Toekomstvisie Kimswerd Vereniging Dorpsbelangen Kimswerd

Toekomstvisie Kimswerd Vereniging Dorpsbelangen Kimswerd

2013

Toekomstvisie Kimswerd 2013 Vereniging Dorpsbelangen Kimswerd Uitgewerkt door de werkgroep Toekomstvisie Aan deze werkgroep hebben deelgenomen:

www.kimswerd.com

Eline Schoep Janny Visser Sonja van Kan Anneke Reijenga Hiltsje Feitsma Madeleine Sterkenburg Sjoerd Atze de Jong Gerrit Otten Tiny Osinga www.elkien.nl

www.doarpswurk.nl

Maeike Lok, Eelke Nutma (Doarpswurk) Gerard Wezenberg (Stek en Streek) Eerde Schippers, Dennis Heins (INBO) Sofia Krol, Ytsen Strikwerda (Elkien) Hans Halbesma, Jan Leijstra (gemeente SWF) Grietje Stoel (METT) www.stekenstreek.nl

www.inbo.com

www.mett.nl

www.gemeentesudwestfryslan.nl

De uitwerking van de Toekomstvisie Kimswerd 2013 is gefinancierd door Woningcorporatie Elkien, in het kader van haar project ‘Maatwerk’. Stichting Doarpswurk verzorgde met bureau Stek en Streek uit Assen de projectbegeleiding. Stedenbouwkundig bureau INBO uit Drachten, webbureau METT uit Utrecht en de gemeente Súdwest Fryslân boden ondersteuning op aanvraag. De toekomstvisie is bovendien tot stand gekomen door de bijdragen van vele bewoners, bij de diverse onderzoeken en discussiemomenten. Met dank voor hun inzet en enthousiasme.

Inhoudsopgave 1. 1.1 1.2 1.3 1.4

Inleiding Kennismaking met Kimswerd Een nieuwe toekomstvisie Van dromen naar daden Leeswijzer

2. 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 2.6 2.7

Projectuitvoering Werkgroep Bewonersavonden Onderzoeken Communicatie Scenario’s Inloopochtenden Uitwerking toekomstvisie

3. 3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 3.6 3.7

Dorpsgemeenschap Kimswerd Greate Pier Dorpsgeschiedenis Krimpperioden en herstel Oriëntatie op Harlingen Voorzieningen Werkgelegenheid B-dorp in cluster Witmarsum SWF

4. 4.1 4.2 4.3 4.4 4.5 4.6 4.7

Wonen in Kimswerd Ontwikkelingen in de woningvoorraad Goedkoop wonen Transformatieopgave Elkien Herverdeling van investeringen Huurvoorraad in Kimswerd Situatie per doelgroep Situatie per buurt

5. 5.1 5.2 5.3

Ruimtelijk DNA Dorpsontwikkeling Ruimtelijke dragers en elementen Kenmerken per buurt

6. Visie op de toekomst 6.1 Terugblik op eerste toekomstvisie 6.2 Toekomstvisie als werkdocument 6.3 Taakopvatting Dorpsbelangen 6.4 Veranderingen in de gemeenschap 6.5 Samenwerken binnen clusters 6.6 Investeren in woonkwaliteit 6.7 Investeren in woonkwaliteit oude dorp 6.8 Exploitatie MFC 6.9 Opwaarderen waternetwerk 6.10 Opwaarderen wandelnetwerk 7. 7.1 7.2 7.3 7.4 7.5 7.6 7.7 7.8 7.9

Maatwerk in Kimswerd Van groei naar krimpscenario Voldoende huurvoorraad Maatwerkbenadering naar doelgroep en naar woningvoorraad Verkoop stellen op korte termijn Goed aanbod seniorenwoningen Zorgboerderij Starterwoningen Duurdere huurwoningen Werk-aan-huis woningen

8.

Samenvatting en actiepunten

Bronnen Colofon

1.

Inleiding

Een nieuwe toekomstvisie voor Kimswerd van de Vereniging Dorpsbelangen Kimswerd. Kimswerd is een klein dorp in de gemeente Súdwest-Fryslân met bijna zeshonderd inwoners, die trots en eigenzinnig hun ideeën voor de komende jaren hebben uitgewerkt. Er is ruim een jaar aan gewerkt. Daarom is het van belang dat de vaart er nu in blijft en nieuwe werkgroepen met de uitvoering aan de slag gaan. Dat het niet bij analyses en dromen blijft, maar er actief opgetreden wordt in kleine en grote projecten ter verbetering van Kimswerd. 1.1 Kennismaking met Kimswerd Aan de rand van het open Friesland, bijna tegen de zeedijk, ligt het dorp Kimswerd. Het dorp van Greate Pier, de Friese vrijheidsstrijder. Ook een betrekkelijk klein dorp van bijna zeshonderd inwoners, maar met de bravoure van een veel grotere gemeenschap. De Kimswerders staan bekend als trots en eigenzinnig en laten zich niets aanpraten. De ‘krimp’ laat zich voelen in een gestaag afnemend aantal inwoners en in voorzieningen die onder druk zijn komen te staan. Er is een basisschool, een fonkelnieuw MFC en een prachtig gerestaureerde Laurentiuskerk. Maar niets is vanzelfsprekend meer, of het moet zijn dat de bewoners in alles nog kunnen terugvallen op wat het nabije Harlingen te bieden heeft. Dat is zelfs op de fiets goed te doen. Kimswerd heeft zich ontwikkeld tot ‘forensendorp’ en ervaart de spanningen die bij zo’n ontwikkeling horen, van het ‘oude dorp’ versus de ‘nieuwkomers’. Er moet gezocht worden naar een nieuwe gemeenschapszin, naar nieuwe organisatievormen, naar extra culturele initiatieven. Toch zijn de Kimswerders nog steeds zeer tevreden over hun woonplek. Over de ruimte, de rust en het groen. Een gouden combinatie bovendien met de goede bereikbaarheid over de snelwegen, naar Harlingen, Sneek, Leeuwarden, of over de afsluitdijk naar de Randstad. Toekomstvisie Kimswerd 2007-2017

1.2 Een nieuwe toekomstvisie In 2007 kwam de eerste toekomstvisie van Kimswerd gereed, voor de periode 2007-2017. Het bleek een moeizame klus, vooral vanwege de lage betrokkenheid van de bewoners, zo stelde het bestuur van Dorpsbelangen. Veel van de analyses zijn nog steeds actueel, maar belangrijke veranderingen hebben hun stempel op Kimswerd gedrukt. Zo werd de voorgenomen nieuwbouw achter het Spaarlân afgeblazen en verrees er het nieuwe MFC Piers’ Stee, waarvan men hoge verwachtingen heeft. De gemeente Wûnseradiel ging op in de grote nieuwe gemeente SúdwestFryslân, met nieuwe bestuurlijke verhoudingen en een nieuw dorpenbeleid. Met het ontstaan van woningcorporatie Elkien werd Dorpsbelangen tenslotte geconfronteerd met een nieuw beleid voor de huurwoningen. Voor Dorpsbelangen waren dit aanleidingen om de toekomstvisie op onderdelen te gaan herzien of zelfs in haar geheel te herschrijven. Bij woningcorporatie Elkien werd intern gezocht naar een ‘maatwerkbenadering’ voor bepaalde dorpen bij het afstoten van de huurvoorraad. Kimswerd kwam daarvoor in aanmerking. In het overleg met het bestuur van Dorpsbelangen zegde Elkien haar medewerking toe aan het uitwerken van een nieuwe toekomstvisie, waarin de bewoners ook hun voorstellen voor de huurvoorraad konden geven. Stichting Doarpswurk en bureau Stek en Streek kregen de opdracht om het proces te begeleiden en externe bureaus als INBO en METT stelden hun expertise beschikbaar.

1.3 Van dromen naar daden Een toekomstvisie kan een wensbeeld weergeven of juist een pragmatische reactie zijn op ‘wat er op ons dorp afkomt’. Beide uitersten zijn onwenselijk, want een goede visie moet inspirerend en praktisch werkbaar tegelijk zijn. Veel bewoners koesteren een ideaalbeeld van het toekomstige Kimswerd en dat kleurt niet zelden de analyse van hoe het dorp werkelijk is. Dan is het vaak verhelderend als onderzoeken of meningen van buitenstaanders een heel ander beeld tonen. Kimswerd is wel een krimpdorp, de bewoners zijn niet altijd zo betrokken, jongeren willen vaker niet dan wel in het dorp blijven wonen… Dromen en ideaalbeelden roepen echter ook reacties op, want wie wil er niet het beste voor zichzelf en voor anderen. Maar de dromen moeten in daden omgezet worden. Dat vergt inzet, samenwerking en soms veel geduld. Er kan iets mislukken of achterblijven bij een hooggespannen verwachting. Dat hoort er ook bij. Het louter reageren op wat er op Kimswerd afkomt gaat meestal gepaard met een defensieve houding: ‘we weten nu waar we aan toe zijn’, veranderingen geven onzekerheid en mogelijk een verslechtering. In deze toekomstvisie wordt een analyse van Kimswerd als woondorp gegeven en is duidelijker geworden wat er aan de hand is en wat de bewoners nu verlangen. Ook een visie met samenhang tussen de kenmerken van het dorp (DNA), de omgang met de woningvoorraad en de kaders waarbinnen gewerkt moet worden. En tenslotte zijn er ‘organisatorische aanbevelingen’ voor Dorpsbelangen en het MFC Piers’ Stee. ‘Wie de schoen past, trekke hem aan’. Er zijn vele actiepunten waar de Kimswerders mee aan de slag kunnen gaan de komende jaren.

1.4 Leeswijzer De hoofdstukken 6 en 7 zijn de belangrijkste van de toekomstvisie. Hoofdstuk 6 vormt het algemene visiedeel voor Kimswerd, hoofdstuk 7 is de uitwerking daarvan voor de huurvoorraad van Elkien. Zij kunnen los van elkaar gelezen worden, maar de principiële keuzen worden in hoofdstuk 6 gemaakt. Hoofdstuk 8 vat de toekomstvisie samen, met een accent op wat er in de hoofdstukken 6 en 7 aan de orde komt. Ideaal voor lezers die in korte tijd willen weten wat Dorpsbelangen met het dorp voorheeft. Wie Kimswerd en haar bewoners beter wil leren kennen leest hoofdstuk 3, waarin de dorpsgemeenschap wordt beschreven. Waar komt dat trotse en eigenzinnige karakter vandaan? Hoe gaat het dorp met de krimp om? Omdat in deze toekomstvisie vooral het wonen en het beheer van woningvoorraad centraal staat is hoofdstuk 4 belangrijk voor de onderbouwing van veel voorstellen. Wat zijn de belangrijkste ontwikkelingen voor het wonen en welke maatregelen zijn nodig per buurt en per doelgroep? Het Ruimtelijk DNA van Kimswerd is uitgewerkt in hoofdstuk 5, zoals het Sociale DNA een plaats heeft in hoofdstuk 3. Per buurt zijn onderwerpen aangegeven voor verdere studie of actie. Sleutelen aan de woonomgeving is vaak inspirerend en bewoners zijn er snel op te organiseren. Voor de volledigheid is er een blik in de keuken van de projectuitvoering. Hoe kwam het project tot stand, wat heeft de werkgroep Toekomstvisie in het afgelopen jaar gedaan, en wat leverde het op? Dat staat kort beschreven in hoofdstuk 2.

2.

Projectuitvoering

De uitwerking van de Toekomstvisie Kimswerd 2013 is in een projectvorm gegoten. Daarbij heeft het bestuur van Dorpsbelangen een werkgroep van bewoners ingesteld en deze belast met de opdracht een visie te maken. Externe deskundigen ondersteunden de werkgroep. Zowel voor Dorpsbelangen Kimswerd als Elkien en de externe bureau’s was de werkwijze een verkenning. Van de ervaringen wordt geleerd voor de ‘Maatwerkmethodiek’ van Elkien. In dit hoofdstuk staat in het kort het proces van de projectuitvoering beschreven. 2.1 Werkgroep Het bestuur van Dorpsbelangen heeft bij de projectvoorbereiding bewoners persoonlijk benaderd om zitting te nemen in de werkgroep Toekomstvisie. Daarbij werd gestreefd naar een goede afspiegeling van de bevolking in Kimswerd. Dat is gelukt, want naar leeftijd, geslacht, huur-koop en maatschappelijke positie liet de werkgroep een mooie mix zien. De eerste vergadering was met een wel erg groot gezelschap van bestuursleden Dorpsbelangen, werkgroepleden en agendaleden van organisaties. Er bleek een achterstand aan informatie bij de leden van de werkgroep, maar ook onduidelijkheid over verantwoordelijkheden en werkopdracht. De maanden erna bleef de werkgroep daarmee worstelen tot uiteindelijk gekozen is voor een eigen toekomstvisie, het wonen als rode draad (woonvisie) en een uitwerking voor de huurvoorraad. Wat betreft de huurvoorraad kon niet worden volstaan met een wat algemeen standpunt. Onderbouwing van voorstellen vereist een studie van relevante ontwikkelingen en van de ervaringen en wensen van bewoners. Het werk bleek zwaarder dan vooraf ingeschat en zou langer gaan duurder. Een aantal werkgroepleden moest ook om persoonlijke redenen afhaken. Na de zomer heeft de werkgroep zich aan de verwerking van de onderzoeksresultaten gezet en zijn de eerste visiestukken geschreven. In november is de concept toekomstvisie met het bestuur van Dorpsbelangen besproken en tenslotte in maart ‘13 overgedragen.

2.2 Bewonersavonden Een goede inbreng van bewoners is noodzakelijk bij het uitwerken van de toekomstvisie. Dat is gebeurd door bewoners te betrekken bij haar onderzoeken en door presentaties op bewonersavonden. Daarvan heeft de werkgroep er drie georganiseerd in het MFC Piers’ Stee: bij de start van het project, halverwege bij de stap naar de concept visie en tenslotte bij de afsluiting en doorstart naar de uitvoering. De bewonersavond 1 december ‘11 liet een grote opkomst zien. Er bestond een grote verontwaardiging over Elkien’s beleid voor de huurwoningen en men had behoefte aan meer informatie. Na de presentaties lukte het desalniettemin om de stemming te draaien. Bewoners wilden aan de slag met de toekomstvisie en eigen voorstellen gaan uitwerken. De tweede bewoneravond 7 juni ‘12 liet een lage opkomst zien, maar de aanwezigen waardeerden de hoofdlijnen van de concept visie. Achteraf oordeelde de werkgroep dat deze avond te vroeg was geweest en de concept visie nog te weinig body had. De derde bewonersavond werd gecombineerd met de Algemene Ledenvergadering van Dorpsbelangen op 15 maart ‘13. Na het officiële gedeelte is de nieuwe toekomstvisie kort gepresenteerd en overhandigde de voorzitter exemplaren van het rapport aan wethouder Leo Pieter Stoel van de gemeente en aan Lieuwe Douma, directeur Klant en Woning van woningcorporatie Elkien.

2.3 Onderzoeken Op de eerste bewonersavond is het onderzoek– en discussie-instrument van het Kernwaardenspel ingezet door bureau INBO. Groepen van 6-8 bewoners kozen uit tientallen kaarten met steekwoorden hun belangrijkste ‘waarden’ voor Kimswerd. Vanuit die waarden werden vervolgens de opgaven voor de toekomst geformuleerd met betrekking tot de krimp en woonkwaliteit. Het materiaal liet echter vooral stellingnames zien en weinig nieuwe ideeën. Er is door INBO een verkenning gemaakt van het Ruimtelijk DNA van Kimswerd en door Stek en Streek van het Sociaal-economische DNA. Beide konden nog moeilijk met elkaar verbonden worden. Nadat de werkgroep voor zichzelf duidelijker kreeg wat zij als opdracht had, werd het ook makkelijker om standpunten in te nemen. Hoe gaan we om met de gegevens over de bevolkingsontwikkeling, welke woonkwaliteiten vinden we belangrijk? Om meer informatie over wensen en standpunten van de bewoners te vergaren zijn de Rondwandeling en Enquête woonbehoeften ingezet. De Rondwandeling is voorbereid met de ‘dorpskenners’ Reinder Politiek en Tsjebbe Hettinga. Met een groep van ruim twintig bewoners werd tijdens een avondwandeling gesproken over verschillende plekken die van belang zijn (geweest) voor het wonen in Kimswerd. De Enquête is door enkele werkgroepleden zelf voorbereid en uitgevoerd, met vragen over de woonsituatie, de woonwensen en mening over de woonkwaliteiten van Kimswerd. Bijna veertig formulieren kwamen retour. Later is een aangepaste enquête afgenomen en besproken met de doelgroep Jeugd. De enquête bevat nog een schat aan informatie voor vervolgonderzoek naar de woonwensen van de verschillende groepen bewoners.

2.4 Communicatie Kimswerd beschikt over drie lokale media, die door de werkgroep zijn gebruikt voor het informeren van bewoners over de projectvoortgang. Daarnaast bood webbureau METT een interactieve projectsite aan, gelinkt aan de website van Kimswerd. Het A4-tje verschijnt elke twee weken en was zeer geschikt voor het doen van korte vooraankondigingen en oproepen. Het wordt echter niet altijd goed en door iedereen gelezen. ‘De Mienskip’ verschijnt elke twee maanden, maar is door de werkgroep maar sporadisch gebruikt. De website van Kimswerd is in het begin gebruikt voor oproepen. De projectsite Toekomstvisie kwam later gereed en is gebruikt voor de plaatsing van documenten en de eerste concept hoofdstukken van de toekomstvisie. Het vullen en actueel houden van de projectsite was een te grote opgave voor de werkgroep. De indruk bestaat dat men in Kimswerd niet direct warm loopt voor ‘interactief’ communiceren via een website, maar de voorkeur geeft aan een één op één contact. Om voorstellen van bewoners te verzamelen is een ideeënbus geplaatst in het centrum van het dorp, met een prikkelende ‘stelling van de week’. Op een enkele leuke uitzondering na is er echter nauwelijks gebruik van de ideeënbus gemaakt. 2.5 Scenario’s Voor de werkgroep was het niet eenvoudig om zich volledig te informeren over ontwikkelingen die van belang zijn voor de toekomst van Kimswerd. En om de eigen houding daarin te bepalen. Voorbeelden daarvan zijn de demografische ontwikkeling, de woningmarkt en natuurlijk het beleid van woningcorporatie Elkien. Daarnaast waren er veel voorstellen die in een samenhang gebracht moesten worden. Stek en Streek heeft de werkgroepdiscussie willen structureren door drie scenario’s / strategiën aan te bieden. De strategie van Kimswerd is aldus: vanuit een dorpsbelang steeds (en op tijd) reageren op ontwikkelingen en zoeken naar een betaalbare en praktische afstemming tussen partijen. Vanuit die lijn zijn de hoofdlijnen van de toekomstvisie opgezet.

2.6 Inloopochtenden In september ‘12 zijn op drie zaterdagen inloopochtenden voor bewoners georganiseerd rond belangrijke thema’s uit de concept toekomstvisie. Deze vonden plaats in de barruimte van het MFC Piers’ Stee. De teksten van de belangrijke hoofdstukken 6 en 7 van concept toekomstvisie stonden inmiddels op de site en in het A4-tje was een oproep geplaatst. De thema’s waren ‘Waternetwerk, ommetjes en groenvoorziening’, ‘Woningvoorraad (m.n. de huurwoningen)’ en ‘Exploitatie MFC’. De grote lijnen van de concept toekomstvisie werden vertaald naar concrete voorstellen, zeer herkenbaar en inzichtelijk. In groepjes of met de werkgroepleden spraken de bezoekers hierover. De eerste ochtend liet een lage opkomst zien, maar dat verbeterde de twee volgende ochtenden. In het algemeen waren de bezoekers verrast over de brede benadering en uitwerking van voorstellen. Juist het concrete karakter van de voorstellen lokte veel reacties uit. De ingebrachte ideeën en opmerkingen van de inloopochtenden zijn door de werkgroep verwerkt in de visie. Voor de grote lijnen van de concept toekomstvisie had het overigens geen gevolgen.

2.7 Uitwerking toekomstvisie Bij de start van de projectuitvoering had de werkgroep het voornemen om de toekomstvisie zelf te gaan schrijven. In de laatste maanden kwam zij daar op terug en heeft Stek en Streek die taak verricht. Toch is er gestreefd naar een spreiding van verantwoordelijkheden. Bij de bewonersavond op 7 juni zijn de presentaties van de thema’s uit de woonvisie verdeeld over steeds twee werkgroepleden. Ook de voorbereiding van de inloopochtenden verliep zo. Individuele werkgroepleden is gevraagd om ‘stukjes’ te schrijven die als paragrafen vermeld stonden in de eerste versie van de inhoudsopgave. In de werkgroepvergaderingen zijn eerst de ‘platte teksten’ van de visiehoofdstukken 6 en 7 besproken en vervolgens de hoofdstukken 3,4 en 5. De werkgroep heeft vervolgens met het voltallige bestuur van Dorpsbelangen, maar zonder Stek en Streek, de opgemaakte versies van de hoofdstukken inhoudelijk doorgenomen. Daarop is besloten om een lijst Actiepunten en een Samenvatting toe te voegen. Het volledige concept is op een tweede vergadering besproken en vastgesteld. Vervolgens heeft het bestuur van Dorpsbelangen het concept op de website van Kimswerd geplaatst en printexemplaren in het MFC Piers’ Stee gelegd. Zo kregen bewoners nog de kans te reageren. Een aantal opmerkingen hebben geleid tot aanscherping van de teksten. De definitieve versie van de Toekomstvisie is tenslotte op de ALV gepresenteerd.

3.

Dorpsgemeenschap Kimswerd

Landarbeiders uit Kimswerd hadden bij de boeren in de wijde omgeving de naam ‘lastig’ en ‘vrijgevochten’ te zijn. Je kwam daardoor moeilijk aan werk. Het dorp kende naast een kerkelijke traditie lange tijd ook een rode traditie, met bijbehorende spanningen en tegelijkertijd gemeenschapszin. Kimswerders typeren zichzelf tegenwoordig als ‘trots’ en ‘aanpakkers’. Icoon is vrijheidstrijder Greate Pier, die in Kimswerd geboren is. Voor de toekomstvisie is de dorpsgemeenschap en haar Sociale DNA onderzocht en de betekenis daarvan voor het wonen.

3.1 Greate Pier Midden in Kimswerd staat een beeld van Greate Pier, vormgegeven door Anne Woudwijk. Geboren als Pier Gerlofs Donia verloor deze boer bij een overval in 1515 door Saksische huurlingen zijn gezin en boerderij. Hij voegde zich in Arum bij een rebellenlegertje van arme boeren, verarmde edelen en struikrovers en streed daarmee tegen de bezetters, het Bourgondische Rijk van Karel V. Daarnaast hield hij zich bezig met zeeroverij en overvallen op Hollandse handelssteden. Greate Pier sloot een bondgenootschap met de opstandige Hertog van Gelre in de verwachting dat hij Fryslân zijn zelfstandigheid kon teruggeven. Daarin werd hij teleurgesteld, gaf het roversbestaan op en stierf enkele jaren later in 1520 als burger te Sneek. Greate Pier wordt gekoesterd als volksheld, door de Friezen in het algemeen en de Kimswerders in het bijzonder. Hij maakt deel uit van de Friese identiteit, maar ook van de cultuurhistorie. Hij is daarmee interessant voor het recreatieve bedrijfsleven. Bij ‘opstandigheid’ kan zo’n icoon gebruikt worden tegen het gezag van een ‘vijandige’ gemeente of woningcorporatie, tegen een ‘Hollandse’ mentaliteit en om daarmee eendracht in de eigen gemeenschap te bevorderen.

3.2 Dorpsgeschiedenis Eind 19e, begin 20e eeuw kwam het onder invloed van de arbeidersbeweging ook in Friesland tot spanningen tussen landarbeiders en kleine boeren aan de ene kant en de grote boeren en kerk aan de andere kant. In Kimswerd waren er vijf grote boerenfamilies die het dagelijkse sociale leven bepaalden, in het aanbod van werk, het kerkbestuur en in de school. Zo’n vijftien kleine boeren probeerden als ‘gaardeniers’ en met aanvullend landwerk in hun levensonderhoud te voorzien. Daarnaast was er een grote groep landarbeiders. De bijnaam ‘Moudekrûpers’, die aan Kimswerders werd gegeven, verwijst naar het harde bestaan van deze groep. In de sociale spanningen speelde een andere Friese volksheld, Ferdinand Domela Nieuwenhuis een belangrijke rol. Kimswerd had door de nabije ligging aan de oude zeedijk en de Bolswardervaart (Harlingervaart) ook een gemeenschap van vissers (Dijksterburen), schippers en vaarlui, en een grote groep middenstanders, die in het oude dorp gevestigd was. Kimswerd werkte met de oprichting van een coöperatieve fokvereniging als eerste met een stamboek voor rundvee en paarden. Later volgde de coöperatieve aardappelbewaarplaats, de zuivelfabriek, inkoop van landbouwmachines. Na de oorlog zijn deze instituten uiteindelijk verdwenen. Het coöperatiegebouw, de voormalige aardappelloods en gevel van de zuivelfabriek herinneren nog aan die tijd. De rode traditie is lang gebleven. Nog in de 70er en

80er jaren gingen er bijvoorbeeld relatief veel stemmen naar CPN en PvdA. Daarin verschilt het dorp ook van het grotere buurdorp Arum, waar in de dorpsgeschiedenis juist de kerkstrijd een stempel drukte op de gemeenschap. Kimswerd is inmiddels een heel andere gemeenschap geworden. Er is veel minder agrarische werkgelegenheid en de visserij, binnenvaart en middenstand van toen zijn verdwenen. Kimswerd typeert zichzelf nu als een ‘forensendorp’, georiënteerd op werk en voorzieningen in de wijde omtrek. Met de dorpsuitbreidingen vanaf de 70er jaren, en met name vanaf de 90er jaren, zijn er veel mensen ‘van buiten’ in Kimswerd komen wonen. Sociaal gezien wordt er nu wel onderscheid gemaakt tussen deze groep of ‘Harlingers’ en de mensen van het ‘oude dorp’, de ‘echte Kimswerders’. Ook wordt er onderscheid gemaakt tussen bewoners met een stadse of met een dorpse mentaliteit. Maar in het algemeen wordt geaccepteerd dat iedereen die dat wil in Kimswerd kan komen of blijven wonen. 3.3 Krimpperioden en herstel In de 50er en 60er jaren trokken veel Kimswerders weg, naar schatting een paar honderd. Een forse krimp van de bevolking als gevolg van minder werkgelegenheid. Men vetrok bijvoorbeeld naar de Hoogovens, emigreerde zelfs naar de Verenigde Staten. Rond 1965 was het aantal winkels al geslonken naar pakweg twaalf, na 1972 (Cash en Carry Harlingen) verdween alles. Minder bewoners, minder klandizie en steeds meer aanbod in het nabijgelegen Harlingen. Een dramatische leegstand trad op in het oude dorp. Met name Duitsers hadden er op een bepaald moment een tiental panden verworven en in gebruik genomen als recreatiewoning. Dat was ’s winters geen mooi beeld met dichtgetimmerde huizen. In 1975 kwam er een verbod op recreatiewoningen in de dorpskom dat effectief bleek. De bevolkingsafname duurde voort tot het begin van de volgende crisisperiode in de 80er jaren. Daarna nam de bevolking echter weer toe, van 496 in 1980

naar 622 in 1996. Vooral omdat er regelmatig nieuwe woningen werden bijgebouwd in de ZW-hoek van het dorp. Veel Harlingers kwamen op de relatief goedkope kavels af en bouwden er hun woning. Het aantal inwoners steeg geleidelijk naar 625 in 2000. Daarna was het gedaan met de nieuwbouw en daalde door de ‘gezinsverdunning’ het aantal inwoners weer naar 580 in 2010. De verwachting is dat deze ontwikkeling zich verder zal doorzetten, al schommelt juist de laatste jaren het inwoneraantal wat heen en weer. In ieder geval behoort Kimswerd tot de bijna 50% krimpende kleine kernen (tot 1000 inwoners) in de gemeente Súdwest-Fryslân. 3.4 Oriëntatie op Harlingen Hoewel deze stad in een andere gemeente ligt geven bewoners aan dat zij sterk georiënteerd zijn op het nabij gelegen Harlingen. Voor de dagelijkse boodschappen, winkelen en ook voor het uitgaan. Men is er met de auto in pakweg vijf minuten, er is een goede OV-verbinding en de afstand is zelfs met de fiets geen probleem. Goed beschouwd ligt het centrum van Harlingen op een kleinere afstand van Kimswerd dan veel wijken in grotere steden als Heerenveen en Leeuwarden van hun centrum. Kimswerders stellen dat zij elkaar vaker treffen in de supermarkten in Harlingen dan in het eigen dorp. Het voelt eigenlijk als een ‘buitenwijk’ van deze stad. Wat ook meetelt is dat het dorp dicht bij de aansluiting op de Afsluitdijk naar Noord-Holland ligt en bij de A31 over Franeker naar Leeuwarden. De woonwerk ritten worden vaak gecombineerd met het boodschappen doen in Harlingen. Witmarsum was de zetel van de voormalige gemeente Wûnseradiel tot de herindeling enkele jaren geleden tot Súdwest-Fryslân. Witmarsum en Arum, dat is de ‘dorpse’ kant waarnaar vooral de oudere, echte Kimswerders zich zeggen te richten. Qua voorzieningen is het gemak van Harlingen dichtbij, maar bestuurlijk gezien ligt Kimswerd nu in een verre uithoek van de nieuwe gemeente.

3.5 Voorzieningen Kimswerd kent eigenlijk al lang geen winkels meer, maar wel een Herberg ‘Greate Pier’ en een aantal andere recreatieve- en horecaondernemingen. Trots zijn de meeste bewoners op het nieuwe MFC Piers’ Stee, het eigentijdse antwoord op de verouderde huisvesting van dorpshuis ‘It Foarhaad’ in de oude school. Het is er mede gekomen dank zij de vele sponsoren en inzet van vrijwilligers bij de bouw. Op dit moment functioneert het MFC als gezamenlijke accommodatie voor het verenigingsleven, sport en festiviteiten, maar er zijn zorgen over de exploitatie in de toekomst. Een grote groep vrijwilligers verzorgt het reilen en zeilen, maar het is noodzakelijk dat er nieuwe inkomstenbronnen worden aangeboord en meer gebruikersgroepen worden geïnteresseerd. Het aantal leerlingen op OBS De Marnewier loopt terug (naar 35 in 2012), maar het ligt voorlopig nog boven de opheffingsnorm van 23. De school is als ‘klein’ aan te merken en zou bij een gemeentelijke reorganisatie van de huisvesting van het basisonderwijs gevaar kunnen lopen. Er was tot voor kort een kinderdagverblijf VSO / BSO Kimswerd (Sisa Kinderopvang) ondergebracht in het MFC. Dit is een krachtige voorziening in combinatie met de basisschool, maar juist daarin ontbrak het aan communicatie en samenwerking. Tien kinderen bezoeken inmiddels basisscholen in Harlingen. Ondanks het initiatief om bewoners van Kimwerd te enquêteren op de keuze voor de eigen basisschool, peuterspeelzaal en kinderopvang, sloot per 1 september de VSO / BSO en dreigde even hetzelfde voor peuterspeelzaal ‘De Moudekrûpers’. Voorlopig blijft deze voorziening echter nog open. Per 1 jan 2012 zijn drie protestantse kerkgemeenschappen gaan samenwerken in een federatieve Protestantse Gemeente. Een reactie op zowel ontkerkelijking als krimp. Daarmee blijft de Laurentiuskerk in gebruik voor diensten, beurtelings in Arum en in Kimswerd. Als er in Kimswerd gekerkt wordt, luiden de klokken….

Cluster Witmarsum-Arum

Sneek-Bolsward

3.6 Werkgelegenheid De werkgelegenheid laat zich lastig aflezen aan het dorp. In de kom zijn er wat horeca– en logies ondernemingen, aannemingsbedrijven en agrarische bedrijven. Buiten de kom natuurlijk verschillende melkvee-, akkerbouw– en kastuinbouwbedrijven, aannemingsbedrijven en een camping. Onzichtbaar zijn de vele ondernemingen zonder personeel (ZZP), die vanuit de woning worden gevoerd. De bedrijvigheid is vooral te vinden op de bedrijventerreinen in de omliggende grotere kernen. Toch zal de beroepsbevolking in deze regio tot 2030 naar verwachting met 19% dalen, samenhangend met het teruglopende aantal inwoners tussen de 25 en 54 jaar. De economisch groei van 5% in de laatste tien jaar bleef ook achter bij het Fries gemiddelde van 12%. Inmiddels is er sprake van een recessie en deze treft met name de ondernemingen in de landbouw, industrie en bouw. Kimswerd vormt daarop geen uitzondering. Pogingen van de oude gemeente Wûnseradiel om kastuinbouw te ontwikkelen zijn vruchteloos geweest. Drie van de vijf bedrijven in Kimswerd zijn inmiddels beëindigd. Perspectief hebben vooral bedrijven in de gezondheidszorg, vanwege de toenemende zorgvraag, en in de zakelijke dienstverlening. Een terrein waarop steeds meer ZZP-ers actief zijn en dat zou juist voor Kimswerd nieuwe perspectieven kunnen bieden, vanwege de goede ontsluiting naar de regio. Uit de enquête leidt de werkgroep af dat maar een kleine meerderheid voor meer kleinschalige bedrijvigheid in Kimswerd is. Het is dezelfde groep die pleit voor meer winkels in het dorp. Het merendeel hiervan verlangt ook meer evenementen voor toeristen en bezoekers van buiten Kimswerd. Opvallend is dat er in het waterrijke Kimswerd nauwelijks watersportbedrijvigheid is.

3.7 B-dorp in cluster Witmarsum SWF In de oude gemeente Wûnseradiel werd Kimswerd gekwalificeerd als B-kern: een dorp met een basisschool en beperkte ruimte voor nieuwbouw. De gemeente Súdwest-Fryslân zegt deze kwalificatie niet te willen gebruiken. Woningcorporatie Elkien doet dat weer wel, op basis van andere criteria. De gemeente Súdwest-Fryslân heeft in het najaar 2011 haar nieuwe Kernenbeleid vastgesteld, waarin zij aangeeft welke rol de gemeente in de toekomst zal spelen in de communicatie met wijk- en dorpsbelangenorganisaties, het faciliteren van activiteiten en voorzieningen, het organiseren van samenwerking tussen partners in de ontwikkeling van goede fysieke en sociale leefomstandigheden. De verwachte demografische ontwikkelingen (krimp) maakt het voor de gemeente noodzakelijk om investeringen daarin kritisch te beoordelen. Dat gebeurt op het niveau van clusters en Kimswerd is ingedeeld bij het cluster Witmarsum-Arum. Gelukkig heeft Kimswerd recent haar MFC kunnen realiseren en zou die kunnen delen met de omliggende dorpen. Scholen binnen het cluster zullen in de toekomst meer moeten gaan samenwerken om kostenbesparingen te bereiken. Investeringen die op de lange duur niet renderen, worden niet meer gedaan. Hoe de verdeling binnen het cluster in voorkomende gevallen zal uitpakken moet de toekomst nog uitwijzen in het gezamenlijke overleg met de kernen. De bestuurlijke discussies rond de gemeentelijke herindeling Noordwest Fryslân (NFW) leidden in de media tot speculaties over een aansluiting van Kimswerd bij Harlingen of NWF. De Kimswerders zelf gaven echter in een (niet representatieve) enquête in november ‘11 en op een door de gemeente belegde informatieavond in januari ‘12 aan bij Súdwest-Fryslân te willen blijven. Er is wel een groep Kimswerders ontevreden over de grote afstand tot het gemeentehuis in Sneek.

4.

Wonen in Kimswerd

Wie wel of niet in Kimswerd kan (blijven) wonen is voor een deel ieders vrije keuze, voor een ander deel uitkomst van ontwikkelingen op de woningmarkt, die op hun beurt samenhangen met de financieel-economische ontwikkelingen. In Kimswerd is het ‘goedkoop wonen’, maar daarin verschilt het dorp niet met de omgeving. De nieuwbouw in Witmarsum, Arum en Harlingen en de transformatieopgave van Elkien zullen hun effecten hebben op de lokale woningmarkt.

Arum

4.1 Ontwikkelingen in de woningvoorraad Nederland verkeert in een ernstige crisis, die onderscheiden wordt naar verschillende maatschappelijke sectoren. Voor de toekomstvisie zijn de financieeleconomische problemen en de vastgelopen huizenmarkt nu het belangrijkst om bij stil te staan. Daarnaast is er de demografische ontwikkeling, die in de komende decennia zal leiden tot een forse toename van het aandeel ouderen en alleenstaanden en zelfs tot een absolute afname van het bevolkingsaantal. Als de trends doorzetten tenminste. De oude gemeente Wûnseradiel was al een krimpgemeente en Kimswerd was al een krimpend dorp. Een voorgenomen uitbreidingsplan aan de zuidwestkant, achter het Spaarlân, moest worden afgeblazen. Niet vanwege de krimpprognose maar omdat Wûnseradiel niet beschikte over een actueel woonplan om de uitbreiding aan te toetsen. De nieuwe gemeente Súdwest-Fryslân heeft inmiddels de woonplannen van haar vijf voorgangers beoordeeld en komt met een fors aangepast woningbouwprogramma. In haar analyse krimpt de gemeente als geheel niet, maar treedt deze vooral op in de kleine dorpen tot 1000 inwoners. Daarvan krimpt bijna de helft, waaronder dus Kimswerd. Súdwest-Fryslân heeft binnen het cluster Witmarsum-Arum de ‘harde’ plannen die de planologische procedures al hebben doorlopen ongewijzigd overgenomen uit het oude woningbouwprogramma van Wûnseradiel. Het ‘zachte’ plan van Kimswerd is nu voorlopig afgevoerd. In het nieuwe programma 2010 -2020 staan voor Kimswerd één nieuw te bouwen en twee te slopen woningen vermeld.

4.2 Goedkoop wonen In het algemeen is het ‘goedkoop wonen’ in Kimswerd, zo wordt gesteld door bewoners, en de cijfers bevestigen dit. Met een gemiddelde WOZ waarde van € 175.000, = (2011) ligt deze 13% lager dan dat van de gemeente (W) en 30% lager dan het landelijk niveau. Arum is duurder, Witmarsum vergelijkbaar. Maar in veel buurten van Harlingen is de gemiddelde WOZ waarde lager en ligt ook het gemiddelde voor de hele gemeente (W) op een vergelijkbaar niveau als dat van Kimswerd. Het is dus in de hele regio ‘goedkoop wonen’, afgezet tegen de WOZ in de grotere Friese steden en zeker de Randstad. In de Toekomstvisie Kimswerd 2007 werd gesteld dat met het gereedkomen van nieuwbouw in Harlingen er verschuivingen in de lokale woningmarkt optraden, die ook in Kimswerd merkbaar waren. Dergelijke verschuivingen zullen opnieuw optreden, maar dan mogelijk ten koste van Kimswerd, met het gereedkomen van zo’n 60 betaalbare nieuwbouwwoningen in Witmarsum en Arum (tot 2016). Binnen het nieuwbouwplan ‘De Dôle’ in Witmarsum werd in december 2010 door woningcorporatie Elkien een aantal van 20 levensloopbestendige huurwoningen opgeleverd. In het nieuwbouwplan ‘De Tille’ in Arum zijn bouwkavels voor het hoge segment inmiddels gesplitst en kunnen er nu 40 kleine koop-, sociale koop en huurwoningen worden gebouwd. Daarmee wordt ook hier het aanbod goedkope huur- en koopwoningen voor starters en senioren in de buurdorpen flink verruimd. Dat nieuwe aanbod ontbreekt in Kimswerd.

Bijna tweederde van de huurwoningen heeft een energielabel D,E,F of G. Het grootste deel daarvan voldoet woontechnisch niet meer aan de normen of staat voor een groot onderhoud. De minst renderende voorraad (hoge investeringskosten tegenover lage huurinkomsten) wil Elkien afstoten. Inkomsten uit verkoop worden geïnvesteerd in de rest van de voorraad. Een forse opgave, want volgens een landelijk convenant zou in 2021 de gemiddelde corporatiewoning het energielabel B moeten hebben.

Leeftijdsverdeling woningzoekenden Elkien 2010

Veruit de meeste woningzoekenden behoren tot de starters op de (huur)woningmarkt. Het aandeel van deze groep zal toenemen als de toegang voor starters op de koopwoningmarkt afneemt door strengere hypotheekverstrekking. Het aandeel senioren (50+) is ongeveer een kwart en zal toenemen als gevolg van de vergrijzing en zorgbehoefte.

4.3 Transformatieopgave Elkien Woningcorporatie Elkien is in 2009 voortgekomen uit een fusie van de corporaties Welkom (Bolsward) en Nieuw Wonen Friesland (Leeuwarden), op te vatten als een ‘plattelandscorporatie’ en een ‘stadscorporatie’. In het jaarverslag 2010 stelt de corporatie dat éénderde van haar voorraad voldoet aan gestelde eisen, éénderde forse investeringen vraagt en éénderde niet meer aansluit op de doelgroepen. Van de 17.671 woningen in 2010 wil Elkien terug naar een voorraad van 15.500 in 2025. Daarvoor voert ze twee redenen aan. De eerste is de rendementsafweging. Woningcorporaties moeten financieel gezond zijn, maar zijn bij nieuwbouw en woningverbetering ook afhankelijk van leningen. Bij een vastgelopen woningmarkt wordt dat moeilijk. Bovendien hebben de woningcorporaties ook een lastenverzwaring gekregen door de opgelegde vennootschapbelasting en heffing in het kader van het hervormingsbeleid van de overheid. Investeringen in energiebesparing in de bestaande voorraad kosten veel geld en de overheid heeft woningcorporaties daarin een taakstelling opgelegd. Energiekosten vormen namelijk een steeds groter aandeel van de woonlasten en met besparingen zijn ook de klimaatdoelen gediend. Dat kan in de huidige financieel-economische omstandigheden door een deel van de voorraad te verkopen en zo kasgeld te generen voor investeringen in het andere deel. De tweede reden is de veranderde behoefte aan huurwoningen. De grootste doelgroep zijn jongeren / starters tot 30 jaar (ruim de helft), die vragen om goedkope huisvesting. De doelgroep die in aantal sterk zal toenemen zijn de (vaak alleenstaande) ouderen, al of niet met een zorgvraag. Elkien stelt dat deze doelgroepen vooral in de steden en grotere kernen bediend kunnen worden, omdat daar de voorzieningen zijn. Dit beleid heeft Elkien vastgelegd in haar Strategisch Voorraadbeleidsplan (SVB). Er zijn veel meer woningcorporaties die dezelfde strategie voeren, wat leidt tot vaak felle publieke reacties.

4.4 Herverdeling van investeringen Op het platteland streeft Elkien voortaan naar een beheerste groei van de kwaliteit van de woningen. In de stedelijke kernen wordt dat vertaald naar een beheerste groei van zowel kwaliteit als kwantiteit. In grotere plattelandskernen wordt door investeringen in onder meer energiemaatregelen en herstructurering alleen de kwaliteit van de bestaande voorraad verbeterd en een betere aansluiting op de doelgroepen nagestreefd. Dit kan ook gepaard gaan met een kwantitatieve afname in de voorraad, lees: sloop zonder vervangende nieuwbouw. Uit de kleine kernen trekt Elkien zich terug, door het geleidelijk afstoten van de voorraad naar de koopwoningmarkt. Er wordt niet meer geïnvesteerd in de huurwoningen in B-kernen. Alleen in zeer specifieke situaties wil Elkien een ‘maatwerkbenadering’ volgen, die tegemoet komt aan de wensen van de dorpsgemeenschap. Elkien is met verschillende gemeenten nog in overleg om haar SVB-beleid verder te vertalen in de zogenoemde ‘prestatieafspraken’. De gemeente is namelijk verantwoordelijk voor de uitvoering van de volkshuisvestingstaak en kan in de gemeenteraad tot een andere, politieke afweging komen. De politieke- en financiëel-economische omstandigheden veranderen echter zo snel dat men is afgestapt van ‘prestatieafspraken’ naar een ‘gezamenlijk proces’. Hoe dat precies vormt krijgt, zal de tijd nog moeten leren. Overigens zijn er binnen de gemeentegrenzen ook andere woningcorporaties actief, zoals de kleinere corporatie Wonen Zuidwest in Balk. Wonen Zuidwest heeft een minder rigoureus beleid voor haar huurvoorraad in kleine kernen.

4.5 Huurvoorraad in Kimswerd Alle 44 huurwoningen in Kimswerd zijn eigendom van Elkien. Daarvan krijgen er 36 een verkooplabel. Ze worden te koop aangeboden aan de zittende huurders of op de woningmarkt te koop gezet als een huurovereenkomst is beëindigd. De 8 huurwoningen die niet worden verkocht zijn de vier woningen aan De Driehoek in het oude dorp en een blok van vier eengezinswoningen aan de Ida van Tiarastrjitte (nr.16 t/m 22). De woningen aan De Driehoek zijn oorspronkelijk vooroorlogse woningen, maar in de 80er jaren volledig gerenoveerd. De rest van de huurvoorraad ligt in de ZW-hoek van het dorp, aan de Sudterp en Ida van Tiarastrjitte. Deze woningen zijn gebouwd in verschillende perioden vanaf de 50er tot in de 80erjaren. Ze zijn woontechnisch / energetisch sterk verouderd. De huren zijn relatief laag en er is geen sprake van structurele leegstand. Elkien maakt in haar cijfers van 2010 melding van een gemiddelde woonduur van 18 en 10 jaar voor de eengezinswoningen respectievelijk de seniorenwoningen. Bewoners stellen echter vast dat in de ‘seniorenwoningen’ de laatste jaren vooral andere doelgroepen wonen en dat daar relatief meer doorstroming is. In het verleden zijn er al huurwoningen verkocht, met name eengezinswoningen aan de Sudterp. Daardoor is de situatie ontstaan dat er in één rij zowel huur- als koopwoningen voorkomen, wat ingewikkeld kan zijn bij het uitvoeren van groot onderhoud. Het te koop stellen leverde in het verleden weinig gegadigden op en ook in deze tijd verwacht Elkien niet veel belangstelling. De klachten van omwonenden / huurders betreffen vooral het toewijzingssysteem, waarin toewijzing met voorrang op een voorkeur voor een woning in het eigen dorp niet meer mogelijk is. Er worden mensen ‘van buiten’ gehuisvest, die weinig met Kimswerd hebben en dat door hun achtergrond ook niet snel krijgen (Polen, asylanten, sociaal zwakkeren). Kimswerders misgunnen hen die woningen niet, maar zien wel de problemen voortkomend uit de concentratie in slechts enkele straten.

Inkomensverdeling woonb. enquête 2012 (%)

Werkzaamheden woonb. enquête 2012 (%)

Samenstelling huishoudens CBS 2011 (%)

Kimswerd

Gemeente SWF

Landelijk

4.6 Situatie per doelgroep In de toekomstvisie van 2007 werd al gewezen op het gebrek aan kwalitatief goede huurwoningen voor de senioren in Kimswerd. Zij zouden in de voorgaande jaren daarom zijn uitgeweken naar de steden Makkum, Harlingen en Franeker. De huidige seniorenwoningen zijn woontechnisch niet geschikt voor deze groep. Een woningbehoeftepeiling uit die tijd geeft aan dat de groep van 45 jaar en ouder toch graag in Kimswerd wil blijven wonen. Dat wordt bevestigd door de enquête naar de woonbehoeften door de werkgroep Toekomstvisie. Maar deze groep ‘blijft zitten waar ze zit’ in haar koopwoningen en geeft aan niet te willen verhuizen. Maar de échte senioren van 65 jaar en ouder ervaart wel de beperkingen van een (te) groot huis en het gemis aan bepaalde voorzieningen, zoals de huisarts. Er is de overtuiging dat een kwalitatief goed aanbod aan koop- en huurwoningen in combinatie met bepaalde voorzieningen deze groep senioren kan behouden voor Kimswerd. Als nieuwbouw niet meer mogelijk is, dan door renovatie en herstructurering binnen de bestaande voorraad. Bijvoorbeeld met een ingrijpende verbetering van de huidige seniorenwoningen, met groepswonen voor ouderen in vrijkomende agrarische bedrijven en met particuliere woningverbetering voor zelfstandig wonende ouderen. Hier past wel een relativering. Ondanks het grote aandeel woningzoekenden, blijkt uit onderzoek (Horizon TNO) dat vaak maar een klein deel werkelijk verhuist naar een huurwoning. De rest blijft in de huidige woning en zet in op aanpassingen Voor starters op de koopwoningmarkt is er nu al voldoende aanbod en dat zal in de toekomst verder worden aangevuld, door dalende prijzen in het lage segment. Het probleem voor die groep is de strengere hypotheekverstrekking. Het inkomensniveau is in Kimswerd lager dan gemiddeld, er zijn verhoudingsgewijs meer werklozen en uitkeringsgerechtigden. Deze groep is in toenemende mate aangewezen op huurwoningen.

Voor starters op de huurwoningmarkt verslechtert de situatie als de goedkope huurwoningen in Kimswerd verdwijnen en zij moeten uitwijken naar de grote kernen en steden. In de enquête kwamen de woonbehoeften van deze groep te weinig over het voetlicht, omdat het hier vaak om inwonende kinderen gaat. Deze groep heeft daarom nog apart een enquête ingevuld. Daaruit blijkt dat de jongeren hun vestiging vooral afhankelijk stellen van de toekomstige werk- of studieplek, of van en relatie. Er is geen sprake van een sterke binding aan dorp, familie of vriendennetwerk die bepaalt dat de jongeren in Kimswerd willen (blijven) wonen. De middengroep van pakweg 30-45 jaar heeft weinig te klagen. Er is een uitgebreid aanbod van goedkope koop- en huurwoningen, een breed aanbod koopwoningen in alle segmenten. Alleen een kwalitatief goed aanbod huurwoningen, woontechnisch en energetisch gezien, ontbreekt in Kimswerd. Als gevolg van hervormingen in de woningmarkt zal de groep die daaraan behoefte heeft in de toekomst waarschijnlijk groeien, ook als daarvoor een hogere huur betaald moet worden. Woningcorporatie Elkien wil die woningen echter alleen nog bieden in de grote kernen en ziet af van investeringen in de verouderde voorraad van Kimswerd. Tot deze middengroep behoren de gezinnen met kinderen uit de basisschoolleeftijd. Kimswerd heeft een basisschool OBS ‘De Marnewier’, als belangrijk vestigingsmotief. Bovendien ligt Harlingen met diverse middelbare scholen op fietsafstand, zodat verandering van school de ouders geen verhuismotief hoeft te geven. Voor deze jeugd is ook een uitgebreid sport- en verenigingsleven, ondergebracht in en rond het MFC Piers’ Stee. Maar omgekeerd kan deze groep eventueel ook kiezen voor een basisschool in Harlingen met bijbehorende kinderopvang, als dat beter te combineren valt met het woon-werk verkeer. Daarvan zijn al voorbeelden bekend in Kimswerd.

4.7 Situatie per buurt Het oude dorp is aangemerkt als Beschermd dorpsgezicht, de kapstok voor de dorpsvernieuwing en particuliere woningverbetering in het verleden. De voorraad bestaat grotendeels uit kleine koopwoningen, die in de afgelopen decennia op een woontechnisch hoog plan zijn gebracht, met een bijbehorende marktwaarde. Maar inmiddels daalt de marktwaarde, met gevolgen voor de verkoopbaarheid van de woning. Verschillende panden in deze buurt staan al jaren te koop. Er is ook een aantal panden die woontechnisch nog niet op orde is of in een enkel geval een bouwval lijkt. In de huidige woningmarkt wordt de financiering van een woningverbetering lastig. Slecht onderhouden panden zijn echter ook van invloed op de marktwaarde van goed onderhouden panden in de directe omgeving. Het oude dorp kent een hoge bebouwingsdichtheid, met weinig ruimte voor tuinen en parkeerplaatsen. Dat maakt de buurt niet voor iedereen aantrekkelijk. Langs de Greate Pierwei en de Harlingerweg staat een bonte verzameling aan panden uit verschillende perioden van de dorpsontwikkeling: de monumentale pleatsen, de woningen van notabelen destijds, de voormalige diaconiehuurwoningen en de woningen van rentenierende boeren destijds. Richting Harlingen is daaraan de meer recente nieuwbouw toegevoegd. Koopwoningen in verschillende prijsklassen, voor elk wat wils. Aan de Dijksterbuursterlaan staat de rij bijzondere ‘gaardenierswoningen’. Meest halfvrijstaande woningen, gebouwd in verschillende perioden in de vorige eeuw en daarna ver- en uitgebouwd naar de wens van de eigenaar. De grote woonkwaliteit is het weidse uitzicht over de vaart op het buitengebied. Verder is het een rustige straat, al kent het al jaren een probleem met agrarisch bedrijfsverkeer naar een verderop gelegen boerderij.

De Sudterp en Ida van Tiarastrjitte ontsluiten de buurt met de huurwoningen van Elkien (zie 4.5). Rijen lage seniorenwoningen en rijen eengezinswoningen met lage huren. Problemen met de woonomgeving betreffen het slechte onderhoud van veel tuinen en het gebrek aan parkeerruimte. Enkele jaren geleden werd een grote nieuwe speelplaats in gebruik genomen, een voorziening voor de hele omringende buurt. Aan de Simon Sipmastrjitte en Sjoerd van Stratenstrjitte staat de jonge nieuwbouw van Kimswerd. Er is gevarieerd gebouwd, louter (half)vrijstaand, maar in alle woningtypen en prijsklassen. Van deze buurt wordt beweerd dat veel bewoners destijds uit Harlingen kwamen en daarheen de laatste jaren ook weer vertrekken. De meest recente nieuwbouw vond plaats aan de Jan Aukemabuorren, met vrijstaande koopwoningen aan het (kunstmatig) water, in het hoge segment. Deze nieuwbouw past in de laatste periode van de hausse in de woningmarkt, toen het zeer lucratief was om juist voor deze groep te bouwen op de mooiste plekken aan de dorpsrand. De grote woonkwaliteiten zijn hier ruimte, vrij uitzicht en ligging aan het water. De buurtschap Dijksterburen was vanouds een zelfstandige gemeenschap, maar ook altijd verbonden met Kimswerd. Enkele oude panden staan op de monumentenlijst. In het buitengebied van Kimswerd zijn de bewoners over het algemeen tevreden over het wonen. De woningen betreffen grote boerderijen, woonboerderijen, bedrijfswoningen (bij tuinbouwkassen) en wat vrijstaande kleine woningen. Ze staan vrijwel allemaal langs de Harlingerweg-Kimswerderlaan en de Greate Pierwei. De betrokkenheid bij het dorp lijkt overigens wat minder, maar mogelijk is men ook niet altijd goed geinformeerd.

5.

Nadat we de dorpsgemeenschap of het ‘Sociaal DNA’ van Kimswerd beschreven hebben in hoofdstuk 3 doen we dat hier voor het ‘Ruimtelijk DNA’. Hoe heeft het dorp zich in de tijd ontwikkeld, wat zijn de karakteristieke ‘dragers’ en ‘elementen’ in de ruimte en hoe hangen ze onderling samen. Het DNA kent een stabiel deel, dat in de loop van de dorpsontwikkeling vrijwel gelijk gebleven is, zoals de grondslag, maar ook een deel dat aan verandering onderhevig is, bijvoorbeeld als gevolg van de krimpeffecten. Bij nieuwe ruimtelijke opgaven gaat er om het bestaande DNA te respecteren en een bijpassende oplossing te zoeken.

Kimswerd

1900

1984

Ruimtelijk DNA

2004

5.1 Dorpsontwikkeling De noordelijke rand van Friesland, Groningen en verder oostwaarts richting Noord-Duitsland is in haar ontwikkeling nauw verbonden met de zee. Het wordt ook wel het terpen- of wierdenlandschap genoemd, naar de kenmerkende bewoningsvorm: in Friesland de terp. Een kunstmatig verhoogde woonplek was belangrijk om als boer of dorpsgemeenschap te overleven bij regelmatige overstromingen. De verbondenheid met de zee uit zich ook nu nog in de grondslag van de vruchtbare zeeklei, de hoogteverschillen bij kreekwallen, de invloed van harde en zoute kustwind, en de diverse polder- en zeedijken. Kimswerd is zo’n terpdorp, onderdeel van een snoer van kleine en grote terpen op de kreekwal langs de Marneslenk. OBS ‘De Marnewier’ refereert in haar naam aan deze grondslag. Een grondslag van Kimswerd is zandiger dan die van de achterliggende Achlumer- en Kimswerder polders. Geschikt voor akker- en zelfs tuinbouw, en uitermate geschikt voor de (poot)aardappelteelt. De grond was waardevol en meest in handen van grote boerenfamilies. Daarom bleven de terpdorpen ook na de bedijking eeuwenlang compact, met een hoge bebouwingsdichtheid. Verkeer verliep vooral over water via een netwerk van (op)vaarten naar dorpen en grote boerderijen. Over land ging dat verkeer langs de wegen over de kreekwal en polderdijken en door het land naar ontginningsboerderijen en watermolens. De Marne / Bolswardervaart vormde daarin lang een barrière voor de contacten met het zuidelijke Pingjum.

Van grote betekenis voor Kimswerd was de aanleg van de kortsluiting tussen de twee oost-west vaarverbindingen. Waarschijnlijk lagen er twee opvaarten, die toen met een karakteristieke bocht om de dorpskom met elkaar werden verbonden. Juist die noordelijke vaarverbinding naar Harlingen gaf Kimswerd daarna een belangrijke economische impuls. Die oriëntatie op Harlingen is daarna altijd gebleven. De Bolswardervaart was een verbindingsweg en vestigingsas tegelijkertijd. Aan de oostkant ontstond een nieuwe dorpsuitbreiding aan De Streek, aan de zuidkant een lint langs de Dijksterbuursterlaan. De weg over de kreekwal bleef de vestigingsas voor de grote boerderijen, notabelen en rentenierende boeren. Opvallend is dat de tweede terp van Kimswerd lang alleen bezet bleef met enkele boerderijen. Het had ook geen opvaart. De aanleg van een kaarsrechte straatweg gaf Kimswerd over land een betere verbinding naar Harlingen. Tenslotte kreeg Kimswerd na de aanleg van de afsluitdijk en autoweg N31 een prima verbinding naar de Randstad. De oude kreekwalweg werd opgewaardeerd naar Kimswerderlaan. Aan de autowegverbindingen dankt Kimswerd zijn ontwikkeling als vestigingsplaats voor forenzen. Landelijk wonen en toch het werk goed bereikbaar. De grote dorpsuitbreidingen van Kimswerd vonden in fasen plaats. In de 50er jaren met een zijtak gemeentelijke huurwoningen op de Harlingerweg, in de 60er en 70er jaren met lussen rijtjeswoningen. In de decennia erna zijn er vooral (half)vrijstaande koopwoningen gebouwd.

Dragers oude dorp

5.2 Ruimtelijke dragers en elementen Voor de toekomstige ontwikkeling van Kimswerd geldt als beleidstandpunt dat moet worden uitgegaan van het ruimtelijk karakter of ‘ruimtelijk DNA’. De korte schets van de dorpsontwikkeling van Kimswerd laat zien dat het ‘ruimtelijk karakter’ altijd een uitkomst was van veranderende economische eisen en voorwaarden. Niet eerder werd het ruimtelijk karakter zélf als vertrekpunt of als voorwaarde gesteld. Dat Kimswerd een terpdorp was, is duidelijk herkenbaar in het oude dorp, met de Laurentiuskerk en compacte bebouwing van veelal kleine woningen. Maar dat is ook weer een onderdeel van een onderling samenhangend systeem van ‘dragers’. Kimswerd is namelijk verwant aan Arum door de ligging op dezelfde kreekwal, de oude oriëntatie op de Marne, de Bolswardervaart met een opvaart, de onderlinge verbindingsweg enz. In dat verband is de terp Kimswerd een ‘element’ in de ‘drager’ kreekwal. Vervolgens kan het terpdorp Kimswerd weer beschouwd worden als ‘drager’ van andere elementen. Bureau INBO heeft op verzoek van de werkgroep een notitie over het Ruimtelijk DNA van Kimswerd gemaakt, die later verder is verfijnd. De werkgroep vatte daarbij alle dragers en elementen in een tabel. Dragers en elementen zijn in de loop der tijd behouden gebleven, aangepast of verdwenen. Ook daarover zijn in die tabel opmerkingen gemaakt. 5.3 Kenmerken per buurt Op grond van de uitwerking van ‘dragers’ en ‘elementen’ van het Ruimtelijk DNA van Kimswerd en omgeving kunnen we een buurtindeling maken. Dezelfde indeling is gebruikt bij de beschrijving van de woningvoorraad in 4.7. Aan het eind van elke buurtbeschrijving wordt aangegeven met welke onderwerpen Dorpsbelangen en de bewoners aan de slag (kunnen) gaan in de toekomstvisie.

Voorloper oude dorp Bij terpdorpen staat vaak de ringvormige structuur model, met de kerk op het hoogste punt en de woningen en boerderijen er in een krans omheen. In Kimswerd kan die ring nog afgeleid worden uit de oude boerderijplaatsen. Er was toen al een verbinding met andere huisterpen en het terpdorp Arum, maar mogelijk ook een verbinding met Kluurda. Hierlangs zijn vervolgens de woningen van middenstanders en arbeiders gebouwd. Zuidelijk van de Greate Pierwei zal een opvaart gelegen hebben naar de Marne /Bolswardervaart, waarbij een stukje kreek als aanzet gebruikt is (kronkel). Dan zal er iets van een zwaaikom gelegen moeten hebben tegenover de huidige Herberg. De dorpsuitbreiding erna bestond uit nieuwe woningen achter het oude lint, met pleinachtige ruimten en stegen verbonden met de Kluurdaweg. De achtertuinen lagen op het westen. Onderwerpen om mee aan de slag te gaan: Beschermd dorpsgezicht in stand houden door investeringen in de woningen en openbare ruimte. Geen verdere inbreiding met de bouw van nieuwe woningen, maar juist wat opener maken ten behoeve van de openbare ruimte. Doorgaande karakter van de Kluurdaweg benadrukken, koppelen aan de (trek)vaart. Kenmerken oude waternetwerk opwaarderen, gebruiksmogelijkheden verbeteren.

De Streek Het huidige oude dorp kreeg zijn definitieve vorm met het doortrekken van de opvaart naar Harlingen. Vermoedelijk maakte Kluurda al gebruik van een bescheiden vaart naast de Kluurdaweg. Deze is opgewaardeerd door de kortsluiting met de opvaart aan de zuidkant van de Greate Pierwei. Die kortsluiting kon echter alleen om de bestaande dorpskom heen gegraven worden. Door deze begrenzing verdichtte het oude dorp geleidelijk. De bouw van de coöperatieve zuivelfabriek in de NO-hoek was de laatste grote inbreiding, aan de weg en aan de vaart vanwege het melktransport. Er moesten diverse woningen en een timmerschuur voor worden aangekocht en gesloopt. De vaart vormde echter ook een nieuwe vestigingsas voor bedrijven en woningen. De Streek is zo ontstaan. Oostelijk van de vaart bouwde, sloopte en herbouwde men door. De nieuwe woningen daar kregen een oriëntatie met hun voortuinen op de vaart, maar nog met stegen ontsloten naar de Kluurdaweg. Langs de vaart lagen aanlegsteigers voor grote en kleine bootjes. Het huidige voetpad langs de vaart is later ontstaan. De Streek er tegenover kende een brede loskade, met aan het begin van de vorige eeuw een rij Linden in de verharding. Die bomen zijn verdwenen. De vestigingsmogelijkheid voor woningen was er langs de Greate Pierwei nauwelijks, want daar stonden enkele boerderijen en de Bonga State. Pas na afbraak van de state kon hier gebouwd worden langs de weg en de vaart. Onderwerpen om mee aan de slag te gaan: In stand houden a-symetrisch profiel van oost– en westzijde vaart (tuinen versus kade) Verkennend onderzoek naar het terugbrengen van voortuinen en aanlegsteiger langs oostzijde van de vaart. Herplant van bomen langs de kade van De Streek.

Greate Pierwei-Harlingerweg De verbindingweg tussen de huis- en dorpsterpen moet in principe als een eenheid beschouwd worden. Vanouds werden daaraan de grote boerderijen (bv Heemstra State) en de woningen van notabelen gebouwd. De erven waren ruim, met opgaande erfen tuinbeplanting. Ruimte die in het oude dorp op de erven aan de Kluurdaweg (Jan Timmerstraat) en aan De Streek ontbrak. Westelijk van de opvaart stond lang de Bonga State en even verderop een aantal (kleinere) boerderijen op de kleine Sudterp van Kimswerd. Dat groepje heeft overigens ook een opzet van een krans (kaart 1850). Het was de state met aanliggende landerijen die verhinderde dat er gebouwd werd in deze hoek. Toen de state gesloopt was bouwde men eerst op het borgterrein een reeks woningen voor rentenierende boeren en het coöperatiegebouw. Daarbij valt op dat een rooilijn werd aangehouden op veel grote afstand van de weg dan aan de noordkant en aan de zuidkant van de Greate Pierwei. De woningen waren met verhoogde paden ontsloten naar de weg, de tuinen lagen ruim een meter lager. Mogelijk heeft hier vroeger een vaart / gracht langs de weg gelopen, die gedempt werd maar ongeschikt bleef als grondslag voor de woningen. Uiteindelijk bouwde men geleidelijk door langs de weg, richting Harlingen, in de vorm van (half) vrijstaande en nog later meer vrijstaande woningen. Ook verrees daar de eerste openbare basisschool aan de toenmalige dorpsrand. Uiteindelijk werd de uitbreiding afgesloten door de aanleg van een complex sportvelden, nu aangevuld met het MFC. Richting Arum stond en staat een aantal grote boerderijen, maar vond aan de zuidkant ook een verdichting plaats onder meer met de bouw van de zes diaconie-huurwoningen. Veel naoorlogse bouw treft men hier niet aan.

De Greate Pier-Harlingerweg is altijd de belangrijkste lokale en bovenlokale ontsluitingweg geweest. In een breed profiel, als eerste verhard en rond de vorige eeuwwisseling voorzien van een trambaan. Met de toename van het autoverkeer is het profiel meerdere keren aangepast voor de aanleg van parkeerhavens en voetpaden. Tenslotte werd de snelheid binnen de dorpskom teruggebracht naar 30 km/ uur, waarmee de verkeersfunctie ondergeschikt is gemaakt aan de woonfunctie. Een regelmatige wegbeplanting heeft deze weg nooit gekend, met uitzondering van een bomenrij aan de noordkant van de Harlingerweg in het begin van de vorige eeuw. Onderwerpen om mee aan de slag te gaan: Voormalig terrein Bonga State herkenbaar maken, bijvoorbeeld door beplanting of het plaatsen van een informatiebord. Onderzoek naar de gracht om Bonga State, waarvan de lage voortuinen aan de Harlingerweg nog een restant kunnen zijn. Investeren in de erfbeplantingen rond de pleatsen en woningen notabelen. De Grate Pierwei en Harlingerweg meer inrichten op het verblijfskarakter, met voldoende parkeerplaatsen Trambaan herkenbaar maken, eventueel met informatiebord. Geen uniforme wegbeplanting aanbrengen, maar juist de erfbeplantingen benadrukken

Dijksterbuursterlaan Een kleine buurt, maar wel karakteristiek door de ligging en de woningvoorraad. De eerste woningen zijn gebouwd achter het terrein van de Bonga State. Op kleine percelen van gelijke diepte. Aanvankelijk sobere bouw, later met meer siermetselwerk. Meestal halfvrijstaand, gebouwd door lokale aannemers. Veel woningen zijn in de loop der jaren uitgebouwd en vernieuwd, vergelijkbaar met andere woningen in het oude dorp. Achter de woningen bouwden de gaardeniers hun coöperatieve aardappelbewaarplaats. Het gebouw bestaat nog, maar heeft nu een opslagfunctie en is in particuliere eigendom. Aan de oever van de vaart liggen bootjes aangemeerd. In de oeverberm staat een rij forse Abelen. De Dijksterbuursterlaan ontleent zijn naam aan de ontsluiting naar de buurt Dijkstraburen in het zuidwesten bij de zeedijk. Onderwerpen om mee aan de slag te gaan: Woonkwaliteit van uitzicht behouden. Aanlegvoorzieningen vaart opwaarderen. Het oorspronkelijke aanzicht van de aardappelloods behouden. Overlast agrarisch bestemmingsverkeer wegnemen.

6.

Visie op de toekomst

Kimswerd staat de komende jaren voor een aantal grote uitdagingen, die veel tijd en inzet zullen vragen van Dorpsbelangen. Daarbij ontkomt ze niet aan meer samenwerking met andere dorpen. En hoe gaat ze de bewoners bij het vele werk betrekken? Kimswerd blijft voorlopig een ‘forensendorp’ en een ‘woondorp’, waarbij investeringen in de woonkwaliteit de meeste vruchten zullen afwerpen. Maar er moet ook gewerkt worden aan een goed functionerend MFC en aan behoud van de basisschool ‘De Marnewier’. De voorstellen voor het behoud van een voldoende voorraad en variatie aan huurwoningen worden in hoofdstuk 7 toegelicht. 6.1 Terugblik op eerste toekomstvisie Vijf jaar na het uitbrengen van de eerste Toekomstvisie Kimswerd in 2007 kan een balans worden opgemaakt van de bereikte resultaten. Dorpsbelangen stelde toen al een terugloop van de bevolking vast, onder meer door het vertrek van ouderen naar omliggende centra. Er wordt een pleidooi voor vernieuwbouw gehouden van de verouderde huurvoorraad, maar daar is door de woningcorporaties niets mee gedaan. Ook waren er toen al zorgen over de krimpeffecten op het voortbestaan van de basisschool ‘Marnewier’. Nieuwbouw en vernieuwbouw moest volgens de toekomstvisie de terugloop van de bevolking een halt toeroepen. De problematiek is complexer, maar het leerlingenaantal is inderdaad verder gedaald. Voorzieningen werden vijf jaar geleden net zo min gemist als nu. De kwaliteit van het openbaar vervoer had en houdt de aandacht van Dorpsbelangen. De toekomstvisie sprak over de hoge verwachtingen bij de planvoorbereiding van het MFC. Er werd een kentering gesignaleerd bij Kimswerders die daarvoor meer op faciliteiten in Harlingen georiënteerd waren. Het MFC staat er inmiddels en is de belangrijkste verworvenheid van de laatste vijf jaar. Het is nu zaak de exploitatie goed te organiseren. Tenslotte bevatte de visie voorstellen voor het ontwikkelen van vaar– en wandelroutes, kleinschalige bedrijvigheid en betere parkeervoorzieningen. Daarvan is een klein deel verder ontwikkeld / uitgevoerd.

6.2 Toekomstvisie als werkdocument Vrijwel elk dorp in de regio beschikt over een eigen dorpsvisie, met daarin voorstellen voor verbetering van de leefbaarheid over een periode van 5-10 jaar. De dorpsvisies verschillen onderling sterk op de analyse van de problematiek, de onderbouwing van de voorstellen, uitvoeringsstrategie en zelfs op draagvlak. Een simpel ‘wensenlijstje’ volstaat tegenwoordig niet meer. Beleidsdocumenten van de gemeente of van bijvoorbeeld een woningcorporatie vragen van Dorpsbelangen om een goed onderbouwde dorpsvisie, gebaseerd op eigen onderzoek en eigen meningsvorming van bewoners. De toekomstvisie moet een werkdocument zijn voor Dorpsbelangen. Steeds kijkt het bestuur welke onderwerpen prioriteit hebben, waar uitvoeringskansen liggen. Maar ook welke analyses bijgesteld moeten worden en natuurlijk of de toekomstvisie in haar geheel niet aan herziening toe is. In een aantal gevallen zal het bestuur gebruik willen maken van externe deskundigen, maar er is ook veel deskundigheid in het dorp zelf aanwezig. De gemeente heeft bovendien een kernenbeleid waarin zij besturen willen faciliteren in hun activiteiten voor verbetering van de leefbaarheid.

6.3 Taakopvatting Dorpsbelangen Dorpsbelangen Kimswerd kent een verenigingsstructuur, waarbij de leden het bestuur benoemen. De praktijk in veel dorpen is dat het meeste werk, zo niet alles, op het bordje van de bestuursleden ligt. Voor een deel wordt dat ook in Kimswerd zo ervaren en dat zal bij de uitvoering van de ‘Toekomstvisie Kimswerd’ niet anders zijn. Deze praktijk is niet efficiënt en leidt uiteindelijk tot een overbelasting van het bestuur. De kunst is om het echte bestuurswerk en het uitvoerend werk zoveel mogelijk te onderscheiden en de uitvoering via mandaten te spreiden onder de leden. Dat is belangrijk om de vaart bij de uitvoering er in te houden en om de betrokkenheid van de leden bij de vereniging te vergroten. Werk dat gezamenlijk opgepakt wordt kan rekenen op een groter draagvlak en is inhoudelijk sterker. Het bestuur houdt de regierol en blijft eindverantwoordelijk naar de Algemene Ledenvergadering. Omgekeerd mag van de leden verwacht worden dat zij zich serieus verdiepen in het verenigingswerk en zich loyaal tonen als er een beroep op hun inzet wordt gedaan. De werkgroep ‘Toekomstvisie Kimswerd’ is door het bestuur bijeengebracht om de nieuwe toekomstvisie uit te werken. Ze heeft ervaring opgedaan met het gebruik van de lokale media, met onderzoek onder bewoners en met groepsdiscussies op bewonersavonden. Van die ervaring kan worden geleerd bij de projectopvolgers van de toekomstvisie.

6.4 Veranderingen in de gemeenschap Kimswerd is een ‘apart dorp’. Dat blijkt wel uit de beschrijving van haar Sociale DNA. De trotse, vrijgevochten houding van de bewoners is geworteld in haar geschiedenis. Tegelijkertijd was er de evolutie naar een forensendorp, wat tot andere sociale verhoudingen heeft geleid. Het lijkt er op dat er in het ‘oude dorp’ (sociaal gezien) andere normen en verwachtingen leven over gemeenschapszin en woonkwaliteit dan onder de nieuwkomers of ‘Harlingers’. Dat uit zich in bijvoorbeeld de discussies over het MFC en de basisschool. Veel dorpen maken dit wel mee, maar er komen forse maatschappelijke uitdagingen aan. Die zullen de gemeenschapszin en het vermogen tot gezamenlijk optreden van de bewoners zeker op de proef stellen. De bewoners van Kimswerd zijn gewend aan het ontbreken van winkels in het eigen dorp en kunnen gelukkig daarvoor snel naar Harlingen. De naoorlogse krimpperiode pakte ook veel dramatischer uit dan de huidige krimp doet verwachten. Toch moeten de huidige krimpeffecten niet worden onderschat. Het draagvlak voor voorzieningen vermindert weer, de investeringsbudgetten van de gemeente en woningcorporaties zijn beperkt en worden deels elders ingezet. In de naoorlogse krimpperiode werd Kimswerd misschien nog overrompeld, maar treedt ze de huidige krimpuitdagingen met een ‘Greate Piermentaliteit’ tegemoet of laat ze het allemaal gewoon gebeuren? Verliest ze zich in onderlinge strijd en spanningen of blaast ze de ‘coöperatieve gedachte’ uit het verleden nieuw leven in. Met de oplevering van de gerestaureerde Laurentiuskerk toont Kimswerd aan dat ze zelfredzaam kan zijn. Maar gemeenschapzin ontstaat niet vanzelf. Het is de uitkomst van het voortdurend inzetten van acties, kleine en grote, om het dorp leefbaar te houden. In de projectopvolgers van de toekomstvisie moet daarom ook het mobiliseren van de bewoners op acties voorop staan.

6.5 Samenwerken binnen clusters Niet alleen Kimswerd, maar ook andere dorpen als Wytmarsum, Arum en Pingjum hebben met krimp te maken. Binnen het cluster Wytmarsum-Arum heeft Kimswerd een sterke troef in de vorm van het nieuwe MFC. De gemeente zal in de toekomst belangrijke beslissingen in gezamenlijk overleg met de clusterkernen nemen. Dat betekent dat Kimswerd ook vanuit een nieuwe gezamenlijkheid met haar buurdorpen moet overleggen. Niet als kleine broer of Bkern, maar vanuit het benutten van elkaars sterke punten. Ook Greate Pier richtte destijds geen eigen Kimswerd-clubje op, maar zocht aansluiting bij een bestaande groep in Arum. De kerkgemeente in Kimswerd heeft inmiddels aansluiting gevonden bij die in Arum, in een federatieve structuur. De uitdagingen voor meer samenwerking tussen de dorpen liggen in de komende jaren vooral op het terrein van het basisonderwijs en de benutting van het MFC als centrum voor zorg, sport en verenigingsleven. Voor de basisschool is natuurlijk de kwaliteit van het onderwijs de eerste prioriteit en verantwoordelijkheid van de school zelf. Naar eigen zeggen is die kwaliteit na een problematische periode nu weer op orde. De verwachte terugloop van het aantal leerlingen in de komende jaren is deels het gevolg van de krimp, maar deels ook van onvoldoende voorzieningen op het terrein van de kinderopvang. Daarin kunnen met extra inzet verbeteringen worden bereikt, bijvoorbeeld door het bieden van accommodatie in het MFC, met een scherpe prijs-kwaliteit verhouding. Alleen als onderwijskwaliteit en opvangvoorzieningen in orde zijn, kan met recht een beroep gedaan worden op de loyaliteit van ouders om hun kinderen in Kimswerd op de basisschool te plaatsen. Daarnaast zijn er mogelijkheden om met de OBS ‘De Opslach’ in Arum en OBS ‘It Leegh’ in Pingjum onderwijs- en opvangvoorzieningen te delen binnen het onderwijscluster van ‘De Gearhing’. Dat cluster omvat ook Makkum en het naburige Pingjum. Vooral met Pingjum zou Kimswerd om die reden de banden kunnen aanhalen, ook al behoort het tot een ander bestuurlijk cluster binnen de gemeente.

6.6 Investeren in woonkwaliteit De toekomstvisie zal niet ontkomen aan een duidelijke stellingname in de woningbouwproblematiek. Woningcorporatie Elkien trekt zich op termijn grotendeels terug uit Kimswerd. Dat betekent veel minder aanbod aan huurwoningen en daarmee minder mogelijkheden voor mensen die daarop zijn aangewezen. Met het project ‘Maatwerk in Kimswerd’ biedt Elkien de dorpsgemeenschap de mogelijkheid om met een alternatief plan te komen voor de huurvoorraad, geconcentreerd in de ZW-hoek van het dorp. In de toekomstvisie biedt Dorpsbelangen een kader voor zo’n alternatief plan, op hoofdlijnen beschreven in hoofdstuk 7. Voorstellen voor de huurvoorraad worden in samenhang gezien met voorstellen voor andere delen van de woningvoorraad, zoals het op peil houden van de woonkwaliteit in het oude dorp. Kimswerd zal sociaal gezien een ‘forensendorp’ blijven, meer een woondorp dan een werkdorp. Haar kansen liggen daarom in het behouden en versterken van de woonkwaliteit en sociaaleconomische vitaliteit. Daar maakt een zekere bedrijvigheid deel van uit: kleinschalig, vanuit de eigen woning en vanuit de kwaliteiten water, rust, ruimte, groen. Op dit vlak is dan meer overleg en samenwerking nodig. Dat kan bijvoorbeeld binnen een plaatselijke ondernemersvereniging, zoals geopperd door een ondernemer uit Kimswerd. Of door samen meer culturele activiteiten voor toeristen te organiseren. De recente ervaringen met het rondleiden van bezoekers aan de Laurentiuskerk leren dat hiervoor belangstelling bestaat en Kimswerd op dit punt veel te bieden heeft. De organisatie van meer culturele activiteiten mag niet ten koste gaan van de woonkwaliteiten. Want de enquête laat bijvoorbeeld zien dat bijna de helft van de bewoners om die reden meer kleinschalige bedrijvigheid niet noodzakelijk vindt. Maar in een kleinschalige opzet, gespreid door het jaar en met voldoende variatie, dragen culturele activiteiten en bedrijvigheid juist in positieve zin bij aan de woonkwaliteit. Tegen deze achtergrond pleit Dorpsbelangen ook voor de aanleg van een glasvezelkabelnetwerk, als voorziening voor zowel bedrijven als particulieren.

6.7 Investeren in woonkwaliteit oude dorp In het Bestemmingsplan Kimswerd 2007 is de status van Beschermd dorpsgezicht voor het oude dorp weer vastgelegd. Voor nieuwbouw, renovatie en aanpassingen aan woningen zijn daarin voorschiften opgenomen. Maar er is geen actieve bemoeienis van de gemeente met het op orde houden van de woningen. Dat is aan de eigenaren, maar de zorg hierover bij Dorpsbelangen en de bewoners is terecht. Er moet een met de Stichting PIAEM (Priizgje It Aldfaers Erfskip Meielkoar) vergelijkbare organisatie komen, waarin de betrokken partijen vertegenwoordigd zijn en die de eigenaren ondersteunt bij het onderhoud of een verbouwing. Het ‘rotte kiezen’ project van Stichting Doarpswurk richt zich op panden die al te ver achterop geraakt zijn, maar ook daarvoor zijn gegadigden. De PIAEM-opvolger / doorstarter moet deskundigheid bundelen, fondsen generen en samenwerking stimuleren. De hoge bebouwingsdichtheid van het oude dorp is historisch bepaald, Enerzijds geeft dat de voor een terpdorp karakteristieke uitstraling, anderzijds wringt het met bepaalde wooneisen als voldoende tuinruimte, parkeerplaats en berging. In de toekomst kan vrijkomende ruimte bij de sloop van (te) slechte panden daarvoor aangewend worden. Dat zal een geleidelijk proces zijn. Een sneller resultaat wordt bereikt met het autoluw maken van het oude dorp. Een gezamenlijke parkeervoorziening aan de rand werd in het verleden afgewezen door de gemeente. Aanwonenden van Lyts Achlum en Grote Reed zijn daar ook op tegen. Zij wijzen op het onrechtmatig gebruik van parkeerruimte in het oude dorp voor het stallen van aanhangers, campers, bedrijfsauto’s en (soms) bouwcontainers. Door het naleven van een goede parkeercode kan het grootste deel van de parkeerdruk opgelost worden. De bewoners aan de Jan Timmerstraat hebben er ooit zelf voor gekozen om de overtuintjes om te zetten in parkeerruimte. Maar mogelijk zijn de inzichten veranderd. De straten in het oude dorp kunnen zeker meer op een verblijfskarakter worden ingericht en minder op verkeer.

6.8 Exploitatie MFC Het MFC functioneert op dit moment onvoldoende. Op korte termijn moet er een volwaardig stichtingsbestuur komen, die de exploitatie en het activiteitenbeleid voor de komende jaren uitzet. Nu wordt er een beroep gedaan op een grote groep enthousiaste vrijwilligers, maar deze kunnen niet met bestuursverantwoordelijkheid belast worden. Het MFC kan beter functioneren als gemeenschapshuis voor alle bewoners van Kimswerd en als centrum voor maatschappelijke voorzieningen, waaronder zorg en dienstverlening voor ouderen en de Voor-, Buiten- en de Tussenschoolse opvang (VSO, BSO, TSO) voor basisschool ‘De Marnewier’, zoals ook de peuterspeelzaal onderdak wordt geboden. Wat betreft de maatschappelijke- en sportvoorzieningen moet samenwerking met de naburige dorpen aangegaan worden. De gemeente zal deze ontwikkeling toejuichen en bij Doarpswurk en bijvoorbeeld het Oranje Fonds zijn professionele ondersteuning en subsidies voor juist deze onderwerpen beschikbaar. Het MFC is de belangrijkste troefkaart in de verbetering van de sociale leefbaarheid van Kimswerd. Zo is bijvoorbeeld een toereikend aanbod aan zorgvoorzieningen voor ouderen een voorwaarde bij de ontwikkeling van een kwalitatief goed aanbod seniorenwoningen. Het MFC is letterlijk zelfs moeilijk te vinden. Door het omvormen van de beplanting bij de toegang wordt het gebouw beter zichtbaar. Daarnaast kan de bewegwijzering verbeterd worden. Als het MFC gaat functioneren als uitvalsplek voor wandel- en fietsroutes, als verhuuradres en als locatie voor tentoonstellingen enz. dan is een goede vindbaarheid voor bezoekers een vereiste. Een goede website is natuurlijk ook belangrijk. Veel bewoners vragen om een ruimere openstelling en meer activiteiten. Daarvoor zijn vele suggesties gedaan, die waarschijnlijk niet allemaal even reeël zijn. Een onlangs ingestelde Activiteiten– en PRcommissie van het MFC gaat hiermee aan de slag. Natuurlijk kunnen veel activiteiten alleen doorgaan vinden bij voldoende deelname van vrijwilligers.

Aanlegsteiger

Trapje bij zwemsteiger

Boothelling bij aanlegsteiger

6.9 Opwaarderen waternetwerk Kimswerd heeft ooit een dubbele opvaart gekend, die met een kortsluiting om de toenmalige dorpskern tot een doorgaande vaart is ontwikkeld. De oorspronkelijke zwaaikom bij de Kluurdaweg is bewaard gebleven, bij de zuidelijke opvaart is dat niet het geval. Een historische studie kan aanknopingspunten bieden voor het reconstrueren van karakteristieke elementen als zwaaikommen en loskaden, bepalend voor het oude Ruimtelijk DNA van Kimswerd. Een vergaand en duur idee is of de zuidelijke zwaaikom tegenover ‘De Herberg’ weer ontgraven kan worden en ingericht als centrale aanlegplaats voor passanten. De Harlingervaart kan sterk aan betekenis winnen voor zowel de watersport als voor de dagelijkse recreatie van bewoners van het dorp. De brug is enkele jaren geleden verhoogd om doorgang te bieden aan grotere vaartuigen in de watersport. Voor de kade langs De Streek geldt een aanlegverbod, omdat dit de doorvaart hindert. Langs de Kluurdaweg kunnen bewoners weer wel bootjes aanleggen. Bij de Kluurdaweg zijn beperkte mogelijkheden voor opwaardering met een aanlegvoorziening voor kleinschalige watersport. Er ligt nu een steigertje van bewoners, maar die kan wel verbeterd of aangevuld worden met een langer type steiger langs de weg. Langs de Dijksterbuursterlaan zijn er betere mogelijkheden voor de aanleg van bootjes. In zuidelijke richting, aan het einde van de lange steiger, is ruimte voor een kleine boothelling. Auto’s en trailers kunnen dichtbij op de brede berm geparkeerd worden. In noordelijke richting ligt een korte zwemsteiger, die eenvoudig aangevuld kan worden met een trapje in het water. Langs de kade wordt gevraagd om bolders of ringen, zodat passanten hun boten kunnen aanleggen, dicht bij het centrum. Tenslotte vragen aanlegvoorzieningen om reglementering. In andere dorpen zijn goede ervaringen opgedaan met een gezamenlijk beheer door Dorpsbelangen, gemeente en waterschap, waarbij Dorpsbelangen zorgt voor de toewijzing van ligplaatsen.

6.10 Opwaarderen wandelnetwerk In Kimswerd is Willem de Haan de grote inspirator in de ontwikkeling van wandelroutes. In de vorm van de ‘Simmerjunkuierkes’ heeft hij al veel bewoners tot een rondwandeling in de omgeving verleid. Tijdens de inloopochtenden kwamen verschillende routes in beeld. De meeste daarvan kunnen zonder problemen gelopen worden of zelfs gefietst. In de rest ontbreekt het aan een begaanbare doorsteek of aan toestemming van de betreffende grondeigenaar. Dat is de eerste opgave in de opwaardering van het wandelnetwerk. Zo is er de wens om een doorsteek langs een oud pad tussen Dijksterburen en de Dijksterbuursterlaan (oranje route) en een extra fiets-/ wandelpad vanuit de Kluurdaweg naar Harlingen (groene route). Langs de wandelroutes kunnen informatieborden uitleg geven over de betekenis van belangrijke historische plekken en gebeurtenissen. Zulke plekken fungeren dan als pleisterplaats, met een bankje om uit te rusten of om van het uitzicht te genieten. Voor enkele daarvan zijn zeer concrete voorstellen gedaan, zoals de inrichting van een boomgaard met kunst-/ zitelementen in het bosje van Staatsbosbeheer aan de Tolheksleane. Of van een pleister-/ aanmeerplek bij de voormalige sluis Kimsweerderzijl aan de Groene Dijk, waar de boerderij van Greate Pier gestaan zou hebben. Er is de laatste tien jaar al veel werk verzet en materiaal verzameld. Daarop kan worden voortgebouwd. Een goed wandelnetwerk in het buitengebied is van belang voor de zowel de eigen bevolking als voor toeristen. Bij het in stand houden ervan is vaak de inzet van veel vrijwilligers vereist, met daarnaast enige subsidie voor de aanschaf van materialen. Recreatieondernemers kunnen als sponsor een bijdrage leveren in de kosten. Eerder werd al geopperd om het MFC te benutten als uitvalsplek voor de wandel– en fietsroutes voor de toeristen, met de mogelijkheid om daar de auto te parkeren, een fiets te huren en eventueel een kop koffie te drinken.

7.

Maatwerk in Kimswerd

Na een periode van geleidelijke uitbreidingen met nieuwbouw zal Kimswerd het voorlopig moeten doen met de bestaande woningvoorraad. Door voortdurend te investeren in verbetering van deze voorraad en in de woonkwaliteiten van het dorp kunnen negatieve effecten van de krimp worden opgevangen. In dit hoofdstuk worden de voorstellen beschreven voor de voorraad huurwoningen, die woningcorporatie Elkien wil afstoten. Ze vormen een uitwerking van de meer algemene voorstellen voor de woningvoorraad en het wonen uit hoofdstuk 6. 7.1 Van groei- naar krimpscenario Jarenlang kon Kimswerd profiteren van de verschillende fasen van nieuwbouw, waardoor het inwoneraantal geleidelijk steeg. Bovendien is er altijd een gevarieerd aanbod aan huur- en koopwoningen geweest. Het was en is ‘goedkoop wonen’ in Kimswerd. Door het afblazen van het ‘zachte’ nieuwbouwplan achter het Spaarlân en het tegelijkertijd wel opnemen in het gemeentelijk woningbouwprogramma van de harde plannen voor Arum en Wytmarsum neemt Kimswerd nu een moeilijke positie in op de lokale woningmarkt. Er is in die dorpen straks een extra aanbod nieuwbouwwoningen dat concurreert met de voorraad in Kimswerd. Ook daar is het ‘goedkoop wonen’ en deze nieuwbouw compenseert er door de bevolkingsaanwas een deel van de krimp -effecten. Aan de andere kant zal het door de crisis op de woning- en hypotheekmarkt met de bouw en verkoop van de nieuwbouw in Arum en Wytmarsum misschien niet zo’n vaart lopen. Kimswerd zal het de komende decennia moeten hebben van renovatie en herstructurering van de bestaande voorraad, zowel wat betreft de koopwoningen (oude dorp) als wat betreft de huurwoningen (Sudterp en Ida van Tiarastrjitte). Dat werd vijf jaar geleden in de eerste toekomstvisie vastgesteld en dat wordt nu opnieuw gedaan. Het dorp kan dit niet op eigen kracht en dringt er bij de gemeente SWF en woningcorporatie Elkien op aan hierin ook hun verantwoordelijkheid te nemen.

7.2 Voldoende huurvoorraad Woningcorporatie Elkien wil niet meer investeren in de huurvoorraad van Kimswerd. Ze staat voor een grote investeringsopgave bij het energetisch verbeteren van haar voorraad en moet daarin keuzen maken. Ze stelt bovendien dat de verhuurbaarheid van haar woningen in kleine plattelandskernen problematisch wordt, omdat de doelgroepen zich straks vooral in de grotere kernen en steden bevinden, Ook in Kimswerd zou de belangstelling om te huren afnemen. De investeringen in woontechnische- en energetische verbeteringen wegen niet op tegen de baten uit de huur. De ervaringen van bewoners en huurders komen daarmee niet overeen, want ook daar zijn en blijven veel bewoners afhankelijk van een voldoende en gevarieerde voorraad huurwoningen. Bij de toewijzing van huurwoningen wordt door de woningcorporatie een inkomenstoets gehanteerd, want 90% van de huurwoningen moet worden toegewezen aan woningzoekenden met een verzamelinkomen tot € 34.085,=. Dat is een bedrag ruim boven het bruto modaal inkomen. Ook als de echt ‘smalle beurs’ het uitgangspunt is: er wonen in Kimswerd verhoudingsgewijs meer mensen met een laag inkomen, meer werklozen en bijstandgerechtigden (cijfers Wunseradiel). Dat spoort goed met de relatief lage huur van de huurvoorraad in dit dorp. Dit moet Dorpsbelangen onder de aandacht brengen van de gemeenteraad. Zij is namelijk de het orgaan dat politiek verantwoordelijk is voor de huisvesting en bescherming van kwetsbare groepen op de woningmarkt.

7.3

Particuliere woningverbetering

Woningisolatie

Betere uitstraling

Maatwerkbenadering naar doelgroep en naar woningvoorraad Om 36 van de 44 woningen diirect te koop te stellen gaat de bewoners van Kimswerd veel te ver. Het is beter om eerst nauwkeuriger te kijken naar de situatie in Kimswerd. Voorlopig is het standpunt om niet overhaast tot verkoop over te gaan, maar eerst te bezien welk deel van de voorraad daarvoor nu in aanmerking komt en voor welke delen andere opties mogelijk zijn. Het gaat om een goede afstemming tussen vraag en aanbod aan huurwoningen. Een vraagzijde die per doelgroep verschilt en waarin demografische ontwikkelingen doorwerken. En een aanbodzijde die verschilt in woontechnische kwaliteit, huurprijs en onderhoudslast, maar waarin ook door investeringen in woontechnische- en energetische verbeteringen veranderingen kunnen worden aangebracht. De samenstelling van de doelgroepen zijn grotendeels gegeven, maar er kan op dorpsniveau wel degelijk op gestuurd worden. Bijvoorbeeld door een inzet op goede zorgvoorzieningen voor senioren, als het huidige gebrek daaraan een belangrijk verhuismotief is. Of door een inzet op kinderopvang en basisonderwijs, als dat een vestigingsmotief voor starters met kinderen is. De investeringen in woontechnische- en energetische verbeteringen zijn alleen rendabel als er zicht is op een blijvende vraag naar aan deze woningen. Dat betekent dat meer in het algemeen moet worden gekeken naar de woonwensen van huurders en woningzoekenden, binnen de ontwikkelingen van de hele woningvoorraad. Deze maatwerkbenadering levert dan een gedifferentieerd voorraadbeleid op. Daar kan verkoop van huurwoningen deel van uitmaken, maar dan afgestemd op een lokale behoefte aan koopwoningen. Niet als negatieve reactie op een gebrek aan belangstelling voor bepaalde huurwoningen. Daar kan zelfs ook aankoop van woningen voor uitbreiding van de huurvoorraad bijhoren of bijvoorbeeld het participeren in een zorgboerderij voor ouderen.

7.4 Verkoop stellen op korte termijn Toch zal woningcorporatie Elkien op korte termijn huurwoningen te koop willen stellen om kasgeld te generen voor investeren elders. Hiervoor komen in de eerste plaats huurwoningen in aanmerking die onderdeel uitmaken van rijen of complexen die in het verleden al grotendeels verkocht zijn. Dat zijn de laatste drie huurwoningen in de blokken eengezinswoningen aan de Sudterp en Ida van Tiarastrjitte. Daar staat tegenover dat ook het terugkopen van de enige koopwoning in het blok van zeven aan de Ida van Tiarastrjitte te overwegen valt. Woningverbetering voor een hele rij huurwoningen kan immers projectmatig en goedkoper worden uitgevoerd. Bij een mix van particuliere eigendom en corporatie-eigendom wordt het lastig om tot een gemeenschappelijke aanpak te komen, als de wensen en financiële draagkracht ver uiteen liggen. Nu wordt nog een blok van vier eengezinswoningen aan de Ida van Tiarastrjitte aangehouden als huurvoorraad. Elkien heeft echter aangegeven dat haar SVB minimaal elke vijf jaar geëvalueerd wordt. Het kan zijn, dat daarbij op méér of minder huurwoningen een verkooplabel geplaatst wordt. Dan is het strategisch om daarbij onvolledige verkochte blokken als buffer te benutten en bij verkoop een terugkoopoptie te bedingen (‘te woon’ concept). Er is nu geen sprake van structurele leegstand en deze wordt volgens de bewoners ook niet verwacht mits de juiste investeringen worden gedaan in de huurwoningvoorraad. Investeringen voor de juiste doelgroepen en in de juiste delen van de voorraad. In de volgende paragrafen worden daarvoor ideeën aangedragen. Behoud van de voorraad huurwoningen staat dus voorop, met een betere afstemming tussen vraag en aanbod. Sloop van huurwoningen is niet aan de orde, tenzij het een voorwaarde is voor een noodzakelijke kwaliteitsverbetering van andere woningen. Hoewel Elkien zeer beslist stelt dat zij niet meer investeert in de huurwoningen, zou ook dat aspect deel moeten uitmaken van de maatwerkbenadering.

Bevolking, leeftijdsopbouw in 2011

Kimswerd

Gemeente SWF

Landelijk

Uitbouw garage Herinrichting tot woonerf

Kleine voortuinen

Uitbouw garage / brandgang

Inpandige garage / extra kamer

7.5 Goed aanbod seniorenwoningen Met name een kwalitatief goed aanbod huurwoningen voor senioren wordt al jaren gemist. De recente nieuwbouw is vooral betrokken door de jongere doelgroepen, waardoor er verhoudingsgewijs minder 65+ers in Kimswerd wonen. Maar op dit moment wordt een groot deel van de ‘seniorenwoningen’ niet bewoond door deze doelgroep, omdat ze woontechnisch niet geschikt zijn. Als dat wel het geval is zullen er senioren bereid zijn om vanuit hun huidige koopwoning te verhuizen. Kimswerd kent nu al verhoudingsgewijs een grote potentiële doelgroep 45-64 jarigen, namelijk 38% tegen 27% gemeentelijk en landelijk. Mocht deze groep uiteindelijk uitwijken naar grotere dorpen of steden, dan zal dat een fors effect hebben op het totaal aantal inwoners in Kimswerd. Een krimpeffect dat kan worden ondervangen door een kwalitatief goed aanbod seniorenwoningen. Punten die daarbij van belang zijn: woonvertrekken op de begane grond, rolstoelvriendelijk, inpandige berging en garage voor scootmobiel / auto, een kleine tuin, omgang met leeftijdsgenoten, rustige en veilige omgeving. Maar die groep kan alleen met betere woningen worden bediend als ook het zorgvoorzieningenniveau op orde gebracht is en de mobiliteit gewaarborgd is met een goede OV-verbinding. Het exploitatiebeleid van het MFC zal in dat gewenste (zorg)voorzieningenniveau moeten voorzien. Op dit moment wordt bijvoorbeeld een huisartsenspreekuur gemist en zijn er weinig activiteiten voor ouderen. De OV-verbinding met Witmarsum en Harlingen zal naar verwachting blijven, maar er kan kritisch gekeken worden naar de dienstregeling en naar comfort en veiligheid bij de haltes. De bestaande seniorenwoningen aan de Ida van Tiarastrjitte zijn woontechnisch het minst verouderd en het eenvoudigst kwalitatief te verbeteren. Door maatregelen in het casco kunnen enkele woningen omgevormd worden tot inpandige bergingen, garages, logeerkamers of hobbyruimten. Dit is ‘sloop’ die ten goede komt aan de kwaliteit van de overige woningen en daardoor verdedigbaar.

Woonzorgvoorziening Hallum

Door een herinrichting van het straatprofiel worden de voortuinen verkleind en de hele omgeving autoluw gemaakt (woonerf). Gemeenschappelijk beheer van woningen en woonomgeving door een kleine woonvereniging zorgt voor meer bewonersbetrokkenheid en onderling contact. Hoewel er in de onderzoeken van de werkgroep geen aanleidingen voor gevonden zijn kunnen deze seniorenwoningen ook voor een deel omgevormd worden tot een gemeenschappelijke woonvorm. Zelfstandige woonheden kunnen daarin verbonden worden door een gemeenschappelijke corridor aan de achterkant, aangevuld met een gezamenlijke huiskamer, recreatieruimte en/of wasruimte. 7.6 Zorgboerderij Voor een grote boerderij aan de Harlingerweg wordt op dit moment een plan ontwikkeld voor de exploitatie als zorgboerderij. Het ontbreekt nog aan concrete informatie. Een dergelijke voorziening voor de doelgroep senioren met een extra zorgbehoefte bestaat er nog niet in Kimswerd. Als er een aantal onzelfstandige wooneenheden voor ouderen in de boerderij worden ondergebracht is dat een mooie aanvulling op de woningvoorraad in Kimswerd. Zelfstandig wonende senioren kunnen dan eventueel doorstromen naar deze woonvoorziening in het eigen dorp. Gemeenschappelijk wonen voor groepen ouderen kan natuurlijk ook gerealiseerd worden in andere panden, bijvoorbeeld in vrijkomende monumentale panden langs de Greate Pierwei. Ook hier kan een woonvereniging zorgen voor meer betrokkenheid, coöptatie van nieuwe bewoners en daarmee voor een goede afstemming van vraag en aanbod. In Friesland zijn voorbeelden van verschillende gemeenschappelijke woonvormen voor ouderen te vinden, ook in de sociale huisvesting. Van de ervaringen kan worden geleerd bij de inrichting van zo’n voorziening in Kimswerd.

7.7 Starterswoningen De oudste huurwoningen aan de Sudterp behoren ook tot de 36 huurwoningen die Elkien te koop wil stellen. Het zijn degelijke woningen, karakteristiek voor de 50er jaren periode en ideaal voor de huisvesting van starters op de huurmarkt. Maar ook voor senioren en alleenstaanden (vaak senioren) zijn het geschikte woningen, omdat op de begane grond een slaapkamer en ‘natte cel’ kan worden ingericht. Maar om deze voorraad te kunnen gunnen aan de eigen starters uit Kimswerd zal het toewijzingssysteem moeten worden aangepast. Nu is de kans dat zij daadwerkelijk de gezochte woning in Kimswerd kunnen betrekken erg klein. Uit de enquête onder de jeugd blijkt dat de locatie van school en werk een belangrijke factor zijn bij de woonplaatskeuze. Sociale- en familiebanden wegen minder zwaar en voor het uitgaansleven moet men al helemaal niet in Kimswerd zijn. Het lijkt er dus op dat met de oudste huurwoningen aan de Sudterp een mix van starters, alleenstaanden en senioren uit Kimswerd bediend kan worden.

Uitbouw garage / kantoor Uitbouw serres tussen bergingen Gemeenschappelijke tuin Hobbyruimten / garages

7.8 Duurdere huurwoningen De huurwoningvoorraad in Kimswerd is in het algemeen verouderd en de huren zijn dan ook relatief laag. De boekwaarde is gering en de marktwaarde minder dan de woningcorporatie zou wensen vanuit haar verkoopmogelijkheden. Een deel van de voorraad grote eengezinswoningen is zeker geschikt om op te waarderen. Het ontbreekt op dit moment aan een kwalitatief goed aanbod huurwoningen voor bewoners die huur verkiezen boven (te) dure koop. Deze doelgroep zal naar verwachting in de toekomst toenemen, als de situatie op de woning- en hypotheekmarkt niet verbetert. De renovatie moet gericht zijn op zowel het woontechnisch als energetisch verbeteren van de woningen. De rij eengezinswoningen aan de Ida van Tiarastrjitte , tegenover de speelplaats, leent zich daarvoor bij uitstek. De hoekwoningen kunnen vergroot worden met een grote garage en berging. Alle woningen kunnen vanwege de expositie op het zuiden uitgerust worden met zonnepanelen en hoge serre’s die netto een energieoverschot opleveren. Op één hoekwoning na zijn dit nog allemaal huurwoningen. Dat maakt een planmatige aanpak met Elkien als ‘trekker’ eenvoudiger dan een situatie met een mix van particuliere koop en huur. Toch zijn er landelijk ook voorbeelden als ‘Duurzaam Zwaag’ in Noord-Holland, waarbij particuliere eigenaren zich coöperatief verenigen op hun belang bij het energetisch verbeteren van hun woningen. Een gemengde coöperatie met een woningcorporatie is ook denkbaar, zeker als daar de particulieren eigenaren aan de Sudterp en Ida van Tiarastrjitte bij betrokken kunnen worden. De twee rijen eengezinswoningen tegenover de seniorenwoningen kunnen woontechnisch- en energetisch ook verbeterd worden, al zijn daar de mogelijkheden wat beperkter. Bij een herinrichting van het straatprofiel krijgen deze woningen echter er een prachtige, groene speelstraat bij, als de auto’s op centrale plekken geparkeerd worden. Daarin kunnen deze woningen zich onderscheiden van andere eengezinswoningen in Kimswerd en andere dorpen.

Uitbouw achtergevel

Uitbouw voorgevel

Uitbouw keuken

Uitbouw garage / berging

7.9 Werk-aan-huis woningen De woontechnisch meest verouderde seniorenwoningen staan aan de Sudterp. Deze zijn voorlopig nog geschikt als huurwoningen voor starters en voorlopige huisvesting van urgent woningzoekenden Daaraan blijft steeds behoefte. Op termijn kan deze voorraad ook geschikt gemaakt worden voor de uitoefening van een bedrijf aan huis (ZZP). Daaraan is ook een groeiende behoefte. Deze kleinschalige bedrijvigheid draagt in steeds grotere mate bij aan de werkgelegenheid op het platteland. Aangezien deze doelgroep in eerste instantie kiest voor de woonplek, betekent dat investeren in de kwaliteiten daarvan direct de vestiging en bedrijvigheid stimuleert. Het gaat hier om bedrijvigheid die geen extra verkeer aantrekt, en verder ook goed verenigbaar is met de woonfunctie. Waarschijnlijk vraagt dit om grotere investeringen dan alleen aanpassingen binnen het casco. Daarom valt de keuze op deze woontechnisch meest verouderde voorraad seniorenwoningen aan de Sudterp. De woningen worden aan de achterkant en de voorkant uitgebreid volgens een modulesysteem. Aan de achterkant met een serre-uitbouw voor een grotere werkkamer, keuken of berging. Aan de voorkant met een transparante uitbouw voor kantoor of atelier. Het modulesysteem maakt individueel maatwerk mogelijk, zodat (startende) ondernemers geleidelijk in de best zittende jas kunnen groeien. Het maakt ook een geleidelijke transitie van de huidige huurwoningen naar werk-aan-huis woningen mogelijk. De voortuinen worden ingericht op een uniforme en representatieve uitstraling, waarbij extra parkeerruimte op het eigen erf wordt gezocht. Dan vermindert de parkeerdruk in de straat, die nu al als een probleem wordt ervaren. Dergelijke werk-aan-huis woningen kunnen individueel gekocht of gehuurd worden of beheerd worden door een rechtspersoon, waarin de afzonderlijke ondernemers participeren. Dat laatste heeft de voorkeur, omdat daarmee de uniforme en representatieve uitstraling beter gewaarborgd dan worden.

Samenvatting De Vereniging Dorpsbelangen Kimswerd besloot in 2010 om een nieuwe Toekomstvisie uit te werken, als opvolger van de verouderde visie uit 2007. De redenen waren enkele belangrijke veranderingen in het dorp rond het afblazen van de nieuwbouw en de exploitatie van het MFC Piers’ Stee. Bovendien had woningcorporatie Elkien aangekondigd vrijwel alle huurwoningen in Kimswerd te zullen afstoten. In het kader van haar ‘maatwerkmethodiek’ kreeg Dorpsbelangen de mogelijkheid om een nieuwe toekomstvisie te schrijven, met daarin ook goede voorstellen voor de voorraad huurwoningen. Het bestuur stelde in het najaar ‘11 een werkgroep in, die werd belast met het uitwerken van de visie. De werkgroep kreeg begeleiding en ondersteuning van externe bureaus. Aanvankelijk was er nog onduidelijkheid over de werkopdracht, maar is uiteindelijk gekozen voor een eigen toekomstvisie, het wonen als rode draad (woonvisie) en een aparte uitwerking voor de huurvoorraad van Elkien. Het uitwerken van de toekomstvisie nam een jaar in beslag. Door middel van eigen onderzoek, besprekingen in de werkgroep en discussies met bewoners werden geleidelijk de grote lijnen in de visie vastgesteld. De toekomstvisie is opgezet als een werkdocument, met zowel een goede onderbouwing als uitvoeringsstrategie voor de vele voorstellen. Kimswerd is een betrekkelijk klein dorp met bijna 600 inwoners. De gemeenschap is trots en eigenzinnig en laat zich geen B-status aanpraten. Het heeft eerder perioden van forse krimp van de bevolking, verlies van voorzieningen en werkgelegenheid meegemaakt. Inmiddels heeft het zich ontwikkeld tot ‘forensendorp’ en ervaart het de bijbehorende spanningen tussen ‘het oude dorp’ en ‘nieuwkomers’. Kimswerd ligt dicht bij Harlingen en heeft goede verbindingen met de rest van Friesland en over de afsluitdijk met de Randstad. Dat ondervangt het ontbreken van eigen winkels en werkgelegenheid.

Belangrijke voorzieningen als OBS ‘De Marnewier’ en MFC ‘Piers’ Stee’ staan echter onder druk en maken duidelijk dat het behoud ervan inspanningen en solidariteit van de gemeenschap vraagt. Er zal bovendien meer samengewerkt moet worden met andere dorpen binnen het cluster Witmarsum om een zeker voorzieningenniveau te behouden. Met het nieuwe MFC heeft Kimswerd een grote troef in handen. Als de exploitatie niet snel wordt verbeterd, verliest ze een belangrijke gemeenschappelijke ontmoetingsplaats en sport– en zorgvoorziening. Omdat Kimswerd een ‘woondorp’ is met grote woonkwaliteiten, zal vooral daarin geïnvesteerd moeten worden. Investeringen in onderhoud en verbetering van de woningvoorraad van het oude dorp, in de huurvoorraad van Elkien, in de oplossing van de parkeerproblematiek, in de recreatieve mogelijkheden en in het openbaar groen. Dat vraagt om wervende kleine en grote initiatieven van bewoners, onderling overleg en samenwerking, en tenslotte om voldoende financiële middelen. Er worden in de visie verschillende voorstellen aangedragen om mee aan de slag te gaan, zoals de opwaardering van het wandel– en waternetwerk in en om het dorp. In de beschrijving van het Ruimtelijk DNA van Kimswerd zijn nog veel meer aanknopingspunten gegeven. Wat verder gemist wordt zijn culturele en recreatieve activiteiten, die extra levendigheid brengen. Meer kleinschalige bedrijvigheid is ook welkom, mits het aansluit op de woonkwaliteiten van Kimswerd en daaraan geen afbreuk doet. Voor de huurwoningen van Elkien stelt de visie dat er in Kimswerd behoefte blijft aan een voldoende voorraad huurwoningen van goede kwaliteit en voor verschillende doelgroepen. Een overhaast te koop stellen wordt afgewezen. Eerst moet beter bezien worden voor welke delen van de voorraad andere opties denkbaar zijn. Het gaat om een betere lokale afstemming tussen vraag (doelgroepen) en aanbod (woningtypen, kwaliteit). Daarbij wordt ook breder gekeken naar de voorwaarden waaronder mensen in Kimswerd willen (blijven) wonen.

Voor verkoop komen op korte termijn alleen de eengezinswoningen in aanmerking, die deel uit maken van rijen die al grotendeels verkocht zijn. Een projectmatige woontechnische– of energetische verbetering van deze woningen is daar moeilijk te organiseren. Voor de overige voorraad eengezinswoningen is die projectmatige aanpak wenselijk èn mogelijk. Enkele mogelijkheden worden uitgewerkt: Met name de rij woningen aan het begin van de Ida van Tiarastrjitte leent zich door haar expositie goed voor ingrijpende energetische verbeteringen. In het gewenste aanbod aan kwalitatief goede seniorenwoningen wordt voorzien door een woontechnische verbetering van de huidige seniorenwoningen aan de Ida van Tiarastrjitte, waar enkele woningen worden omgevormd tot inpandige bergingen, garage of extra slaapkamer voor de rest. De voortuinen worden fors ingekort, ook om de rest van de straat te kunnen inrichten tot een woonerf met veel openbaar groen en speelplekken. Het is belangrijk dat voor de senioren in Kimswerd meer (zorg)voorzieningen worden geboden, bijvoorbeeld in het MFC ‘Piers’ Stee’. De voorraad seniorenwoningen aan de Sudterp komen in aanmerking voor de omvorming tot werk-aan -huis woningen, met uitgebouwde kantoor– en atelierruimte, keuken en berging. De voortuinen worden meer uniform ingericht met parkeerplekken op het eigen erf. De 50er jaren woningen kunnen aangehouden voor verhuur. Die zijn zeer geschikt voor starters op de huurwoningmarkt, maar eventueel ook voor ouderen en urgent woningzoekenden. Verder wordt gesuggereerd dat Elkien kan participeren in andere woonvormen als een zorgboerderij. Woonverenigingen van bewoners en woningzoekenden kunnen een rol vervullen in het werven van nieuwe huurders, in meer betrokkenheid bij het beheer van de voorraad en in een goede afstemming van vraag en aanbod.

Actiepunten 1.

2.

3.

4.

Om voorstellen uit de toekomstvisie uit te voeren gaan bestuur en leden van de Vereniging Dorpsbelangen Kimswerd anders dan vroeger te werk. Het bestuur delegeert, werkgroepen worden belast met kleine en grote projecten en leden-bewoners worden nauwer bij de uitvoering betrokken. - Doorstart met nieuwe werkgroepen op de voorstellen uit de toekomstvisie Er komt een volwaardig bestuur voor MFC Piers’ Stee. Samen met gebruikers uit Kimswerd en omliggende dorpen wordt een goede en sluitende exploitatie opgezet. - Voortzetten van de recent ingestelde activiteitencommissie MFC, die onderzoek doet naar verbreding van de exploitatie, promotie van het MFC en samenwerking met andere verenigingen. Alle betrokken partijen, waaronder ook de ouders-bewoners, werken een gezamenlijk plan uit voor behoud van de OBS ‘De Marnewier’ en een goede kinderopvang. - Behouden van de peuterspeelzaal en het weer aanbieden van kinderopvang Voor het oude dorp wordt samen met de eigenaren-bewoners een organisatie opgezet, die onderhoud en woningverbetering ondersteund. Dat kan uitgebreid worden naar het beheer van de woonomgeving. - Uitwerken gedragscode voor het parkeren door bewoners oude dorp. - Actief aanschrijven van eigenaren van slecht onderhouden woningen door de gemeente. - Advies en begeleiding geven bij particuliere woningverbetering door gemeente en ondernemers. Bevorderen van onderlinge samenwerking. - Verbeteren van de woonomgeving.

5.

Dorpsbelangen vraagt kleine bedragen aan bij leefbaarheidfondsen en mobiliseert de bewoners regelmatig op acties voor verbetering van de woonkwaliteiten. - Benutten Oranjefonds bij NL Doet en Nationale Burendag, van leefbaarheidfondsen gemeente SWF en Elkien.

6.

Voor de investeringen in de opwaardering van het wandel– en waternetwerk schrijft Dorpsbelangen grotere fondsen aan, met ondersteuning van de gemeente en Plattelandsprojecten. Ondernemers en bewoners (groepen) coördineren de uitvoering. - Uitwerken van de wandelommetjes, inventariseren van knelpunten en opstellen van begroting voor inrichtingsmaatregelen. - Idem voor waternetwerk.

7.

Voor investeringen in de woonkwaliteiten van Kimswerd wordt regelmatig onderzoek gedaan naar het Ruimtelijk DNA van het dorp. Diverse punten ‘om mee aan de slag te gaan’ worden genoemd in hoofdstuk 5.

8.

Lokale ondernemers gaan samenwerken om meer culturele en recreatieve activiteiten te organiseren in Kimswerd. - Voortzetten van het culturele programma in de Laurentiuskerk.

9.

Dorpsbelangen raadt Elkien aan om de ver koop van huurwoningen te beperken tot en kele eengezinswoningen in bepaalde rijen aan de Sùdterp en Ida van Tiarastrjitte. Dit in afwachting van de uitkomst van haalbaarheidonderzoek (zie 11). - Dorpsbelangen beveelt Elkien aan om de bestaande huurvoorraad te onderhouden en te verbeteren waar wenselijk/noodzakelijk. - Elkien en Dorpsbelangen houden een halfjaarlijks overleg over de uitvoering van het SVB van Elkien (maatwerkbenadering).

10.

Dorpsbelangen wil graag dat Elkien de trekker blijft bij de herstructurering van de huurvoorraad in Kimswerd. Dorpsbelangen is bereid Elkien daarbij in alle opzichten te ondersteunen. De gecompliceerde aanpak van herstructurering is een te zware opgave voor de vrijwilligersorganisatie Dorpsbelangen. Als Elkien daarin geen trekker wil zijn, zoekt Dorpsbelangen naar een andere partij of een samenwerkingsverband

11.

Indien aan de orde zullen belanghebbende bewoners en woningzoekenden worden georganiseerd en betrokken bij de woningverbetering van delen van de huurvoorraad.

12.

Voor de voorstellen uit de toekomstvisie die betrekking hebben op woontechnische– en energetische verbetering van de senioren– en eengezinswoningen wordt een haalbaarheidonderzoek uitgevoerd. In het algemeen gaan informatieve bijeenkomsten en excursies zorgen voor meer belangstelling en betrokkenheid bij deze opgaven (zie ook 11).

13.

Het MFC Piers’ Stee gaat een uitgebreid activiteiten– en zorgprogramma bieden gericht op de oudere bewoners van Kimswerd. Dat moet er toe bijdragen dat zij langer in Kimswerd kunnen blijven wonen.

Bronnen Onderstaande bronnen worden genoemd in de volgorde waarin ze voor het eerst gebruikt zijn. Die correspondeert met de hoofdstukindeling. - Vereniging Dorpsbelangen Kimswerd (2007); Toekomstvisie Kimswerd. Kimswerd. - Stichting Doarpswurk (2011); Projectplan ‘Maatwerk in Kimswerd’. Raerd. - Werkgroep Toekomstvisie (2012); Verslagen en tussentijdse rapportages. Kimswerd - Reinder Politiek (1979); Kimswert en syn moudekrûpers’. Kimswerd. - Werkgroep Toekomstvisie (2012); Rapportage Rondwandeling (intern). Kimswerd - Diverse websites, mededelingen werkgroep - Gemeente Wûnseradiel (2007); Bestemmingsplan Kimswerd. Witmarsum. - Rijksdienst voor de Monumentenzorg (1988); Beschermde stads- en dorpsgezichten, Kimswerd. Bijlage 2 Bestemmingsplan Kimswerd. - Provincie Fryslân (2010); Factsheets Congres Demografische verandering regio Noordoost. - Gemeente Súdwest-Fryslân (2011); Goed leven, Ontplooien en Genieten. Concept Ontwikkelvisie Súdwest-Fryslân 2011-2021. Sneek. - Gemeente Súdwest-Fryslân (2010); Concept Woningbouwprogramma 2011-2016. Sneek. - CBS in uw buurt; CBS Databank. - TNO Horizon model; website Horizonline - Woningcorporatie Elkien (2011). Jaarverslagen 2008-2011. Elkien Magazine. Heerenveen. - Werkgroep Toekomstvisie (2012). Enquête woonbehoeften Kimswerd (intern). Kimswerd

- Stichting De Nieuwe Kijk (2005); Nieuwe kijk op oude dorpen. Sneek. - INBO (2012); Notitie Ruimtelijk DNA Kimswerd (intern). Drachten. - Diverse websites, Topografische kaarten. - Systematiek in Dorpsplannen, Dorpsvisies en Dorpsomgevingsplannen van de provinciale koepels van dorpsbelangenorganisaties. - Thissen, F. en Joos Droogleever Fortuijn (1999); Sociale cohesie en dorpsverenigingen op het platteland. Tijdschrift Noorderbreedte 23-4; n.a.v. gelijknamig onderzoek van het AME Amsterdam Study Centre for the Metropolitan Environment, UvA (Amsterdam 1998). - Klumper, J. en M. Lamme (2006); Het ondernemende dorp. Uitgave Nederlands Platform Ouderen en Europa (NPOE). Utrecht. Ook met bijbehorende Handleiding Dorpsonderzoek. - Agnes Konst. Notitie parkeerproblematiek (intern). - Janny Visser, Madeleine Sterkenburg. Verkenning wandelnetwerk en waternetwerk (intern). - Diverse websites, mededelingen werkgroep - Diverse websites over ervaringen met woningtechnische– en energetische verbeteringen. - Duurzaam Zwaag (NH), diverse brochures en stappenplan. - Federatie Gemeenschappelijk Wonen. Handreiking gemeenschappelijk wonen (digitaal). - Diverse websites over bedrijfsruimten ZZP.

Colofon

Deze rapportage Toekomstvisie Kimswerd 2013 is opgesteld in opdracht van de Vereniging Dorpsbelangen Kimswerd.

De projectuitvoering werd mogelijk gemaakt door de financiële bijdrage van Woningcorporatie Elkien, in het kader van haar ‘Maatwerkbenadering’, en door de begeleiding van Stichting Doarpswurk.

Productie Gerard Wezenberg, Stek en Streek met dank aan de werkgroep Toekomstvisie Postbus 578 9400 AN Assen www.stekenstreek.nl Afbeeldingen De afbeeldingen zijn ontleend aan geraadpleegde bronnen, vele websites, of afkomstig van de werkgroep Toekomstvisie, INBO en Stek en Streek. Assen, maart 2013