Jaarverslag 2011
Overzicht 2011
THE KEYS* januari - maart Oh Crisis! 2.0 Een onderzoek naar de waarde van kunst in tijden van crisis 26 maart - 29 mei Dennis Feddersen Parasite #22 permanent Notations 5 juni - 28 augustus The Young and the Talented Emma van Drongelen 3 - 25 september INTO THE GREEN 8 oktober - 6 november
* De tentoonstelling THE KEYS werd geopend in 2010 en was begin 2011 nog geopend voor publiek op de zondagen.
The Young and the Talented Willem Sjoerd van Vliet 13 november 2011 - 8 januari 2012
Inleiding
Naast de genoemde projecten werden ook lezingen gegeven over actuele kunst en Frankendael op
In 2011 heeft Frankendael Foundation een professiona-
bejaardentehuizen, in samenwerking met scholen werden
liseringsslag gemaakt met een eigen website, huisstijl en
workshops gegeven, Sint Maarten wordt inmiddels een
een gezonde organisatie van twee vaste medewerkers en
traditie waarbij kinderen licht zoeken in de tuin en elke
een vast team van ca. 20 vrijwilligers. Tevens is een
zondag is er de rondleiding door studenten kunst-
financiële administratie opgezet en werden de afspraken
geschiedenis. Al met al kunnen we gerust spreken van
met de commerciële partijen vastgelegd in een juridisch
een levendig huishouden dat steeds positief wordt gezien
contract. Openingstijden, toegangsprijzen, donaties en
en beoordeeld.
in-natura vergoedingen door de commerciële partijen op Huize Frankendael zijn nu verzekerd. Tegelijkertijd werd
Jacqueline Grandjean
het programma uitgebreid met exposities die niet alleen
Artistiek Directeur
binnen plaatsvonden, maar tevens buiten in de openbare ruimte van tuinen en park. Op deze wijze zijn de
Mede namens het bestuur: Eva van der Dussen
openingstijden opgerekt en doet het programma recht
(voorzitter), Jacko Brinkman (secretaris), Arend-Jan
aan het wezen van de buitenplaats. Ook zijn er eerste
Weijsters (penningmeester), Lou ten Cate! (algemeen
stappen gezet om op structurele wijze sponsors en
bestuurslid)
donateurs te werven. Als culturele onderneming pur sang werd Frankendael Foundation regelmatig gevraagd om te spreken over dit onderwerp bij o.a. Erfgoed Nederand en Stadsdeel Oost.
Oh Crisis 2.0
Margot Scheltema (non-executive director Shell, Raad
26 maart - 29 mei
van Toezicht Rijksmuseum), Geert Verbeke (CEO Verbeke Inc., België, oprichter Verbeke Foundation) en Bill
Middels een aantal indringende videoportretten van
Connelly (CEO ING). Kunstenaars: Lara Almarcegui, Jan
bestuurders met een verborgen leven in de kunst,
Fabre, William Monk, David Osbaldestan, Reed Seifer,
kunstwerken uit private collecties, een kritische context
Dave Sinai, Berend Strik, Remco Torenbosch, Koen
en een serie lezingen, debatten en Art Dinners werd in
Vanmechelen, Jason van der Woude, Roger van de
het tweede deel van het project Oh Crisis! de waarde van
Wouwer, Aernout Mik & Marjoleine Boonstra en Frederik
kunst in tijden van crisis onderzocht. De tentoonstelling-
van Simaey. Curator: Nathanja van Dijk.
serie Oh Crisis! (2010-2012) brengt domeinen samen die iets wezenlijks aan elkaar kunnen toevoegen.
Budget: " 60.000
Doelgroepen uit zowel de kunstwereld als het
Media: Financieele Dagblad, NRC Handelsblad, Trouw
bedrijfsleven worden aangesproken, betrokken en met
Aantal bezoekers: ca. 3000
elkaar in verbinding gesteld. Het belang van kunst als vorm van investering of
Berend Strik, South Africa, 2010, Collectie Vesteda. Links
belegging werd belicht en weersproken, maar ook de
het interview met Huub Smeets >
politieke en maatschappelijke relevantie, alsmede de
Koen Vanmechelen, opgezette kip, collage (The
educatieve kracht van kunst - met steeds een kritische
Cosmopolitan Chicken Project), 2007-heden, Collectie
kanttekening richting de kunstensector.
Verbeke Foundation >>
Met: Huub Smeets (voormalig CEO Vesteda, Raad voor
Dave Sinai, zonder titel, 4 series van 9, 2010-2011,
Cultuur), Paul Roos (senior executive Kempen en Co.),
Courtesy Jeanine Hofland Contemporary Art >>>
De kunstschouw
William Monk: ‘How tot stop whining and start living’ (2005)
Zakenman kiest kunst How tot stop whining and start living is niet alleen de titel van een Amerikaans zelfhulpboek – het bestaat echt – maar ook van een kunstwerk van de Britse kunstenaar William Monk uit 2005. Hij gebruikte de indexbladzijden van een wereldatlas als doek. Daarop schilderde hij in zwart-wit een groep deftig geklede burgers uit de 19de eeuw die hand in hand in een kring staan. Op de achtergrond zijn olieboortorens te zien. Het werk maakt onderdeel uit van de kunstcollectie van ING en is te zien op de expositie Oh Crisis 2.0 in Huize Frankendael in Amsterdam. ING-topman Bill Connelly koos het werk uit. Hij is één van de vijf topbestuurders uit het bedrijfsleven die op de tentoonstelling de vraag probeert te beantwoorden wat de waarde van kunst is in tijden van crisis. In interviews van ongeveer tien minuten op beeldschermen geven
de zakenlieden hun visie. Kunst is volgens Connelly van waarde omdat het een reflectie is van wat er gebeurt in de maatschappij. Dat is ook de reden, vertelt hij, dat ING tijdens de omwenteling in OostEuropa in de jaren tachtig op zoek ging naar jonge kunstenaars om financieel te steunen. De bank was ervan overtuigd dat het sponsoren van kunst een bijdrage kon leveren aan de fluwelen revolutie. Connelly’s visie staat haaks op die van de Vlaming Geert Verbeke, die een groot transportbedrijf leidde tot hij zich acht jaar geleden stortte op het verzamelen van kunst. Dat doet hij niet om de wereld te verbeteren of geld te verdienen, maar voor zijn eigen plezier. Kunst is in de ogen van Verbeke even vergankelijk als het leven zelf. Een tegendraadse gedachte in tijden van bezuinigingen.
Claudia Kammer
NRC Handelsblad, 12 april 2011
Dennis Feddersen Parasite #22
groeien, maar gaan tegelijkertijd een symbiose aan met
Permanent vanaf juni 2011
de constructie. De sculptuur heeft de aanwezige structuur nodig, maar ook de ruimte zelf heeft baat bij de
In juni 2011 zocht Parasite #22 een weg langs en door
indringer: visuele en ruimtelijke kwaliteiten worden
de zoldering en muren van Restaurant Merkelbach.
uitgelicht. Door de parasiet te volgen, valt het oog op de
Kunstenaar Dennis Feddersen werkte deze zomer
oude zoldering van het koetshuis. Op de achtergrond bij
gedurende vijf nachten in het rechter koetshuis van Huize
al het werk van de kunstenaar speelt de constante staat
Frankendael - de enige momenten waarin het restaurant
van verandering waarin de moderne mens zich bevindt.
vrij is. Omgebogen planken tropisch ceibahout hadden
Niets is blijvend, stelt Feddersen. De enige constante is
iedere ochtend de ruimte een stukje verder ingenomen.
de verandering. !
Al woekerend - dreigend en speels tegelijk, maar toch subtiel - heeft het kunstwerk zich vastgegrepen in de
Budget: " 20.000,- aangekocht door Restaurant
architectuur. Restaurant Merkelbach trad op als mecenas
Merkelbach en Huize Frankendael.
en onderstreepte daarmee belang te hechten aan kunst
Het werk is dagelijks te zien in Restaurant Merkelbach.
binnen de bedrijfsvoering. Frankendael Foundation adviseerde bij de aankoop van het werk. De organische sculpturen van Feddersen zijn nooit hetzelfde. De structuur en de vorm worden steeds opnieuw bepaald door de omgeving waarin zij een plek veroveren en waarin zij ingrijpen. Feddersens werken negeren de functionaliteit van de ruimte waarin ze
Dennis Feddersen, Parasite #22, 2011 >
Notations
ritme, wat het kijken naar het werk de extra dimensie van
5 juni - 28 augustus
een muzikale ervaring geeft. Tijdens een muzikale avond werden musici en
Spreken muziek en beeldende kunst eenzelfde taal? En
kunstenaars bijeengebracht om meer antwoorden te
zo ja, hoe ziet dat er uit? Het werk van twee kunstenaars,
geven op de vragen die tijdens Notations naar voren
Joanneke Meester en Jennifer Townley, stond centraal in
kwamen. Frankendael Foundation werkte hierin samen
Notations, een tentoonstelling op de verdieping van
met de Barockpuppies.
Huize Frankendael met als uitgangspunt John Cage’s Notations 21. Beide kunstenaars creëerden werk waarin
Budget: " 2000,-
muziek en beeldende kunst bedoeld of onbedoeld met
Media: Filosofie Magazine, PS van de Week, De
elkaar zijn verbonden.
Volkskrant
Joanneke Meester onderzoekt communicatie en notaties,
Aantal bezoekers: 176*
expliciete en impliciete tekens en aanwijzingen. Zij
* Dit aantal is exclusief de gezelschappen die vergaderden in de ruimtes gedurende de week. De expositie was alleen op zondag geopend voor publiek.
deconstrueert en construeert, waardoor bestaande notaties een nieuwe betekenis of invulling wordt gegeven. Jennifer Townley liet zich inspireren door de schetsboeken van M.C. Escher. In haar werk is duidelijk haar fascinatie voor techniek en wetenschap te zien, waardoor een dialoog ontstaat tussen ethetiek en techniek. Het ratelen van de machines die zij maakt, het draaien van de motor en tandwielen, kent een eigen
Joanneke Meester, kunstenaarsportretten, 2011 > Jennifer Townley, Alhambra, 2010 >>
CULTUUR - EXPOSITIE - THEATER - FILM - LITERATUUR
Iedere maand geeft het panel filosofisch commentaar op kunst & cultuur
aanneemt als Jan Cremer destijds op het voorplat van zijn bestseller. Schilpad-Jan houdt de teugels van zijn schildpad exact zo vast als motor-Jan zijn stuur. Nu valt alles samen: de grote rol van de hedendaagse curator en het tot mythische proporties opgeblazen ego van de kunstenaar blijken tegelijk een bescheiden Achilles te zijn. Want Achilles kon het volgens de Griekse filosoof Zeno nooit van de schildpad winnen.
MAARTEN DOORMAN
MAARTJE DEN BREEJEN
Sympathiek initiatief, die beeldenroute in Amsterdam, aan de rand van het ooit door Berlage ontworpen stadsdeel Plan-Zuid.
Filosoof en journalist
MARCO KAMPHUIS Schrijver en literatuurcriticus
90
Apollolaan–Minervalaan– Zuidas Amsterdam tot 28 augustus 2011
Twee jaar geleden werd Michiel Romeyn als curator voor deze tentoonstelling gevraagd. Hij groeide op in de buurt, was beroemd door Jiskefet en nog beeldend kunstenaar ook. Misschien daarom vroeg men nu Jan Cremer, een halve Amsterdammer, maar minstens twee keer zichzelf, beeldend kunstenaar en, in elk geval in eigen ogen, een wereldberoemd schrijver. Hij werd bekend met de schelmenroman Ik Jan Cremer uit 1964. Vanaf het voorplat staarde de held de lezer onverschrokken aan, wijdbeens op zijn motor. Wie nu in deze chique buurt langs al die beelden sjokt, verbaast zich over de brave keuze van de voormalige woesteling. Natuurlijk, grote namen maken deze tentoonstelling voor het publiek de moeite waard: Salvador Dalí met zijn olifant op hoge poten, Tinguely met een prachtige helse
Filosofie Magazine / juli/augustus 2011
machine die één keer per uur even beweegt, knarst en piept, Corneille, Joan Miró, Dubuffet, Karel Appel, Jean Arp, Dennis Oppenheim, Atelier van Lieshout. Voeg bij die veilige keuze nog allerlei wereldkunst en de educatieve bordjes met een boodschap van vrede en verdraagzaamheid. Daar kan Jan Cremer waarschijnlijk niet veel aan doen, maar je vraagt je af wat er over is van de barbaar op zijn motor van weleer. En van de vitaliteit van de kunst. Misschien toch iets – en het stemde mij vrolijk. Op een glanzende bronzen schildpad van zeven bij vijf meter zit Jan Fabre, onberispelijk in brons gegoten, schaal 1 op 1. Een opvallend zelfportret, mag je wel zeggen. Het heet Searching for Utopia en de begeleidende tekst meldt keurig dat het naar het Utopia van de filosoof Thomas More verwijst, het ideale land, dat gezien die schildpad kennelijk niet snel bereikt zal worden. Ik schoot in de lach, omdat de wijdbeens gezeten Jan Fabre precies dezelfde houding
‘Ik begrijp het niet’, was de eerste gedachte ten overstaan van de collages van beeldend kunstenaar Joanneke Meester. Ze hangen in een van de kamers van Huize Frankendael en maken deel uit van de piepkleine tentoonstelling Notations 21. In een andere kamer met uitzicht op de tuin van het buitenhuis, staat het werk van Jennifer Townley op een sokkel. Beide kunstenaars lieten zich inspireren door Notations, een wereldwijd onderzoek naar vernieuwende muzieknotatie, ooit in gang gezet door componist John Cage. ‘Spreken muziek en beeldende kunst dezelfde taal?’, is de vraag die bij de tentoonstelling wordt gesteld. Joanneke Meester zullen de meeste mensen kennen van het pistooltje dat ze maakte met een stuk van haar eigen buikhuid. Nu presenteert ze een serie waarbij ze bladmuziek heeft beplakt met blauwe vormen, die doen denken aan letters en leestekens, maar het niet zijn. ‘Dat is het ‘m juist. Er valt niets te begrijpen’, was de tweede gedachte. ‘Tenminste niet in woorden.’ Het
muziekschrift is onleesbaar geworden en de tekens suggereren betekenis, maar hebben het niet. Meester deconstrueert de geschreven taal en het notenschrift en en construeert tegelijk een nieuwe taal, zonder daar de sleutel voor de ontcijfering bij te geven. Het werk van Jennifer Townley bestaat uit hout, metaal, kogellagers, elektromotor, tandwielen en ketting. Op een plaat draaien zes sterren over elkaar heen; aan de achterkant is te
zien hoe ze worden aangedreven door kettingen en tandwielen. Het mechanisme zoemt zacht en zo nu en dan klinkt er een droge klik. Meester laat je kijken naar muziek. Townley laat je luisteren naar een beeld, waarbij techniek en esthetiek ineengrijpen. Spreken muziek en beeldende kunst dezelfde taal? Sommige muzikanten spreken over klankkleuren. Sommige schilders laten hun verf dansen en swingen. Zoals er beeldende muziek bestaat, zo bestaan er muzikale schilderijen. Hoe zou het werk van Meester klinken? Ik benaderde het geheel als partituur, begon zachtjes te neurieën en het werk kwam tot leven. Wie een kunstwerk ondergaat, ondergaat zijn eigen voorstellingen. Of het nu om muziek of beeld gaat. AUTEUR MAARTJE DEN BREEJEN COLLAGE JOANNEKE MEESTER
Notations 21 MET WERK VAN JOANNEKE MEESTER EN JENNIFER TOWNLEY
Huize Frankendael in Amsterdam tot 30 juli 2011
Filosofie Magazine / juli/augustus 2011
Filosofie Magazine, juli 2011
91
recensies tijdgeest
Ik Jan Fabre
MARJAN SLOB
AUTEUR MAARTEN DOORMAN FOTOGRAFIE J.W. KALDENBACH/ ARTZUID
Internationale Sculptuurroute Amsterdam 2011
Muziek?
Filosoof en criticus
Schrijver en filosoof
Jan Cremer haalt de schildpad zelfs met zijn motor nooit in, aangezien hij in glanzend bronzen beeldrijm wordt bespot. En Jan Fabre niet, omdat hij erop zit. Maar de kunst overwint alles. Want Fabre heeft dat beeld wel zelf gemaakt. En Cremer heeft zonder twijfel aan zichzelf gedacht toen hij dat beeld van Fabre uitkoos.
The young and the talented
hiaat tussen de opleiding en de realiteit. Hierdoor is het moeilijk aansluiting te vinden in de maatschappij en zo te
T h e Yo u n g a n d t h e Ta l e n t e d i s e e n n i e u w e
voorzien in hun eigen bestaan. Er zijn weinig plekken
tentoonstellingserie op Huize Frankendael waarin werk
waar dit talent een voet aan de grond krijgt om te
van jong talent, dat past binnen de context van
exposeren, of te leren. Frankendael Foundation opent de
buitenhuis Frankendael, aan een breed publiek wordt
deuren voor jong talent. Daarbij wil zij het talent de extra-
gepresenteerd en toegelicht. Daar naast biedt
ordinaire ruimtes laten onderzoeken, een plek geven voor
Frankendael Foundation het jong talent begeleiding in
het exposeren van nieuw werk en begeleiding bieden in
presentatie en professionalisering.
presentatie en professionalisering.
Kunst is de barometer van onze maatschappij. Daarom is het voor ieder van ons van waarde om met hedendaagse kunst bezig te zijn. Creatief talent kan een belangrijke bijdrage leveren aan de maatschappij door op een andere manier naar de (ogenschijnlijke) werkelijkheid te kijken en door onverwachte ideeën de maatschappij te stimuleren. Veel creatieve talenten die hun opleiding aan de kunstacademie hebben afgerond, komen erachter dat het niet zo eenvoudig is om geld te verdienen in hun vak. Ze hebben vaak geen idee hoe ze het moeten aanpakken. Dit komt vooral doordat de opleidingen gericht zijn op de inhoud van het vak. Zo ontstaat er een
The Young and the Talented Emma van Drongelen
In september was er een actie voor mensen met een
3 - 25 september
stadspas, die wegens succes een aantal malen werd herhaald: men werd zondagochtend ontvangen met
In de natuur en het leven zelf is een continue strijd aan de
koffie en thee, om vervolgens te worden rondgeleid door
gang. Een gevecht om het bestaan. Tegenstellingen zoals
huis en tentoonstelling.
leven en dood, ontstaan en vergaan, eten en gegeten worden zijn aan de orde van de dag en vinden vaak op
Budget: " 300,-
eenzelfde moment plaats. De dualiteit die zich in de
Media: KunstBeeld, Het Parool, We Like Art (weblog)
natuur openbaart fascineert Emma van Drongelen. Haar
Aantal bezoekers: 526*
tekeningen leggen zowel de organische binnenkant als
* Dit aantal is exclusief de gezelschappen die vergaderden in de ruimtes gedurende de week. De expositie was alleen op zondag geopend voor publiek.
de visuele buitenkant bloot. Daarbij gebruikt ze elementen uit de natuur, legt ze verbanden en onderzoekt ze het complexe systeem van zowel de fysieke buitenwereld als de mentale binnenwereld. Zij verbleef in Nieuw Zeeland en op New Foundland in Canada, waar de ongerepte natuur haar inspireerde. Deze tekeningen van figuren en natuurlijke of organische structuren waren in september te zien op de verdieping van Huize Frankendael.
Emma van Drongelen, 2011 >
INTO THE GREEN
geuren van een Braziliaans getinte menukaart vulden het
8 oktober - 6 november
huis. Voor het eerst fungeerden ook de stijltuinen en het park als tentoonstellingsruimte. De tentoongestelde
Op initiatief van het Concertgebouw werd in oktober en
werken draaiden om duurzame productie, aandacht voor
november 2011 het Brasil Festival Amsterdam gehouden.
de leefomgeving en de (her)waardering van het
Frankendael Foundation was één van de participerende
alledaagse, het kleine of het gewone.
culturele instellingen en organiseerde samen met de Youth Food Movement INTO THE GREEN. Niet eerder
Kunstenaars: Alexandre da Cunha, Martina Florians,
gingen restaurant en tentoonstelling zo goed samen in
Renata de Andrade, het collectief Grondvormen, Coralie
Huize Frankendael. Het project bestond uit een
Vogelaar & Teun Castelein, Carlos Nader en Ernesto
tentoonstelling, een uitwisselingsprogramma met
Neto. Curator: Madelon van Schie.
excursies, Art Dinners, workshops voor jong en oud, een filmprogramma en smeedde banden tussen Nederland
Budget: 75.000
en Brazilië, kunst en eten, het alledaagse en
Media: Mister Motley, NRC Next en weblogs
duurzaamheid.
Aantal bezoekers: ca. 2300
Om de samenhang en de wisselwerking tussen de kunst en het gastronomische deel van het project te
Renata de Andrade, Wildgroei II, 2011 >
waarborgen werden de waarden van de Youth Food
Grondvormen, Nuovo mondo, 2011 >>
Movement als uitgantspunt genomen bij het selecteren
Alexandre da Cunha, 1345041010, 1741100709,
van de kunstenaars. Bloemen, planten, kruiden,
1105051010, 1707040609, 2009-2010. Courtesy
grondstoffen, gerecyclede producten en de intense
kunstenaar en Luisa Strina Gallery Sao Paulo >>>
8 to be 9 november 2011 /m rt
Kunstenaars uit Brazilië en Nederland zetten elk op eigen wijze aan tot het nadenken over een duurzame en bewuste omgang met onze leefomgeving en de (her)waardering van het alledaagse. Cunha telein ndre da a x le Teun Cas A : & s r r a a a a l n e og Kunste Coralie V ndrade eA Renata d rians Flo en Martina rondvorm G f ie t c Het colle to Ne Ernesto Frankendael Foundation Middenweg 72 Amsterdam www.frankendaelfoundation.nl
Advertentie Mister Motley, september 2011
Pablo León de la Barra/Centre for the Aesthetic Revolution
ok
INTO THE GREEN
The Young and the Talented Willem Sjoerd van Vliet
werden getoond op de beletage, terwijl boven het werk
13 november 2011 - 8 januari 2012
van Willem Sjoerd van Vliet te zien was. Frankendael fungeerde eind december als vertrek- en
De basis van het werk van Willem Sjoerd van Vliet zijn
eindpunt van Polderlicht@Home, samen met het CBK.
geometrische en ruimtelijke pentekeningen waarmee hij
Op een wandelroute tussen deze beide instellingen
transities van de computer naar het netvlies onderzoekt.
verwelkomden particulieren bezoekers in hun huizen,
In de boardroom hing een tiental tekeningen welke
waar lichtkunstwerken waren geïnstalleerd. Willem Sjoerd
tegelijkertijd de bouwstenen vormden voor een projectie
van Vliet tekende in de grote salon en gaf toelichting op
in de bovenste tuinkamer van Huize Frankendael. De
zijn werk.
projectie (ca. 8’) draaide in een loop en was aan het einde van de dag, wanneer de schemer inviel, tevens aan
Budget: " 2000,-
de buitenkant van het huis, in de tuin te bekijken. Met de
Media: Art/Platform, Dwarsweb, ArtFundum, Live Oost
projectie herdefiniëerde Van Vliet de ruimte en maakte hij
(weblogs)
de verhouding tussen de ruimte en de beschouwer
Aantal bezoekers: 469*
zichtbaar.
* Dit aantal is exclusief de gezelschappen die vergaderden in de ruimtes gedurende de week. De expositie was alleen op zondag geopend voor publiek.
Tijdens de tentoonstelling van Willem Sjoerd van Vliet opende Frankendael Foundation haar deuren in het kader van de RijksakademieOPEN2011, waarvoor de werken van Rijksakademie alumni Bas Louter, Sara Rajaei en Judith van IJken (onderdeel van THE KEYS, 2010)
Willem Sjoerd van Vliet, 2011 >
Organigram Frankendael Foundation 2011
Organigram 2011
BESTUUR DIRECTEUR (3 dagen)
Coordinator Huis
Rondleiders
(1dag)
(studenten kunstgesch.)
Techniek (vrijwilliger)
Suppoosten (vrijwilligers)
Curator (freelance)
Advies en reflectie (vrijwillig)
Colofon Amsterdam, April 2012 Tekst: Jacqueline Grandjean, Lisa Wiersma Vormgeving: Lisa Wiersma Fotografie Oh Crisis 2.0: Dave Sinai Fotografie Dennis Feddersen, Parasite #22, 2011 en INTO THE GREEN: Marjon Hoogervorst Frankendael Foundation Middenweg 72, Amsterdam www.frankendaelfoundation.nl
Op de voorkant: Ernesto Neto, Paff (turmeric), 1997, Caldic Collectie, Rotterdam
