The use of ICT at elderly… A way to social (p)le(a)isure? Het zinvol invullen van vrije tijd en stimuleren van sociale contacten aan de hand van computergebruik in een woonzorgcentrum. Studiegebied Gezondheidszorg Opleiding Bachelor in de ergotherapie Campus Renaat de Rudderlaan Academiejaar 2012-2013 Promotors Mevrouw Ann De Jans, Verpleegkundige en animator Mevrouw Tatjana Roegiers, Ergotherapeut Student Jana Vanackere Howest, Renaat de Rudderlaan 6, 8500 Kortrijk
The use of ICT at elderly… A way to social (p)le(a)isure? Het zinvol invullen van vrije tijd en stimuleren van sociale contacten aan de hand van computergebruik in een woonzorgcentrum. Studiegebied Gezondheidszorg Opleiding Bachelor in de ergotherapie Campus Renaat de Rudderlaan Academiejaar 2012-2013 Promotors Mevrouw Ann De Jans, Verpleegkundige en animator Mevrouw Tatjana Roegiers, Ergotherapeut Student Jana Vanackere Howest, Renaat de Rudderlaan 6, 8500 Kortrijk
Woord vooraf Ik ben Jana Vanackere en deze bachelorproef is mijn afstudeeropdracht van mijn 3 jarige opleiding ergotherapie aan Howest te Kortrijk af. Ik hoop dat de resultaten van mijn onderzoek een meerwaarde kunnen betekenen voor de opleiding en het werkveld en in het bijzondere zij die geïnteresseerd zijn in ICT bij ouderen Het is eindelijk zover, ik mag mijn woord vooraf schrijven. Op dit moment heb ik een lange tijd gewacht. Het is een hele klus geweest en hiervoor wil ik graag aan enkele personen mijn dank betuigen. Om te beginnen wil ik mijn ouders bedanken, omdat ze mij de kans hebben gegeven om verder te studeren aan de hogeschool. Daarnaast wil ik de stageplaats woonzorgcentrum De Meers bedanken, omdat ze mij de kans hebben gegeven om deze bachelorproef uit te werken. Ook mijn oprechte dank aan Dhr. Lansheere Bart, directeur, omdat hij ervoor gezorgd heeft dat mijn bachelorproef wordt verder gezet. Ook aan het personeel van WZC De Meers een woord van dank. Zij namen dit project positief op en willen meewerken om de sessies verder te zetten. Bovendien wil ik mijn dank speciaal richten tot mijn promotors, Mevr. Roegiers Tatjana en Mevr. De Jans Ann, omdat zij me enorm steunden in dit project en me hebben bijgestaan met raad en daad. Tevens wil ik mijn interne begeleider, Mevr. Laurez Annick, bedanken voor de begeleiding tijdens het uitschrijven van deze bachelorproef. Ten slotte nog een speciaal woord van dank aan de personen die mijn eindwerk hebben gelezen en mijn vriend, Kevin Desloovere, die me steeds heeft gesteund tijdens deze periode.
Abstract Sleutelwoorden Ergotherapie – woonzorgcentrum – ouderen – ICT- zinvolle vrijetijdsbesteding – stimuleren van sociaal contact – enquête – COPM. ICT bij ouderen… Het is een tendens die alsmaar verder zal evolueren. In deze bachelorproef wordt er een antwoord geformuleerd op volgende vraag: kan computergebruik een meerwaarde leveren in de vrijetijdsbesteding en de contactname van ouderen in een woonzorgcentrum? De ergotherapeut werkt binnen een woonzorgcentrum aan het stimuleren en behouden van de mogelijkheden van de cliënt, voornamelijk op het gebied van wonen en vrije tijd. Het bevorderen van sociaal contact vormt hierbij een rode draad. Eerst werd er een enquête afgenomen waaruit bleek dat twaalf bewoners geïnteresseerd waren tot deelname. Daarna werd door afname van het Canadian Occupational Performance Measeure (COPM) gepeild naar specifieke verwachtingen van de bewoners. Per deelnemer werden tweemaal per week individuele sessies gegeven en dit gedurende een halfuur. De klemtoon werd gelegd op zinvolle vrijetijdsbesteding en het bevorderen van sociaal contact. De laptop werd aangepast aan de mogelijkheden van de cliënt (vb. gebruik van stickers, aangepaste muissnelheid, …) Afhankelijk van hun interesses leerden de cliënten werken met o.a. Digispel of Digitaal, Outlook of Gmail, Facebook en Skype. Om de impact van de sessies na te gaan, werd na 11 weken opnieuw een enquête en COPM afgenomen. Hieruit kan besloten worden dat het computergebruik een meerwaarde biedt.
Verklarende woordenlijst ADL
Activiteit van het dagelijks leven Dit zijn de handelingen die een persoon in het dagelijks leven verrichten. Deze bepaald de zelfredzaamheid van een persoon. (vb. zichzelf wassen, aan-en uitkleden, eten, …)
Afasie
Dit is een verworven taalstoornis ten gevolge van een hersenletsel.
Babyboomgeneratie
De grote bevolkingsgroep die vlak na de tweede wereldoorlog geboren is.
BOEBS
Blijf Op Eigen Benen Staan Dit is een project om aan valpreventie te werken.
CEMO
Centrum Empowerment in Ouderenzorg Deze organisatie werkt binnen de ouderenzorg met vernieuwende digitale toepassingen.
Conceptueel Het vermogen om problemen in een breed kader te plaatsen. Denken COPM
Canadian Occupational Performance Measure COPM is een cliëntgericht instrument dat ingaat op het dagelijks handelen. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen passieve en actieve vrijetijdsactiviteiten. De cliënt antwoordt op de vragen over het belang dat hij of zij hecht aan het dagelijks handelen. Hierdoor krijgt de ergotherapeut inzicht in de belangrijkste aandachtspunten.
CPPF
Canadian Process Practice Framework Dit is een procesmodel dat werd ontworpen voor ergotherapeuten.
CVA
Cerebrovasculair Accident Dit is een hersenletsel dat meestal veroorzaakt wordt door een bloedklonter. Verlamming en spasticiteit is hierbij een van de meest voorkomende verschijnselen.
CVO
Centrum voor volwassenonderwijs Dit is een instelling die verschillende opleidingen aanbiedt op niveau van secundair onderwijs en hoger beroepsonderwijs.
DigiSpel
Dit is een computerprogramma met verschillende oefeningen.
DigiTaal
Dit is een computerprogramma met oefeningen voor personen met afasie.
Domotica
De integratie van technologie en diensten om de kwaliteit van leven en wonen te verbeteren.
DVC
Dagverzorgingscentrum Dit biedt aan ouderen opvang en verzorging overdag. Er worden activatie-, revalidatie- en ontspanningsactiviteiten georganiseerd.
Dwarslaesie Dit is een beschadiging ter hoogte van het ruggenmerg, hierdoor kan iemand geheel of gedeeltelijk verlamd worden. Dyskinesie
Dit zijn onwillekeurige bewegingen en komen bij meerdere aandoeningen voor.
Executieve functies
Dit zijn de hoge controlefuncties in de hersenen, deze zorgen ervoor dat een persoon taken kan uitvoeren.
Fantoompijn Dit is een pijn die iemand ervaart na het amputeren van een lichaamsdeel. FOD
Federale Overheidsdienst Deze term is ontstaan na de herschikking van de organisatiestructuur van de federale Belgische administratie.
Gezond & Vitaal
Dit is een voorlichting- en bewegingsprogramma voor ouderen.
1
Gsm
Global System for Mobile Communications Dit is een middel om op een digitale en mobiele manier te telefoneren.
Hardware
Alle onderdelen van een computer die concreet zijn, m.a.w. die je kunt vastgrijpen. Voorbeelden: geheugen, moederbord, harde schijf, …
Hemiparese
Dit is een verzwakking van de spieren aan de linker- of rechterzijde van het lichaam.
Hemiplegie
Halfzijdige verlamming.
ICT
Informatie- en communicatietechnologie Hieronder horen informatiesystemen, telecommunicatie en computers.
LDC
Lokaal dienstencentra Dit is een ontmoetingscentrum die informatie, recreatieve en vormende activiteiten aanbiedt.
LOVO
LeefsituatieOnderzoek Vlaamse Ouderen
MOCA
Montral cognitive assessment Dit screeningsinstrument brengt de lichte cognitieve stoornissen in kaart.
MSN
Microsoft Network Dit is een programma waarin personen onderling kunnen praten met elkaar.
NAH
Niet aangeboren hersenletsel Dit zijn alle letsels aan de hersenen die ontstaan zijn na de geboorte.
NMBS
Nationale Maatschappij der Belgische Spoorwegen
OCMW
Openbaar Centrum voor Maatschappelijk Welzijn
Outlook
Dit is een software waarmee er wordt gemaild.
Paralyse
Dit is een volledige verlamming van een lichaamsdeel.
Pc
Personal computer
Poliomyelitis Dit is een infectieziekte en kan leiden tot spierverlammingen, spierverkortingen, misvorming van de onderste ledematen en meningitis (hersenvliesontsteking) Print Screen Dit is een schermopname via de computer. SCP
Sociaal Cultureel Planbureau Dit is een nationaal sociaalwetenschappelijk onderzoeksinstituut van de Nederlandse regering. Het onderzoekt ontwikkelingen in de maatschappij.
Skype
Dit is een middel waarbij je via de computer telefoneert met vrienden en familie. Hierbij telefoneer je door middel van een computer, webcam en micro.
Software
Dit is een ander woord voor computerprogramma’s.
Spasticiteit
Dit betekent een verhoogde spierspanning in de spieren of spiergroepen.
SSWO
Schaal Subjectief Welzijn Ouderen Dit is een Nederlands vragenlijst bestaande uit 32 items. Dit wordt gebruikt indien er gegevens over het algemene welzijn en specifieke aspecten nodig zijn. (vb. de ervaren contacten, zelfwaardering, …)
Syndroom van Korsakoff
Dit is een blijvende geheugenstoornis veroorzaakt door langdurig alcoholgebruik en vitamine B1-tekort.
Thenapa
Dit is een organisatie op Europees niveau die gericht is op het gezond ouder worden.
Touchscreen Aanraakscherm Touchpad
Dit is een aanrakingsgevoelig oppervlak waarmee de cursor verplaatst kan worden op het scherm van de laptop.
Trackball
Een trackball is een omgekeerde muis met een gedeeltelijk blootliggende en uitstekende kogel. Door de kogel met de vingers, duim of handpalm te bewegen wordt de cursor op het beeldscherm verplaatst.
Tv VE
Televisie Vlaams Ergotherapeutenverbond Dit is een portaalsite waar ergotherapeuten, afgestudeerden en studenten elkaar kunnen contacteren in verband met vragen, informatie, ideeën uitwisselen en de werking van de beroepsvereniging.
VONK3
Vlaams Onderzoek- en Keniscentrum derde leeftijd.
VisuoDe vaardigheid om een figuur perfect na te tekenen. constructieve vaardigheden VLOE
Vlaams overleg ergotherapie Dit is een overlegorgaan met de Vlaamse hogescholen en het Vlaams Ergotherapeutenverbond.
VUB
Vrije Universiteit Brussel
WII
Dit is een spelcomputer van Nintendo, door middel van de afstandsbediening kunnen de oefeningen uitgevoerd worden.
WWW
World Wide Web Is het bekendste onderdeel van internet, d.m.v. een webbrowser kunnen informatiepagina’s met allerlei onderwerpen geopend worden.
WZC
Woonzorgcentrum
Inhoudsopgave Woord vooraf Abstract Sleutelwoorden Verklarende woordenlijst Inleiding Hoofdstuk 1: Ouderen ............................................................................................................. 8 1.1
Lichamelijk verouderen ............................................................................................... 8
1.2
Sociologische aspecten van de veroudering ................................................................ 9
1.2.1
Familierollen ........................................................................................................ 9
1.2.2
Rollen met betrekking tot de productiviteit........................................................ 10
1.2.3
Ontwikkelingstaken ............................................................................................ 11
1.2.4
Sociale netwerken en eenzaamheid .................................................................... 12
1.3
De verhuis naar een woonzorgcentrum ..................................................................... 13
Enkele oorzaken waardoor verhuizen naar een woonzorgcentrum noodzakelijk wordt: ..... 13 1.4
Positie binnen de maatschappij.................................................................................. 13
1.5
Demografie ................................................................................................................ 14
Hoofdstuk 2: Vrijetijdsbesteding en sociaal contact ........................................................... 15 2.1
Vrijetijdsbesteding ..................................................................................................... 15
2.2
Onderzoek door de Vrije Universiteit Brussel .......................................................... 15
2.3
Dimensies .................................................................................................................. 17
2.4
Sociaal contact ........................................................................................................... 17
2.5
Maatschappelijk beeld ............................................................................................... 18
2.6.1
Subschaal sociale contacten ............................................................................... 19
Hoofdstuk 3: Digitaal tijdperk .............................................................................................. 22 3.1
Twee trends................................................................................................................ 22
3.2
Digitale kloof ............................................................................................................. 22
3.2.2
Digitale kloof 2e graad ....................................................................................... 23 1
3.3
Schets van de problematiek ....................................................................................... 23
3.3.2
Toegangsvoorwaarden ....................................................................................... 24
3.3.3
Hulpbronnen ....................................................................................................... 26
Hoofdstuk 4: Surfende ouderen ............................................................................................ 28 4.2
Computerbezit ........................................................................................................... 29
4.3
Gebruiksvriendelijkheid ............................................................................................ 31
4.4
Internet in een woonzorgcentrum .............................................................................. 31
4.4.1 4.5
Begeleiding bij ouderen die ICT gebruiken ....................................................... 32
Meerwaarde van ICT bij ouderen .............................................................................. 33
4.5.1
Autonomie .......................................................................................................... 33
4.5.3
Wonen ................................................................................................................ 34
4.5.5
Sociale contacten ................................................................................................ 35
4.5.6
Vrije tijd ............................................................................................................. 35
4.5.7
Informatie .......................................................................................................... 36
4.6
Toekomst en beleid binnen ICT ................................................................................ 36
4.7
Projecten .................................................................................................................... 37
4.7.1
Nationaal ............................................................................................................ 37
4.7.2
Internationaal ...................................................................................................... 37
4.8
Studiedag ................................................................................................................... 39
4.9
Interview met Nicky De Munster ............................................................................. 39
Hoofdstuk 5: Ergotherapie .................................................................................................... 41 5.1
Definitie ..................................................................................................................... 41
5.1.1
Doel ................................................................................................................... 41
5.2
Visie ........................................................................................................................... 41
5.3
Handelingsgebieden.................................................................................................. 42
5.3.1
Wonen ............................................................................................................... 42
5.3.2
Vrije tijd ............................................................................................................ 42
5.4
Ergotherapie bij vrijetijdsbesteding .......................................................................... 44
5.5
Beroepsrollen ............................................................................................................ 45
5.5.1
Observator ......................................................................................................... 45
2
5.5.2
Assessor ............................................................................................................. 45
5.5.3
Behandelaar ....................................................................................................... 45
5.5.4
Adviseur ............................................................................................................. 45
5.5.5
Manager .............................................................................................................. 46
5.5.6
Teamplayer ......................................................................................................... 46
5.5.7
Onderzoeker ....................................................................................................... 46
5.6.
Conclusie ................................................................................................................... 46
Hoofdstuk 6: Aanvang van de bachelorproef ...................................................................... 48 6.1
Missie......................................................................................................................... 48
6.2
Woonzorgcentrum De Meers..................................................................................... 48
6.3
Gegevens ................................................................................................................... 49
6.4
Afdelingen ................................................................................................................. 49
6.5
Ergotherapeutisch aanbod.......................................................................................... 50
6.6
Voorbereiding ............................................................................................................ 50
6.6.1
Resultaten eerste afname enquêtes ..................................................................... 51
Hoofdstuk 7: Voorstelling cliënten ....................................................................................... 55 7.1
Voorstelling aan de hand van een procesmodel ........................................................ 55
Cliënt: F.D. ........................................................................................................................... 56 Cliënt: M.L. .......................................................................................................................... 58 Cliënt: J.D. ............................................................................................................................ 60 Cliënt: E.D. ........................................................................................................................... 63 Cliënt: L.A. ........................................................................................................................... 65 Hoofdstuk 8: Voorstelling van de sessies bij de cliënten..................................................... 70 8.1
Voorstelling sessies algemeen ................................................................................... 70
8.1.1
Muisoefeningen .................................................................................................. 70
8.1.2
Trainen op het toetsenbordgebruik ..................................................................... 71
8.1.3
Personaliseren..................................................................................................... 71
8.1.4
Google ................................................................................................................ 71
8.1.5
DigiSpel en DigiTaal .......................................................................................... 71
8.1.6
Puzzelland .......................................................................................................... 74
3
8.1.7
Outlook ............................................................................................................... 74
8.1.8
Skype .................................................................................................................. 74
8.1.9
Overzicht programma’s ...................................................................................... 75
8.2
Aanpassingen ............................................................................................................. 76
8.2.1
Trainen op het toetsenbordgebruik ..................................................................... 76
8.2.2
Stickers ............................................................................................................... 76
8.2.3
Extra grote cursor ............................................................................................... 77
8.2.4
Vergroot scherm ................................................................................................. 77
8.2.5
Handleiding ........................................................................................................ 77
8.2.6
Individuele aanpassingen ................................................................................... 77
8.2.3
Overzicht aanpassingen ...................................................................................... 83
8.3
Bespreking sessies per cliënt ..................................................................................... 84
8.3.1
F.D. ..................................................................................................................... 84
8.3.2
M.L. .................................................................................................................... 94
8.3.3
J.D. ................................................................................................................... 102
8.3.4. E.D. ....................................................................................................................... 110 8.3.5 8.4
L.A.................................................................................................................... 120
Individuele aanpassingen ......................................................................................... 126
8.4.1
Muisoefeningen ................................................................................................ 126
8.4.1
Handleidingen personeel .................................................................................. 127
8.4.2
Kaartje met persoonlijke gegevens .................................................................. 127
8.4.3
Problemen bij Google....................................................................................... 128
8.5
Resultaten tweede afname COPM ........................................................................... 128
8.5.1 8.6
Conclusie .......................................................................................................... 130
Resultaten tweede afname enquêtes ........................................................................ 130
8.6.1
Conclusie .......................................................................................................... 134
8.7 Implementatie van het computergebruik in het WZC na het eindigen van het project……………………………………………………………………………………..135 8.8
Algemeen besluit ..................................................................................................... 136
Bronvermelding .................................................................................................................... 138 Boeken ................................................................................................................................ 138 4
Artikelen ............................................................................................................................. 138 Webpagina .......................................................................................................................... 139 Persoonlijk communicatie .................................................................................................. 141 Document............................................................................................................................ 142 Lijst met figuren en tabellen ............................................................................................... 143 Figuren ................................................................................................................................ 143 Tabellen .............................................................................................................................. 145 Bijlagen .................................................................................................................................. 149
5
Inleiding Vanuit mijn persoonlijke interesses is het idee ontstaan om ICT te introduceren bij ouderen. Het gebruiken van computergestuurde technologie en software in de ergotherapie is vooral gekend binnen het gebied van fysieke- en ontwikkelingsproblematiek. Maar hoe zit het binnen de ouderenzorg? Nochtans heeft een ergotherapeut zijn kennis over de doelgroep. Samen met Mevr. Linda Nuyttens, docent ergotherapie en gespecialiseerd in geriatrische problematiek, werden de mogelijkheden afgetoetst. Tegenwoordig worden er verschillende computercursussen aangeboden aan ouderen, maar dan vooral gericht op lokale dienstencentra (LDC). De ouderen moeten zichzelf kunnen verplaatsen naar de computercursus, waardoor dit voor ouderen in een woonzorgcentrum (WZC) onmogelijk wordt om hieraan deel te nemen. Vandaar dat er werd geopteerd om deze bachelorproef uit te werken in een WZC. We proberen een antwoord te formuleren op volgende vragen: kan computergebruik een meerwaarde leveren in de vrijetijdsbesteding en het contact name van ouderen in een woonzorgcentrum? Is de ergotherapeut dan de geschikte persoon om deze methodiek te implementeren? De doelstellingen zijn dus vooral gericht op vrijetijdsbesteding en contact name, omdat de ergotherapeut hier voornamelijk werkt op handelingsgebied van wonen en vrije tijd. Door afname van enquêtes en het Canadian Occupation Performance Measure (COPM) zijn 12 geïnteresseerde bewoners geselecteerd. Per deelnemer werden tweemaal per week individuele sessies gegeven en dit gedurende een halfuur. De laptop werd aangepast aan de mogelijkheden van de cliënt (vb. gebruik van stickers, aangepaste muissnelheid, …) Afhankelijk van hun interesses leerden de cliënten werken met o.a. Digispel of Digitaal, Outlook of Gmail, Facebook en Skype. Daarnaast werd er voor iedere deelnemer een individuele handleiding gemaakt. Hierin werden de verschillende programma’s stap voor stap uitgelegd. Deze kunnen gebruikt worden in de sessies die verder gegeven worden door de ergotherapeuten
6
Theoretisch gedeelte
7
Hoofdstuk 1: Ouderen ‘’ De ouderen begrijpen de nieuwe dingen. Maar alleen de jongeren kennen de namen.’’ (Theys, 1927) De bachelorproef wordt uitgewerkt in een woonzorgcentrum, vandaar dat er in dit hoofdstuk een duidelijk beeld geschetst worden van deze doelgroep.
1.1 Lichamelijk verouderen Lichamelijke veroudering is een biologisch verouderingsproces met een erfelijk fundament. Dit proces is irreversibel, onomkeerbaar: we worden allemaal ouder. Het verouderingsproces kunnen we opsplitsen in 2 vormen, namelijk het primaire en het secundaire verouderingsproces. Rimpels krijgen, dunner haar krijgen, vermindering van de spierkracht, zintuigen die minder goed functioneren, … zijn allemaal kenmerken van het primaire verouderingsproces. Dit zijn normale verouderingsverschijnselen die we niet kunnen tegenhouden. Aandoeningen als artrose, hart- en vaatziekten, diabetes, … zijn kenmerken van het secundaire verouderingsproces. Dit kunnen we wel positief beïnvloeden, namelijk door er een gezonde levensstijl op na te houden. Er bestaan preventieprogramma’s (vb. bewegingsprogramma’s: Gezond & Vitaal, BOEBS, Thenapa, …) waardoor we het secundair verouderingsproces kunnen tegenhouden. Door zulke programma’s te volgen, hebben we onze levensverwachting verhoogd. Sommige gerontologen spreken ook van een tertiaire veroudering (pulmonaire aandoeningen, CVA, hartfalen, …), wat een snelle achteruitgang van het lichaam betekent. Dit kunnen we niet kunnen tegenhouden en maken vele ouderen door op het einde van hun leven. In deze fase komen ouderen vaak in een woonzorgcentrum terecht. (Baert, 2006)
8
1.2 Sociologische aspecten van de veroudering Belangrijke voorvallen zorgen ervoor dat ouderen een groep vormen met eigen sociale normen en waarden. Gezamenlijke waarden vormen een eigenschap van deze groep. Dit zijn de maatstaven, waarmee het eigen gedrag en dat van anderen worden geëvalueerd. (Eulderink, Heeren, Knook & Ligthart, 2004)
1.2.1 Familierollen 1.2.1.1
Inleiding
Familiebanden staan bij ouderen op de eerste plaats, maar tijdens het verouderingsproces kunnen deze banden wijzigen. Ze kunnen toenemen in aantal, intenser worden of zelfs volledig wegvallen. (Audenaert, in: Jacobs e.a., 2004) 1.2.1.2 Partnerrollen In Vlaanderen is van de 55-plussers 69% getrouwd, 21% verweduwd, 5% gescheiden en 5% nooit getrouwd. Op 80-jarige leeftijd zijn ouderen meer verweduwd dan getrouwd, dit fenomeen heet de scharnierleeftijd. Uit de samenstelling van huishoudens zijn volgende cijfers bekend: 58% leeft samen met een partner, 22% verblijft alleen, 12% verblijft samen met partner en kinderen, 4% verblijft samen met kinderen en 5% verblijft samen met familie of niet- bloedverwanten. (Audenaert, in: Jacobs e.a., 2004) 1.2.1.3 Ouderrol Uit cijfers blijkt dat 10% van de ouderen ( 55-90 jaar) een kind heeft gehad, dat intussen al overleden is. 13% heeft geen kinderen (meer), 22% heeft 1 kind, 30% heeft 2 kinderen en 19% van de ouderen heeft 3 kinderen. (Audenaert, in: Jacobs e.a., 2004) De relatie met de kinderen verandert doorheen de levensloop van een oudere. In de eerste plaats zullen we onze kinderen opvoeden en ondersteunen en trachten de ontwikkelingstaken en rollen aan te leren (parentale maturiteit).
9
Omdat de kinderen op een gegeven moment zelf voor hun ouders moeten gaan zorgen, kunnen deze taken omgewisseld worden. Hierdoor ontstaat een transitie (overgang naar een nieuwe toestand) in de relatie van de kinderen ten aanzien van de ouders (filiale maturiteit). (Vanderleyden, in: Jacobs e.a., 2004; Mahieu & Marcoen, 1999). De term filiale maturiteit betekend volgens Marcoen: ‘’ Met genegenheid en plichtsgevoel bereid zijn om vrijwillig hulp te verlenen aan zijn ouders en deze hulp ook effectief geven zonder zijn autonomie te verliezen in een wederkerige relatie met de ouders en in de context van een goed functionerend familieverband. ‘‘ (Marcoen, Grommen & Van Ranst, 2006) 1.2.1.4 (Over) grootouderrol Grootouder zijn, is de duidelijkste rol voor ouderen en zij ervaren dit als een positieve rolinvulling. De kleinkinderen zijn van groot belang bij de grootouders, want ‘ze zijn een stukje van jezelf’ of ‘daar leef ik voor, ze zijn mijn hoogste goed’, zijn veelvoorkomende uitspraken die we uit de mond van grootouders horen. Dat scholen grootouderfeesten organiseren, versterkt de maatschappelijke acceptatie van deze rol nog. (Audenaert, in: Jacobs e.a., 2004) Er bestaat een grote affectieve band tussen de ouderen en hun kleinkinderen. Ze hebben tijd om veel aandacht te geven aan de kleinkinderen. Verwennen mag volgens experts en is ook deel van de grootouderrol. Hierbij is het ook van belang dat ze kunnen functioneren als vertrouwenspersoon, want het kleinkind kan dingen vertellen aan de grootouder die thuis moeilijker bespreekbaar zijn. De grootouder zal deze innige relatie appreciëren. Op opvoedkundig vlak willen grootouders ook waarden en normen meegeven aan het kleinkind. Ze willen de band met vroegere generaties garanderen en vertellen dan ook graag over hoe het vroeger was. (Vanderleyden, in: Jacobs e.a., 2004)
1.2.2 Rollen met betrekking tot de productiviteit 1.2.2.1 Gepensioneerde Op pensioen gaan betekent een nieuwe rol. Het is een proces dat start met de voorbereiding om met pensioen te gaan en ophoudt als de persoon stopt met werken.
10
Het verloop van dit proces is afhankelijk van enkele elementen:
de mate van voorbereiding;
de leeftijd;
de aard van het werk;
de aard van het bedrijf;
de tevredenheid over de beroepsloopbaan;
de financiële aspecten;
persoonskenmerken zoals flexibiliteit, intelligentie en sociale integratie.
Pensionering kan mentale stoornissen teweegbrengen, bijvoorbeeld depressies. Dit kan grotendeels opgevangen worden door de vrije tijd op een zinvolle manier te besteden en hierdoor nieuwe hobby’s te creëren. De oudere kan pensionering zien als een moment om de activiteiten waarvoor geen tijd was tijdens de carrière nu wel uit te oefenen.
1.2.3 Ontwikkelingstaken Marcoen en Grommen hebben in 2006 de ontwikkelingstaken in acht onderdelen opgesplitst. Deze taken krijgen elk een eigen invulling afhankelijk van de leeftijd die de persoon heeft. De verschillende onderdelen berusten op:
gezondheid;
wonen;
huwelijk;
gezin;
familie;
beroep en vrije tijd;
sociale en politieke rol;
persoonlijkheidsontwikkeling;
tijd en het bestaan.
Hieronder wordt er meer uitleg gegeven rond de onderdelen die van belang zijn voor de sociale contacten en de vrije tijd bij ouderen.
11
1.2.3.1 Huwelijk, gezin en familie Onder deze ontwikkelingstaak verstaat men dat de oudere zijn levensstijl coördineert met zijn echtgenoot en hun gezin tegemoetkomt. Het verouderingsproces gebeurt zelden alleen, want de echtgenoot en familie zijn hierbij betrokken. Ouderen nemen zowel de zorg op van elkaar, alsook van hun kleinkinderen. Dit komt omdat hun kinderen allebei werken en het comfortabeler is voor hen om de kleinkinderen naar de grootouders te brengen. Bij het overlijden van de partner wordt de oudere geconfronteerd met een omwenteling. Op dat moment is de oudere verplicht om zijn/haar leven opnieuw te organiseren (alleen-zijn) 1.2.3.2 Beroep en vrije tijd Onder deze ontwikkelingstaak verstaat men de evolutie van productiviteit naar een vrijetijdsbesteding. Deze evolutie wordt als ingrijpend beschouwd door de ouderen, want na de arbeid moeten ze hun vrije tijd zinvol besteden. Dit betekent een zoektocht naar hobby’s en interesses die ze kunnen uitvoeren binnen hun vrije tijd. 1.2.3.3 Sociale en politieke rol Een oudere heeft naast een partner en familie ook een verscheidenheid aan andere sociale contacten. Er wordt van de oudere verwacht dat hij zijn functie blijft vervullen in de politieke, sociale en maatschappelijke context. Binnen de sociale context wordt van de oudere verwacht dat hij zijn contacten blijft onderhouden. In dit proces wordt verwacht dat hij weet dat een deel van die contacten zal overlijden. (Marcoen & Grommen, 2006)
1.2.4 Sociale netwerken en eenzaamheid Veroudering heeft vaak als gevolg dat sociale contacten afnemen. Het overlijden van een partner of leeftijdsgenoot kan ervoor zorgen dat het sociale netwerk verkleint. Er bestaan een heel aantal factoren die deze sociale isolatie stimuleren, zoals: de woonsituatie, angst om over straat te wandelen, vermindering van mobiliteit, verhuis van kinderen, overlijden van kennissen of vrienden, ...
12
Ouder worden brengt meer risico op eenzaamheid met zich mee. Dit is allemaal het gevolg van verminderde sociale relaties, wat zijn beurt ertoe leidt dat de oudere een onaangenaam gevoel heeft, dit leidt vaak zelfs tot depressie en suïcide. (Eulderink, Heeren, Knook & Ligthart, 2004)
1.3 De verhuis naar een woonzorgcentrum 6 % van de ouderen verhuist naar een woonzorgcentrum. Dit is een heel beperkt aantal. De voornaamste oorzaak hiervan is dat de oudere niet meer zelfstandig kan thuis wonen. Enkele oorzaken waardoor verhuizen naar een woonzorgcentrum noodzakelijk wordt:
Toenemende afhankelijkheid binnen de omgeving van de oudere, waardoor de hulpvraag niet meer beantwoord worden door de thuis- en mantelzorg.
De aanwezigheid van psychische factoren: suïcidepogingen, depressie, …
Het huis is niet meer aangepast aan de noden van de oudere.
Partnerverlies.
Een ziekenhuisopname van de oudere.
Het is niet meer verantwoord of veilig dat de oudere alleen woont. Die kan bijvoorbeeld door de aandoening dementie het gas vergeten dicht te draaien. (Baert, 2006)
1.4 Positie binnen de maatschappij Er zijn aangeboren en zelf verworven factoren die de ouderen een positie geven binnen de maatschappij. Enkele voorbeelden van aangeboren factoren zijn: geslacht, omgeving, familie, … De zelf verworven factoren zijn de opleiding, interesses en ambities. Regelmatig verandert de positie in het leven van een mens, dit betekent dat we eerst kind zijn, vervolgens adolescent, volwassen, ouder, grootouder, ... Bij een positie horen rechten en plichten. Bij het ouder worden nemen die posities af. Dit wordt vooral veroorzaakt wordt door de afnemende gezondheid. Hierdoor kunnen ouderen minder actief deelnemen aan de activiteiten van verenigingen en clubs.
13
Het verlies van de levenspartner kan ervoor zorgen dat de oudere zijn rol niet meer kan vervullen binnen de maatschappij. Het verlies brengt een aantal gevoelens met zich mee zoals: nutteloosheid, zinloosheid en machteloosheid. (Eulderink, Heeren, Knook & Ligthart, 2004)
1.5 Demografie Ieder jaar stijgt onze levensverwachting, we leven ieder jaar een half jaar langer. In 2050 zou de gemiddelde levensduur van een mens 86,38 jaar zijn. (Fod. Economie, 2009) Momenteel is de huidige levensverwachting bij mannen 79 jaar en bij vrouwen 84 jaar. Er is ook een stijging merkbaar in het aantal 65-plussers. Er is sprake dat in 2030 24,3% van de Belgische inwoners ouder zal zijn dan 65. De levensverwachting in 2030 is 82 jaar bij mannen en 86 jaar bij vrouwen. (Fod. Economie, 2009) Er is een sterke vergrijzing aanwezig binnen België en deze zal blijven toenemen. Er is zelfs sprake van een dubbele vergrijzing, want de 65-plussers worden ouder. Hierdoor neemt de hoeveelheid 100-jarigen zichtbaar toe. (Baert, 2006)
14
Hoofdstuk 2: Vrijetijdsbesteding en sociaal contact ‘’De waarde van een mens herkent men aan wat hij met zijn vrije tijd weet te doen.’’ (Waggelr, z.j.) In dit hoofdstuk wordt de vrijetijdsbesteding en het sociaal contact verder besproken. Aan de hand van verschillende onderzoeken komt voornamelijk het maatschappelijk beeld en het contact aan bod.
2.1 Vrijetijdsbesteding Doorheen de jaren is er een evolutie merkbaar binnen de vrijetijdsbesteding van de ouderen. Er zijn nieuwe activiteiten die ouderen uitoefenen tijdens hun vrije tijd zoals: fysieke en sportactiviteiten, artistieke en intellectuele activiteiten. Bovendien is er ook een groter cultuuraanbod. (Houben, Audenaert & Mortelmans, 2004) Ouderen gaan vaak een sport beoefenen tijdens hun vrije tijd. Ruim 45% is lid van een sportvereniging. Maar zowat de helft van de 55-plussers voldoen dan weer niet aan de verwachte normen van de dagelijkse beweging. (Schnabel, 2006) Deze evolutie kan toegewezen worden aan de structurele veranderingen in de levensloop en levensomstandigheden. Bijkomende oorzaken zijn vervroegde pensionering, toegenomen levensverwachting en een hoger opleidings- en inkomensniveau. (Houben, Audenaert & Mortelmans, 2004) Vrijetijdsbesteding hangt af van de maatschappelijke positie en levensfase waarin iemand zich bevindt. We zien bij ouder wordende mensen dat de uren die ze aan arbeid besteden, daalt. Als je dit in een grafiek zou plaatsen, dan zien we een glijdende schaal die bij de leeftijd van circa 70 jaar het nulpunt bereikt. (Schnabel, 2006)
2.2
Onderzoek door de Vrije Universiteit Brussel
In 2005 werd er een onderzoek uitgevoerd door de Vrije Universiteit Brussel (VUB) naar de vrijetijdsbesteding bij thuiswonende ouderen. Hieruit blijkt dat mannen tussen 60 en 79 jaar op een weekdag gemiddeld 7 uur en 24 minuten vrije tijd hebben. Op een weekenddag hebben ze gemiddeld 8 uur en 2 minuten vrije tijd. 15
Vrouwen hebben doorgaans gemiddeld 6 uur en 7 minuten vrije tijd op een weekdag en op een weekenddag 6 uur en 45 minuten vrije tijd. In onderstaande tabel bevinden zich de cijfers van het onderzoek over de vrijetijdsbesteding van ouderen. Tabel 1: Cijfers van het vrije tijdsonderzoek bij mannen uitgevoerd door de VUB (eigen bewerking van vrijetijdsbesteding, 2005)
Vrijetijdsbesteding van mannen (tussen de 60 en 79 jaar) Totale vrijetijdsbesteding (sociale participatie - vrije tijd) Totaal sociale participatie Vrijwilligerswerk en ander verenigingsleven Samenzijn met vrienden en telefoneren Verzorging en hulp aan gezinsleden Totaal vrije tijd Hobby en spel Sport en training Recreatie Uitgaan Cultuur en ontspanning Tv en video Muziek beluisteren Lezen Lezen dag-, week-, maand-, kwartaalbladen Lezen van boeken Lezen van andere gespecificeerde lectuur (reclame, brochure, …) Lezen niet gespecifieerd
Werken met pc (surfen, e-mailen en chatten)
Gem./week Weekdag
Zaterdag of zondag
53u05 11u32 01u57 08u43 00u51 41u33 02u57 01u08 03u41 00u19 00u45 24u04 00u52 06u24
07u24 01u31 00u16 01u08 00u07 05u52 00u24 00u09 00u27 00u02 00u03 03u26 00u07 00u59
08u02 01u56 00u18 01u30 00u07 06u05 00u28 00u11 00u42 00u03 00u13 03u25 00u06 00u44
03u11 01u16 00u10 01u46
00u29 00u11 00u01 00u16
00u20 00u09 00u01 00u12
01u14
00u11
00u07
Tabel 2: Cijfers van het vrije tijdsonderzoek bij vrouwen uitgevoerd door de VUB (eigen bewerking van vrijetijdsbesteding, 2005)
Vrijetijdsbesteding van vrouwen (tussen de 60 en 79 jaar) Totale vrijetijdsbesteding (sociale participatie - vrije tijd) Totaal sociale participatie Vrijwilligerswerk en ander verenigingsleven Samenzijn met vrienden en telefoneren Verzorging en hulp aan gezinsleden Totaal vrije tijd Hobby en spel Sport en training Recreatie Uitgaan Cultuur en ontspanning Tv en video Muziek beluisteren
Gem./week Weekdag
44u10 10u50 00u57 08u55 00u57 33u20 02u40 00u41 02u11 00u07 00u34 21u47 00u38
06u07 01u23 00u06 01u08 00u08 04u44 00u22 00u06 00u14 00u00 00u03 03u10 00u05
Zaterdag of zondag
06u45 01u56 00u12 01u35 00u07 04u49 00u23 00u05 00u28 00u01 00u08 02u58 00u04 16
Lezen Lezen dag-, week-, maand-, kwartaalbladen Lezen van boeken Lezen van andere gespecificeerde lectuur (reclame, brochure, …) Lezen niet gespecifieerd
Werken met pc (surfen, e-mailen en chatten)
04u19
00u37
00u36
01u37 01u22 00u06 01u12
00u14 00u11 00u01 00u10
00u13 00u12 00u00 00u09
00u16
00u02
00u01
2.3 Dimensies Volgens het Sociaal Cultureel Planbureau (SCP) zijn er verschillende dimensies binnen vrijetijdsbesteding.
Ontplooiingsdimensie betekent onszelf kunnen ontwikkelen, iets doen waar we goed in zijn, iets bereiken en iets nieuws aanleren. De jongeren (16- 34 jaar) hechten meer waarde aan deze dimensie dan de ouderen (+ 55 jaar).
2.4
Onder Ontspanningsdimensie verstaan we luieren, winkelen, geen rekening houden met anderen (doen wat ze zelf willen), … Aan deze dimensie wordt de minste waarde aan besteed en dit zowel door jongeren als ouderen. Er zijn wel een aantal accentverschillen merkbaar: ouderen hechten minder belang aan luieren, terwijl jongeren het belangrijk vinden om geen rekening te houden met anderen
Mensen ontmoeten, iets doen wat zinvol is voor de maatschappij en initiatief nemen behoort tot sociale dimensie en is van belang bij alle leeftijdsgroepen.
Vrijheidsdimensie is het belangrijkste en meest gewaardeerd aspect bij alle leeftijdsgroepen. Dit betekent zonder druk, zelf geselecteerde en interessante activiteiten uitvoeren.
Sociaal contact
‘’ Internet is de enige plaats waar mensen nog kunnen communiceren. ‘’ (Onderlinden, z.j.) Sociaal contact hebben is voor iedereen van groot belang, maar vooral voor ouderen is het erg belangrijk door een verhoogde kans op lichamelijke, psychische en/ of sociale beperkingen (verlieservaringen op allerlei vlakken, verminderde mobiliteit, niet (meer) actief zijn op de arbeidsmarkt, …). Behalve die beperkingen zijn er ook gunstige factoren zoals het gevoel van vrij zijn en genieten, waardoor er nieuwe contacten ontstaan of bestaande contacten intenser worden. (Vanderleyden & Audenaert, 2004)
17
2.5
Maatschappelijk beeld
De maatschappij associeert ouder worden met het verlies van sociale contacten. Ouderen moeten zich in een situatie bevinden van eenzaamheid en isolement om deel te kunnen nemen aan de doelgroep ouderen. De Jong en Gierveld (1999) omschrijven het begrip eenzaamheid als “het subjectief ervaren van een onplezierig of ontoelaatbaar gemis van kwaliteit van bepaalde sociale relaties.‘’ (Gierveld, 1999) Door de daling van het aantal meer-generatie-gezinnen wordt afgeleid dat meer ouderen alleen wonen en zich vaker eenzaam voelen. De reorganisatie van de samenlevingsvormen hoeft niet te leiden tot sociaal isolement van de ouderen. Uit een onderzoek van de studiedienst van de Vlaamse regering blijkt dat de 55-plussers minder deelnemen aan het maatschappelijk leven dan de jongere leeftijdsgroepen. Er is een daling merkbaar bij het lidmaatschap van verenigingen (44,9% bij 55-plussers) en bij de cultuurparticipatie (60,7% van de 55-plussers heeft minstens 1 activiteit bijgewoond). Jongere ouderen, samenwonende ouderen en hoogopgeleide ouderen gaan meer naar de cinema, een toneelvoorstelling, de opera of een concert dan de anderen. Die verminderde maatschappelijke participatie betekent niet dat de 55-plussers zich eenzaam of geïsoleerd voelen. Integendeel, ze scoren hoogst voor sociaal contact met buren en familie. Tijdens deze studie werd er vastgesteld dat het internetgebruik daalt naarmate de leeftijd stijgt, namelijk 42% van de 55-plussers gebruikt internet. De federale regering heeft zich echter in het regeerakkoord tot doel gesteld, het gebruik van het internet bij alle bevolkingsgroepen te stimuleren en te laten stijgen. Deze studie werd uitgevoerd in het teken van het ‘Europees Jaar van actief ouder worden en solidariteit tussen de generaties’ en de voorbereiding op de vergrijzing. (Sociaal contact bij ouderen, 2013) Er werd een onderzoek uitgevoerd in de loop van 2001- 2002 door LeefsituatieOnderzoek Vlaamse Ouderen (LOVO). De doelgroep van dit onderzoek was personen tussen 55 en 90 jaar. Tijdens het onderzoek zijn verschillende aspecten van het dagelijks leven aan bod gekomen zoals de graad van functioneren, ondersteuning, gezondheid, zorgvoorkeuren, vrije tijd en ontspanning, woonwensen en woonsituatie, relaties en sociale contacten …. Hieruit blijkt dat meer dan 70% van de personen zich nooit eenzaam voelt. 18
Hieronder worden een aantal bevindingen uit het onderzoek beschreven:
Een groot deel van de alleenstaande ouderen voelt zich niet eenzaam en bevindt zich ook niet in een sociaal isolement.
Geïsoleerde ouderen voelen zich niet eenzaam.
50% van de eenzame ouderen leeft alleen.
Er is minder eenzaamheid bij oudere koppels, dan bij ouderen die inwonen bij kinderen of familie.
Ouderen die nooit getrouwd zijn voelen zich minder eenzaam dan weduwen en weduwnaars.
Alleenwonende vrouwen zijn vaker eenzaam dan alleenwonende mannen. (Geenen, z.j.)
2.6
Subjectief welbevinden
LOVO heeft tijdens hun onderzoek naar de leefsituatie van de ouderen een onderzoek uitgevoerd naar het subjectief welbevinden van de ouderen. Dit betekent dat de levenskwaliteit van de ouderen wordt gemeten, met andere woorden hoe goed of minder goed ze zich voelen. Voor dit onderzoek werd een bestaand meetinstrument gebruikt, namelijk Schaal Subjectief Welzijn Ouderen (SSWO); deze bestaat uit 32 items en 5 subschalen. (Vanden Boer & Pauwels, 2004)
2.6.1 Subschaal sociale contacten Deze subschaal heeft 7 items en hiermee kunnen gevoelens, isolement en eenzaamheid bij de ouderen gemeten worden. Er werd gebruik gemaakt van het eenzaamheidsconcept van Jong Gierveld en Kamphuis om zo de vereenzaming bij de ouderen na te gaan. Eenzaamheid betekent ‘het subjectief ervaren van een onplezierig of ontoelaatbaar gemis aan (kwaliteit van) bepaalde sociale relaties’. (Tilburg & Jong Gierveld, 1999) Tabel 3: Uitspraken rond eenzaamheid (eigen bewerking van uitspraken contacten, 2004)
Uitspraken
Ik mis een goed vriend/vriendin Ik ervaar een leegte om me heen
Van toepassing 9% 9%
Min of Niet van Aantal meer van toepassing (100%) toepassing 8% 83% 2353 11% 80% 2348 19
Ik mis gezelligheid om me heen Ik vind mijn kring van kennissen te beperkt Ik mis mensen om me heen Vaak voel ik me in de steek gelaten Ik voel me soms wel eens eenzaam
8% 7% 6% 5% 28%
10% 8% 11% 8% 1%
82% 85% 83% 87% 71%
2356 2347 2350 2346 2362
Uit deze cijfers kunnen we afleiden dat het merendeel van de ondervraagden nooit of eerder zelden eenzaamheidsgevoelens ervaren. In een wetensschappelijk onderzoek werd verklaard dat het gebruik van e-mail de eenzaamheid deed dalen, waaronder ook depressie gevoelens. Het verhoogt het sociaal functioneren, zelfstandigheid, zelfwaardering, … (Werner, Carlson, Jordan-Mash en Clark, 2011)
2.7
Face-to-face contacten
Leefsituatie Onderzoek Vlaamse Ouderen (LOVO) ging het aantal bezoekcontacten na van de thuiswonende ouderen (55-90 jaar) in België. In onderstaande tabel bevinden zich de cijfers van dit onderzoek. Tabel 4: Bezoekcontacten bij thuiswonende ouderen (eigen bewerking van face-to-face contacten, 2004)
1 of enkele Tenminste Tenminste Aantal Dagelijks keren per jaar Nooit 1 x/ week 1 x/ maand (100%) of minder Dochters 32% 47% 15% 4% 2% 1531 Zonen 25% 46% 21% 6% 2% 1504 Schoon- dochters 13% 48% 26% 9% 4% 1334 Schoon- zonen 16% 48% 24% 8% 4% 1406 Klein- kinderen 22% 46% 22% 8% 2% 1819 Ouders 21% 45% 20% 10% 4% 497 Schoonouders (schoon)Zussen 6% 21% 33% 34% 6% 2213 (schoon)Broers Andere 2% 8% 20% 56% 14% 2106 familieleden Buren 22% 28% 14% 15% 21% 2372 Vrienden 5% 34% 30% 22% 9% 2322 Kennissen Bezoek frequentie
Uit deze cijfers blijkt dat ouderen het frequentst contact hebben met hun kinderen. (Vanderleyden & Audenaert, 2004)
20
2.8
Contacten per e-mail
Omdat er verschillende communicatiekanalen bestaan, kan er ook op verschillende manieren gecommuniceerd worden. In het onderzoek van LOVO werd ook het e-mailgebruik bij thuiswonende ouderen gemeten. In onderstaande tabellen de cijfers van dit onderzoek. Tabel 5: Overzicht van het contact per e-mail (eigen bewerking van contact per e-mail, 2004)
Mannen Regelmatig/ Zelden / af en toe Nooit 55- 64 jaar 14% 86% 65- 74 jaar 6% 94% 75- 90 jaar 1% 99% Totaal 9% 91%
Aantal (100%) 468 400 212 1080
Vrouwen Regelmatig / Zelden / Aantal af en toe nooit (100%) 55-64 jaar 6% 94% 484 65-74 jaar > 0,5% 99% 464 75-90 jaar 1% 99% 325 Totaal 3% 97% 1273
Uit deze cijfers blijkt dat 3% van de 55-plussers regelmatig, 3% af en toe en 1% zelden gebruikt maakt van e-mail. Meer dan 90% gebruikt nooit e-mail. We kunnen uit dit onderzoek ook afleiden dat mannen meer gebruik maken van e-mail dan vrouwen, maar er is ook een verschil merkbaar tussen de leeftijdsgroepen. De jongere leeftijdsgroep (55-64 jaar) gebruikt vaker e-mail dan de oudere leeftijdsgroep (75-90 jaar). Tijdens het onderzoek werd ook opgemerkt dat het gebruik van e-mail hoger ligt bij ouderen die samenwonen met hun partner en kinderen. De kinderen zullen sneller hun kennis overbrengen naar de ouderen, waardoor ze sneller geneigd zijn om die nieuwe technologie te gebruiken. (Vanderleyden & Audenaert, 2004)
21
Hoofdstuk 3: Digitaal tijdperk In dit hoofdstuk wordt het digitaal tijdperk behandeld, hierin worden volgende begrippen verklaard: trends binnen de informatie- en communicatietechnologie (ICT), de digitale kloof en de vaardigheden en voorwaarden waaraan iemand moet voldoen om te werken met ICT.
3.1 Twee trends De afgelopen 25 jaar hebben zich twee trends gevormd: de opkomst van de informatie- en communicatietechnologie (ICT) en de vergrijzing. De vergrijzing is te verklaren door de stijgende levensverwachting, alsook door de babyboomgeneratie. De ontwikkeling van informatie- en communicatietechnologie is ontstaan door het groeiende belang van digitale media. Hierdoor worden tijdsbesteding en communicatie op een andere manier ingevuld. Hoe is ICT ontstaan? Eerst werd de microchip ontwikkeld, daarna de personal computer (pc) en uiteindelijk het internet. In het midden van de jaren ‘90 ontstonden het ‘World Wide Web’ en de e-mail, waardoor internet populair werd. Deze evolutie is spectaculair geëvolueerd. Door de komst van internet in de jaren 90 kun je wel stellen dat de twee ontwikkelingen elkaar kruisen. De afgelopen jaren zijn meer en meer ouderen online gegaan. Toch hebben ze moeite om de evolutie van ICT bij te houden. Ze zijn een bepaalde technologie gewoon en gaan hierdoor moeizamer overschakelen naar een nieuwere technologie. (De Haan, Klumper & Steyaert, 2004)
3.2 Digitale kloof De digitale kloof betekent dat bepaalde mensen in staat zijn om informatie- en communicatietechnologie te gebruiken, terwijl anderen hier niet toe in staat zijn. Dit begrip is typisch voor onze huidige samenleving.
22
De digitale kloof wordt verdeeld in 2 graden, namelijk de digitale kloof 1e graad en de digitale kloof 2e graad. Deze begrippen worden hieronder verder toegelicht. (Valenduc & Brotcorne, 2008) 3.2.1 Digitale kloof 1e graad Hiermee bedoelen we de toegang tot multimedia. Dit begrip bevat zowel het gebruik van een computer als softwareprogramma’s zoals Microsoft office 2010 (Word, Excel, PowerPoint, …) De persoon bezit een computer, softwareprogramma’s en internet. De laatste tijd is er meer aandacht voor de eerste graad van de digitale kloof. Er zijn al grote veranderingen op dit gebied gemaakt, maar er is nog steeds nood aan aandacht op dit vlak voor kansarmen. Zij hebben het moeilijker om een computer aan te kopen en vaak zijn de computers van slechte kwaliteit. Deze groep van de bevolking krijgt het door de digitalisering van de samenleving dan ook steeds moeilijker.( (Valenduc & Brotcorne, 2008)
3.2.2 Digitale kloof 2e graad Hiermee bedoelen we de mogelijkheid om te kunnen omgaan met multimedia, zowel op sociaal-cultureel vlak als op cognitief vlak. Multimedia brengt veel uitdagingen en mogelijkheden met zich mee en dit wordt voor een bepaalde groep mensen onduidelijk. (Valenduc & Brotcorne, 2008)
3.3 Schets van de problematiek Het internet wordt veelal gebruikt als communicatiemiddel. Verschillende instanties waaronder bedrijven (dienstenregeling, internetshopping, openingsuren, …), overheid (eGoverment), banken (internetbankieren), …. passen dit ook toe. Om hieraan deel te nemen is het vanzelfsprekend dat je over bepaalde competenties moet beschikken. Voor het grootste deel van samenleving wordt dit als een positieve evolutie gezien, maar voor een deel van de samenleving - waar de ouderen toe behoren- vormt dit een hindernis. Om gebruik te maken van ICT moet je over meer beschikken dan enkel hardware. Indien het internetgebruik niet toegankelijk is voor de oudere, dan bestaat de kans op analfabetisme. Dit betekent dat er een kloof zal ontstaan tussen de vaardige en niet-vaardige personen. (Beke & Ghesuère, 2004) 23
Een aantal componenten van het internet is niet aangepast aan deze doelgroep, bijvoorbeeld: moeilijk taalgebruik, niet-aangepast inhoud, … Doordat het internetgebruik stijgt, is er een behoefte aan websites die afgestemd zijn op de gebruikers. Voor senioren is er een portaalsite ontwikkeld door Pascal Vyncke, namelijk www.seniorennet.be. Deze website is afgestemd op de vaardigheden en wensen van de ouderen.
3.3.1 Vaardigheden Dit zijn de drie digitale vaardigheden waarover mensen moeten beschikken om te kunnen omgaan met ICT.
Instrumentele vaardigheden: deze vaardigheid betekent het kunnen omgaan met ICT, de persoon moet kennis hebben van de verschillende knoppen.
Structurele vaardigheden: dit betekent de informatievaardigheden, de persoon moet kunnen omgaan met informatie. Hiermee bedoelen we informatie kunnen selecteren, begrijpen, evalueren en verwerken.
Strategische vaardigheden: deze vaardigheid betekent dat een persoon de verkregen informatie moet kunnen implementeren in zijn eigen leven. Dit doe je door informatie op te zoeken, op basis van die informatie beslissingen te nemen. Bijvoorbeeld: een oudere zoekt informatie op over een interessante tentoonstelling die plaatsvindt in het cultureel centrum van zijn gemeente. Hij zoekt het programma, beschikbare datums, prijs, uurregeling, … Met deze informatie kan hij beslissen of hij naar de tentoonstelling zal gaan of niet. (De Haan, Klumper & Steyaert, 2004)
3.3.2 Toegangsvoorwaarden Door de digitale kloof zijn er enkele onenigheden geweest over ouderen en ICT- gebruik. Het is van belang om deze doelgroep klaar te stomen voor en te begeleiden bij het gebruik van ICT.
24
Hiervoor zijn er een aantal toegangsvoorwaarden opgesteld. A. Motivatie Hiermee bedoelen we de psychische toegang tot ICT, want de persoon moet de wil hebben om er gebruik van te maken. Het is ook belangrijk dat de persoon geen angst vertoont tegenover de technologie. (De Haan, Klumper & Steyaert, 2004) Ouderen die geen interesse of motivatie vertonen tegenover ICT gaan meestal de stap niet zetten om ICT daadwerkelijk te gaan toepassen binnen het dagelijks leven. Indien ze het wel overwegen om een computer te gebruiken, dan gaan ze zichzelf eerst een aantal vragen stellen aan zichzelf. Deze vragen kunnen zijn: hoelang kunnen we gebruik maken van de technologie? Hoeveel geld en tijd zullen het vragen om tot een optimaal gebruik te komen? De doorslaggevende factor om een computer te gaan gebruiken ligt vooral op het gebied van sociale contacten. Vooral het e-mailen naar de kleinkinderen is populair bij de ouderen. De vraag die wordt gesteld is vooral wat de meerwaarde kan zijn van ICT-gebruik. ‘’ De Haan (2004)is er in ieder geval van overtuigd dat met wat technologie in huis het zelfstandig wonen vereenvoudigd kan worden. Hij beweert zelfs dat ouderen langer zelfstandig thuis kunnen blijven wonen en dat dit een belangrijke motiverende factor is voor de ouderen en voor de maatschappij. ‘’ (De Haan, 2004) (Geenen, z.j.) B. Bezit Dit betekent de beschikbaarheid van een computer met internetaansluiting thuis of op een andere plaats (vb. werk of school). Het soort netwerkaansluiting is hierbij ook van belang. (De Haan, Klumper & Steyaert, 2004) De hoge kostprijs houdt ouderen tegen om een computer aan te kopen. Het gaat hier niet alleen om een pc en netwerk, maar ook over gsm, digitale tv, …. Overigens komen er ook extra kosten aan te pas door een verhoogd energieverbruik, onderhoud en ondersteuning. (Geenen, z.j.) C. Digitale vaardigheid Dit betreft de vaardigheid om op een succesvolle wijze om te gaan met technologie. (De Haan, Klumper & Steyaert, 2004) 25
Een oudere moet over een aantal complexe vaardigheden beschikken om een computer te gebruiken. Ze moeten zowel over sociale, materiële en cognitieve bronnen beschikken. Vooral cognitieve moeilijkheden zijn merkbaar bij de ouderen. Het leervermogen daalt en het vergt meer tijd om nieuwe zaken aan te leren. Het wordt moeilijker om kennis en vaardigheden te verwerven. Ook het gebrek aan specifieke kennis is hierbij van belang. Ouderen hebben vaak knoppenangst, want ze hebben angst dat ze iets verkeerds zullen doen. Het vergt ook specifieke motorische activiteiten om een computer te gebruiken. Onder andere het gebruik van een muis is voor hen soms problematisch, want het is geen rechtstreekse ooghandcoördinatie. Het resultaat van de beweging gebeurt namelijk op het scherm. Dit fenomeen is voor hen een nieuwe vaardigheid. (Geenen, z.j.) D. Gebruik Dit is de laatste toegangsvoorwaarde waarbij de oudere effectief gebruik maakt van ICT. (De Haan, Klumper & Steyaert, 2004) Het is hierbij van belang dat de oudere beroep kan doen op een sociale hulpbron. Deze persoon moet over geduld beschikken, de oudere op maat helpen en begeleiden. Deze hulpbron kan de angst van de oudere sterk doen dalen, omdat ze zich veilig voelen en minder angst hebben om iets verkeerds te doen. Deze persoon is meestal een vrijwilliger die bij de oudere hoort. Hardware en software worden steeds gebruiksvriendelijker voor de doelgroep, waardoor de technologie toegankelijker wordt. Een voorbeeld daarvan zijn de touchscreens van computertablets, deze is eenvoudiger in gebruik. De oudere kan niets verkeerds doen, hij leert al doende en is snel verbonden met het internet. Hij krijgt een scherm waarin je een onderwerp kan ingeven en hierna zoekt de computertablet de nodige informatie op. (Geenen z.j.)
3.3.3 Hulpbronnen De hulpbronnentheorie is ontstaan om een verklaring te geven voor de volgende vraag: waarom zijn er verschillen in het bezit en gebruik van ICT bij de generaties? Er bestaan 3 soorten hulpbronnen namelijk: sociale, materiële en cognitieve hulpbronnen.
Sociale hulpbronnen: de mogelijkheid die de persoon heeft om hulp van anderen in te schakelen. 26
Materiële hulpbronnen: de financiële middelen die personen hebben. Cognitieve hulpbronnen: de vaardigheid om met digitale, numerieke en schriftelijke informatie om te gaan.
De kans is groter dat bij ouderen met een ondersteunend sociaal netwerk, relatief hoge informatievaardigheden en een hoog inkomen zich gemakkelijker toegang verschaffen tot ICT, dan ouderen die niet over deze factoren beschikken. Op heden blijven ouderen achter op de ontwikkeling van ICT, dit omwille van een relatief laag inkomen en omdat ze te laag opgeleid zijn. Hierdoor beschikken ze over geringe informatievaardigheden. In de toekomst zullen ouderen hoger opgeleid zijn, waardoor ze over een groter inkomen zullen beschikken en langer op de arbeidsmarkt zullen aanwezig zijn. Hierdoor kan men ervan uitgaan dat in de toekomst de omvang van sociale, materiële en cognitieve hulpbronnen de ontwikkeling van ICT zal bevorderen. (De Haan, Klumper & Steyaert, 2004)
27
Hoofdstuk 4: Surfende ouderen In dit hoofdstuk wordt het begrip surfende senioren verder uitgelegd, hier wordt het computerbezit bij ouderen en in woonzorgcentra in kaart gebracht. Eveneens worden ook de meerwaarde van ICT, de toekomst en aantal projecten aangekaart.
Motivatie van de ouderen
4.1
Ouderen hebben vaak geen interesse om ICT te gebruiken binnen het dagelijks leven. Dit komt omdat ze de nieuwe technologie afweren, want ze hebben een negatieve houding ten aanzien van ICT of ze hebben geen motivatie om ICT te gebruiken. Hieronder staan enkele factoren waardoor ouderen minder geneigd zijn om ICT te gebruiken:
Gebrek aan kennis;
Voelen zich te oud;
Ouderen zien het niet zitten om bijscholing zelf te financieren;
Bepaalde ouderen besteden liever hun vrije tijd aan andere zaken;
Een deel van de ouderen heeft een vorm van knoppenangst;
De opkomst van ICT komt bedreigend over op hen;
…
Bepaalde ICT-toepassingen moeten niet gemotiveerd worden bij ouderen, maar gaan automatisch. Ouderen kiezen zelf hun ICT- bezit en vooral internet is bij hen aantrekkelijk. Het biedt ook zijn voordelen om als oudere ‘online’ te zijn, want steeds meer diensten gebruiken internet waardoor ouderen tijd besparen. (De Haan, Klumper & Steyaert, 2004)
28
4.2 Computerbezit In 2004 werd er een onderzoek uitgevoerd naar het huishoudelijk comfort van de ouderen in België. In onderstaande tabel bevinden zich de cijfers van het onderzoek Tabel 6: Onderzoek naar het huishoudelijk comfort van ouderen (eigen bewerking van huishoudelijk comfort, 2004)
Elementen van huishoudelijk comfort (2004) Telefoonaansluiting
Bevolking t.e.m. 59 jaar 73,0 %
Bevolking van 60 jaar en ouder 89,2 %
Gsm
92,5 %
65,9 %
Een computer
74,7 %
36,9 %
Aansluiting op internet
52,9 %
24,1 %
Snelle toegang tot internet
39,7 %
14,4 %
CD lezer voor computer
61,6 %
23,3 %
DVD lezer voor computer
37,5 %
13,2 %
CD schrijver voor computer
44,3 %
14,5 %
DVD lezer voor computer
15,2 %
6,4 %
Bron: Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie van de FOD Economie. In procenten ten opzichte van het totaal van de bevolking uit deze leeftijdsgroep.
In 2007 werd er een onderzoek uitgevoerd door de federale overheidsdienst economie. Hieruit blijkt dat ouderen het computergebruik en internet leren ontdekken, want het aantal ouderen dat nog nooit met een computer heeft gewerkt daalt. Uit cijfers blijkt dat 31,9% van de ouderen op internet surft. Vooral e-mailen is hier populair. Ruim 90,0% van de ouderen verzenden en/of ontvangen e-mails. Telefoneren en chatten via internet is echter minder populair bij de ouderen. Andere internetactiviteiten zoals webradio, web-tv, het spelen van games, het downloaden van muziek, internetbankieren, … worden ook minder vaak uitgevoerd bij ouderen. In tegenstelling tot de jongeren gaan ouderen meer informatie opzoeken over de gezondheid, reizen, kranten of tijdschriften lezen op het internet, ….
29
In onderstaande tabel bevinden zich de cijfers van het onderzoek uitgevoerd in 2007 door de federale overheidsdiensten. In de tweede kolom vindt u de cijfers van de bevolking tussen 16- 59 jaar en in de derde kolom vindt u de cijfers van 60-plussers. Hierdoor kunt u het verschil zien van het computergebruik tussen de jongere en oudere bevolking, dit verwijst naar de digitale kloof. Tabel 7: Computergebruik bij ouderen (eigen bewerking van computergebruik, 2007)
Computergebruik door de bevolking (2007)
Bevolking 16 tot en met 59 jaar
Bevolking 60 jaar en ouder
84,4%
39,0%
79,2% 2,3% 2,9%
30,6% 1,7% 6,6%
15,6%
61,0%
77,8% 17,9% 3,2% 1,1%
67,7% 24,3% 6,5% 1,5%
80,7%
31,9%
76,0% 2,8% 2,0%
27,2% 1,5% 3,2%
Nooit internet gebruikt Frequentie computergebruik Elke dag of bijna elke dag Minstens een keer per week, maar niet elke dag Minstens een keer per maand, maar niet elke week Minder dan een keer per maand E-commerce Heeft ooit al goederen gekocht of verkocht via het internet Gedurende de laatste 3 maanden
19,3%
68,1%
74,1% 20,6% 4,2% 1,1%
64,7% 29,5% 4,5% 1,3%
36,7%
20,6%
21,2%
12,3%
Tussen 3 maanden en een jaar geleden Meer dan een jaar geleden Nooit iets gekocht of besteld
10,0% 5,5% 63,3%
4,9% 3,4% 79,4%
Computergebruik Gebruikte al een computer Gedurende de voorbije 3 maanden Tussen 3 maanden en een jaar geleden Meer dan een jaar geleden
Nooit een computer gebruikt Frequentie computergebruik Elke dag of bijna elke dag Minstens een keer per week, maar niet elke dag Minstens een keer per maand, maar niet elke week Minder dan een keer per maand Internetgebruik Gebruikte al internet Gedurende de laatste 3 maanden Tussen 3 maanden en een jaar geleden Meer dan een jaar geleden
30
4.3 Gebruiksvriendelijkheid ICT is de afgelopen tien jaar vereenvoudigd. Dit komt doordat computers krachtiger ontwikkeld worden en software steeds stabieler en gebruiksvriendelijker wordt. Hierdoor is dit ook een stuk voordeliger voor onze ouderen. Toch stellen we nog steeds vast dat ouderen problemen ervaren. Veel apparatuur wordt gemaakt door jonge mannen, met het oogpunt op jongeren en niet op ouderen. Dit zijn enkele moeilijkheden die ouderen ervaren op gebied van domotica en internet:
Bepaalde knoppen moeten bediend worden, maar sommige ouderen hebben hiervoor niet meer de geschikte motoriek;
4.4
Het vraagt ook problemen dat eenzelfde knop verschillende functies heeft door hem lang of kort ingedrukt te houden;
Bepaalde ouderen zijn niet meer in staat om te dubbelklikken met de muis of hebben geen geschikte oog-handcoördinatie;
Ouderen met een visuele beperking hebben moeilijkheden bij het lezen van de kleine letters op het scherm; (De Haan, Klumper & Steyaert, 2004)
…
Internet in een woonzorgcentrum
Ouderen in een woonzorgcentrum gebruiken een computer om via internet een e-mail te versturen naar hun kinderen die zich eventueel in het buitenland bevinden. Ook het delen van familiefoto’s op het internet wordt gebruikt door ouderen. Ouderen worden gemotiveerd om de technologie te gebruiken, als ze deze kunnen koppelen aan hun eigen leven. Ook wanneer de kwaliteit van de zorg en gezondheid toeneemt, zullen de oudere technologie makkelijker aanvaarden. Bepaalde domotica zoals personenalarm, domotica op zorg of op contact met familie hebben aanknopingspunten met ICT. Hierdoor kan in de toekomst een stijging ontstaan van het aanvaarden van ICT bij ouderen. ICT kan in de toekomst een bijdrage leveren aan het integraal ouderenbeleid. Het kan bepaalde knelpunten oplossen op vlak van wonen, veiligheid, zorg en de samenleving. (De Haan, Klumper & Steyaert, 2004)
31
4.4.1 Begeleiding bij ouderen die ICT gebruiken Persoonlijk contact blijkt zeer efficiënt in de informatiesamenleving bij de ouderen. Dit persoonlijk contact is zowel belangrijk om te weten wat de oudere verwacht van ICT, maar ook om oudere te stimuleren om ICT te gebruiken. De begeleiding is van cruciaal belang bij ouderen die zorgproblemen hebben. Zij ervaren problemen met moeilijk toegankelijk en onduidelijke informatie. De begeleiding kan zowel een consulent als een deskundig persoon zijn die de oudere helpt. . De huidige generatie durft niet altijd vragen stellen en ze zijn ook bovendien niet erg vaardig met ICT. (De Haan, Klumper & Steyaert, 2004) 4.4.4.1 Begeleiding bij ouderen in een woonzorgcentrum Persoonlijke aandacht is belangrijk, vooral voor ouderen in woonzorgcentra die steun nodig hebben. Duimel en Klumper voerden een onderzoek uit naar het effect van een change agent. Deze change agent bestaat uit een familielid van de oudere of een activiteitenbegeleid(st)er. Uit hun onderzoek blijkt dat een change agent belangrijk is om een oudere te blijven motiveren voor het ICT- gebruik. In navolging van dit onderzoek ontstond het beeld van de luisterende change agent. Deze personen zijn belangrijk om de oudere op weg te helpen en te laten zien waar de voordelen aanwezig zijn in ICT- gebruik specifiek voor de oudere. Het is de taak als change agent om de wensen van de oudere te kennen en deze ook toe te passen. De luisterende change agent communiceert met de oudere. Dit biedt het voordeel dat hij alternatieven kan aanbieden wanneer er zich problemen voordoen. Verder kan deze change agent ook het negatieve beeld van de oudere tegenover het internet veranderen. Dit kan hij doen door voorlichting en uitleg te geven aan de oudere. (De Haan, Klumper & Steyaert, 2004)
32
4.5 Meerwaarde van ICT bij ouderen Er is een projectmatig wetenschappelijk onderzoek uitgevoerd over Ouderen en ICT door het Vlaams Onderzoeks- en Kenniscentrum Derde Leeftijd (VONK3). Onderzoekers zijn nagegaan of het gebruik van ICT een positieve evolutie te weeg gebracht heeft met betrekking tot het zelfstandig wonen en de sociale integratie van de ouderen. Er werd expliciet gezocht naar de overeenkomst tussen de ICT- technologie en de behoeften van de ouderen. Uit gegevens van interviews, literatuurstudie en focusgroepen werden volgende rubrieken aangehaald als behoeften: autonomie, gezondheid, wonen, mobiliteit en veiligheid, sociale contacten en vrije tijd en informatie.
4.5.1 Autonomie Onderstaande behoeften kunnen de autonomie van het dagelijks leven bevorderen. De ouderen kunnen zelf aanduiden wat een meerwaarde voor hen betekent in het onderhouden van contacten, invulling van vrije tijd, gezondheid en veiligheid.
4.5.2 Gezondheid Er is een dokteronlineproject opgestart. Hierbij wordt de digitale technologie toegevoegd aan de gezondheidsbeleving van de ouderen. In dit project beantwoordt een dokter de persoonlijke vragen van een patiënt over zijn gezondheid online, maar het kan een consultatie bij de dokter niet vervangen. Een tweede project is Cam-care, waarbij de zorgverlener contact kan opnemen met de cliënt via de televisie. Hierbij is het een voordeel dat je niet over computerkennis of bijzondere technologie moet beschikken. Er is ook een bedreiging aanwezig in het assortiment van medische informatie op het internet. Artsen ervaren dat cliënten voor zichzelf een diagnose stellen die ze opzoeken op het internet. De cliënt verwacht dan van de arts dat hij hiervoor de gepaste medicatie voorschrijft. Het is een positieve evolutie dat cliënten informatie opzoeken over hun gezondheid, maar er moet rekening gehouden worden met feit dat bepaalde websites onbetrouwbaar zijn.
33
4.5.3 Wonen Het stimuleren van het zelfstandig thuis wonen wordt via ICT aangemoedigd door informatie over hulpmiddelen, de aankoop ervan en de eventuele premies toegankelijk te maken voor ouderen. Er is ook een behoefte aan het kunnen melden van beschadigingen in de woonsituatie. Dit kan bijvoorbeeld door een digitaal loket van de gemeente waar de oudere woont. Ook domotica wordt veel toegepast in nieuwbouwprojecten voor ouderen. Er wordt gebruik gemaakt van lichtschakelaars met een afstandsbediening, automatische garagepoort en rolluiken.Het samenleven met een partner die dementie heeft kan ook voor problemen op gebied van wonen zorgen. Voor deze situatie zijn al tal van zaken aangepast, bijvoorbeeld kookplaten die automatisch afslaan. De enige keerzijde van domotica is dat dit alles een hoog kostenplaatje heeft, waardoor ouderen deze soms niet kunnen aankopen.
4.5.4 Mobiliteit en veiligheid Het gebruik van het openbaar vervoer, de belbus en de mindermobielencentrale wordt vaker gebruikt door ouderen die mobiliteitsproblemen ervaren. Ouderen moeten toegang hebben tot de uurregeling, kostenvergelijkingen en dienstverlening zodat zij een optimale keuze kunnen maken en hun mobiliteit kunnen vergroten. De veiligheid is van groot belang bij ouderen. Op dit vlak zijn vooral een videofoon en een personenalarm bekend. Er zijn een aantal pilootprojecten opgestart die dieper ingaan op de veiligheid door middel van ICT. Telesenior is een project in Kortrijk waarbij de cliënt via de televisie contact kan opnemen met een hulpverlener van het OCMW. Hiervoor werden speciale beeldbelboxen ontwikkeld. De cliënt kan contact opnemen met een sociaal verpleegkundige om een vraag te stellen of gewoon om een praatje te slaan. De familie en mantelzorgers kunnen ook contact opnemen nemen met de cliënt via de televisie. Doordat de cliënt ook in beeld komt via het tv-gesprek, zal de cliënt ook meer geneigd zijn om zich beter te verzorgen. Dit project werd een tijd terug voorgesteld en uitgetest en zal nu worden toegepast in Kortrijk.
34
4.5.5 Sociale contacten Soms hebben ouderen gedurende een lange tijd geen sociaal contact met buren, vrienden of familie. De oorzaak hiervan ligt bij de ouderen zelf. Ze denken dat ze de persoon tot last zijn of hebben geen zin om zich voor te bereiden op bezoek. Door dit fenomeen heeft de digitale wereld een evolutie gemaakt. De verschillende sociale netwerksites zijn geëvolueerd en de populatie wil hieraan deelnemen. Voorbeelden van deze sociale netwerksites zijn Facebook, Netlog of Twitter. Voor ouderen zijn forums zoals www.seniorennet.be/forum toegankelijker. Veel ouderen maken hiervan gebruik en deze forums hoeven niet onder te doen voor andere sociale netwerksites. Uit cijfers blijkt dat in mei 2011, 151.060 reacties werden geplaatst op de rubriek ‘spelletjes’, 130.063 afbeeldingen zijn geüpload en 42.201 vragen werden geplaatst over het computergebruik. In totaal zijn er 757.570 berichten geplaatst en zijn er 37.085 geregistreerde ouderen. Een ander programma is Skype. Dit is een middel waarbij je via de computer telefoneert met vrienden en familie. Hierbij telefoneer je door middel van een computer, webcam en micro met je familie of vrienden. Dit wordt positief ervaren door de ouderen die hun familie of vrienden niet in de buurt hebben.
4.5.6 Vrije tijd In de laatste 10 jaar heeft de computer een grote evolutie ondergaan, waardoor deze een groot deel van de vrije tijd bij ouderen invult. Het gebruik van de WII wordt veel toegepast in woonzorgcentra. Deze spelconsole zet ouderen aan om meer te bewegen via een sociaal gebeuren en een externe motivator. Ook de computer wordt als belangrijk middel gezien binnen het invullen van de vrije tijd bij ouderen. Ze kunnen gebruik maken van de klassieke kaartspelen die standaard in het softwarepakket zitten of gebruik maken van tal van andere mogelijkheden om hun vrije tijd in te vullen.
35
4.5.7 Informatie Ouderen kunnen langer zelfstandig thuis wonen, doordat de toegang tot publieke en commerciële diensten toegankelijker is geworden. Enkele voorbeelden hiervan zijn het online bankieren en online shoppen. Het is voor de ouderen moeilijk om een overzicht te behouden in het aanbod. Het zou nuttig zijn als ouderen een centrale onlinedienstverlening kunnen gebruiken die hen doorverwijst naar de correcte website of hun mail beantwoordt. De websites van de openbare diensten zoals B-post, NMBS en De Lijn zijn niet aangepast aan de ouderen, terwijl hun aanbod en dienstverlening er wel is naar gericht is. De websites zijn niet aangepast aan de mogelijkheden of beperkingen van de ouderen. Er is geen overzicht aanwezig op de site en het nutteloos doorklikken demotiveert de oudere om de juiste informatie op te zoeken.
4.6 Toekomst en beleid binnen ICT ‘’ Als we er meer en meer van uitgaan dat het bezit en gebruik van een computer een wezenlijk onderdeel is van de maatschappelijke integratie, kunnen we er niet naast dat ook het beleid bijzondere aandacht moet besteden aan het thema ouderen en ICT. ‘’ (FOD, 2005) Hierin ondervinden de ouderen toch problemen, omdat het ontwerp van websites niet aangepast is. Er bestaan eenvoudige voorschriften die de toegankelijkheid van websites uitbreiden. In Europa is er een grote belangstelling voor het verminderen van de digitale kloof. Er bestaan voorschriften waarbij een specifieke rubriek ‘ouderen’ is toegevoegd. In de lokale dienstverlening in Vlaanderen kunnen ouderen gratis de digitale media benutten en dit onder begeleiding van werknemers. (Geenen z.j.)
36
4.7 Projecten 4.7.1 Nationaal 4.7.1.1
Twist It
Twist It is een nationaal project, waarbij jongeren lessenreeksen geven aan de ouderen (55plussers). Hun doel is voornamelijk een brug te maken tussen de leefwereld van de jongeren en de leefwereld van de ouderen. (Twist It, 2012)
4.7.1.2 ICT in Wel en Wee ICT in Wel en Wee is een nationaal project. Ze verkennen de ICT- toepassingen binnen het gebied van de gezondheidszorg en optimaliseren de levenskwaliteit van de ouderen. (ICT in Wel en Wee, z.j.)
4.7.1.3 Digitale week De Digitale week wordt georganiseerd door plaatselijke organisaties in Vlaanderen en Brussel. Deze vindt jaarlijks plaats. Dit jaar viel de Digitale Week eind april, namelijk van 20/04/2013 t.e.m. 26/04/2013. Het is een week vol multimedia activiteiten. Dit jaar was het thema ‘Kijken naar de toekomst’, waarin de organisatoren zowel jong als oud wilden inspireren. (Digitale week, 2013)
4.7.2 Internationaal 4.7.2.1 Esc@pe Esc@pe is de naam van een Nederlands experiment, waarbij ICT gebruikt wordt om eenzaamheid bij thuiswonende ouderen te verminderen. Vijftien deelnemers uit Eindhoven kregen bij wijze van experiment thuis een computer met 3 jaar gratis internetaansluiting. Bij aanvang van het experiment kregen ze vijf lessen van telkens twee uur door docenten of vrijwilligers om internet en e-mail te leren gebruiken.
37
Daarna konden de ouderen zelfstandig gebruik maken van de computer en kregen ze nog éénof tweemaal bezoek van een vrijwilliger ter ondersteuning. De ouderen bevonden dit experiment positief omdat hun gevoelens van eenzaamheid afnamen. De deelnemers kregen ook meer zelfvertrouwen, omdat ze nu zelfstandig gebruik konden maken van een computer. Computergebruik stimuleerde zo niet alleen hun sociale contacten, maar de ouderen ervoeren dit ook zeker als zinvolle tijdsbesteding. (Fokkema & Van Tongeren, 2005)
4.7.2.2 iAge iAge is een internationaal project dat in januari 2012 werd opgestart. Hierin gebruiken de organisatoren ICT om ouderen actiever te maken en het gebruik van ICT te stimuleren in het kader van LevensLang Wonen. Het project wil volgende zaken realiseren:
Ontwikkelen, testen en verspreiden van ICT- toepassingen die ouderen zal ondersteunen bij het actief zijn op de arbeidsmarkt en in vrijwilligerswerk.
Opzetten van samenwerkingsverbanden door middel van ICT inzetten, die zowel fysieke als digitale diensten en faciliteiten bieden aan thuiswonende ouderen.
Ouderen actief met het internet te leren werken en opleidingen organiseren voor mantelzorgers en ouderen.
De intergenerationele communicatie en solidariteit verhogen door middel van piloten.
Onafhankelijk wonen stimuleren door middel van initiatieven. (iAge, 2012)
4.7.2.3 Ambient Assisted Living Ambient Assisted Living (AAL) is een internationaal project. Hun doel is om de levenskwaliteit van de ouderen te verhogen door gebruik te maken van ICT. Hieronder vindt u enkele voorbeelden van goedgekeurde projecten:
CARE: Safe Private Homes for Elderly Persons CARE Door middel van sensoren worden alarmerende en kritische situaties herkend.
EMOTIONAAL: The Emotional Village (Integrated Preventive AAL Concept for the Rural Aging Society in Europe). EMOTIONAAL biedt ouderen een geïntegreerde oplossing inclusief sociale diensten en nieuwe technologieën ter ondersteuning van zelfzorg, preventie en begeleiding bij het uitvoeren van dagelijkse activiteiten, gezondheids- en activiteitsmonitoring en het versterken van zekerheid en veiligheid. 38
H@H: Health@Home Dit project biedt ouderen met cardiale problemen een sensor voor de monitoring van cardiovasculaire en ademhalingsparameters. De medische staf kan vanop afstand de situatie superviseren en indien nodig actie ondernemen. (Thielemans, 2012)
4.8
Studiedag
Op 23 oktober 2012 en 14 februari 2013 werd er een studiedag georganiseerd rond empowerende technologie en hulpverlening in de praktijk door Centrum Empowerment in Ouderenzorg (CEMO). Beide studiedagen heb ik persoonlijk bijgewoond. CEMO heeft een expertise uitgevoerd in de mogelijkheden van tablettechnologie voor ouderen met dementie of afasie ten gevolge van een CVA. CEMO heeft een tabletapplicatie ontwikkeld voor deze doelgroep. Deze applicatie wordt volop ontwikkeld en zal vanaf juni 2013 op de markt verkrijgbaar zijn. Tijdens de studiedag kregen we de kans om deze applicatie uit te testen. Hieronder zijn enkele aspecten van de applicatie omschreven:
De mantelzorger, thuisverpleger en oudere bezit een tablet met deze applicatie.
De oudere kan via de applicatie een bericht sturen naar de mantelzorger of thuisverpleger. Dit wordt simpel gevisualiseerd: drukken op de envelop, de persoon aanduiden op foto (ontvanger) en dan de boodschap kiezen die je wilt versturen. Deze boodschappen worden in samenspraak met de oudere, mantelzorger en thuisverpleger vast gelegd.
4.9
De oudere heeft een tijdslijn staan op de tablet, hierin zien ze afspraken die al voorbij zijn en die nog moeten komen.
De oudere kan een foto versturen naar de mantelzorger of thuisverpleger.
…
Interview met Nicky De Munster
Op 25 november 2012 heb ik een interview afgenomen van Dhr. De Munster. Hij is een leerkracht die ICT lessen geeft aan ouderen. Tijdens het interview werden vooral zijn deelname aan projecten besproken. In 2006 heeft hij deelgenomen aan een project in WZC Het Pardoen te Wervik, 8 ouderen namen deel. De lessen waren 1x/ per week en dit gedurende 1u. Aanvankelijk was de duur van het project 15 weken, maar heeft uiteindelijk 1,5 tot 2 jaar geduurd.
39
Dhr. De Munster nam hij deel aan een project voor personen met een mentale beperking. Dit was in samenwerking met Sint- Pauluscollege te Waregem en Ten Anker. Door deze doelgroep had hij een totaal andere aanpak nodig dan bij ouderen. Motiveren was hierin het belangrijkste en hij beschouwde de deelnemers als familie. Uit dit interview werden volgende tips verkregen:
veel geduld uitoefenen;
veel herhalen;
de touchpad is bij bepaalde personen makkelijker te gebruiken dan een muis;
werken met uitgetypte bladeren tijdens een les;
groot lettertype gebruiken;
print screens gebruiken;
lukt het niet om tweemaal te klikken met de muis, dan overschakelen naar eenmaal klikken en op enter te drukken;
eventueel gebruik van MSN, icoontje plaatsen op het bureaublad;
Skype is handig als de oudere niet vlot kan typen;
scherm vergroten naar 125% of 150%. (De Munster, 2012, 25 november – persoonlijke communicatie)
40
Hoofdstuk 5: Ergotherapie In dit hoofdstuk wordt het begrip ergotherapie toegelicht. Hierin worden de handelsgebieden en de beroepsrollen verklaard.
5.1
Definitie
Mensen van alle leeftijdsfasen begeleiden in het terugwinnen, verbeteren en/of behouden van het functioneren in leer-, leef-, werk- en vrijetijdsomgeving is de taak van een ergotherapeut. De activiteiten/handelingen die de persoon uitvoert in zijn omgeving zijn de middelen van een ergotherapeut. (Vlaams Ergotherapeutenverbond, 2009)
5.1.1
Doel
Het doel van een ergotherapeut is de persoon, ook wel cliënt genoemd, leren hoe hij zelfstandig kan handelen. De ergotherapeut maakt hierbij gebruik van een onderzoek (intakegesprek) naar:
De bestaande mogelijkheden voor het uitvoeren van de dagelijkse activiteiten/ handelingen. Wat de cliënt en zijn omgeving belangrijk en haalbaar vinden. Na dit onderzoek maakt de ergotherapeut samen met de cliënt een behandelplan op en vervolgens worden hierop oefeningen gegeven. Meestal zal een ergotherapeut na het onderzoek advies geven aan de cliënt. Soms wordt er ook aan de mantelzorgers (mensen in de omgeving) geleerd hoe ze de cliënt hulp kunnen bieden. (Vlaams Ergotherapeutenverbond, 2009)
5.2 Visie Het Vlaams Ergotherapeutenverbond (VE) en het Vlaams overleg ergotherapie (VLOE) maken gebruik van een visie die steunt op 5 grote pijlers: ‘De kern is het handelen van de cliënt in een specifieke handelingscontext in functie van de kwaliteit van leven, waarbij de ergotherapeut zich duidelijk profileert in relatie tot de maatschappelijke veranderingen en tendensen.’ (Vlaams Ergotherapeutenverbond & Vlaams overleg ergotherapie, 2009)
41
5.3
Handelingsgebieden
Ergotherapie gaat ervan uit dat het belangrijkste doel het behoud en verbeteren van het zelfstandig handelen van de cliënt is. Hij wordt in staat gesteld om zijn maatschappelijk relevante rollen te behouden, waardoor hij kan participeren als een volwaardig lid binnen de samenleving. De participatie ligt op het gebied van wonen, werken en vrije tijd, hierin kan een ergotherapeut zijn bijdrage leveren. In mijn bachelorproef is vooral het gebied wonen (woonzorgcentrum) en vrije tijd (computergebruik) belangrijk, vandaar dat ik deze hieronder bespreek. (Kinéban & Le Granse, 2006)
5.3.1 Wonen Wonen doet iedereen, maar het betekent meer dan alleen een dak boven je hoofd hebben. Hierbij behoren de activiteit van het dagelijks leven (ADL) en het huishouden. Als personen niet meer zelfstandig thuis kunnen wonen, dan word een opname in een institutionele instelling noodzakelijk. Ze hebben zorg nodig en kunnen ook ergotherapie krijgen. Een ergotherapeut heeft op gebied van wonen vooral een behandelende en adviserende rol. Behandelende rol:
Vooral gericht op de cliënt en zijn/haar woonactiviteiten.
Adviserende rol:
Advies geven aan de cliënt, mantelzorger(s), professionele zorgverleners; …
Advies gericht op de omgeving of het handelen van de cliënt;
Advisering op gebied van wonen: arbeidsomstandigheden, werkwijze, organisatie van werk, hulpmiddelen en de omgeving. (Kinéban & Le Granse, 2006)
5.3.2
Vrije tijd
Volgens filosoof Rademakers (2003) is de kwantiteit en kwaliteit van vrije tijd voor elk individu afhankelijk van de economische en sociale situatie van de samenleving. Vrije tijd heeft een evolutie ondergaan sinds de oudheid. 42
In die periode vulde men de vrije tijd in met rust en religieuze bezinning. Nu betekent vrije tijd het tegenovergestelde van arbeidstijd, het individu vult deze in met voor hem waardevolle activiteiten. In Sociology and Occupational Therapy is er een hoofdstuk geschreven over ‘Leisure’ (vrije tijd). Hierin wordt de complexiteit beschreven over het begrip vrije tijd:
Vrije tijd als vrije keuze;
Vrije tijd als tijdgebruik;
Vrije tijd en individuele betekenis;
Vrije tijd als spontane expressie. (Kinéban & Le Granse, 2006)
Tabel 8: Facetten van de vrije tijd (eigen bewerking van Jones et al., 1998)
Facetten van de vrije tijd Vrije tijd is: Soort tijd
Cultureel bepaald
Innerlijke houding
Vrijblijvend Niet- essentiële activiteit Uitgevoerd in vrije tijd Tijd zonder druk Tijdelijke duur Zichzelf belonen Begrensd door sociale normen Biedt individuele status Afhankelijk van de groepen Veranderingen in de levensduur Georganiseerd in patronen Aangenaam en ontspannend Explorerend Vrij gekozen Bevrijdend Intrinsiek gemotiveerd
5.3.2.1 Begripsbepaling De omschrijving van vrijetijdsbesteding is afhankelijk van de discipline van waaruit deze benaderd wordt.
43
Ergotherapeuten hebben hun eigen omschrijving:
Vrije tijd is ontspanning o Passieve recreatie (vb. hobby’s, handenarbeid, lezen, …) o Actieve recreatie (vb. sporten, uitstappen, reizen, …) o Sociale contacten (vb. personen bezoeken, telefoneren, …)
Vrije tijd is activiteit, afgezien van de verplichtingen van werk, gezin en de samenleving. Het individu kiest voor ontspanning, afleiding of kennisverruiming en zijn spontane maatschappelijke participatie en de vrije uitoefening van zijn creatieve vermogen.
Vrije tijd kan worden opgevat als een zelf-verbeteringsrol die ze zelf onder controle houden en gekozen hebben
Activiteiten van het dagelijks leven, werk en spel/ vrije tijd zijn kernaspecten van de ergotherapie, met als duidelijk doel het bevorderen van de self- efficacy (zelf effectiviteit, vertrouwen in eigen bekwaamheid) en zelfvertrouwen. (Kinéban & Le Granse, 2006)
5.4
Ergotherapie bij vrijetijdsbesteding
De ‘Flowtheory’ van Mihaly Csikszentmihalyi, een Amerikaanse-Hongaarse psycholoog, is belangrijk geworden binnen de ergotherapie. Deze theorie houdt in dat de basis van het menselijk welzijn samenhangt met de ervaring van geconcentreerd werken aan een ‘taak’ die de (volledige) aandacht vasthoudt. Belangrijk is hierbij dat er genoeg evenwicht is tussen de eisen van de taak en de persoonlijke vaardigheden. Volgens Emerson (1998) komt de ‘Flowtheory’ overeen met de uitgangspunten van ergotherapie. De juiste keuze maken voor vrijetijdsbesteding door de cliënt is van belang, want dit kan namelijk het welzijn en de kwaliteit van hun leven bevorderen. Het is niet altijd evident voor de ergotherapeut om vanuit de kennis en het inzicht in aspecten van vrijetijdsbesteding de maatschappelijk relevante rollen van de cliënt te behouden. Hierdoor ontstaat de participatie van de cliënt. Via training en/of advies kan een ergotherapeut ingaan op wat de cliënt belangrijk vindt op vlak van vrijetijdsbesteding. De ergotherapeut zal gewoonweg:
uitzoeken wat de cliënt wil;
uitzoeken wat de cliënt kan;
een relevante aanpak bepalen;
uitvoeren door middel van een gekozen aanpak;
uitzoeken wat de cliënt wil en kan.(Ter Horst & De Vries-Kempes, 2003)
44
Vrijetijdsbesteding bij de cliënt is een persoonlijke ervaring. De COPM wordt aanbevolen om gegevens te verzamelen over betekenisvolle vrijetijdsbesteding van de cliënt.
5.5
Beroepsrollen
Om als ergotherapeut in een correcte aanpak van noden van de cliënt en zijn omgeving te voorzien, werden zeven beroepsrollen vastgelegd. Deze zijn nu vertaald naar het computergebruik.
5.5.1
Observator
Als ergotherapeut kunnen we gaan observeren hoe de cliënt het computergebruik hanteert. We kunnen ook gaan observeren als het computergebruik de doelstellingen (sociaal contact bevorderen en zinvolle vrijetijdsbesteding) verwezenlijkt.
5.5.2
Assessor
Door het afnemen van COPM en Montreal Cognitive Assessment (MOCA) kunnen we bijdragen tot het verfijnen van bestaande diagnostiek. Door COPM te gaan gebruiken kunnen we een specifieke therapie hanteren om te werken op de uitkomsten.
5.5.3
Behandelaar
De sessies worden individueel gegeven aan de cliënt, zodat we kunnen vertrekken vanuit de mogelijkheden en hierop kunnen verder bouwen. Na de bachelorproef is het de bedoeling dat de cliënten verder kunnen werken met een computer/laptop en met behulp van een handleiding. Ze zullen begeleidt worden door de ergotherapeuten en vanaf september komt er een vrijwilliger langs om de sessies verder te geven.
5.5.4 Adviseur Er wordt samengewerkt met het cliëntensysteem, namelijk de familie. Er wordt samen met de cliënt en de familie bekeken wanneer het voor beide past om Skype1 te gebruiken.
1
Is een gratis en eenvoudig programma waarmee je binnen enkele minuten overal ter wereld gratis kunt bellen door middel van een webcam en hoofdtelefoon.
45
Als ergotherapeut kan je advies gaan geven aan de cliënt en/of familie betreffende hulpmiddelen/aanpassingen die ervoor zorgen dat de cliënt zo zelfstandig mogelijk kan werken.
5.5.5 Manager Om dit project te realiseren is het belangrijk om af te spreken met het personeel/ familie wanneer de sessies plaats kunnen vinden. Er wordt afgesproken met de ICTverantwoordelijken om de laptops af stellen aan de noden van de cliënt, vragen op te lossen betreffende internet op de kamer, …
5.5.6 Teamplayer Als ergotherapeut werk je binnen een multidisciplinair team, hierin is het belangrijk om aan te geven wanneer je je sessies zult geven. Bepaalde problemen kunnen besproken worden met het team om zo samen tot een oplossing te komen. De resultaten zullen op het einde meegedeeld worden aan het team en het team wordt men aangemoedigd om het computergebruik te blijven voortzetten.
5.5.7 Onderzoeker Om dit project te realiseren is het gebruik van wetenschappelijk onderzoek noodzakelijk. Hierin kun je tips, bepaalde methoden, … gaan implementeren in de sessies. Uit de resultaten van wetenschappelijk onderzoek is ook bewezen dat computergebruik effectief is bij ouderen.
5.6. Conclusie We kunnen besluiten dat ouderen helemaal niet eenzaam zijn, ook al wordt dit stereotiep zo gezien. Ouderen vullen de vrije tijd in via volgende activiteiten: tv en radio, daarna hobby en spel. Bovendien krijgen ze het meest bezoek van hun kinderen. Het computergebruik bij ouderen is nihil. Vaak zijn de ouderen bang van de nieuwe technologie en vertonen ze knoppenangst. Nochtans biedt ICT bij ouderen een groot voordeel en dit vooral binnen de domotica. Ook bestaan er verscheidene projecten waarin ICT wordt gepromoot bij ouderen. Daarnaast kan de ergotherapeut via de verschillende beroepsrollen een meerwaarde bieden bij ouderen en het computergebruik. 46
Praktisch gedeelte ‘’De praktijk is de leermeester van alle dingen.’’ (Caesar,z.j.)
47
Hoofdstuk 6: Aanvang van de bachelorproef In het kader van mijn bachelorproef kreeg ik de kans mijn praktijkonderzoek, het geven van laptopsessies, uit te voeren in WZC De Meers. Aangezien WZC De Meers een onderdeel van het Openbaar Centrum voor Maatschappelijk Welzijn (OCMW) is, wordt eerst de missie en doelstellingen verklaard. Daarna wordt er meer informatie gegeven over het WZC De Meers en zijn afdelingen.
6.1 Missie Hieronder wordt de missie omschreven door het OCMW Waregem. ‘’Iedereen heeft het recht om in alle vrijheid en op een menswaardige wijze deel te nemen aan het maatschappelijk gebeuren. Daartoe willen wij zorg, hulp, opvang en begeleiding bieden waar nodig en dit in de eerste plaats voor de inwoners van onze eigen stad. Dit willen we realiseren d.m.v. een toegankelijk dienstenpakket, een doorgedreven gepersonaliseerd gebouwencomplex en een hoge kwaliteit van ouderenzorg en kansenbeleid op maat van de noden van onze cliënten.’’ (OCMW Waregem, 2013)
6.2
Woonzorgcentrum De Meers
WZC De Meers is een woonzorgcentrum dat een verblijf biedt aan 307 bewoners. Deze heeft 279 goed uitgeruste eenpersoonskamers. Echtparen kunnen terecht in een van de veertien woonzorgflats. Deze flats hebben een oppervlakte van 60 m2en hebben een keuken, woonkamer, slaapkamer en badkamer. Daarnaast heeft WZC De Meers ook een kortverblijf (De Kouter) en twee dagverzorgingscentra (De Manège en De Meers). De Meers biedt een thuis voor: Ouderen die zorgbehoevend zijn; Ouderen die om gezondheidsredenen of sociale redenen moeilijk verder thuis kunnen verblijven 48
6.3
Gegevens
Tabel 9: Gegevens van het woonzorgcentrum (Woonzorgcentrum De Meers, 2013)
Adres: Schakelstraat 43 8790 Waregem Tel. : 056/62.99.35 E-mail:
[email protected] Website: http://www.ocmwwaregem.be
6.4 Afdelingen Hieronder vindt u de verschillende verdiepingen van WZC De Meers en van de deelnemende cliënten. Tabel 10: Overzicht verdiepingen in WZC De Meers
Naam afdeling
Bewoners
Deelnemende cliënten
Verdieping 0 Grote en kleine Steeplestraat Dag verzorgingscentrum: De Meers
Beginnende dementie Fysisch zorgbehoevend
E.N.
Fysisch zorgbehoevend en cliënten met NAH (jongere cliënten)
F.D. – M.G. – G.M. – M.L. – G.D. – E.V.
Fysisch zorgbehoevend
H.V. – J.D.
Verdieping 1 Hoefslag
Verdieping 2 Ruiterlaan Amazonelaan Verdieping 3 Renbaan Tilburry
Matige en ernstige dementie Ernstige dementie
Verdieping 4 Tiercélaan Sulkyroute
Fysisch zorgbehoevend Fysisch zorgbehoevend
Verdieping 5 Dag verzorgingscentrum: De Manège
L.A. – E.D. – M.V.
Personen met dementie
49
6.5
Ergotherapeutisch aanbod
Binnen het WZC De Meers staat er minstens een ergotherapeut per verdieping. Het ergotherapeutisch aanbod is afhankelijk van de verschillende doelgroepen. In de voormiddag wordt er ADL gegeven aan een aantal cliënten. Hierin begeleidt de ergotherapeut de cliënt tijdens de zelfzorg. Daarnaast worden er ook relaxatiebaden aangeboden aan de cliënten. De ergotherapeut biedt ook individuele therapie aan bepaalde cliënten. Er wordt vaak ingespeeld op de interesses van de cliënt (vb. een kruiswoordraadsel maken om de cognitieve mogelijkheden te stimuleren). In de namiddag worden er groepsactiviteiten georganiseerd. Dit aanbod is zeer gevarieerd en is afhankelijk van de doelgroep. Dit omvat huishoudelijke activiteiten, bewegingsactiviteiten, gezelschapsspelen, creatieve activiteiten, … Bovendien staan er ook vaste activiteiten gepland, zoals de jaarlijkse hoedenshow, maandelijkse verjaardagsfeesten, … Kortom het ergotherapeutisch aanbod is zeer gevarieerd binnen het WZC De Meers.
6.6 Voorbereiding Voor de aanvang van de bachelorproef werden er een inleidende brief en enquête opgesteld. Het doel van deze inleidende brief was om uitleg te geven over de werking van de bachelorproef. In de enquête werd er vooral gepolst naar de vrijetijdsbesteding en het sociaal contact van de bewoner. Op 4 en 7 december werd er een stagedag gevolgd om de werking binnen het WZC De Meers beter te leren kennen. Deze dag was ook een eerste kennismaking met de cliënten. Ik gaf de brieven en enquêtes (zie bijlage 3 en 4) af op de eerste en vierde verdieping. Op 21 december werden de ingevulde enquêtes afgehaald. Al snel bleek dat er niet voldoende geïnteresseerde cliënten waren om deel te nemen. Vandaar dat er op 28 december een extra stagedag volgde om extra brieven en enquêtes af te geven aan de cliënten van de tweede verdieping. Hierbij werden de cliënten persoonlijk aangesproken met de vraag of ze eventueel interesse hadden om deel te nemen aan de bachelorproef. Uit alle ingevulde enquêtes kon er geconcludeerd worden dat er veertien cliënten waren die wensten deel te nemen aan de bachelorproef.
50
6.6.1 Resultaten eerste afname enquêtes Er werden ongeveer 150 enquêtes uitgedeeld aan de cliënten op de eerste, tweede en vierde verdieping. Hiervan werden er 26 ingevulde enquêtes binnen gebracht. Hieronder vindt u de verwerking van de ingevulde enquêtes, deze zijn opgesplitst in de gegevens van alle cliënten en de gegevens van de deelnemende cliënten. Uit onderstaande grafieken (figuur 1, 2 en 3) kunnen we van alle cliënten besluiten dat ze het meest bezoek krijgen van hun kinderen (22%) en kleinkinderen (17%). In het onderzoek van LOVO (zie 3.4. Face-to-face contacten) werd dit ook bij de thuiswonende ouderen (55-90 jaar) vastgesteld. We kunnen ook vaststellen dat alle cliënten het grootste deel van hun vrije tijd (figuur 4) invullen met tv kijken (31%) en lezen (24%).In het onderzoek door de VUB (zie 2.2. Vrijetijdsbesteding bij ouderen) werd de vrijetijdsinvulling bij thuiswonende ouderen gemeten. Hierin wordt ook tv kijken en lezen als belangrijkste activiteit beschouwd om de vrije tijd zinvol in te vullen. 6.6.1.1 Alle cliënten
Bezoek
Broer/zus
Soort contact
Kinderen Kleinkinderen Achterkleinkin deren Neven
Bezoek Telefoon Computer Post
Buren
Figuur 1: Bezoek van alle cliënten
Figuur 2: Soort contact van alle cliënten
51
Bezoek per week
Vrijetijdsbesteding Lezen TV kijken Kinderen Kleinkinderen Achterkleinki nderen Kennissen
Figuur 3: Bezoek per week van alle cliënten
Gezelschapss pelen Breien Bewegingsact iviteiten Verzamelen Figuur 4: Voornaamste hobby’s van alle cliënten
Bewoners deelname project
Wenst deel te nemen Wenst niet deel te nemen
Figuur 5: Deelname bacheloproef van alle cliënten
Uit onderstaande grafieken (figuur 6, 7 en 8) kunnen we afleiden van de deelnemende cliënten resulteren dat ze het meest bezoek krijgen van hun kinderen (22%) en kleinkinderen (14%). In het onderzoek van LOVO (zie 3.4. Face-to-face contacten) werd dit ook bij de thuiswonende ouderen (55-90 jaar) vastgesteld. Er wordt veel minder getelefoneerd (5%) naar de familie en contact via de computer of per post wordt zelfs niet uitgevoerd (figuur 7). We kunnen ook vaststellen dat alle cliënten het grootste deel van hun vrije tijd (figuur 9) invullen met tv kijken (29%) en lezen (25%). In het onderzoek door de VUB (zie 2.2. Vrijetijdsbesteding bij oudere) werd de vrijetijdsinvulling bij thuiswonende ouderen gemeten. Hierin werd ook tv kijken en lezen als belangrijkste activiteit beschouwd om de vrije tijd zinvol in te vullen. Slechts twee deelnemende cliënten (17%) hebben hun persoonlijke laptop op de kamer (figuur 10). Meer dan de helft van de familie (58%) wil deelnemen aan dit project door middel van emailen, Facebook of Skype met de cliënt(figuur 11). Bijna ¾ van de familie heeft een persoonlijke laptop of computer (figuur 12). De familie heeft de meeste kennis van e-mailen (39%), daarna Skypen (33%) en het minst van Facebook (28%) (figuur 13). 52
6.6.1.2 Deelnemende cliënten
Bezoek
Broer/zus
Soort contact
Kinderen Kleinkinderen
Bezoek
Achterkleinkin deren Neven
Telefoon Computer
Buren
Post Kennissen Andere Figuur 6: Bezoek van deelnemende cliënten
Figuur 7: Soort contact van deelnemende cliënten
Vrijetijdsbesteding
Bezoek per week
Lezen TV kijken
Kinderen Kleinkinderen
Gezelschaps spelen Breien
Achterkleinkin deren Kennissen
Bewegingsac tiviteiten Verzamelen
Figuur 8: Bezoek per week van deelnemende cliënten
Figuur 9: Voornaamste hobby’s van deelnemende cliënten
Familie deelname bachelerproef
Computerbezit
Heeft computer
Wenst deel te nemen
Heeft geen computer
Wenst niet deel te nemen
Figuur 10: Computerbezit van deelnemende cliënten
Figuur 11: Deelname familie aan project
53
Computerbezit familie
Computerkennis familie
Heeft computer Heeft geen computer
Figuur 12: Computerbezit van familie
Kennis email Kennis Facebook Kennis Skype
Figuur 13: Computerkennis van familie
54
Hoofdstuk 7: Voorstelling cliënten
7.1
Voorstelling aan de hand van een procesmodel
De cliënten worden besproken aan de hand van het Canadian Performance Process Framework (CPPF). Het CPPF beschrijft het ergotherapieproces in vier afzonderlijke elementen. Drie van deze elementen zijn context gebonden: de maatschappelijke context (buitenste vierkante kader), de praktijkcontext (binnenste vierkante kader) en de referentiekaders (grote cirkel). Het vierde element is proces georiënteerd en bestaat uit acht actiepunten (acht kleine cirkels) die de leidraad vormen van het ergotherapieproces. (Le Granse, 2012) In de volgende afbeelding vindt u een overzicht van het Canadian Performance Process Framework.
Figuur 14: Een overzicht van het Canadian Performance Process Framework (Le Granse, 2012)
55
Enkel de context gebonden elementen van het CPPF worden hieronder verder besproken, het complete procesmodel zou te diepgaand zijn. Enkel de informatie die belangrijk is in functie van het project wordt hieronder vermeld. Binnen het behandelplan van de cliënt werd er natuurlijk rekening gehouden met alle aspecten. Hieronder worden vijf cliënten uitgebreid beschreven, omdat hun sessies individueel worden uitgewerkt. Daarna worden de resultaten van de eerste afname van het Canadian Occupational Performance Measure met betrekking tot het computergebruik weergegeven. De COPM (zie bijlage 1) is een cliëntgerichte assessment. Deze wordt gebruikt om informatie te verzamelen van de cliënt. Tijdens een gesprek kan de ergotherapeut problemen in het dagelijks handelen vaststellen. Er wordt gewerkt met score kaarten. Voor het onderdeel belangrijkheid wordt 1 gebruikt bij helemaal niet belangrijk en 10 bij zeer belangrijk. Voor de onderdelen uitvoering en tevredenheid wordt 1 gebruikt bij helemaal niet tevreden en 10 bij zeer tevreden. Deze was vooral gericht naar de algemene computerkennis. Er werd vooral gepeild naar de verwachtingen van het project. Na de afname werden de verwachtingen en de doelen gepolst bij de cliënten, zodat we op de juiste golflengte zaten. Ook werd er verder afgesproken met de cliënten wanneer het voor hen het best past om de sessies te laten doorgaan. Vervolgens worden de ergotherapeutische doelstellingen en het therapieplan besproken Tabel 11: Overzicht van F.D.
Cliënt: F.D. Contextgebonden elementen -> Maatschappelijke context -> Omgevingsfactoren Culturele omgevingsfactoren:
Ze is geboren in Wakken en ze woonde in Waregem.
Institutionele omgevingsfactoren:
Ze verblijft sinds 04/11/2010 in WZC De Meers op de 1ste verdieping afdeling Hoefslag.
Sociale omgevingselementen:
Ze is gehuwd en haar echtgenoot komt iedere middag op bezoek.
Fysieke omgevingselementen:
Ze heeft een evenwichtsstoornis.
Contextgebonden elementen -> Maatschappelijke context -> Persoonlijke factoren
56
Persoonlijke kenmerken en temporele aspecten:
Leeftijd: 81 jaar
Geslacht: Vrouwelijk
Gezondheid: Ze heeft beginnende dementie (gedesoriënteerd in ruimte en tijd) en een evenwichtsstoornis.
Conditie: Ze krijgt wekelijks kinesitherapie ter bevordering van de mobiliteit van onderste ledematen. Ze verplaatst zich met een rolstoel binnenshuis.
Emotionele staat van gezondheid: Ze heeft ziekte-inzicht.
Kennis, vaardigheden en mogelijkheden:
Schoolkennis en- vaardigheden: Ze is naar school geweest tot 18 jaar.
Beroepskennis en –vaardigheden: Ze was huisvrouw.
Taal: Ze spreekt vlot Nederlands en Frans en gemiddeld Duits.
Gewoonten: Ze heeft geen specifiek gewoonten.
Contextgebonden elementen -> Maatschappelijke -> Praktijkcontext
Ergotherapie o De cliënt wordt gestimuleerd tot contactname met andere bewoners; o Er wordt aan de cliënt structuur gebonden in tijd en plaats (vb. dagkalender); o F. heeft interesse in handwerk (o.a. breien), kaarten en lezen.
Hieronder worden de resultaten van de eerste afname van het COPM met betrekking tot het computergebruik weergegeven. Ze zijn vooral gericht naar de algemene computerkennis en er werd specifiek gepeild naar de verwachtingen van het project. Nadien werden de verwachtingen en de doelen gepolst bij de cliënten, zodat we op de juiste golflengte zaten. Vanuit de cliënt gerichte benadering werd gezocht naar het meest geschikte moment om de sessies te laten doorgaan. Tabel 12: Overzicht eerste afname COPM bij M.L.
Activiteit
Inventarisatie van problemen in het dagelijks handelen Ontspanning: passieve recreatie en sociale contacten. Score belangrijkheid
Score uitvoering
Score tevredenheid
Spelletjes
3
1
1
Opzoeken op het internet
3
1
1
Skype
4
1
1
57
Nu de behoeften en wensen van de cliënt duidelijk waren werden de ergotherapeutische doelstellingen en therapieplan, in functie van het project vastgesteld. Tabel 13: Overzicht van het computerproject bij F.D.
Ergotherapie - computerproject
Doelstellingen o De cliënt kan op een adequate manier met een laptop werken. o De cliënt kan door middel van een laptop haar vrije tijd zinvol invullen en sociale contacten stimuleren.
Ergotherapieplan o Individuele therapiesessies
Gericht op het bereiken van volgende vaardigheden: opstarten van de laptop, adequaat gebruik van muis en toetsenbord, zelfstandig een oefening oplossen in DigiSpel, gewenste informatie opzoeken op het internet, het programma Skype gebruiken en de laptop afsluiten Therapielocatie: De computersessies vinden plaats op de kamer van de cliënt. Duur: 30 min. Frequentie: 2 x per week op dinsdag- en donderdagvoormiddag.
Motivatie: Tot verbazing van haar echtgenoot was de interesse van F. plots aangewakkerd. De echtgenoot werkt dagelijks met de laptop, waardoor zij dit graag ook wou aanleren.
Tabel 14: Overzicht van M.L.
Cliënt: M.L. Contextgebonden elementen -> Maatschappelijke context -> Omgevingsfactoren Culturele omgevingsfactoren: Ze woonde in Waregem. Institutionele omgevingsfactoren: Ze verblijft in WZC De Meers, sinds 01/03/2003 op de 1ste verdieping Hoefslag. Sociale omgevingselementen: Ze is weduwe, heeft een dochter en krijgt vaak bezoek van haar zus. Fysieke omgevingselementen:
Bovenste lidmaat: passief, onderste lidmaat passief en spasticiteit
Ze zit overdag in een multipositionele rolwagen.
Contextgebonden elementen -> Maatschappelijke context -> Persoonlijke factoren Persoonlijke kenmerken en temporele aspecten:
Geslacht: Vrouwelijk 58
Leeftijd: 44 jaar
Gezondheid: Ze heeft een linker hemiplegie en afasie ten gevolge van een CVA en ze heeft visusproblemen.
Conditie: Ze krijgt wekelijks kinesitherapie voor haar onderste ledematen en wekelijks logopedie.
Emotionele staat van gezondheid: Ze kan soms agressief worden, omdat ze moeite heeft om zich verbaal uit te drukken.
Kennis, vaardigheden en mogelijkheden:
Schoolkennis en- vaardigheden: Ze is naar school geweest tot 18 jaar.
Beroepskennis en –vaardigheden: Ze heeft gewerkt als naaister in een fabriek te Waregem.
Handelingservaringen: Ze wil zoveel mogelijk zelfstandig kunnen uitvoeren.
Taal: Ze spreekt vlot Nederlands en gemiddeld Frans.
Gewoonten: Ze heeft geen specifieke gewoonten.
Contextgebonden elementen -> Maatschappelijke context -> Praktijkcontext
Ergotherapie: o De cliënt wordt gestimuleerd tot deelname activiteiten, zowel in groep als individueel. o M. heeft interesse in muziekactiviteiten en houdt van dansen en lachen.
Hieronder worden de resultaten van de eerste afname van het COPM met betrekking tot het computergebruik weergegeven. Tabel 15: Overzicht van eerste afname van COPM bij M.L.
Activiteit
Inventarisatie van problemen in het dagelijks handelen Ontspanning: passieve recreatie en sociale contacten. Score belangrijkheid
Score uitvoering
Score tevredenheid
Spelletjes
7
1
1
Opzoeken op het internet
7
1
1
E-mailen
6
1
1
59
Nu de behoeften en wensen van de cliënt duidelijk waren werden de ergotherapeutische doelstellingen en therapieplan, in functie van het project vastgesteld. Tabel 16: Overzicht van het computerproject bij M.L.
Ergotherapie - computerproject
Doelstellingen o De cliënt kan op een adequate manier met een laptop werken. o De cliënt kan door middel van een laptop haar vrije tijd zinvol invullen en sociale contacten stimuleren.
Ergotherapieplan o Individuele therapiesessies
Gericht op het bereiken van volgende vaardigheden: opstarten van de laptop, adequaat gebruik van muis en toetsenbord, zelfstandig een oefening oplossen in DigiSpel, gewenste informatie opzoeken op het internet, Outlook gebruiken (een e-mail lezen, beantwoorden en versturen) en de laptop afsluiten Therapielocatie: De computersessies vinden plaats op de kamer van de cliënt of in de Ierse Berm. Duur: 30 min. Frequentie: 2 x per week op maandag- en dinsdagnamiddag.
Motivatie: M. behoorde ook tot de jongere groep. Ze had vroeger individuele computerles gekregen van een vrijwilliger, maar deze was na een tijd gestopt. Vandaar dat M. het meteen zag zitten om de draad terug op te nemen en te starten met de sessies.
Tabel 17: Overzicht van J.D.
Cliënt: J.D. Contextgebonden elementen -> Maatschappelijke context -> Omgevingsfactoren Culturele omgevingsfactoren: Hij woonde in Waregem. Institutionele omgevingsfactoren: Hij verblijft in WZC De Meers, sinds 18/01/2011 op de 2e verdieping Ruiterlaan.
60
Sociale omgevingselementen:
Hij is sinds 08/12/2010 weduwnaar, zijn vrouw is omgekomen bij een woningbrand.
Gegevens uit het levensloopformulier: hij heeft twee kinderen, een zus en broer en twee kleinkinderen.
Fysieke omgevingselementen: Hij heeft Poliomyelitis, een sterk verminderde mobiliteit (rolstoel gebonden) en een paralyse in bovenste en onderste ledematen.
Contextgebonden elementen -> Maatschappelijke context -> Persoonlijke factoren Persoonlijke kenmerken en temporele aspecten:
Geslacht: Mannelijk
Leeftijd: 84 jaar
Gezondheid: Hij heeft Poliomyelitis (kinderverlamming), heeft CVA gehad, een tetraparese en heeft vasculaire problemen ter hoogte van de onderste ledematen.
Conditie: Hij is rolstoel gebonden en krijgt wekelijks kinesitherapie voor zijn bovenste en onderste ledematen.
Emotionele staat van gezondheid: Hij heeft ziekte-inzicht.
Kennis, vaardigheden en mogelijkheden:
Schoolkennis en- vaardigheden: Hij volgde de richting handel (tot 3e middelbaar), daarna gewoon 4 jaar normaal school gevolgd (regentaat), vervolgens juwelier school gevolgd en als laatste 4 jaar hoger kunstambacht school gevolgd in Duitsland.
Beroepskennis en –vaardigheden: Hij was een goudsmid en had een eigen atelier thuis.
Handelingservaringen: Bij het aanleren van nieuwe zaken, gaat hij dit individueel verder oefenen totdat hij het zelfstandig kan uitvoeren.
Taal: Hij spreekt vlot Nederlands, Frans en Duits.
Gewoonten: Hij heeft geen specifieke gewoonten.
Contextgebonden elementen -> Maatschappelijke context -> Praktijkcontext
Ergotherapie: o De cliënt wordt gestimuleerd tot deelname aan de activiteiten; o De cliënt krijgt cognitieve stimulatie; o De cliënt wordt gestimuleerd tot computergebruik; o De cliënt wordt gestimuleerd in grove en fijne motoriek; o De cliënt wordt gestimuleerd tot contactname met de andere bewoners; o J. heeft interesses in de krant lezen, bingo, scrabble spelen, kruiswoordraadsels invullen, voetbal, wielrennen, tuinieren en computergebruik.
61
Hieronder worden de resultaten van de eerste afname van het COPM met betrekking tot het computergebruik weergegeven. Tabel 18: Overzicht van eerste afname van COPM bij J.D.
Activiteit
Inventarisatie van problemen in het dagelijks handelen Ontspanning: passieve recreatie en sociale contacten. Score belangrijkheid
Score uitvoering
Score tevredenheid
E-mailen
6
3
3
Skype
6
3
3
Facebook
6
3
3
Nu de behoeften en wensen van de cliënt duidelijk waren werden de ergotherapeutische doelstellingen en therapieplan, in functie van het project vastgesteld. Tabel 19: Overzicht van het computerproject bij J.D.
Ergotherapie - computerproject
Doelstellingen o De cliënt kan op een adequate manier met een laptop werken. o De cliënt kan door middel van een laptop zijn sociale contacten stimuleren.
Ergotherapieplan o Individuele therapiesessies Gericht op het bereiken van volgende vaardigheden: Outlook gebruiken (een e-mail lezen, beantwoorden en versturen), het programma Skype gebruiken en Facebook gebruiken. Therapielocatie: De computersessies vinden plaats op de kamer van de cliënt. Duur: 30 min. Frequentie: 2 x per week op dinsdag- en donderdagnamiddag.
Motivatie: J. had een persoonlijke laptop op de kamer met internetaansluiting. Het personeel stimuleerde hem om te leren werken met een laptop. Hij had al ervaring met Outlook, maar hij had nog problemen bij het verzenden van e-mails. Hij was een nieuwsgierig persoon, daardoor wou hij graag Facebook en Skype leren gebruiken. Omdat zijn zoon in Thailand verbleef, wou hij via Facebook en Skype contact opnemen.
62
Tabel 20: Overzicht van E.D.
Cliënt: E.D. Contextgebonden elementen -> Maatschappelijke context -> Omgevingsfactoren Culturele omgevingsfactoren: Hij woonde in Waregem. Institutionele omgevingsfactoren: Hij verblijft in WZC De Meers, sinds 29/04/2008 op de 4e verdieping Tiercélaan. Sociale omgevingselementen: Hij is gescheiden, heeft drie kinderen en krijgt vaak bezoek van zijn familie. Fysieke omgevingselementen: Hij heeft een linker hemiparese en is rolstoel gebonden.
Contextgebonden elementen -> Maatschappelijke context -> Persoonlijke factoren Persoonlijke kenmerken en temporele aspecten:
Geslacht: Mannelijk
Leeftijd: 81 jaar
Gezondheid: Hij heeft een linker hemiparese ten gevolge van een CVA en hij heeft beginnende dementie (aantasting korte termijngeheugen).
Conditie: Hij is rolstoel gebonden en krijgt dagelijks kinesitherapie.
Emotionele staat van gezondheid: Hij heeft ziekte-inzicht.
Kennis, vaardigheden en mogelijkheden:
Schoolkennis en- vaardigheden: Hij ging eerst naar school in Melle, daarna heeft hij hotelschool in Namen gevolgd (koksopleiding).
Beroepskennis en –vaardigheden: Hij was kok en eigenaar van een restaurant in Waregem.
Taal: Hij spreekt vlot Nederlands.
Gewoonten: Hij drinkt graag een tas koffie.
Contextgebonden elementen -> Maatschappelijke context -> Praktijkcontext
Ergotherapie: o De cliënt wordt gestimuleerd tot deelname aan activiteiten; o E. heeft interesses in uitstappen, feesten, reminiscentieoefeningen en bingo.
63
Hieronder worden de resultaten van de eerste afname van het COPM met betrekking tot het computergebruik weergegeven. Tabel 21: Overzicht van eerste afname van COPM bij E.D.
Activiteit
Inventarisatie van problemen in het dagelijks handelen Ontspanning: passieve recreatie en sociale contacten. Score belangrijkheid
Score uitvoering
Score tevredenheid
E-mailen
7
1
1
Skype
7
1
1
Facebook
7
1
1
Nu de behoeften en wensen van de cliënt duidelijk waren werden de ergotherapeutische doelstellingen en therapieplan, in functie van het project vastgesteld. Tabel 22: Overzicht van het computerproject bij E.D.
Ergotherapie - computerproject
Doelstellingen o De cliënt kan op een adequate manier met een laptop werken. o De cliënt kan door middel van een laptop zijn sociale contacten stimuleren.
Ergotherapieplan o Individuele therapiesessies Gericht op het bereiken van volgende vaardigheden: Outlook gebruiken (een e-mail lezen, beantwoorden en versturen), het programma Skype gebruiken en Facebook gebruiken. Therapielocatie: De computersessies vinden plaats op de kamer van de cliënt. Duur: 30 min. Frequentie: 2 x per week op maandag- en vrijdagvoormiddag.
Motivatie: Deze cliënt is een leergierig persoon, vandaar zijn interesse om iets nieuws aan te leren. E. heeft een zoon die vaak in China verblijft voor zijn werk, waardoor hij contact wil blijven houden via de Outlook, Facebook en Skype.
64
Tabel 23: Overzicht van L.A.
Cliënt: L.A. Contextgebonden elementen -> Maatschappelijke context -> Omgevingsfactoren Culturele omgevingsfactoren: Hij woonde in Waregem. Institutionele omgevingsfactoren: Hij verblijft in WZC De Meers sinds 31/03/2008 op de 4e verdieping Tiercélaan. Sociale omgevingselementen: Hij is weduwnaar (vrouw overleden 1 dag na opname) en heeft twee kinderen. Fysieke omgevingselementen: Hij is rolstoel gebonden en heeft een visuele beperking.
Contextgebonden elementen -> Maatschappelijke context -> Persoonlijke factoren Persoonlijke kenmerken en temporele aspecten:
Gezondheid: Hij heeft de Ziekte van Parkinson, hij heeft spraakproblemen en een visuele beperking.
Leeftijd: 90 jaar
Conditie: Hij is rolstoel gebonden en krijgt wekelijks kinesitherapie.
Geslacht: Mannelijk
Emotionele staat van gezondheid: Hij heeft ziekte-inzicht.
Kennis, vaardigheden en mogelijkheden:
Schoolkennis en- vaardigheden: Hij volgde een opleiding tot bediende in College te Waregem tot 16 jaar.
Beroepskennis en –vaardigheden: Hij heeft een jaar gewerkt als bediende in een weverij en daarna als boekhouder in een betonfabriek.
Handelingservaringen: Door zijn visuele beperking wordt er vooral gewerkt op het auditief vermogen.
Taal: Hij spreekt vlot Nederlands, Frans, Duits en Engels.
Gewoonten: Hij heeft geen specifieke gewoonten.
Contextgebonden elementen -> Maatschappelijke context -> Praktijkcontext Ergotherapie: o De cliënt wordt gestimuleerd tot deelname aan activiteiten; o De cliënt wordt gestimuleerd tot contactname met de andere bewoners; o L. heeft interesses in kamerbezoek, reminiscentieoefeningen, bekende Waregemnaar op de rode sofa, cognitieve activiteiten, petanque, …
65
Hieronder worden de resultaten van de eerste afname van het COPM met betrekking tot het computergebruik weergegeven. Tabel 24: Overzicht van eerste afname van het COPM bij L.A.
Activiteit
Inventarisatie van problemen in het dagelijks handelen Ontspanning: passieve recreatie en sociale contacten. Score belangrijkheid
Opzoeken
5
Score uitvoering
Score tevredenheid
1
1
Nu de behoeften en wensen van de cliënt duidelijk waren werden de ergotherapeutische doelstellingen en therapieplan, in functie van het project vastgesteld. Tabel 25: Overzicht van het computerproject bij L.A.
Ergotherapie - computerproject
Doelstellingen o De cliënt kan op een adequate manier met een laptop werken. o De cliënt kan door middel van een laptop haar vrije tijd zinvol invullen.
Ergotherapieplan o Individuele therapiesessies Gericht op het bereiken van volgende vaardigheden: Gewenste informatie opzoeken op het internet. Therapielocatie: De computersessies vinden plaats op de kamer van de cliënt. Duur: 30 min. Frequentie: 2 x per week op woensdag- en vrijdagvoormiddag.
Motivatie: L. heeft interesse in het computergebruik, maar dacht dat dit onmogelijk ging zijn vanwege zijn visuele beperking. Door zijn deelname aan het project, wou hij graag weten wat de sessies voor hem zouden kunnen betekenen.
66
Tabel 26: Overzicht van de andere cliënten
E.N.
Geslacht: Mannelijk
Leeftijd: 58 jaar
Gezondheid: Hij heeft het Syndroom van Korsakoff (overmatig drankgebruik door het plots overlijden van zijn vrouw en verlies van zijn werk) en een aangetast korte termijngeheugen.
Eerste afname COPM
spelletjes
strips online lezen
M.G.
Geslacht: Mannelijk
Leeftijd: 48 jaar
Gezondheid: Hij heeft een linker hemiplegie ten gevolge van een hersentrauma en heeft afasie. Hij zit in een multipositionele rolwagen.
Eerste afname COPM
spelletjes
typen
G.M.
Geslacht: Mannelijk
Leeftijd: 50 jaar
Gezondheid: Hij heeft een dwarslaesie ter hoogte van TH 5 en 6 (ongeval) en ervaart fantoompijn. Ook heeft hij concentratiestoornissen.
Eerste afname COPM
spelletjes
opzoeken op het internet
G.D.
Geslacht: Vrouwelijk
Leeftijd: 89 jaar
Gezondheid: Ze heeft de ziekte van Alzheimer, beginnende dementie, ze heeft tekens van Parkinsonisme en vertoont dyskinesie.
Eerste afname COPM
e-mail
Skype
E.V.
Geslacht: Mannelijk
Leeftijd: 77 jaar
Gezondheid: Hij heeft de ziekte van Parkinson en een beperkte mobiliteit ter hoogte van zijn rechterarm (totale schouderprothese).
Eerste afname COPM
spelletjes
opzoeken op het internet
e-mailen
Skype
67
H.V.
Geslacht: Mannelijk
Leeftijd: 89 jaar
Gezondheid: Hij heeft een diparese van de bovenste ledematen en ouderdomsproblemen (verminderde mobiliteit).
Eerste afname COPM
spelletjes
opzoeken op het internet
e-mailen
Skype
M.V.
Geslacht: Vrouwelijk
Leeftijd: 68 jaar
Gezondheid: Ze heeft een CVA gehad en heeft een parese ter hoogte van haar linkerbeen (verhoogd valrisico).
Eerste afname COPM
foto’s verplaatsen van de camera naar de laptop
opzoeken op het internet
e-mailen
Skype Eerste afname COPM
G.B.
Geslacht: Mannelijk
opzoeken op het internet
Leeftijd: 90 jaar
e-mailen
Gezondheid: Hij had beginnende dementie en een psychiatrisch verleden.
Skype
Bachelorproef o Hij was gestart met de sessies; o Na vijf sessies heeft hij besloten om dit te beëindigen; o Hij vond van zichzelf dat hij een te traag leertempo had; o Hij was niet meer gemotiveerd om verder te doen; o Na een aantal weken is hij dan onverwachts overleden.
7.2
Voorstelling van de cliënten aan de hand van een assessment
Een van de beroepsrollen die een ergotherapeut bezit is de taak van assessor. Door de afname van de Montreal Cognitive Assessment (MOCA) kunnen we meewerken aan het verfijnen van bestaande diagnostiek.
68
Tijdens het project werd de MoCA (zie bijlage 2) afgenomen om de cognitieve functies van de deelnemende cliënten te schetsen. Dit screeningsinstrument brengt de lichte cognitieve stoornissen in kaart. In deze test worden er verschillende domeinen geëvalueerd zoals visuoconstructieve vaardigheden, executieve functies, geheugen, aandacht en concentratie, taal, conceptueel denken, rekenen en oriëntatie. Op deze test kun je maximaal 30 punten verwerven, waarbij een score van 26 of hoger als normaal wordt beschouwd. (zie bijlage… ) In een wetenschappelijk onderzoek werd de MoCA vergeleken met andere testen zoals de MMSE. Uit dit onderzoek bleek dat de afname van de MoCA test een mild cognitive impairment (MCI) kan specifiëren. (Pendleburry, Mariz, Bull, Mehta & Rothweel, 2012) Een kopie van de testen werd dan ook toegevoegd aan het moederdossier van de cliënten. Hieronder vindt u een overzicht van de resultaten van de vijf cliënten. De andere deelnemende cliënten hadden een score van 11/30 tot 27/30. Tabel 27: Overzicht van de scores op de MoCA
Naam cliënt
Totaalscore
Opmerkingen
F.D.
9/30
Ze scoort vooral minder op visuoconstructieve vaardigheden geheugen en oriëntatie. Ze scoort foutloos op benoemen.
M.L.
8/30
Ze scoort vooral minder op visuoconstructieve vaardigheden door haar motorische en visuele beperking. Ze scoort goed op benoemen en oriëntatie.
J.D.
20/30
Hij scoort vooral minder op geheugen. Hij scoort goed op visuoconstructieve vaardigheden en foutloos op benoemen, aandacht, taal en oriëntatie.
E.D.
14/30
Hij scoort vooral minder op visuoconstructieve vaardigheden door zijn motorische beperking, ook op geheugen scoort hij minder. Hij scoort goed op benoemen, aandacht en oriëntatie.
L.A.
16/30
Hij scoort vooral minder op visuoconstructieve vaardigheden door zijn motorisch en visuele beperking. Hij scoort foutloos op benoemen, aandacht, taal en goed op oriëntatie.
69
Hoofdstuk 8: Voorstelling van de sessies bij de cliënten In dit hoofdstuk worden de sessies algemeen beschreven en bij de vijf cliënten. Zo wordt er een overzicht verworven van de vaardigheden die deze cliënten langzaam aan hebben opgebouwd. Elke cliënt kreeg twee sessies per week, dit gedurende een halfuur. Door middel van de aanpassingen werden de cliënten in staat gesteld om op een zo zelfstandige manier te werken met de laptop. Deze aanpassingen worden stapsgewijs beschreven in de handleiding voor de ergotherapeuten, dit kan u vinden op de cd-rom.
8.1
Voorstelling sessies algemeen
Hieronder staan de sessies uitgeschreven, hierin werd rekening gehouden met de tips uit het interview met Dhr. Nicky De Munster. Ook werd er rekening gehouden met de toegansgvoorwaarden zoals het gebruik van een touchpad (zie 3.3.2 toegangsvoorwaarden).
8.1.1 Muisoefeningen De eerste oefening ging als volgt, de cliënt klikt met zijn cursor op cijfer 1 tot en met cijfer 14. De cijfers werden steeds kleiner. Bij de volgende oefening moest de cliënt een bepaald cijfer aanklikken in een groep cijfers. Dit tot en met twintig, deze oefening vergt een precieze oog-handcoördinatie. Vervolgens werd een bepaald cijfer aangeklikt in een rij, hiervoor diende men op het bolletje te klikken, het vierkant of de pijl voor het cijfer aanklikken. Er werd ook geleerd om het scrol wieltje te gebruiken om een bepaald cijfer aan te klikken. (Elen, z.j.)
70
Figuur 15: Pint Screen van muis trainer (eerste oefening) (Elen, z.j.)
8.1.2 Trainen op het toetsenbordgebruik Deze oefeningen werden uitgevoerd in Microsoft Word 2010. Het lettertype (Arial) werd vergroot tot tekengrootte 72, voor een betere zichtbaarheid. De cliënten kregen volgende opdrachten: hun naam typen, een eigen zin typen en alle cijfers (1 tot en met 10) typen.
8.1.3 Personaliseren Iedere cliënt kreeg een gebruikersnaam (bewoner01 t.e.m. bewoner11) en per cliënt werden het wachtwoord, de afbeelding van het gebruikersaccount, de bureaubladachtergrond en het vensterkleur gewijzigd.
8.1.4 Google Enkele cliënten leerden werken met Google Chrome. Ze leerden onderwerpen typen, websites aanklikken om meer informatie te verkrijgen betreffende een bepaald onderwerp en de webpagina minimaliseren, maximaliseren, verkleinen en afsluiten.
8.1.5 DigiSpel en DigiTaal Zeven cliënten leren werken met DigiSpel of DigiTaal. Dit is een computerprogramma met oefeningen voor personen met afasie. Dit programma wordt gebruikt omdat het werkt met facilitaties en gradaties, vergroot lettertype en eenvoudig beschreven opgaven. In Digispel werden vaak steeds dezelfde oefeningen uitgevoerd door de cliënten. Hieronder worden ze verder beschreven. (Desmidt, z.j.)
71
Tabel 28: Overzicht van de meest uitgevoerde oefeningen in DigiSpel
Oefening Digispel
Uitleg
Print Screen
Sudoku In deze oefening moest de cliënt een reeks cijfers invullen in een raster. Elk cijfer mag maar 1 keer voorkomen per rij en per raster. De cliënt moest eerst in het raster klikken, vooraleer ze een cijfer invulden via het numeriek klavier. Puzzelen Een afbeelding wordt in puzzelstukken verdeeld, de cliënt moest deze terug tot één geheel vormen.
Vier op een rij
In deze oefening moest de cliënt een groene cirkel in de juiste rij laten vallen, totdat hij vier dezelfde cirkels had op een rij. Dit mocht zowel horizontaal, verticaal als schuin zijn.
Schuiver In deze oefening werd een afbeelding verdeeld in stukken. Deze moesten correct verplaatst worden, totdat de afbeelding opnieuw een geheel vormde
Rummi In deze oefening moest de cliënt een cijferreeks vormen met verschillende steentjes ( vb. 1-2-3 in eenzelfde kleur, of 3 keer het cijfer 6 in verschillende kleuren).
Woorden 72
raden
In deze oefening moest de cliënt een woord raden. De handen toonden aan hoeveel keer er geraden mocht worden.
Tabel 29: Overzicht van de meest uitgevoerde oefeningen in DigiTaal
Oefening Digitaal Woorden typen
Plaatje woord met voorbeeld
Uitleg
Print Screen
In deze oefening moest de cliënt het woord typen dat op de foto verscheen.
In deze oefening moest de cliënt het woord raden, dat afgebeeld stond en daarna het correcte woord aanduiden.
Vragen In deze oefening werd er een vraag gesteld die te maken had met de afbeelding. De cliënt moest deze vraag beantwoorden met ja of nee.
73
8.1.6 Puzzelland Een cliënt (G.M.) had geen behoefte aan Digispel of Digitaal, maar had vooral interesse in kruiswoordraadsels en woordzoekers. Na wat zoekwerk werd er een geschikte website gevonden voor de cliënt, namelijk www.puzzelland.com. Er werd een Outlook account aangemaakt, zodat hij zich kan inloggen op de website. (Sanders puzzelboeken, 2013)
8.1.7 Outlook Zes cliënten hebben leren werken met Outlook. Eerst werd er een account aangemaakt met een persoonlijk emailadres en wachtwoord. Er werd geopteerd voor een e-mailadres met voornaam en familienaam. Bepaalde cliënten hebben via e-mail contact met familie in het buitenland. (Google, 2013) Tabel 30: Contact via e-mail
Cliënten
Contact via e-mail
H.V. J.D.
Schoonzus woont in Duitsland. Zoon werkt in China. Kleinzoon werkt in de Filipijnen. Zoon verblijft twee maanden in Thailand.
M.V.
Broer woont in Italië.
E.D.
8.1.8 Skype Vijf cliënten hebben leren werken met Skype. Via hun persoonlijke Outlook account konden ze zich aanmelden. De contactpersonen worden toegevoegd vanuit hun Outlook of Gmail account. Tabel 31: Contact via Skype
Cliënten E.V. G.D. J.D. E.D. M.V.
Contact via Skype Zoon (België) Zoon (België) Zoon (Thailand) Zoon en schoondochter (Egypte – China) Nicht (België) 74
8.1.9 Overzicht programma’s Hieronder bevindt er zich een overzicht van de verschillende programma’s waarmee de cliënten hebben leren werken. Tabel 32: Overzicht van de verschillende programma’s
E.N. F.D. M.G. G.M. M.L. G.D. E.V. H.V. J.D. E.D. L.A. M.V. Digispel
X
X
X
Digitaal Strips
X
X
X
X
X
X
X X
Puzzel-land
X
X
Outlook
X
X
X
Gmail Skype
X X
X
X
X
Facebook Eyejot Opzoeken
X
X
X
X
X
X X
X
X
Foto’s verplaatsen
X
X
X
X X
Legende X: Aangeleerd X: Niet aangeleerd wegens omstandigheden
75
8.2 Aanpassingen Een van de beroepsrollen die een ergotherapeut bezit is de taak van adviseur. Het geven van advies betreffende aanpassingen of methodiek aan de cliënten en/of cliëntomgeving is van belang in deze beroepsrol. Tijdens dit project werden er een aantal aanpassingen uitgevoerd om de cliënten de laptop zo zelfstandig mogelijk te laten hanteren. In deze aanpassingen werd er rekening gehouden met de tips uit het interview met Dhr. De Munster Nicky. Ook werden de toegangsvoorwaarden toegepast zoals het gebruik van een touchpad (zie 3.3.3 toegangsvoorwaarden).
8.2.1 Trainen op het toetsenbordgebruik Deze oefeningen werden uitgevoerd in Microsoft Word 2010. Het lettertype (Arial) werd vergroot tot tekengrootte 72, voor een betere zichtbaarheid. De cliënten kregen volgende opdrachten: hun naam typen, een eigen zin typen en alle cijfers (1 tot en met 10) typen.
8.2.2 Stickers Het toetsenbord van de laptop werd visueel zichtbaarder gemaakt door gebruik van stickers in verschillende kleuren en vergrootte letters en cijfers. Enkele cliënten gebruikten de touchpad in plaats van de muis. Maar het onderscheid tussen de touchpad en het onderste deel van de laptop was moeilijk te zien daar deze beiden een donkere kleur hebben. Daarom werd er een gekleurde rand rond geplaatst De enter-, spatie- en deletetoets werden zichtbaarder gemaakt met een gekleurde sticker, omdat bepaalde cliënten deze moeilijk konden onderscheiden van elkaar. Deze toetsen worden vaak gebruikt bij het verzenden van een e-mail.
Figuur 16: Aangepast toetsenbord
Figuur 17: Aangepast numeriek klavier
76
8.2.3 Extra grote cursor De cursor kan gewijzigd worden. Er werd geopteerd voor een extra grote cursor kiezen. Deze zijn beschikbaar in volgende kleuren: wit, zwart of omgekeerd. Hierdoor wordt de cursor visueel zichtbaarder gemaakt voor de cliënt.
8.2.4 Vergroot scherm Het beeldscherm werd vergroot (125%), hierdoor worden de pictogrammen, werkbalk, … zichtbaarder.
8.2.5 Handleiding Er werd voor iedere cliënt een individuele handleiding gemaakt. Hierin staat stap voor stap uitgelegd hoe ze moeten aanmelden, Digispel of Digitaal spelen, puzzelland openen, een email versturen, een Skype gesprek starten, Facebook gebruiken, … Dit is allemaal afhankelijk van wat de cliënt heeft aangeleerd tijdens de sessies.
8.2.6 Individuele aanpassingen Onderstaande aanpassingen werden stapsgewijs uitgelegd in de handleiding voor het personeel/ vrijwilliger. Deze kunt u terug vinden op de afzonderlijke cd-rom in de bacheloproef.
8.2.6.1 Gebruik van muis of Touch Pad Er waren een aantal cliënten die de touchpad verkiezen boven de muis. Dit was afhankelijk van hun mogelijkheden en voorkeur. Voor bepaalde cliënten (F.D. en G.D.) was het moeilijk om de link te leggen tussen de cursor op het scherm en de muis. Ze konden deze controle niet houden, waardoor ze hun focus hielden op de muis en niet keken op het scherm van de laptop. Andere cliënten konden een muis niet correct positioneren wegens hun motorische beperking, vandaar dat er bij deze cliënten werd geopteerd om de Touch Pad te gebruiken.
77
8.2.6.2 DigiSpel of DigiTaal Dit is een computersoftware die je gratis kunt downloaden via het internet. Dit zijn een verzameling spellen voor personen met afasie, maar wordt bij de ouderen gebruikt omdat de oefeningen instelbaar zijn op het niveau van de cliënt. Het spel kent verschillende voordelen: de meeste oefeningen zijn gekend bij de ouderen, de letters zijn vergroot, het wordt eenvoudig voorgesteld, persoonlijke foto’s kunnen gebruikt worden in de oefeningen ….
8.2.6.3 Aangepaste dubbelkliksnelheid Dit werd bij enkele cliënten toegepast, omdat zij niet tweemaal aan een snel tempo konden klikken op de linkermuisknop om iets te openen. Door de snelheid aan te passen naar langzaam, kunnen ze programma’s openen door op hun individueel tempo tweemaal te klikken op de linkermuisknop
8.2.6.4 Aangepaste muissnelheid Dit werd bij twee cliënten (F.D. en E.D.) toegepast, omdat de cursor te snel bewoog en ze niet gericht konden klikken. De snelheid werd trager geplaatst, namelijk op vier. Hierdoor konden ze de cursor gerichter verplaatsen.
8.2.6.5 Locatie cursor Hierdoor wordt de locatie van de cursor zichtbaar gemaakt als men de ctrl-toets indrukt. De zichtbaarheid van de cursor wordt verhoogd doordat er cirkels rond verschijnen.
78
8.2.6.6 Omgekeerde cursor Dit werd bij twee cliënten (F.D. en G.D.) toegepast, omdat ze het soms moeilijk hadden om de cursor te vinden op het scherm. De cursor verandert constant van kleur als de achtergrondkleur wijzigt, hierdoor ziet de cliënt altijd de cursor staan.
8.2.6.7 Aanwijzer verbergen tijdens het typen De cursor verdwijnt wanneer de cliënt typt. Dit werd vooral toegepast bij de cliënten die emailen, zodat de cursor niet in de tekst verscheen tijdens het typen van een e-mail. 8.2.6.8 Gadgets op bureaublad Via het bureaublad kunnen er gadgets toegevoegd worden. Een cliënt (H.V.) heeft hiervan gebruik gemaakt, deze koos ervoor om een klok te plaatsen op zijn bureaublad.
8.2.6.9 Filtertoetsen Door de filtertoetsen toe te passen, worden herhaalde toetsenaanslagen genegeerd. Dit werd bij een aantal cliënten toegepast, omdat ze tijdens het typen te lang drukken op de toets.
8.2.6.10 Plaktoetsen Door plaktoetsen toe te passen, kan de cliënt toetsenbordsnelkoppelingen afzonderlijk indrukken. Dit wordt vooral gebruikt om het e-mailadres in te vullen, waarbij je de @ afzonderlijk kan typen door Ctrl+alt+2 in te drukken. Zonder de plaktoetsen moet de cliënt Alt Gr ingedrukt houden en 2 indrukken, zo kan @ getypt worden. Dit werd als een probleem ervaren door de cliënten met een hemiplegie of een beperkte mobiliteit in de arm.
8.2.6.11 Rechtsooklinks Modem heeft onafhankelijk advies aan personen met een beperking en de familie rond computeraanpassingen en communicatie.
79
Op hun website staan er verschillende hulpmiddelen die het gebruik van de computer faciliteert. Rechtsooklinks is een programma dat gratis te downloaden is op de website van Modem. Via dit programma wordt de rechtermuisknop uitschakeld, deze knop heeft dan dezelfde functies als de linkermuisknop. Bepaalde cliënten hebben een tremor in de hand of klikken ongewillig op de rechtermuisknop, daarom werd deze uitgeschakeld. (Vzw Gouverneur Kinsbergen, 2013)
8.2.6.12 Snelkoppeling op bureaublad Op het bureaublad staan snelkoppelingen van programma’s die gebruikt worden door de cliënt. Elke cliënt heeft de snelkoppeling van Digispel en Digitaal op zijn bureaublad. Elke cliënt die skypete, had een snelkoppeling van Skype op zijn bureaublad.
8.2.6.13 Inzoomen Elke cliënt die een Outlook of Gmail account had, werkte met Google Chrome. De webbrowser werd van iedere cliënt ingezoomd tot 125% of tot 150%. Hierdoor werd het lezen van e-mails gemakkelijker. 8.2.6.14 Favorieten Elke cliënt die een Outlook of Gmail account had, werkte met Google Chrome. De website van Outlook of Gmail werd als favoriet toegevoegd, dus als Google Chrome werd opgestart kon de cliënt meteen klikken op Outlook of Gmail. Enkele andere cliënten hadden puzzelland, Het Nieuwsblad en stripverhalen als favoriet.
Figuur 18: Print Screen van webbrowser van G.M
Figuur 19: Print Screen van puzzelland als favoriet
80
Figuur 20: Print Screen van webbrowser van E.D.
Figuur 21: Print Screen van Outlook als favoriet
8.2.6.15 Contactpersonen Elke cliënt die een Outlook of Gmail account had, werkte met Google Chrome. De emailadressen van de familieleden werden bij de contactpersonen van de cliënt toegevoegd. Bij het versturen van een e-mail kon de cliënt meteen de juiste contactpersoon selecteren.
Figuur 22: Print Screen van het Outlook account van H.V.
Figuur 23: Print Screen van contactpersonen van H.V.
8.2.6.16 Touch Pad uitschakelen tijdens het typen Bij twee cliënten (E.V. en E.D.) werd de Touch Pad uitgeschakeld tijdens het typen van een email. Door hun aandoeningen hebben ze een beperkte mobiliteit in de arm. De cliënten haperden hierdoor met de pols aan het Touch Pad, waardoor de cursor versprong en ze niet meer verder konden typen.
8.2.6.17 Eyejot Dit is een website waarbij een videoboodschap opgenomen wordt met behulp van de webcam. Deze boodschap stuur je door naar de ontvanger. Het is hetzelfde principe als e-mailen, maar hiervoor moet er niet getypt worden. Dit werd gebruikt door een cliënt (E.D.), hij vond het emailen te gecompliceerd en onpersoonlijk.
81
Bij het typen van een e-mail haperde hij vaak met zijn vingers aan andere toetsen en de touchpad, waardoor hij schrijffouten maakte. Dit frustreerde hem enorm en daarom hield hij af ten toe contact met zijn familie via videoboodschappen.
Figuur 24: Print Screen van een videoboodschap van E.D.
8.2.6.18 Speak It Dit is een applicatie die je gratis kunt downloaden in de Chrome Web Store van Google. Hiermee kun je geselecteerde tekst laten voorlezen. Dit werd bij twee cliënten (M.L. en L.A.) gebruikt, door hun visuele beperking was het onmogelijk om een laptop te hanteren. Vandaar dat er vooral werd gewerkt met zijn auditief vermogen.
Figuur 25: Print Screen van een krantenartikel
Figuur 26: Print Screen van Speak It
8.2.6.19 Ierse Berm M.L. heeft een visuele beperking, waardoor het moeilijk is voor haar om zelfstandig de laptop te hanteren. Daarom gingen de sessies met M. door in de Ierse Berm, dit is een gemeenschappelijke zaal waar er een vaste computer aanwezig is. Het toetsenbord werd voor de cliënt in een schuine houder geplaatst, zodat ze kon reiken tot het toetsenbord. Ze werd begeleid bij het vinden van de juiste toetsen en zij drukt deze zelfstandig in met haar vinger of een stok.
82
8.2.6.20 Stickers toetsenbord cliënt J.D. heeft een persoonlijke laptop op zijn kamer. Bij het e-mailen gebruikt hij vaak de enteren Shifttoets. Hij had moeite om deze toetsen te vinden op zijn toetsenbord en daarom werden er twee stickers opgeplakt.
Figuur 27: Foto van de laptop van J.D
8.2.3 Overzicht aanpassingen In onderstaande tabel wordt er een overzicht gegeven van de verschillende aanpassingen bij de cliënten. Tabel 33: Overzicht van de aanpassingen bij de cliënten
E.N. F.D. M.G. G.M. M.L. G.D. E.V. H.V. J.D. E.D. L.A. M.V. Stickers Extra grote cursor Kaartje
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
Handleiding
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
Vergroot scherm Dubbelkliksnelheid Muissnelheid
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
Locatie cursor Omgekeerde cursor Aanwijzer verbergen Gadgets
X
X
X
X
Filter-toetsen
X
X
X
X
X
X
X X
RechtsookLinks
X X
X
X
X
Inzoomen Favoriet
X
X
Plaktoetsen Snelkoppeling
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X X
X X
X X
X
X
X
X
X 83
Contact personen Touch Pad uit
X
X
X
X
X
X
X
X
Eyejot
X
SpeakIt
X
X
Ierse Berm
X
X
8.3
Bespreking sessies per cliënt
8.3.1 F.D. Tabel 34: Eerste sessie F.D.
F.D. Sessiegebonden doelstellingen voor de cliënt Doelstellingen als therapeut
Verloop, observaties, evaluaties en bijsturing
Besluit
Sessie 1: Op 19/02 van 10u00 tot 10u30 op kamer De cliënt kan op een adequate manier de laptop opstarten en afsluiten. De cliënt kan onderdelen van een laptop benoemen (muis, toetsenbord, adapter, bepaalde knoppen, …) De cliënt kan op een adequate manier de muis hanteren Eerste kennismaking met de cliënt. Op de hoogte zijn van de kennis die de cliënt heeft over een laptop. Op de hoogte zijn van de vaardigheden die de cliënt beschikt in functie van de laptop Laptop opstarten: o Getoond waar de startknop zich bevindt. Had de laptop nadien opgestart. Benoemen onderdelen: o Verschillende onderdelen overlopen en ze snapt deze. Bediening muis: o Werkt met muis o Muisoefening (zie 8.4.1 muisoefeningen) F. had moeite om de witte cursor te vinden op het scherm Aangepast naar zwarte cursor, kon hem beter zien Het verplaatsen van de cursor naar een object gebeurde te snel en niet gericht. De muissnelheid aangepast: trager o Tijdens de oefeningen praat ze veel tegen de cursor. Ze kan de link niet leggen dat de muis in haar hand, de cursor verplaatst op het scherm. Laptop afsluiten: o Daarna had ze de laptop afgesloten, mits mondelinge deelstappen. F. kan computer ( nog niet) opstarten en de onderdelen benoemen. Ondanks dat de kleur van de cursor en de snelheid van de muis werd aangepast verloopt het muisgebruik nog moeizaam. Daarom zal in de volgende sessie bijkomend gewerkt worden met de 84
touchpad en wordt de cursor veranderd naar een omgekeerde cursor. Tabel 35: Tweede sessie F.D.
F.D. Sessiegebonden doelstellingen voor de cliënt Doelstellingen als therapeut Verloop, observaties, evaluaties en bijsturing
Besluit
Sessie 2: Op 21/02 van 10u30 tot 11u00 op kamer De cliënt kan op een adequate manier de laptop opstarten en afsluiten. De cliënt kan op een adequate manier de touchpad hanteren.
Een vertrouwensband met de cliënt opbouwen. Verder oefenen op het muisgebruik, zodat dit optimaal is om volgende stappen te ondernemen. Laptop opstarten: o Ze had de laptop zelfstandig gestart. Bediening muis: o Werkt met de touchpad o Muisoefening (zie 8.4.1 muisoefeningen) F. had moeite om de cursor te verplaatsen naar een cijfer. De muissnelheid aangepast: sneller Het verplaatsen van de cursor naar het cijfer verliep wat beter door de aangepaste snelheid. De cursor werd veranderd naar een omgekeerde cursor. Hierdoor zag ze de cursor beter op het scherm. Omgekeerde cursor Laptop afsluiten: o Daarna had ze de laptop afgesloten, mits mondelinge deelstappen. F. kon de cijfers van de muisoefeningen niet goed zien, deze waren te klein. In de volgende sessie werken met grotere objecten om de cursor adequaat te hanteren.
Tabel 36: Derde sessie bij F.D.
F.D. Sessiegebonden doelstellingen voor de cliënt Verloop, observaties, evaluaties en bijsturing
Sessie 3: Op 26/02 van 10u00 tot 10u30 op kamer De cliënt kan op een adequate manier de laptop opstarten en afsluiten. De cliënt kan op een adequate manier de muis hanteren.
Laptop opstarten: o Ze vond de startknop niet meer, deze visueel aangetoond. Bediening touchpad: o Muisoefening (verwijs naar oefeningen) F. werd afgeleid tijdens de muisoefeningen door de woorden die onderaan verschenen. Haar aandacht richten op de muisoefeningen. Gewerkt met grotere objecten tijdens de muisoefeningen. Grotere objecten (zie …) Laptop afsluiten: o Daarna had ze de laptop afgesloten, mits mondelinge deelstappen. 85
Besluit
Tijdens de sessie zocht F. soms naar de cursor, ondanks de verandering in kleur van de cursor had ze nog moeite om deze te vinden op het scherm. Volgende sessie werken met cirkels die de cursor aanduiden.
Tabel 37: Vierde sessie bij F.D.
F.D. Sessiegebonden doelstellingen voor de cliënt
Verloop, observaties, evaluaties en bijsturing
Besluit
Sessie 4: Op 28/02 van 09u40 tot 10u10 op kamer De cliënt kan op een adequate manier de laptop opstarten en afsluiten. De cliënt kan op een adequate manier de Touch Pad en het toetsenbord hanteren. De cliënt kan een individueel login en wachtwoord aanmaken. De cliënt kan haar afbeelding wijzigen. De cliënt kan een afbeelding van op het internet opslaan en instellen als bureaubladachtergrond. Laptop opstarten: o Ze heeft de laptop zelfstandig opgestart. Bediening touchpad: o Muisoefening (zie 8.4.1 muisoefeningen) F. voert de opdrachten correct uit. Terug aanpassing muissnelheid: trager F. kon gerichter de objecten aanklikken door de aanpassingen van de muissnelheid. Via korte deelstappen heeft ze volgende zaken gewijzigd: afbeelding van de gebruiker, wachtwoord, bureaubladachtergrond en het kleur van de werkbalk. Laptop afsluiten: o Daarna had ze de laptop afgesloten, mits mondelinge deelstappen. Mondelinge begeleiding: tip gegeven betreffende het gebruik van de Touch Pad: kleine bewegingen maken met de wijsvinger. Ze kon hierdoor de cursor gerichter verplaatsen. Gebruik van Touch Pad verder oefenen in volgende sessie, door opzoekwerk in Google uit te voeren.
Tabel 38: Vijfde sessie bij F.D.
F.D. Sessiegebonden doelstellingen voor de cliënt
Verloop, observaties, evaluaties en bijsturing
Sessie 5: Op 05/03 van 10u30 tot 11u00 op kamer De cliënt kan op een adequate manier de laptop opstarten en afsluiten. De cliënt kan op een adequate manier de Touch Pad en het toetsenbord hanteren. De cliënt kan zich aanmelden met de juiste gegevens. De cliënt kan Google Chrome openen en een onderwerp typen. De cliënt kan een link of onderwerp aanklikken op Google en zo verder informatie verkrijgen. Laptop opstarten: o Ze had de laptop zelfstandig opgestart en haar persoonlijke gegevens getypt aan de hand van het kaartje. Bediening touchpad: 86
Besluit
o Google F. had enkele foto’s en video’s opgezocht van Louis en Gunter Neefs. Ze weet niet wanneer ze moet klikken of moet typen. F. had het moeilijk om onderwerpen op te zoeken via Google. Ze werd snel afgeleid tijdens het opzoeken. Laptop afsluiten: o Daarna had ze de laptop afgesloten, mits mondelinge deelstappen. Gebruik van Touch Pad verder oefenen in de volgende sessie. Mondelinge deelstappen: opzoeken op Google.
Tabel 39: Zesde sessie bij F.D.
F.D. Sessiegebonden doelstellingen voor de cliënt
Sessie 6: Op 07/03 van 10u30 tot 11u00 op kamer De cliënt kan op een adequate manier de laptop opstarten en afsluiten. De cliënt kan op een adequate manier de Touch Pad en het toetsenbord hanteren. De cliënt kan zich aanmelden met de juiste gegevens.
Verloop, observaties, evaluaties en bijsturing
Besluit
Laptop opstarten: o Ze had de laptop zelfstandig opgestart en haar persoonlijke gegevens getypt aan de hand van het kaartje. Bediening touchpad: o Muisoefening (zie 8.4.1 muisoefeningen) De oefeningen werden mondeling verteld, deze moest ze correct nadoen. Ze voert deze oefeningen correct uit. Indien ze een fout maakte, corrigeerde ze zichzelf. Laptop afsluiten: o Daarna had ze de laptop afgesloten, mits mondelinge deelstappen. Door de extra oefeningen kan F. adequaat de Touch Pad gebruiken. In volgende sessie werken met Digispel.
Tabel 40: Zevende sessie bij F.D.
F.D. Sessiegebonden doelstellingen voor de cliënt Verloop, observaties, evaluaties en bijsturing
Sessie 7: Op 12/03 van 09u30 tot 10u00 op kamer De cliënt kan zich aanmelden met de juiste gegevens. De cliënt kan Digispel openen, een willekeurig spel openen en zich houden aan de spelregels. De cliënt kan zelfstandig een spel spelen. Laptop opstarten: o Ze had de laptop zelfstandig opgestart en haar persoonlijke gegevens getypt aan de hand van het kaartje. Digispel: o Sudoku (zie 8.1.5 DigiSpel en DigiTaal) De spelregels werden uitgelegd, daarna werd de oefening 87
Besluit
samen opgelost. Na de uitgevoerde oefeningen, snapt ze de spelregels. Ze drukt de cijfers in via het numeriek klavier. Mondelinge begeleiding: terug de tip gegeven in verband met het Touch Pad. Laptop afsluiten: o Daarna had ze de laptop afgesloten, mits mondelinge deelstappen. Vlotte sessie, in de volgende sessie terug werken met Digispel
Tabel 41: Achtste sessie bij F.D.
F.D. Sessiegebonden doelstellingen voor de cliënt Verloop, observaties, evaluaties en bijsturing
Besluit
Sessie 8: Op 14/03 van 10u15 tot 10u45 op kamer De cliënt kan zich aanmelden met de juiste gegevens. De cliënt kan Digispel openen. De cliënt kan een willekeurig spel openen en zich houden aan de spelregels. De cliënt kan zelfstandig een spel spelen. Laptop opstarten: o Ze had de laptop zelfstandig opgestart en haar persoonlijke gegevens getypt aan de hand van het kaartje. Digispel: o Sudoku (zie 8.1.5 DigiSpel en DigiTaal) Aan het begin terug de tip gegeven in verband met de touchpad. De spelregels werden uitgelegd, daarna werd de oefening samen opgelost. Tijdens het oplossen van de oefeningen werd er gemerkt dat ze zich moeilijk kon concentreren. Volgens haar kwam dit door een tekort aan slaap. Laptop afsluiten: o Daarna had ze de laptop afgesloten, mits mondelinge deelstappen. Ze vond de oefeningen op Digispel aangenaam.
Tabel 42: Negende sessie bij F.D.
F.D. Sessiegebonden doelstellingen voor de cliënt Verloop, observaties, evaluaties en bijsturing
Sessie 9: Op 19/03 van 09u30 tot 10u00 op kamer De cliënt kan zich aanmelden met de juiste gegevens. De cliënt kan Digispel openen. De cliënt kan een willekeurig spel openen en zich houden aan de spelregels. De cliënt kan zelfstandig een spel spelen. Laptop opstarten: o Ze had de laptop zelfstandig opgestart en haar persoonlijke gegevens getypt aan de hand van het kaartje. Digispel: o Sudoku (zie 8.1.5 DigiSpel en DigiTaal) 88
Besluit
Ze vond de cursor niet terug. Aangeleerd om op de Ctrl-toets te klikken om de cursor te vinden. Ctrl-toets indrukken: cirkels wijzen de cursor aan. De spelregels werden uitgelegd, daarna werd de oefening samen opgelost. Deelstappen werden mondelings als visueel meegedeeld. De lege rasters aanduiden, dan weet ze welk cijfer ze moet indrukken. Laptop afsluiten: o Daarna had ze de laptop afgesloten, mits mondelinge deelstappen. Verder oefenen op de verschillende deelstappen van sudoku.
Tabel 43: Tiende sessie bij F.D.
F.D. Sessiegebonden doelstellingen voor de cliënt
Verloop, observaties, evaluaties en bijsturing
Besluit
Sessie 10: Op 20/03 van 11u00 tot 11u30 op kamer De cliënt kan zich aanmelden met de juiste gegevens. De cliënt kan Digispel openen.
De cliënt kan een willekeurig spel openen en zich houden aan de spelregels. De cliënt kan zelfstandig een spel spelen. Laptop opstarten: o Ze had de laptop zelfstandig opgestart en haar persoonlijke gegevens getypt aan de hand van het kaartje. Digispel: o Sudoku (zie 8.1.5 DigiSpel en DigiTaal) De spelregels werden uitgelegd, daarna werd de oefening samen opgelost. Deelstappen werden mondelings als visueel meegedeeld. De lege rasters aanduiden, dan weet ze welk cijfer ze moet indrukken. Ze vergat telkens de deelstap om eerst op een raster te klikken en dan pas een cijfer in te vullen. Laptop afsluiten: o Daarna had ze de laptop afgesloten, mits mondelinge deelstappen. Verder oefenen op de verschillende deelstappen van sudoku.
Tabel 44: Elfde sessie bij F.D.
F.D. Sessiegebonden doelstellingen voor de cliënt Verloop, observaties,
Sessie 11: Op 26/03 van 09u30 tot 10u00 op kamer De cliënt kan zich aanmelden met de juiste gegevens. De cliënt kan Digispel openen. De cliënt kan een willekeurig spel openen en zich houden aan de spelregels. De cliënt kan zelfstandig een spel spelen. Laptop opstarten: o Ze had de laptop zelfstandig opgestart en haar persoonlijke 89
evaluaties en bijsturing
Besluit
gegevens getypt aan de hand van het kaartje. Digispel: o Schuiver (vier stukken) (zie 8.1.5 DigiSpel en DigiTaal) De spelregels werden uitgelegd, daarna werd de oefening samen opgelost. Indien de afbeelding klaar staat, kan ze zelfstandig de oefening oplossen. Soms werd de verschillende stukken aangeduid, indien ze niet meer weet welke stuk ze moest verplaatsen. Laptop afsluiten: o Daarna had ze de laptop afgesloten, mits mondelinge deelstappen. Deelstappen meer visueel aantonen, dan mondeling. Ze heeft meer baat aan de visuele deelstappen.
Tabel 45: Twaalfde sessie bij F.D.
F.D. Sessiegebonden doelstellingen voor de cliënt
Verloop, observaties, evaluaties en bijsturing
Besluit
Sessie 12: Op 27/03 van 09u30 tot 10u00 op kamer De cliënt kan zich aanmelden met de juiste gegevens. De cliënt kan Digispel openen.
De cliënt kan een willekeurig spel openen en zich houden aan de spelregels. De cliënt kan zelfstandig een spel spelen. Laptop opstarten: o Ze had de laptop zelfstandig opgestart en haar persoonlijke gegevens getypt aan de hand van het kaartje. Digispel: o Schuiver (vier stukken) (zie 8.1.5 DigiSpel en Digitaal) De spelregels werden uitgelegd, daarna werd de oefening samen opgelost. Indien de afbeelding klaar staat, kan ze zelfstandig de oefening oplossen. Soms werd de verschillende stukken aangeduid, indien ze niet meer weet welke stuk ze moest verplaatsen. Ze vond dat het spel met vier stukken eenvoudig, vandaar dat de oefening gegradeerd werd naar zes stukken. Hierdoor verliep het oplossen van de oefening moeizamer. Laptop afsluiten: o Daarna had ze de laptop afgesloten, mits mondelinge deelstappen. In de volgende oefening schuiver graderen naar zes stukken.
Tabel 46: Dertiende sessie bij F.D.
F.D. Sessiegebonden doelstellingen
Sessie 13: Op 02/04 van 09u30 tot 10u00 op kamer De cliënt kan zich aanmelden met de juiste gegevens. De cliënt kan Digispel openen. De cliënt kan een willekeurig spel openen en zich houden aan de 90
voor de cliënt Verloop, observaties, evaluaties en bijsturing
Besluit
spelregels. De cliënt kan zelfstandig een spel spelen. Laptop opstarten: o Ze had de laptop zelfstandig opgestart en haar persoonlijke gegevens getypt aan de hand van het kaartje. Digispel: o Schuiver (vier stukken) (zie 8.1.5 DigiSpel en DigiTaal) De spelregels werden uitgelegd, daarna werd de oefening samen opgelost. De oefening werd gestart met zes stukken, maar ze vergat een aantal keer om te klikken op de foto. Vandaar dat er terug gekozen werd om met vier stukken te werken. Soms werd de verschillende stukken aangeduid, indien ze niet meer weet welke stuk ze moest verplaatsen. Ze had nood aan de visuele deelstappen. Ze vond dat het spel met vier stukken eenvoudig, vandaar dat de oefening gegradeerd werd naar zes stukken. Hierdoor verliep het oplossen van de oefening moeizamer. Laptop afsluiten: o Daarna had ze de laptop afgesloten, mits mondelinge deelstappen. In de volgende sessie graderen tijdens de sessie zelf gebeuren, zodat ze dit meteen kan oefenen
Tabel 47: Veertiende sessie bij F.D.
F.D. Sessiegebonden doelstellingen voor de cliënt Verloop, observaties, evaluaties en bijsturing
Besluit
Sessie 14: Op 04/04 van 10u00 tot 10u30 op kamer De cliënt kan zich aanmelden met de juiste gegevens. De cliënt kan Digispel openen. De cliënt kan een willekeurig spel openen en zich houden aan de spelregels. De cliënt kan zelfstandig een spel spelen. Laptop opstarten: o Ze had de laptop zelfstandig opgestart en haar persoonlijke gegevens getypt aan de hand van het kaartje. Digispel: o Schuiver (vier stukken) (zie 8.1.5 DigiSpel en DigiTaal) De spelregels werden uitgelegd, daarna werd de oefening samen opgelost. Ze heeft een aantal oefeningen zelfstandig opgelost. Dit verliep goed. Laptop afsluiten: o Daarna had ze de laptop afgesloten, mits mondelinge deelstappen. In de volgende sessie de oefening schuiver graderen of haar een andere oefening laten uitvoeren.
91
Tabel 48: Vijftiende sessie bij F.D.
F.D. Sessiegebonden doelstellingen voor de cliënt Verloop, observaties, evaluaties en bijsturing
Besluit
Sessie 15: Op 09/04 van 10u00 tot 10u30 op kamer De cliënt kan zich aanmelden met de juiste gegevens. De cliënt kan Digispel openen. De cliënt kan een willekeurig spel openen en zich houden aan de spelregels. De cliënt kan zelfstandig een spel spelen. Laptop opstarten: o Ze had de laptop zelfstandig opgestart en haar persoonlijke gegevens getypt aan de hand van het kaartje. Digispel: o Puzzelen (vier stukken) (zie 8.1.5 DigiSpel en DigiTaal) Dit spel was te ingewikkeld voor haar. Het puzzelstuk moest aangeklikt blijven en dan pas kon dit verplaatst worden, wat veel handelingen vergt met de touchpad. Ze koos terug voor de oefening schuiver. Ze heeft een aantal oefeningen zelfstandig opgelost. Dit verliep goed. Laptop afsluiten: o Daarna had ze de laptop afgesloten, mits mondelinge deelstappen. In de volgende sessie een oefening kiezen die niet al te veel handelingen vergt.
Tabel 49: Zestiende sessie bij F.D.
F.D. Sessiegebonden doelstellingen voor de cliënt Verloop, observaties, evaluaties en bijsturing
Sessie 16: Op 11/04 van 10u30 tot 11u00 op kamer De cliënt kan zich aanmelden met de juiste gegevens. De cliënt kan Digispel openen. De cliënt kan een willekeurig spel openen en zich houden aan de spelregels. De cliënt kan zelfstandig een spel spelen. Laptop opstarten: o Ze had de laptop zelfstandig opgestart en haar persoonlijke gegevens getypt aan de hand van het kaartje. Digispel: o Rummi (zie 8.1.5 DigiSpel en DigiTaal) Dit spel was te ingewikkeld voor haar. Het vergde te veel deelstappen om een oefening op te lossen. Ze koos terug voor de oefening schuiver. De spelregels werden terug uitgelegd en een oefening werd samen uitgevoerd. Ze heeft een aantal oefeningen zelfstandig opgelost. Dit verliep goed. Indien ze een fout maakte, corrigeerde ze zichzelf. Laptop afsluiten: 92
Besluit
o Daarna had ze de laptop afgesloten, mits mondelinge deelstappen. In de volgende sessie een oefening kiezen die niet al te veel handelingen vergt.
Tabel 50: Zeventiende sessie bij F.D.
F.D. Sessiegebonden doelstellingen voor de cliënt Verloop, observaties, evaluaties en bijsturing
Besluit
Sessie 17: Op 16/04 van 11u00 tot 11u30 op kamer De cliënt kan zich aanmelden met de juiste gegevens. De cliënt kan Digispel openen. De cliënt kan een willekeurig spel openen en zich houden aan de spelregels. De cliënt kan zelfstandig een spel spelen. Laptop opstarten: o Ze had de laptop zelfstandig opgestart en haar persoonlijke gegevens getypt aan de hand van het kaartje. Digispel: o Schuiver (zie 8.1.5 DigiSpel en DigiTaal) De spelregels werden terug uitgelegd en een oefening werd samen uitgevoerd. Ze kon zich moeilijk concentreren op het spel. F. had een drukke ochtend. Er werd voorgesteld om een andere oefening uit te voeren. Ze koos voor vier op een rij, deze oefening had ze zelfstandig opgelost. Laptop afsluiten: o Daarna had ze de laptop afgesloten, mits mondelinge deelstappen. Als F. zich moeilijk kan concentreren, dan opteren voor een gemakkelijkere oefening.
Tabel 51: Achttiende sessie bij F.D.
F.D. Sessiegebonden doelstellingen voor de cliënt Verloop, observaties, evaluaties en bijsturing
Sessie 18: Op 02/05 van 09u30 tot 10u00 op kamer De cliënt kan zich aanmelden met de juiste gegevens. De cliënt kan Digispel openen. De cliënt kan een willekeurig spel openen en zich houden aan de spelregels. De cliënt kan zelfstandig een spel spelen. Laptop opstarten: o Ze had de laptop zelfstandig opgestart en haar persoonlijke gegevens getypt aan de hand van het kaartje. Digispel: o Schuiver (zie 8.1.5 DigiSpel en DigiTaal) De spelregels werden terug uitgelegd en een oefening werd samen uitgevoerd. Ze had de oefeningen zelfstandig uitgevoerd. Laptop afsluiten: o Daarna had ze de laptop afgesloten, mits mondelinge 93
Besluit
deelstappen. Als F. zich moeilijk kan concentreren, dan opteren voor een gemakkelijkere oefening.
Tabel 52: Negentiende sessie bij F.D.
F.D. Sessiegebonden doelstellingen voor de cliënt Verloop, observaties, evaluaties en bijsturing
Besluit
Sessie 19: Op 14/05 van 10u00 tot 10u30 op kamer De cliënt kan zich aanmelden met de juiste gegevens. De cliënt kan Digispel openen. De cliënt kan een willekeurig spel openen en zich houden aan de spelregels. De cliënt kan zelfstandig een spel spelen. Laptop opstarten: o Ze had de laptop zelfstandig opgestart en haar persoonlijke gegevens getypt aan de hand van het kaartje. Digispel: o Schuiver (zie 8.1.5 DigiSpel en DigiTaal) De spelregels werden terug uitgelegd en een oefening werd samen uitgevoerd. Ze was druk aan het praten tijdens de sessies, waardoor ze zich niet kon concentreren op de oefening. Vooral oefeningen samen uitgevoerd, want zelfstandig lukt het haar niet. Ze was te vlug afgeleid. Laptop afsluiten: o Daarna had ze de laptop afgesloten, mits mondelinge deelstappen. Als F. zich moeilijk kan concentreren, dan opteren voor een gemakkelijkere oefening.
Tabel 53: Conclusie F.D.
Conclusie: Frequentie bij F. is van belang, want na twee weken had ze terug moeite bij het gebruik van de Touch Pad. F. had veel nood aan mondelinge, maar vooral visuele begeleiding. Het lukte haar nog niet om zelfstandig een oefening uit te voeren. Skype werd niet aangeleerd tijdens de sessies, want haar familie heeft geen computer.
8.3.2 M.L. Tabel 54: Eerste sessie bij M.L.
M.L. Sessiegebonden doelstellingen voor de cliënt
Sessie 1: Op 19/02 van 14u30 tot 15u00 op kamer De cliënt kan op een adequate manier de laptop opstarten en afsluiten. De cliënt kan onderdelen van een laptop benoemen (muis, toetsenbord, adapter, bepaalde knoppen, …) De cliënt kan op een adequate manier de muis en het toetsenbord 94
Doelstellingen als therapeut
Verloop, observaties, evaluaties en bijsturing
Besluit
hanteren. Eerste kennismaking met de cliënt. Op de hoogte zijn van de kennis die de cliënt heeft over een laptop. Op de hoogte zijn van de vaardigheden die de cliënt beschikt in functie van de laptop Laptop opstarten: o Samen de startknop ingedrukt. Benoemen onderdelen: o Verschillende onderdelen overlopen en ze snapt deze. Bediening muis: o Werkt met muis Ze werkte voor het eerst met de muis, maar aangezien haar tafelblad doorzichtig is werkte de muis niet. Door haar motorische beperking, kon ze de muis niet correct positioneren in haar hand en sloeg ze deze weg. Daarna gewerkt met de touchpad, dit verliep toch wat beter. Door haar visuele beperking had ze het moeilijk om haar zicht te richten op de laptop, ook al werd deze in haar gezichtsveld gehouden. Bediening toetsenbord: o Nadien werd er een toetsenbordoefening (zie 8.2.1 toetsenbordoefeningen) uitgevoerd in Microsoft Word, maar dit lukt niet. Door haar beperkt zicht zag ze de toetsen niet op de laptop. Laptop afsluiten: o Daarna had ze de laptop afgesloten, mits mondelinge deelstappen. De volgende sessie ging door in de Ierse Berm. Daar staat een vaste computer met een spraakprogramma op, namelijk Guide. Een laptop zelfstandig hanteren zal bij M. niet lukken. Ze zal vooral begeleiding nodig hebben bij het gebruik van de muis en het toetsenbord.
Tabel 55: Tweede sessie bij M.L.
M.L. Sessiegebonden doelstellingen voor de cliënt Verloop, observaties, evaluaties en bijsturing
Sessie 2: Op 04/03 van 13u45 tot 14u15 in de Ierse Berm. De cliënt kan haar aandacht behouden terwijl ik de krant voorlees. De cliënt kan een bepaalde zanger(es) kiezen. De cliënt geniet van de muziek en die video.
Krant voorlezen: o M. wou niet werken met Guide, want ze gebruikte dit niet graag. o De krant Het Nieuwsblad werd mondeling voorgelezen. Enkele artikels uit Waregem interesseerde M. Zanger(es): 95
Besluit
o Nadien werd YouTube geopend, want M. luisterde graag naar muziek. Ze kreeg de keuze om enkele zangers op te noemen en ze koos voor Laura Lynn en Eddy Wally. o Via een houder werd het toetsenbord schuin voor haar opgesteld, waardoor ze de toetsen beter kon zien. o Mits begeleiding typt ze Laura Lynn en Eddy Wally op de website van YouTube. o Enkele liedjes werden afgespeeld en ze genoot er duidelijk van. Op een gegeven moment was ze aan het dansen door te zwaaien met haar armen. Het toetsenbord werd schuin opgesteld, zodat ze de toetsen zichtbaarder waren. Ze aanvaardde de begeleiding bij het typen. Er is ook een trackball (aangepaste muis) aanwezig. Dit werd geprobeerd bij M., maar door haar ongecontroleerde bewegingen en het niet zien van de cursor op het scherm, kan ze dit niet gebruiken. In de volgende sessie terug gewerkt met het auditief vermogen van de cliënt.
Tabel 56: Derde sessie bij M.L.
M.L. Sessiegebonden doelstellingen voor de cliënt Verloop, observaties, evaluaties en bijsturing
Besluit
Sessie 3: Op 08/03 van 10u40 tot 11u10 in de Ierse Berm. De cliënt geniet van de muziek. De cliënt kan een bepaalde zanger(es) kiezen, mits begeleiding. De cliënt kan een willekeurig spel kiezen op Digitaal en zich houden aan de spelregels, mits begeleiding. De cliënt kan zich verbaal uitdrukken tijdens de oefening. Zanger(es): o YouTube werd geopend, want M. luisterde graag naar muziek. Ze kreeg de keuze om enkele zangers op te noemen en ze koos voor Christoff en Frans Bauer. o Via een houder werd het toetsenbord schuin voor haar opgesteld, waardoor ze de toetsen beter kon zien. o Mits begeleiding typt ze Christoff en Frans Bauer op de website van YouTube. o Enkele liedjes werden afgespeeld en ze genoot er duidelijk van. DigiTaal: o Ze koos voor de oefening op woordniveau, namelijk woorden typen. o Het toetsenbord werd terug schuin opgesteld. o Ze werd begeleidt bij het typen van de letters. Terug begeleidt bij het typen en gewerkt met de houder voor het toetsenbord. M. aanvaarde de begeleiding tijdens het typen.
Tabel 57: Vierde sessie bij M.L.
M.L. Sessiegebonden doelstellingen voor de cliënt
Sessie 4: Op 11/03 van 13u55 tot 14u25 in de Ierse Berm. De cliënt kan door middel van SpeakIt (applicatie ) de krant lezen, mits begeleiding. De cliënt kan een willekeurig spel kiezen op Digitaal en zich houden aan de spelregels, mits begeleiding. 96
Verloop, observaties, evaluaties en bijsturing
Besluit
De cliënt kan mits begeleiding het toetsenbord adequaat gebruiken tijdens het spel. Krant: o Via SpeakIt werd de krant voorgelezen. o Ze hoorde duidelijk wat er verteld werd. DigiTaal: o Ze koos voor de oefening op woordniveau, namelijk letters en woorden typen. o Het toetsenbord werd terug schuin opgesteld. o Ze werd begeleidt bij het typen van de letters. Terug begeleidt bij het typen en gewerkt met de houder voor het toetsenbord. M. aanvaarde de begeleiding tijdens het typen. Ze vond de verschillende oefeningen aangenaam, er werd verder gewerkt met DigiTaal.
Tabel 58: Vijfde sessie bij M.L.
M.L. Sessiegebonden doelstellingen voor de cliënt
Verloop, observaties, evaluaties en bijsturing
Besluit
Sessie 5: Op 12/03 van 14u00 tot 14u30 in de Ierse Berm. De cliënt kan door middel van SpeakIt (applicatie ) de krant lezen, mits begeleiding. De cliënt kan een willekeurig spel kiezen op Digitaal en zich houden aan de spelregels, mits begeleiding. De cliënt kan mits begeleiding het toetsenbord adequaat gebruiken tijdens het spel. Krant: o Via SpeakIt werd de krant voorgelezen (enkel artikels vanuit Waregem) o Ze hoorde duidelijk wat er verteld werd. DigiTaal: o Ze koos voor de oefening op woordniveau, namelijk woorden typen. o Het toetsenbord werd terug schuin opgesteld. o Ze werd begeleidt bij het typen van de letters. Terug begeleidt bij het typen en gewerkt met de houder voor het toetsenbord. M. aanvaarde de begeleiding tijdens het typen. Ze vond de verschillende oefeningen aangenaam, er werd verder gewerkt met DigiTaal.
Tabel 59: Zesde sessie bij M.L.
M.L. Sessiegebonden doelstellingen voor de cliënt
Verloop, observaties,
Sessie 6: Op 18/03 van 14u00 tot 14u30 in de Ierse Berm. De cliënt kan door middel van SpeakIt (applicatie ) de krant lezen, mits begeleiding. De cliënt kan een willekeurig spel kiezen op Digitaal en zich houden aan de spelregels, mits begeleiding. De cliënt kan mits begeleiding het toetsenbord adequaat gebruiken tijdens het spel. Krant: o Via SpeakIt werd de krant voorgelezen (enkel artikels vanuit 97
evaluaties en bijsturing
Besluit
Waregem) o Ze hoorde duidelijk wat er verteld werd. DigiTaal: o Ze koos voor de oefening op woordniveau, namelijk woorden typen en plaatje woord met voorbeeld. o Het toetsenbord werd terug schuin opgesteld. o Ze werd begeleidt bij het typen van de letters. o De foto’s kan ze duidelijk zien. Terug begeleidt bij het typen en gewerkt met de houder voor het toetsenbord. M. aanvaarde de begeleiding tijdens het typen. Ze vond de verschillende oefeningen aangenaam, er werd verder gewerkt met DigiTaal.
Tabel 60: Zevende sessie bij M.L.
M.L. Sessiegebonden doelstellingen voor de cliënt Verloop, observaties, evaluaties en bijsturing Besluit
Sessie 7: Op 12/03 van 14u00 tot 14u30 in de Ierse Berm. De cliënt geniet van het bekijken van de foto’s (dag van de zorg). De cliënt haalt terug herinneringen op over de dag van de zorg (reminiscentie).
Foto’s: o Dag van de zorg. o Stil gestaan rond haar persoonlijke foto’s. o Ze genoot duidelijk van de aandacht. o Hierrond werd er een gesprek gevoerd. Het computerscherm werd wat dichter geplaatst, zodat ze de foto’s duidelijk kon zien. Het was een vlotte sessie.
Tabel 61: Achtste sessie bij M.L.
M.L. Sessiegebonden doelstellingen voor de cliënt
Sessie 8: Op 08/04 van 13u45 tot 14u15 in de Ierse Berm. De cliënt kan via Google Outlook openen en een Outlook account aanmaken, mits begeleiding (samen indrukken van de verschillende toetsen). De cliënt kan een nieuwe e-mail versturen, mits begeleiding. De cliënt kan zich afmelden op Outlook, mits begeleiding. De cliënt kan een willekeurig spel kiezen op Digitaal en zich houden aan de spelregels, mits begeleiding.
Verloop, observaties, evaluaties en bijsturing
Outlook: o Er werd voor het eerst gewerkt met Outlook. o M. heeft onder begeleiding Outlook geopend via Google Chrome. Daarna werd er een nieuw account aangemaakt. o De deelstappen worden uitgevoerd door de begeleider en worden mondeling meegedeeld aan M. o Het toetsenbord werd terug in de houder geplaatst, waardoor ze haar gegevens kon invullen. o Na het aanmaken van een nieuw account verstuurde ze een eerste e-mail naar haar nicht. Hierna heeft ze zich afgemeld op Outlook. 98
Besluit
Terug begeleidt bij het typen en gewerkt met de houder voor het toetsenbord. Het was een vlotte sessie.
Tabel 62: Negende sessie bij M.L.
M.L. Sessiegebonden doelstellingen voor de cliënt
Verloop, observaties, evaluaties en bijsturing
Besluit
Sessie 9: Op 15/04 van 13u30 tot 14u00 in de Ierse Berm. De cliënt kan via Google Outlook openen, mits begeleiding. De cliënt kan zich aan- en afmelden op Outlook, mits begeleiding. De cliënt kan een nieuwe e-mail lezen, beantwoorden en versturen, mits begeleiding. De cliënt kan een willekeurig spel kiezen op Digitaal en zich houden aan de spelregels, mits begeleiding. Outlook: o M. heeft zich aangemeld op Outlook, maar ze had geen nieuwe e-mails ontvangen. o Daarna meldde ze zich terug af. DigiTaal o Ze koos opnieuw voor Digitaal, namelijk oefeningen op woordniveau. o Hierbij moest ze de afbeelding raden en het woord typen, dit lukte goed. o Het typen van de woorden doet ze onder begeleiding, hier werd haar vinger of stok op de toets geplaatst en drukte ze deze zelfstandig in. Terug begeleidt bij het typen en gewerkt met de houder voor het toetsenbord.
Tabel 63: Tiende sessie bij M.L.
M.L. Sessiegebonden doelstellingen voor de cliënt
Verloop, observaties, evaluaties en bijsturing
Besluit
Sessie 10: Op 22/04 van 13u30 tot 14u00 in de Ierse Berm. De cliënt kan via Google Outlook openen, mits begeleiding. De cliënt kan zich aan- en afmelden op Outlook, mits begeleiding. De cliënt kan een nieuwe e-mail lezen, beantwoorden en versturen, mits begeleiding. De cliënt kan een willekeurig spel kiezen op Digitaal en zich houden aan de spelregels, mits begeleiding. Outlook: o Ze heeft een nieuwe e-mail ontvangen, deze heeft ze gelezen en terug beantwoordt met begeleiding. o Daarnaast verstuurde ze een nieuwe e-mail, want ze had een nieuw e-mailadres ontvangen uit de familie. DigiTaal: o Nadien werd terug dezelfde oefening op woordniveau uitgevoerd, namelijk plaatje woord met voorbeeld. o Deze oefening verliep goed, want ze kon de meeste afbeeldingen herkennen. Terug begeleidt bij het typen en gewerkt met de houder voor het toetsenbord.
99
Tabel 64: Elfde sessie bij M.L.
M.L. Sessiegebonden doelstellingen voor de cliënt
Verloop, observaties, evaluaties en bijsturing
Besluit
Sessie 11: Op 29/04 van 13u30 tot 14u00 in de Ierse Berm. De cliënt kan via Google Outlook openen, mits begeleiding. De cliënt kan zich aan- en afmelden op Outlook, mits begeleiding. De cliënt kan een nieuwe e-mail lezen, beantwoorden en versturen, mits begeleiding. De cliënt kan een willekeurig spel kiezen op Digitaal en zich houden aan de spelregels, mits begeleiding. Outlook: o Ze kreeg een nieuwe e-mail. Ze had een antwoord ontvangen op de e-mail die ze verstuurd had tijdens de vorige sessie. o Deze heeft ze gelezen en beantwoordt. DigiTaal: o Nadien werd terug dezelfde oefening op woordniveau uitgevoerd, namelijk plaatje woord met voorbeeld. o Deze oefening verliep goed, want ze kon de meeste afbeeldingen herkennen. Terug begeleidt bij het typen en gewerkt met de houder voor het toetsenbord.
Tabel 65: Twaalfde sessie bij M.L.
M.L. Sessiegebonden doelstellingen voor de cliënt
Verloop, observaties, evaluaties en bijsturing
Besluit
Sessie 12: Op 02/05 van 14u00 tot 14u30 in de Ierse Berm. De cliënt kan via Google Outlook openen, mits begeleiding. De cliënt kan zich aan- en afmelden op Outlook, mits begeleiding. De cliënt kan een nieuwe e-mail lezen, beantwoorden en versturen, mits begeleiding. De cliënt kan een willekeurig spel kiezen op Digitaal en zich houden aan de spelregels, mits begeleiding. Outlook: o M. heeft zich aangemeld op Outlook, maar ze had geen nieuwe e-mails ontvangen. o Daarna terug afgemeld DigiTaal: o Er werd terug gekozen voor Digitaal, namelijk oefeningen op woordniveau. o Daarna werd woordmemory uitgevoerd, maar dit vond M. moeilijker omdat de foto’s kleiner waren. o Nadien werden er oefeningen uitgevoerd op zinsniveau, namelijk de oefening vragen. o Dit verliep zeer goed, M. vond dit een aangename oefening. Oefeningen op Digitaal worden voor M. het best met grote foto’s gedaan, zodat ze deze goed kan zien.
Tabel 66: Dertiende sessie bij M.L.
M.L. Sessiegebonden
Sessie 13: Op 06/05 van 13u30 tot 14u00 in de Ierse Berm. De cliënt kan via Google Outlook openen, mits begeleiding. De cliënt kan zich aan- en afmelden op Outlook, mits begeleiding. 100
doelstellingen voor de cliënt
Verloop, observaties, evaluaties en bijsturing
Besluit
De cliënt kan een nieuwe e-mail lezen, beantwoorden en versturen, mits begeleiding. De cliënt kan een willekeurig spel kiezen op Digitaal en zich houden aan de spelregels, mits begeleiding. Outlook: o M. heeft zich aangemeld op Outlook, maar ze had geen nieuwe e-mails ontvangen. o Daarna terug afgemeld DigiTaal: o Er werd terug gekozen voor Digitaal, namelijk oefeningen op woordniveau. o Ze koos voor woorden typen, dit werd uitgevoerd mits begeleiding. o Daarna werd de oefening plaatje woord met voorbeeld uitgevoerd. o Dit verliep zeer goed, want ze kon de meeste voorbeelden herkennen. Oefeningen op Digitaal worden voor M. het best met grote foto’s gedaan, zodat ze deze goed kan zien.
Tabel 67: Veertiende sessie bij M.L.
M.L. Sessiegebonden doelstellingen voor de cliënt
Verloop, observaties, evaluaties en bijsturing
Besluit
Sessie 14: Op 13/05 van 13u30 tot 14u00 in de Ierse Berm. De cliënt kan via Google Outlook openen, mits begeleiding. De cliënt kan zich aan- en afmelden op Outlook, mits begeleiding. De cliënt kan een nieuwe e-mail lezen, beantwoorden en versturen, mits begeleiding. De cliënt kan een willekeurig spel kiezen op Digitaal en zich houden aan de spelregels, mits begeleiding. Outlook: o M. heeft zich aangemeld op Outlook, maar ze had geen nieuwe e-mails ontvangen. o Daarna terug afgemeld DigiTaal: o Er werd terug gekozen voor Digitaal, namelijk oefeningen op woordniveau. o Ze koos voor synoniemen, maar dit vond ze moeilijk. o Ze kon niet alle oefeningen oplossen. o Daarna werd de oefening ja/neen vragen oplossen. o De oefeningen op DigiTaal verliepen niet zo goed, want het was nogal druk in de Ierse Berm (Ijsnamiddag). Wanneer het druk was, dan had M. het moeilijk om zich te concentreren.
101
Tabel 68: Conclusie bij M.L.
Conclusie: M. genoot van de oefeningen op DigiTaal, vooral wanneer er gewerkt werd met foto’s. Het werken met Outlook vond ze ook aangenaam, ze genoot van het contact die ze had met haar nichten. Ze zocht graag video’s op van zanger(es), om dan naar muziek te luisteren.
8.3.3 J.D. Tabel 69: Eerste sessie bij J.D.
J.D. Sessiegebonden doelstellingen voor de cliënt Doelstellingen als therapeut
Verloop, observaties, evaluaties en bijsturing
Besluit
Sessie 1: Op 19/02 van 13u30 tot 14u00 op kamer. De cliënt kan op een adequate manier de laptop opstarten. De cliënt kan op een adequate manier de muis en het toetsenbord hanteren. De cliënt kan Outlook openen, een e-mail lezen en beantwoorden. Eerste kennismaking met de cliënt. Op de hoogte zijn van de kennis die de cliënt heeft over een laptop. Op de hoogte zijn van de vaardigheden die de cliënt beschikt in functie van de laptop Outlook: o J.D. had al plaats genomen aan zijn persoonlijke laptop. o Eerst werd het gebruik van de muis en toetsenbord geoefend, dit verliep goed door zijn ervaring met de laptop. o Daarna werd Outlook geopend en werd stapsgewijs aangeleerd hoe hij een e-mail moet beantwoorden. o Hierna probeerde hij op zelfstandige basis een e-mail te beantwoorden, maar hij had nog hulp nodig. J. kwam met de vraag om @ op een andere manier te typen, door zijn paralyse in bovenste ledematen is het moeilijk om Alt Gr en 2 gelijktijdig in te drukken. Op deze vraag werd een oplossing gezocht. In de volgende sessie verder werken op het beantwoorden van een email.
Tabel 70: Tweede sessie bij J.D.
J.D. Sessiegebonden doelstellingen voor de cliënt Verloop, observaties, evaluaties en bijsturing
Sessie 2: Op 28/02 van 13u30 tot 14u00 op kamer. De cliënt kan Outlook openen, een e-mail lezen en beantwoorden. De cliënt kan een profielfoto instellen op Outlook.
Outlook: o J. had zich aangemeld op Outlook dat in de lijst van favorieten stond. Hij leerde opnieuw een e-mail beantwoorden. o Na wat oefenen lukte het hem om dit zelfstandig uit te voeren. o Daarna werd er via Cameriod een foto gemaakt aan de hand van de webcam, want hij had geen foto’s van zichzelf op zijn laptop. o Deze werd als profielfoto ingesteld op Outlook. 102
Besluit
Deelstappen om een e-mail te beantwoorden werden zowel mondeling als visueel meegedeeld. Het was een vlotte sessie.
Tabel 71: Derde sessie bij J.D.
J.D. Sessiegebonden doelstellingen voor de cliënt Verloop, observaties, evaluaties en bijsturing
Besluit
Sessie 3: Op 04/03 van 11u00 tot 11u30 op kamer. De cliënt kan Google Chrome openen en een onderwerp typen. De cliënt een onderwerp typen in Google. De cliënt kan een link of onderwerp aanklikken op Google en zo verder informatie verkrijgen. Google: o Hij opende Google Chrome, want hij had de opdracht gekregen van de ergotherapeut om een kleur te zoeken die begon met de letter i. o Hij zocht naar lijsten met alle kleuren, maar deze vond hij niet. o Hij had de opdracht gekregen om na de sessie verder te zoeken naar een lijst met kleuren. o Er werd hem getoond hoe hij deze lijst kon opslaan, door dit toe te voegen bij zijn favorieten. Mondelinge begeleiding: de deelstappen vermelden om op Google te zoeken naar de lijst. Bepaalde deelstappen werden visueel aangetoond (vb. aanduiden op Google waar J. moet klikken). In de volgende sessie bespreken of hij intussen de lijst met kleuren heeft gevonden.
Tabel 72: Vierde sessie bij J.D.
J.D. Sessiegebonden doelstellingen voor de cliënt
Verloop, observaties, evaluaties en bijsturing
Sessie 4: Op 07/03 van 13u30 tot 14u00 op kamer. De cliënt kan Google Chrome openen en een onderwerp typen. . De cliënt kan een link of onderwerp aanklikken op Google en zo verder informatie verkrijgen. De cliënt kan zijn Outlook- account openen, een e-mail lezen en beantwoorden. De cliënt kan e-mails verwijderen. De cliënt kan een Skype- profiel aanmaken. Outlook: o J. opende zijn Outlook account en via deelstappen leerde hij hoe hij een e-mail moest verwijderen. o Hij had problemen bij het versturen van een e-mail, deze werden opgeslagen in zijn concepten. o Deze berichten heeft hij verwijderd. Google: o Nadien heeft hij Google Chrome geopend, want hij had een lijst met kleuren gevonden. o Deze had hij opgeslagen bij zijn favorieten.
103
Besluit
Skype: o Daarna heeft hij Skype geopend, dit stond al geïnstalleerd op zijn laptop. Hij heeft via zijn Outlook account een profiel aangemaakt op Skype. Mondelinge begeleiding: de deelstappen vermelden om een e-mail te verwijderen en een profiel aan te maken op Skype. Bepaalde deelstappen werden visueel aangetoond. Het probleem om @ in te drukken werd opgelost, via plaktoetsen kan J. @ typen door afzonderlijk Ctrl + Alt + 2 te drukken. Hij oefende dit een aantal keer en kon het daarna zelfstandig typen. Hij was tevreden dat dit probleem was opgelost. Er werden stickers geplakt op zijn persoonlijke laptop, namelijk op de shift- en entertoets die vaak gebruikt worden bij het versturen van een email, hierdoor kon hij de toetsen beter onderscheiden.
Tabel 73: Vijfde sessie bij J.D.
J.D. Sessiegebonden doelstellingen voor de cliënt
Verloop, observaties, evaluaties en bijsturing
Besluit
Sessie 5: Op 12/03 van 13u30 tot 14u00 op kamer. De cliënt kan Google Chrome openen. De cliënt kan zijn Outlook- account openen, een e-mail lezen en beantwoorden. De cliënt kan een nieuwe e-mail versturen. De cliënt kan zich aan- en afmelden op Skype. De cliënt kan enkele contactpersonen toevoegen op Skype. De cliënt kan een videogesprek starten. Outlook: o J. had tijdens de week problemen bij het verzenden van een nieuwe e-mail (hij wist niet meer hoe hij dit moest uitvoeren). o Samen werden de deelstappen doornomen o Nadien kon hij zelfstandig een e-mail verzenden. Patience: o J. vulde vaak zijn vrije tijd in met het spelen van Patience. Hij vond echter dat het te veel deelstappen vergde om Patience te openen. o Daarom werd er een snelkoppeling van Patience geplaatst op zijn bureaublad. Skype: o Daarna heeft hij Skype geopend en zich aangemeld. o Hij heeft enkele contactpersonen vanuit zijn Outlook account toegevoegd op Skype. Mondelinge begeleiding: de deelstappen vermelden om een e-mail te verzenden en contactpersonen toe te voegen op Skype. Bepaalde deelstappen werden visueel aangetoond (vb. lijst contactpersonen). Er werd een snelkoppeling geplaatst van Patience, zodat hij dit eenvoudiger kon openen.
104
Tabel 74: Zesde sessie bij J.D.
J.D. Sessiegebonden doelstellingen voor de cliënt Verloop, observaties, evaluaties en bijsturing
Besluit
Sessie 6: Op 14/03 van 13u30 tot 14u00 op kamer. De cliënt kan Google Chrome openen. De cliënt kan zijn Outlook- account openen. De cliënt kan een nieuwe e-mail versturen. De cliënt kan een Skype gesprek starten en beëindigen. Outlook: o Hij had een nieuwe e-mail ontvangen, deze heeft hij zelfstandig gelezen. Skype: o Daarna heeft hij zich aangemeld op Skype en videogesprek gestart met mezelf. o J. zat op zijn kamer, terwijl ik in de woonkamer plaatsnam bij de andere cliënten. o Na het videogesprek heeft hij zich afgemeld op Skype. o In het weekend dat daarop volgde, startte J. een videogesprek met me. Mondelinge begeleiding: een videogesprek starten op Skype. Bepaalde deelstappen werden visueel aangetoond (vb. start videogesprek ).
Tabel 75: Zevende sessie bij J.D.
J.D. Sessiegebonden doelstellingen voor de cliënt Verloop, observaties, evaluaties en bijsturing
Besluit
Sessie 7: Op 14/03 van 13u30 tot 14u00 op kamer. De cliënt kan Google Chrome openen. De cliënt kan zijn Outlook- account openen. De cliënt kan een nieuwe e-mail versturen. De cliënt kan een Skype gesprek starten en beëindigen. Outlook: o J. had een nieuwe e-mail ontvangen, deze heeft hij zelfstandig gelezen. Skype: o Daarna werden de stappen om een videogesprek te starten herhaald. Mondelinge begeleiding: een videogesprek starten op Skype. Bepaalde deelstappen werden visueel aangetoond (vb. start videogesprek ).
Tabel 76: Achtste sessie bij J.D.
J.D. Sessiegebonden doelstellingen voor de cliënt Verloop, observaties, evaluaties en bijsturing
Sessie 8: Op 20/03 van 14u30 tot 15u00 op kamer. De cliënt kan zich aan- en afmelden op Skype. De cliënt kan een Skype gesprek starten en beëindigen.
Skype: o Hij had Skype geopend, om na te zien of zijn familie zijn verzoek had aanvaard. o Hij had geen nieuwe verzoeken. o Hierna werd er nog eens een test videogesprek uitgevoerd. 105
Besluit
o Dit verliep goed, J. kan een videogesprek starten en terug afsluiten. o Hierna heeft hij zich afgemeld op skype. Het was een vlotte sessie.
Tabel 77: Negende sessie bij J.D.
J.D. Sessiegebonden doelstellingen voor de cliënt Verloop, observaties, evaluaties en bijsturing
Besluit
Sessie 9: Op 26/03 van 13u00 tot 13u30 op kamer. De cliënt kan Outlook openen. De cliënt kan een nieuwe e-mail versturen. De cliënt kan een nieuwe contactpersoon toevoegen. De cliënt kan zich aan- en afmelden op Skype. De cliënt kan een Skype gesprek starten en beëindigen. Outlook o Hij had Outlook geopend en een nieuwe e-mail verstuurd naar een ex-stagiair. o Dan heeft hij een nieuw contactpersoon toegevoegd, namelijk zijn zoon. o Hij heeft een nieuwe e-mail verstuurd naar zijn zoon om te laten weten dat hij hem heeft toegevoegd op zijn Outlook-account (als contactpersoon) en op Skype. Skype: o Nadien heeft hij Skype geopend en zijn zoon als contactpersoon toegevoegd (verzoek verzonden). Mondelinge begeleiding: de deelstappen vermelden om contactpersonen toe te voegen op Skype.
Tabel 78: Tiende sessie bij J.D.
J.D. Sessiegebonden doelstellingen voor de cliënt Verloop, observaties, evaluaties en bijsturing
Besluit
Sessie 10: Op 28/03 van 13u30 tot 14u00 op kamer. De cliënt kan outlook openen. De cliënt kan zich aan- en afmelden op Skype. De cliënt kan zich registreren op Facebook. De cliënt kan een Facebook-profiel aanmaken. De cliënt kan zich aan- en afmelden op Facebook. Skype: o J. had zich aangemeld op Skype, om te zien of er al verzoeken werden aanvaard. o Helaas werd er nog geen verzoek aanvaard. Facebook: o Via Google Chrome opende hij Facebook en voegde hij Facebook toe aan zijn favorieten. o Hij had account aangemaakt en vulde alle gegevens zelfstandig in. o Nadien stuurde hij enkele familieleden een vrienschapsverzoek. Mondelinge begeleiding: de deelstappen vermelden om de gegevens toe te voegen.
106
Tabel 79: Elfde sessie bij J.D.
J.D. Sessiegebonden doelstellingen voor de cliënt Verloop, observaties, evaluaties en bijsturing
Besluit
Sessie 11: Op 02/04 van 13u30 tot 14u00 op kamer. De cliënt kan op een adequate manier de laptop opstarten. De cliënt kan zich aan- en afmelden op Skype. De cliënt kan zelfstandig een videogesprek starten. De cliënt kan een Facebook profiel bekijken. Skype: o J. had zich aangemeld op Skype en het videogesprek gestart. o Er was een technisch probleem aan de laptop van zijn zoon, waardoor J. hem niet kon horen. o Via de chat werd dit probleem meegedeeld aan de zoon en heeft hij dit meteen opgelost. o J. was enthousiast dat hij met zijn zoon kon praten. Facebook: o Vervolgens had hij zich aangemeld op Facebook en werd er getoond hoe hij het profiel van zijn zoon kon bekijken. Mondelinge begeleiding: de deelstappen vermelden om een videogesprek te starten op Skype en een profiel op Facebook te bekijken.
Tabel 80: Twaalfde sessie bij J.D.
J.D. Sessiegebonden doelstellingen voor de cliënt Verloop, observaties, evaluaties en bijsturing
Besluit
Sessie 12: Op 04/04 van 13u30 tot 14u00 op kamer. De cliënt kan zich aan- en afmelden op Skype. De cliënt kan een videogesprek starten. De cliënt kan een profiel op Facebook bekijken.
Skype: o Er werd terug een videogesprek gehouden met zijn zoon, dit verliep goed. Facebook: o Nadien werd er getoond hoe J. een vriendschap verzoek kon aanvaarden. Mondelinge begeleiding: de deelstappen vermelden om een vriendschap verzoek te aanvaarden op Facebook. Bepaalde deelstappen werden visueel aangetoond.
Tabel 81: Dertiende sessie bij J.D.
J.D. Sessiegebonden doelstellingen voor de cliënt Verloop, observaties, evaluaties en bijsturing
Sessie 13: Op 09/04 van 13u30 tot 14u00 op kamer. De cliënt kan een profiel bekijken op Facebook. De cliënt kan zijn profielfoto op Facebook wijzigen.
Facebook: o Hij had Facebook geopend, want hij wou het profiel bekijken van zijn zoon in Thailand. o De deelstappen werden terug uitgelegd, nadien heeft hij dit zelfstandig kunnen uitvoeren. 107
o Hierna had hij nieuwe profielfoto gemaakt via Cameroid, want zijn huidige foto was volgens hem te donker. Besluit
Mondelinge begeleiding: de deelstappen vermelden om een nieuwe profielfoto te maken en in te stellen. Bepaalde deelstappen werden visueel aangetoond.
Tabel 82: Veertiende sessie bij J.D.
J.D. Sessiegebonden doelstellingen voor de cliënt Verloop, observaties, evaluaties en bijsturing Besluit
Sessie 14: Op 11/04 van 13u30 tot 14u00 op kamer. De cliënt kan zich aan- en afmelden op Skype. De cliënt kan zelfstandig een videogesprek starten.
Skype: o Er werd terug een videogesprek gehouden met zijn zoon. o Tijdens het gesprek werden er foto’s gemaakt en doorgestuurd via Skype. J. kon zelfstandig een videogesprek starten.
Tabel 83: Vijftiende sessie bij J.D.
J.D. Sessiegebonden doelstellingen voor de cliënt Verloop, observaties, evaluaties en bijsturing Besluit
Sessie 15: Op 16/04 van 13u30 tot 14u00 op kamer. De cliënt kan zich aan- en afmelden op Skype. De cliënt kan zelfstandig een videogesprek starten.
Skype: o Er werd terug een videogesprek gehouden met zijn zoon, dit verliep opnieuw goed.
J. kon zelfstandig een videogesprek starten.
Tabel 84: Zestiende sessie bij J.D.
J.D. Sessiegebonden doelstellingen voor de cliënt Verloop, observaties, evaluaties en bijsturing
Sessie 16: Op 23/04 van 13u30 tot 14u00 op kamer. De cliënt kan een Facebook profiel bekijken. De cliënt kan persoonlijke foto’s openen op zijn laptop. De cliënt kan foto’s plaatsen op Facebook. De cliënt kan zijn persoonlijke foto’s bekijken op de computer. Facebook: o In deze sessie waren er drie ergotherapiestudenten aanwezig voor een project. o Er waren technische problemen met zijn persoonlijke laptop. o Deze is plots uitgevallen. De ICT-verantwoordelijke haalde de laptop op en zorgde voor een andere. o Hierna opende hij Facebook en hij bekeek de nieuwe foto’s van zijn zoon.
108
Besluit
o Zijn zoon had ook enkele video’s geplaatst op zijn profiel, deze heeft hij ook bekeken. Mondelinge begeleiding: de deelstappen vermelden om de foto’s van zijn zoon te bekijken. Bepaalde deelstappen werden visueel aangetoond.
Tabel 85: Zeventiende sessie bij J.D.
J.D. Sessiegebonden doelstellingen voor de cliënt Verloop, observaties, evaluaties en bijsturing
Besluit
Sessie 17: Op 30/04 van 13u30 tot 14u00 op kamer. De cliënt kan zich aan – en afmelden op Facebook. De cliënt kan een profiel van iemand anders bekijken. De cliënt kan zijn persoonlijke foto’s bekijken op de computer en Facebook. Facebook: o Er werden foto’s van uitstappen geplaatst op de laptop van J. o Hij had deze geopend en bekeek deze foto’s. o Hierrond ontstond er een gesprek. o Nadien had hij enkele foto’s geplaatst op Facebook, zodat zijn zoon deze kon bekijken. Mondelinge begeleiding: de deelstappen vermelden om nieuwe foto’s te plaatsen op Facebook. Bepaalde deelstappen werden visueel aangetoond.
Tabel 86: Achttiende sessie bij J.D.
J.D. Sessiegebonden doelstellingen voor de cliënt Verloop, observaties, evaluaties en bijsturing
Besluit
Sessie 18: Op 30/04 van 13u30 tot 14u00 op kamer. De cliënt kan zich aan – en afmelden op Facebook. De cliënt kan een profiel van iemand anders bekijken. De cliënt kan zijn persoonlijke foto’s bekijken op de laptop. De cliënt kan zijn e-mails bekijken op Outlook. Persoonlijke foto’s: o J. wou terug zijn persoonlijke foto’s bekijken van de uitstappen, maar deze vond hij niet meer terug. o Stapsgewijs werd dit terug uitgelegd, na wat oefenen kon hij zelfstandig de foto’s openen. Facebook: o Nadien heeft hij Facebook geopend, want hij had een bericht ontvangen van zijn zoon. o Dit bericht las hij zelfstandig en daarna stuurde hij een bericht terug. Outlook: o Daarna heeft hij Outlook geopend, want hij had een e-mail getypt, maar deze kon niet worden verzonden. o Hij had zijn onderwerp ingevoegd in de balk waar de contactpersoon moest getypt worden en daardoor werd de e-mail opgeslagen in concepten. o Deze e-mail werd verwijderd. Mondelinge begeleiding: de deelstappen vermelden om de persoonlijke foto’s te bekijken. Bepaalde deelstappen werden visueel aangetoond.
109
Tabel 87: Negentiende sessie bij J.D.
J.D. Sessiegebonden doelstellingen voor de cliënt
Verloop, observaties, evaluaties en bijsturing
Besluit
Sessie 19: Op 14/05 van 13u00 tot 13u30 op kamer. De cliënt kan zich aan – en afmelden op Facebook. De cliënt kan een profiel van iemand anders bekijken. De cliënt kan zijn persoonlijke foto’s bekijken op de computer. De cliënt kan zich aan- en afmelden op Skype. De cliënt kan een videogesprek starten en afsluiten. De cliënt kan zijn persoonlijke foto’s openen op zijn laptop. Skype: o Er werd terug een videogesprek gehouden met zijn zoon, dit verliep opnieuw goed. Facebook: o Daarna heeft hij Facebook geopend. Hij heeft de vakantiefoto’s van zijn zoon bekeken. Want hij had erover verteld op tijdens het videogesprek. Persoonlijke foto’s: o J. zei met dat hij nog steeds problemen had bij het vinden van zijn persoonlijke foto’s. o Er werd een snelkoppeling gemaakt op zijn bureaublad met de foto’s. Hierdoor kan hij deze meteen openen. o Stapsgewijs werd aangeleerd hoe hij deze map moet openen en de foto’s bekijken. o Nadien had hij het een aantal keer zelfstandig uitgevoerd. J. ondervond problemen bij het openen van zijn persoonlijke foto’s, dankzij een snelkoppeling op het bureaublad werd zijn probleem verholpen. Het videogesprek met zijn zoon verliep goed.
Tabel 88: Conclusie J.D.
Conclusie: J. ervoer nog problemen bij het zelfstandig versturen van een e-mail. Het lezen en beantwoorden van een e-mail lukte zelfstandig. Het zelfstandig starten van een videogesprek lukt bij J., maar soms ondervindt hij hier nog problemen. Het gebruik van Facebook ging vlot.
8.3.4. E.D. Tabel 89: Eerste sessie bij E.D.
E.D. Sessiegebonden doelstellingen
Sessie 1: Op 18/02 van 10u00 tot 10u30 op kamer. De cliënt kan op een adequate manier de laptop opstarten. De cliënt kan onderdelen van een laptop benoemen (muis, 110
voor de cliënt
Doelstellingen als therapeut
Verloop, observaties, evaluaties en bijsturing
Besluit
toetsenbord, adapter, bepaalde knoppen, …) De cliënt kan op een adequate manier de muis hanteren. De cliënt kan op een adequate manier het toetsenbord hanteren Eerste kennismaking met de cliënt. Op de hoogte zijn van de kennis die de cliënt heeft over een laptop. Op de hoogte zijn van de vaardigheden die de cliënt beschikt in functie van de laptop Opstarten van de laptop: o E. heeft de laptop zelfstandig opgestart. Onderdelen van de laptop: o Onderdelen van de laptop overlopen, hij snapt deze. Muisoefeningen (zie 8.4.1 muisoefeningen): o Daarna met muisoefeningen gestart, hij kan de muis niet correct positioneren. o Ook had hij problemen bij het klikken op de linkermuisknop, want hij drukte deze te lang in waardoor het zijn effect verloor. Kijken om de rechtermuisknop uit te schakelen. Toetsenbordoefeningen (zie 8.2.1 toetsenbordoefeningen) o Nadien toetsenbordoefeningen, dit verliep vlot, want hij heeft vroeger nog gewerkt met een typmachine. Laptop afsluiten: o Daarna de laptop afgesloten, mits mondelinge begeleiding.
Mondelinge begeleiding: deelstappen vermelden om muisoefeningen uit te voeren en laptop af te sluiten. Aantal keer vermeld dat zijn muis niet correct gepositioneerd werd. In de volgende sessie werken op het muisgebruik, vooral op klikken.
Tabel 90: Tweede sessie bij E.D.
E.D. Sessiegebonden doelstellingen voor de cliënt
Verloop, observaties, evaluaties en bijsturing
Sessie 2: Op 22/02 van 10u00 tot 10u30 op kamer. De cliënt kan op een adequate manier de laptop opstarten en afsluiten. De cliënt kan op een adequate manier de muis hanteren. De cliënt kan een individueel login en paswoord aanmaken. De cliënt kan zijn afbeelding wijzigen. De cliënt kan een afbeelding van op het internet opslaan en instellen als bureaubladachtergrond. Opstarten van de laptop: o E. heeft de laptop zelfstandig opgestart. Persoonlijke wijzigingen: o De muissnelheid werd sneller geplaatst, waardoor hij de muis minder moet verplaatsen. o Hierdoor kan hij gerichter de cursor verplaatsen en klikken. o Mits begeleiding heeft E. zijn persoonlijke instellingen gewijzigd (afbeelding, wachtwoord, …). Laptop afsluiten: o Daarna de laptop afgesloten, mits mondelinge begeleiding.
111
Besluit
Mondelinge begeleiding: persoonlijke instellingen wijzigen en laptop afsluiten. De muissnelheid werd sneller geplaatst, om gerichter de cursor te verplaatsen. In de volgende sessie verder werken op het muisgebruik.
Tabel 91: Derde sessie bij E.D.
E.D. Sessiegebonden doelstellingen voor de cliënt Verloop, observaties, evaluaties en bijsturing
Besluit
Sessie 3: Op 25/02 van 10u45 tot 11u15 op kamer. De cliënt kan op een adequate manier de laptop opstarten en afsluiten. De cliënt kan op een adequate manier de muis hanteren.
Opstarten van de laptop: o E. heeft de laptop zelfstandig opgestart. Muisoefeningen (zie 8.4.1 muisoefeningen) o Terug muisoefeningen uitgevoerd, hij had vooral problemen bij het aanklikken van objecten. o Telkens hij wou klikken, verschoof de muis en dit leidde tot frustratie bij E. o Hij klikte soms ongewild op de rechtermuisknop. o Daarna werd er geprobeerd om te werken met de touchpad, maar dit lag E. niet, hij vond dit veel te gevoelig. Laptop afsluiten: o Daarna de laptop afgesloten, mits mondelinge begeleiding. Mondelinge begeleiding: deelstappen vermelden op de muisoefeningen op te lossen. Zoeken hoe de rechtermuisknop kon uitgeschakeld worden. Gebruik van touchpad in plaats van muis, maar dit vindt hij te gevoelig. Er werd extra geoefend op muisgebruik, maar het gaat toch al wat beter.
Tabel 92: Vierde sessie bij E.D.
E.D. Sessiegebonden doelstellingen voor de cliënt
Verloop, observaties, evaluaties en bijsturing
Besluit
Sessie 4: Op 04/03 van 10u00 tot 10u30 op kamer. De cliënt kan op een adequate manier de laptop opstarten en afsluiten. De cliënt kan zich aanmelden met de juiste gegevens. De cliënt kan Google Chrome openen en een onderwerp typen. De cliënt kan een link of onderwerp aanklikken op Google en zo verder informatie verkrijgen. Opstarten van de laptop: o E. heeft de laptop zelfstandig opgestart. Aangemeld door middel van het kaartje. Google: o Restaurant waar hij vroeger heeft gewerkt opgezocht, maar geen informatie erover te vinden. Hij vond dit frustrerend. o Aangeleerd om te scrollen met de muis, dit lukt goed. o RechtsOokLinks (zie 8.2.6.11 RechtsOokLinks ) werd aangeschakeld. Laptop afsluiten: o Daarna de laptop afgesloten, mits mondelinge begeleiding. Mondelinge begeleiding: opzoeken op het internet en laptop afsluiten. 112
Kaartje met gegevens gemaakt voor de cliënt. Gebruik van de muis gaat nog moeilijk. Tabel 93: Vijfde sessie bij E.D.
E.D. Sessiegebonden doelstellingen voor de cliënt Verloop, observaties, evaluaties en bijsturing
Besluit
Sessie 5: Op 08/03 van 10u00 tot 10u30 op kamer. De cliënt kan zich aanmelden met de juiste gegevens. De cliënt kan Google Chrome openen en een Outlook account aanmaken.
Opstarten van de laptop: o E. heeft de laptop zelfstandig opgestart. Aangemeld door middel van het kaartje. Outlook: o Outlook account aangemaakt. o Hij had moeite om de gegevens in te vullen en aan te klikken, want zijn muis verschoof tijdens het klikken. Laptop afsluiten: o Daarna de laptop afgesloten, mits mondelinge begeleiding. Mondelinge begeleiding: Outlook account aanmaken en laptop afmelden.
Tabel 94: Zesde sessie bij E.D.
E.D. Sessiegebonden doelstellingen voor de cliënt Verloop, observaties, evaluaties en bijsturing
Besluit
Sessie 6: Op 11/03 van 14u30 tot 15u00 op kamer. De cliënt kan Google Chrome openen De cliënt kan zich aanmelden op Outlook. De cliënt kan een contactpersoon toevoegen.
Outlook: o Aangemeld op Outlook, maar vond het profiel niet terug. o Opnieuw account aangemaakt. o Zoon toegevoegd als contactpersoon. Laptop afsluiten: o Daarna de laptop afgesloten, mits mondelinge begeleiding. Mondelinge begeleiding: Outlook account aanmaken en laptop afmelden. Door het aanmaken van een Outlook account traint E. het muisgebruik en gaat het steeds beter.
Tabel 95: Zevende sessie bij E.D.
E.D. Sessiegebonden doelstellingen voor de cliënt
Sessie 7: Op 15/03 van 10u00 tot 10u30 op kamer. De cliënt kan een individueel login (gebruikersnaam) en wachtwoord intypen. De cliënt kan Google Chrome openen en zich aanmelden op Outlook. De cliënt kan een contactpersoon toevoegen. De cliënt kan een nieuwe e-mail versturen.
113
Verloop, observaties, evaluaties en bijsturing
Besluit
Outlook: o Aangemeld op Outlook. o Hij had twee contactpersonen toegevoegd, mits begeleiding. o Eerste e-mail werd verstuurd, maakt vaak schrijffouten omdat hij drukt op twee toetsen. Laptop afsluiten: o Daarna de laptop afgesloten, mits mondelinge begeleiding. Mondelinge begeleiding: contactpersonen toevoegen op Outlook en versturen van eerste e-mail. Muisgebruik gaat steeds beter. Wordt gefrustreerd tijdens het typen, omdat hij twee toetsen indrukt en hierdoor schrijffouten maakt.
Tabel 96: Achtste sessie bij E.D.
E.D. Sessiegebonden doelstellingen voor de cliënt Verloop, observaties, evaluaties en bijsturing
Besluit
Sessie 8: Op 20/03 van 10u00 tot 10u30 op kamer. De cliënt kan op een adequate manier de laptop aan- en afmelden. De cliënt kan Google Chrome openen en zich aanmelden op Outlook. De cliënt kan een e-mail lezen en beantwoorden. De cliënt kan een nieuwe e-mail versturen. Outlook: o Aangemeld op Outlook. o Hij had een nieuwe e-mail ontvangen van zijn dochter. o Deze had hij gelezen en beantwoordt, mits begeleiding. Laptop afmelden: o Daarna de laptop afgemeld, mits mondelinge begeleiding. Mondelinge begeleiding: een nieuwe e-mail lezen en beantwoorden op Outlook en laptop afmelden. Muisgebruik gaat steeds beter.
Tabel 97: Negende sessie bij E.D.
E.D. Sessiegebonden doelstellingen voor de cliënt Verloop, observaties, evaluaties en bijsturing
Besluit
Sessie 9: Op 22/03 van 10u00 tot 10u30 op kamer. De cliënt kan op een adequate manier de laptop aan- en afmelden. De cliënt kan Google Chrome openen en zich aanmelden op Outlook. De cliënt kan een e-mail lezen en beantwoorden. De cliënt kan een nieuwe e-mail versturen. Outlook: o Aangemeld op Outlook. o Hij had geen nieuwe e-mail ontvangen. o Hij had een nieuwe e-mail verstuurd naar zijn zoon, mits begeleiding. Laptop afmelden: o Daarna de laptop afgemeld, mits mondelinge begeleiding. Mondelinge begeleiding: een nieuwe e-mail versturen op Outlook en laptop afmelden. Muisgebruik gaat steeds beter.
114
Tabel 98: Tiende sessie bij E.D.
E.D. Sessiegebonden doelstellingen voor de cliënt Verloop, observaties, evaluaties en bijsturing
Besluit
Sessie 10: Op 25/03 van 10u00 tot 10u30 op kamer. De cliënt kan op een adequate manier de laptop aan- en afmelden. De cliënt kan Google Chrome openen en zich aanmelden op Outlook. De cliënt kan een e-mail lezen en beantwoorden. De cliënt kan een nieuwe e-mail versturen. Outlook: o Aangemeld op Outlook. o Hij had geen nieuwe e-mail ontvangen. o Hij had een nieuwe e-mail verstuurd naar zijn dochter, mits begeleiding. Laptop afmelden: o Daarna de laptop afgemeld, mits mondelinge begeleiding. Mondelinge begeleiding: een nieuwe e-mail versturen op Outlook en laptop afmelden.
Tabel 99: Elfde sessie bij E.D.
E.D. Sessiegebonden doelstellingen voor de cliënt Verloop, observaties, evaluaties en bijsturing
Besluit
Sessie 11: Op 29/03 van 10u00 tot 10u30 op kamer. De cliënt kan Google Chrome openen en zich aanmelden op Outlook. De cliënt kan een e-mail lezen en beantwoorden. De cliënt kan een nieuwe e-mail versturen. Outlook: o Aangemeld op Outlook. o Hij had drie nieuwe e-mails ontvangen. o Hij had deze e-mails gelezen. o Hij had een nieuw contactpersoon toegevoegd en een e-mail verstuurd. Mondelinge begeleiding: een nieuwe e-mail versturen op Outlook en laptop afmelden.
Tabel 100: Twaalfde sessie bij E.D.
E.D. Sessiegebonden doelstellingen voor de cliënt Verloop, observaties, evaluaties en bijsturing
Sessie 12: Op 03/04 van 09u10 tot 09u40 op kamer. De cliënt kan Google Chrome openen en zich aanmelden op Outlook. De cliënt kan een e-mail lezen en beantwoorden. De cliënt kan een nieuwe e-mail versturen. Outlook: o Aangemeld op Outlook. o Hij had twee nieuwe e-mails ontvangen. o Hij had deze e-mails gelezen en beantwoordt. o Tijdens het typen drukte hij twee toetsen in, waardoor hij schrijffouten maakte. De touchpad werd uitgeschakeld, want hij durfde soms 115
Besluit
haperen met zijn pols. De zoom werd ingeschakeld op 150%, zodat hij zijn e-mails gemakkelijker kan lezen. Mondelinge begeleiding: een e-mail beantwoorden en laptop afmelden. Zoom ingeschakeld op 150% voor het lezen van de e-mails. Touchpad werd uitgeschakeld tijdens het typen. E. ondervond problemen tijdens het typen. Een oplossing zoeken op het gelijktijdig indrukken van twee toetsen.
Tabel 101: Dertiende sessie bij E.D.
E.D. Sessiegebonden doelstellingen voor de cliënt Verloop, observaties, evaluaties en bijsturing
Besluit
Sessie 13: Op 05/04 van 10u00 tot 10u30 op kamer. De cliënt kan Skype openen. De cliënt kan zich aan- en afmelden op Skype. De cliënt kan een nieuwe contactpersoon toevoegen. De cliënt kan een contactverzoek versturen. De cliënt kan een Skype gesprek starten en beëindigen. Outlook o Aangemeld op Outlook via favorieten. o Hij had twee nieuwe e-mails ontvangen, deze zelfstandig gelezen en beantwoord. Terug zoom ingeschakeld op 150% voor het lezen van de emails. Terug touchpad uitgeschakeld tijdens het typen. Hij haperde tijdens het typen, daardoor maakte hij schrijffouten in de email. Mondelinge begeleiding: laptop afmelden. Zoom ingeschakeld op 150% voor het lezen van de e-mails. Touch Pad werd uitgeschakeld tijdens het typen. Filtertoetsen ingeschakeld, herhaalde toetsenaanslagen worden genegeerd.
Tabel 102: Veertiende sessie bij E.D.
E.D. Sessiegebonden doelstellingen voor de cliënt Verloop, observaties, evaluaties en bijsturing Besluit
Sessie 14: Op 08/04 van 10u00 tot 10u30 op kamer. De cliënt kan Google Chrome openen en zich aanmelden op Outlook. De cliënt kan een e-mail lezen en beantwoorden. De cliënt kan een nieuwe e-mail versturen. Skype: o Skype gesprek met zoon, maar er waren technische problemen. o Zijn zoon hoorde ons niet, waardoor het vroegtijdig werd stop gezet. o Via de chat werd er een nieuwe afspraak gemaakt. Mondelinge begeleiding: aanmelden op Skype en videogesprek starten. Technische problemen werden opgelost.
116
Tabel 103: Vijftiende sessie bij E.D.
E.D. Sessiegebonden doelstellingen voor de cliënt
Verloop, observaties, evaluaties en bijsturing Besluit
Sessie 15: Op 12/04 van 10u00 tot 10u30 op kamer. De cliënt kan Skype openen. De cliënt kan zich aan- en afmelden op Skype. De cliënt kan een nieuwe contactpersoon toevoegen. De cliënt kan een contactverzoek versturen. De cliënt kan een Skype gesprek starten en beëindigen. De cliënt kan Outlook openen en een nieuwe e-mail lezen. Skype: o Skype gesprek met zoon in Egypte. Outlook: o Na gesprek aangemeld op Outlook. o Hij had een nieuwe e-mail ontvangen en had deze gelezen. Mondelinge begeleiding: aanmelden op Skype en videogesprek starten en beëindigen.
Tabel 104: Zestiende sessie bij E.D.
E.D. Sessiegebonden doelstellingen voor de cliënt Verloop, observaties, evaluaties en bijsturing Besluit
Sessie 16: Op 19/04 van 10u00 tot 10u30 op kamer. De cliënt kan Google Chrome openen en zich aanmelden op Outlook. De cliënt kan een nieuwe e-mail versturen.
Skype: o Skype gesprek met zoon in Egypte. Outlook: o Na gesprek aangemeld op Outlook. o Hij had een nieuwe e-mail ontvangen en had deze gelezen. Zoom werd ingeschakeld op 150% voor het lezen van de e-mails. Touchpad werd uitgeschakeld tijdens het typen. Filtertoetsen werd ingeschakeld, maakte hierdoor minder schrijffouten.
Tabel 105: Zeventiende sessie bij E.D.
E.D. Sessiegebonden doelstellingen voor de cliënt Verloop, observaties, evaluaties en bijsturing
Sessie 17: Op 22/04 van 10u00 tot 10u30 op kamer. De cliënt kan Google Chrome openen en zich aanmelden op Outlook. De cliënt kan een nieuwe e-mail versturen.
Outlook: o Aangemeld op Outlook via favorieten. o Hij had een nieuwe e-mail ontvangen, deze had hij gelezen en beantwoordt. Terug zoom ingeschakeld op 150% voor het lezen van de emails. Terug touchpad uitgeschakeld tijdens het typen. 117
Door de filtertoetsen maakt hij minder schrijffouten. Zoom werd ingeschakeld op 150% voor het lezen van de e-mails. Touchpad werd uitgeschakeld tijdens het typen. Filtertoetsen werden ingeschakeld, maakte hierdoor minder schrijffouten.
Besluit
Tabel 106: Achttiende sessie
E.D. Sessiegebonden doelstellingen voor de cliënt Verloop, observaties, evaluaties en bijsturing
Besluit
Sessie 18: Op 26/04 van 10u00 tot 10u30 op kamer. De cliënt kan Google Chrome openen en zich aanmelden op Outlook. De cliënt kan een nieuwe e-mail versturen.
Outlook: o Aangemeld op Outlook via favorieten. o Hij had twee nieuwe e-mails ontvangen en deze had hij gelezen. o Hij had een nieuwe e-mail verstuurd. o Hij corrigeerde zichzelf tijdens het typen. Terug zoom ingeschakeld op 150% voor het lezen van de emails. Terug touchpad uitgeschakeld tijdens het typen. Door de filtertoetsen maakt hij minder schrijffouten. Zoom werd ingeschakeld op 150% voor het lezen van de e-mails. Touchpad werd uitgeschakeld tijdens het typen. Filtertoetsen werden ingeschakeld, maakte hierdoor minder schrijffouten.
Tabel 107: Negentiende sessie bij E.D.
E.D. Sessiegebonden doelstellingen voor de cliënt Verloop, observaties, evaluaties en bijsturing
Besluit
Sessie 19: Op 29/04 van 10u00 tot 10u30 op kamer. De cliënt kan op een adequate manier de laptop aan- en afmelden. De cliënt kan Google Chrome openen en zich aanmelden op Outlook. De cliënt kan een profiel aanmaken op Eyejot en een videogesprek maken. Eyejot: o Een profiel gemaakt op Eyejot, hiermee worden er videoboodschappen gemaakt. o Hierdoor hoeft E. niet te typen, maar spreekte hij gewoon zijn boodschap in. o Hij had een videogesprek verstuurd naar zijn zoon, dochter en schoonzus. Mondelinge begeleiding: profiel aanmaken op Eyejot, een videoboodschap opnemen en laptop afmelden. E. gebruikt liever Eyejot, omdat dit contact persoonlijker is. Ook hoeft hij niet te typen.
118
Tabel 108: Twintigste sessie bij E.D.
E.D. Sessiegebonden doelstellingen voor de cliënt Verloop, observaties, evaluaties en bijsturing
Besluit
Sessie 20: Op 03/05 van 10u00 tot 10u30 op kamer. De cliënt kan op een adequate manier de laptop aan- en afmelden. De cliënt kan Google Chrome openen en zich aanmelden op Outlook. De cliënt kan een profiel aanmaken op Eyejot en een videogesprek maken. Outlook o Aangemeld op Outlook via favorieten. o Hij had twee nieuwe e-mails ontvangen, deze heeft hij gelezen en beantwoordt. o Terug zoom ingeschakeld op 150% voor het lezen van de emails. o Terug Touchpad uitgeschakeld tijdens het typen. o Hij corrigeerde zichzelf tijdens het typen. E. koos terug voor typen in de sessie.
Tabel 109: Eenentwintigste sessie bij E.D.
E.D. Sessiegebonden doelstellingen voor de cliënt Verloop, observaties, evaluaties en bijsturing
Besluit
Sessie 21: Op 06/05 van 10u00 tot 10u30 op kamer. De cliënt kan op een adequate manier de laptop aan- en afmelden. De cliënt kan Google Chrome openen en zich aanmelden op Outlook. De cliënt kan een profiel aanmaken op Eyejot en een videogesprek maken. Outlook o Aangemeld op Outlook via favorieten. o Hij had een nieuwe e-mail ontvangen, deze heeft hij zelfstandig gelezen. o Terug zoom ingeschakeld op 150% voor het lezen van de emails. o Terug touchpad uitgeschakeld tijdens het typen. Zoom werd ingeschakeld op 150% voor het lezen van de e-mails. Touchpad werd uitgeschakeld tijdens het typen. Filtertoetsen werd ingeschakeld, maakte hierdoor minder schrijffouten. E. koos terug voor typen in de sessie.
Tabel 110: Tweeëntwintigste sessie bij E.D.
E.D. Sessiegebonden doelstellingen voor de cliënt Verloop, observaties, evaluaties en bijsturing
Sessie 22: Op 13/05 van 10u00 tot 10u30 op kamer. De cliënt kan op een adequate manier de laptop aan- en afmelden. De cliënt kan Google Chrome openen en zich aanmelden op Outlook. De cliënt kan een profiel aanmaken op Eyejot en een videogesprek maken. Outlook o Aangemeld op Outlook via favorieten. o Hij had geen nieuwe e-mail ontvangen. o Hij had zich zelfstandig afgemeld op Outlook.. 119
Besluit
E. had geen nieuwe e-mails ontvangen.
Tabel 111: Conclusie E.D.
Conclusie: E. had in het begin moeite met het muisgebruik. Door de extra oefeningen en de aanpassingen, kon hij de muis adequaat hanteren. Hij heeft leren e-mailen, dit verliep goed, maar hij ondervond problemen bij het typen. Dankzij de verschillende aanpassingen was dit toch gelukt. Skype werd ook aangeleerd. Enkel Facebook werd niet aangeleerd, want zijn interesse hiervoor was verdwenen.
8.3.5 L.A. Tabel 112: Eerste sessie bij L.A.
L.A. Sessiegebonden doelstellingen voor de cliënt Doelstellingen als therapeut
Verloop, observaties, evaluaties en bijsturing
Besluit
Sessie 1: Op 20/02 van 10u00 tot 10u30 op kamer. De cliënt kan op een adequate manier de laptop opstarten. De cliënt kan onderdelen van een laptop benoemen (muis, toetsenbord, adapter, bepaalde knoppen, …) De cliënt kan op een adequate manier de muis hanteren. De cliënt kan op een adequate manier het toetsenbord hanteren Eerste kennismaking met de cliënt. Op de hoogte zijn van de kennis die de cliënt heeft over een laptop. Op de hoogte zijn van de vaardigheden die de cliënt beschikt in functie van de laptop Opstarten van de laptop: o Samen gedrukt op de startknop. Onderdelen van de laptop: o Onderdelen van de laptop overlopen, hij snapt deze. Muisoefeningen (zie 8.4.1 muisoefeningen): o Gestart met de muisoefeningen, maar kon de cursor niet zien op het scherm door zijn visuele beperking. Toetsenbordoefeningen (zie 8.2.1 toetsenbordoefeningen) o Daarna werd er overgeschakeld naar toetsenbordoefeningen. Het lettertype werd vergroot (260), maar kon het nog steeds niet zien. De kleuren werden gewijzigd naar een zwarte achtergrond en gele letter. o De volgende sessie L. meenemen naar de Ierse Berm om met Guide (spraakprogramma) te werken. L. kon de laptop niet zelfstandig opstarten, dit moet steeds gebeuren mits begeleiding. Toetsenbordgebruik zal niet mogelijk zijn, L. zag de letters niet op het scherm en het toetsenbord. De muis zelf hanteren zal niet mogelijk zijn, want hij zag de cursor niet op het scherm. Er werd vooral gewerkt worden op het auditief vermogen.
120
Tabel 113: Tweede sessie bij L.A.
L.A. Sessiegebonden doelstellingen voor de cliënt Verloop, observaties, evaluaties en bijsturing
Besluit
Sessie 2: Op 22/02 van 11u10 tot 11u40 in de Ierse Berm. De cliënt kan door middel van Guide (spraakprogramma) de krant lezen De cliënt kan door middel van Guide (spraakprogramma) typen.
Krant: o L. zag de letters niet in het programma Guide. o Afspraak gemaakt om vooral te werken met het auditief vermogen, was hiermee akkoord. o Beluisterde het sportnieuws via Guide. Typen: o Begeleider typte woorden en een zin die L. voorzegt, daarna via Guide beluistert Gewerkt met Guide, maar kan het niet zien. Getypte woorden en zin beluisteren, alsook het sportnieuws.
Tabel 114: Derde sessie bij L.A.
L.A. Sessiegebonden doelstellingen voor de cliënt Verloop, observaties, evaluaties en bijsturing
Sessie 3: Op 27/02 van 10u50 tot 11u20 in de Ierse Berm. De cliënt kan door middel van Guide (spraakprogramma) de krant lezen De cliënt kan door middel van Guide (spraakprogramma) typen.
Besluit
Begeleider typt het gedicteerde. Via Guide het nieuws in de krant beluistert. Volgende sessie werken met SpeakIt, want Guide werkt te traag.
Krant: o Via Guide het nieuws in de krant beluistert. Typen: o Brief opgesteld in Microsoft Office met maaltijdaanpassingen. L. dicteert de zinnen, begeleider typt deze in. Daarna voorgelezen en afgedrukt.
Tabel 115: Vierde sessie bij L.A.
L.A. Sessiegebonden doelstellingen voor de cliënt Verloop, observaties, evaluaties en bijsturing Besluit
Sessie 4: Op 01/03 van 11u00 tot 11u30 in de Ierse Berm. De cliënt kan door middel van SpeakIt (applicatie) de krant lezen.
Krant: o Artikels uit het Nieuwsblad, namelijk over Zulte Waregem mondeling voorgelezen. o De installatie van SpeakIt verliep langzaam, omdat het besturingssysteem verouderd was. Artikel mondeling voorgelezen, aangezien SpeakIt nog aan het installeren was. In de volgende sessie werd gewerkt met SpeakIt. 121
Tabel 116: Vijfde sessie bij L.A.
L.A. Sessiegebonden doelstellingen voor de cliënt Verloop, observaties, evaluaties en bijsturing
Besluit
Sessie 5: Op 06/03 van 10u30 tot 11u00 in de Ierse Berm. De cliënt kan door middel van SpeakIt (applicatie) de krant lezen.
Krant: o L. heeft tekst voorgezegd en deze werd getypt door de begeleider. o Dit werd daarna verstuurd naar de keuken. o Daarna enkele artikels gelezen uit het Nieuwsblad aan de hand van SpeakIt. o Hij vond dit aangenamer dan Guide, want het is duidelijker gesproken. Voor het eerst gewerkt met SpeakIt en dit verliep goed.
Tabel 117: Zesde sessie bij L.A.
L.A. Sessiegebonden doelstellingen voor de cliënt Verloop, observaties, evaluaties en bijsturing Besluit
Sessie 6: Op 20/03 van 10u30 tot 10u45 in de Ierse Berm. De cliënt kan door middel van SpeakIt (applicatie) de krant lezen.
Krant: o Terug enkele artikels uit de krant gelezen via SpeakIt. o Tijdens de sessie had de logopediste L. komen halen.
Voor het eerst gewerkt met SpeakIt en dit verloop goed.
Tabel 118: Zevende sessie bij L.A.
L.A. Sessiegebonden doelstellingen voor de cliënt Verloop, observaties, evaluaties en bijsturing Besluit
Sessie 7: Op 22/03 van 10u30 tot 11u00 in de Ierse Berm. De cliënt kan door middel van SpeakIt (applicatie) de krant lezen.
Krant: o Enkele artikels uit het Nieuwsblad gelezen via SpeakIt, namelijk over de E3 prijs Harelbeke en geschiedenis, regio Waregem (Dwars door Vlaanderen en Drive-in cinema). Gebruik van SpeakIt verloopt goed.
122
Tabel 119: Achtste sessie bij L.A.
L.A. Sessiegebonden doelstellingen voor de cliënt Verloop, observaties, evaluaties en bijsturing Besluit
Sessie 8: Op 29/03 van 10u15 tot 10u45 in de Ierse Berm. De cliënt kan door middel van SpeakIt (applicatie) de krant lezen.
Krant: o Enkele artikels uit het Nieuwsblad gelezen via SpeakIt, namelijk over de drie daagse De Panne- Koksijde.
Gebruik van SpeakIt verloopt goed.
Tabel 120: Negende sessie bij L.A.
L.A. Sessiegebonden doelstellingen voor de cliënt Verloop, observaties, evaluaties en bijsturing
Sessie 9: Op 03/04 van 10u15 tot 10u45 in de Ierse Berm. De cliënt kan door middel van SpeakIt (applicatie) de krant lezen.
Besluit
SpeakIt werkte niet, daarom werden de artikels mondeling voorgelezen.
Krant: o Enkele artikels uit het Nieuwsblad gelezen via SpeakIt, namelijk over voetbal (Zulte Waregem). SpeakIt werkte niet, vandaar dat de artikels voorgelezen werden door de begeleider.
Tabel 121: Tiende sessie bij L.A.
L.A. Sessiegebonden doelstellingen voor de cliënt Verloop, observaties, evaluaties en bijsturing
Sessie 10: Op 05/04 van 11u00 tot 11u30 in de Ierse Berm. De cliënt kan door middel van SpeakIt (applicatie) de krant lezen.
Besluit
Tekst werd vergroot, zodat L. deze toch wat kon zien. Er werd een video getoond. Gebruik van SpeakIt verloopt goed.
Krant: o Enkele artikels uit het Nieuwsblad gelezen via SpeakIt, namelijk over Parijs- Roubaix (kasseistroken), Maarten Wynants, GP Pino Cerami, … o Er werd ook tekst vergroot, via de zoom (200%), waardoor L. toch wat kon zien. o Video laten zien waarin een persoon Fabian Cancellara imiteert.
123
Tabel 122: Elfde sessie bij L.A.
L.A. Sessiegebonden doelstellingen voor de cliënt Verloop, observaties, evaluaties en bijsturing
Sessie 11: Op 10/04 van 10u30 tot 11u00 in de Ierse Berm. De cliënt kan door middel van SpeakIt (applicatie) de krant lezen.
Besluit
SpeakIt werkte niet, daarom werden de artikels mondeling voorgelezen.
Krant: o Enkele artikels uit het Laatste Nieuws gelezen via SpeakIt, namelijk over Parijs-Roubaix en Brabantse pijl. o SpeakIt werkte terug niet, vandaar dat de artikels terug mondeling werden voorgelezen.
Tabel 123: Twaalfde sessie bij L.A.
L.A. Sessiegebonden doelstellingen voor de cliënt Verloop, observaties, evaluaties en bijsturing
Sessie 12: Op 12/04 van 10u30 tot 11u00 in de Ierse Berm. De cliënt kan door middel van SpeakIt (applicatie) de krant lezen.
Besluit
Gebruik van SpeakIt verloopt goed. Gebruik van video’s wat vaker laten zien.
Krant: o Enkele artikels gelezen via SpeakIt, namelijk de deelnemerslijst over Amstel Gold race en Blanco team. o Daarna een video bekeken via Youtube over de reacties van Parijs- Roubaix en het vtm nieuws.
Tabel 124: Dertiende sessie bij L.A.
L.A. Sessiegebonden doelstellingen voor de cliënt Verloop, observaties, evaluaties en bijsturing
Besluit
Sessie 13: Op 19/04 van 11u00 tot 11u30 in de Ierse Berm. De cliënt kan door middel van SpeakIt (applicatie) de krant lezen.
Krant: o Enkele artikels gelezen via SpeakIt, namelijk de match Zulte Waregem en Brugge (Het Nieuwsblad) en Luik- BastenakenLuik (De Morgen). o Daarna een video bekeken over de verschillende doelpunten in de match van Zulte Waregem en Brugge. Gebruik van SpeakIt verloopt goed. Gebruik van video’s wat vaker laten zien.
124
Tabel 125: Veertiende sessie bij L.A.
L.A. Sessiegebonden doelstellingen voor de cliënt Verloop, observaties, evaluaties en bijsturing Besluit
Sessie 14: Op 24/04 van 11u00 tot 11u30 in de Ierse Berm. De cliënt kan door middel van SpeakIt (applicatie) de krant lezen.
Krant: o Enkele artikels gelezen via SpeakIt, namelijk over Zulte Waregem en Anderlecht. o Daarna twee video’s laten zien over de match van Zulte Waregen en Anderlecht. Gebruik van SpeakIt verloopt goed.
Tabel 126: Vijftiende sessie bij L.A.
L.A. Sessiegebonden doelstellingen voor de cliënt Verloop, observaties, evaluaties en bijsturing
Besluit
Sessie 15: Op 26/04 van 11u00 tot 11u30 in de Ierse Berm. De cliënt kan door middel van SpeakIt (applicatie) de krant lezen.
Krant: o Enkele artikels gelezen via SpeakIt, namelijk nieuws regio Waregem en ronde van Turkije. o Kalender van Zulte Waregem werd besproken. o Gekeken op tv-gids wanneer de match gespeeld word tussen Standard en Zulte Waregem. Gebruik van SpeakIt verloopt goed.
Tabel 127: Zestiende sessie bij L.A.
L.A. Sessiegebonden doelstellingen voor de cliënt Verloop, observaties, evaluaties en bijsturing
Besluit
Sessie 16: Op 03/05 van 09u30 tot 10u00 in de Ierse Berm. De cliënt kan door middel van SpeakIt (applicatie) de krant lezen.
Krant: o Enkele artikels gelezen via SpeakIt, namelijk de voorbeschouwingen Zulte Waregem en Genk, Dwars door Desselgem, Zulte Waregem, Ballonhappening en vierdaagse van Duinkerke. o Daarna een video bekeken van de voorbeschouwingen. Gebruik van SpeakIt verloopt goed.
125
Tabel 128: Zeventiende sessie bij L.A.
L.A. Sessiegebonden doelstellingen voor de cliënt Verloop, observaties, evaluaties en bijsturing
Besluit
Sessie 17: Op 08/05 van 11u00 tot 11u30 in de Ierse Berm. De cliënt kan door middel van SpeakIt (applicatie) de krant lezen.
Krant: o Een artikel gelezen via SpeakIt, namelijk over de treinramp in Wetteren. o Daarna ook een video bekeken over de treinramp, hierrond een gesprek gevoerd. o Nadien de kalender van Zulte Waregem en wielrennen (maand mei) bekeken. Gebruik van SpeakIt verloopt goed.
Tabel 129: Conclusie L.A.
Conclusie: Bij L. werd er vooral gewerkt op het auditief vermogen. Door zijn visuele beperking is het niet mogelijk om de laptop zelfstandig te hanteren. Hij vond de krant lezen via Guide en SpeakIt aangenaam.
8.4 Individuele aanpassingen Hieronder staan de aanpassingen beschreven die tijdens de sessies werden gebruikt. Er werden extra muisoefeningen uitgevoerd bij twee cliënten, er werden extra handleidingen gemaakt voor de personeelsleden en een kaartje met de persoonlijke gegevens.
8.4.1 Muisoefeningen Bijna elke cliënt heeft deze oefeningen uitgevoerd, maar twee cliënten hadden nog steeds problemen bij het gebruik van de Touch Pad. Daarom werden er bij deze cliënten (F.D. en G.D.) extra oefeningen uitgevoerd. Bij de eerste oefening moet de cliënt de cursor verplaatsen naar een bepaald dier en dan maakte dit dier geluid. (Sprekende dieren, 2003) Bij de tweede oefening moest de cliënt zijn cursor verplaatsen, zodat de bal terugkaatste (pongpong). (Seniornet Vlaanderen, z.j.) Ook via Digispel (zie 9.1.5) werd er extra geoefend op het gebruik van de Touch Pad. (Desmidt, z.j.)
126
Figuur 28: Print Screen van dierengeluiden Figuur 29: Print Screen van PongPong (Seniornet Vlaanderen, z.j.) (Sprekende dieren, 2003)
Bij de derde oefening kregen de cliënten een gesproken opgave. De cliënt moest met de cursor de cirkel aanduiden zodat deze zich verplaatste wanneer je op de cirkel stond. De cirkel werd kleiner naarmate de cliënt verder oefende. Daarna moest de cliënt de cirkel aanklikken met de linkermuisknop, rechtermuisknop en dubbelklikken. (Digitaal leerplein, z.j.)
Figuur 30: Print Screen van muisoefening (Digitaal leerplein, z.j.)
8.4.1 Handleidingen personeel Er werden handleidingen gemaakt om de instellingen te wijzigen, zodat de laptop optimaal ingesteld staat voor de cliënt. Door deze aanpassingen uit te voeren kan de cliënt zo zelfstandig mogelijk de laptop hanteren. Deze stappen worden beschreven in de handleidingen voor de ergotherapeuten, deze kan terug gevonden worden op de cd-rom.
8.4.2 Kaartje met persoonlijke gegevens Elke bewoner had een individueel kaartje gekregen met daarop hun persoonlijke gegevens. Dit kaartje werd geplastificeerd, zodat de cliënt deze goed kon bewaren. Op het kaartje stonden de gebruikersnaam en het wachtwoord. De cliënten die een Outlook of Gmail account bezaten, hadden extra gegevens op hun kaartje staan zoals het e-mailadres en het wachtwoord.
127
8.4.3 Problemen bij Google Bij het werken met Google kwam het volgende probleem naar voren: de cliënten hadden het moeilijk om google te plaatsen in hun leefwereld (bedoeling ervan en hoe informatie terug vinden). Ook werd bepaalde informatie van vroeger niet terug vinden, wat leidt tot frustraties bij de cliënt.
8.5 Resultaten tweede afname COPM Tijdens de voorlaatste week werd terug het herhalingsonderzoek van het COPM afgenomen. Deze werd afgenomen het resultaat van de sessies na te gaan (verhoging in de score van uitvoering en tevredenheid). Hieronder vindt u de resultaten van de tweede afname van het COPM. Bij vijf cliënten worden deze uitgebreid besproken, omdat zij behandeld werden in de bachelorproef. De resultaten van de andere cliënten worden kort besproken. Tabel 130: Overzicht van het herhalingsonderzoek van het COPM bij F.D.
Activiteit
Inventarisatie van problemen in het dagelijks handelen Ontspanning: passieve recreatie en sociale contacten Uitvoering Eerste score Tweede score
Tevredenheid Eerste score Tweede score
Spelletjes
1
8
1
8
Opzoeken op het internet
1
8
1
8
Skype
1
8
1
8
Tabel 131: Overzicht van het herhalingsonderzoek van het COPM bij M.L.
Activiteit
Inventarisatie van problemen in het dagelijks handelen Ontspanning: passieve recreatie en sociale contacten Uitvoering Eerste score
Tevredenheid Tweede score
Eerste score
Tweede score
Spelletjes 1
4
1
5
128
Opzoeken op het internet
1
4
1
5
E-mailen
1
9
1
10
Tabel 132: Overzicht van het herhalingsonderzoek van het COPM bij J.D.
Activiteit
Inventarisatie van problemen in het dagelijks handelen Ontspanning: passieve recreatie en sociale contacten Uitvoering
Tevredenheid
Eerste score
Tweede score
Eerste score
Tweede score
E-mailen
3
7
3
10
Skype
3
7
3
10
Facebook
3
7
3
10
Tabel 133: Overzicht van het herhalingsonderzoek van het COPM bij L.A.
Activiteit
Inventarisatie van problemen in het dagelijks handelen Ontspanning: passieve recreatie en sociale contacten Uitvoering
Opzoeken op het internet
Tevredenheid
Eerste score
Tweede score
Eerste score
1
7
1
Tweede score
10
Tabel 134: Overzicht van het herhalingsonderzoek van het COPM bij E.D.
Activiteit
Inventarisatie van problemen in het dagelijks handelen Ontspanning: passieve recreatie en sociale contacten Uitvoering Eerste score
E-mailen
1
Tevredenheid Tweede score 6
Eerste score 1
Tweede score 8
129
Skype
1
8
1
8
Facebook
1
1
1
1
Tabel 135: Resultaten COPM van de andere cliënten
Initialen cliënt
Resultaten herhalingsonderzoek COPM
E.N.
Verandering in uitvoering: 6 / Verandering in tevredenheid: 7
M.G.
Verandering in uitvoering: 6 / Verandering in tevredenheid: 8
G.M.
Verandering in uitvoering: 3 / Verandering in tevredenheid: 2
G.D.
Verandering in uitvoering: 4 / Verandering in tevredenheid: 7
E.V.
Verandering in uitvoering: 6,5 / Verandering in tevredenheid: 7
H.V.
Verandering in uitvoering: 5,5 / Verandering in tevredenheid: 6
M.V.
Verandering in uitvoering: 2 / Verandering in tevredenheid: 2
8.5.1 Conclusie We kunnen besluiten dat er een significante stijging is in de uitvoering en tevredenheid door het computergebruik. Vooral de tevredenheid is het sterkst gestegen bij alle deelnemende cliënten. De individuele sessies hebben een positieve evolutie teweeggebracht bij de cliënten op gebied van zinvolle vrijetijdsbesteding en sociaal contact.
8.6 Resultaten tweede afname enquêtes Hieronder vindt u de verwerking van de tweede afname van de enquêtes (zie bijlage 5)bij de deelnemende cliënten. Zoals bij de eerste afname van de enquête krijgen de cliënten het meest bezoek van hun kinderen (20%) en kleinkinderen (15%). Het computergebruik (23%) word het meest uitgevoerd tijdens de vrije tijd van de cliënten, dit komt door de frequente deelname aan de sessies. Daarnaast wordt de vrije van de cliënten ingevuld door deelname aan groepsactiviteiten (17%), tv kijken (13%) en lezen (9%).
130
Bezoek
Groepsactiviteiten
Broer/zus
Vrijetijdsbesteding
Kinderen
Laptop/computer Lezen Zitdansen
Kleinkinderen
Tv kijken Radio luisteren
Achterkleinkinder en Neven/nichten
Kaarten Verzamelen Uitstappen
Buren
Krant lezen Breien
Kennissen
Roken Tuinieren
Figuur 31: Bezoek van de deelnemende cliënten
Figuur 32: Vrijetijdsbesteding van de deelnemende cliënten
In de enquête werd er ook nagevraagd wat de verwachtingen waren van de cliënten. Hieruit wordt weergegeven dat de meeste cliënten dachten dat het werken met een laptop moeilijk (27%) ging zijn. Bovendien was angst dat het niet zou lukken (20%) ook een grote factor binnen de verwachtingen. Zinvolle vrijetijdsbesteding (42%) was het voornaamste doel om deel te nemen aan de sessies.
Verwachtingen deelname
Interessante zaken aanleren Zelfstandig leren emailen Hoger dan verwacht
Deelnemers Zinvolle vrijetijdsbestedin g Sociaal contact
Nieuwsgierigheid Meer sociaal contact Angst (niet zal lukken) Op de hoogte blijven
Beide
Moeilijk Geen verwachtingen Figuur 33: Verwachting van de deelnemende cliënten
Figuur 34: Doel van de cliënten
131
Digispel werd vaak gespeeld door de cliënten, vooral Sudoku (20%) en vier op een rij (20%) waren populaire oefeningen. Digitaal werd slechts door een cliënt gebruikt, hier werden oefeningen op woordniveau (4%) en typen (4%)het meest uitgevoerd. Het computergebruik werd door iedere cliënt als een zinvolle vrijetijdsbesteding ervaren (100%).
Meest gespeelde oefening
Rekenen (Digispel) Vier op een rij (Digispel) Schuiver (Digispel)
Zinvolle vrijetijdsbesteding door laptop?
Sudoku (Digispel) Blok Drop (Digispel) Patience
Ja
Woordniveau (Digitaal) Woorden typen (Digitaal) Kruiswoordraadsel (Puzzelland)
Nee
Woordzoeker (Puzzelland) Niet van toepassing Figuur 35: Meest gespeelde oefening
Figuur 36: Computergebruik als zinvolle vrijetijdsbesteding
De deelnemende cliënten hadden het meest contact via e-mail (50%), dan Skype (43%) en als laatst via Facebook (7%). Dit werd slechts door een cliënt gebruikt om in contact te treden met zijn zoon in Thailand. Er werd vooral met kinderen gemaild (40%) en geskypet (60%). Bijna ¾ van de cliënten die leerden e-mailen en werken met Skype en Facebook vond dat ze hierdoor meer sociaal contact hadden.
Scoiaal contact- E-mail
Contact via laptop
Kinderen E-mail
Kleinkinderen
Facebook Neven/nichten
Skype
Andere
Figuur 37: Contact via de laptop
Figuur 38: Contact via e-mail
132
Sociaal contact- Skype
Meer sociaal contact door de laptop? Kinderen Neven/nichten
Ja
Nee
Andere
Figuur 39: Contact via Skype
Figuur 40: Contactname via de laptop
Enkele cliënten (25%) hebben niet alles kunnen aanleren dat ze hadden aangegeven tijdens de eerste COPM afname. Slechts 17% van de cliënten wil niet meer verder werken met de laptop. De meeste cliënten (58%) willen wel verder werken, maar mits begeleiding. 36% van de cliënten zouden een aankoop van een laptop overwegen, 18% heeft al een persoonlijke laptop en het grootste gedeelte van de cliënten (45%) wil geen laptop aankopen.
Alles aangeleerd?
Verder blijven werken op de laptop? Ja
Ja Nee
Ja, mits begeleiding Nee
Figuur 41: Alles aangeleerd tijdens de sessies?
Figuur 42: Verder werken met de laptop
133
In de enquête werden de meningen van de cliënten gevraagd na de sessies. 27% van de cliënten vinden dat ze iets hebben bijgeleerd, 20% vond dat de begeleiding goed was tijdens de sessies, 17% zegt dat ze nieuwe ervaringen hebben opgedaan door het computergebruik en 10% vonden de oefeningen goed.
Mening deelname sessies
Aankoop laptop Aankopen laptop
Bijgeleerd Goeie begeleiding Nieuwe ervaring
Geen aankoop laptop Heeft al een persoonlijke laptop Figuur 43: Aankoop laptop na deelname sessies
Goeie oefeningen Zelfstandig
Figuur 44: Mening deelname sessies
8.6.1 Conclusie Uit deze gegevens kunnen we besluiten dat het computergebruik het sociaal contact stimuleert dankzij e-mail en Skype. Vooral het contact met de familie werd hierdoor bevorderd. Alle cliënten zijn het er over eens dat het computergebruik een zinvolle vrijetijdsbesteding is. Vooral Digispel was populair om de vrije tijd in te vullen. Het computergebruik werd als positief beschouwd door de cliënt, want 83% wil hiermee verder werken. Zelfs 36% van de cliënten zijn aan het overwegen om een laptop aan te kopen.
134
8.7 Implementatie van het computergebruik in het WZC na het eindigen van het project Al vrij vroeg stelden we vast dat het project aansloeg bij de bewoners en familie. Maar tevens merkten we de nood aan intensieve opvolging: verdere begeleiding van de bewoners en nood aan onderhouden en verder exploreren van het ICT middel. Daarom werd er uitgekeken naar de verschillende mogelijkheden voor opvolging in het WZC. Tijdens een maandelijks ergo-animatieoverleg in het WZC, waarbij alle animators en ergotherapeuten, de diëtiste en de directeur aanwezig waren, werd dit project uitgelegd en de toekomstperspectieven besproken. Om de continuïteit van begeleiding op korte termijn te garanderen, werd besloten dat de ergotherapeut van iedere verdieping de taak op zich gaat nemen om de sessies tijdelijk over te nemen. Vanaf september komt er een vrijwilliger die vroeger ICT-leraar was, ter ondersteuning. Daarom werd er voor alle toekomstige begeleiders een infosessie georganiseerd waarin alle didactische principes en hulpmiddelen, die bij dit project werden gebruikt, werden besproken. Nadien kwamen ze stap voor stap uitgelegd in een handleiding voor het personeel. Ook aan elk deelnemer werd voor opvolging gedacht. Ze kregen individuele handleidingen waarin hun persoonlijke aanpassingen en gebruikte methodieken werden vermeld. Sommigen bewoners kunnen hier zelf op terugvallen. De ergotherapeut of vrijwilliger kan deze eveneens raadplegen indien er tijdens de sessie zich een probleem voordoet. Ook de familie of het bezoek kan van deze handleidingen gebruik maken. Ze kunnen de deelstappen raadplegen om zo de communicatie via de computer met de bewoner verder te stimuleren en de contactmogelijkheden uit te breiden.
135
8.8 Algemeen besluit In deze bachelorproef werd nagegaan of het computergebruik een meerwaarde kon betekenen voor de vrijetijdsbesteding en de contactname bij ouderen in een woonzorgcentrum. Na evaluatie van de sessies, de verwerking van de resultaten van de enquêtes en de opnieuw afgenomen COPM’s, kunnen we besluiten dat dit inderdaad een feit is. Alle deelnemende cliënten hebben tijdens de afname van de enquête vermeld dat het computergebruik een zinvolle vrijetijdsbesteding voor hen is. Bijna ¾ van de cliënten vinden dat zij er meer sociaal contact mee hebben. Zelfs 45% van de cliënten zou het overwegen om een laptop aan te kopen. Deze resultaten werden bereikt door de individuele aanpak en doordat de ergotherapeut vertrok vanuit de client centered benadering van de deelnemers. Zowel de cliënt als het cliëntensysteem werd centraal gesteld tijdens dit project. Dit is van groot belang belang, want bepaalde cliënten gaan liever zelfstandig te werk, zonder veel mondelinge begeleiding, terwijl bij andere bewoners de deelstappen moeten herhaald worden. Het vergt een individuele aanpak. De hoge frequentie waarmee de sessies werden gegeven dragen eveneens bij tot het positief resultaat. De herhaling binnen deze sessies was van belang bij de cliënten, hierdoor konden ze deelstappen sneller automatiseren. Doordat de ergotherapeut ook de rol van adviseur op zich nam, kon hij advies verlenen betreffende hulpmiddelen, aanpassingen van de werkwijze, positionering van de hand, … Een ergotherapeut is immers vertrouwd met het verrichten van aanpassingen op de noden van de cliënt, rekeninghoudend met zijn mogelijkheden en beperkingen. Hij observeert, analyseert en evalueert hiervoor het handelen en is creatief in het aanwenden van oplossingen. De ergotherapeut trad tijdens dit project ook op als behandelaar. Vooral de cognitieve functies, de fijne motoriek en de oog-handcoördinatie werden door het computergebruik getraind. Maar ook voor de omgeving van de bewoners had hij aandacht. We denken hierbij aan het contact met onder andere de familie en het personeel van het WZC. Beiden werden op de hoogte gebracht over de vorderingen die de cliënt maakte. Met familieleden werden ook afspraken gemaakt om te mailen of te Skypen.
136
Binnen het multidisciplinair team in het WZC is de ergotherapeut dan ook persoon bij uitstek om de bewoners te begeleiden om met de computer te leren omgaan. Hij heeft bovendien ook meestal de mogelijkheid deze methodiek te implementeren in het totale ergotherapeutisch aanbod. In de enquête, afgenomen bij het einde van dit 14 weken durende project, heeft een cliënt de impact van ergotherapie bij hem persoonlijke vermeld. Hierin werd geciteerd: ‘’ Ondanks mijn visuele beperking, hebt u toch een oplossing gezocht om onderwerpen op te zoeken op het internet. Via SpeakIt heb ik een volledig ander beeld over de werking van een laptop. Je hebt me hierin zeer goed geholpen’’. Met dit citaat willen we nogmaals benadrukken dat de ergotherapeut duidelijk de persoon bij uitstek is om de bewoners de computer te leren gebruiken. Dit project werd positief ervaren en beoordeeld door alle actoren: de bewoners en zijn bezoek en familie, het multidisciplinair team en de beleidsverantwoordelijken van het woonzorgcentrum. In deze bachelorproef werd de meerwaarde van het computergebruik beschreven binnen een WZC. Hopelijk worden andere ergotherapeuten, werkzaam in woonzorgcentra, geïnspireerd om hun bewoners de kans te bieden de meerwaarde van deze ‘’moderne’’ vrijetijdsbesteding en communicatie te ontdekken.
137
Bronvermelding Boeken Baert, V. (2006). Cahier Ouderenzorg: levenslooppsychologie. Mechelen: Wolters Kluwer Belgium NV De Coninck, L. (Red.). (2010). Ergotherapie in de gerontologie: basisboek voor kwaliteitsvolle hulpverlening. (2e druk). Leuven: Acco uitgeverij. De Haan, J., Klumper, O. & Steyaert, J.(2004). Surfende senioren: kansen en bedreigingen van ICT voor ouderen.(2e druk). Den Haag: Academic Service. Eulderink, F., Heeren, T.J., Knook, D.L. & Ligthart, G.J. (Red.). (2004). Inleiding gerontologie en geriatrie. Antwerpen: Standaard Uitgeverij Jacobs, T., Vanderleyden, L. & Vanden Boer, L. (Red.). (2004). Op latere leeftijd: de leefsituatie van 55- plussers in Vlaanderen. Antwerpen- Apeldoorn: Garant Kinébanian, A. & Le Granse, M. (Red.). (2006). Grondslagen van de ergotherapie. Maarssen: Elsevier gezondheidszorg. Marcoen, A., Grommen, R. & Van Ranst, N. (Red.). (2006). Als de schaduwen langer worden: Psychologische aspecten op ouder worden en oud zijn. Leuven: Lannoo Van Handenhoven, W. (2008). Jaarboek ergotherapie 2008. (1e druk). Leuven: Acco uitgeverij
Artikelen Fokkema, T. & Van Tongeren, L. (2005). How to esc@pe loneliness? Sociale interventie, 4, pp. 15-28. Geraadpleegd op 13 januari 2013 via http://www.journalsi.org/index.php/si/article/viewFile/10/7 Pendlebury, S, Mariz, J., Bull, L., Mehta, Z. & Rothwell, P. (2012). MoCA, ACE-R, and MMSE Versus the National Institute of Neurological Disorders and Stroke-Canadian Stroke Network Vascular Cognitive Impairment Harmonization Standards Neuropsychological Battery After TIA And Stroke, Stroke, 43, pp. 464-469.
138
Sociaal contact bij ouderen. (2013). Metro. Werner, J., Carlson, M., Jordan-Marsh, M. & Clark, F. (2011). Predictors of computer use in community-dwelling ethnically diverse older adults, Hum Factors, 5, pp. 431-447.
Webpagina Beleidsnota. (2013). Geraadpleegd op 17 maart 2013 via http://www.waregem.be/files/waregem/patricka/Docs/BELEIDSNOTA_2013.pdf Caesar, J. (z.j.). Citaat. Geraadpleegd op 31 maart 2013 via http://www.citaten.net/zoeken/citaten_vanjulius_caesar.html Desmidt, (z.j.). Digispel. Geraadpleegd op 08 maart 2013 via http://www.desmidt.eu/digispel.html Desmidt, (z.j.). Digitaal. Geraadpleegd op 08 maart 2013 via http://www.desmidt.eu/digitaal.html Digitaal leerplein. (z.j.). Geraadpleegd op 07 maart 2013 via http://www.digitalecomputercursus.nl/leden/muisoefening/muisgoed.htm
Digitale week. (2013). Geraadpleegd op 17 februari 2013 via http://www.lincvzw.be/campagne/digitale-week Dossier senioren. Dossier ouderen, profiel van de senioren: wie zijn we? Hoe leven ze? Geraadpleegd op 5 november 2012 via http://www.vlaamse-ouderenraad.be/file?fle=3133 Elen, M. (z.j.). Muistrainer. Geraadpleegd op 18 februari 2013 via http://users.skynet.be/marleen.elen/muisoefening/muis1.htm Eyejot. (2012). Geraadpleegd op 29 april 2013 via http://corp.eyejot.com/?page_id=15
Fod. Economie. (2009). Geraadpleegd op 8 januari 2013 via http://statbel.fgov.be/nl/modules/publications/statistiques/bevolking/downloads/demografisch e_indicatoren_2010-2060.jsp Google Gmail. (2013). Geraadpleegd op 18 februari 2013 via https://accounts.google.com/ServiceLogin?service=mail&passive=true&rm=false&continue=https://m ail.google.com/mail/?hl%3Dnl&ss=1&scc=1<mpl=default<mplcache=2&hl=nl
139
Microsoft Outlook. (2013). Geraadpleegd op 28 februari 2013 via https://login.live.com/login.srf?wa=wsignin1.0&ct=1366544467&rver=6.1.6206.0&sa=1&ntprob=1&wp=MBI_SSL_SHARED&wreply=https:%2F%2Fmail.live.com%2F%3Fowa%3D1%26owasuffix %3Dowa%252f&id=64855&snsc=1&cbcxt=mail
Gsm. (z.j.). Geraadpleegd op 6 februari 2013 via http://www.onzetaal.nl/taaladvies/advies/gsm-gsm iAge. (2012). Geraadpleegd op 17 februari 2013 via http://www.leiedal.be/nieuws/iage-zetict-in-om-oudere-mensen-actiever-te-maken ICT in Wel en Wee. (z.j.). Geraadpleegd op 17 februari 2013 via http://www.samenlevingentechnologie.be/ists/nl/projecten/actueleprojecten/ictwelenwee.html Melchers, R. (2012). Skype: goedkoop telefoneren met de computer. Geraadpleegd op 6 februari 2013 via http://www.challenge-media.com/130/skype-goedkoop-telefoneren-met-decomputer Microsoft Skype. (2013). Geraadpleegd op 04 maart 2013 via http://www.skype.com/nl/downloadskype/skype-for-computer/
Onderlinden, A. (z.j.). Citaat. Geraadpleegd op 17 februari 2013 via http://www.citaten.nl/zoek.php Opzoeken term babyboomgeneratie. Geraadpleegd op 28 oktober 2012 via http://www.encyclo.nl/begrip/babyboomgeneratie Sanders puzzelboeken. (2013). Geraadpleegd op 12 maart 2013 via http://www.puzzelland.com/
Schnabel, P. (2006). De vergrijzing leeft: Kansen en keuzen in een verouderde samenleving. Pp. 179-191. Geraadpleegd op 15 januari 2013 via http://igiturarchive.library.uu.nl/USBO/2007-0927-200453/UUindex.html Seniornet Vlaanderen. (z.j.). Geraadpleegd op 28 februari 2013 via http://www.seniorennet.be/ Sprekende dieren. (2003). Geraadpleegd op 26 februari 2013 via http://www.kidznet.nl/03.%20Kidz/00_index_kidz01.htm
Theys, P. (1927). Citaat. Geraadpleegd op 17 februari 2013 via http://www.citaten.net/zoeken/zoeken.html 140
Thielemans, A. (2012). Ambient Assisted Living . Geraadpleegd op 17 februari 2013 via http://socialprofit.innovatienetwerk.be/wiki/show/Ambient%20Assisted%20Living Twist- It. (2012). Geraadpleegd op 17 februari 2013 via http://twistit.classy.be/index.html Valenduc, G. & Brotcorne, P. (2008). Digitale kloof. Geraadpleegd op 28 oktober 2012 via http://www.digitaleweek.be/over-de-digitale-week/digitale-kloof Vanden Boet, L. (2006). LeefsituatieOnderzoek Vlaamse Ouderen (LOVO-1): thuiswonende 55- plussers. Geraadpleegd op 15 november 2012 via https://wvg.vlaanderen.be/applicaties/kenniscentrum/themas/ouderen/studie_id.asp?id=14 Van Den Bulck, J. & Vandebosch, H. (2004). Kleurrijk Vlaanderen Kleurt Grijs: eindrapport. Geraadpleegd op 22 januari 2013 via http://www.samenlevingentechnologie.be/ists/nl/pdf/rapporten/rapportouderenenict.pdf Vzw Gouverneur Kinsbergen. (2013). Geraadpleegd op 26 februari 2013 via http://modem.kinsbergenvzw.be/
Waggerl, M. (z.j.). Citaat. Geraadpleegd op 17 februari 2013 via http://www.citaten.net/zoeken/citaten-vrije%20tijd.html?page=2 Wat is hardware? (2012). Geraadpleegd op 18 november 2012 via http://www.wat-is.be/watis-hardware Woonzorgcentrum De Meers. (2013). Geraadpleegd op 17 maart 2013 via http://www.waregem.be/producten/woonzorgcentrum-de-meers
World wide web. Geraadpleegd op 28 oktober 2012 via http://www2.internl.net/helpdesk/faq/www/index.it#wat
Persoonlijk communicatie De Munster, N. (2012, 25 november). (ICT leraar). (bespreking van ICT- projecten en tips). Persoonlijke communicatie [interview]. Waregem.
141
Document Studiedag. (2013). Studiedag Empowerende technologie en hulpverlening in de praktijk. (2013). Kortrijk: Katho. Opleiding specifiek competentie profiel. (2012-2013).
Eindwerken Denissen, E., Seydel, E., Ben Allouch, S. & Dohmen, D. (2006). Ouderen en technologie in huis: bondgenoten of vijanden? [masterproef]. Universiteit Twente, Faculteit gedragswetenschappen.
142
Lijst met figuren en tabellen Figuren Figuur 1: Bezoek van alle cliënten .................................................................................... 51 Figuur 2: Soort contact van alle cliënten .................................................................................. 51 Figuur 3: Bezoek per week van alle cliënten .................................................................. 51 Figuur 4: Voornaamste hobby’s van alle cliënten .................................................................... 51 Figuur 5: Deelname bacheloproef van alle cliënten ................................................................. 52 Figuur 6: Bezoek van deelnemende cliënten .................................................................. 51 Figuur 7: Soort contact van deelnemende cliënten .................................................................. 53 Figuur 8: Bezoek per week van deelnemende cliënten …………….………...…………53 Figuur 9: Voornaamste hobby’s van deelnemende cliënten …………………………………53 Figuur 10: Computerbezit van deelnemende cliënten …………………………………53 Figuur 11: Deelname familie aan project………………………………… ............................. 53 Figuur 12: Computerbezit van familie …………………………………………….…………59 Figuur 13: Computerkennis van familie ………………………………………………….54 Figuur 14: Een overzicht van het Canadian Performance Process Framework (Le Granse, 2012)......................................................................................................................................... 55 Figuur 15: Pint Screen van muis trainer (eerste oefening) (Elen, z.j.) ..................................... 71 Figuur 16: Aangepast toetsenbord ...................................................................................... 76 Figuur 17: Aangepast numeriek klavier ................................................................................... 76 Figuur 18: Print Screen van webbrowser van G.M…………………………………...………85 Figuur 19: Print Screen van puzzelland als favoriet…….. ...................................................... 80 Figuur 20: Print Screen van webbrowser van E.D. …………………………………………..85 Figuur 21: Print Screen van Outlook als favoriet……………………………………………. 81 Figuur 22: Print Screen van het Outlook account van H.V…………………………………..86 Figuur 23: Print Screen van contactpersonen van H.V. ........................................................... 81 Figuur 24: Print Screen van een videoboodschap van E.D. ..................................................... 82 Figuur 25: Print Screen van een krantenartikel………………………………………….……87 Figuur 26: Print Screen van Speak It…………………………… ........................................... 82 Figuur 27: Foto van de laptop van J.D ..................................................................................... 83 Figuur 28: Print Screen van dierengeluiden……………………………………………..…..132 Figuur 29: Print Screen van PongPong .................................................................................. 127 Figuur 30: Print Screen van muisoefening (Digitaal leerplein, z.j.)....................................... 127
143
Figuur 31: Bezoek van de deelnemende cliënten……………………………………………136 Figuur 32: Vrijetijdsbesteding van de deelnemende cliënten ................................................ 131 Figuur 33: Verwachting van de deelnemende cliënten……………………………………...131 Figuur 34: Doel van de cliënten……………………………………………..........................131 Figuur 35: Meest gespeelde oefening ………………………………………………………137 Figuur 36: Computergebruik als zinvolle vrijetijdsbesteding ................................................ 132 Figuur 37: Contact via de laptop………………………………………………………….…137 Figuur 38: Contact via e-mail…………………………………..…………………………...137 Figuur 39: Contact via Skype………………………………………………………….……138 Figuur 40: Contactname via de laptop ................................................................................... 133 Figuur 41: Alles aangeleerd tijdens de sessies?......................................................................138 Figuur 42: Verder werken met de laptop…………………………………………………… 133 Figuur 43: Aankoop laptop na deelname sessies………………………………………...….139 Figuur 44: Mening deelname sessies……………………………………………………….. 134
144
Tabellen Tabel 1: Cijfers van het vrije tijdsonderzoek bij mannen uitgevoerd door de VUB ............... 16 Tabel 2: Cijfers van het vrije tijdsonderzoek bij vrouwen uitgevoerd door de VUB .............. 16 Tabel 3: Uitspraken rond eenzaamheid .................................................................................... 19 Tabel 4: Bezoekcontacten bij thuiswonende ouderen .............................................................. 20 Tabel 5: Overzicht van het contact per e-mail ......................................................................... 21 Tabel 6: Onderzoek naar het huishoudelijk comfort van ouderen ........................................... 29 Tabel 7: Computergebruik bij ouderen .................................................................................... 30 Tabel 8: Facetten van de vrije tijd ............................................................................................ 43 Tabel 9: Gegevens van het woonzorgcentrum ......................................................................... 49 Tabel 10: Overzicht verdiepingen in WZC De Meers ............................................................. 49 Tabel 11: Overzicht van F.D. ................................................................................................... 56 Tabel 12: Overzicht eerste afname COPM bij M.L. ................................................................ 57 Tabel 13: Overzicht van het computerproject bij F.D. ............................................................. 58 Tabel 14: Overzicht van M.L. .................................................................................................. 58 Tabel 15: Overzicht van eerste afname van COPM bij M.L. ................................................... 59 Tabel 16: Overzicht van het computerproject bij M.L. ............................................................ 60 Tabel 17: Overzicht van J.D. .................................................................................................... 60 Tabel 18: Overzicht van eerste afname van COPM bij J.D. .................................................... 62 Tabel 19: Overzicht van het computerproject bij J.D. ............................................................. 62 Tabel 20: Overzicht van E.D. ................................................................................................... 63 Tabel 21: Overzicht van eerste afname van COPM bij E.D. ................................................... 64 Tabel 22: Overzicht van het computerproject bij E.D.............................................................. 64 Tabel 23: Overzicht van L.A. ................................................................................................... 65 Tabel 24: Overzicht van eerste afname van het COPM bij L.A. ............................................. 66 Tabel 25: Overzicht van het computerproject bij L.A.............................................................. 66 Tabel 26: Overzicht van de andere cliënten ............................................................................. 67 Tabel 27: Overzicht van de scores op de MoCA ..................................................................... 69 Tabel 28: Overzicht van de meest uitgevoerde oefeningen in DigiSpel .................................. 72 Tabel 29: Overzicht van de meest uitgevoerde oefeningen in DigiTaal .................................. 73 Tabel 30: Contact via e-mail .................................................................................................... 74 Tabel 31: Contact via Skype .................................................................................................... 74 Tabel 32: Overzicht van de verschillende programma’s .......................................................... 75 Tabel 33: Overzicht van de aanpassingen bij de cliënten ........................................................ 83 Tabel 34: Eerste sessie F.D. ..................................................................................................... 84 Tabel 35: Tweede sessie F.D. ................................................................................................... 85 Tabel 36: Derde sessie bij F.D. ................................................................................................ 85 Tabel 37: Vierde sessie bij F.D. ............................................................................................... 86 145
Tabel 38: Vijfde sessie bij F.D. ................................................................................................ 86 Tabel 39: Zesde sessie bij F.D. ................................................................................................ 87 Tabel 40: Zevende sessie bij F.D. ............................................................................................ 87 Tabel 41: Achtste sessie bij F.D. .............................................................................................. 88 Tabel 42: Negende sessie bij F.D. ............................................................................................ 88 Tabel 43: Tiende sessie bij F.D. ............................................................................................... 89 Tabel 44: Elfde sessie bij F.D. ................................................................................................. 89 Tabel 45: Twaalfde sessie bij F.D. ........................................................................................... 90 Tabel 46: Dertiende sessie bij F.D. .......................................................................................... 90 Tabel 47: Veertiende sessie bij F.D. ........................................................................................ 91 Tabel 48: Vijftiende sessie bij F.D. .......................................................................................... 92 Tabel 49: Zestiende sessie bij F.D. .......................................................................................... 92 Tabel 50: Zeventiende sessie bij F.D. ...................................................................................... 93 Tabel 51: Achttiende sessie bij F.D. ........................................................................................ 93 Tabel 52: Negentiende sessie bij F.D. ...................................................................................... 94 Tabel 53: Conclusie F.D. .......................................................................................................... 94 Tabel 54: Eerste sessie bij M.L. ............................................................................................... 94 Tabel 55: Tweede sessie bij M.L. ............................................................................................ 95 Tabel 56: Derde sessie bij M.L. ............................................................................................... 96 Tabel 57: Vierde sessie bij M.L. .............................................................................................. 96 Tabel 58: Vijfde sessie bij M.L. ............................................................................................... 97 Tabel 59: Zesde sessie bij M.L. ................................................................................................ 97 Tabel 60: Zevende sessie bij M.L. ........................................................................................... 98 Tabel 61: Achtste sessie bij M.L. ............................................................................................. 98 Tabel 62: Negende sessie bij M.L. ........................................................................................... 99 Tabel 63: Tiende sessie bij M.L. .............................................................................................. 99 Tabel 64: Elfde sessie bij M.L. .............................................................................................. 100 Tabel 65: Twaalfde sessie bij M.L. ........................................................................................ 100 Tabel 66: Dertiende sessie bij M.L. ....................................................................................... 100 Tabel 67: Veertiende sessie bij M.L. ...................................................................................... 101 Tabel 68: Conclusie bij M.L. ................................................................................................. 102 Tabel 69: Eerste sessie bij J.D. ............................................................................................... 102 Tabel 70: Tweede sessie bij J.D. ............................................................................................ 102 Tabel 71: Derde sessie bij J.D. ............................................................................................... 103 Tabel 72: Vierde sessie bij J.D. .............................................................................................. 103 Tabel 73: Vijfde sessie bij J.D. .............................................................................................. 104 Tabel 74: Zesde sessie bij J.D. ............................................................................................... 105 Tabel 75: Zevende sessie bij J.D. ........................................................................................... 105 Tabel 76: Achtste sessie bij J.D. ............................................................................................ 105 146
Tabel 77: Negende sessie bij J.D. .......................................................................................... 106 Tabel 78: Tiende sessie bij J.D............................................................................................... 106 Tabel 79: Elfde sessie bij J.D. ................................................................................................ 107 Tabel 80: Twaalfde sessie bij J.D........................................................................................... 107 Tabel 81: Dertiende sessie bij J.D. ......................................................................................... 107 Tabel 82: Veertiende sessie bij J.D. ....................................................................................... 108 Tabel 83: Vijftiende sessie bij J.D. ........................................................................................ 108 Tabel 84: Zestiende sessie bij J.D. ......................................................................................... 108 Tabel 85: Zeventiende sessie bij J.D. ..................................................................................... 109 Tabel 86: Achttiende sessie bij J.D. ....................................................................................... 109 Tabel 87: Negentiende sessie bij J.D. .................................................................................... 110 Tabel 88: Conclusie J.D. ........................................................................................................ 110 Tabel 89: Eerste sessie bij E.D. .............................................................................................. 110 Tabel 90: Tweede sessie bij E.D. ........................................................................................... 111 Tabel 91: Derde sessie bij E.D. .............................................................................................. 112 Tabel 92: Vierde sessie bij E.D. ............................................................................................. 112 Tabel 93: Vijfde sessie bij E.D............................................................................................... 113 Tabel 94: Zesde sessie bij E.D. .............................................................................................. 113 Tabel 95: Zevende sessie bij E.D. .......................................................................................... 113 Tabel 96: Achtste sessie bij E.D............................................................................................. 114 Tabel 97: Negende sessie bij E.D........................................................................................... 114 Tabel 98: Tiende sessie bij E.D. ............................................................................................. 115 Tabel 99: Elfde sessie bij E.D. ............................................................................................... 115 Tabel 100: Twaalfde sessie bij E.D. ....................................................................................... 115 Tabel 101: Dertiende sessie bij E.D. ...................................................................................... 116 Tabel 102: Veertiende sessie bij E.D. .................................................................................... 116 Tabel 103: Vijftiende sessie bij E.D....................................................................................... 117 Tabel 104: Zestiende sessie bij E.D. ...................................................................................... 117 Tabel 105: Zeventiende sessie bij E.D. .................................................................................. 117 Tabel 106: Achttiende sessie .................................................................................................. 118 Tabel 107: Negentiende sessie bij E.D................................................................................... 118 Tabel 108: Twintigste sessie bij E.D. ..................................................................................... 119 Tabel 109: Eenentwintigste sessie bij E.D. ............................................................................ 119 Tabel 110: Tweeëntwintigste sessie bij E.D. ......................................................................... 119 Tabel 111: Conclusie E.D. ..................................................................................................... 120 Tabel 112: Eerste sessie bij L.A. ............................................................................................ 120 Tabel 113: Tweede sessie bij L.A. ......................................................................................... 121 Tabel 114: Derde sessie bij L.A. ............................................................................................ 121 Tabel 115: Vierde sessie bij L.A. ........................................................................................... 121 147
Tabel 116: Vijfde sessie bij L.A. ............................................................................................ 122 Tabel 117: Zesde sessie bij L.A. ............................................................................................ 122 Tabel 118: Zevende sessie bij L.A. ........................................................................................ 122 Tabel 119: Achtste sessie bij L.A. .......................................................................................... 123 Tabel 120: Negende sessie bij L.A. ........................................................................................ 123 Tabel 121: Tiende sessie bij L.A. ........................................................................................... 123 Tabel 122: Elfde sessie bij L.A. ............................................................................................. 124 Tabel 123: Twaalfde sessie bij L.A. ....................................................................................... 124 Tabel 124: Dertiende sessie bij L.A. ...................................................................................... 124 Tabel 125: Veertiende sessie bij L.A. .................................................................................... 125 Tabel 126: Vijftiende sessie bij L.A. ...................................................................................... 125 Tabel 127: Zestiende sessie bij L.A. ...................................................................................... 125 Tabel 128: Zeventiende sessie bij L.A. .................................................................................. 126 Tabel 129: Conclusie L.A. ..................................................................................................... 126 Tabel 130: Overzicht van het herhalingsonderzoek van het COPM bij F.D. ......................... 128 Tabel 131: Overzicht van het herhalingsonderzoek van het COPM bij M.L. ........................ 128 Tabel 132: Overzicht van het herhalingsonderzoek van het COPM bij J.D. ......................... 129 Tabel 133: Overzicht van het herhalingsonderzoek van het COPM bij L.A. ........................ 129 Tabel 134: Overzicht van het herhalingsonderzoek van het COPM bij E.D. ........................ 129 Tabel 135: Resultaten COPM van de andere cliënten ............................................................ 130
148
Bijlagen Bijlage 1: Canadian Occupational Performance Measure Bijlage 2: The Montreal Cognitive Assessment Bijlage 3: Brief Bijlage 4: Enquête (eerste afname) Bijlage 5: Enquête (tweede afnama)
149
Bijlage 1
150
151
152
153
Bijlage 2
154
155
156
157
158
Bijlage 3 Menen, 01 december 2012
Geachte bewoner, familie
Ik ben Jana Vanackere, een laatstejaarsstudente ergotherapie aan Howest te Kortrijk. Daarom dien ik een bachelorproef uit te werken, deze gaat over het computergebruik in een woonzorgcentrum. Mijn doel is om het sociaal contact van bewoners te bevorderen door middel van een computer. Eveneens zal ik ervoor zorgen dat bewoners hiermee hun vrije tijd zinvol spenderen. Ik zal sessies uitwerken en voordragen aan de ouderen. Deze sessies zullen gaan van het versturen van e-mails tot het leren gebruiken van Skype en Facebook. Ook krijgen ze sessies om informatie op te zoeken via zoekmachines (vb. Google). Ik wil dit realiseren in het woonzorgcentrum De Meers in teken van mijn bachelorproefstage. Om een overzicht te krijgen op de bewoners met interesse tot mijn project, zal ik een enquête afnemen. Hierop kan men ook vermelden welke computerfuncties de bewoner wenst aan te leren. De sessies die ik tijdens mijn stage zal uitvoeren met de bewoners, zal ik gebruiken om daarna een brochure uit te werken. Deze zal de bewoner helpen bij het gebruik nadat mijn stage is afgelopen. Ik zal nogmaals de eerdere enquête afnemen, deze zal dienen ter vergelijking. Uit het resultaat van beide enquêtes zal ik het eventuele verschil op het gebied van sociaal contact en vrijetijdsbesteding kunnen afleiden.
Indien de familie bereid is om deel te nemen aan mijn project, dan kunnen ze contact met me opnemen op volgend e-mailadres:
[email protected] of telefonisch contact opnemen op volgend nummer: 0478/33.82.19. Gelieve dan ook het deel familie in te vullen op de enquête van de bewoner.
Alvast bedankt voor jullie medewerking.
Met vriendelijke groet Vanackere Jana 159
Bijlage 4
Enquête: bachelorproef ICT bij ouderen Beste bewoner Beste bezoeker
Deze enquête is opgemaakt naar aanleiding van mijn bachelorproef: ICT bij ouderen. Hieruit kan ik nagaan of computergebruik inderdaad jullie sociale contacten en vrijetijdsbesteding beïnvloed heeft. Gelieve deze enquête zelfstandig of met een familielid in te vullen. Het deel sociaal contact, vrije tijd en bewoner wordt ingevuld door de bewoner. Indien je als familie of bezoeker wil deelnemen aan mijn project, dan mag je het deel familie/bezoeker invullen op de enquête. De ingevulde enquête mag je nadien plaatsen in de hiervoor bestemde map op het hoofdbureau (1 ste verdiep: Hoefslag). Alvast bedankt voor jullie medewerking. Met vriendelijke groet Vanackere Jana
Naam bewoner:……………………………………………………………. Ingevuld door:……………………………………………………………….
Sociaal contact 1. Krijgt u bezoek van uw familie?
o Ja o Nee
160
2. Wie komt er op bezoek? En op welke manier heeft u contact met uw familie? Gelieve deze tabel in te vullen. In de 2e kolom mag u de naam noteren van de persoon die op bezoek komt. Dit moet overeenstemmen met het soort bezoek. In de 3e kolom mag u noteren op welke manier u contact heeft met je familie. Dit kan zijn door middel van bezoek, telefoon/ gsm, e-mailen, Skype, Facebook, per post (brief, kaartje) of andere. Voorbeeld: Uw dochter komt op bezoek in het woonzorgcentrum. Dan schrijft u de naam van uw dochter in de 2e kolom, bezoek in de 3e kolom en dit in de 2e rij (kinderen).
Soort bezoek
Wie komt er op bezoek? Op welke manier heeft u contact?
Broer/ zus
Kinderen
Kleinkinderen
Achterkleinkinderen
Neven/ nichten
Buren
Kennissen
Andere: ……………………………………... …........................................
161
3. Hoeveel keer per week komen ze op bezoek? Hoelang blijven ze gemiddeld per bezoek? Gelieve deze tabel in te vullen. In de 2e kolom mag u het aantal keer bezoek per week noteren. In de 3e kolom mag u de tijd noteren van het bezoek. Voorbeeld: Uw buurman komt 2 maal per week op bezoek en blijft ongeveer een halfuur per bezoek. Dan schrijft u 2 in de 2e kolom, 30 min. in de 3e kolom en dit in de 6e rij (buren).
Soort bezoek
Aantal keer per week?
Hoelang?
Broer/ zus
Kinderen
Kleinkinderen
Achterkleinkinderen
Neven/ nichten
Buren
Kennissen
Andere: ……………………………………... …........................................
162
4. Als u bij vraag 2 e-mailen, Skype of Facebook heeft ingevuld, hoeveel keer per week & hoelang heeft u hiermee contact met familie/vrienden? Gelieve deze tabel in te vullen. Voorbeeld: U heeft 2 maal per week contact met uw achterkleinzoon door gebruik van e-mail. Dan plaatst u de naam van uw achterkleinzoon in de 2e kolom, u schrijft 2 maal in de 3e kolom, 20 min. in de 4e kolom en dit in de 1ste rij (e-mailen).
Communicatiemiddel?
Met wie?
Aantal keer per week?
Hoelang?
E-mailen
Facebook
Skype
Vrije tijd 1. Hoe vult u uw vrije tijd in? …………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………… 2. Welke hobby’s heeft u? …………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………
163
3. Hoeveel tijd spendeert u aan al uw hobby’s samen per dag? Gelieve deze tabel in te vullen. In de 1ste kolom noteert u uw hobby, in de 2e kolom het aantal keer per week dat u deze hobby uitoefent en in de 3e kolom hoeveel tijd u aan deze hobby spendeert per dag.
Welke hobby?
Aantal keer per week?
Hoeveel tijd per dag?
164
Bewoner 1. Bent u bereid om deel te nemen aan mijn bachelorproef: ICT bij ouderen?
o Ja o Nee 2. Heeft u een computer op kamer?
o Ja o Nee 3. Heeft u de nodige kennis om een e-mail te versturen?
o Ja o Nee 4. Heeft u de nodige kennis om Facebook te gebruiken?
o Ja o Nee 5. Heeft u de nodige kennis om Skype te gebruiken? o Ja o Nee 6. Indien nee, bent u bereid om lessen bij mij te volgen?
o Ja o Nee
165
Familie/bezoeker 1. Bent u bereid om deel te nemen aan mijn project: ICT bij ouderen?
o Ja o Nee 2. Heeft u thuis een computer?
o Ja o Nee 3. Heeft u de nodige kennis om een e-mail te versturen?
o Ja o Nee 4. Heeft u de nodige kennis om Facebook te gebruiken?
o Ja o Nee 5. Heeft u de nodige kennis om Skype te gebruiken? o Ja o Nee 6. Indien nee, bent u bereid om lessen bij mij te volgen?
o Ja o Nee 7. Welke tijdstippen zijn voor u geschikt om via Skype of Facebook in contact te treden met uw familielid? ………………………………………………………………………………………………………………………………….... .....................................................................................................................
166
Bijlage 5
Enquête: bachelorproef ICT bij ouderen Beste bewoner Deze enquête is opgemaakt naar aanleiding van jullie deelname aan mijn bachelorproef: ICT bij ouderen. Hieruit kan ik nagaan of computergebruik inderdaad jullie sociale contacten en vrijetijdsbesteding beïnvloed heeft na het volgen van de sessies. Gelieve deze enquête zelfstandig in te vullen.
Alvast bedankt voor jullie medewerking. Met vriendelijke groet Vanackere Jana
Naam bewoner:……………………………………………………………. Ingevuld door:……………………………………………………………….
Sociaal contact 1. Krijgt u bezoek van uw familie?
o o
Ja
Nee 2. Met wie heeft u contact? En op welke manier heeft u contact met uw familie? Gelieve deze tabel in te vullen. In de 2e kolom mag u de naam noteren van de persoon waar u contact mee heeft. In de 3e kolom mag u noteren op welke manier u contact heeft met je familie. Dit kan zijn door middel van bezoek, telefoon/ gsm, e-mailen, Skype, Facebook, per post (brief, kaartje) of andere.
167
Wie?
Met welke persoon heeft u contact?
Op welke manier heeft u contact?
Broer/ zus
Kinderen
Kleinkinderen
Achterkleinkinderen
Neven/ nichten
Buren
Kennissen
Andere: ……………………………………...
3. Hoeveel keer per week komen ze op bezoek? Hoelang blijven ze gemiddeld per bezoek? Gelieve deze tabel in te vullen. In de 2e kolom mag u het aantal keer bezoek per week noteren. In de 3 e kolom mag u de tijd noteren van het bezoek.
168
Wie?
Aantal keer per week?
Hoelang?
Broer/ zus
Kinderen
Kleinkinderen
Achterkleinkinderen
Neven/ nichten
Buren
Kennissen
Andere: ……………………………………..
4. Als u bij vraag 2 e-mailen, Skype of Facebook heeft ingevuld, hoeveel keer per week & hoelang heeft u hiermee contact met familie/vrienden? Gelieve deze tabel in te vullen. Voorbeeld: U hebt 2 maal per week contact met uw achterkleinzoon door gebruik van email. Dan plaatst u de naam van uw achterkleinzoon in de 2e kolom, u schrijft 2 maal in de 3e kolom, 20 min. in de 4e kolom en dit in de 1ste rij (e-mailen).
169
Communicatie-
Met wie?
middel?
Aantal keer per week?
Hoelang?
E-mailen
Facebook
Skype
Vrije tijd 1. Hoe vult u uw vrije tijd in? ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… 2. Welke hobby’s heeft u? ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… 3. Hoeveel tijd spendeert u aan al uw hobby’s/vrije tijd samen per dag? Gelieve deze tabel in te vullen. In de 1ste kolom noteert u uw hobby, in de 2e kolom het aantal keer per week dat u deze hobby uitoefent en in de 3e kolom hoeveel tijd u aan deze hobby spendeert per dag. Welke hobby?
Aantal keer per week?
Hoeveel tijd per dag?
170
Bachelor proef 1. U hebt deelgenomen aan mijn bachelorproef. Wat vond u hiervan (positief-negatief)? ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… 2. Wat waren uw verwachtingen over het leren werken met een laptop? Zijn deze ingelost of juist niet? ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… 3. Hebt u alles kunnen aanleren dat u wou? Zo niet, wat heb je niet kunnen aanleren? ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………….... 4. Wat vindt u familie ervan dat u leert werken met een laptop? ……………………………………………………………………………………………………………………………….………………. 5. Wat vindt u van de aanpassingen die werden aangebracht? ……………………………………………………………………………………………………………………………..………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………..……… 6. Hebt u meer contact met u familie/ kennissen door middel van de computer?
o o
Ja
o o
Ja
Nee 7. Hebt u nu de nodige kennis om een e-mail te versturen?
Nee
171
8. Hebt u nu de nodige kennis om Facebook te gebruiken?
o o
Ja
Nee 9. Hebt u nu de nodige kennis om Skype te gebruiken? o Ja o Nee 10. Vindt u dat het computergebruik uw vrije tijd zinvol invult?
o o
Ja
Nee 11. Wat vindt u van E-mail, Skype of Facebook? Wat gebruikt u het liefst? ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………... 12. Wat vindt u van Digispel – Digitaal - Puzzelland? Welke oefeningen/spellen lost u op? ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………... 13. Hoeveel tijd spendeert u per week met de computer? Wat doet u vooral op de computer? ……………………………………………………………………………………………………………………………………. 14. Wilt u nog verder blijven werken met de laptop? ……………………………………………………………………………………………………………………………………. 15. Zou u nu zelf een laptop/computer/tablet aanschaffen?
o o
Ja Nee
172
