Theo van Doesburg, spil van De Stijl-beweging en dwarse gangmaker van de Europese avant-garde Deze tentoonstelling geeft, voor het eerst in België, een zicht op het veelzijdige oeuvre van de Nederlandse kunstenaar Theo van Doesburg, de spilfiguur van de kunststroming De Stijl. Het multidisciplinaire oeuvre van deze artistieke geestverwant van Piet Mondriaan wordt gepresenteerd in de context van de belangrijkste internationale kunststromingen waar hij bij betrokken was. Met werk van o.a. Theo van Doesburg, Piet Mondriaan, Bart van der Leck, Kurt Schwitters, Georges Vantongerloo, Hans Arp, El Lissitzky, Victor Servranckx, Gerrit Rietveld, César Domela, Jean Hélion, Karel Maes…
Theo van Doesburg Een nieuwe kijk op leven, kunst en technologie 26.02 > 29.05.2016 De Nederlandse kunstenaar Theo van Doesburg (1883-1931) was actief als schilder, dichter, typograaf, kunsttheoreticus, interieurarchitect… Hij had van meet af aan een uitgesproken multidisciplinaire aanpak: hij had een kunst voor ogen die ingreep op alle vlakken van het leven en hij streefde naar het idee van het ‘totaalkunstwerk’. Tijdens de Eerste Wereldoorlog stond hij aan de wieg van één van de belangrijkste kunststromingen van Europa, De Stijl. Van Doesburg richtte het gelijknamige kunsttijdschrift in 1917 op en verzamelde hiertoe gelijkgestemde kunstenaars, architecten en designers rond zich: de bekendste is ongetwijfeld Piet Mondriaan, maar ook Bart van der Leck, J.J.P. Oud, Vilmos Huszár, Gerrit Rietveld en Georges Vantongerloo maakten deel uit van dit oorspronkelijke collectief. Theo van Doesburg, Counter-Composition De Stijl, ook bekend als De Nieuwe Beelding of neo- XIII, 1925–26 Oil on canvas, 49.9 x 50 cm © Peggy plasticisme, stond voor een abstract geometrische Guggenheim Collection, Venice (Solomon R. vormentaal, gekenmerkt door het gebruik van Guggenheim Foundation, New York) basiselementen als rechthoeken en vierkanten en het gebruik van horizontale en verticale lijnen. Het kleurenpalet werd beperkt tot primaire kleuren als blauw, geel en rood en neutrale kleuren als wit, zwart en grijs. Waar de kunstenaars initieel nog de werkelijkheid afbeeldden volgens de principes van De Stijl, evolueerden ze tot een beeldtaal van pure, autonomen, abstracte vormen. Deze nieuwe vormentaal manifesteerde zich niet alleen in de beeldende kunst, maar ook in andere domeinen zoals architectuur, design, film, typografie of grafisch ontwerp. De leden van De Stijl streefden onder impuls van Van Doesburg naar een radicale hervorming van de kunst, in interactie met de maatschappij, wetenschap en technologie. Ze ijverden voor de creatie van een internationale stijl, die niet langer een expressie zou zijn van het individuele maar die het universele representeert. Na de chaos en verdeeldheid van de Eerste Wereldoorlog, was er nood aan een nieuwe kunst die zou leiden tot een nieuwe, betere wereld. Van Doesburg verdiepte zich tevens in de nieuwste ontwikkelingen in technologie en wetenschappen en was bijvoorbeeld erg geïntrigeerd door de relativiteitstheorie van Einstein die hem het concept ruimte-tijd deed verkennen. De wisselwerking tussen kunst, technologie en wetenschap was in die tijd ronduit visionair.
Onder de dynamische leiding van Theo van Doesburg verspreidden de ideeën van De Stijl zich al snel als een inktvlek door Europa. Hij ontpopte zich tot een energetisch sleutelfiguur van de Europese avant-garde. Van Doesburg was niet de bohémien kunstenaar die werkt in de eenzaamheid van zijn atelier. Integendeel: hij wou ideeën uitwisselen, inspireren en geïnspireerd worden. Tijdens zijn korte, maar heftige kunstenaarsbestaan richtte hij maar liefst twee tijdschriften – De Stijl en Mécano - en verschillende kunstenaarsgroepen op. Als een missionaris reisde Van Doesburg rond om zijn vernieuwende ideeën te verkondigen en om gelijkgezinden rond zich te verzamelen. Hij nam deel aan congressen, schreef pamfletten, organiseerde tentoonstellingen en creëerde kruisbestuivingen met andere kunstenaars. Volgens Gladys C. Fabre, curator van de tentoonstelling, was hij telkens de juiste man op de juiste plaats. Tijdens de oorlog zat hij in het neutrale Nederland waar in 1917 in Leiden De Stijl het licht zag. Tijdens een verblijf in Parijs in 1920 linkte hij zich aan het internationale kunstcollectief La Section d’Or (Archipenko, Marthes Donas, Gleizes….). Datzelfde jaar raakte I.K. Bonset (Theo van Doesburg), Je hij in Berlijn geïntrigeerd door het grafische werk en de films van de Dadaïsten Viking Eggeling en Hans Richter. In 1921 suis contre tout et tous, 1921 verhuisde hij naar Weimar waar het Bauhaus op dat moment Photography furore maakte. Van Doesburg infiltreerde de Bauhausbeweging en stak de studenten en leerkrachten aan met zijn radicale ideeën, niet geheel tot de zin van stichter Walter Gropius. Tijdens het Congres van Progressieve Artiesten in Dusseldorf (mei 1922) kwam hij in contact met Russische Constructivist El Lissitzky, de Hongaarse kunstenaar Moholy-Nagy en de Belgische schilder Karel Maes. Vanaf 1923 vestigde hij zich in Frankrijk, waar hij in 1930 het kunstcollectief Art Concret oprichtte, dat enkele maanden voor zijn overlijden vervelde tot Abstraction Création (19311936). Van Doesburgs radicale, flamboyante persoonlijkheid en steeds evoluerende visie maakten echter dat hij regelmatig in conflict kwam met andere kunstenaars en dat de gesmede relaties onder druk kwamen te staan. Na het schrijven van een nieuw kunstenaarsmanifest was hij vaak de eerste om de vooropgestelde regels opnieuw in vraag te stellen. Zo bekoelde zijn vriendschap met Mondriaan omdat Van Doesburg een grotere dynamiek in zijn werk wilde introduceren door middel van diagonale composities (de Contra-composities). Zo legde hij de basis voor een nieuwe kunststroming: het Elementarisme. De vooruitstrevende visie van Van Doesburg, zijn multidisciplinaire esthetiek, zijn zin voor dialoog en confrontatie en zijn geëngageerde activisme hebben bijgedragen tot de wereldwijde erkenning en uitstraling van De Nieuwe Beelding en de avant-gardekunst in het algemeen.
Jean Hélion, Composition, 1932 Oil on canvas © Musée de Grenoble
De tentoonstelling De caleidoscopische tentoonstelling presenteert Theo van Doesburg als een visionaire kunstenaar en fascinerende persoonlijkheid. Alle facetten van zijn multidisciplinaire oeuvre komen aan bod. De focus ligt daarnaast ook op de creatieve dynamiek die heerste tussen de verschillende kunstenaars van de avant-garde en de kruisbestuiving tussen de diverse disciplines die hieruit voortsproot. De bezoeker ontdekt zo’n 140 schilderijen, tekeningen, foto’s, tijdschriften, publicaties, meubels, maquettes en glasramen van Theo van Doesburg en zijn artistieke tijdgenoten. De tentoonstelling is thematisch-chronologisch opgebouwd en start in 1917 met de kunst en het gedachtengoed van de Nederlandse beweging De Stijl, en volgt dan het artistiek parcours van Van Doesburg doorheen Europa. Zo is er een hoofdstuk gewijd aan Dada en de artistieke uitwisselingen van I.K. Bonset - het pseudoniem van Van Doesburg - met dadaïstische kunstenaars als Kurt Schwitters, Jean Crotti, Picabia, Raoul Haussman en Thijs Rinsema. Verder ontdekt het publiek vroege abstracte films van o.a. Hans Richter en Viking Eggeling, evenals werken van de avantgarde kunstenaars die Van Doesburg inspireerden of waar hij mee samenwerkte, gaande van constructivisten zoals El Lissitzky, leerlingen van het Bauhaus als Karl Peter Röhl of Belgische kunstenaars als Victor Servranckx en Karel Maes. In de zaal gewijd aan de architectuur van de latere periode van de Stijl, komt het grootschalige project van het gebouw Aubette te Straatsburg aan bod. Theo van Doesburg, Hans Arp en Sophie Taeuber-Arp transformeerden het volledige interieur volgens de nieuwe geometrische principes. De reconstructie op schaal 1:4 van de zaal cinedancing ontworpen door van Doesburg belooft een blikvanger te worden. Tot slot is er aandacht voor de nieuwe kunstcollectieven die van Doesburg stichtte zoals het Elementarisme en Art Concret.
Georges Vantongerloo, Studie I, Brussel, 1920 Temperaaverf op papier en karton © MU.ZEE Oostende
Gerrit Rietveld, Rood-blauwe leunstoel, 1918 (ontwerp, uitvoering onbekend) Beukenhout, multiplex © Centraal Museum Utrecht
De tentoonstelling wordt samengesteld met kunstwerken uit de collecties van belangrijke Nederlandse musea, zoals het Stedelijk Museum te Amsterdam, het Van Abbe museum te Eindhoven, het Centraal museum te Utrecht of het Stedelijk Museum de Lakenhal te Leiden. Ook talrijke internationale musea zoals het Guggenheim te Venetië, Centre Pompidou te Parijs, het Winterthur Museum in Zwitserland of de Galleria Nazionale d'Arte Moderna te Rome verleenden hun medewerking, alsook grootschalige kunstgalerijen en privéverzamelaars.
Curator Gladys C. Fabre Gladys C. Fabre is kunsthistorica, curator en auteur, gespecialiseerd in het modernisme en de avantgarde van de 20e eeuw. Zij realiseerde als curator en wetenschappelijk adviseur verschillende internationale tentoonstellingen in o.a. Frankrijk, Duitsland, Spanje, Zwitserland en de VS. Recent was zij curator van de tentoonstellingen: Roar China! Lu Xun, Masereel en de avant-garde in China, 19191949 in MSK Gent (2009), Van Doesburg and the International Avant-garde (2009-2010) in het Stedelijk Museum De Lakenhal in Leiden en Tate Modern in London en van Electromagnetic. Modern Art in Northern Europe 1918-1931, in Henie Onstad Kunstsenter, Noorwegen en het Art museum of Estonia KUMU in Tallinn (2013-2014).
Nederlands Voorzitterschap De tentoonstelling wordt georganiseerd in het kader van het Nederlandse Voorzitterschap van de Raad van de Europese Unie. Tegelijk met Theo van Doesburg. Een nieuwe kijk op leven, kunst en technologie presenteert het Paleis voor Schone Kunsten ook een selectie van zo’n 85 originele etsen van de Hollandse meester Rembrandt van Rijn: Rembrandt in zwart-wit.
Victor Servranckx, Opus 11 (Ciné), 1920 Gouache on paper, Private collection
Theo van Doesburg, Counter-Composition V, 1924, Oil on canvas © Stedelijk Museum, Amsterdam
Events rond Theo van Doesburg RRRROM - THEO VAN DOESBURG REVISITED Film, muziek, performance & poëzie 08.03.2016 - 20:00 Tijdens een stormachtige soiree vol getikte film, muziek, performance en poëzie licht BOZAR het werk uit van I.K. Bonset, het literaire alter ego van de Nederlandse kunstenaar Theo van Doesburg. De klankdichter Jaap Blonk doet zijn dadaïstische verzen rondrazen in de ruimte en vangt ze op een speciaal voor de gelegenheid geperste 45 toerenplaat. Ondertussen improviseert een muzikant op Van Doesburgs strakke schilderijen. Avant-garde films uit de jaren ’20 laten een bijzonder creatieve periode uit de Europese kunstgeschiedenis zien. Tickets: € 9 – 7 (BOZAR-friends) Coproductie: deBuren Partner: Uitgeverij Het balanseer
FAMILY DAY (4+) rond Theo van Doesburg 13.03.2016, 10:00 > 17:00 Kom met je gezin naar de Family Day van BOZAR en geniet van een goed gevulde dag vol cultuur voor grootouders, ouders en kinderen. De Family Day van dit jaar staat in het teken van de Nederlandse kunstenaar Theo van Doesburg (1883-1931). In de tentoonstelling Theo van Doesburg. Een nieuwe vorm van leven, kunst en technologie dompel je je onder in zijn artistieke universum. In creatieve workshops die zijn verspreid over het Paleis voor Schone Kunsten maken je kinderen kleurige knipselkunst en experimenteren ze met vormen en kleuren uit de jaren twintig. Tickets: € 10 – 8 (BOZAR-friends) - € 6 (6 >12 jaar) (Toegangsticket tot de expo is inbegrepen) Steun: Nationale Loterij, ENGIE Foundation
ONTDEKKINGSTOCHT MET HET GEZIN DOOR DE EXPO 30.03.2016 — 14:30 > 16:00 06.04.2015 — 14:30 > 16:00 Je kent vast de rode, gele en blauwe rechthoeken van Piet Mondriaan, maar wist je ook dat hij samen met de Nederlandse kunstenaar Theo van Doesburg een nieuw ‘schoonheidsbewustzijn’ bedacht? Maak kennis met deze kleurige beeldtaal in het familieparcours en reis samen met de kindergids naar het begin van de twintigste eeuw. Je zal zien dat zijn vlakken en lijnen in felle kleuren niet alleen opdoken in schilderijen, maar ook in gebouwen, kledingstukken, meubels en interieurs. Tickets: € 14 - 12 (BOZAR-friends)- € 6 (6 >12 jaar) Productie: BOZAR STUDIOS Steun: Vlaamse Gemeenschap, Nationale Bank van België, Nationale Loterij, ENGIE (France), ENGIE Foundation
PRAKTISCHE INFORMATIE Theo van Doesburg Een nieuwe kijk op leven, kunst en technologie 26.02 > 29.05.2016 BOZAR Paleis voor Schone Kunsten, Ravensteinstraat 23, 1000 Brussel Open: Dinsdag tot zondag: 10u > 18u (donderdag: 10u > 21u) Gesloten: Maandag PRIJZEN Tickets: € 10-8 (BOZAR-friends) Combitickets: Theo van Doesburg + Daniel Buren: € 16-14 (BOZAR-friends) Theo van Doesburg + Rembrandt: € 12-10 (BOZAR-friends) Bezoekersgids: € 2-1 (BOZAR-friends) Audiogids volwassenen: € 3 Audiogids kinderen: Gratis bij aankoop van een toegangsticket CATALOGUS Theo van Doesburg Uitgever: Mercatorfonds & BOZAR BOOKS 3 aparte taalversies: FR / NL / ENG 288 pag, hardcover, 24 x 31 cm
BOZAR INFO& TICKETS
[email protected] - 0032 2 507 82 00 - www.bozar.be PERSCONTACT
[email protected] - T +32 2 507 83 89 - M. +32 479 98 66 07
