gezangen bestaan uit het Kyrie, Gloria, Credo, Sanctus en Agnus Dei. De wisselende gezangen bestonden veelal uit psalmen of andere teksten uit de bijbel. Beatus Vir, psalm 111 (de Katholieke psalmnummering verschilt soms met andere) was een van de vijf psalmen die gezamenlijk de Vespers vormen en in de kloosters werden gezongen in de namiddag. Vivaldi heeft diverse composities nagelaten op deze teksten. Er is van Vivaldi niet een complete mis bekend, wel enkele afzonderlijke delen zoals het Credo en het Gloria die wij vanavond zullen zingen. In de Gregoriaanse traditie werden aan het eind van de psalm de eerste regels herhaald, wat later uitmondde in de zogenaamde ‘antifoon’, als het ware het refrein van de psalm. Bij sommige psalmen werd deze antifoon ook tussendoor herhaald. Uit de Joodse traditie, waarin de zin van een psalm altijd wordt herhaald met een tegenzin van gelijke strekking, volgde de Gregoriaanse traditie om psalmen in de kloosters door twee groepen te zingen. Dit werd in Venetië
doorgezet naar de tweekorigheid. De Venetiaanse tweekorigheid vormde een unieke plaats in de muziekwereld van die tijd. De grote kerken werden zo ingericht dat links en rechts gezongen kon worden, er waren twee gelijke orgels (bijvoorbeeld in de San Marco). De wijze van zingen door middel van imitatie en andere compositietechnieken waren weer inspiratiebron voor andere Europese componisten. De werken van Vivaldi zijn ook van grote betekenis geweest voor het werk van J.S. Bach en de tweekorigheid in zijn Matthäus Passion. Voor de pauze hoort u vanavond twee van Vivaldi’s uitgewerkte misdelen. Het Credo (de geloofsbelijdenis) komt in de liturgische mis na het Gloria (Het lofgezang ‘Eer aan God in de Hoge’). Het Credo is een werk dat bestaat uit vier delen, waarbij de melodie en strijkersmotieven van het eerste deel herhaald worden in het laatste deel. In het Gloria is aan iedere zin een apart muzikaal deel gegeven, afwisselend voor koor en solisten. In de pauze worden het koor en het orkest in tweeën gesplitst. Na de pauze hoort u het Beatus Vir. Dit is een van Vivaldi’s uitgebreidste sacrale composities met maar liefst twee koren en twee orkesten en dubbele solisten. De verschillende delen worden alle afgesloten door de krachtig getoonzette antifoon ‘Gezegend die op God vertrouwt’. De avond wordt afgesloten met het Lauda Jerusalem. Dit is een kort sacraal werk en bestaat uit één stuk waarin twee solisten afwisselend met het koor met elkaar een ongelofelijk staaltje vocale acrobatiek ten gehore zullen brengen. De avond wordt geheel volgens de Venetiaanse traditie omkleed met een eenvoudige enscenering. Op de achtergrond ziet u het verval van de Venetiaanse cultuur, gesymboliseerd door enkele afbeeldingen van prachtige fresco’s die nodig gerestaureerd moeten worden en hopelijk zal daar vanavond een begin mee worden gemaakt. Een fijne avond toegewenst,
Marco Kalkman
Credo Credo in unum Deum, Patrem omnipotentem, factorem coeli et terrae, visibilium omnium, et invisibilium. Et in unum Dominum Jesum Christum, Filium Dei, unigenitum. Et ex Patre natum ante omnia saecula. Deum de Deo, lumen de lumine, genitum, non factum, consubstantialem Patri; per quem omnia facta sunt.
Ik geloof in één God, de almachtige Vader, schepper van hemel en aarde, van alle zichtbare en onzichtbare dingen. En in één Here Jezus Christus, de eniggeboren Zoon van God. Geboren uit de Vader voor alle tijden. God uit God, licht uit licht, geboren, niet gemaakt, één in wezen met de Vader, door wie alles geworden is.
Qui propter nos homines, et propter nostram salutem descendit de caelis. Et incarnatus est de Spiritu Sancto ex Maria Virgine, et homo factus est.
Die om ons mensen en om ons behoud is nedergedaald uit de hemel en vlees is geworden, door de Heilige Geest uit de maagd Maria, en mens is geworden.
Crucifixus etiam pro nobis sub Pontio Pilato, passus, et sepultus est.
Die voor ons is gekruisigd onder Pontius Pilatus, geleden heeft en begraven is,
Et resurrexit tertia die, secundum Scripturas. Et ascendit in caelum: sedet ad dexteram Patris. Et iterum venturus est cum gloria, judicare vivos et mortuos: cujus regni non erit finis.
en op de derde dag is opgestaan volgens de schriften. Die is opgevaren naar de hemel en zit aan de rechterhand van de Vader en zal wederkomen in heerlijkheid om te oordelen de levenden en de doden, en aan Zijn rijk zal geen einde komen.
Et in Spiritum Sanctum, Dominum, et vivifycantem: qui ex Patre Filioque procedit. Qui cum Patre et Filio simul adoratur, et conglorificatur; qui locutus est per Prophetas. Et unam sanctam catholicam et apostolicam Ecclesiam. Confiteor unum baptisma in remissionem peccatorum.
En in de Heilige Geest, die Here is en levend maakt, die uitgaat van de Vader en Zoon, die samen met de Vader en de Zoon aanbeden en verheerlijkt wordt, die gesproken heeft door de profeten. En één heilige, katholieke en apostolische kerk. Wij belijden één doop tot vergeving van zonden.
Et exspecto resurrectionem mortuorum. Et vitam venturi saeculi.
En wij verwachten de opstanding van de doden en het leven in de wereld die komt.
Amen.
Amen.
Gloria Gloria in excelsis Deo.
Eer aan God in den hoge.
Et in terra pax hominibus bonae voluntatis.
En vrede op aarde voor mensen die het goede willen.
Laudamus te, benedicimus te. Adoramus te, glorificamus te.
Wij loven U, wij zegenen U. Wij vereren U, wij verheerlijken U.
Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam. Domine Deus, Rex coelestis, Deus Pater omnipotens.
Wij danken U voor uw heerlijkheid.
Domine Fili unigenite Jesu Christe.
Heer, eniggeboren Zoon, Jezus Christus.
Domine Deus, Agnus Dei, Filius Patris, qui tollis peccata mundi, miserere nobis.
Heer God, Lam van God, Zoon van de Vader, die de zonden der wereld wegdraagt, ontferm U over ons.
Qui tollis peccata mundi, suscipe deprecationem nostram.
Die de zonden der wereld wegdraagt, hoor ons gebed.
Qui sedes ad dexteram Patris, Miserere nobis.
Gij die zit aan de rechterhand van de Vader, ontferm U over ons.
Quoniam to solus sanctus. Quoniam to solus Altissimus, Jesu Christe, cum Sancto Spiritu in gloria Patris.
Want Gij alleen zijt heilig. Gij alleen zijt de allerhoogste, Jezus Christus, met de Heilige Geest, in de heerlijkheid van God de Vader.
Amen.
Amen.
Heer God, koning des hemels, God, onze Vader almachtig.
Beatus Vir Psalm 111 Beatus vir Beatus vir qui timet Dominum, In mandatis ejus volet nimis.
Gelukkig de mens Gelukkig de mens met ontzag voor de Heer en met liefde voor zijn geboden.
Potens in terra erit semen ejus, Generatio rectorum benedicetur.
Zijn nageslacht geniet aanzien in het hele land: de oprechten worden gezegend.
Gloria et divitiae in domo ejus, Et justitia ejus manet in saeculum saeculi. Exortum est in tenebris lumen rectis, Misericors et miserator et justus.
Rijkdom en weelde bewonen zijn huis, en zijn rechtvaardigheid houdt stand, voor altijd. Hij straalt voor de oprechten als licht in het duister: genadig, liefdevol en rechtvaardig.
Jucundus homo, qui miseretur et commodat, Disponet sermones suos in judicio. Quia in aeternum non commovebitur. In memoria aeterna erit justus. Ab auditione mala non timebit.
Goed gaat het wie genadig is en vrijgevig, wie zijn zaken eerlijk behartigt; de rechtvaardige komt nooit ten val. Men zal hem eeuwig gedenken: voor een vals gerucht zal hij niet vrezen.
Paratum cor ejus sperare in Domino. Confirmatum est cor ejus; non commovebitur Donec despiciat inimicos suos. Dispersit, dedit pauperibus, Justitia ejus manet in saeculum saeculi. Cornu ejus exaltabitur in gloria.
Hij is standvastig en vertrouwt op de Heer, standvastig is zijn hart en zonder vrees, aan het eind ziet hij zijn vijanden verslagen. Gul deelt hij uit aan de armen. Zijn rechtvaardigheid houdt stand, voor altijd: hij zal stijgen in aanzien en eer.
Peccator videbit et irascetur, Dentibus suis fremet et tabescet; Desiderium peccatorum peribit.
Kwaadwilligen zien het met ergernis aan, ze verbijten zich en verliezen de moed: al hun plannen gaan op in rook.
Gloria Patri et Filio et Spiritui Sancto. Sicut erat in principio, et nunc, et semper. Et in saecula saeculorum.
Ere zij de Vader, de Zoon en de heilige Geest. Zoals het was in het begin, zo ook nu en altijd, en in de eeuwen der eeuwen.
Amen.
Amen.
Lauda Jerusalem Psalm 147 Lauda Jerusalem Dominum Lauda Deum tuum Sion Quoniam confortavit seras portarum tuarum et benedixit filiis tuis in te. Qui posuit fines tuos pacem et adipe frumenti satiat te.
Prijs, Jeruzalem, prijs de Heer, loof, Sion, loof je God. Hij heeft de grendels van je poorten versterkt, het volk binnen je muren gezegend. Hij geeft je vrede en veilige grenzen, met vette tarwe stilt hij je honger.
Qui emittit eloquium suum terrae; Velociter currit sermo eius. Qui dat nivem sicut lanam, nebulam sicut cinerem spargit.
Hij zendt zijn bevelen naar de aarde, vlug als een renbode gaat zijn woord. Hij laat het sneeuwen als wol, rijp strooit hij uit als stof.
Mittit crystallum suum, sicut bucellas ante faciem frigoris eius quis sustinebit. Emittet verbum suum, et liquefaciet ea flabit spiritus eius et fluent aquae.
Hagel werpt hij in brokken neer, wie is tegen zijn koude bestand?
Qui annuntiat verbum suum Jacob iustitia et iudicia sua Israel. Non fecit taliter omni nationi et iudicia sua non, non manifestavit eis.
Hij maakt zijn woorden aan Jacob bekend, zijn wetten en voorschriften aan Israël. Met geen ander volk heeft hij zich zo verbonden, met zijn wetten zijn zij niet vertrouwd.
Gloria Patri et Filio et Spiritui Sancto. Sicut erat in principio Et nunc et semper et in Saecula saeculorum
Eer aan de Vader en de Zoon en de Heilige Geest als in den beginne, nu en altijd, en in de eeuwen der eeuwen.
Amen.
Amen.
Hij zendt zijn woord en alles smelt, hij stuurt zijn adem, de wateren stromen.
-------
