TIP Nijmegen Impact en kansen

TIP Nijmegen Impact en kansen

Inhoud

Blz.

Management Summary

1

1

Het concept van TIP

3

2

Sport in de samenleving

6

3

Meerwaarde van TIP

8

Management Summary

De kern van het concept van TIP Nijmegen In het Topsport- en Innovatiepark (TIP) Nijmegen wordt een klimaat gecreëerd waar sport, onderwijs, zorg, technologie en bedrijfsleven bij elkaar komen. Er worden faciliteiten gerealiseerd voor topsportverenigingen, kennisinstellingen, medische instellingen en bedrijven die opereren op de raakvlakken tussen sport en gezondheid. De ambities van TIP richten zich op de meerwaarde die ‘onder één dak’ kan ontstaan op het snijvlak Topsport- en Innovatiepark (TIP) van deze verschillende culturen. TIP biedt niet alleen fysieke ruimte (sportzalen, onderwijsfaciliteiten, commerciële ruimtes, et cetera), Ruimte voor Ruimte voor Ruimte voor maar vooral ook ruimte voor expeonderwijs & gezondheid & (top)sport riment. Met andere woorden: ruim(top)sport (top)sport te en vrijheid voor innovatie op de verschillende raakvlakken. InnovaInnovatie tie is de verbindende schakel.

Het wenkend perspectief De organische ontwikkeling van multifunctioneel centrum De Eendracht (naast het NEC stadion) is in wezen de opmaat naar de verdergaande ambities van het TIP. De positieve resultaten en vanzelfsprekende groei van De Eendracht illustreren de logica daarvan: TIP is de verbreding én verdieping van De Eendracht. Met meer sporten, meer disciplines en culturen en expliciete ambities om specialistische kennis en expertise te verdiepen en optimaal te benutten voor betere prestaties in sport, zorg en economie. Met de concentratie van functies is het TIP erop gericht om als vliegwiel te functioneren, waardoor de impact groter is en leidt tot meer onderscheidend vermogen en extra innovatie. TIP biedt de fysieke faciliteiten, de participerende partijen (de spelers) moeten ‘de bal inkoppen’ met goed omschreven ambities, een ontwikkelingsstrategie en meetbare doelen. Spelers zijn op dit moment Nijmeegse topsportclubs (voetbal, turnen, judo, volleybal, basketbal), de Nijmeegse ziekenhuizen (St. Maartenskliniek, UMC St. Radboud, Sanasport van het CWZ), de Hogeschool Arnhem-Nijmegen. Nijmegen heeft van oudsher al een goede trackrecord als het gaat om innovaties met een relatie tot de sport en heeft bovendien een sterk imago als stad van de grote (hard)loopevenementen. Met het TIP wil Nijmegen deze positieve, autonome ontwikkelin1

gen een impuls te geven. Enerzijds door de realisatie van nieuwe, professionele voorzieningen. Anderzijds door de (parallelle) ontwikkeling van een goed omschreven en strategische innovatieprogramma om de kans op succes te vergroten.

Conclusies

1

De ambities van het TIP vertonen een analogie met de Eendracht en de daar organisch ontstane meerwaarde van clustering, nabijheid en de verbinding met (top)sport. Deze redeneerlijn biedt een positief perspectief op de toekomst van het TIP. Hetzelfde geldt voor de vele voorbeelden van onderscheidende activiteiten in Nijmegen: topsport, wetenschappelijk onderzoek, unieke behandelmethodes en faciliteiten en internationaal bekende loopevenementen.

2

De Eendracht is een goed voorbeeld en spreekt tot de verbeelding. Met TIP moet Nijmegen echter duidelijk een stap verder zetten. De bestaande ‘opgaande lijn’ als het gaat om recente ‘prestaties’ (in wetenschappelijk onderzoek, nieuwe producten, et cetera) moet een exponentiële impuls krijgen met de ontwikkeling van het TIP.

3

In het TIP worden uitstekende faciliteiten gerealiseerd. Topsporters, breedtesporters, revaliderende zieken, de medische instellingen, de HAN en andere gebruikers gaan er op vooruit. Het TIP draagt zonder twijfel bij aan een sportieve concentratie, met alle bijbehorende positieve associaties en activiteiten.

4

De innovatiepijler is kansrijk. Vastgoed faciliteert: goede voorzieningen zijn een belangrijke randvoorwaarde, maar geen garantie op succes. Daarom is essentieel dat innovatie als centrale ambitie van TIP wordt uitgewerkt, in de zin van een heldere strategie en bijbehorend programma. Een eerste stap daarbij is de inzet van een innovatiemanager voor het TIP. Een cruciaal vervolg is dat de partners handen en voeten geven aan hun ambities en de wijze waarop ze deze samen gaan realiseren.

2

1

Het concept van TIP

Wat is TIP? Nijmegen werkt aan de realisatie van het Topsport- en Innovatiepark De Goffert (TIP): een plek waar sport, onderwijs, zorg, technologie en bedrijfsleven elkaar ontmoeten. Het complex biedt ruimte aan topsportverenigingen, kennisinstellingen, medische instellingen en bedrijven die opereren op de raakvlakken van sport en gezondheid. In de afgelopen jaren zijn de plannen doordacht en inmiddels liggen er visiedocumenten en concrete schetsen voor het TIP. Het idee in vogelvlucht1: Het Topsport- en Innovatiepark De Goffert brengt sport, kennis, technologie en bedrijfsleven samen in een inspirerende omgeving. Op het snijvlak van deze verschillende culturen en kennisgebieden komen innovaties tot stand, die kunnen worden doorontwikkeld en toegepast in zowel de top- als breedtesport. Het TIP is broedplaats, trefpunt en Topsport- en Innovatiepark (TIP) vliegwiel voor de pijlers sport, bedrijfsleven, gezondheid en onderwijs. De verbindingen tussen sport en zowel gezondheid als onderwijs Ruimte voor Ruimte voor zijn evident en in de aanloop naar Ruimte voor onderwijs & gezondheid & het TIP goed onderbouwd. Het TIP (top)sport (top)sport (top)sport bestaat uit 3 basiselementen: ruimte voor topsport, ruimte voor onInnovatie derwijs & topsport en ruimte voor gezondheid & topsport. ‘Ruimte’ moet hier worden opgevat als fysieke ruimte, maar ook als experimenteerruimte c.q. vrijheid tot innovatie op de genoemde raakvlakken. Vandaar dat innovatie de verbindende schakel is tussen de andere 3 basiselementen. De concrete plannen voor TIP omvatten allereerst sportfaciliteiten en aanverwanten: een tribune van 8.000 zitplaatsen (2e ring NEC Stadion), een topsportzaal met 2.500 zitplaatsen, sportzalen, een dojo en een turnzaal. Daarnaast is er ruimte voor de sportopleidingen van de Hogeschool Arnhem-Nijmegen (HAN) en voor commerciële functies als horeca, kantoren en congresfaciliteiten. Daarnaast werken de drie Nijmeegse ziekenhuizen samen aan de realisatie van het Topsport Medisch Centrum (oftewel TMC TIP). De plannen zijn in een vergevorderd stadium.

1

Topsport en Innovatiepark De Goffert; van idee naar werkelijkheid, gemeente Nijmegen, juli 2008

3

Analogie met De Eendracht In wezen heeft Nijmegen al een ‘mini-TIP’ met het multifunctionele centrum De Eendracht, pal naast het stadion van NEC. De Eendracht is gerealiseerd in 2003. In het centrum is een bijzondere combinatie van functies gehuisvest: de voetbalschool van NEC, de supportersvereniging van NEC, onderwijsinstelling ROC, de stichting Zevenheuvelenloop en het Sportmedisch Centrum Sint Maartenskliniek (SMC). Doel destijds was een plek te realiseren waar economische activiteiten plaatsvinden op het snijvlak van sport, onderwijs en arbeidsmarkt. De Eendracht is van meet af aan een succes. De locatie levert daar een belangrijke bijdrage aan: de ligging pal naast een topsportinstelling, met uitzicht op de trainingsvelden van een eredivisieclub heeft een positieve invloed op de activiteiten en de doelgroepen. De Eendracht is afgelopen jaren ‘als vanzelf’ gegroeid. Aanvankelijk werd uitgegaan van circa vier of vijf banen. Inmiddels is de werkgelegenheid bij het SMC alleen al sinds 2005 gegroeid van 1½ fte naar 20 fte In totaal werken nu zo’n 30 mensen bij de Eendracht.

TIP als vliegwiel Naast de fysieke locatie is de concentratie van de organisaties en de atmosfeer van de omgeving (sport, sport, sport) een belangrijke succesfactor voor de Eendracht. De combinatie van sport, zorg en onderwijs en de positieve impact daarvan in de afgelopen jaren, illustreren de logica van de ambities van TIP Nijmegen: een verbreding én verdieping van De Eendracht, waardoor meer mensen kunnen profiteren en de impact groter wordt. De verbreding zit bijvoorbeeld in de participatie van, naast voetbal, Nijmeegse topsporten als judo, turnen en basketball. Daarnaast is er een breder speelveld wat betreft de deelnemers in TIP: behalve sportverenigingen en de Sint Maartenskliniek gaan in TIP ook de andere twee Nijmeegse ziekenhuizen participeren (CWZ en St. Radboud) evenals de Hogeschool ArnhemNijmegen. De verdieping schuilt onder andere in het vergaren, benutten en versterken van specialistische kennis gerelateerd aan (top)sport en deze optimaal benutten in de zin van betere prestaties, betere zorg of betere producten. Conform deze redeneerlijn is de ambitie van het TIP om met de concentratie van functies en specialiteiten een vliegwieleffect te stimuleren, waardoor de impact groter is en leidt tot meer onderscheidend vermogen en (extra) innovatie.

4

Onderstaand figuur illustreert het potentiële vliegwieleffect van het TIP.

Topsport Topsport

Gezondheid & Sport

Gezondheid & Sport

TIP

Onderwijs & Sport Onderwijs & Sport

Aandachtspunt bij het beoogde vliegwiel is het volgende: vastgoed (fysieke ruimte) faciliteert en vereenvoudigt, maar de stakeholders moeten de bal uiteraard nog wel ‘inkoppen’. Met andere woorden: naast de ontwikkeling van vastgoed is een concreet en goed onderbouwd TIP-programma even belangrijk. Met onder meer aandacht voor meetbare ambities (denk aan extra wetenschappelijk onderzoek, spin-off in bedrijvigheid, extra topsporters als patiënten/cliënten, et cetera) en een ontwikkelingsstrategie. De plannen voor het Topsport- en Innovatiepark passen goed binnen de ambities van Nijmegen en de ruime regio. Oost-Nederland wil zich ontwikkelen als een toptechnologische innovatieve regio voor ‘De Gezonde Mens’. Focus ligt daarbij op de terreinen van food (zwaartepunt in Wageningen), technology (zwaartepunt rondom Universiteit Twente) en health (zwaartepunt in Nijmegen). In Nijmegen werkt het kennisnetwerk Health Valley al enkele jaren aan versterking en stimulering van samenwerking tussen wetenschap en bedrijfsleven. Ontwikkeling van het TIP in Nijmegen biedt vanuit het perspectief van de regionale ambities kansrijke verbindingen tussen deze ‘pieken’.

5

2

Sport in de samenleving

Anno 2009 zijn circa 5 miljoen Nederlanders lid van een sportvereniging, gaan zo’n 2 miljoen mensen regelmatig naar de sportschool en beoefenen vele anderen in nietgeorganiseerd verband sporten als hardlopen, skeeleren, schaatsen en golf. De essentie van sport is beweging. In letterlijke zin, maar ook bij wijze van spreken: de sector is dynamisch en gevoelig voor trends en innovaties. In de sport zijn de bestedingen (van consumenten, overheden en sponsoren) ruim boven € 9 miljard per jaar en het aantal banen ligt rond de 82.000 fte2. In Nijmegen leeft sport nog sterker dan gemiddeld in Nederland3. De sportsector draagt meer dan € 67 miljoen bij aan het bruto binnenlands product van Nijmegen (1,3%)4. Dit is nog exclusief de bestedingen. Georganiseerde loopevenementen als de Zevenheuvelenloop en de Vierdaagse trekken massaal deelnemers uit binnen- en buitenland. In algemene zin is sportbeoefening in Nijmegen, met 69% ‘actieve sporters,’ bovengemiddeld. De stad heeft ruim 300 sportverenigingen. 48% van de inwoners is lid van een sportclub of vereniging: aanzienlijk hoger dan het landelijk gemiddelde van 34%. De actuele verenigingsmonitor5 van Nijmegen laat zien dat er meer clubs zijn dan vier jaar geleden, die bovendien groeien of stabiel blijven en bovendien groeiambities hebben. Nijmeegse sportverenigingen met topsportallure en/of topsportambities • voetbal: NEC • basketbal: Matrixx Magixx • turnen: GTV De Hazenkamp • judo: Stichting Top Judo Nijmegen • volleybal: VoCaSa Daarnaast besteden veel clubs meer aandacht aan thema’s rondom sport, zoals bewustwordingstrajecten omtrent normen & waarden en respect voor elkaar. Clubs werken meer en meer samen met andere partners (van buiten de sportwereld) en zijn daar veelal tevreden over. Een voorbeeld is de inzet van de judoverenigingen in Nijmegen op scholen in het kader van het programma ‘Urban Judo’. De dynamiek in de sportsector heeft als effect dat er een voortdurende ontwikkeling is van wensen, behoeften en nieuwe inzichten. Sport staat voor verschillende waarden, veelal met een positieve associatie. Voorbeelden daarvan zijn gezondheid, samenwerking en teamgeest, grenzen verleggen en verbeteren. Vanuit deze kernwaarden wordt sport steeds va2 3 4 5

Bron: Kenniskring, oktober 2009 Bron: Rapportage Topsport- en Innovatiepark de Goffert, ERAC, 2009 Exclusief bestedingen in bijvoorbeeld detailhandel Augustus 2009

6

ker (ook) ingezet als instrument om sociaal-maatschappelijke en economische doelen te realiseren. Onderstaande illustratie geeft een (niet persé volledig) beeld van de lijnen vanuit sport naar het maatschappelijk en economisch speelveld.

Markt Netwerk Innovatie

SPORT

Prestatie Gezondheid Training

attributen, evenementen, advies, accommodaties Zevenheuvelenloop, Vierdaagse, Champion Chip, …

teamgeest, verbroedering, commitment, etc Eendracht, Stichting Top Judo Nijmegen, …

sneller, beter, efficiënter, meten, weten Champion Chip, Maria Hopman, Vierdaagseschoen, …

kampioen, competitie, eigenwaarde, mentaliteit NEC, turners, judoka’s, …

maatschappelijk belang revalidatie in Maartenskliniek, faciliteiten Eendracht, …

leren, oefenen, beter worden → stimulans, ambities ROC in de Eendracht, …

De dynamiek in de sport (o.a. in het beoefenen, beleven, organiseren) stimuleert voortdurend de vraag naar (nieuw) onderzoek en het delen van kennis met andere sectoren. Daarnaast kan deze dynamiek optreden als katalysator om ontwikkelingen op andere terreinen een impuls te geven. Zo kan bijvoorbeeld de organisatie van (grote) evenementen fungeren als trigger voor investeringen in ruimtelijke kwaliteit in de stad.

7

3

Meerwaarde van TIP

De economische impact van de ontwikkeling van het TIP schuilt, naast de directe effecten op werkgelegenheid, voor een belangrijk deel in indirecte effecten op de regionale economie, in de zin van bijvoorbeeld versterking van regionale netwerken, spin-off in het bedrijfsleven en een impuls voor het vestigingsklimaat. Met (top)sport als katalysator, aanjager en ‘laboratorium’ voor ontwikkelingen in gezondheid, onderwijs en economie. Relevante economische ambities waar Nijmegen met de ontwikkeling van het TIP (mede) op moet mikken zijn dan ook: een aantrekkelijker vestigingsplaats voor (internationale) topbedrijven, kennisvalorisatie (in relatie tot topsport en gezondheid) beter van de grond en sterkere positionering van Nijmegen als ‘health valley’ voor ‘de gezonde mens’.

Directe effecten In april 2009 heeft de gemeente Nijmegen al laten onderzoeken wat naar verwachting de directe economische effecten van de ontwikkeling van TIP zijn6. De conclusies uit dit onderzoek zijn als volgt samen te vatten. Een deel van de effecten is direct te koppelen aan het TIP. Dan gaat het om een toename van het aantal bezoekers, bestedingen en de werkgelegenheid bij en omzet van (nieuwe) organisaties die zich in het TIP vestigen. Alle verenigingen verwachten een flinke stijging van het aantal bezoekers (van wedstrijden). Het onderzoek berekent een bestedingsimpuls tussen € 1,8 - € 2,9 miljoen netto en een werkgelegenheidseffect van 48-60 arbeidsplaatsen. De clustering van kennisinstellingen leidt tot een netto groei van minstens 36 arbeidsplaatsen (vooral voor hoogopgeleide kenniswerkers). De commerciële voorzieningen leiden naar verwachting tot circa 11 nieuwe arbeidsplaatsen. De totale netto werkgelegenheidsgroei wordt daarmee geraamd op 95-107 arbeidsplaatsen.

Effecten op de economie Met de realisatie van het TIP hebben de samenwerkende partijen de intentie om een positief effect te genereren op zowel innovatiekracht als economische structuur. Uitwerking van deze ambities moet tot stand komen in een gezamenlijke ‘strategische agenda’ van de partners. De concentratie van sport, onderzoek, gezondheidszorg en onderwijs in het TIP 6

Topsport en Innovatiepark De Goffert, rapportage ERAC, april 2009

8

vergroot het perspectief op deze extra spin-off (naast het realiseren van moderne faciliteiten voor de toekomstige gebruikers), al is het nog geen garantie. Het plaatje illustreert de redeneerlijn om het inzicht in de potentiële impact van het TIP expliciet te maken. Rondom TIP ontstaan, concentrisch, economisch effecten die samenhangen met de pijlers van sport, gezondheid en onderwijs. TIP wil immers, behalve sociaalmaatschappelijke effecten, ook een herkenbare impact tot stand brengen op de economische ontwikTIP keling van Nijmegen en de regio. Nijmegen heeft de afgelopen jaren reeds laten zien dat er, gerelateerd aan sport, bijzondere zaken van de grond komen. Voorbeelden daarvan zijn de wereldberoemde champion chip (zie verder in de tekst) en uiteraard de uitbouw van de Vierdaagse tot het grootste evenement van Nederland. Deze (reeds behaalde) wapenfeiten zijn een steun in de rug om te komen tot een ambitieus programma voor het TIP. Onderstaand wordt ingegaan op kansrijke economische effecten van het TIP, met als illustratie voorbeelden van eerder behaalde successen en bijzondere initiatieven. Daarbij wordt vooral ingezoomd op die kansen die een reeds opgaande lijn net een extra impuls geven.

TIP en topsport

Topsport- en Innovatiepark (TIP)

De focus op topsport draagt bij aan een positief klimaat voor sport in brede zin en Ruimte voor Ruimte voor ook de breedtesport profiteert mee van Ruimte voor onderwijs & gezondheid & (top)sport een goed imago. In het TIP krijgt een aan(top)sport (top)sport tal ambitieuze Nijmeegse sportvereniginInnovatie gen een plek. Deze clubs krijgen daarmee de kans om een schaalsprong te maken. In letterlijke zin (nieuwe leden door de aantrekkingskracht van moderne accommodatie, zeker in combinatie met prestaties/ambities), maar zeker ook ‘tussen de oren’. Denk bijvoorbeeld aan die verenigingen die spelen op (inter)nationaal niveau of zelfs olympische ambities hebben. In Nijmegen is de Stichting Top Judo Nijmegen (STJN) al jaren actief. STJN is een club met olympische ambities: “Top Judo Nijmegen wil judoka's faciliteren die streven naar World Class Performance. Dit vraagt om ambitie, motivatie en een grote trainingsinspanning”7. STJN zet zich ook in de breedte in voor de mentale en sociaal-maatschappelijke impact van sport. In dat kader werkt STJN met vele partijen samen, o.a. de gemeente Nijmegen, scholen en zorginstellingen.

7

Missie STJN

9

Nijmeegse judoka’s werken samen met de St. Maartenskliniek aan onderzoek naar de effecten van valtechnieken en de vraag of valtraining helpt om botbreuken te voorkomen. Enerzijds doen de judoka’s mee als referentiegroep in het onderzoek om te zien of hun ervaring met valtechnieken de kracht die vrijkomt bij een valpartij vermindert. Anderzijds helpen zij bij de ontwikkeling van trainingen in valtechnieken voor bijvoorbeeld ouderen. STJN wil in het TIP een fieldlab voor de judosport realiseren. In samenwerking met o.a. de HAN, de St. Maartenskliniek en de universiteit worden reeds ingezette programmalijnen verder uitgewerkt en geprofessionaliseerd. De lijnen zijn 1) registratie + monitoring van prestaties, 2) sportvoeding + leefstijlen, 3) talentontwikkeling en 4) productontwikkeling. Belangrijkste beweegreden om samen op te trekken is de innovatie die voortkomt uit koppeling van hands-on ervaring met sporters en hun behoeften aan de kennis/expertise/technologie die in Nijmegen voorhanden is (en wordt ontwikkeld). Ultieme ambitie is dat ook andere sporten gebruik kunnen maken van de kennis en innovatie die wordt gerealiseerd in het fieldlab judo. Het initiatief voor een fieldlab is een prima voorbeeld van een spin-off die beter tot zijn recht komt in het TIP dan op een willekeurige andere plek in Nijmegen. De partners zien grote meerwaarde in de nabijheid tot elkaar in het TIP. Elkaar kennen en elkaar vinden is daarbij belangrijk: er ontstaan letterlijk korte lijnen waardoor de flexibiliteit in alle opzichten danig vergroot (inhoudelijk, programmatisch, organisatorisch, etc).

TIP en gezondheid

Topsport- en Innovatiepark (TIP) Vanuit het perspectief van sportmedische zorg loopt Nijmegen voorop. De St. Maartenskliniek (SMK) heeft een topreputatie Ruimte voor Ruimte voor Ruimte voor onderwijs & gezondheid & als gespecialiseerd ziekenhuis op het ge(top)sport (top)sport (top)sport bied van houding en beweging, met specialisten met een internationaal erkende Innovatie reputatie. CWZ scoort als algemeen ziekenhuis ook al jaren in de hoogste regionen van de ranglijsten van ‘beste ziekenhuis van Nederland’ van onder andere Elsevier, de Consumentengids en het AD. UMC St. Radboud doet op diverse terreinen onderscheidend wetenschappelijk onderzoek. Naast het eerder genoemde langlopende fysiologische onderzoek, werkt het academisch ziekenhuis samen met de Universiteit Twente aan onderzoek, ontwikkeling en innovatie gericht op beyondstate-of-the-art minimaal invasieve interventies.

10

De Sint Maartenskliniek is de beste van Nederland voor de diagnostiek en behandeling van orthopedische en reumatologische aandoeningen en voor revalidatie. Dit is de conclusie uit het Elsevier-onderzoek onder professionals in de zorg dat in augustus 2009 verscheen. Het onderzoek zet op een rij in welke ziekenhuizen de beste specialisten werken. Net als vorig jaar behalen de drie specialismen van de Sint Maartenskliniek de eerste plek. De Sint Maartenskliniek is volledig gespecialiseerd in houding en beweging. Patiënten zien in deze specialisatie en omvang belangrijke voordelen. De artsen hebben veel specifieke kennis opgebouwd, bijvoorbeeld over de knie of rug, een bepaalde reumatische aandoening of revalidatiemethode. Daarnaast kunnen ze bogen op ruime ervaring omdat ze veel patiënten voor eenzelfde aandoening behandelen.

Sanasport is in 1989 gestart, als spin-off van het CWZ. Anno 2009 biedt Sanasport een totaalpakket op het gebied van sport en gezondheid. Onder deskundige begeleiding van fysiotherapeuten trainen patiënten met de moderne apparatuur. Sporters kunnen terecht voor hun verplichte sportkeuring, voor advieskeuringen, voor blessureconsulten en totale sportmedische begeleiding. Op verwijzing van de sportarts kan een blessure op Sanasport fysiotherapeutisch behandeld worden. Sanasport biedt een breed pakket voor een brede doelgroep. Zo formuleert Sanasport het zelf ook: iedereen is welkom, van topsporter tot chronische zieke patiënt. In het TIP is ruimte gereserveerd voor een sportmedisch instituut. De drie ziekenhuizen (St. Maartenskliniek, UMC ST. Radboud, Canisius Wilhelmina Ziekenhuis) hebben samen een innovatief concept ontwikkeld onder de noemer ‘Topsport Medisch Centrum’ (TMC). In de huidige opzet is het concept, volgens de initiatiefnemers, uniek in nationaal en internationaal opzicht door de concentratie van topkennis, topsport, breedtesport en topzorg. St. Maartenskliniek en CWZ werken in het TMC aan de verdere uitbouw en verbetering van hun sportmedische zorg. St. Maartenskliniek brengt ‘superspecialismen’ mee in het TMC: artsen en behandelaars die alles weten over één specifiek deel van het bewegingsapparaat. CWZ brengt (met de expertise van Sanasport) juist brede expertise, waarbij de scope zich richt op het totaalbeeld van sport en gezondheid. UMC St. Radboud zet in op ‘bewegen als topsport’ waarbij duidelijk is dat topsport voor een topsporter iets anders is dan topsport voor een chronisch zieke. UMC St. Radboud brengt bovendien een belangrijke wetenschappelijke component in het TMC. Inmiddels loopt al enkele jaren een bijzonder fysiologisch klinisch onderzoek, dat zich onder andere richt op de effecten van fysieke activiteit en inactiviteit in relatie tot chronische ziekten en veroudering. Het geplande Topsport Medisch Centrum (TMC) in het TIP is, in de juiste constellatie, voor Nijmegen een uitgelezen perspectief om zich verder te profileren op het snijvlak van sport (topsport, duursport), gezondheid en technologie. Daarbij is overigens van belang om nader uit te werken hoe deze concentratie van kennis & onderzoek op het gebied van topsport en topzorg optimaal doorwerkt in de economische ontwikkeling van de regio. Met andere woorden: behalve een basis voor kennis en innovatie, moet ook aan andere relevante vestigingsfactoren worden gewerkt om daadwerkelijke investeringen aan te trekken (bijvoorbeeld ruimte, leefklimaat, bereikbaarheid en arbeidspotentieel).

11

De St. Maartenskliniek heeft al enkele jaren ervaring met medische zorg in de fysiek nabijheid van ‘sport’. Sinds 2003 huisvest multifunctioneel centrum De Eendracht het SportMedisch Centrum (SMC). In het SMC werken sportartsen, sportfysiotherapeuten, manueel therapeuten, diëtisten, onderzoekers en een psycholoog. Zij bieden advies en behandeling voor de individuele sporter, de teamsporter, de mindervalide sporter en aan mensen met klachten van het houdings- en bewegingsapparaat. Door de nauwe samenwerking met de St. Maartenskliniek heeft het SMC toegang tot hoogwaardige orthopedische, reumatologische en revalidatiegeneeskundige expertise. De St. Maartenskliniek voert veel wetenschappelijk onderzoek uit. Cliënten kunnen ervan verzekerd zijn dat bij hun behandeling gebruik wordt gemaakt van de nieuwste inzichten en ontwikkelingen binnen het vakgebied. De afgelopen jaren is het SMC fors gegroeid: van 1,5 fte naar 20 fte in 2009.

Onderzoek

Innovatie

Met het Topsport Medisch Centrum ligt de lat vele malen hoger dan bij het SMC. De drie partijen hebben in augustus 2009 hun visie gepresenTopsport teerd waarin zij hun ideeën toelichten. De ambitie om samen te gaan werken is bijzonder en niet eerder vertoond. Breedtesport In het TMC worden zes pijlers onderscheiden, zoals Chronisch zieken weergegeven in de illustratie. Wat betreft topsport mikt het TMC de topsporter als doelgroep, met een Arbeidsgerelateerd nationale uitstraling. De topsporter moet zich thuis voelen in de ambiance van het TMC. Het centrum is een one-stop-shop voor topsporters en deze ontvangen topzorg: altijd up-to-date wat betreft expertise en behandelmethoden. Door deze focus op topsport (en bijbehorende reputatie, expertise en kwaliteit) heeft het TMC een aantrekkingskracht op de regionale breedtesporter. De breedtesporters vormen voor het TMC een belangrijke basis voor wetenschappelijk onderzoek. Een voorbeeld hiervan is de ‘verplaatsing’ van de fysiologische onderzoeken van inspanningsfysioloog prof. dr. Maria Hopman van het UMC St. Radboud. In 2007 is een onderzoek gestart naar de inspanningsfysiologische aspecten en gezondheidsrisico’s die het lopen van de Nijmeegse Vierdaagse met zich meebrengt. Om een goede inschatting te maken van de risico’s van lopen onder verschillende weersomstandigheden zijn gegevens verzameld over temperatuurregulatie en vochthuishouding. Temperaturen worden gemeten middels een ingeslikte sensorpil. Een soortgelijk onderzoek naar duurinspanning en oververhitting is uitgevoerd bij de Zevenheuvelenloop in 2007, 2008 en 2009. Ook hier werd gebruik gemaakt van een chippil voor de metingen. De derde pijler van het TMC richt zich op de chronisch zieke doelgroep. De achterliggende gedacht is dat sport, beweging en revalidatie voor deze doelgroep een vorm van topsport is en als zodanig past in het concept van het TMC. Door de concentratie van de expertise van de drie medische instellingen ontstaat een omgeving waarin hoogstaande behandelingen kunnen worden gecombineerd met wetenschappelijk onderzoek. Daarnaast heeft de St. 12

Maartenskliniek afgelopen jaren reeds ervaring opgedaan met de positieve impact van revalideren in een ‘sportomgeving’ in plaats van een ziekenhuis. De vierde doelgroep is het bedrijfsleven voor wat betreft arbeidsgerelateerde aandoeningen. Het TMC heeft de kennis en faciliteiten om ook bij deze doelgroep onderzoek (o.a. belastbaarheid) te doen en behandelingen uit te voeren. Net als voor chronisch zieken geldt ook voor deze doelgroep dat een sportieve omgeving een positief effect heeft op de revalidatie. Dwars door de doelgroep heen mikt het TMC op wetenschappelijk onderzoek en innovatie. In het TMC willen de partners een klimaat creëren voor wetenschappelijk onderzoek en op die manier bijdragen aan evidence based behandelmethoden. Onderzoekslijnen zijn nog niet gedefinieerd, maar zullen liggen in de trant van: healthy ageing, invloed van bewegen bij chronisch zieken, effecten van medicatie op prestaties, et cetera. Innovatie is de zesde doelstelling van het TMC, vanuit de overtuiging dat de samenwerking in onderzoek en behandeling leidt tot concrete innovaties. Dat komt bijvoorbeeld tot uiting in nieuwe medische interventies, effectievere behandelingen, gebruik van innovatieve apparatuur of organisatorische innovatie. Door de ‘dwarsdoorsnede’ van doelgroepen kunnen resultaten voor de een eenvoudiger worden benut voor de ander. De ambities van het Topsport Medisch Centrum bieden perspectief en zijn belangrijk voor de uitstraling van het TIP.

TIP en onderwijs

Topsport- en Innovatiepark (TIP)

In het TIP vinden ook sportopleidingen hun plek. Het Instituut Sport & BewegingsstuRuimte voor Ruimte voor dies (ISBS), onderdeel van de Hogeschool Ruimte voor onderwijs & gezondheid & (top)sport Arnhem-Nijmegen (HAN) wil een deel van (top)sport (top)sport de opleiding huisvesten in het TIP. De argumentatie luidt als volgt: “de Goffert (..) Innovatie inspirerende omgeving waar een excellente groep HAN studenten voor een win-win situatie kan zorgen door onderzoeken te doen voor en innovatieve gedachten te ontplooien binnen hun directe werkgebieden topsport en gezondheidsbevordering”. HAN en de gemeente Nijmegen denken in twee scenario’s over huisvesting van sportopleidingen in het TIP. De eerste variant betreft een kleinschalige vestiging van het Instituut Sport & Bewegingsstudies (ISBS), waar een groep ‘excellente’ studenten ruimte krijgt voor uitdagend onderzoek op het snijvlak van sport en gezondheid. Het tweede scenario is veel grootschaliger en impliceert verhuizing van het complete ISBS naar het TIP, inclusief het expertisecentrum SENECA. Deze variant is veel complexer en fysiek uiteraard omvangrijker. Over de impact en de haalbaarheid hiervan zijn HAN en gemeente nog in gesprek. In beide scenario’s staat de meerwaarde van de huisvesting van verschillende disciplines in sport, gezondheid en onderwijs onder één dak voorop. De HAN biedt meerdere programma’s op het terrein van sport en beweging: docent lichamelijke opvoeding, sportdiëtetiek, sport, gezondheid & management en sport- en bewee-

13

ginnovatie. Daarnaast is SENECA onderdeel van het ISBS. SENECA is het expertisecentrum voor sport, arbeid en gezondheid en houdt zich bezig met gezondheids- en prestatiebevorderende dienstverlening. SENECA is voor de HAN de schakel tussen het werkveld en het onderwijs. Sinds september 2009 is SENECA bovendien een erkend sportmedisch adviescentrum. Onderstaand een voorbeeld van de crossovers die het ISBS/SENECA maakt van onderwijs naar sport en maatschappij. Op 8 december 2009 organiseert het lectoraat sport, voeding en leefstijl van de HAN een seminar over ‘Veroudering en verouderingsprocessen in relatie tot voeding en beweging’. Met de vergrijzing van onze samenleving vraagt de gezondheid van de ouder wordende mens steeds meer aandacht. Ouderdom komt met gebreken, zo luidt het spreekwoord. Voorbeelden zijn: atherosclerose, osteoporose, cognitie/depressie, anorexia en sarcopenie. Aandoeningen die leiden tot een afname in functionaliteit en zelfredzaamheid. Leefstijl, met name voeding en bewegen en de interactie daartussen, heeft een belangrijke invloed op het gezond(er) oud worden. De huisvesting van (een deel van) het ISBS in TIP Nijmegen biedt interessante perspectieven op nieuwe verbindingen, zoals bijvoorbeeld: nieuwe onderzoekslijnen door studenten (sportvoeding, sport en leefstijl, etc) stages en werkplekken bij de instellingen in het TIP, samenwerking met de topsporters en sportverenigingen.

TIP en innovatie In potentie draagt het TIP bij aan de ambities van Nijmegen wat betreft de ‘gezonde mens’ in Health Valley. Idealiter wordt de ontwikkeling van TIP ingezet om te komen tot de ‘update’ versie van Health Valley. Net als met software is de update beter, sneller en effectiever.

Topsport- en Innovatiepark (TIP)

Ruimte voor (top)sport

Ruimte voor onderwijs & (top)sport

Ruimte voor gezondheid & (top)sport

Innovatie

Nijmegen profileert zich (al) als Health Valley. Het programmabureau Health Valley is de ‘makelaar en schakelaar’ tussen bedrijven, kennis en onderzoek op het terrein van gezondheid (in brede zin). Health Valley beoogt door versterking van onderlinge samenwerking tussen instellingen en bedrijven de innovatieve spin-off te vergroten. Eén van de focusgebieden is ‘De Gezonde Mens - van sport tot functionele voeding’. Deze programmalijn richt zich op het benutten van de kennis over beweging en voeding om het menselijk lichaam fit te houden dan wel gezond te maken. Binnen het programma zijn enkele projecten in voorbereiding, onder andere op het gebied van ‘gaming en beweging’ en doorwerking van het (eerder beschreven) onderzoeksproject monitoring lichaamsfuncties. Met de inzet van Health Valley wordt gewerkt aan versterking van de samenwerking, verdieping van de onderzoeksvelden en optimalisering van de valorisatie van kennis. De koppeling tussen TIP en (de ambities van) Health Valley ligt voor de hand om de ‘intenties’ van TIP tot innovatie te concretiseren in reële onderzoeken, projecten en producten. 14

Wat betreft innovatieve producten is Nijmegen trots op haar eigen spraakmakende voorbeeld van innovatieve bedrijvigheid in de loopsport: de Nijmeegse uitvinding ‘championchip’. De ontwikkeling van ChampionChip startte in 1993, als initiatief van de Zevenheuvelenloop in Nijmegen. In Nijmegen werd gewerkt aan de ontwikkeling van een professioneel en betrouwbaar systeem en de internationale introductie van het systeem werd opgepakt. Het systeem werd officieel geïntroduceerd in Berlijn tijdens de Berlijn Marathon van 1994. Het fenomeen ‘nettotijd’ had zijn intrede gedaan. In datzelfde jaar werd de chip voor het eerst gebruikt bij de Zevenheuvelenloop. Inmiddels heeft ChampionChip zijn kwaliteiten bewezen: alle grote marathons, de Ironman triatlons en duizenden andere massa-evenementen over de gehele wereld gebruiken het systeem van marktleider ChampionChip. Vanuit het perspectief van innovatie in de regio (en het vermarkten daarvan) moet de ontwikkeling van het TIP worden aangegrepen voor het versterken (maar ook: beter benutten en professionaliseren) van de regionale netwerken. Het TIP is een uithangbord voor het geambieerde ‘health’ profiel van stad en regio. Maar ook in bredere zin biedt de concentratie van (top)sport veel aanknopingspunten voor sterke(re) netwerken. In de huidige vorm is het Goffertpark al een onmisbare omgeving in Nijmegen. Het park biedt een concentratie van faciliteiten voor sport en beweging in alle soorten en maten, zowel formeel (in clubverband) als informeel. In de directe nabijheid bevinden zich de Eendracht, het stadion van NEC, het sportmedisch centrum en innovatieve bedrijvigheid in o.a. NXP en 52Degrees. De omgeving van de De Goffert heeft een ontmoetingsfunctie: er worden netwerken gebouwd, onderhouden en versterkt. Ontwikkeling van het TIP versterkt dit klimaat. Dat de directe verbanden tussen sport, gezondheid en kennis worden versterkt, is evident. Maar ook de indirecte netwerken van scholieren met sporters, topsporters met wetenschappers, clubs met sponsoren, ondernemers met onderzoekers, et cetera, worden versterkt in de geconcentreerde vorm van het TIP. Regionaal gaat het om de versterking van netwerken (formeel en informeel). De faciliteiten en activiteiten van het TIP moeten worden benut als visitekaartje voor bezoekers (o.a. bij sportwedstrijden van de topclubs in het TIP) en als ontmoetingsplek voor het regionale bedrijfsleven. De concentratie van functies in het TIP kan bovendien ‘nieuwe’ netwerken versterken, alsmede de perspectieven op het delen en valoriseren van kennis. TIP is in potentie een cruciale verbinding tussen bedrijven/ondernemers, onderzoekers, overheid en de zorgsector. Daarmee vergroot TIP de kansen op nieuwe initiatieven, nieuwe samenwerkingsvormen, nieuwe producten en nieuwe bedrijven in (en om) Nijmegen. Belangrijke succesfactor van het TIP als aanjager van innovatie in het bedrijfsleven is het vermogen om ondernemers aan de trekken en vast te houden. Nu al stimuleert Health Valley in lopende projecten samenwerking (en vergroten van de toegevoegde waarde daarvan) tussen kennisinstellingen en diverse bedrijven in de regio. Voorbeelden zijn (naast Champion Chip, dat tegenwoordig opereert onder de naam MyLaps): Global Sports Communication, Noldus, Embedded Fitness, Xsens, Yalp, Kompan, Standing Strong en B-cat. 15

Conclusies 1

De getrokken analogie met de Eendracht en de daar organisch ontstane meerwaarde van clustering, nabijheid en de verbinding met (top)sport biedt een positief perspectief op de toekomst van het TIP. Hetzelfde geldt voor de vele voorbeelden van onderscheidende activiteiten in Nijmegen: topsport, wetenschappelijk onderzoek, unieke behandelmethodes en faciliteiten en internationaal bekende loopevenementen.

2

De Eendracht is een goed voorbeeld en spreekt tot de verbeelding. Met TIP moet Nijmegen echter duidelijk een stap verder zetten. De bestaande ‘opgaande lijn’ als het gaat om recente ‘prestaties’ (in wetenschappelijk onderzoek, nieuwe producten, et cetera) moet een exponentiële impuls krijgen met de ontwikkeling van het TIP.

3

In het TIP worden uitstekende faciliteiten gerealiseerd. Topsporters, breedtesporters, revaliderende zieken, de medische instellingen, de HAN en andere gebruikers gaan er op vooruit. Het TIP draagt zonder twijfel bij aan een sportieve concentratie, met alle bijbehorende positieve associaties en activiteiten.

4

De innovatiepijler is kansrijk. Vastgoed faciliteert: goede voorzieningen zijn een belangrijke randvoorwaarde, maar geen garantie op succes. Daarom is essentieel dat innovatie als centrale ambitie van TIP wordt uitgewerkt, in de zin van een heldere strategie en bijbehorend programma. Een eerste stap daarbij is de inzet van een innovatiemanager voor het TIP. Een cruciaal vervolg is dat de partners handen en voeten geven aan hun ambities en de wijze waarop ze deze samen gaan realiseren.

09-312

16