The Music and Time Installation

The Music and Time Installation Het contrast tussen persoonlijke tijd en kloktijd door middel muziek en ‘entrainment’.

Hermans N.H.G.M. Begeleidende docenten: Mark Meeuwenoord en Marcel van Brakel Breda 17 Augustus 2012 Communication & Multimedia Design Academy of Media & User Experience (AMUX) Avans Hogeschool Pagina 1 Breda

Pagina

2

Voorwoord Afstuderen, wat is dat een kluif zeg! Vanaf het begin tot het eind is het voor mij een behoorlijke worsteling geweest. Het is niet zo makkelijk als het lijkt. Zo ben je zo slim geweest om een project in je eentje te gaan doen en blijkt dat extreem veel tijd te kosten! Wat niet vreemd is, want heel mijn project draait om tijd, en eenmaal bezig met het onderwerp tijd zie, hoor en voel je het overal. In het begin wilde ik graag met mensen en muziek werken. De factor tijd kwam erbij kijken toen ik naar de Sonic Acts conferentie in Amsterdam ging. Het thema ‘traveling time’ inspireerde me. Het effect van de beleving op tijd die muziek heeft vind ik zeer intrigerend. Deze rapportage is een zoektocht naar de contrasten en verbintenissen tussen tijd en muziek.Voor mij is tijd meer geworden dan alleen een klok die tikt of een wekker die piept. De klok is iets dat ons alledaagse leven in bedwang en op orde houdt, maar onze persoonlijke tijd bepaalt hoe snel of langzaam deze gaat. Ik wil voordat u begint met lezen even de aandacht vestigen op een paar mensen om mijn dankt te betuigen aan deze personen. Zo wil ik mijn begeleiders Mark Meeuwenoord en Marcel van Brakel bedanken voor de feedback en begeleiding tijdens het afstuderen. Ik wil Marco Jonkers bedanken voor het programmeren, Han Dietz en Toon van de Wassenberg bedanken voor helpen bij en het bouwen van het product. Ik wil mijn huisgenoten en medestudenten bedanken. Ik wil mijn ouders Geert en Myriam bedanken, welke me motiveerden wanneer het nodig was. En ik wil graag mijn zus Anke Hermans bedanken voor de hulp bij het structureren van het project en het geven van feedback. Ik hoop dat u dit rapport met plezier leest! Niels Hermans

Pagina 3

Summary How is it possible to influence personal time through the usage of Music and with that show the contrast between clock time and personal time? To answer this question it is necessary to answer other questions, what is time? And how is time experienced by people? How the experience of time be influenced by music? These questions are answered trough desk research. This research shows that there is a difference between clock time and personal time and that synchronization is very important for the experience of both personal and clock time. The experience of time is mostly influenced by distraction, changes in states of consciousness and synchronization. Music is a good way of showing the contrast because of its temporal quality’s. Music is able to show the this contrast between the different types of time when people get entrained or synchronized with it. In the desk research it is concluded that practical research is necessary to prove that Music can indeed show the contrast between the two types of time. The user test shows that different parts of music are able to influence the personal time when clock time of a music fragment was compared to the estimated time given by the user. The desk research also shows that it is necessary to set up a survey to investigate when people notice a change in their sense of time. The survey concludes that the sense of time is most likely to change when the concentration shifts in another direction. After the desk research and practical research the conclusion can be made that it is possible to use Music to influence the personal experience of time to show the there is a contrast between clock time and personal time. The research is used to influence a design process to show the results of the research in the form of an interactive installation.

Pagina

4

Inhoudsopgave

Pagina

Hoofdstuk 1: Inleiding

7

Hoofdstuk 2: Tijd, synchronisatie en ‘entrainment’

9



2.1.1. Tijd? 2.1.2. Wat is Kloktijd? 2.1.3. Wat is Persoonlijke tijd?

9 10 11



2.2.1. Tijdsbeleving 2.2.2. Op welke manier kan de tijdsbeleving van de mens worden beïnvloed?

12 13



2.3.1. Muziek 2.3.2. Welke rol speelt muziek in de beïnvloeding van de tijdsbeleving van de mens 2.3.3. Op welke manier is het mogelijk om muziek bewust in te zetten om de tijdsbeleving van de mens te beïnvloeden?

14 15 16

2.4. Conclusie

17

Hoofdstuk 3: Praktijkonderzoek

19

3.1. De tijdsbeleving van muzikale elementen 3.1.1. Opzet en randvoorwaarden 3.1.2. Resultaten 3.2. Enquête 3.2.1. Opzet enquête 3.2.2 Resultaten 3.3. Conclusie   Hoofdstuk 4: De installatie

19 19 20 20 21 21

Hoofdstuk 5: Algehele conclusies en aanbevelingen

35

Literatuurlijst

37

Bijlage 1. Resultaten Experiment 2. CD met geluidsfragmenten experiment 3. Resultaten enquête

38

21 22

Pagina 5

Pagina

6

Hoofdstuk 1: Inleiding In het algemeen wordt aangenomen dat de mens al een half miljoen jaar rondloopt op aarde. Toch wordt gesteld dat de “Moderne mens” pas sinds 50.000 jaar bestaat. Toen begon ook het ontwikkelen van uitingen in de schilderkunst en het maken van muziekinstrumenten (Vaneechoutte, 2008). Het besef van tijd bestaat eigenlijk al net zo lang. Sinds mensenheugenis wordt er gebruik gemaakt van natuurverschijnselen en verschillende externe factoren zoals dag, nacht en de seizoenen om een besef van tijd te creëren. (Roenneberg, C. Jairaj Kumar en Martha Merrow, 2007, p. 1.) Ook interne factoren zoals hartslag, ademhaling, hormonen zorgen voor onze tijdsbeleving. Deze factoren refereren naar een persoonlijke/intuïtieve tijd. Deze persoonlijke/intuïtieve tijd wordt niet aangegeven in minuten, uren of seconden, maar in snel, langzaam of stilstaand. Het hangt af van de persoon en hoe hij/zij een activiteit ervaart. De ‘echte’ kloktijd zoals deze nu gebruikt wordt, bestaat nog geen 250 jaar, het is een relatief “jong” fenomeen. Kloktijd werd ontwikkeld om treintijden over lange afstanden met elkaar te synchroniseren. Hiervóór had elk dorp een eigen tijd (Altena. A, 2012, p. 134.). Tegenwoordig laat de huidige cultuur zich leiden door kloktijd, een door onszelf bedachte eenheid om evenementen mee te synchroniseren. Elke dag wordt men wakker door de wekker en zorgt men dat ze om 09:00 uur aanwezig zijn op het werk. Om 17:00 gaat men weer naar huis om vervolgens om 18:00 te eten, om 20:00 het journaal te bekijken en uiteindelijk tussen 23:00 en 00:00 uur weer naar bed te gaan. Deze routinematige handelingen starten de volgende dag weer opnieuw. De Kloktijd is een wiskundige indeling van tijd welke we zelf hebben ontworpen. De atoomklok is hiervoor het ultieme voorbeeld van. Men kan alles tot op de microseconde synchroon laten lopen. De klok leeft en synchroniseert ons (Toffler 1980, p. 52.). Kloktijd, welke ervaren wordt als dé manier van het toekennen van tijdsbesef, en persoonlijke tijd, welke heel intuïtief wordt ervaren, lopen in de ervaring van het dagelijks leven door elkaar. Men begint om 14:00 met een taak en kijkt als hij/zij klaar is op de klok en denkt “Wat is de tijd toch snel gegaan, het is al 16:00!”. De twee tijdsaanduidingen verschillen met elkaar in beleving. Het doel van het project is om beter inzicht te krijgen tussen beleving van kloktijd en persoonlijke tijd. Dit kan men gebruiken bij het ontwikkelen van bijvoorbeeld nieuwe mediaproducten, om zo rekening te houden met de tijdsbeleving van de gebruiker. Muziek is hiervoor een zeer geschikt medium om dit aan te tonen omdat muziek is iets temporeels is en het beschikt over kwaliteiten welke een beleving van tijd kunnen geven. Kwaliteiten zoals ritmische prikkels en tempo welke de basis zijn voor ‘entrainment’ maar ook de mogelijkheid om mensen emotioneel aan te spreken en heel persoonlijk kan zijn. Om de resultaten van het onderzoek in de praktijk toe te passen en gebruikers te het verschil te laten ervaren tussen kloktijd en persoonlijke tijd door middel van muziek is er de keuze gemaakt om dit te doen door middel van een interactieve installatie. Dit geeft de gebruiker een hands-on ervaring tijdens een expositie. Het maakt het tastbaar en beleefbaar in vergelijking tot andere media producten. Hoe is het mogelijk om een interactieve installatie te ontwikkelen die door middel van muziek en het effect van ‘entrainment’, de gebruiker het contrast laat ervaren tussen persoonlijke tijd en kloktijd? Om bovenstaande hoofdvraag te beantwoorden is er onderzoek gedaan in de vorm van een literatuurstudie. In het literatuuronderzoek zal voornamelijk gerefereerd worden aan wetenschappelijk onderzoek en interviews van personen met grote kennis van het vakgebied. Hierin zullen de volgende deelvragen worden beantwoord: • • • • • • • • •

Wat is tijd? Wat is kloktijd?, waaruit bestaat het, hoe komt het tot stand en welke invloed heeft het op de mens? Wat is persoonlijke tijd?, waaruit bestaat het, hoe komt het tot stand en welke invloed heeft het op de mens? Hoe wordt tijd beleefd door de mens? Op welke manieren kan tijdbeleving worden beïnvloed? Welke rol speelt muziek in de beïnvloeding van tijdsbeleving door de mens? Wat is muziek? Welke onderdelen van muziek spelen een rol in de tijdsbeleving van de mens? Hoe het mogelijk om muziek bewust in te zetten om de tijdsbeleving van de mens te beïnvloeden? Pagina 7

Uit het literatuuronderzoek is gebleken dat ook praktijkonderzoek nodig is. Zo is er een user test opgezet welke aantoont hoe onderdelen van muziek invloed hebben op persoonlijke tijdsbeleving van de gebruiker. Ook is er een enquête afgenomen om te onderzoeken wanneer een gebruiker een verandering in zijn of haar tijdsbeleving ervaart.  

Pagina

8

Hoofdstuk 2:Tijd, synchronisatie en ‘entrainment’ Het uitgangspunt van dit onderzoek is: Hoe is het mogelijk om een interactieve installatie te ontwikkelen die door middel van muziek en het effect van ‘entrainment’, de gebruiker het contrast laat ervaren tussen persoonlijke tijd en kloktijd? Om hier antwoord op te krijgen zijn vele wetenschappelijke artikelen, uitspraken van personen met kennis van de onderzochte vakgebieden en websites geraadpleegd. De geraadpleegde informatie wordt uitgelegd en uiteindelijk geanalyseerd in de conclusie. § 2.1.1.Tijd? In de volgende paragrafen worden de onderdelen onderzocht om een beter beeld te krijgen van wat tijd is. De gedachten van verschillende belangrijke denkers worden besproken. Wat is tijd? Bestaat het wel? Hier zijn verschillende opvattingen over. Het is een filosofisch vraagstuk waarover al duizenden jaren gedebatteerd wordt. Daarom zijn er verschillende denkwijzen aangehaald, om zo inzicht te krijgen hoe er in de laatste paar honderd jaar gedacht werd over tijd. Ook zijn deze “denkers” aangehaald om een keuze te kunnen maken waaraan te refereren, wanneer in dit onderzoek verder over tijd gesproken wordt. Newton: Newton, belangrijk wetenschapper voor zijn tijd, stelt dat tijd en ruimte containers zijn voor alle gebeurtenissen, of deze nu wel of niet plaatsvinden. Ze zijn niet materieel, maar lijken er wel op, alleen god heeft hier iets over te zeggen. “Newton argued very specifically that time and space are an infinitely large container for all events, and that the container exists with or without the events. He added that space and time are not material substances, but are like substances in not being dependent on anything except God.” (Dowden, 2011). Leibniz: Leibnitz was Newtons tegenhanger als het ging om de wiskunde, maar ook om het idee van wat tijd is. Hij stelt dat tijd twee ongelijke evenementen nodig heeft om te bestaan. Zonder evenementen is er geen tijd. Alleen met evenementen heb je een punt dat vooraf en een punt dat achteraf gebeurt (is). “Gottfried Leibniz objected. He argued that time is not an entity existing independently of actual events. He insisted that Newton had underemphasized the fact that time necessarily involves an ordering of any pair of non-simultaneous events.This is why time “needs” events, so to speak. Leibniz added that this overall order is time. He accepts a relational theory of time and rejects a substantival theory ... Leibniz had said, “If of two elements which are not simultaneous one comprehends the cause of the other, then the former is considered as preceding, the latter as succeeding. (Dowden, 2011) Zowel Newton als Leibniz gedachten over tijd en hun denkwijzen stammen uit de 17de eeuw. Er valt op te merken dat Newton zelfs god aanhaalt, wat tegenwoordig in de wetenschappelijke wereld als iets onwaars wordt beschouwd. Het is duidelijk dat deze theorieën verouderd zijn. Wat niet wil zeggen dat er geen waarheden in zitten. Zo is duidelijk te merken dat de nieuwere theorieën van Bergson en Fraisse invloed ondervinden van hun voorgangers. Met name het alleen kunnen bestaan van tijd door het bestaan van gebeurtenissen waar Leibniz over spreekt komt terug. Einstein: Einstein heeft grote invloed gehad op de wetenschappelijke definities van tijd. Met de relativiteitstheorie welke hij ontwikkelde stelt hij dat hoe sneller iets beweegt hoe langzamer tijd gaat. ‘Time Dilation and Time Travel: Moving clocks are measured to tick more slowly than an observer’s “stationary” clock.’ . (Lejuwaan, 2012)

Pagina 9

Bergson: Bergson, een belangrijk filosoof uit de 19de en 20ste eeuw, splitst tijd op in twee vormen: pure tijd en mathematische tijd. “Bergson distinguishes between two forms of time: pure time and mathematical time. Pure time is real duration. Mathematical time is measurable duration. Real time is continuous and indivisible. Mathematical time is divisible into units or intervals which do not reflect the flow of real time. According to Bergson, real time cannot be analyzed mathematically.To measure time is to try to create a break or disruption in time. In order to try to understand the flow of time, the intellect forms concepts of time as consisting of defined moments or intervals. But to try to intellectualize the experience of duration is to falsify it. Real duration can only be experienced by intuition.” (Bergson, 1946, p. 129.) Bergson maakt duidelijk onderscheid tussen kloktijd en persoonlijke tijd, waarbij hij persoonlijke tijd als de enige echte vorm van tijd bestempelt. Deze is intuïtief en niet te meten. Kloktijd definieert hij als een wiskundige manier om duur aan te geven. Fraisse: Volgens Fraisse is het concept van tijd de ervaring van veranderingen achter elkaar. Zo is duidelijk te maken of iets gebeurd is, in vergelijking met de voorgaande verandering. Duur is wat tussen deze twee gebeurtenissen in bestaat. Volgens Fraisse zijn gebeurtenissen waarneembaar, maar tijd zelf niet. “The notion of time applies to two different concepts which may be clearly recognized from our personal experience of change: (a) the concept of succession, which corresponds to the fact that two or more events can be perceived as different and organized sequentially; it is based on our experience of the continuous changing through which the present becomes the past; (b) the concept of duration, which applies to the interval between two successive events. Duration has no existence in and of itself but is the intrinsic characteristic of that which endures. As Gibson (1975) so aptly put it, “Events are perceivable but time is not.” (Fraisse, 1984, p.2.) Als aanvulling op Bergson heeft Fraisse het over tijd in twee onderdelen. Eén daarvan is de ervaring van verandering tussen twee evenementen. Wanneer deze twee achter elkaar geplaatst zijn, wordt tijd gecreëerd. Het concept van duur, welke het interval is tussen de twee evenementen, bestaat niet. Wat samengaat met het idee dat mathematische tijd geen echte tijd is. Om te zorgen dat tijd in dit onderzoek een referentie krijgt wordt een interpretatie gebruikt met hierachter het gedachtegoed van Bergson en Fraisse. Tijd is op zichzelf niets, pas als wij hier invulling aan geven, wordt het iets. Tijd is eigenlijk de duur tussen twee gebeurtenissen in. Deze wordt door ons waargenomen en opgeslagen in ons geheugen. Zo kunnen we persoonlijke tijd definiëren. Persoonlijke tijd, ofwel de persoonlijke beleving van tijd, het verleden, heden en toekomst en de relativiteit of iets gevoelsmatig kort of lang duurde. Daarom is het ook het beste om in het gedachtegoed van Bergson en Fraisse verder te gaan. Daarnaast passen deze ideeën ook het beste bij de huidige tijdsgeest waarin bijvoorbeeld god geen rol speelt in de wetenschap. § 2.1.2. Wat is Kloktijd? Sinds mensenheugenis hebben we te maken met “tijd”. De erkenning dat er iets heeft plaatsgevonden, er iets Nu gebeurt, en dat we in de toekomst iets gaan doen. Dag, nacht, seizoenen, in 1 jaar om de zon heen, in één maand gaat de maan om de aarde en de aarde draait per dag 1 keer om zijn as. Culturen maken hier al duizenden jaren gebruik van om een vorm van “tijd” bij te houden. Zo is de tegenwoordig alom bekende Maya kalender een mooi voorbeeld en zo ook de zonnewijzer. Pas in de 16de eeuw werd de klok zoals we die nu kennen, het aangeven van seconden, minuten en uren, ontwikkeld. Zo kreeg ieder dorp en stad een eigen lokale tijd. “There are two issues with clock time. The First is the objectification of time. Clocks have given us the ability to agree on what time is. Clocks are really a social invention, and very practical ones at that. Before the 1880’s every town had its own local time, but when trains started traveling longer distances it bec¬¬ame necessary to agree on one time.” (Altena, A , 2012) Pagina

10

Volgens Joel Ryan, componist, uitvinder en wetenschapper, moesten er dus afspraken gemaakt worden over kloktijd toen treinen over langere afstand gingen reizen. Deze kloktijd, Greenwitch Mean Time (GMT) werd door de Britse marine rond 1884 ontwikkeld om te zorgen dat zeevaarders een referentie hadden aan één punt van tijd omdat elk dorp nog een lokale tijd had (Altena, A , 2012 p.134.). Toen de treinen gingen rijden over langere afstanden werd dit gebruikt als “treintijd” om zo het probleem van lokale tijd te overbruggen. (Worldwide Photograpy Network, 2012) De kloktijd die we zoals nu kennen, bestaat nog niet heel lang. De integratie in de samenleving kwam pas toen de treinen begonnen te rijden over lange afstanden. Toch kreeg de klok pas een grote invloed op ons dagelijks leven toen tijd gelijk begon te staan aan geld. “If one group of workers in a plant was late in completing a task, others down the line would be further delayed.Thus punctuality, never very important in agricultural communities, became a social necessity, and clocks and watches began to proliferate.” (Toffler 1980, p. 51-2). Zoals Toffler omschrijft, is het niet heel raar dat kinderen die in industriële cultuur werkten snel klok moesten leren kijken. “Not by coincidence, children in industrial cultures were taught to tell time at an early age.” (Toffler 1980, p.52.). Ook het sociaal leven werd daarna ingedeeld naar de klok, alles wordt nu ingepland. “...social life, too, became clock-driven and adapted to machine requirements. Certain hours were set aside for leisure. Standardlength vacations, holidays, or coffee breaks were interspersed with the work schedules...” (Toffler 1980, p.52.) Het is dus duidelijk dat kloktijd onze huidige levensstijl beïnvloedt. De kloktijd bepaalt ons dagelijks ritme, wanneer we opstaan, wanneer we gaan werken, hoe laat we pauze hebben en wanneer we op vakantie gaan. Tegenwoordig is de klok niet meer weg te denken. “Tijd” is een van de belangrijkste dingen die we hebben. De atoomklok houdt alles strak in het gareel. Werktijden, reistijden, deadlines, planningen, en de beurs. Alles wordt nauwkeurig bijgehouden en “gesynchroniseerd” met deze wiskundige tijdseenheid om alles zo goed en nauwkeurig mogelijk samen te laten lopen met andermans planning. § 2.1.3. Wat is Persoonlijke tijd? Persoonlijke tijd is wat door tijdsdenkers zoals Bergson wordt omschreven als echte tijd. Tijd wordt intuïtief ervaren. Doordat men evenementen waarneemt en onthoudt en deze in volgorde kan plaatsen wordt tijd ervaren. De duur tussen deze evenementen wordt ervaren als tijd welke langzaam gaat, snel gaat of stilstaat. De persoonlijke beleving van tijd wordt beïnvloed door interne en externe processen en activiteiten, een voorbeeld hiervan is het dag- en nachtritme. “The human biological clock, which regulates processes from gene expression to behaviour, like that of most organisms, synchronises to the Earth’s 24 hour rotation using signals from the environment (zeitgebers).This synchronisation is an active process called entrainment [1]. Daily rhythms also persist in temporal isolation [2], deviating modestly from 24 hours (hence circadian). Light is the strongest zeitgeber for all circadian systems, yet social cues also entrain human clocks [3], possibly via behaviour, for example changing light exposure by closing eyes during sleep [4,5]. Here, we ask what zeitgebers entrain the human clock in real life by exploiting the common discrepancy between social time and sun time. Our results show that the human clock entrains to sun time.” (Roenneberg,, C. Jairaj Kumar en Martha Merrow, 2007, p.1. ) Zoals hier door Roenneberg, Jarai Kumar en Merrow wordt beschreven, wordt ‘entrainment’ genoemd als het synchroniseren van dag en nacht ritme. Entrainment is een vorm van synchronisatie waarbij het lichaam synchroniseert.

Pagina 11

§ 2.2.1.Tijdsbeleving Wanneer leert men het besef van tijd? En hoe werkt dan de beleving van tijd. Is deze te beïnvloeden en waarmee dan? Dit zijn vragen waarop in de komende paragrafen antwoord wordt gegeven. Voordat iemand een beleving van tijd heeft, zal hij/zij eerst een gevoel voor tijd moeten ontwikkelen. Het ontwikkelen van een gevoel voor tijd gebeurt niet zomaar. Kinderen leren van jongs af aan met tijd omgaan. Een kind leert op vroege leeftijd (+/- 4 jaar) al het schatten van intervallen in tijd. Ze begrijpen de herhaling van de dagelijkse activiteiten. Later zal dit uitbreiden naar de erkenning van toekomstige activiteiten en het begrip van weken maanden seizoenen etc. Pas rond het 15de levensjaar is het totale begrip van verleden, toekomst en het heden zo goed als compleet (Friedman, 2005 p.146-158.).

Tabel 1: Laat zien welke elementen van het leren van tijd aangeleerd worden op welke leeftijd. (Friedman, 2005, p.156.) Pas als mensen volwassenen zijn hebben ze een compleet “temporal ramework”opgebouwd om zo gebeurtenissen op intervallen in tijd te kunnen plaatsen en kunnen denken in termen als toekomst. Door ouderdom kunnen Alzheimer of andere ziektes ontstaan die de beleving van tijd veranderen (Friedman, 2005, p.146-158.). De ervaring van tijd wordt voornamelijk gestuurd door het geheugen. Door de referentiepunten die we in het “temporal framework” hebben opgebouwd kan men in gedachte terug gaan in tijd of juist zichzelf of evenementen plaatsen in de toekomst. “Memory allows us to use experiences from the past to behave more effectively in the present.What’s more, memory also allows us to project ourselves into the future, to plan for times yet to come.This mental time travel has recently become an exciting area of cognitive neuroscience research. Scientists have learned that the neural systems engaged in mental time travel, in navigating the past and the future, are largely the same as those engaged in navigating in the present.” (Norgate, 2006) Ook heeft tijdsbeleving veel te maken met stimuli. Hoe meer ervaringen, informatie en de intensiteit ervan, hoe langer de tijd wordt ervaren. Dit komt omdat het brein denkt dat, als er meer dingen gebeuren, er meer tijd verstrijkt. “There are several models of psychological time that relate stimulus properties of events filling a time interval to the experience of duration (Levin and Zakay 1989; Block 1990). Although alternative models provide different explanations, they tend to make similar predictions concerning basic stimulus-response relationships. For example, when a time interval is filled with more events, more information, more complex, intense, or salient stimuli, the perceived duration of that interval is generally greater. (...) Fraisse (1984) emphasizes the role of change as a determinant of perceived duration.The greater the change (i.e., number of successive events that take place during a time interval), the greater the perceived duration of the interval. (...) “it must take longer for more things to happen.”” (Kellaris, J.K. en Moses B. Altsech 1992, p. 725-729.)

Pagina

12

De omschrijving van Kelaris en Moses komt overeen met de ideeën van Fraisse en Bergson. Ze beschrijven de ideeën over interval en duur die overeen komen met de gedachte van Fraisse en Bergson. § 2.2.2. Op welke manier kan de tijdsbeleving van de mens worden beïnvloed? Uit praktijkonderzoek blijkt dat aandacht verleggende activiteiten de belangrijkste factor zijn voor het veranderen van het gevoel van tijd. Activiteiten zoals kletsen met vrienden, tv kijken, simpel werk, meditatie, herhalende activiteiten zoals autorijden zijn voorbeelden. De testpersonen benoemen in een soort flow, hypnose, trans achtige staat te komen. Als men daarna gevraagd wordt hoelang iets geduurd heeft, kan men dit niet goed schatten.Volgens Saunders en Paul Cairns is het gedachtegoed op dit moment dat mensen tijd schatten door hun interne klok te tellen. Op het moment dat ze afgeleid zijn, zullen ze dus interne klokslagen overslaan en dus inaccuraat tijd kunnen schatten. “The current theory is that for prospective time estimation attention is needed to monitor time passing. In some sense, a person is mentally counting the ticking of some internal clock. However, the more a person’s attention is required elsewhere, the more ticks they miss and hence underestimate time. For retrospective time estimates, a person looks back over their memory of a duration and essentially counts the memories.The fewer contextual changes requiring distinct memories, the lower the time estimate”. (Sanders en Paul Cairns, 2010, p. 2.) Het idee is dat activiteiten zoals eerder gemeld de aandacht verleggen en in een ander soort staat van bewustzijn komen.   Flow Flow is een voorbeeld waarbij je taken als vanzelf gaan, waarbij dus ook het besef van tijd veranderd of verloren raakt, doordat de aandacht verlegd is naar één simpele taak of focuspunt. Hierin is veel overeenkomst te vinden tussen een meditatieve staat of de activiteiten of momenten waarin tijd verloren gaat bij mensen. Csíkszentmihályi stelt dat flow bestaat uit een serie onderdelen welke gedeeltelijk of allemaal aanwezig moeten zijn om in flow te raken. Deze onderdelen zijn: Duidelijk doel, concentratie, verlies van het gevoel van zelfbewustzijn, een subjectieve ervaring van tijd, balans tussen kennis en moeilijkheid van een taak, gevoel van persoonlijke controle, belonend, onbewust van lichamelijke benodigdheden en geabsorbeerd zijn in de activiteit. (Csíkszentmihályi, 1997) Onderdelen van deze theorie hebben veel gemeen met de activiteiten welke mensen aangeven wanneer ze een ander gevoel van tijd beschrijven. Trans Trans is het zich bevinden in een andere staat van bewustzijn. Er zijn veel manieren om in trans te raken. In zijn artikel over trans staten beschrijft Winkelman verschillende manieren om in trans te komen. Bijvoorbeeld het nemen van drugs zoals halucogenen , amfetamine, cocaïne, marihuana, opiaten. Andere manieren zijn lange afstand rennen, honger, dorst, slaapverlies, auditieve stimulansen zoals drummen (ritme) en zingen, onthouden van sensorische stimuli, droom staten en meditatie (Winkelman ,1986, p. 173-204). Deze staten leveren allemaal een gelijkwaardig hersenpatroon op, waarbij een groot deel van de hersenen in een synchroon, laag golfpatroon opereert. Dit komt ook voor op één van de meer instinctieve delen van de hersenen waar gevoelens voor honger, dorst, seks, woede, vecht/vlucht reacties etc. plaatsvinden. Maar er zou ook plaats zijn voor onze emoties. De hersengolfstaten op in momenten van trans liggen in de lage alpha en theta staten. Deze lopen door elkaar of wisselen elkaar af.Volgens Huang en Charyton zijn de belangrijke hersenfrequentie in te delen in 4 categorieën: • Delta frequenties welke tussen de 1 en 4 Hz liggen en zijn geassocieerd met diepe slaap. • Theta frequenties welke tussen de 4 en 8 Hz liggen en samengaan met slaap, creativiteit en inzicht. • Alpha frequenties welke tussen de 8 en 12 Hz liggen welke samen gaan met rustig en alert zijn. • Beta frequenties welke opgesplitst worden in twee delen hoog en laag. Lage Beta frequenties liggen tussen de 13 en 21 Hz en worden geassocieerd met denken en gefocust zijn. De hoge Beta frequenties liggen tussen 20 en 32 Hz en gaan samen met intensiteit of angst. (L Huang en Christine Charyton, 2008 p.38-50.) Synchronisatie Synchronisatie is iets intuïtiefs, mensen zijn capabel om het lichaam te synchroniseren met zichzelf of met externe factoren zoals kloktijd en muziek. Door te kijken naar trans en flow zijn hier onderdelen te herkennen die voornamelijk met persoonlijke synchronisatie temaken hebben en de term entrainment, ook hier gaan onderdelen van de Pagina 13

hersenen synchroniseren. Het principe van entrainment, of synchronisatie, is vrij simpel. Je hebt 2 objecten, die geheel of gedeeltelijk op een bepaalde frequentie oscilleren. Plaats je deze objecten bij elkaar, dan zullen deze zich naar elkaar gaan schikken en samen op de zelfde frequentie gaan oscilleren ofwel synchroniseren. Op veel momenten is er vaak sprake van asymmetrische entrainment. Een object blijft op de zelfde frequentie oscilleren waarna de persoon in kwestie het hersenpatronen gaat aanpassen naar het ritme van het evenement of object. “This can be characterized as asymmetrical entrainment, in that the individual cannot influence the entraining rhythm (e.g. the alternation of light and dark). In the case of asymmetrical entrainment, a body is ‘forced’ to adjust to externally set, cyclically varying conditions without being able to influence the latter. (Where one rhythm appears to be driving another, the former is referred to as the ‘entraining rhythm’, or Zeitgeber: the adjusting rhythm is sometimes termed the ‘entrained’ rhythm.)” (Clayton, Sager R en Udo Will, 2004, p.8.) Voorbeelden van natuurlijke ritmes zijn: hartslag, bloedcirculatie, ademhaling, knipperen van de ogen, afscheiden van hormonen en menstruatie cyclus. “It has been suggested, indeed, that all human movements are inherently rhythmic” (Clayton, Sager R en Udo Will, 2004, p.5.) Wanneer entrainment plaatsvindt, wordt dus een object of mens of een onderdeel hiervan gesynchroniseerd met een ander evenement. Hierbij kan men denken aan lichaamsdelen tijdens dans, de hartslag bij het luisteren naar muziek en zelfs de hersenpatronen die gesynchroniseerd worden en het tijdsbesef dus beïnvloed wordt. § 2.3.1. Muziek Muziek is iets dat taal en tijd overschrijdt. Muziek kan emoties en boodschappen overbrengen zonder een woord te zeggen . Muziek is iets dat invloed heeft op lichaam en geest. Muziek is temporeel. Wat is muziek en hoe heeft deze invloed op de beleving van tijd? Muziek wordt overal ter wereld gemaakt en geluisterd, ieder persoon heeft zo zijn voorkeuren, zijn eigen smaak en stijl.Verschillende definities en meningen worden gegeven om een beeld te schetsen van wat muziek kan zijn.Volgens “The American Heritage Dictionary” gaat het om tonen die georganiseerd en samen een compositie vormen. Of een instrumenteel of vocaal onderdeel dat ritme, melodie en harmonie bevat. 1. mu.sic (myoo’zik) n. 1.The art of organizing tones in a coherent sequence so as to produce a unified and continuous composition. 2.Vocal or instrumental sounds possessing rhythm, melody, and harmony. The American Heritage Dictionary (Second College Edition) Tagg beschrijft muziek juist als iets intuïtiefs. Muziek is een vorm van communicatie welke non verbaal emoties of gebaren in patronen van cognitie overbrengt. “Music is that form of interhuman communication in which humanly organised, non-verbal sound is perceived as vehiculating primarily affective (emotional) and/or gestural (corporeal) patterns of cognition.” (P Tagg:Towards a Definition of ‘Music’) John Cage heeft een andere mening. Hij stelt dat muziek overal om ons heen bestaat. Hij geloofde dat de functie van kunst het imiteren van de natuurlijke manier van werken is. Dit betekent dat het ook lelijk kan zijn, of gebaseerd op kans. “To Cage, “everything we do is music.” He believed that the function of art is to imitate nature’s manner of operation, and to this end he tried to make music that resembles forms of organic growth—taking into account ugliness, chaos, and accidents, as well as beauty, order, and predictability. In addition, the manner of nature’s operation appears to change according to scientific Pagina

14

advances. One can find roots of Cage’s experiments with “chance” and “indeterminacy” in the work of such French Dadaists as painters Marcel Duchamp and Max Ernst and the surrealist poet André Breton in the early part of the 20th century, when quantum theory and the theory of relativity in physics were giving rise to new ways of conceiving space, time, and causality.” (Kostelanetz, 2003) Volgens sounddesigner en hoogleraar David Sonnenschein (2001) is muziek is op te delen in verschillende eigenschappen bijvoorbeeld: • Ritme organiseert het geluid door tijd, van kloktikken tot een beat. Het zorgt ervoor dat er structuur en voorspelbaarheid ingebouwd wordt. • Intensiteit in decibel kan zorgen voor dynamiek in een muziekstuk. • Pitch is de toonfrequentie die wordt gebruikt. In het menselijk gehoor is dit bereik gemiddeld 20Hz tot 20.000hz. • Timbre is het karakteristieke geluid in de geluidsgolf dat een instrument kan geven. Zonder timbre zou je een pure sinusgolf hebben. • Snelheid is het tempo van muziek. Normaal gesproken gemeten in beats per minute (bpm) De ideeën van Sonnenschein zullen worden gebruikt verder in het project. Dit omdat er concreet gekeken kan worden naar onderdelen van muziek en de invloed hier van op de tijdsbeleving. § 2.3.2. Welke rol speelt muziek in de beïnvloeding van de tijdsbeleving van de mens. Hoe speelt muziek een rol in de beleving van tijd? Volgens Eck (2002) zijn beats geluiden die gelijk geplaatst zijn in tijd. Door deze structuur helpt dit de luisteraar om de evenementen in muziek te voorspellen. “The term beats refers to sounds that are perceived as being equally spaced in time. Downbeats are particularly salient beats that usually occur at a comfortable tapping rate.When you tap your feet to the radio you are finding downbeats, a skill called beat induction. Beat acts as a unifying force, lending music the feeling of movement by providing a structure for the prediction of important musical events.” (Eck, 2002, p.1.) Droit-Volet en Meck hebben in onderzoek gevonden dat emotionele geluiden gevoelsmatig langer duren in welke staat van opwinding de testpersoon ook is. Na deze geluiden gaat de interne klok weer langzaam naar een normaal tijdsbesef terug. “Using the IADS, Noulhiane et al. [33] recently found that emotional sounds were judged longer than neutral sounds, regardless of arousal, for durations up to 4 s. Noulhiane et al. interpreted these intriguing data within the context of scalar timing theory [34] and proposed that emotion-induced activation temporarily increases the speed of an internal clock (thereby leading to longer perceived durations) until clock speed returns to baseline after 3-4 s.” (Droit-Volet en Meck, 2007, p.506.) Het tempo waar mensen de voorkeur aan geven is 120 bpm (Moelants, 2002). Hoewel het tempo van muziek varieert en testpersonen aangeven iets snel of langzaam te vinden, zijn in deze gevallen de tempo’s hiervan een vermenigvuldiging of een deling van het voorkeurstempo van 120 BPM. “In the study of tempo perception it is well known that listeners have a preference for a certain range of tempi, typically centered around 120 bpm (Moelants, 2002). However it is clear that, when dealing with actual music, not every piece is always perceived in a tempo around 120 bpm.There is a substantial amount of pieces about witch listeners agree that they are clearly slow or fast, having tempi that lie far from what should be ‘preferred’. In quite many cases, the tempo will even be set at a value that is a multiple or divisor of a tempo in the preferred range.” (Moelants en McKinney, 2004, p. 558.) Volgens Joel Ryan is in muziek tijd iets voornamelijk intuïtiefs (Altena, A , 2012, p. 135). Het mag dan een tempo bevatten, maar het synchroniseren van muziek heeft meer te maken met feedback, perceptie, de herkenning en het intuïtieve van tijd. Pagina 15

“This notion is objective time is extended to Music, though what we really look for in Music is something else, something personal and local.The flip side of this , related to musical time is the issue of synchronization (..). sync is totally intuitive(…) it has everything to do with feedback, perception and the direct cognition and intuition of time.” (Altena, A , 2012, p.135.) Volgens Hennix (2012) is geluid iets psychotropisch, het verplaatst het bewustzijn in een bepaalde richting. “Sound is intrinsically psychotropic in the sense that it drives consciousness in a certain direction, it modulates whatever you happen to think in the moment and it takes you away from it into another direction.” (Altena, A , 2012, p.175.) Muziek heeft dus invloed op de beïnvloeding van tijdsbeleving, waarbij het tempo een belangrijke rol speelt, maar waarbij het synchroniseren van muziek meer te maken heeft met feedback, perceptie en de herkenning van tijd. § 2.3.3. Op welke manier is het mogelijk om muziek bewust in te zetten om de tijdsbeleving van de mens te beïnvloeden? Om auditief het tijdsbesef te beïnvloeden zijn er verschillende mogelijkheden, uiteindelijk volgen ze wel dezelfde principes. Ritmes Ritmes hebben een belangrijke invloed op het functioneren van de mens. Ze reguleren onder andere het tempo van het functioneren. Ook onze hersenen werken met ritmes en frequenties. Deze zijn te beïnvloeden. Hiermee zijn mensen in een bepaalde staat van bewustzijn te brengen. “Neher calculated the number of drumbeats and their frequency and discerned an analogy with the EEG frequency pattern of trance states. Neher hoped to demonstrate auditory driving with the same EEG frequency range in his laboratory experiment, analogous to the epilepsy-inducing effect of photic driving (brain convulsions caused by rhythmic light emissions). However, he described drum beat frequencies performed in the range of theta waves (4–8 Hz; in the context of drums, strongly beaten, 4–8 beats per second, bps), whereas photic driving is in the range of alpha waves (8–13 Hz or flashes per second). It is difficult to achieve 8–13 bps on drums because it is so fast (Neher 1962, p. 153/154), but computer technology and new music hardware (sampler sequencer, sound modules, etc.) permit such modes of play. So Neher’s ideas have been taken up again in rave culture to explain the trance states occurring in the context of techno music and rave parties through sound (bass frequencies), repetition (loops and sequences), and tempo (bpm) of rhythmic patterns” (Hutson 2000;Weir 1996).(Clayton, Martin; Sager, Rebecca and Will, Udo , 2005) Ritmes zorgen voor beïnvloeding van de tijdsbeleving, maar zijn niet gemakkelijk te spelen. Door de snelheid van hardware kan het tegenwoordig wel en wordt het toegepast in verschillende muziekstromingen waaronder de Rave cultuur. “However, reviewing findings on music and altered states (Fachner 2006a, b) we can observe changes in attentive focus guided by music and its ritual context.The length of rituals, repetitions, monotonies, growing and fading volume and density of sound and rhythm produce altered levels of intensity, altered perception of time and space, and as a consequence, altered associations of musical parameters in the acoustic field of perception. Rhythm in particular in combination with dance, and also altered perception of time and space appear to be essential factors that trigger an ASC through music. In addition, music in combination with imagery techniques can make visual images more vivid through sensory dynamics, particularly where various sensory perceptions come together (synaesthesia).” Cvetcovik. D, Irena Cosics. Eds. 2011) Ook hier blijkt dat een andere staat van bewustzijn gecreëerd wordt door herhaling en ritme waardoor een andere perceptie van tijd en ruimte ontstaat. Andere manieren om de hersenen te synchroniseren en entrainen zijn Binaural beats en verwanten hieraan.

Pagina

16

Binaural beats Een manier om onze hersenen te beïnvloeden is met Binaural beats. Door 2 verschillende frequenties welke dicht bij elkaar liggen aan oorzijde te plaatsen kunnen anders onhoorbare frequenties hoorbaar worden gemaakt. Dit zijn de frequenties welke te laag zijn om normaal te kunnen horen en nodig zijn om trans staten te produceren, om zo onze hersenen te “entrainen” met het geluid. “The sensation of binaural beating occurs when two coherent sounds of nearly similar frequencies, for example a 440Hz tone and a 448Hz tone, are presented one to each ear with stereo headphones.The brain integrates the two signals producing (or rather synthesising) the sensation of the interferential difference tone, i.e. 8Hz.This third sound is known as the binaural beat.“ (Brady, 1997, p.7.) Om een andere staat van bewustzijn te bewerkstelligen en een andere beleving van tijd te creëren zijn alpha en theta golven het belangrijkst. Monoaural Monoaural beats zijn te vergelijken met binaural alleen zijn ze ook zonder koptelefoon te beluisteren. De 2 frequenties worden vooraf gemixt zodat pulsen te horen zijn. Isochronic tones Isochronic tones zijn anders dan binaural of monaural beats. In plaats van 2 continue sinusgolven werkt deze met pulsen en is daardoor net zoals monoaural zonder koptelefoon te luisteren. Door een toon te pulseren in de juiste snelheid kunnen onderdelen van de hersenen “entrained” raken. Overige Natuurlijk zijn er andere manieren om in trans te komen. Hierbij kan men denken aan meditatie, hypnose, bidden, audio en verschillende soorten drones. Al deze mogelijkheden om in trans te komen hebben overeenkomsten. Ze lijken de focus te leggen op één punt, één geluid, één activiteit en zo de tijd te vergeten. §2.4 Conclusie Echte tijd is volgens Bergson puur intuïtief en volgens Fraisse ervaren we tijd zelf niet, maar de duur tussen twee evenementen in wel. Deze uitspraken lijken heel erg op het concept van persoonlijke tijd. Wat ook gesteld wordt is dat wiskundige tijd, zoals kloktijd, geen echte tijd is, omdat het de duur zichtbaar maakt, maar tijd niet. In beide gevallen valt op dat beide van tijd te maken hebben met synchronisatie. In het geval van persoonlijke tijd met invloeden van ritmes en patronen zoals dag en nacht, evenementen welke intuïtief worden opgepikt, ook wel “entrainment” genoemd. In het geval van kloktijd lijkt het te zijn dat de sociale en economische druk synchronisatie heeft opgelegd en zich daarna in het leven van de mens heeft genesteld. Het is eigenlijk een verplichting. De ontwikkeling van tijdsbesef is pas compleet als een mens volwassen is. Kinderen en jongeren zijn in dit opzicht dus geen goede doelgroep voor een eventueel product. Ervaring van persoonlijke tijd heeft te maken met de opgeslagen ervaringen/stimuli die verwerkt worden in het geheugen. Als deze ervaringen/stimuli gecontroleerd worden, zou het dus mogelijk zijn om de tijdsbeleving te beïnvloeden. Het beïnvloeden van de persoonlijke tijdsbeleving heeft te maken met het verleggen van de aandacht op iets anders. Flow en trans zijn beiden dingen die met of zonder halocugenen de aandacht verleggen. Op het moment dat de aandacht verlegd wordt, lijkt het wederom te gaan om synchronisatie. De synchronisatie met de persoon of het ritme van een object, noemt men “entrainment”. In dit geval is het asymmetrische “entrainment” omdat het tempo voornamelijk door externe factoren wordt opgelegd en zo een andere staat van bewustzijn wordt gecreëerd en de aandacht niet gevestigd wordt op tijd. Aangezien we de frequenties weten waarin onze hersenen opereren en de staat waarin je dan verkeert, zou het wellicht mogelijk zijn om deze te entrainen/synchroniseren. Wanneer er gekeken wordt naar wat muziek is en men naar Cage luistert, is muziek werkelijk alles als het maar geluiden zijn welke achter elkaar worden gebruikt en er naar geluisterd wordt. Toch is volgens anderen muziek het samengaan van harmonie, melodie en ritme welke verbale communicatie overschrijdt. Sonnenschein deelt muziek op Pagina 17

in verschillende onderdelen met verschillende eigenschappen. Deze eigenschappen zoals pitch en timbre concretiseren wat muziek is en zullen daarom gebruikt worden in het project. Als we kijken naar of muziek invloed kan hebben op de tijdsbeleving, is het antwoord volmondig ja. En of het mogelijk is om muziek bewust in te zetten om de tijdsbeleving van de mens te beïnvloeden is dat ook ja, alleen met een “maar”. Het lijkt erop dat alles tussen de oren gebeurt bij het veranderen van de tijdsbeleving. Zo lijkt het continue of alles met entrainment / synchronisatie van het menselijk lichaam met ritmes en pulsen te maken heeft, terwijl Sonnenschein aangeeft dat muziek uit meer dan alleen ritme bestaat. Ook is het belangrijk om te weten hoe de persoonlijke tijd beïnvloed door muziek in contrast staat met kloktijd. Daarom is er een usertest opgezet welke deze onderdelen test op de tijdsbeleving in vergelijking met kloktijd. Een enquête is opgezet om te onderzoeken wanneer mensen een verandering in de tijdsbeleving ervaren.

Pagina

18

Hoofdstuk 3. Praktijkonderzoek Uit het literatuuronderzoek blijkt dat het nodig is om te weten welke onderdelen de beleving van tijd veranderen en of de beleving van tijd anders is dan van kloktijd. Hiervoor is een usertest opgezet. Ook is het nodig om te weten wanneer gebruikers tijd anders ervaren en waarom ze tijd anders zouden willen ervaren. Daarom is er een open vraag enquête afgenomen. § 3.1. De tijdsbeleving van muzikale elementen Sonnenschein stelt, zoals te lezen in het literatuuronderzoek, dat muziek op te delen is in onderdelen. Deze usertest is bedoeld om deze onderdelen te testen op de invloed van de beleving van tijd. Daarnaast is het experiment ook een test om te kijken of het mogelijk is om door middel van muziek het contrast van de twee tijdsvormen persoonlijke tijd en kloktijd aan te tonen. De proef is afgenomen onder 6 willekeurige personen. De onderdelen welke getest gaan worden zijn: Ritme, Intensiteit, Pitch, Timbre, Snelheid en een Stilte. § 3.1.1. Opzet en randvoorwaarden De proefpersonen (PP) krijgen stukken “audio” laten horen. Hiervan is de lengte bij de PP onbekend. Elk van deze stukken heeft een laag, midden, hoog gehalte van het onderdeel. De proef wordt afgenomen in een kamer waarin het niet mogelijk is afgeleid te worden door de buitenwereld. Dit omdat Sanders en Cairns stellen dat men intern de tijd bijhoudt. Wanneer men wordt afgeleid, is er dus een minder goede schatting van tijd te maken (Sanders en Paul Cairns, 2010). De bedoeling is om dit effect van muziek te testen op de gebruiker zonder storing van buitenaf die de resultaten kunnen beïnvloeden. De PP gaat zitten in een comfortabele stoel zodat ook dit niet kan afleiden van de beleving van het geluid. De proefpersoon krijgt een blinddoek om en krijgt een koptelefoon op. Zo kan de PP alle aandacht geven aan het geluid. Telefoons en andere apparaten welke afleidend geluid kunnen produceren worden ingenomen en tijdens de proef verwijderd uit de ruimte. Alles wat afleidt, kan invloed hebben op de testuitslagen. De reden om voorzorgsmaatregelen te treffen is om de resultaten zo puur mogelijk te kunnen houden. De PP krijgt de instructie om naar de geluiden te luisteren en krijgt de vraag na elk geluidfragment aan te geven hoe lang het geluidsfragment geduurd heeft. Dit om de beleving van tijd te kunnen vergelijken met de kloktijd van het fragment. De eerste ingeving en eventueel commentaar worden opgeschreven. Naderhand worden er nog kort vragen gesteld over hoe zij de proef hebben beleefd en is er mogelijkheid om door te vragen voor nadere inzichten van de PP. De exacte kloktijd is van te voren genoteerd door de onderzoeker. Ritme: In de ritmetest wordt de PP eerst een stuk, met een stabiel herhalend ritme ten gehore gebracht. Als tweede stuk wordt er in dit ritme een ritmebelemmerende variatie aangebracht. Als laatste wordt een drumpatroon van complete willekeur ten gehore gebracht. Het tempo van het ritme is specifiek op 120 bpm geplaatst. Dit omdat volgens Moelants tempo’s rond 120 bpm als het meest aangename ervaren worden. Intensiteit: Een pianostuk wordt 3 keer ter gehore gebracht. Hiervan zijn het begin en het einde iets verplaatst om zo de gebruiker 3 keer het idee te geven dat het om een net iets ander stuk gaat. De 3 stukken verschillen elk van intensiteit ofwel volume, van moeilijk hoorbaar tot hard. Een proefpersoon tijdens de test.

Pagina 19

Pitch: Tijdens de pitchtest wordt een muziekstuk ter gehore gebracht. Het verschil tussen de 3 geluidsfragmenten is de pitch/octaaf van het stuk, welke telkens 1 octaaf omhoog verschilt. Timbre: In de timbre test wordt de PP als eerste blootgesteld aan een pure sinusgolf. De tweede test heeft de synthesizer een licht timbre en in de laatste test heeft het een vol timbre. Snelheid: In de snelheidstest wordt de PP drie geluidsfragmenten ten gehore gebracht. In dit geluidsfragment wordt een geluid van het tikken van een stok als metronoom gebruikt. De fragmenten hebben respectievelijk een tempo van 60, 120 en 140 bpm. Deze tempo’s zijn wederom gebruikt naar aanleiding van het meest aangename tempo 120 bpm volgens Moelants. De eerste is de helft van het aangename tempo, de tweede is gelijk aan het aangename tempo en de derde heeft geen referentie hieraan. Stilte test: Door een tik aan het begin en aan het eind van de test wordt de test gestart en gestopt, verder zal er geen geluid ten gehore worden gebracht. De testbestanden zijn als bijlage bijgevoegd. Zie bijlage 2. § 3.1.2. Resultaten • • • • • •

Uit de ritmetest kan worden aangenomen dat een verschil zit in de tijdsbeleving tussen een stabiel ritme, een ritme waar een lichte verstoring in zit en een compleet willekeurig ritme. Des te groter de verstoring of wille keur in het ritme des te minder er een correcte tijdsinschatting gemaakt kon worden. De duur welke de PP ervaren bij het willekeurige ritme lijkt langer te zijn voor de PP dan bij een stabiel ritme in vergelijking met kloktijd van het fragment. De intensiteit test lijkt er op te wijzen dat naarmate de intensiteit van een stuk hoger is, dus harder de tijd beter te schatten valt. Bij de lage intensiteit liggen de tijdsschattingen het verste weg van de kloktijd die het stuk heeft. De pitchtest lijkt naarmate de pitch hoger wordt een kortere tijdsbeleving te geven. Lage pitch lijkt in vergelijking met de hoge pitch langer te duren. Ook viel op dat bij de algehele pitchtest de resultaten ver afweken van de originele kloktijd van de fragmenten. De timbretest lijkt er op te wijzen dat naarmate er meer timbre aanwezig is het korter lijkt te duren. Snelheid lijkt naarmate het ritme sneller is langer te duren. Uit de stiltetest kan geen conclusie getrokken worden.

De resultaten van geschatte duur en werkelijke duur zijn in de bijlage te vinden. Zie bijlage 1. § 3.2. Enquête Om te weten te komen wanneer mensen het gevoel van tijd verliezen en waarom ze dat zouden willen, is een online enquête opgezet. Deze methode is gekozen om in korte tijd veel respons te krijgen en informatie te verzamelen. Naast dit gegeven heeft het enquêtesysteem de functies om direct de informatie te verwerken en te ordenen. BELANGRIJK:Tijdens het onderzoek hebben zich veranderingen in de context van het onderzoek voorgedaan. Dit betekent dat de enquête in eerste instantie afgenomen is om erachter te komen wanneer mensen het gevoel van tijd verliezen. Hierdoor lijkt het wellicht minder relevant voor het huidige onderzoek. Dit is niet zo, omdat tijd verliezen een verandering in de tijdsbeleving betekent, en aantoont wanneer dit gebeurt.

Pagina

20

§ 3.2.1. Opzet enquête De enquête is van simpele opzet. De mensen die de enquête invullen krijgen 2 open vragen voorgeschoteld. De eerste vraag: Verliest u wel eens uw besef van tijd? Bijvoorbeeld een moment dat u geen idee heeft hoelang u met iets bezig bent geweest of hoelang iets heeft geduurd? Of dat u op een moment vergeten bent wat u in de tussentijd van 2 momenten heeft gedaan? Wat voor soort momenten zijn dit en wanneer komen ze voor? Omschrijf deze momenten. De tweede vraag: Wat zou een reden zijn voor u om de tijd te willen verliezen? § 3.2.2 Resultaten De online enquête heeft tot op heden 17 afgeronde reacties opgeleverd. Hieronder zullen een paar voorbeelden van reacties gegeven worden. Alle reacties en uitslagen zijn opgenomen in bijlage 3. Twee voorbeelden van reacties op de eerste vraag: “Dit gebeurt meestal als ik wegdroom of juist erg op iets concentreer. In beide gevallen ben ik me niet meer bewust ben van de wereld om me heen. Tijd is dan even niet belangrijk en ik kom ook weinig dingen tegen waaraan ik de tijd kan refereren.Voorbeeld kan zijn als ik in de trein wegdroom of wanneer ik aan een belangrijke opdracht werk.” “Als ik met iets bezig ben wat ik leuk vind, zoals sporten of muziek maken. Je concentratie gaat dan volledig naar die activiteit, waardoor je soms de tijd vergeet. Bij spannende films of goede boeken heb ik dat gevoel ook weleens, omdat je dan helemaal opgaat in het verhaal. Het verhaal moet dan wel dusdanig boeiend zijn dat ik mijn kop bij het verhaal kan houden.” Twee voorbeelden van reacties op de tweede vraag: “Over het algemeen vind ik het leven vrij gehaast dus het is fijn om daar even los van te komen en niet vooruit of terug te denken maar weg te dromen in het heden.” “Als je het gruwelijk naar je zin hebt! Of als je jezelf prettig en comfortabel voelt op dat moment, zodat je niet hoeft te denken aan dingen die je nog moet doen voor een bepaalde tijd, of dat je op een bepaalde tijd naar huis moet, of dat hetgeen waar je je prettig en comfortabel bij voelt dicht gaat, enz.” § 3.3. Conclusie Wat er gesteld kan worden is dat elk onderdeel van muziek invloed heeft op de beleving van persoonlijke tijd. Elke op een andere manier. Ook kunnen we zien dat er duidelijk een verschil is tussen de tijd van de fragmenten en de persoonlijke beleving van de PP. Maar één enkele keer werd de exacte tijdsduur in seconden geraden. Alle tests lijken overeen te komen met het idee dat hoe meer informatie/stimuli er zijn, des te langer het lijkt te duren, omdat onze hersenen denken dat er bij veel gebeurtenissen er ook veel tijd verstreken zal zijn (Kellaris, J.K. en Moses B. Altsech 1992). Uit de resultaten kunnen er voorzichtig aannamen gedaan worden rondom de invloed van verschillende onderdelen van geluid en de beleving van tijd. Om harde conclusies te mogen trekken, is meer onderzoek nodig. Uit de enquête blijkt dat mensen vooral het gevoel van tijd verliezen als ze bezig zijn met aandacht verleggende activiteiten. Hierbij moet je denken aan kletsen met vrienden, werk, meditatie. Dingen die aan een vast patroon zijn gekoppeld blijken voornamelijk de oorzaak van het verliezen van tijdsbesef. Zoals elke dag de zelfde route in de auto afleggen; als men in een vorm van flow komt tijdens werk, slaap, hypnose, meditatie. Mensen geven als reden aan tijd te willen verliezen, om een moment van afleiding opzoeken.Voorbeelden welke ze zelf opzoeken zijn bijvoorbeeld een boek lezen, film kijken, muziek luisteren, autorijden. Redenen waarom ze het doen zijn bijvoorbeeld: de rust die ze nodig hebben opzoeken, even niet met werk bezig hoeven te zijn, studiegedrag te ontwijken en gewoonweg het willen Pagina 21

Hoofdstuk 4: De installatie Het theorie- en praktijkonderzoek heeft aangetoond op welke manieren door middel van muziek het mogelijk is om de beleving van persoonlijke tijd te beïnvloeden en daarmee het contrast te laten ervaren tussen persoonlijke tijd en kloktijd. Hoe kan met de gegevens uit het onderzoek een installatie ontworpen worden waarmee deze informatie ervaren kan worden door de gebruiker? Doel Het doel van het product is het overbrengen van een beleving. Deze beleving is het overbrengen van de onderzoeksresultaten. Hierbij denkend aan entrainment, de onderdelen van muziek volgens David Sonnenschein en de resultaten uit de usertest, via een interactieve manier op de gebruiker. Door middel van een interactieve installatie is het de mogelijk om een fysiek aanwezige ervaring tijdens een expositie te creëren welke een tastbare beleving geeft. Deze beleving maakt het contrast tussen persoonlijke tijd en kloktijd duidelijk door middel van muziek. Doelgroep De doelgroep is zeer ruim en bestaat uit mensen ouder dan 18 jaar. Dit omdat personen rond deze leeftijd een volledig besef van tijd hebben opgebouwd (Friedman,2005). Dit betekent ook dat eventuele informatieoverdracht volwassen moet klinken en ogen, wat niet wil zeggen dat het niet speels mag zijn. Fysieke eisen worden hierdoor ook gecreëerd. De hoogte van informatie en objecten moeten op volwassen lengte zijn ontworpen. Randvoorwaarden Om een gericht ontwerp te maken is een set van eisen nodig om een ontwerpkader te creëren. Daarnaast zijn de resultaten uit het onderzoek sturend voor ideeën en het concept. - Er moet geluisterd worden, naar muziek. - Er moet een vergelijking plaatsvinden tussen kloktijd en persoonlijke tijd. - In deze vergelijking moet duidelijk zijn dat er een verschil is tussen de beleving van persoonlijke tijd en klok tijd. - Muziek is het middel dat gebruikt wordt om het tijdsbesef te beïnvloeden. - Er vindt visuele feedback plaats. - De doelgroep zijn mensen van boven de 18 jaar. - De installatie zal geëxposeerd worden en zal in een ruimte op zichzelf moeten staan. Het moet dus zo ontworpen zijn dat deze in de meeste ruimtes geen speciale eisen nodig heeft . Context De installatie zal geëxposeerd worden, op school of tijdens andere exposities. Hierbij moet rekening gehouden worden met het open karakter van de situatie. Dit betekent dat de installatie moet functioneren zonder dat hier een speciale ruimte voor nodig is.   Ideeën Diverse ideeën en uitspraken welke voorbij zijn gekomen tijdens het brainstormen: - Mensen laten synchroniseren met muziek en daarna confronteren met kloktijd, om zo te laten ervaren dat deze verschillen. - Als tijd geld is, is het ook te verliezen of te verdienen en te stelen. - Een product waarmee je zelf kunt bepalen of tijd langzaam of snel gaat. - Een race tegen de klok met muziek? - Een personal time saver die ervoor zorgt dat je op de momenten waar het nodig is de gebruiker tijd laat winnen. - De muziek en dus de beleving van tijd laten beïnvloeden door iemand of een computer, waarna de kloktijd wordt weergegeven. - Elkaars tijd beïnvloeden door middel van muziek. - Contrast duidelijk maken door competitie of spel. Pagina

22

- - -

De wachttijd aan de telefoon wordt beïnvloed door muziek. Time quiz. Als men denkt dat 5 minuten voorbij zijn tijdens het luisteren van muziek drukt men op de knop. En wint of verliest men tijd. Bij het gebruiken van Apps of kijken van tv of surfen vragen om de persoonlijke tijd te vergelijken met kloktijd.

Eerste brainstorm schetsen Concept Een interactieve installatie waarbij twee tegenstanders door middel van muziek elkaars persoonlijke tijdsbesef beïnvloeden. De gebruiker is aangewezen op zijn eigen gevoel van tijd, met als doel het verschil tussen persoonlijke tijd en kloktijd te ervaren. Waarom een interactieve installatie? Omdat het een manier is om een boodschap over te brengen en gebruikers op een tastbare manier iets te over te brengen. Het geeft de mogelijkheid om, door te doen, informatie op te pikken. Het doel is om de installatie zelfstandig te kunnen laten opereren tijdens een expositie en dat zo het contrast tussen persoonlijke tijd en kloktijd vanzelf duidelijk wordt zonder uitleg van derden. Waarom een “installatie” ? Het is fysiek en aanwezig tijdens een expositie, het geeft een tastbare ervaring in vergelijking tot andere media.

Een eerste afgewezen versie van de installatie, vooral de scheiding van spelers en bediening van onderdelen is duidelijk zichtbaar. Pagina 23

Vorm Ruimtelijk In het vooronderzoek is er opzoek gegaan naar het vertalen van visuele informatie van muziek naar een 3de dimensie. in eerste instantie door middel van klei. Zo zijn waveforms en shapes ruimtelijk gemaakt. Dit gaf eerste inzichten in mogelijke ruimtelijke vormen.

Kleifiguren: waveforms en intuitieve vorm. Music shapes Naar aanleiding van de eerste kleitest is er op zoek gegaan naar andere visuele manieren van het weergeven van audio. Zo kwamen er veel grafische equalizers naar voren maar ook de onderstaande stemvork illustratie. Deze afbeeldingen zijn niet alleen leidend geweest voor de ruimtelijke vorm maar ook de basis geweest voor de visuele uiting van de installatie.

De stemvork en de kleurrijke grafische equalizer.

Pagina

24

Cirkels en equalizers in een ruimtelijke vorm Uit de illustraties kwamen ruimtelijke vormen voor een installatie eentje gebaseerd op de grafische equalizer en een op de geluidsgolfcirkels van de stemvork. Uiteindelijk is voor de cirkelvorm gekozen, ze geven kans tot een nieuwe vorm van interface en zijn spannender dan de letterlijke vorm van een equalizer.

De ruimtelijke schetsen van de equalizer en de geluidsgolf cirkels Uiteindelijk is er gekozen om een werkbaar 1 op 5 schaalmodel te maken voor het eerste tests en uiteindelijk ook voor een prototype. Dit omdat de ruimtelijke werkbaarheid en de kosten anders onhandelbaar zouden worden. Elke ring is gekoppeld aan een van de 5 elementen van muziek zoals beschreven door Sonnenschein. In het onderstaande plaatje geeft de zwarte tekst de breedte van de cirkels aan en de rode tekst de hoogte van de cirkels in centimeter.

Het eerste bouwplan en de uitwerking van een eerste conceptmodel

Pagina 25

De uiteindelijke vorm De uiteindelijke vorm in een 1 op 5 schaalmodel. 110cm doorsnede. De kleur in de verschillende helften werd gebruikt om te testen of de visuals van de beamer niet teveel zouden lekken. Helaas was dit wel het geval en is uiteindelijk voor zwarte randen gekozen.

5 op 1 schaalmodel van de installatie

Pagina

26

Vorm Visueel Vooronderzoek Vanuit het ruimtelijk ontwerp worden als basis cirkelvormen opgelegd.Vormen die associeerden met mandala’s. Deze basisvormen werden gebruikt als inspiratie voor de visuele uiting van de installatie.

Een ronde grafische equalizer en een mandala welke als inspiratie dienden voor verder ontwerp De eerste ruimtelijke ontwerpen werden gebaseerd op mandala’s en door de technische mogelijkheden van de programmatuur en versimpelde weergave van het geluid kwam dit goed tot zijn recht. De simpele vormen worden vanuit beide kanten gespiegeld zodat de speler een focuspunt krijgt . De visuele informatie vloeit daarna naar de buitenkant van de cirkelhelft.

Schetsen van de visuele feedback waarvan de gebruiker voorzien gaat worden.

Pagina 27

Uiteindelijke vorm  De uiteindelijke vormen zoals gebruikt gaan worden in de installatie Geel refereert aan de intensiteit van de muziek. Groen refereert aan het timbre. Blauw refereert aan de pitch. Rood refereert aan het ritme. Wit refereert aan het tempo.

De uiteindelijke vormen welke gebruikt zullen worden voor het visualiseren van de muziek en het geven van feedback aan de gebruiker.

Pagina

28

Interface De interface bestaat uit de ringen waarop videomapping plaatsvindt. Hierop word tevens waar nodig een menustructuur geprojecteerd. Daarnaast word een xbox controller gebruikt om alles aan te sturen.

Controls zijn gekoppeld aan de kleur van de ringen. Zo is het makkelijk te herkennen welke ring wordt aangestuurd. De controls

Een overzicht van de te gebruiken knoppen en triggers op de xbox controller

Pagina 29

Techniek Twee Xbox 360 controllers zijn aangesloten op een PC.Via Java wordt de controllerinput ontvangen, omgezet in MIDI-data, en verstuurd naar een interne MIDI-poort. Twee aparte Ableton Live 8 instanties vangen deze MIDI-signalen op, en veranderen de muziek die ze momenteel draaien. Ableton stuurt ook MIDI-signalen terug naar de Java-software, om voor visualisaties te zorgen. Om de visualisaties weer te geven is gekozen voor een vorm van video mapping. Leds waren ook een optie maar zorgden voor veel gecompliceerder werk en hadden voor het huidige ontwerp geen toegevoegde waarde. Op de laptop dienen eerst Java, een .NET framework, de Xbox controller driver, en Ableton Live (met de gebruikte plugins) geïnstalleerd te worden. Ook dienen de beamer, USB geluidskaarten en de controllers aangesloten te worden. De beamer moet ingesteld staan als primair beeldscherm, in verband met de fullscreenfunctie van het programma. Eerst start men de twee instanties van Ableton op, daarna het Java programma (.jar bestand). Het Java-programma begint meteen in fullscreen, en laat het introscherm zien. Software: • Windows 7 64-bit • Java JDK 7 • Laatste Slick2D source build • Eclipse • Ableton Live 8 • Aplu XboxController Library • LoopBe30 Internal MIDI Ports

Hardware: • Laptop • 2 Xbox 360 wired controllers • Beamer (Resolutie: 1024 x 768) • 2 USB geluidskaarten • 2 Sennheiser koptelefoons

Een schematische weergave van de techniek

Pagina

30

Door een druk op één van de controllers gaat het spel over naar het selectiescherm, waar de twee spelers een stuk muziek kunnen kiezen (en meteen kunnen beluisteren). Nadat allebei de spelers een stuk muziek gekozen hebben, gaat het spel over naar het gameplay scherm. Er komt een countdown in beeld, en daarna wordt de installatie gespeeld. Beide gekozen nummers worden met hun standaardinstellingen afgespeeld. Het java-programma vangt alle input op van de controllers, en zet deze om naar midi-signalen voor Ableton Live. Ableton verandert dan de gevraagde parameters in de liedjes. Speler 1 (en dus ook controller 1) speelt met de muziek die speler 2 hoort, en vice versa. Om visuele feedback te krijgen van de muziek die de tegenspeler te horen krijgt, ligt er een speciale MIDI-track onder elk nummer in Ableton. Elke aanpassing wordt in deze track gereflecteerd, en het Java-programma kan deze MIDI signalen oppakken. Deze signalen worden verstuurd en verwerkt per kanaal, zodat er onderscheid gemaakt kan worden tussen bijvoorbeeld tempo en timbre. De verschillende parameters worden weergegeven op de verschillende ringen van de speler. Voor het meten van de tijd gebruikt het programma een interne timer. Zodra een speler op de stop-knop drukt, wordt de tijd vanaf het starten van het liedje bepaald. Deze laten we pas aan de speler zien zodra beide spelers klaar zijn met spelen, om afkijken te voorkomen. Als een speler al klaar is en de ander niet, wordt er vriendelijk aangegeven om nog even te wachten op de andere speler. Zodra beide spelers klaar zijn, worden de tijden weergegeven en is het spel voorbij. Er wordt een scherm weergegeven met credits, de spelers worden bedankt voor het spelen, en het spel gaat weer terug naar het introscherm. Gameplay - 2 personen worden gescheiden van elkaar door aan weerszijde van de cirkels te gaan staan. - Elk van hen heeft een koptelefoon op. - Er worden instructies gegeven visueel of auditief onder andere: o Telefoons en horloges graag in de broekzak steken. o Op het moment dat de muziek begint heb je de mogelijkheid om deze van de tegenstander, met de controller dat voor beide spelers beschikbaar is, aan te passen. - Elke speler heeft de keuze tussen muziekstukken. - Elke speler heeft de mogelijkheid om bepaalde onderdelen van deze muziek te beïnvloeden. - Elk van hen heeft een controller die de muziek van de ander kan beïnvloeden. - Elke speler krijgt dezelfde opdracht: “Druk op de stop knop , na geschat x minuten van de start van de muziek..” - Het doel is om de beleving van de ander te beïnvloeden en de tegenstander zover mogelijk van de x minuten af te laten wijken. - De persoonlijke tijd en kloktijden van de spelers worden vergeleken. Wie het dichtste bij de x minuten zit wint.

Pagina 31

Feedback De feedback zal visueel en auditief gaan. Denk hierbij aan het visueel uitten van de waveforms welke de audio representeert die naar de tegenstander gestuurd word, klikgeluiden bij buttons of het indrukken van toetsen. Ook gewoon textuele feedback is mogelijk. Geluid De muziekstukken zijn zelf of met mede muziekanten ontworpen en bevatten de 5 onderdelen van muziek benoemd door Sonnenschein. De muziekstukken bestaan uit loops van 8 tot 16 maten en hebben allen een ander tempo en/of een andere stijl.

Een beeld van het ableton project dat 2 keer open zal staan tijdens het gebruik van de installatie en een van de functies om het ritme random te maken.

Pagina

32

Eindproduct Sinds het prototype op het moment van schrijven ontwikkeld/gebouwd word is het mogelijk om een paar foto’s van het bouwproces te laten zien. Het uiteindelijke prototype zal gepresenteert worden tijdens de afstudeerpresentatie.

Pagina 33

Pagina

34

Hoofdstuk 5: Algehele conclusies en aanbevelingen Conclusies Hoe is het mogelijk om een interactieve installatie te ontwikkelen die door middel van muziek en het effect van ‘entrainment’, de gebruiker het contrast laat ervaren tussen persoonlijke tijd en kloktijd? Het doel hiervan is om meer inzicht te krijgen in de beleving van kloktijd en persoonlijke tijd van de gebruiker van media producten. We kunnen stellen dat er een verschil zit in kloktijd en persoonlijke tijd. Persoonlijke tijd is intuïtief, synchroniseert/ entraint met omgevingsfactoren, zoals de natuur en geluid en komt overeen met de stelling van Bergson over “real time”, waarin hij beschrijft dat de duur tussen twee evenementen alleen intuïtief waar te nemen is. Kloktijd daarentegen is een wiskundige indeling om duur te meten en legt synchronisatie op.Volwassenen hebben pas een compleet ontwikkeld “temporal framework” (Friedman, 2005) en dus een goed besef van tijd. Deze ervaring van tijd werkt vanuit het geheugen welke meegemaakte evenementen in volgorde achter elkaar plaatst. De hoeveelheid van deze evenementen maakt of tijd snel of langzaam ervaren wordt. Als deze ervaringen/stimuli gecontroleerd worden, zou het dus mogelijk zijn om de tijdsbeleving te beïnvloeden. Het beïnvloeden van de persoonlijke tijdsbeleving heeft te maken met het verleggen van de aandacht op iets anders. Flow en trans zijn beide dingen welke met of zonder halucugenen de aandacht verleggen. Op het moment dat de aandacht verlegd wordt lijkt het wederom te gaan om synchronisatie. Hiermee valt de synchronisatie met zichzelf of het tempo van een taak wat, men dan “entrainment” noemt. In dit geval is het asymmetrische “entrainment” omdat het tempo voornamelijk door externe factoren wordt opgelegd en zo een andere staat van bewustzijn wordt gecreëerd en de aandacht niet gevestigd wordt op tijd. Aangezien we de frequenties weten waarin onze hersenen opereren en de staat waarin je dan verkeert, zou het wellicht mogelijk zijn om deze te entrainen/synchroniseren om zo de tijdsbeleving te beïnvloeden., Uit de enquête blijkt dat mensen vooral het gevoel van tijd verliezen als ze bezig zijn met aandacht verleggende activiteiten. Hierbij moet je denken aan kletsen met vrienden, werk, meditatie. Ook activiteiten die aan een vast patroon zijn gekoppeld, zoals elke dag de zelfde route in de auto afleggen, als men in een vorm van flow komt tijdens werk, slaap, hypnose, meditatie en andere veranderingen in de staat van bewustzijn blijken een oorzaak voor het verliezen van het tijdsbesef. Mensen geven aan als rede, om de tijd te willen verliezen, eigenlijk een moment van afleiding te zoeken.Voorbeelden welke ze zelf opzoeken zijn: een boek lezen, film kijken, muziek luisteren, autorijden. Redenen waarom ze het doen zijn bijvoorbeeld: de rust die ze nodig hebben opzoeken, even niet met werk bezig hoeven te zijn, studiegedrag te ontwijken en gewoonweg het willen verliezen van tijd vanwege tijd. Dit toont aan dat mensen proberen te ontsnappen aan kloktijd. Ze ervaren liever een echte tijdsbeleving zoals Bergson dit noemt, een tijdsbeleving welke intuïtief wordt ervaren. Muziek kunnen we plakken aan alles dat geluid is, maar ook opdelen in losse onderdelen. Dit ligt aan de interpretatie van wat muziek is. Uit het praktijkonderzoek blijkt dat de losse onderdelen van muziek, zoals Sonnenschein omschrijft, allemaal apart invloed hebben op de persoonlijke tijdsbeleving, in contrast met de kloktijd. Alle tests lijken overeen te komen met het idee, dat hoe meer informatie/stimuli er binnen komt, des te langer het lijkt te duren, omdat onze hersenen denken dat er bij veel gebeurtenissen ook veel tijd verstreken zal zijn. Uit de resultaten kunnen er voorzichtig aannames gedaan worden rondom de invloed van verschillende onderdelen van geluid en de persoonlijke beleving van tijd. We kunnen naar aanleiding van het literatuuronderzoek en praktijkonderzoek dus concluderen dat het mogelijk is om met muziek de persoonlijke tijd te beïnvloeden en zo het contrast tussen persoonlijke tijd en kloktijd duidelijk maken. Uit het ontwerponderzoek is een product voortgekomen welke een uiting is van de bovenstaande conclusies. Het product laat ervaren wat het verschil tussen persoonlijke tijd en kloktijd is en is een voorbeeld hoe er rekening gehouden kan worden met de beleving van tijd bij multimedia producten.

Pagina 35

Discussie en aanbevelingen In dit onderzoek wordt voornamelijk gekeken naar synchronisatie en entrainment van personen met muziek. Muziek is hier de prikkel om zo de tijdsbeleving te bepalen. Het is zo dat muziek niet de enige factor is die de tijdsbeleving beïnvloed van een gebruiker, andere zintuigen hebben ook invloed op de hoeveelheid stimuli die binnenkomen en dus invloed op hoe we tijd ervaren. De andere zintuigen geven ook mogelijkheid tot synchronisatie en entrainment. Het is dus nodig om verder onderzoek te doen naar andere invloeden op de tijdsbeleving om een compleet beeld te krijgen hoe de tijdsbeleving van een gebruiker wordt beïnvloed. Men zou hierbij kunnen denken aan hoe een ander zintuig zoals zicht, reuk of een medium als internet of video invloed heeft hierop. Ook is het belangrijk om in te zien dat de user test welke opgezet is alleen een lichte indicatie geeft van de invloed van muziek op de tijdsbeleving. Om hier concretere conclusies uit te kunnen trekken zullen meer proef personen nodig zijn.

Pagina

36

Literatuurlijst Altena, A. en Sonic Acts, 2012. Traveling Time Sonic Acts XIV. Amsterdam: Sonic Acts Press Brady, B. 1997, Binaural-Beat Induced Theta EEG Activity and Hypnotic Susceptibility, Northern Arizona University Cvetkovic. D, Irena Cosic. States of Consciousness Experimental Insights into Meditation,Waking, Sleep and Dreams , 2011, Springer Heidelberg, Dordrecht London New York Clayton, Martin; Sager, Rebecca and Will, Udo (2005). In time with the music: the concept of entrainment and its significance for ethnomusicology. European Meetings in Ethnomusicology, 11, pp. 3–142. Dowden, Bradley. Internet Encyclopedia of Philisophy 2011, Time, http://www.iep.utm.edu/time/. Droit-Volet, S en Meck, W.H., How emotions colour our perception of time, 2007, Trends in Cognitive science, Elsevier Eck, D.S. 2002, Real-Time Musical Beat Induction with Spiking Neural Networks, Manno Zwitzerland:Instituto Dalle Molle di studi sull’ intelligenza artificiale Fraisse, P. Perception and Estimation of Time, 1984, Ann. Rev. Psychol.,Annual Reviews Inc Friedman, W.J. Development and cognitive perspectives on humans' sense of the times of past and future events. 2005, Elsevier. Henri Bergson, The Creative Mind: An Introduction to Metaphysics, (New York: Kensington Publishing Corp., 1946), p. 129. 2Ibid., p. 88. Kellaris, J.K. en Moses B. Altsech. The Experience of time as a function of musical loudness and gender of listner. 1992. Advances in Consumer Research Volume 19. P.725-729, Provo, UT : Association for Consumer Research Kostelanetz, R. Conversing with CAGE Second edtion, 2003, London: Routledge Koster, R. A theory of fun for game design , 2005, Scotsdale, Arizona: Paraglyph Press Inc. Lejuwaan, J. Einstein’s Theory of Relativity: Explained , 2012, highexistence.com Moelants. D en Martin F. McKinney, 2004, Tempo Perception and Muzical content:What Makes A Piece Fast, Slow or Temporally Ambiguous?, Adelaide, Audstralia: Causal Productions Norgate, s. Beyond 9 to 5:Your Life in Time, 2006, The human Expierience of Time, Columbia University Press Roenneberg ,C. Jairaj Kumar en Martha Merrow, 2007, The human circadian clock entrains to sun time, Current Biology Vol 17 No 2, Elisabeth (Lisa) Lyons Sanders, T en Paul Cairns, Time perception, immersion and music in videogames, 2010, Dundee, Scotland Sonnenschein, D. Sound Design, 2003, Studio City: Michael Wiese Productions Toffler, A., The Third Wave, 1981, London, Pan Books Ltd Vaneechoutte, M. Hoe lang bestaat de mens al?, 2008, ikhebeenvraag.be, Universiteit Gent Winkelman, M. Trance states: A theoretical model and cross-cultural analysis , Ethos Vol. 14 No. 2, 1986, Amarican Pagina 37

Antropological association Worldwide Photographs Network, 1995 - 2012 What is GMT?, http://wwp.greenwichmeantime.com/what-is-gmt/index. htm.

Pagina

38

Bijlagen Bijlage 1: De resultaten van het experiment: De tijd is weergegeven in minuten en secondes achter de punt. Test: Ritme

Schatting 1

Schatting 2 Schatting 3

Werkelijke duur

Fragment : Steady 4.00 3.15 4.00 3.00 Fragment: Mid 4.30 3.45 2.30 3.00 Fragment: Random 3.30 4.00 4.00 3.00 Test: Intensiteit

Schatting 1

Schatting 2 Schatting 3

Werkelijke duur

Fragment : Low 1.30 2.00 1.00 1.01 Fragment: Mid 1.00 1.45 1.30 1.00 Fragment: High 1.00 1.30 0.40 0.58 Test: Pitch Schatting 1 Schatting 2 Werkelijke duur Fragment : Low 4.30 2.50 2.25 Fragment: Mid 3.30 3.00 2.25 Fragment: High 3.15 3.00 2.25 Test:Timbre Schatting 1 Schatting 2 Werkelijke duur Fragment : Sinus 2.15 3.00 3.00 Fragment: Mid 2.15 2.30 3.00 Fragment: High 2.13 2.00 3.00 Test: Snelheid Schatting 1 Schatting 2 Werkelijke duur Fragment : 60 bpm 2.26 4.00 4.00 Fragment: 120 bpm 2.33 4.30 4.00 Fragment: 140 bpm 2.38 4.30 4.00 Test: Stiltetest Schatting 1 Werkelijke duur Fragment: Stiltetest 3.00 2.15 Bijlage 2: De bijgevoegde cd/dvd bevat de muziekfragmenten gebruikt in het experiment.

Pagina 39

Bijlage 3: Enquête resultaten Aantal afgeronde enquetes: 17 12 mannen 5 vrouwen Afgeronde gemiddelde leeftijd : 23 jaar Vraag 1: Verliest u wel eens uw besef van tijd? Bijvoorbeeld een moment dat u geen idee heeft hoelang u met iets bezig bent geweest of hoelang iets heeft geduurd? Of dat u op een moment vergeten bent wat u in de tussentijd van 2 momenten heeft gedaan? Wat voor soort momenten zijn dit en wanneer komen ze voor? Omschrijf deze momenten. Antwoorden vraag 1: • • • • • • • • • • • • • • • • • • •

Als het gezellig is. Als ik druk bezig ben met leuke dingen Ik heb hier nooit last van. Ben heel bewust van mijn tijd. Momenten op een drukke dag, waarbij je later op de dag of de dag erna terug wil halen wat je ook alweer gedaan had. Meestal komt het doordat je je automatische piloot aanzet als je heel veel moet doen en onthouden. Dit gebeurt meestal als ik wegdroom of juist erg op iets concentreer. In beide gevallen ben ik me niet meer bewust ben van de wereld om me heen. Tijd is dan even niet belangrijk en ik kom ook weinig dingen tegen waaraan ik de tijd kan refereren. Voorbeeld kan zijn als ik in de trein wegdroom of wanneer ik aan een belangrijke opdracht werk. Battlefield 3 spelen is killing voor het tijdsbesef, evenals GTA of vergelijkbare games. Op andere momenten is mijn tijdsbesef prima in orde.. Ik verlies wel eens het besef van tijd, momenten als ik achter de computer zit en een beetje rond surf. Als ik tv kijk. Als ik mediteer of naar goede muziek luister. geduurd. 9gag. facebook. vooral wanneer ik juist aan school moet werken. SOG... ja, vaak als ik iets leuks aan het doen ben. De tijd gaat altijd sneller dan ik denk als ik hard aan het werk ben dan wil het wel eens gebeuren dat de tijd voorbijvliegt. ook als ik een route rijd met de auto die ik heel vaak rijd komt het voor dat ik in een trance raak en thuis afvraag hoe het kan dat ik nog leef. en natuurlijk na een avond zuipen of blowen, weet ik niet niet meer wie ik ben, waar ik ben en hoe ik daar kom. dat laatste heeft overigens ooit geleid tot Jason Bourne achtige taferelen. toen dacht ik dat ik een Russische spion was die achterna gezeten werd door de spetsnaz. toen heb ik half europa door gevlucht, verschillende gebouwen tot ontploffing gebracht als afleidingsmanoeuvre en 5 agenten vermoord. toen ik na een week nuchter werd en m'n gehuegen terug kwam heb ik mezelf aangegeven op het bureau. Daar heb ik het hele verhaal uitgelegd en werd het weggelachen als een misverstand Als ik hard aan het werk ben, en lekker bezig ben, dan gaat de tijd altijd zo voorbij. Ook als ik lekker aan het gamen ben gaat de tijd vaak sneller dan ik zou willen. gebeurd wel eens ja, voornamelijk als ik druk bezig ben.. Maar wanneer en hoe? nee Nee Als ik met iets bezig ben wat ik leuk vind, zoals sporten of muziek maken. Je concentratie gaat dan volle dig naar die activiteit, waardoor je soms de tijd vergeet. Bij spannende films of goede boeken heb ik dat gevoel ook weleens, omdat je dan helemaal opgaat in het verhaal. Het verhaal moet dan wel dusdanig boeiend zijn dat ik mijn kop bij het verhaal kanhouden. Wanneer ik gefocust ben op een project, en dan vergeet dat ik ook nog iets anders moest doen. Ja, bijvoorbeeld als je druk bezig bent met werk of school. bijv. animeren / illustreren. Ik vergeet nooit wat ik in de tussentijd van 2 moment heb gedaan.

Pagina

40

Vraag 2: Wat zou een reden zijn voor u om de tijd even te willen vergeten? Antwoorden vraag 2: • • • • • • • • • • • • • • • •

Ik vergeet de tijd nooit. Zelfs niet als ik dronken ben. Als ik het te druk heb en denk dat ik deadlines niet ga halen geen reden, gebeurd onderbewust.. Over het algemeen vind ik het leven vrij gehaast dus het is fijn om daar even los van te komen en niet vooruit of terug te denken maar weg te dromen in het heden. Om even tot rust te komen, om even alle drukte te vergeten. Even niet bezig zijn met alle afspraken. studie ontwijkend gedrag Even geen zorgen na het overvallen van een bank zou het handig kunnen zijn om mijn geheugen van dat moment te wissen. zo doende kan ik onder een leugentest uitkomen en wegkomen met een verkorte gevangenis straf waarna ik kan terugkeren naar mijn miljoenen Als ik veel aan mijn hoofd heb, stress, dan zou ik het liefst even lekker ontspannen en niks geven om tijd. Als je het gruuuwlijk naar je zin hebt! Of als je jezelf prettig en comfortabel voelt op dat moment, zodat je niet hoeft te denken aan dingen die je nog moet doen voor een bepaalde tijd, of dat je op een bepaalde tijd naar huis moet, of dat hetgeen waar je je prettig en comfortabel bij voelt dicht gaat, enz. verveling Als ik bij mijn vriendin ben Als je een stressige periode hebt, is het soms fijn om de tijd te vergeten. Ontspanning werkt denk ik zeker mee aan het verlies van tijdsbesef. stress verminderen Als iets heel leuk is.

Pagina 41