1427ca landr24
Sjølin, pag 248 e.v.
De 24 landrechten. Overgenomen volgens de Fivelgoër versie. Deze is vrij kort, maar nog altijd langer dan de Latijnse tekst in H1. Zoals geconstateerd in de 17 keuren behoort dit stuk tot een complex. Ik neem aan dat de Latijnse tekst, de rondgestuurde versie is, of de vertaling ervan. De Fivelgoër tekst bezit slechts weinig toevoegingen, deze zijn cursief gezet. Men moet deze toevoegingen plaatsen na 1427 en voor 1448.Ook zijn de artikelen 15 en 16 verwisseld. Deze zijn hier weer in de volgorde gezet die de andere codeksen ook hebben. Omdat ik de Fivelgoër versie voor de originele houdt, denk ik dat, als het stuk is rondgestuurd, of als een stuk of als meerdere stukken, de copiën daarvan allemaal de verwisseling van keur 15 en 16 hebben. In het geval van meerdere copiën met dezelfde fout is het pecia systeem bebruikt. JUS TERRE PRIMUM. Thet forme londriucht is. Thetter alle monna lic inna sina gode sitte une birawat. hit ne se. Thet thi werna thrira. Thet hi nelle reka. ne riuchta ne deithingis bidda. sa ach hi on fer on sin goud. Hit ne se thet ma hine mithe tele. mith rede. and mit riuchta thinga thingade ther of brenge. Gef hi werne thria riuchtes thingis. and hi tha thria liudthing bi ur mode. and bi dulla stride ur sitte. ther him fon thes keninges halm beden sent to haldene. and hi nouder nelle dwan. iewa. ne riuchte.ut supra. sa mot hi onferd hebba ther er to sprec. hit ne se. thet thi other biade. There fior nedschinena hwelic. thet thi freia fresa. fon riuchta acht to duane. − Thiu furme thet him thi bonnere nen thing ne kethe. (nec in atrio nec in domo) − Thet other. thet him sin fiund thene wei mith wige. and mit wepene ur stode. − Thet tredde. Thet him wind une wad weter of nome. − Thet fiarde thet hi an sechte sa siake were. sa hi ne cuma ne machte Ther efter dwe hi alsa him sin asega dereme and dele to londriuchte. Thet other londriucht, hwersa thio moder hire kinder erve for kapat. iefta ur wixlat mith hire friunda rede. er thet kind ierich is. Alsa hit ierich is. likegere him thi kap sa hale hine. ne likigere him nout. sa fara hi on sin ayn erve. uter strid, and uter liudschelde. Sa hwasa thet kind bi fiuchte, iefta bi rawie. Up sine aina erve sa brecht .X. liud merk with tha liude. and thria pund withe thene frana. thet sen XXI scill. and alle tha liude achen him to helpane. and thi frana thet hit up sine erve bisette. ther hi bi riuchte achte. het ne se alsa fir. thet thio moder hit set iefta seld hebbe. iefta urwixlat. thruch thrira hand netha. Hwelic thet hiu him thes liwes machte mithe hilpa. − Thio forme ned. sa hwersa thet kind jung is fiterat and fensen nord ur hef. iefta suther ur berch. sa mot thio moder hire kindis erve setta and sella. and hire kind lesa. and thes liwes hilpa. − Thio other ned is. Jefter erga ier wert. and thi heta hungar ur thet lond fareth. and thet kind hunger stera wel. sa mot thio moder hire kindis erve setta an sella. an kapia hire kind ku and korn. therma him thet lif mithe be helpe. − Thio thredde ned is. Sa thet kind is stoc nakend. Jefta hus las. and thenna tio thiuster niwel and ned calda winter and thio longe thiusttre nacht on tha tunan hliet an sa faret allera monna hwelic. on sin hof an on sin hus. an on sine warme winclen. and thet wilde diar secht thera birge hli. and then hola bam. al ther hit sin lif one bi halde. Sa waynat an skriet thet unjerich kind an wepet thenne sine nakene lithe, and sin huslase, an sinne feder, ther him reda scholde. Withe then hunger, and then niwel kalda winter thet hi sa diape alsa dimme mith fior neilum is under eke,and under tha molda bi sleten, ns bi thacht. Sa mot thio moder hire kindis erve setta and sella. Ther umbe thet hiu ach ple, and plicht, alsa longe hit unjerich is, thet hit noder frost ne hunger ne in fangenscip ur fare. Thet thredde londriucht is. Jet thnen mon nort mon nimat, and hi uter londe flet wert, sa hwasa sin erve then a hwile kapat, sa hi thenne wither inlendis cume, sa fare hi uppa sin ayn. Sa hwasa hine bifiucht iefta birawie uppa
tha erve, sa brecht hi .X. liud merc witha liude, and thria pund with thene frana, thet is XXI schill thes keninges bon. Scrive alsa fort to betwe. Thet fiarde londriucht. feder jefta moder ther hira dochter an Flette gevet, sa jewat se hira ayn erve, sa hit of the liudgartha thenne lath werth, mit cap. Jefta mit wixle in anne otherne liudgarda. And hire brother thet redda welle, sa mot hiu hit halda mith twam ded ethum. Thet fifte kondriucht. Thet lond ther thu sokest to thisse monne, thet kapqt hi et ena Rumfaranda hi lette in ur berch sin ferech and sin fia, ther mithe hi mitha fia bede lif and sel, bi thio mot hit halda. Mith twam ded ethum binna there hammerke, uter strid. Hwan hi thor lang mit warada sitte. Thet sexte londriucht. Jefter twene broderan sen, and thi other wif nimt so weldegat him hira feder riucht swesdel, efter sina degum. Sa sin kind, sa sines kindis kind hine for liwat., sa thes kindes alder nout libbat, sa wele thet kind dela, ans sin fedria ne welle, quet thet hi ene kni niar se. Sa mot thet kid hit innia on thene liud garda twelfasum, mit achte feder magum, ns mith fior magum [..... ]. Jef him friunda berste, sa mot hise capia tha mon ther mith him swere, jef him sin fedria ur dera wille. Thet sogende londriucht is. Alder feders lawa and aldemoders lawa ans emes lawa, and ethelis lawa and thredzia lawa, tha achma to haldane, and ded uter strid mith XIJ monna with ethum. Thet achtende lond riucht is Sa hwersama benethe wirot up anne mon, ther nen dolch ne hebbe, andma queth, hi se mith bamum toslain, sa motma thes, XIJ untswera. Jefter dolch is. Andma thes jecht. And thes daddelis bi secht, sa mot thi erfnoma, sinne thredkning on leda mith .XIJ. Monna with ethum, sa achma hine to jeldan, thet is londriucht. Thet niogende londriucht is: Sa hwasa sie sinne friund bleda. Jefta belnda, ther him alsa sib, and alsa swes se, thet him se binna tha tredda kni. Jef hi ther lape, and hi sin soth fiuchte, dolch jefta daddel, jefte bete twa, sa bete hit thi, ther an sin soth fuchten se. Jef hi beta ne welle, sa swere thi other in tha withum, thet hit ne dede umbe aldne nicht, ne umbe nene seke, ne werra, thet hi him helpa wolt, sa bete hit thi ther an sin soth fuchten se. Thet tiande londriucht is. Sa hwersama benethe werpt uppa enes monne scalc. Sa mot thi hera und swera on tha withum. Jef thi scalc unt gunge mith ene hera yrsene. Thet alfte londriucht is. Sa hwersama benethe werpt up anne mon, fon herses howe jefta fon hrinders howrne, fon hundes tuscke, fon swines tute, fo hona etzel. Sa mot hi thes .XIJ. Unt swera. Andma ne ach him mar to fer drianne. Sa hwet thi tusc deth. Jefta horn. Jefta hoef. Jefta hona etzel. Jefta scalc. Jefta unjieriche kind. Jefta thes monnes wif. Jefta thi mon selva ur bec deth. Jef hit ontha witum bi weria wel, thet him were in un wille dede. And un welde dede. Sa schelma hit alle beta mith halvere bote, and nanne frethe tha liudum ne tha frana. Thet twelfte londriucht is. Sa hwasa otherum fare to huse and to howe. Mit ena up riuchta fona, ona liude worde, and onde frana bon., enes dom liachtes deys. Sa hwet hi ther fiucht in us hof, and in ur hus, thet scelma al beta mith twafaldre bote. And alle thet therma ut fiucht of ther ned were, thet scol alle e fretha wetha wesa and ebete, thes agunn him to hilpane tha liude, and thi frana, ther umbe thet him thi
haud lasa here to faren was. Thet trettenste londriucht is. Sa hwasa bifiuchte. jefta birawie, wida, jefta wesencline jefta walbaran, sa schelma thet alle twi bete and tha liudum thenen frethe bi .XIJ. Liud merkum, ans thria pund tha frana .XXJ. schill. Thes keningis bonnes, and allera dega hwelikis alsa longe sa hi mitha riuchta rawe sitte, sa jelde hi tha frana allera dega likes .XXJ. schill. Thruch thet thiu is thes keninges mundele. Thet fiortenste londriucht is.Sa hwasa otherum ene wepeldepene, jefta anne swarte sweng deth. Jefta thene mon unschildegis bint, sa is tha thera jha welikes bote .XV. enza, jefta fior asum to untswerena, and anne fia eth. 16 (= 15) Thet fiftenste londriucht is. Sa hwersa lawa lewet send ut ur tha sex honda, ans thera hondena ne is, feder ne moder, brother ne suster, kint ne kintskint, sa sent thet ene un wena lawa, sa dele hia tha friund, al be lika ther hia ewen swes se an kanya muge. 15 (=16) Thet sextenste londrucht is. Thet thio wide ne thet kind ne thoren onderdia umbe lond ne umbe letar, ne umbe nene meytele, er thet kind jerich is, elles schellense onderdia umbe alle sa hwet sama himman secht. 17. Thet sogentenste londriucht is. Sa hwersa thi mon otherum en goud an hond, an in helde, an in hude jeweth sa is thet riucht thet hit him weder up onderde, thes selva deys ther hit hebba welle. Hit ne se thettet him nime af thera thira aft neda. Ned raf. Ned brond. Nachte Thiuwethe. Jef thet is liud kuth and bur kuth, thet him sin goud untrawet se. Jefte for barnet se. Jefta un stellen se, sa thor thot hi him thet goud nout wither onderdia, thruch thet, thetter nen mon otheris goud farra ne mei an ple, an in plicht ne nima sar sin ayn. 18. Thet achtenste londriucht is. Hwersama tha monne bi tiegie thet hi wif a nede hebben nimen, sa jelde hise twede. Jef hi se jha schele. Jef hi ac bi seke sa unt swere hi .VIJ. in tha withum. Jef hi sikringe hine mith enen bereschinza kampa binna thrim ethum. 19. Thet niugentenste londriucht is. Hwersa thi mon in hereferth fiucht, sa bet hi tha monne twibete ans tha liudin thene frethe, and thria pund tha frana. 20 Thet twinthechste londriucht is. Jefter north man kumath and anne mon hendat, and bunden to tha skipe brengat, and hi mith himman in sine ayna londe to ene thorpe kumpt, an hi ther hus barnt ande a wif nede nimt, ande monslaith, ende hwet sa hi to ewela detht. Jef hi thenne un fliucht, jefta leszed wert, sa stant hi an liudworpena ware, an on tha bonnena thinge, ans sprecht ma him to thet hi alle ewela deda den hebbe, sa jecht hi thes alles, ans queth hi hebbe alsa den, end hine thor nen bote umbe jewa, ans ac nen frethe felle. Hwant hi dede tha wile alsa hi en skalc was, thi schalc solde dwan, alsa him sin hera bad, thruch thes liwes willa. 21. Thet en and twingiste londriucht is. Thet lond ther thu mi to sokest, and umbe to thinge brengest and bennest, thet lefde mi and min ethela min aldafeder, and min aldeother. Jef ic hia nomia scol sa nome ic se son, bi thio mot ic thet erve bi halda mit [ XIJ ] ded ethum uter strid. 22. Thet en and twingiste is etheles wives wetma, thet sen achte pund. [ ] And achte penningan.
Thet is londriucht, thet alle monna hwelic sines walde, alsa longe hit un vor wrocht hebbe. 23. Thet tria an twinticggiste lond riucht is. Sa hwasa ene frowa an berde bi fiuchte, binna there benena burch en lif of nimt jefta twa. Jef hise ja scel sa scol hi thet lif twi jelda jelda, and hire liudwerdene mith XIJ merkum fella, and tha liudum then frethe, and thria pund tha frana. Jef hi bi seke sa untswere hi .XIJ [ ] on tha withum, jef hi sikre him mit IX scherum, jefta meth ene bereskinza kampa, binna thrim ethmelum. 24. Thet fior an twintigiste londriucht is. Sa hwasa otherum fare nachtis to howe and to huse, mith enre gliander glede, and alle thet goud barnet, ther hi hevet an howe ans an huse on werum, and an werve. Jef hise jan schel, sa schol hi kuma to thera fior hernena hwelic, mith .X. merka wedde, enen dom witha liude to stondan, ns itta herth stede mith sinre haudlesene ans tha monna sin goud twi jelde jelda, alsa hit sine buran, jeftha sine umbe buran mith him on leda wellat. Jef hi biseke welle sa scol hi eth thera fior hernena hwelic an stride with stonde, and itta herth stedthe mithta fifta, thruch thet, thetma schol mord mith mord kela. VERTALING. Zie het andere stuk over de landrechten. ( = 1427delandrechtenca. ) Daar ook de Latijnse tekst. Volgt hier in copie. DE 24 LANDRECHTEN. Tekst naar de Hunsinger tekstuitgave. H2; Latijn. (Blauwe reeks) Interpunctie naar Von Richthofen: Vetus Jus Fresonicum. (In: Untersuchungen). 1. Hec est prima imperialis constitutio id est terre iustitia vel frisonum ius illud primum quod omnium hominum quilibet in suis bonis constat. Sine spolio nisi sit quod ter neget rectas allegationes. Tunc licitum est ei habere introitum vel in missionem qui prius convenit. Nisi sit quod ille prebeat illarum .iiij. or exceptionem vel nedskine quamlibet quam liber friso habet deiure facere. -Prima est quod ille bonnerus vel bedellus actionem non in duxit in atrio neque in domo. -Secunda quod infermus fuerit. -Tertia quod ipsi inimicus suus. Viam cum iuris et cum armis prohibuerit. -Quarta quod tempestas venti et inmeabilis aqua iter abstulerit. 2. Secunda constitutio est. Ubicumque illa mater filij sui predia vendiderit vel permutaverit cum suorum cognatorum consilio, antequam puer annos habet.Quando ille puer annos habet, si placuerit sibi venditio servet eam. Si minime placuerit, tunc transeat ipse super sua predia sine duello et sine populi debito. Qiusquis illum puerum in pugnaverit vel spoliaverit super suis predijs, tunc perdet ille vel frangit .x. marcas coram populo et tria talenta apud scultetum. Et xx.et unum solidum regij banni. Et universi populi debent illum iuvare et ille scultetus quod ille predijs consideat, que prius deiure habuit. Nisi ita sit, quod mater ea exposuerit, vel vendiderit vel permutaverit propter illas capitalium necessitatum quamlibet, quatinus ipsa super ea vitam conservaret. -Prima necessitas est. Ubicumque iuvenis puer captus et vinculatus fuerit ad septentrionem ultra occeanum. Vel in austrum ultra montes, tunc licet matri filij sui predia exponere, et vendere et filium suum redimere et consulere. -Secunda necessitas est. Si anni mali fuerint, et illa feruerida esuries per terram transeat et ille puer esurie mori debeat tunc licet illi matri sui filij predia exponere et vendere. Et comparere filio suo vaccam et annonam per que possit ei vitam servare. -Tertia est. Si puer ille est nudus et domus carens, et tunc illa tenebrosa nebula et frigidissima hiems in ortos et in sepes descendit, tunc transit quilibet omnium hominum in suam
curtem. Et in suam domum et in suam calidum thalamum. Et ille agreste animal querit montium refrigerium et illam cavam arborem, ubi suam vitam possit conservare. Tunc vagit et plora ille puer infra annos, et deplangit sua nuda menbra et sue domus carentiam et suum patrem qui ipsi consulere debuit contra esuriem et contra hiemis nivosum frigus. Quod ille tam profunde et tam obscure cum illis iiijor clavis est sub quercu et pulvere conclusus et coopertus. Tunc licet matri pueri predia vendere. Propterea quia ipsa debet habere providentiam and plicht quamdiu infra annos est. Quod nec in frigore nec in fame pertranseat. 3. Tertia constitutio est. Si virum quempiam normanni accipiunt et ille in exilium vel uterlondes ductus fuerit quisquis possesionem suam interim emat. Quando iterum in londes redierit, tunc transeat super proprium suum. Qiusquis eum impugnaverit vel spoliaverit, tunc perdet ille .x. marcas apud plebem et tria talenta coram sculteto quod unus et xx solidi regij banni. 4. Quarta constitutio est. Pater vel mater. Qui sui filie indotem dederint propria predia quando ea determinis suis traducta fuerint venditione vel permutatione inalios terre trminos et frater eius ea vendere volverit, tunc licet retinere ea cum duodecim ded iuramentis. 5. Quinta constitutio est. Possessionem quam tu queris ab isto viro comparavit iste ab uno romipeta. Ille duxit in ultra montem pecuniam et vitam, et salvavit cum illa pecunia vitam et animam. Propterea licet ei illam tenere cum duobos ded iuramentis sine duello. 6. Sexta constitutio est. Si duo fratres fuerint. Et alter uxorem duxerit tunc concedit eis eorum pater rectam hereditatis divisionem post suos dies. Si illius filius post,sive filij filius eum vixerit. Quando illius pueri (=pater) non vixerit tunc vult puer ille dividere et suus patruus non vult dicit quod ipse uno genu proximior sit, tunc licet ille puero intrare illius terre terminos videlicet liudgarda, cum .viij. et consanguineis patris et totidem cognatis matris. Quod si cognati defecerint sibi, tunc licet ei comparare viros qui cum eo iurent, si sibi suus patruus nocere volverit. 7. Septima constitutio est. Avi hereditas et avie avunculi et edeles et threggia debet vendicari cum dediuramentis. 8. Octava constitutio est. Ubicumque vindicta vel benethe iacitur super unum virum, nec est ibi vulnus et hoc dicitur quod cum fustibus sit cesus, tunc licet illam evadere cum xij. iuramentis. Si ibi vulnus est, et illud confitetur et demorte inficiatur, tunc licet heredi suum tertij gradus cognatum inducere et sic debet habere satisfactionem. 9. Nona constitutio est. Qiusquis viderit cognato suo sanguinis effusionem inferri, vel cecari, qui sibi sit ita propinquus quod sibi sit infra tertium genu, si accurrerit et in sua causa fecerit vulnus, aut letum, aut ambo duo, tunc reddat ille, in cuius causa pugnatum est. Quod reddere nolverit tunc iuret ille alter in reliquiis, quod ipse non fecerit propter antiquum odium. Nec propter ullam causam, nisi quod ipsum defendere volverit; sic solvat ipse, in cuius causa pugnatum fuerit. 10. Decima constitutio est. Sicubi vindicta iacitur super unius viri servum iacitur, tunc licet domino iurare cum uno with iuramento. Vel ille servus calcet candidata ferra. 11. Undecima constitutio est. Sicubi vindicta iacitur super unum virum, de equi ungula vel pecoris cornu, de canis dente et de porci fulmine, vel de galli aculeo; tunc licet xij iuramentis abiurare, et non debet in eum deiure plus promoveri. 12. Duodecima constitutio est. Si quid dens fecerit vel cornu, seu ungula, vel galli agulies seu servus vel infans infra annos vel viri uxor, vel vir ipse post tergum fecerit. Si id in reliquiis verificare volverit quod ipsi hoc fecerit involuntarium factum et unweld, tunc debet id totum emendari cum dimidia emenda. Nulla pena pacis debetur populo nec sculto. (12) Siquis alteri perrexerit ad atrium et ad domum cum erecto vexillo sine plebis verbo et sine
sculteti banno, una clara die, si quid ibi pugnaverit in curtem, aut intro domum, hoc debet totum emendari cum duplici emenda; et totum quod ibi pugnatur de necessaria defensione debet esse sine pace et sine emenda. Ad id debent iurare populi et skultetus, propterea quia ad ipsum capite carens exercitus venit. 13. Tertiadecima constitutio est. Siquis in pugnaverit vel spoliaverit viduas vel orphanos seu orbes, tunc debet id emendari duplici emenda, et plebi pax secundum duas liudmerkas; tria talenta sculteto, que sunt unus et xx. Solidi, regij banni et omnibus diebus quibus ille cum iniusto spolio subsistit, dabit sculteto singulos diebus unum et xx. Solidos, propterea quod ipsa sit de regis mundiburdio. 14. Quartadecima constitutio est. Quisquis alteri sub mesionem id est wapeldepene, vel unam perfusionem, id est suartnesueng, fecerit, vel quamquam virum sine culpa vinculaverit; tunc est horum singulorum emenda xv.( ) vel iiij. abiurare et unum fia iuramentum. 15. Quintadecima constitutio est. Sicubi hereditas relicta fuerit extra illas sex manus et illarum nulla est, pater nec mater, frater nec soror, nec filius nec filii filius; tunc est illa in opinata hereditas et dividant eam cognati. Similiter sicut ipsi sunt cognati. 16. Sextadecima constitutio est. Quod nec viduam nec infantem oportet respondere pro terra, nec pro servis letari, nec pro meitele id est consolatione pauperum cognatorum, prius quam infans est in annis. Alias debent respondere ad quelibet que ad eos queruntur. 17. Septima decima constitutio est. Quisquis vir unam rem in manus aut depositum dederit, tunc id est iustum, quod illi id representent illo ipso die, quo id habere volverit; nisi illa abstulerit ei trium necessitatum quelibet, videlicet violenta rapina, ( ), sive nocturnum furtum. Si illud est notum plebi, et civibus sit notorium, quod ipsi de suis bonis abreptum, vel excusum, vel nocte furtim ablatum sit: tunc non opportet ipsum rem ipsam presentare, propterea quod nullus hominum alterius rem ultra in suam custodiam accipere potest, quam suam proprium rem. 18. Octavadecima constitutio est. Ubicumque alicui viro inponitur, quod ipse feminam oppresserit, tunc ipse reddat duplum compositionis sue, si debet fateri; quod si inficiatur, abiuret per octo iuramenta in reliquiis. 19. Nonadecima constitutio est. Si vir pugnat in exercitus pace, tunc emendat ille vero duplici emenda, et plebi pacem et tria talenta sculteto. 20. Vicesima constitutio est. Si quemquam Normanni accipiunt et extra terminum ferunt, et illi eum reducunt, et quod ipse ad quemlibet villam veniens domos combusserit et viros occiderit et alios vinculaverit; quicquid ipse malefacit, quando ipse inde aufugit vel redemptus fuerit, tunc stat ille inpopuli cetu et bannito placito, et dicitur ad eum, quod omnia illa mala fecit; tunc confitetetur ille omnia, et dicit quod sic fecit, et quod non oportet eum emendam dare neque pacem implere, propterea quod ipse ea fecit quando servus fuit; et servus debuit facere sicut ei dominus suus precipit, propter vite voluntatem. 21. Vicesima prima constitutio est. Istam hereditatem quam tu ame queris, et propter quam me ad placitum traxisti et bannisti, illam reliquid michi meus proavus et meus avus et mea avia. Si ego eam nominare debeo, tunc nomino eam mox, propterea licet michi illam cum dediura-mentis retinere, sine duello cum xij viris in reliquiis iuramentis. 22. Vicesima secunda constitutio est. Nobilis femine wethma sunt viij talenta et viij uncie et viij denarij. 23. Vicesima quarte constititio est. Quisquis unam matronam inpregnatam inpugnaverit, infra illam
osseam urbem unam vitam aufert vel duas; si debet fateri, tunc debet ille vitam duplici emenda emendare, et illi matrone liudwerdene. 24. Vicesima quarta constitutio est. Quisquis ad altum perrexit nocte in curtem vel ad domum cum uno candenti carbone, et res sue exuruntur quas habet in curte vel in domo, in possessione et in fundo, si debet fateri, tunc debet venire ad quator angulorum quoslibet cum .x. marcarum vadio in gratiam coram plebe, et in laris domo, cum sui capitis redemptione. Et illi viro bone sua duplici emenda emendare, quemadmodum ea sui cives vel ulteriores vicini cum ipso affirmare volverint. Quod si inficiatur, tunc ille ad iiijor angulorum quoslibet in duello resistere. Et in laris loco cum quinto, quia mortale factum debet mortale pena refrigerari. Ubicumque femina rapta accipitur et ipsa deprehenditur infra domum et infra limen et ipsa inde extrahitur cum plebis coactione et skulteti banno flens et clamans, tunc non oportet iuramenta prebere. Quisquis alterius viri rem furatur in obscura nocte infra domum et infra limen, et illa deprehensa fuerit in ipsius manu tunc non potest facti ulla iuramenta prebere, quia notorius fur non potest culpabiliorum publicare. Ubicumque unus vir contra unum alium pugnat uno claro die cum gladio et cum lancea, id est cum egge et orde, id est et cum ipsius manibus in tantum; pugnat quod ipse illius vitam aufret vel suorum sex menbrorum unum, et illud ad terram cecidit et inde vadit cum sanguinolentis armis, tunc non potest illius facti iuramenta prebere. VERTALING. 1. Dit is de eerste keizerlijke bepaling; dat wil zeggen het eerste landrecht oftewel het eerste friese recht: dat is, dat een een ieder zijn goederen kan bezitten zonder dat het hem kan worden afgenomen, tenzij hij zich driemaal onttrekt aan een gerechtelijke oproep. Toch moet hem toegang tot het recht worden gegeven of geboden, zoals hier is bepaald, wanneer het hem na de aanzegging onmogelijk is geweest in 4 noodgevallen of needskine die iedere Fries [kan hebben] om naar de rechtszitting te komen. De eerste is dat de gerechtelijke aanzegger of de deurwaarder (pedel) zich niet op zijn erf heeft vervoegd, of zich te zijnen huize heeft gemeld. Ten tweede dat hij ziek is geworden. Ten derde dat zijn vijand hem met bewapende manschappen hem de weg versperde. Ten vierde dat zware storm en manshoge vloedgolven zijn reis verhinderden. 2. De tweede bepaling is: wanneer een moeder gronden van haar zoon verkoopt of verruilt op advies van haar verwanten, voordat het kind meerderjarig is, en wanneer het eenmaal meerderjarig is, de koop hem goeddunkt, dan kan hij het houden, zint het hem niet, dan kan hij zijn gronden terugnemen, zonder rechtszaak en zonder er kosten aan te hebben. Wie zich tegen het kind verzet, of hem het recht op zijn grond onthoudt, die verliest of verbeurt in eigen persoon 10 mark aan het volk. En drie pond aan de voorzitter van het gerecht, oftewel 21 schellingen, volgens keizerlijk bevel. En het hele volk zal hem helpen evenals de rechter die toen op die gronden toezag, die hij tevoren rechtens hoorde te bezitten, maar alleen niet in die gevallen, wanneer de moeder verklaart, dat zij de goederen verkocht of verruild had wegens de hierna te noemen gevallen van levensreddende noodzaak, die hoe dan ook, nu eenmaal het leven zelf redden. De eerste noodzaak is: wanneer een jongeling wordt gegrepen en gevankelijk over zee naar het noorden wordt weggevoerd, of naar het zuiden over de heuvels, dan kan de moeder de gronden van haar zoon aanbieden en verkopen om haar zoon te bevrijden en diens leven te behouden. De tweede noodzaak is: zoals het met dieren gaat, wanneer een knagende honger in het land heerst en het kind van honger zou sterven, dan staat het een moeder vrij de landerijen van haar zoon
aan te bieden en te verkopen, en voor haar zoon koeien en graan aan te schaffen, die hem het leven kunnen redden. De derde is: als het kind naakt is en geen huis heeft, en de donkere lucht en de bitterkoude winters in het land heersen die alles in hun greep houden, die een ieder bij huis of binnen houdt, in zijn verwarmde kamer, zoals de wilde dieren in de bergen beschutting zoeken en (=of) in de holtes van bomen, waar ze in leven trachten te blijven; dan schreit en huilt het minderjarige kind, en klaagt dat hij naakt van leden is, en dat hij geen huis heeft, en dat zijn vader die hem zou moeten bijstaan tegen de honger en tegen de koude winter nevelen, diep in de duistere aarde begraven ligt, in een eiken kist die met vier nagels is gesloten. Dan mag de moeder de vastigheden van het kind verkopen, omdat zij de verantwoordelijkheid en de plicht heeft, zolang het minderjarig is, dat het noch door de honger noch in gevangenschap zal sterven. 3. De derde bepaling is. Wanneer iemand onverhoopt door de kapers op de Noordzee wordt gegrepen en in den vreemde of buitenlands wordt gevoerd, en wie in de tussentijd zijn goederen ook beheert, wanneer diegene in het land terugkeert, kan hij zijn eigendom weer aanvaarden. Al wie hem wil keren met wapens of hem berooft van zijn eigendom, verliest tien mark aan het volk en drie pond of 21 schellingen aan het hoofd van de rechtbank, volgens de koninklijke verordening. 4. Dit is de vierde bepaling. Als een vader en moeder hun dochter gronden meegeven als bruidsschat, en wanneer zij, nadat zij in de andere familie is opgenomen, (de goederen) binnen die familie wil verkopen of aanbieden, en haar broer het om die reden het zelf wil verkopen, dan kan zij haar eigendomsrecht aantonen door twaalf eden.<En kan ze het vervolgens verkopen>. 5. De vijfde bepaling is. Het bezit wat U eist van deze man, is afkomstig van een pelgrim die naar Rome is. Hij hij nam het geld contant mee over de bergen en redde daarmee zijn leven en zijn ziel. Zodoende kan de aangesproken man het aan zich houden met twee eedgenoten. 6. De zesde bepaling is. In het geval dat er twee broers zijn en de ene neemt een vrouw, dan geeft zijn vader hem zijn rechte erfdeel na zijn dood. Als deze zoon of de zonen van de zoon hem (de broer) overleven, terwijl hun vader niet meer leeft, en het kind wil delen en zijn oom niet, omdat hij geen verwant in de eerste graad is, dan kan dit kind in het bezit komen, van zijn familiebezit, met acht verwanten van zijn vader en evenveel van moederszijde. Wanneer er nu te weinig verwanten zijn te vinden , dan is het hem toegestaan mannen te nemen die met hem zweren, wanneer zijn oom hem schade wil berokkenen. 7. De zevende bepaling is. Nalatenschappen van grootouders en oudooms en van edelen en derde graads nalatenschappen dienen met (12) eden te worden aanvaard. 8. De achtste bepaling is. Waar een aanklacht wordt ingediend wegens verdenking van moord betreffende iemand, die geen (zichtbare) wonden heeft, en waarvan gezegd wordt dat dit met stokken is gebeurd, kan (de beklaagde) eraan ontkomen door met twaalf man te zweren.
. Is er een wonde en wordt het erkend, dat deze tot de dood geleid heeft, dan kunnen zijn erfgenamen tot in de derde graad worden aangesproken om het zoengeld bijeen te brengen. 9. De negende bepaling is. Wie ziet dat een van zijn verwanten bloedend verwond raakt of de ogen zullen worden uitgestoken, kan wanneer hij bij het gebeurde aanwezig is en binnen de derde graad valt, zich naar voren dringen en als hij in dit geval (anderen) verwondt of doodt, of beiden, dan zal hij betalen wie hij in dat geval gewond heeft. Als hij ontkent en de boete niet wil betalen, kan hij daarentegen op de relieken zweren, dat hij dit niet heeft gedaan vanwege een langer bestaande haat, noch vanwege een oude kwestie, maar dat hij [zijn verwant] wilde verdedigen, dan zal diegene betalen, in wiens belang hij optrad. 10. De tiende bepaling is. Wanneer iemand een lijfeigene aanklaagt voor moord, dan kan zijn heer hem met een medezweerder hem vrijpleiten, of de lijfeigene moet (zijn onschuld bewijzen) door een
gloeiend hoefijzer weg te dragen. 11. De elfde bepaling is. Als er een klacht wordt ingebracht tegen iemand die schuld zou hebben aan doodslag door paardehoeven, of door de horens van vee, door een hondebeet, door de slagtand van een zwijn, of de sporen van een haan, dan kan deze zich met twaalf eden vrijpleiten, en men kan hem verder niet aanspreken. Alles wat door tanden wordt veroorzaakt, of door horens of door nagels, of door hanesporen, en ook wat door een lijfeigene of een minderjarig kind of de vrouw des huizes, of wanneer iets achter iemands rug geschiedt, juist als hij zich van het schouwspel afwendt, en wat dus buiten zijn wil en macht geschiedt, dat alles zal geboet worden met een halve boete zonder dat [hij] vredesgeld aan het volk, of aan de schout schuldig is. 12. De twaalfde bepaling is. Wie een ander oproept om op klaarlichte dag met geheven vaandel op te trekken naar andermans huis en erf, zonder de uitspraak van het volk en de bevestiging door de voorzitter van het gerecht en wanneer hij op het erf en in het huis gevechten levert, zal hij alles dubbel boeten, en alles wat noodzakelijk was om tegenstand te bieden, daarvan zal men geen vredesgeld hoeven te betalen en zal ook niet worden beboet. Hier dienen het volk en de schout eendrachtig te zijn omdat deze [dader] maar al te graag een oproerkraaier te hulp kwam. 13. De dertiende bepaling is. Wie weduwen of wezen, of kinderen zonder ouders aanvalt of berooft, moet daarvoor dubbel boeten, en voor de inbreuk op de vrede onder het volk twee liudmarken, en drie pond aan het hoofd van de rechtbank, dat zijn 21 schellingen volgens koninklijk voorschrift. En voor iedere dag dat hij in het bezit van het geroofde blijft, zal hij het hoofd van de rechtbank telkens 21 schellingen schuldig zijn, omdat deze personen onder bescherming van de koning staan. 14. De veertiende bepaling is. Wie een ander onder water duwt, geheten waterdompeling, of [die een ander] met drabbig vocht of gier natgooit, wat zwarte zweng wordt genoemd, of wanneer iemand zonder dat hij daar schuld aan heeft, wordt gekneveld, dan is diegene voor ieder uur 5 onzen schuldig. Hij kan zich vrij zweren, met vier medezweerders, en met een eed op zijn bezit. 15. De vijftiende bepaling is. Als ergens een erfenis komt te vererven buiten de zes handen en daarvan blijkt niemand in leven, vader noch moeder, broer noch zuster, zoons noch kleinzoons, dan zal deze onverwachte erfenis worden verdeeld tussen de verwanten, naar de graad waarin zij familie zijn. 16. De zestiende bepaling is. Dat een weduwe noch een kind voor het landsgerecht hoeven te verschijnen: voor feiten die door horigen begaan zijn en evenmin voor een aandeel in een opgelegde boete, wat wil zeggen dat mededogen met arme verwanten <wordt gevraagd> zolang het kind minderjarig is; verder dienen ze voor alle aanklachten te verschijnen, die (de rechtbank) tot hun richt. 17. De zeventiende bepaling is. Wanneer iemand iets aan een ander in bewaring geeft, dan is het recht, dat hij het teruggeeft op dezelfde dag dat hem dat gevraagd wordt; tenzij hij het kwijtgeraakt is vanwege drie onvoorziene omstandigheden: door roof met geweld; door brandstichting en door nachtelijke diefstal. Als het onder het volk bekend is en algemeen aangenomen wordt, dat deze zijn goed is ontstolen, dan wel verbrand, dan wel bij een nachtelijke inbraak verdwenen is, hoeft hij die zaak niet niet terug te geven; [en wel] daarom, dat niemand beter op goed dat hij van anderen in bewaring heeft, hoeft te passen, dan op zijn eigen goed. 18. De achttiende bepaling is. Wanneer iemand ervan wordt beschuldigd een vrouw te hebben overweldigd, dan is hij een dubbele boete schuldig als hij moet bekennen; als hij ontkent, kan hij met acht eedhelpers op de relikwieën zweren. 19. De negentiende bepaling is. Wie [onderlinge] gevechten uitlokt in een door het gerecht opgeroepen groep volk om de vrede te herstellen, moet een dubbele boete betalen en aan het volk het zoen- of
vredesgeld en drie pond aan het hoofd van het gerecht. 20. De twintigste bepaling is. Wanneer iemand door de kapers op de Noordzee gevangen wordt genomen en wordt weggevoerd uit het land, en daarna terugkomt in welke plaats ook en daar huizen in brand steekt, mensen doodt, en anderen als gevangenen vastbindt; al wie dit misdoet, (mag) als hij ontvlucht of als hij vrijgekocht wordt, in de algemene bijeenkomst van het land op de aangezegde rechtdag, waar hem alles wat hij misdaan heeft wordt verweten, alles bekennen, [want het is regel dat] hij mag zeggen dat, wat hij toen deed, dat hij daar geen boete voor hoeft te betalen, noch vredesgeld, omdat hij dit deed omdat hij in hun macht was, en een slaaf dient te doen wat zijn meester hem beveelt om zijn leven te behouden 21. De eenentwintigste bepaling is. Deze erfenis, waarvoor jij me voor het gerecht wilt dagen, en die jij gerechtelijk toegewezen wilt hebben, zijn aan mij gekomen via mijn overgrootvader, mijn grootvader en mijn grootmoeder. Als ik ze moet noemen, zal ik ze nu noemen, omdat ik de erfenis kan behouden met eden voor het gerecht, zonder tweekamp en zonder 12 eden op de relikwieën. 22. De tweeëntwintigste bepaling is. Een edelvrouw, die weduwe is geworden en niet wil hertrouwen, kan haar goederen en haar erfdeel aanvaarden, zonder daar meer voor te betalen dan 8 pond, 8 ons en 8 penningen. 23. De drieëntwintigste bepaling is. Wie een zwangere vrouw aanvalt en een of twee levens in haar lichaam doodt, zal moeten boeten, voor elk leven dubbel en voor de vrouw het weergeld. 24. De vierentwintigste bepaling is. Wie in de nacht een andermans huis en erf overvalt met een brandende fakkel en alle zaken in brand steekt (de inwoner) die op dat erf en in het huis stonden, in bezit of in beheer; moet zijn schuld belijden door op alle vier hoeken van het huis tien mark als onderpand te zetten voor het volk. En op de plaats van de haard zijn hoofdgeld, en de goederen van de gedupeerde zal hij dubbel vergoeden, hoe veel van zijn onderdanen of verder weg wonenden dit ook met hem zouden willen bevestigen , Als hij ontkent, dan moet hij voor elk van de vier hoeken [tegelijkertijd] met een strijder vechten en met een vijfde vanwege de haardplaats , want wie moord begaat, moet de doodstraf als een verademing ondergaan. wanneer een geschaakte vrouw wordt vastgehouden in en huis wordt opgesloten en niet buiten [kan] komen en zichzelf bevrijdt met hulp van het volk na een uitspraak van de eerste rechter, en zijn stilzwijgende hulp, is de ontvoerder niet toegestaan te zweren. Wie van iemand bij nacht en ontij in iemand huis zonder braak, en dan gegrepen wordt met het gestolene in zijn handen is niet toegestaan te zweren, want een openlijke diefstal kan door zweren niet ongedaan worden gemaakt. Wanneer iemand op klaarlichte dag met een ander vecht met zwaard en speer, of met egge en orde of met blote hand, vecht deze zodanig tot hij het leven laat of een van zijn zes ledematen verliest, en ter aarde stort, en daarna wordt weggedragen met bebloede wapens [of handen][Het] is [zo iemand] daarna niet toegestaan te zweren.
