Terug naar uitgever-boekverkoper? Een literatuur- en praktijkonderzoek naar de rol van de uitgeverij in het negentiende-eeuwse en het hedendaagse literaire veld
Eva Louise van Wijk 6162967
[email protected] Prof. dr. J. Boter Prof. dr. E.A. Kuitert Masterscriptie Master Redacteur/editor Universiteit van Amsterdam, Faculteit der Geesteswetenschappen 20 ects januari 2011
2
Inhoud 1.
2.
3.
Inleiding...........................................................................................................................5 1.1 Aanleiding tot het onderzoek naar de scheiding tussen uitgeverij en boekwinkel .......... 5 1.2
Probleemstelling: wordt de uitgever weer uitgever-boekverkoper?................................ 6
1.3
Hoofdvraag en deelvragen ................................................................................................ 7
1.4
Wetenschappelijke en maatschappelijke relevantie ......................................................... 9
1.5
Opzet van de scriptie ......................................................................................................... 9
Theoretisch en historisch kader ...................................................................................... 11 2.1 Het literaire veld .............................................................................................................. 11 2.2
Achtergrondschets van de historische situatie in het Nederlandse boekbedrijf ............ 14
2.3
Het literaire veld en de rol van de uitgeverij-boekwinkel in het boekbedrijf tussen 1450 en 1800 ............................................................................................................................ 14
Methoden...................................................................................................................... 19 3.1 Methode van literatuuronderzoek .................................................................................. 19 3.2
4.
5.
Methode van praktijkonderzoek ..................................................................................... 20
De scheiding tussen uitgever en boekverkoper ............................................................... 25 4.1 Technologische ontwikkelingen ...................................................................................... 25 4.2
Verbeterde transport- en communicatiemiddelen ......................................................... 28
4.3
Afschaffing van de gilden................................................................................................. 30
4.4
De Franse overheersing ................................................................................................... 32
4.5
Oprichting van nieuwe verenigingen............................................................................... 33
4.6
Het ontstaan van een andere handelsvorm .................................................................... 35
4.7
Oprichting van het Bestelhuis.......................................................................................... 37
4.8
Bevolkingsgroei en groei van het lezerspubliek .............................................................. 39
4.9
Conclusie .......................................................................................................................... 40
Praktijkonderzoek naar webwinkels bij uitgeverijen ....................................................... 42 5.1 Vragen over de vorm van de bestelmogelijkheid ............................................................ 43 5.2
Negentiende-eeuwse ontwikkelingen vertaald naar het nu ........................................... 47
5.2.1
Open vraag naar ontwikkelingen ........................................................................................ 47
5.2.2
Ontwikkelingen met betrekking tot de afzetmarkt en de handelssituatie ......................... 50
5.3
Verschuivingen in de rollen van uitgever en boekverkoper? .......................................... 53 3
5.4 6.
Conclusie .......................................................................................................................... 58
Conclusie ....................................................................................................................... 61 6.1 Negentiende-eeuwse en hedendaagse ontwikkelingen vergeleken .............................. 61 6.2
De invloed van webwinkels van uitgevers op de rollen van uitgeverij en boekwinkel ... 64
6.3
Tekortkomingen van het onderzoek en suggesties voor vervolgonderzoek .................. 67
Literatuur ............................................................................................................................. 69 Bijlage 1 – Vragenlijst............................................................................................................ 75 Bijlage 2 – Uitgeverij Ailantus................................................................................................ 78 Bijlage 3 – Uitgeverij Augustus .............................................................................................. 88 Bijlage 4 – Menken Kasander & Wigman Uitgevers................................................................ 95 Bijlage 5 – Uitgeverij Passage .............................................................................................. 101 Bijlage 6 – Ambo|Anthos .................................................................................................... 112 Bijlage 7 – Uitgeverij Cossee................................................................................................ 118 Bijlage 8 – Uitgeverij De Harmonie ...................................................................................... 122 Bijlage 9 – Uitgeverij Tournesol ........................................................................................... 125 Bijlage 10 – Uitgeverij van Gennep ...................................................................................... 127 Bijlage 11 – NDC|VBK (1) .................................................................................................... 130 Bijlage 12 – NDC|VBK (2) .................................................................................................... 138
4
1. Inleiding 1.1 Aanleiding tot het onderzoek naar de scheiding tussen uitgeverij en boekwinkel Het verkopen van boeken is niet langer voorbehouden aan de boekhandel: uitgevers hebben ontdekt dat ze via internet het volle pond kunnen vangen voor hun boeken en zo hun longtail vergroten. De consument weet hen intussen ook te vinden, want boeken die niet in de winkel liggen, vind je op internet (Boekblad 14, 2008).
Bovenstaand citaat vormde de intro van het artikel ‘Verkoopsite uitgeverij bijt boekhandelsverkoop nog niet’. In dit artikel wordt de ontwikkeling beschreven dat steeds meer uitgeverijen via internet de consument proberen te bereiken. Sommige uitgeverijen zetten op hun website een link naar een internetboekhandel, andere bieden hun titels aan in webwinkels die zijn opgezet door verschillende uitgeverijen en weer andere openen hun eigen webwinkel (Boekblad 14, 2008). Nu, ruim twee jaar na het verschijnen van het artikel, lijkt de laatstgenoemde mogelijkheid een trend te zijn geworden: steeds meer literaire uitgeverijen 1 openen een eigen webwinkel. Een willekeurige zoektocht op internet toonde aan dat deze online verkoopkanalen op allerlei manieren vormgegeven kunnen worden. Zo is het op de website van Ambo│Anthos niet mogelijk om boeken te bestellen bij de uitgeverij zelf. Bij de informatie over de uitgaven staat wel een knop ‘bestellen’, maar als de bezoeker die aanklikt wordt hij doorgelinkt naar de titel op de website van bol.com. De websites van Uitgeverij Augustus en van Nieuw Amsterdam bieden de mogelijkheid om alle leverbare titels van de eigen uitgeverij te bestellen. Deze uitgeverijen zorgen zelf voor de afhandeling van de bestellingen. Uitgeverij Athenaeum – Polak & Van Gennep en De Bezige Bij hebben een webwinkel waarin niet alleen leverbare titels uit de eigen fondsen besteld kunnen worden, maar ook titels van andere uitgeverijen, zelfs van uitgeverijen die zich buiten het WPG-concern bevinden.2 Door het opzetten van een eigen webwinkel passeert de uitgeverij de tussenhandel. De consument kan immers direct bij de uitgeverij terecht om een boek te bestellen en heeft hiervoor de boekwinkel niet meer nodig. Het omzeilen van de boekhandel heeft voor de uitgeverij in ieder geval één groot voordeel: doorgaans geeft de uitgeverij de boekhandel ongeveer veertig procent korting op de winkelprijs van een
1
In deze scriptie bestudeer ik de invloed van webwinkels van uitgeverijen op de rollen van de uitgeverij en de boekhandel in het literaire veld. Ik beperk mij hiermee dus tot literaire uitgeverijen. Vanaf hier verwijst het woord uitgeverij naar een literaire uitgeverij, tenzij anders is aangegeven. 2 Geraadpleegde websites: www.amboanthos.nl, www.augustus.nl, www.nieuwamsterdam.nl, www.uitgeverijathenaeum.nl en www.debezigebij.nl (11 mei 2010).
5
boek. Deze korting hoeft zij niet te verlenen als zij zélf de boeken verkoopt. Door de wet op de vaste boekenprijs biedt de uitgeverij een boek voor dezelfde prijs aan als de boekhandel, waardoor de uitgeverij dus het volle pond opstrijkt. Reden genoeg om als uitgever de rol van de boekhandelaar over te nemen?
1.2 Probleemstelling: wordt de uitgever weer uitgever-boekverkoper? De situatie die in paragraaf 1.1 is geschetst doet sterk denken aan vroeger, aan de tijd dat een uitgever vaak ook boekverkoper was. Net na de uitvinding van de boekdrukkunst was het uitgeven van boeken een taak van de drukker. Vanaf de tweede helft van de zestiende eeuw wordt uitgeven steeds vaker een taak van de boekhandelaar (Van der Meulen, 1897: 4). Tot in de negentiende eeuw is het gebruikelijk dat een boekverkoper tevens uitgever is en een uitgever tevens boekverkoper (Van Delft & De Wolf, 2003: 157). Is het mogelijk dat het internet ervoor zorgt dat men terugkeert naar oude tijden? Het internet maakt het de uitgever mogelijk de lijn tussen hem en de consument aanzienlijk in te korten. De inburgering van dit medium en, de laatste jaren, de opkomst van het e-book lijken grote mogelijkheden te bieden aan uitgeverijen om dichter bij de lezers te komen. Als boeken slechts digitale bestanden zijn die via het internet kunnen worden verkocht en gekocht, waarom zou er dan een boekhandel tussen de uitgeverij en de lezer moeten zitten? Leiden deze ontwikkelingen tot een herhaling van de geschiedenis? Wordt de uitgever weer uitgever-boekverkoper? De vraag of het internet van invloed is op de rol van de uitgeverij in het literaire veld is niet nieuw. Al in 2003 stelt Van Engen vast dat de digitalisering voor de uitgeverij en de boekhandel vooral gevolgen heeft voor de productie en distributie van literatuur. Zo krijgt het boek nieuwe verschijningsvormen (e-book) en kan er eenvoudig op vraag geproduceerd worden (printing on demand), doordat de inhoud van boeken digitaal kan worden opgeslagen. Daarnaast kan de afzet veranderen: boeken kunnen niet alleen via inloopboekhandels en boekenclubs gekocht worden, maar ook via de internetboekhandel. De uitgeverij kan hierdoor de rol van boekhandel op zich nemen door zelf een internetboekhandel te koppelen aan haar website, wat in 2003 al door sommige uitgeverijen wordt gedaan (Van Engen, 2003: 385-386). Ook Asscher (2009: 83) benoemt de mogelijkheden voor de uitgeverij die het internet met zich meebrengt. Hij stelt dat de technologische vernieuwingen van tegenwoordig ervoor zouden kunnen zorgen dat de uitgever weer uitgever-boekhandelaar wordt. Alhoewel de vraag over de invloed van het internet op de rol van de uitgeverij dus al een aantal jaar bestaat, is er nog geen bevredigend antwoord gegeven. Dit is niet zo gek, aangezien de vraag een
6
voorspellend antwoord behoeft – en wie kan met zekerheid zeggen wat er in de toekomst gebeurt? De probleemstelling die de vraag met zich meebrengt blijft desalniettemin interessant: worden de taken uitgeven en verkopen binnenkort weer de verantwoordelijkheid van één instantie? En zo ja, kan er dan wat geleerd worden van het verleden – de uitgeverij en boekwinkel zijn immers in de negentiende eeuw twee gescheiden zaken geworden?
1.3 Hoofdvraag en deelvragen Om de probleemstelling te kunnen onderzoeken wordt in deze paragraaf allereerst een hoofdvraag opgesteld. Vervolgens worden vier deelvragen geformuleerd, aan de hand waarvan het onderzoek naar het antwoord op de hoofdvraag gestructureerd kan verlopen. Hoofdvraag De probleemstelling uit paragraaf 1.2 is verwoord in de volgende hoofdvraag: In hoeverre draaien uitgeverijen met een eigen webwinkel de scheiding tussen uitgever en boekverkoper die zich in de negentiende eeuw heeft voorgedaan terug en wat betekent dit voor de rol van de uitgeverij in het literaire veld? Deelvragen Het onderzoek naar het antwoord op de hoofdvraag wordt gestructureerd door een aantal deelvragen. Allereerst is er onderzoek nodig naar de historische situatie: welke rol speelde de uitgeverij tussen 1450 en 1800 in het boekbedrijf en waarom? Vervolgens is het noodzakelijk onderzoek te doen naar de situatie in de negentiende eeuw, de eeuw waarin de beroepen uitgever en boekverkoper zich van elkaar scheidden. Door te achterhalen wat de redenen voor deze scheiding waren, kan de studie naar de opkomst van webwinkels van uitgeverijen in een kader geplaatst worden: keert de uitgever met een webwinkel inderdaad terug naar vroeger, toen uitgever en boekverkoper één waren? En zo ja, wat kan er dan geleerd worden van de negentiende eeuw – uitgeven en boekverkopen werden toen toch immers niet voor niets twee aparte beroepen? De deelvragen zijn als volgt geformuleerd: 1. Welke rol speelde de uitgeverij-boekwinkel tussen 1450 en 1800 in het boekbedrijf, en welke redenen had zij daarvoor? 2. Welke factoren hebben er (mogelijk) aan bijgedragen dat de uitgeverij en de boekwinkel in de negentiende eeuw twee gescheiden zaken zijn geworden?
7
3. Waarom hebben steeds meer uitgeverijen tegenwoordig weer een direct verkoopkanaal (webwinkel)? 4. Welke overeenkomsten en verschillen zijn er tussen de ontwikkelingen die (mogelijk) van invloed zijn geweest op de scheiding tussen uitgever en boekverkoper in de negentiende eeuw en de ontwikkelingen die (mogelijk) van invloed zijn op de ontwikkeling van deze tijd dat steeds meer uitgeverijen een eigen verkoopkanaal openen? De eerste deelvraag wordt behandeld in het theoretisch kader (hoofdstuk 2). Het doel ervan is de lezer enige achtergrondinformatie te verschaffen over het boekbedrijf van vóór de negentiende eeuw, zodat de studie naar de negentiende-eeuwse uitgeverij-boekwinkel goed te volgen zal zijn. De tweede deelvraag wordt beantwoord in hoofdstuk 4. Om te kunnen achterhalen waarom uitgever en boekverkoper van elkaar zijn gescheiden en welke positie beide actoren innamen in het boekbedrijf vóór en ná de scheiding is een uitgebreide literatuurstudie gedaan naar het boekbedrijf van de negentiende eeuw. Gezocht is naar gebeurtenissen die van invloed kunnen zijn geweest op de scheiding. Deze gebeurtenissen en hun invloeden zijn achtereenvolgens beschreven. Met behulp van de resultaten uit de literatuurstudie naar de scheiding tussen uitgeverij en boekwinkel kon het onderzoek worden gestart naar de redenen die uitgeverijen van tegenwoordig hebben om weer een direct verkoopkanaal – in de vorm van een webwinkel – te openen (hoofdstuk 5). Om de betreffende deelvraag, deelvraag 3, te kunnen beantwoorden zijn vijftien interviews gehouden met verschillende literaire uitgeverijen met of zonder webwinkel. De kennis over de negentiende-eeuwse scheiding tussen uitgeverij en boekwinkel bood een goed houvast voor deze interviews – niet alleen konden aan de hand van de redenen voor de scheiding goede vragen worden opgesteld, ook kon een vergelijking worden gemaakt tussen de beweegredenen van uitgevers van nu om een webwinkel te starten en van uitgevers van vroeger om de boekwinkel af te stoten. Aan de hand van de resultaten uit de interviews is geprobeerd een beeld te krijgen van de mogelijke invloed van de webwinkels op de positie van de uitgeverij en de boekwinkel in het literaire veld van de eenentwintigste eeuw. In hoofdstuk 6, de conclusie, wordt een antwoord gegeven op deelvraag 4 en aan de hand daarvan wordt ook de hoofdvraag beantwoord. Hiervoor wordt ten eerste een vergelijking gemaakt tussen de ontwikkelingen die van invloed zijn geweest op de scheiding tussen boekverkoper en uitgever en de ontwikkelingen die van invloed zijn op het feit dat steeds meer uitgeverijen een eigen online verkoopkanaal openen. Ten tweede worden op basis van de literatuurstudie naar de scheiding van
8
uitgever en boekverkoper verwachtingen uitgesproken over de rol van de eenentwintigste-eeuwse uitgever in het literaire veld: in hoeverre leidt het openen van een webwinkel tot een verschuiving?
1.4 Wetenschappelijke en maatschappelijke relevantie Een onderzoek naar de scheiding tussen uitgeverij en boekwinkel in de negentiende eeuw en naar de trend van tegenwoordig om als uitgeverij een eigen verkoopkanaal (een webwinkel) te openen is zowel wetenschappelijk als maatschappelijk relevant. Wetenschappelijk is het relevant omdat een dergelijk onderzoek, voor de Nederlandse situatie, nog niet gedaan is. Informatie over de scheiding tussen uitgeverij en boekwinkel, die zich in de negentiende eeuw heeft voorgedaan, is er wel, maar is verweven in algemene bronnen over het boekbedrijf van die tijd of in bronnen die slechts één uitgeverij en/of boekwinkel behandelen of in bronnen die specifiek op één bepaalde ontwikkeling gericht zijn. Een onderzoek naar de verschillende ontwikkelingen die samen van invloed kunnen zijn geweest op de scheiding is niet voorhanden. Een vergelijking tussen de ontwikkelingen die van invloed zijn geweest op de negentiende-eeuwse scheiding en de ontwikkelingen die van invloed zijn op de beslissing van huidige uitgevers weer een eigen verkoopkanaal te starten is ook wetenschappelijk relevant. Op basis van een dergelijke vergelijking kunnen verschillen en overeenkomsten gevonden worden tussen de beweegredenen. Wellicht is het mogelijk te leren van het verleden. De laatstgenoemde reden voor wetenschappelijke relevantie raakt ook de maatschappelijke relevantie van het onderzoek. Steeds meer uitgevers openen een eigen verkoopkanaal op het internet. Een vergelijking tussen de ontwikkelingen die hierop van invloed zijn en de afwegingen die zij hebben gemaakt en de ontwikkelingen die de negentiende-eeuwse uitgevers hebben beïnvloed om het verkoopkanaal juist af te stoten is maatschappelijk relevant omdat er wellicht overeenkomsten en verschillen aangetroffen worden waarvan geleerd kan worden.
1.5 Opzet van de scriptie Allereerst wordt in hoofdstuk 2 een theoretisch kader geschetst. Hierin wordt uiteengezet welke literatuur de basis vormt van het onderzoek. Er wordt dieper ingegaan op de theorie over het literaire veld en de rollen die de verschillende actoren hierin kunnen vervullen en er komt literatuur aan bod over de rol van de uitgeverij-boekhandel tussen 1450 en 1800 in het boekbedrijf. In hoofdstuk 3 wordt de aanpak van het onderzoek beschreven. Niet alleen wordt er verwoord hoe het onderzoek is aangepakt, ook wordt verteld waarom er voor de bewuste aanpak is gekozen.
9
Hoofdstuk 4 omvat de resultaten van het literatuuronderzoek. Hierin wordt uiteengezet welke ontwikkelingen van invloed kunnen zijn geweest op de scheiding tussen uitgever en boekverkoper in de negentiende eeuw. De resultaten uit het praktijkonderzoek (de interviews) worden weergegeven in hoofdstuk 5. In dit hoofdstuk worden allereerst de redenen besproken die uitgeverijen hebben om wel of niet een online verkoopkanaal te beginnen. Daarnaast wordt er aandacht besteed aan mogelijke ontwikkelingen die van invloed zijn op de ontwikkeling dat steeds meer uitgeverijen een eigen webwinkel openen. Ten slotte worden de visies behandeld die de uitgeverijen hebben op de rollen van uitgever en boekverkoper in de toekomst. In hoofdstuk 6 worden de resultaten besproken in een conclusie. Hiervoor wordt een vergelijking gemaakt tussen de ontwikkelingen die van invloed zijn geweest op de negentiende-eeuwse scheiding tussen uitgeverij en boekwinkel en de ontwikkelingen die de uitgevers van nu beïnvloeden bij hun keuze om wel of niet een webwinkel te openen. Daarnaast worden de tekortkomingen van het onderzoek genoemd en worden er enkele suggesties gedaan voor vervolgonderzoek.
10
2. Theoretisch en historisch kader Het uitgeversvak is zeer nauw verbonden met haar omgeving (Van Krevelen, 2002: 27). Een studie naar de rol van de literaire uitgeverij vraagt dan ook om een kader waarin uiteengezet wordt uit welke instituties deze omgeving bestaat en hoe de instituties elkaar beïnvloeden. In paragraaf 2.1 wordt daarom ingegaan op de theorie over het literaire veld: de verzameling literaire instituties, organisaties en actoren die betrokken zijn bij de productie, de distributie en de consumptie van literatuur (Dorleijn & Van Rees, 2006: 15). Omdat het onderzoek van deze scriptie een geschiedkundige inslag heeft, wordt in paragraaf 2.2 een achtergrondschets gegeven van de historische situatie in het Nederlandse boekbedrijf. In deze paragraaf wordt de eerste deelvraag beantwoord: welke rol speelde de uitgeverij-boekhandel tussen 1450 en 1800 in het boekbedrijf, en welke redenen had zij daarvoor? De paragraaf biedt met de beantwoording van deze vraag een kader voor het onderzoek naar de scheiding tussen uitgeverij en boekwinkel die zich in de negentiende eeuw heeft voorgedaan. In paragraaf 2.3 wordt de theorie uit dit hoofdstuk kort samengevat.
2.1 Het literaire veld Het literaire veld is op te vatten als een subveld van het culturele veld, dat op zijn beurt een subveld van het maatschappelijke veld is (Dorleijn & Van Rees, 2006: 15, 19). In deze paragraaf wordt allereerst aandacht besteed aan de drie verschillende velden. Vervolgens wordt er dieper ingegaan op de rollen die de uitgeverij en de boekhandel vervullen in het literaire veld. Het literaire veld als subveld van het culturele veld en het maatschappelijke veld Het overkoepelende veld is, zoals hiervoor is vastgesteld, het maatschappelijke veld. Dit veld staat symbool voor de samenleving. Binnen dit veld bevindt zich een aantal velden, zoals het culturele, het wetenschappelijke, het politieke en het economische veld. Al deze velden kunnen door onderlinge samenhang invloed uitoefenen op elkaar (Dorleijn & Van Rees, 2006: 17). Als in het ene veld iets gebeurt, kan dat dus gevolgen hebben voor een ander veld. Zo kunnen bijvoorbeeld economische factoren (zoals een crisis) van invloed zijn op politieke beslissingen (men moet meer belasting betalen). De metafoor ‘cultureel veld’ komt van Pierre Bourdieu, die daarmee doelt op het geheel van instellingen en personen die betrokken zijn bij de productie van kunst (Bourdieu, 1983: 316-319). Aangezien kunst alleen kunst is als het als zodanig wordt beschouwd stelt Bourdieu dat de productie van kunst niet alleen materieel is, maar ook symbolisch. Bij de materiële productie gaat het om de daadwerkelijke
11
vervaardiging van een kunstobject. De symbolische productie betreft de waardetoekenning aan het object, waardoor het als ‘kunst’ wordt beschouwd (Bourdieu, 1993: 37). Het literaire veld is, zoals eerder gesteld, een subveld van het culturele veld. In het veld bevinden zich alle instituties die zich bezighouden met de productie, de distributie en de consumptie van literatuur. De productie van literatuur wordt, vergelijkbaar met de productie van kunst, opgesplitst in materiële productie (de activiteiten die direct en concreet tot een tastbaar literair werk leiden) en symbolische productie (de niet-stoffelijke waardetoekenning ‘literatuur’) (Kuitert, 2008: 68). Figuur 2.1 geeft het literaire veld van de twintigste eeuw weer.
Figuur 2.1: Schema literaire veld tegen het eind van de 20e eeuw (1), ingebed in het culturele veld (2), dat weer is ingebed in het maatschappelijke veld (3). Bron: Dorleijn & Van Rees, 2006: 19.
Bourdieu benadrukt dat het literaire veld een krachtenveld is dat invloed uitoefent op alle instituties die zich in het veld bevinden. Dit krachtenveld is voortdurend onderhevig aan een concurrentiestrijd tussen de instituties om de onderlinge verhoudingen in stand te houden dan wel te veranderen (Bourdieu, 1994:
12
281). Het gaat er in deze strijd om de bevoegdheid te verwerven om te bepalen wat literatuur en wie een schrijver is (Bourdieu, 1993: 42). De onderlinge afhankelijkheid van de actoren binnen en buiten het veld en de constante strijd leiden tot steeds nieuwe afspraken, regels en conventies. Ook het ontstaan en verdwijnen van instituties is een rechtstreeks gevolg van de spanningen in het literaire veld; hierdoor kunnen bijvoorbeeld organisatiestructuren veranderen, waarvan de scheiding tussen uitgeverij en boekhandel een mooi voorbeeld is (Dorleijn & Van Rees, 2006: 33). Op deze verandering wordt in hoofdstuk 4 dieper ingegaan. De rollen van de uitgeverij en de boekwinkel binnen het literaire veld van de 21e eeuw De rollen die de uitgeverij en de boekwinkel tegenwoordig innemen, lijken, met het oog op Figuur 2.1, duidelijk afgebakend: de uitgeverij houdt zich bezig met de materiële productie van literatuur en de boekwinkel neemt de distributie van literaire werken voor zijn rekening. In werkelijkheid is deze afbakening wat minder scherp. Wat betreft de uitgeverij stelt Bourdieu bijvoorbeeld dat zij een rol speelt bij de toekenning van waarde en betekenis aan een tekst. Zij is dus niet alleen van betekenis voor de materiële productie van literatuur, maar zeker ook voor de symbolische productie (Bourdieu, 1993: 37). Ook Kuitert (2008) betoogt dat het schema van Dorleijn en Van Rees (zie Figuur 2.1) tekortschiet. Zij stelt vast dat de uitgeverij niet alleen een doorgeefluik is, maar ook functioneert als smaakmaker, stuurder en trendsetter. Daarbij is de taak ‘doorgeefluik’ niet zo beperkt als men misschien zou denken: de uitgeverij krijgt talloze manuscripten binnen en laat er slechts enkele door. Ze functioneert dus als gatekeeper door te bepalen welke teksten gepubliceerd zullen worden en welke niet (Kuitert, 2008: 68-69). De rol die de uitgeverij inneemt in het literaire veld is dus groter dan men in eerste instantie denkt. Zij betreft niet alleen de materiële, maar ook de symbolische productie van literatuur. De rol van de boekwinkel in het literaire veld is volgens Dorleijn en Van Rees (zie Figuur 2.1) beperkt tot de distributie van literatuur. De boekhandel staat tussen de uitgeverij en de consument en zorgt er dus voor dat de boeken van de een bij de ander terechtkomen. De vraag is of dit waar is: houdt de boekwinkel zich niet ook bezig met de symbolische productie? De boekverkoper bepaalt immers welke titels in de winkel komen en op welke manier de titels uitgestald worden (staan ze in de kast of liggen ze op tafel?). Het onderzoek van deze scriptie is voornamelijk gericht op de materiële productie en de distributie van literatuur. Bovenstaande vraag over de mogelijke symbolische productie van de boekhandel en andere kwesties rondom de symbolische productie komen dus niet aan bod.
13
Zoals al is gesteld in de inleiding starten de laatste jaren steeds meer uitgeverijen een online verkoopkanaal. Ze omzeilen hiermee de tussenhandel en komen dus dichter bij de consument te staan. Als deze trend zich doorzet, vindt er een verschuiving plaats in het literaire veld: de uitgeverij houdt zich dan niet alleen maar bezig met de prodúctie van literatuur, maar ook met de distribútie. Een dergelijke verschuiving lijkt oude tijden te doen herleven: tot in de negentiende eeuw was een uitgever immers ook boekverkoper. Hierna splitsten de taken van uitgever en boekverkoper zich echter. De redenen hiervoor worden onderzocht in hoofdstuk 4. Eerst volgt echter in paragraaf 2.2 een achtergrondschets van de historische situatie in het Nederlandse boekbedrijf.
2.2 Achtergrondschets van de historische situatie in het Nederlandse boekbedrijf De studie naar de scheiding tussen uitgeverij en boekwinkel vraagt om enige voorkennis van het boekbedrijf van vóór die ontwikkeling. In deze paragraaf wordt daarom kort ingegaan op het boekbedrijf van de vijftiende tot en met de achttiende eeuw. Het is hierbij van belang te noemen dat het hier een periode van vier eeuwen betreft, waarmee aan de complexiteit van dit onderwerp geen recht gedaan wordt. Het gaat in deze paragraaf om de hoogstnoodzakelijke elementen van die geschiedenis, die bijdragen aan het betoog in deze scriptie. Tevens is het belangrijk om aan het begin van deze paragraaf op te merken dat het begrip ‘het literaire veld’ (hierboven uiteengezet om het hedendaagse deel van dit onderzoek in een kader te plaatsen) niet toepasbaar is op deze periode. ‘Literatuur’ is een begrip dat pas in de negentiende eeuw is ontstaan (Kuitert, 2008: 71). Voordien sprak men van letterkunde, waartoe ook bijvoorbeeld geschiedenis, filosofie en theologie gerekend werden. Er wordt daarom in deze paragraaf niet gesproken over het literaire veld, maar over het boekbedrijf. Handel in boeken In de eerste eeuwen na de uitvinding van de boekdrukkunst (circa 1450) was er nog geen strikte scheiding tussen de taken van een uitgever, drukker, boekbinder en boekverkoper (Van Delft & De Wolf, 2003: 71). De eerste drukkers waren vaak tevens uitgever en boekverkoper en waren dus niet alleen verantwoordelijk voor het drukken, maar ook voor het uitgeven en het verspreiden van teksten (Kuitert, 2008: 71). Met de term boekhandel doelde men destijds op ‘de handel in boeken’, ongeacht of deze activiteit het vervaardigen en uitbrengen dan wel het verkopen van boeken betrof. In de loop van de zeventiende eeuw scheidden de taken van drukkers en uitgevers-boekverkopers zich. Steeds minder uitgevers-boekverkopers hebben een eigen pers en steeds meer drukkers drukken alleen nog voor anderen (Van Delft & De Wolf, 2003: 71). Het gecombineerde beroep ‘uitgever-boekverkoper’ bleef nog tot in de negentiende eeuw in stand (Van Delft & De Wolf, 2003: 123-124).
14
De rol van de drukker-uitgever-boekverkoper in het boekbedrijf van 1450 tot 1800 De eerste drukkers gaven voornamelijk bekende titels uit die al in handschrift waren verschenen. Het ging om boeken die ‘de hoeksteen van de Westerse beschaving’ vormden, zoals bijbels, klassieke werken en medische handboeken (Hellinga, 2007: 214). Het merendeel van deze boeken verscheen in het Latijn, taal van de kerk en de wetenschap (Obbema e.a., 1979: 29). Daarnaast verschenen er ook werken in het Engels, Frans, Nederduits en Fries. Vanaf het begin richtten de Nederlandse drukkers zich niet alleen op het eigen land, maar ook op de internationale handel (Van Delft & De Wolf, 2003: 11). In de loop van de zeventiende en achttiende eeuw verschijnen veel boeken in het Frans, de taal die het Latijn verdringt als internationale taal. Gedurende de achttiende eeuw is er een neergang vast te stellen in het aantal Franse titels en groeit het aanbod Nederlandstalige boeken sterk. Tegelijkertijd is er aan het eind van de achttiende eeuw een toename van een grotere diversiteit in genres, eerst in het buitenland en later ook in Nederland (Kloek, 1993: 390). Zoals hierboven al is gesteld lagen de taken drukken, uitgeven en boekverkopen (zoals we die nu kennen) in de eerste decennia na de uitvinding van de boekdrukkunst op de schouders van één persoon: de drukker (drukker-uitgever-boekverkoper). Taak van de drukker tussen 1450 en 1800 was het draaiende houden van zijn drukkerij (drukkerij-uitgeverij-boekhandel). De eerste drukkers werkten vaak in opdracht of gingen zelf op zoek naar kopij, bijvoorbeeld een handschrift of een eerder gedrukt boek. Om het boek vervolgens te vervaardigen moest de drukker beschikken over één of meer drukpersen, letters, eventueel illustratiemateriaal zoals ornamenten en houtsneden, inkt, papier en, niet te vergeten, arbeidskracht. Drukletters werden met de hand gegoten en gezet en als er eenmaal voldoende afdrukken, handmatig, gemaakt waren, werd het zetsel met de hand uiteengehaald (Van Delft & De Wolf, 2003: 25-31). Alhoewel het drukken van een boek nog zeer tijdrovend was, konden in kortere tijd meer exemplaren worden vervaardigd dan voorheen, toen boeken met de hand geschreven werden. Handel werd daarom belangrijker. Drukkers vestigden zich graag langs handelsroutes en onderhielden een groot, internationaal netwerk (Van Delft & De Wolf, 2003: 40). Een kenmerkend aspect van de eerste eeuwen na de uitvinding van de boekdrukkunst dat het gecombineerde beroep ‘drukker-uitgever-boekverkoper’ in stand heeft gehouden is de voorkeur van boekhandelaren voor de ruilhandel. Het merendeel van de door een drukker vervaardigde titels werd in die tijd afgenomen door andere drukkers – boekhandelaren hadden elkaar dus nodig voor de afzet van hun eigen uitgaven (Van Eeghen, 1978: 53). Omdat betalingen met geld niet gebruikelijk waren, moest
15
men als ‘drukker-boekverkoper’ over een eigen fonds beschikken dat kon dienen als ruilmiddel, zodat het aanbod in de winkel groot genoeg en gevarieerd bleef. Andersom was het voor een ‘drukker-uitgever’ noodzakelijk een eigen winkel te bezitten waarin hij zijn eigen boeken, maar ook die van anderen, als ruilmateriaal kon aanbieden (Van Meerkerk, 1972: 149-150). Belangrijk hierbij was het onderhouden van een groot netwerk, zodat drukkers hun eigen titels eenvoudig aan de man konden brengen en ervan verzekerd waren dat andere drukkers hen goede boeken zouden aanbieden als ruilmateriaal3 (Febvre & Martin, 1998: 137-138). Bij het ruilen rekende men in vellen of katernen. Drukkers konden direct met elkaar ruilen, maar konden ook op rekening bij elkaar kopen. Dit laatste betekende dat ze één keer per jaar nagingen van welke collega’s ze nog vellen te goed hadden en aan welke collega’s ze zelf nog vellen verschuldigd waren (Van Selm, 1991: 94; Obbema e.a., 1979: 30; Van Delft & De Wolf, 2003: 93). Gedurende de achttiende eeuw werd het steeds minder gebruikelijk dat er op basis van het aantal vellen geruild werd. Drukkers schatten in plaats daarvan de waarde in van hun boeken, op basis van de kwaliteit en de omvang, en ruilden boek tegen boek. Naast de directe ruil en de ruil op rekening kon men steeds vaker met geld boeken van elkaar kopen en kwam in de zeventiende eeuw de commissiehandel op (Van Eeghen, 1978: 54). Deze laatste handelswijze hield in dat drukkers hun boeken naar andere drukkers zonden met ‘recht van retour’: de exemplaren die niet verkocht werden, mochten na verloop van tijd teruggestuurd worden, zonder dat men hiervoor hoefde te betalen. Gedurende de achttiende eeuw wordt deze handelwijze steeds populairder (Van Goinga, 1999: 61). In de periode tussen 1450 en 1800 werden in de boekwinkels van drukkers natuurlijk ook boeken verkocht aan particulieren, maar dit betrof een veel kleiner aantal dan het aantal boeken dat aan collega’s verkocht werd. Particulieren betaalden contant of op rekening (Van Delft & De Wolf, 2003: 41). Het boek dat ze aanschaften had een andere verschijningsvorm dan tegenwoordig: meestal was het een stapel ongebonden vellen. De klant kon zijn boek laten binden in de winkel zelf of bij een onafhankelijke binder (Van Delft & De Wolf, 2003: 86-87). De boekenverkoop buiten de vestigingsplaats van de drukkerij kon op twee manieren plaatsvinden. Ten eerste kon een drukker een ‘facteur’ aanstellen. Een facteur was iemand in dienst van de drukker die op een vaste plek zijn boeken verkocht. Deze aanstelling kon leiden tot een boekhandel die zich losmaakte van de overkoepelende drukkerij waar hij oorspronkelijk deel van uitmaakte (Van Delft & De Wolf, 2003: 44). Een tweede mogelijkheid voor de drukker om zijn boeken buiten zijn vestigingsplaats te verkopen
3
Uitgevers ruilden boeken met elkaar, zodat hun winkelaanbod gevarieerd bleef. Meer hierover in het vervolg van deze paragraaf.
16
was door reizende kooplieden in dienst te nemen, colporteurs, ook wel omloper of venter, genaamd (Van der Meulen, 1897: 41). Dezen bezochten grote steden in en buiten Nederland en probeerden daar boeken, en andere koopwaar, aan de man te brengen. De colporteurs gingen vaak met intekenlijsten en prospectussen langs de deuren, om intekenaren te verzamelen (Kuitert, 1996: 96). De (drukker-)uitgever-boekverkoper heeft tussen 1450 en 1800 een behoorlijk grote rol in het boekbedrijf gespeeld. In de eerste eeuwen is hij verantwoordelijk voor de gehele productie en distributie, doordat hij zowel drukker als uitgever als boekverkoper is. In de loop van de zeventiende eeuw scheiden de taken van drukker en uitgever-boekverkoper zich langzaamaan en valt een deel van de materiële productie niet meer onder de directe verantwoordelijkheid van de uitgever. Desalniettemin blijft hij een zeer grote rol spelen in het boekbedrijf: hij geeft niet alleen uit, maar draagt ook zorg voor de verspreiding en verkoop van zijn uitgaven. De reden hiervoor is dat het grootste deel van het fonds van een uitgever afgenomen werd door andere uitgevers. Doordat betalingen met geld werden vermeden, was men als uitgever genoodzaakt een eigen winkel te bezitten waarin boeken als ruilmateriaal kon worden aangeboden en waarin eigen titels en die van anderen aangeboden konden worden aan de consument. Een boekverkoper moest op zijn beurt over een eigen fonds beschikken dat als ruilmateriaal kon dienen, zodat het aanbod in zijn winkel gevarieerd bleef. Uitgever was dus boekverkoper en boekverkoper was uitgever toen de negentiende eeuw aanbrak.
2.3 Het literaire veld en de rol van de uitgeverij-boekwinkel in het boekbedrijf tussen 1450 en 1800 In dit hoofdstuk is allereerst theorie uiteengezet over het literaire veld. Deze theorie plaatst het onderzoek naar de 21e-eeuwse uitgeverij (zie hoofdstuk 5) in een kader. Vervolgens is een antwoord gegeven op de eerste deelvraag, te weten: welke rol speelde de uitgeverij-boekwinkel tussen 1450 en 1800 in het boekbedrijf, en welke redenen had zij daarvoor? In dit hoofdstuk is een aantal belangrijke punten naar voren gekomen, dat een kader biedt voor het verdere onderzoek van deze scriptie:
Het literaire veld is de verzameling instituties, organisaties en actoren die betrokken zijn bij de (materiële en symbolische) productie, de distributie en de consumptie van literatuur.
Het literaire veld is een krachtenveld dat invloed uitoefent op alle instituties, organisaties en actoren die zich in het veld bevinden.
De onderlinge afhankelijkheid van de instituties, organisaties en actoren binnen en buiten het literaire veld en de constante strijd leiden tot steeds nieuwe afspraken, regels en conventies,
17
waarvan de scheiding tussen uitgeverij en boekwinkel (als veranderende organisatiestructuur) een mooi voorbeeld is.
In de eerste eeuwen liggen de taken drukken, uitgeven en verkopen op de schouders van één man: de drukker (drukker-uitgever-boekverkoper). Pas in de loop van de zeventiende eeuw treedt er een scheiding op tussen drukkers enerzijds en uitgevers-boekverkopers anderzijds.
De drukkerij-uitgeverij-boekwinkel speelt tussen 1450 en 1800 een behoorlijk grote rol in het boekbedrijf, doordat zij verantwoordelijk is voor zowel de productie als de distributie van boeken.
De belangrijkste reden voor het bestaan van het gecombineerde beroep (drukker-)uitgeverboekverkoper is dat er tussen 1450 en 1800 voornamelijk ruilhandel plaatsvindt: een uitgever is genoodzaakt een eigen winkel te bezitten om boeken als ruilmateriaal te kunnen aanbieden én om eigen titels en die van anderen aan te kunnen bieden aan de consument, een boekverkoper is genoodzaakt over een eigen fonds beschikken dat als ruilmateriaal kan dienen, zodat het aanbod in zijn winkel gevarieerd blijft.
De theorie over het literaire veld toont aan dat de uitgeverij deel uitmaakt van een groter geheel: het literaire veld. Alle instituties, organisaties en actoren binnen dit veld kunnen elkaar beïnvloeden en het is daardoor noodzakelijk om in het onderzoek naar de scheiding tussen uitgeverij en boekwinkel niet alleen naar ontwikkelingen bínnen deze twee instituties te kijken, maar ook naar ontwikkelingen in hun omgeving. Aan de hand van de tweede deelvraag, die beantwoord wordt in hoofdstuk 4, wordt daarom een breed onderzoek gedaan naar de factoren die mogelijk invloed hebben gehad op de negentiendeeeuwse scheiding tussen uitgeverij en boekwinkel. De uitkomsten van het onderzoek naar de rol van de uitgeverij tussen 1450 en 1800, dat in dit hoofdstuk is gedaan, bieden de lezer een houvast bij het lezen van de resultaten in hoofdstuk 4. Veranderingen die zich in de negentiende eeuw hebben voorgedaan kunnen afgezet worden tegen de in dit hoofdstuk geschetste situatie in het boekbedrijf van de vijftiende tot en met de achttiende eeuw.
18
3. Methoden Alvorens in te gaan op de resultaten van het onderzoek van deze scriptie worden in dit hoofdstuk de gehanteerde onderzoeksmethoden uiteengezet. Allereerst wordt ingegaan op het verloop van het literatuuronderzoek en vervolgens wordt aangegeven hoe het praktijkonderzoek, door middel van interviews, is uitgevoerd.
3.1 Methode van literatuuronderzoek Het doel van het literatuuronderzoek was een antwoord vinden op deelvraag 2: welke factoren hebben er (mogelijk) aan bijgedragen dat de uitgeverij en de boekwinkel in de negentiende eeuw twee gescheiden zaken zijn geworden? Zoals gesteld in hoofdstuk 1 is er geen onderzoekswerk voorhanden dat gericht is op de verschillende ontwikkelingen die samen van invloed kunnen zijn geweest op de scheiding tussen uitgeverij en boekwinkel in de negentiende eeuw. Er is wel informatie over deze scheiding te vinden, maar deze is ofwel verweven in algemene bronnen over het boekbedrijf, ofwel in bronnen die gericht zijn op slechts één uitgeverij en/of boekwinkel (of een groep hiervan), ofwel in bronnen die specifiek één bepaalde ontwikkeling behandelen. Het onderzoek is daarom als volgt opgezet: allereerst zijn algemene bronnen geraadpleegd, zoals Bouwstoffen voor een geschiedenis van den Nederlandschen boekhandel gedurende de halve eeuw 1830-1880 van A.C. Kruseman, De boekenwereld van R.M. van der Meulen en Bibliopolis onder redactie van M. van Delft. en C. de Wolf. Uit dergelijke algemene werken over het Nederlandse boekbedrijf konden ontwikkelingen gehaald worden die mogelijk van invloed zijn geweest op de scheiding tussen uitgeverij en boekwinkel. Aan de hand van een lijstje punten is geprobeerd per punt relevante informatie te verzamelen uit werken die gericht waren op één of meer bedrijven, zoals Het Groninger boekbedrijf van H. van der Laan of Deugdelijke arrebeid vordert lang bepeinzen onder redactie van P. Gijsbers en A. van Kempen, en werken die gericht waren op één ontwikkeling, zoals Geschiedenis van de grafische techniek in Nederland in de 19e eeuw van D. Lent en O. de Wit of Het doel der Vereeniging is vereniging van P. Hagers. Tijdens deze literatuurstudie naar de ontwikkelingen die mogelijk van invloed zijn geweest op de scheiding tussen uitgeverij en boekwinkel is steeds stilgestaan bij de vraag op welke manier de betreffende ontwikkeling – alleen of in samenhang met andere ontwikkelingen – invloed kan hebben gehad op de scheiding tussen uitgever en boekverkoper. Aan het eind van dit onderzoek is getracht de gevonden ontwikkelingen onder te verdelen in categorieën ‘hoofdontwikkelingen’. De resultaten van het literatuuronderzoek zijn uitgewerkt in hoofdstuk 4.
19
3.2 Methode van praktijkonderzoek Het praktijkgedeelte van dit onderzoek bestaat uit vijftien interviews met personen werkzaam bij verschillende uitgeverijen en twee interviews met personen bij een concern. Het doel van dit praktijkonderzoek was het beantwoorden van deelvraag 3: waarom hebben steeds meer uitgeverijen tegenwoordig weer een direct verkoopkanaal (webwinkel)? Daarnaast leidden de resultaten van dit onderzoek samen met de resultaten van het literatuuronderzoek tot de beantwoording van deelvraag 4: welke overeenkomsten en verschillen zijn er tussen de ontwikkelingen die (mogelijk) van invloed zijn geweest op de scheiding tussen uitgever en boekverkoper in de negentiende eeuw en de ontwikkelingen die (mogelijk) van invloed zijn op de ontwikkeling van deze tijd dat steeds meer uitgeverijen een eigen verkoopkanaal openen? Selectie van de vijftien respondenten De uitgeverijen die in aanmerking kwamen voor het praktijkonderzoek moesten om te beginnen literair georiënteerd zijn. Dit hield in dat een deel van het fonds moest bestaan uit literatuur. Het onderzoek van deze scriptie is immers gericht op de mogelijk veranderende rol van de uitgeverij binnen het líteraire veld. Om aan dit criterium te voldoen is een lijst gemaakt aan de hand van twee bestaande lijsten van literaire uitgeverijen: één lijst op de website van het Nederlands Uitgeversverbond (www.nuv.nl) en één lijst op de website uitgeverij.startpagina.nl. Dit leidde tot een lijst van 64 namen van uitgeverijen. In de samengestelde lijst zat vrij veel overlapping en het deel van de lijst dat afkomstig was van de startpagina bevatte een aantal uitgeverijen dat bij een andere uitgeverij hoorde, als imprint of als samenwerkingsverband. Nadat deze overlappingen waren opgespoord en verwijderd, ontstond er een lijst van 32 uitgeverijen. Hieruit is nog één uitgeverij verwijderd, omdat haar boeken alleen bij de uitgeverij zelf besteld konden worden. Van de 31 overgebleven uitgeverijen is nagegaan of ze een webwinkel hadden en zo ja, in welke vorm. Op basis van deze inventarisatie konden vier verschillende categorieën onderscheiden worden: 1. Webwinkel waarin alle leverbare titels van alle uitgeverijen te bestellen zijn; 2. Webwinkel, of andersoortige bestelmogelijkheid4, waarin alleen de eigen titels te bestellen zijn; 3. Geen webwinkel, maar een link naar bol.com (of iets gelijksoortigs); 4. Geen webwinkel. 4
Een aantal uitgeverijen had een minder geavanceerde bestelmogelijkheid: bezoekers van de website konden hun bestelling plaatsen door middel van een formulier. Betalingen dienden ofwel vóór ofwel na de levering te geschieden en waren niet automatisch gekoppeld aan het plaatsen van de bestelling. Omdat er in deze scriptie geen onderzoek wordt gedaan naar de technische verschillen van de webwinkels, is geen onderscheid gemaakt tussen een ‘echte’ webwinkel en de minder geavanceerde bestelmogelijkheid.
20
Het streven was vijftien uitgeverijen te interviewen, gespreid over de verschillende categorieën. In eerste instantie zijn, willekeurig, vijftien uitgeverijen gebeld, verdeeld over de vier categorieën. Al snel bleek echter dat het maken van een afspraak makkelijker gezegd dan gedaan was: tijd is schaars binnen uitgeverijen en het meewerken aan onderzoeken van studenten staat niet boven aan het prioriteitenlijstje. Men wilde meestal niet meewerken. Soms wilde men de vragen alleen via de mail beantwoorden. Gelukkig was er ook een aantal dat wel een afspraak wilde maken. Na overleg met de docent is besloten ook vragenlijsten via de mail te versturen, zodat er wel voldoende gegevens verzameld konden worden. In totaal zijn er vijftien interviews gehouden, waarvan acht door middel van een gesprek, vijf via de mail en één via de telefoon. Eén uitgeverij bevond zich in categorie 1, zeven uitgeverijen bevonden zich in categorie 2, drie in categorie 3 en vier in categorie 4. Twee uitgeverijen (Menken Kasander & Wigman uitgevers en Meulenhoff Boekerij) vielen in twee categorieën. Menken Kasander & Wigman uitgevers hebben naast hun eigen webwinkel ook een link naar bol.com op hun site. Meulenhoff Boekerij had op het moment van interviewen twee sites voor de twee uitgeverijen binnen dit samenwerkingsverband: de een verwees door naar bol.com, de ander had geen bestelmogelijkheid. Voor deze twee uitgeverijen is met één persoon gesproken, waardoor het aantal interviews niet zeventien maar vijftien is. De uitgeverijen die mee hebben gewerkt zijn: Categorie 1 – Alle titels 1. Uitgeverijen Arbeiderspers, Archipel, Balans Categorie 2 – Eigen titels 2. Uitgeverij Ailantus 3. Uitgeverij Augustus (binnen Amstel Uitgevers) 4. Uitgeverij Conserve 5. Uitgeverij Hoogland & van Klaveren 6. Menken, Kasander & Wigman Uitgevers 7. Uitgeverij Passage Categorie 3 – Link naar bol.com 8. Ambo│Anthos 9. Uitgeverij Cossee 10. Menken, Kasander & Wigman Uitgevers 11. Meulenhoff Boekerij Categorie 4 – Geen webwinkel 12. Uitgeverij De Harmonie
21
13. Meulenhoff Boekerij 14. Uitgeverij Tournesol 15. Uitgeverij van Gennep De personen met wie de gesprekken gevoerd zijn, hadden verschillende functies. Onder de geïnterviewden bevonden zich uitgevers, marketingmedewerkers en webredacteuren. Dit kwam doordat de webwinkels onder de verantwoordelijkheid van deze personen vielen en daarom het interview bij hen is afgenomen. Naast de vijftien gesprekken met deze uitgeverijen zijn er twee gesprekken gehouden met twee personen die zich bezighouden met het e-commerceplan (een trainee en een projectmanager) binnen het concern NDC│VBK, omdat verschillende uitgeverijen binnen dat concern aangaven dat men zich (ook) op concernniveau bezighoudt met de webwinkels. Opzet van de vragenlijst Voordat de interviews konden worden afgenomen moest er een goede, doordachte vragenlijst opgesteld worden. Het eerste deel van deze vragenlijst bestond uit algemene vragen, zoals: Hoe omschrijft u het fonds van de uitgeverij? Wat is precies uw functie binnen de uitgeverij? Hoe lang werkt u al voor deze uitgeverij? Hiermee werden twee vliegen in één klap geslagen: er werd een beknopt beeld geschetst van de uitgeverij en het ijs was gebroken. Na dit lijstje algemene vragen volgden twee vragen over de rol van de uitgeverij en de rol van de boekhandel in het totale boekbedrijf (het literaire veld). Door deze vragen aan het begin te stellen, kon de geïnterviewde zijn eigen idee hierover kwijt, zonder dat hij al gestuurd was in zijn gedachten door vragen die specifiek op het onderzoek voortbouwden. Aan het eind van het interview kwamen deze vragen terug, maar dan gericht op de toekomst (Hoe ziet u de rol van de uitgeverij/boekhandel in de toekomst?). Op basis van de antwoorden op deze vragen kon aan het eind van het onderzoek vastgesteld worden hoe men tegen de rollen van uitgeverij en boekhandel aankijkt en of men denkt of deze rollen gaan veranderen. Een belangrijk doel van de interviews was het beantwoorden van deelvraag 3. Na de inleidende vragen werd dan ook overgegaan op de vraag wáárom de uitgeverij wel of geen bestelmogelijkheid aanbood op haar website. Vervolgens werd gevraagd naar de redenen om voor de specifieke bestelvorm te kiezen: waarom kiest de een voor een webwinkel waarin alleen de eigen titels te bestellen zijn, de ander voor een webwinkel waarin alle titels te bestellen zijn en weer een ander voor een link naar bol.com? Het tweede doel van de interviews was het beantwoorden van deelvraag 4. Aan de hand van de in het literatuuronderzoek onderscheiden ontwikkelingen en hoofdontwikkelingen, is getracht een lijst
22
vergelijkbare ontwikkelingen op te stellen die zich in deze tijd voordoen. Zo werd er onder de noemer ‘groeiende markt’ bijvoorbeeld gevraagd naar de mate waarin het e-book heeft meegespeeld in de beslissing een webwinkel te openen en werd er onder de noemer ‘veranderende handelssituatie’ gevraagd naar de invloed van webwinkels als bol.com op de beslissing een eigen online verkoopkanaal te beginnen. De ontwikkelingen die voortkwamen uit het literatuuronderzoek zijn leidend geweest in het opstellen van deze vragen. Alvorens deze specifieke vragen te stellen werd echter eerst een korte introductie gegeven over het scriptieonderzoek en werd een open vraag gesteld naar de ontwikkelingen die mogelijk van invloed zijn op het feit dat steeds meer uitgeverijen een eigen webwinkel openen. Door deze open vraag had de geïnterviewde de mogelijkheid ‘ongestuurd’ zijn ideeën over deze ontwikkeling te geven. Hierna werden de vragen over de specifieke ontwikkelingen gesteld. De laatste vragen van het interview betroffen de toekomst. Deze vragen bouwden deels voort op de hoofdontwikkeling ‘bewustwording van verschillende belangen’ uit het literatuuronderzoek. Er werd gevraagd naar de visie op de rollen van uitgeverij en boekverkoper in de toekomst. Het interview werd afgesloten met de vraag of de geïnterviewde denkt dat uitgever en boekverkoper weer één worden. De gehele vragenlijst is opgenomen als bijlage 1. Analyse van de resultaten De interviews die zijn afgenomen in gesprekken zijn allemaal opgenomen en later uitgetypt. Deze transcripties zijn vrij letterlijk, alleen woorden als uhm zijn niet overgenomen. De uitwerkingen lezen hierdoor wat lastig, maar er is geen kans dat woorden verdraaid worden in een bewerking van de transcriptie. Het interview via de telefoon is zo precies mogelijk uitgewerkt tijdens het gesprek. De antwoorden die via de mail zijn binnengekomen zijn letterlijk overgenomen. De uitgewerkte gesprekken en de via de mail beantwoorde vragenlijsten zijn opgenomen als bijlagen 2 tot en met 12. De uitgeverijen Arbeiderspers, Archipel, Balans, Uitgeverij Hoogland & van Klaveren, Uitgeverij Conserve en Meulenhoff Boekerij hebben aangegeven hier bezwaar tegen te hebben en dus zijn hun antwoorden niet opgenomen als bijlage. In hoofdstuk 5 zijn de resultaten van het praktijkonderzoek uitgewerkt. De uitgewerkte interviews zijn hiervoor opgedeeld in drie delen. Het eerste deel betrof de redenen om wel of geen webwinkel te openen en de redenen om voor een bepaalde vorm te kiezen. Het tweede deel betrof de ideeën over ontwikkelingen die mogelijk van invloed zijn op het feit dat steeds meer uitgeverijen een eigen webwinkel openen en de antwoorden op vragen betreffende ontwikkelingen op het gebied van de afzetmarkt en de handelssituatie. Het derde deel betrof de ideeën over de rollen van uitgeverij en
23
boekhandel in de toekomst en het antwoord op de vraag of we teruggaan naar de tijd van vóór de negentiende eeuw. Deze drie delen zijn verdeeld over drie paragrafen. Per deel zijn de interviews nagelopen op antwoorden op de betreffende vragen. Deze antwoorden zijn genoteerd, waardoor overkoepelende antwoorden eenvoudig opgespoord konden worden. Ook konden de antwoorden zo goed ingedeeld worden in categorieën. Bij de vraag of het e-book invloed heeft gehad op de beslissing wel of geen webwinkel te openen bestonden bijvoorbeeld de categorieën ‘wel’, ‘niet’ of ‘deels’, met daarin verschillende antwoorden. Op deze manier werden de resultaten overzichtelijk geordend en ontstond er een goed beeld van opvattingen die overheersten of juist van de verscheidenheid van ideeën. De uitgebreide lijst die op deze manier is ontstaan, is in hoofdstuk 5 omgeschreven tot lopende tekst. Om deze tekst ‘leuk’ te houden is hij aangevuld met citaten uit de interviews. Op basis van de uitwerking van de resultaten in hoofdstuk 4 (literatuuronderzoek) en hoofdstuk 5 (praktijkonderzoek) zijn twee tabellen gemaakt waarin de drie hoofdontwikkelingen staan met ieder een aantal subontwikkelingen. In hoofdstuk 6 is aan de hand van deze tabellen een vergelijking gemaakt tussen de ontwikkelingen die in de negentiende eeuw mogelijk hebben geleid tot de scheiding tussen uitgever en boekverkoper en de ontwikkelingen die tegenwoordig mogelijk hebben geleid (en leiden) tot het gegeven dat steeds meer uitgeverijen een eigen webwinkel openen. De resultaten uit beide onderzoeken konden op deze manier goed met elkaar vergeleken worden, waardoor overeenkomsten en verschillen duidelijk naar voren kwamen. Op deze manier kon de link die gelegd is tussen hoofdstuk 4 en hoofdstuk 5 verder worden uitgewerkt en was de weg vrij om tot een conclusie te komen en een antwoord te geven op de hoofdvraag van deze scriptie.
24
4. De scheiding tussen uitgever en boekverkoper Zoals uiteengezet in hoofdstuk 2 waren uitgever en boekverkoper in de eerste eeuwen na de uitvinding van de boekdrukkunst vaak verenigd in één persoon. In de loop van de negentiende eeuw ontstaat er een scheiding tussen de uitgeef- en de boekverkoopfunctie (De Glas, 1994: 132). Volgens Dongelmans (1991: 104) leiden met name bepaalde ontwikkelingen in de tweede helft van deze eeuw tot de specialisatie van uitgeverij en boekwinkel. Welke ontwikkelingen worden bedoeld, vormt het onderwerp van deze paragraaf. Aan de hand van een uitgebreide literatuurstudie wordt onderzocht welke factoren mogelijk hebben bijgedragen aan de scheiding tussen uitgeverij en boekwinkel (deelvraag 2).
4.1 Technologische ontwikkelingen Tussen 1450 en 1800 treedt er nauwelijks verandering op in de manier waarop boeken vervaardigd worden (Van Lente & De Wit, 1993: 10). Zetters plaatsten gegoten letters met de hand in een zethaak. Van de zethaak werden de regels op een galei geschikt als pagina’s. Deze drukvorm werd vervolgens ingesmeerd met inkt, waarna men met een houten handpers een afdruk kon maken. De degel van deze pers, waarmee druk werd uitgeoefend op het papier, besloeg echter maar de helft van de drukvorm. Hierdoor moest men twee keer ‘drukken’ om het gehele papier bedrukt te krijgen. Om de pagina ook aan de andere kant te bedrukken, moest het vel omgedraaid worden. Nadat beide kanten bedrukt waren, moesten de vellen drogen alvorens ze tot katernen gevouwen konden worden. Per uur drukte een drukker op deze manier ongeveer honderd vellen aan beide kanten (Van Lente & De Wit, 1993: 36-38). Afgezien van enkele kleine vernieuwingen in de zestiende en zeventiende eeuw werd deze pers in Nederland tot en met de achttiende eeuw gebruikt. Nieuwe drukpersen versnellen het drukproces In de negentiende eeuw treden verschillende technologische vernieuwingen op. Allereerst komt er in 1800 een ijzeren pers op de markt, ontworpen door de Engelsman Earl Stanhope (Raven, 2007: 320). Deze pers wordt pas rond 1820 voor het eerst in Nederland gebruikt (Van Delft & De Wolf, 2003: 127). Voordeel van deze pers was dat de degel groter was, waardoor het papier in één keer geheel bedrukt kon worden, en dat ze een grotere drukkracht had. Doordat de drukker echter aan zijn eigen krachten gebonden bleef, kon hij niet veel meer produceren dan met de houten drukpers (Van Lente & De Wit, 1993: 39-40). Een tweede vernieuwing komt van de Duitser Koenig, die vanaf 1810 verschillende snelpersen met drukcilinders ontwikkelt (Van Lente & De Wit, 1993: 41). De eerste modellen van deze pers werden nog
25
met de hand aangedreven, met behulp van een vliegwiel. Ook moest het papier handmatig in de machine gelegd worden. Enkele decennia later worden de snelpersen echter aangedreven door stoom en bevatten ze mechanische papierin- en papieruitleggers (Van Lente & De Wit, 1993: 54). Met de simpelste uitvoering van de snelpers konden drukkers ongeveer 800 afdrukken per uur vervaardigen (Van der Laan, 2005: 151). De snelpers wordt pas rond 1830 voor het eerst in Nederland gebruikt. In de jaren die volgen wordt er slechts een klein aantal van deze persen door Nederlandse bedrijven aangeschaft: doordat de boeken slechts in kleine oplagen verschijnen is het drukken met een snelpers nog niet lonend genoeg. Pas rond 1860 is de snelpers geen zeldzaamheid meer (Van Lente & De Wit, 1993: 45, 50). Het voordeel van de snelpers was niet alleen dat de productie vele malen groter was dan die van de handpers, ook had de drukker minder arbeidskrachten nodig en konden deze, door de geringere inspanning, langer doorwerken. Ook al waren de aanschafkosten van een snelpers dus hoger dan van een handpers, de opbrengsten maakten dit verschil ruimschoots goed (Van Lente & De Wit, 1993: 51). De snelpers zorgde ervoor dat men goedkoper kon werken bij hogere oplagen (Van Lente & De Wit, 1993: 52). Een derde vernieuwing doet rond het midden van de negentiende eeuw haar intrede: de rotatiepers. Deze pers bestond uit een aantal druk- en vormcilinders, waar rollen papier doorheen geleid werden. De pers werd in eerste instantie vooral gebruikt om kranten en tijdschriften te drukken. Per uur kon de rotatiepers twaalf duizend vellen aan beide kanten bedrukken (Van Lente & De Wit, 1993: 41). Innovaties in de papierproductie dragen bij aan de versnelling van het drukproces Vóór de negentiende eeuw werd papier vervaardigd door met behulp van wind- of watermolens katoenen en linnen lompen in water te vervezelen. Hierdoor ontstond een soort pap die door een schepper in een raamwerk geschept werd en die vervolgens door een koetser op een laagje vilt werd gelegd, tot er een stapel was ontstaan van ongeveer 125 vellen (Van der Laan, 2005: 160-161). Uit deze stapel werd het water geperst, waarna de afzonderlijke vellen papier opgehangen konden worden om te drogen. Aan het begin van de negentiende eeuw werd er een papiermachine uitgevonden die alle manuele handelingen mechaniseerde. Ook werden, rond 1870, nieuwe grondstoffen voor papier gebruikelijk. In plaats van lompen werd houtslijpsel gebruikt, dat door cellulose geschikt werd gemaakt voor de productie van papier. Deze ontwikkelingen hebben ertoe geleid dat de papierprijs aanzienlijk daalde, wat terug te zien was in de dalende prijzen van boeken en kranten (Van Lente & De Wit, 1993: 105; Van der Laan, 2005: 160-161).
26
Het versnelde drukproces vraagt om een sneller zetprocedé Terwijl de drukkers in de loop van de negentiende eeuw met behulp van nieuwe persen steeds sneller konden drukken, bleven zetters lange tijd de teksten met de hand zetten. Het zetten vormde op den duur een vertragende factor in de sneller wordende boekproductie (Van Lente & De Wit, 1993: 57; Van der Laan, 2005: 158). Alhoewel de vraag naar innovatie dus groot was, duurde het tot het eind van de negentiende eeuw voordat er machines waren uitgevonden die de snelheid van het zetten daadwerkelijk verhoogden (Van Lente & De Wit, 1993: 58). Hiervóór werden er alleen machines uitgevonden die het zetten wel mechaniseerden, maar het niet versnelden. Door op een toetsenbord een letter aan te slaan werd een reeds gegoten letter op de juiste plek gezet. Het plaatsen van spaties moest echter nog met de hand worden gedaan, evenals het opmaken van de tekst. Ook het distribueren van de letters, nadat de tekst gedrukt was, ging grotendeels met de hand en kostte dus nog veel tijd (Van Lente & De Wit, 1993: 58). Pas aan het eind van de negentiende eeuw kwamen er zetmachines op de markt die het zetproces werkelijk versnelden: de Linotype (vanaf 1885) en de Monotype (vanaf 1897). Deze machines werden ook wel ‘hete’ zetmachines genoemd, omdat ze geen bestaande letters zetten, maar matrijzen waarmee vervolgens ín de machines letters gegoten werden. Het gieten en zetten van letters werd dus gecombineerd, wat een grote tijdwinst opleverde. Hiernaast was het tijdrovende distribueren door deze machines niet meer nodig: na het drukken werd het zetsel gewoon omgesmolten en kon het opnieuw gebruikt worden als gietsel (Van Lente & De Wit, 1993: 58-59). De zetmachines dringen in Nederland maar langzaam door. De eerste machines, die nog veel handwerk vereisten, waren niet veel sneller dan een handzetter, waardoor de drukkers zich waarschijnlijk niet geroepen voelden om over te stappen op deze machines. De latere machines, als Linotype en Monotype, werden vanaf het begin van de twintigste eeuw langzaam maar zeker door steeds meer drukkerijen aangeschaft. De trage opkomst van zetmachines in Nederland is waarschijnlijk deels te wijten aan de lage lonen die handzetters – vaak jonge jongens – kregen (Van Lente & De Wit, 1993: 60, 62). De technologische ontwikkelingen die zich in de negentiende eeuw voordoen, zorgen voor een versnelling van het drukproces. Hierdoor is het mogelijk om grotere oplages te vervaardigen en de prijs per exemplaar omlaag te brengen. Dit had tot gevolg dat boeken aan het eind van de negentiende eeuw geen luxeproducten meer waren die alleen door het rijke gedeelte van de bevolking gekocht konden worden. Alhoewel de nieuwe machines om grote investeringen vragen, wordt het door het veel snellere drukproces en de grotere afzetmarkt makkelijker deze investeringen terug te verdienen. Hierdoor is het niet alleen voor drukkers mogelijk geworden om zich op één taak (namelijk het drukken) te richten, maar
27
ook voor uitgevers. Ook deze laatsten konden hun investeringen door het veel snellere drukproces waarschijnlijk eenvoudiger terugverdienen en hoefden dus geen eigen boekwinkel meer te runnen om financieel overeind te blijven.
4.2 Verbeterde transport- en communicatiemiddelen Nieuwe en verbeterde transportmiddelen Tot het eind van de achttiende eeuw was men voor het vervoer van goederen aangewezen op het water. Rivieren en kanalen vormden de beste handelswegen tussen steden en producten werden daarom bijna uitsluitend vervoerd met roei- of zeilboten of met trekschuiten. In gebieden waar geen waterverbindingen waren, werd gebruikgemaakt van karren en koetsen. De wegen waren echter slecht begaanbaar (De Vries & Van der Woude, 1995: 222-227). In de negentiende eeuw werd flink geïnvesteerd in de verbetering van de handelswegen. Er werden nieuwe waterwegen aangelegd, waarover stoomboten konden varen. Hierdoor ging het vervoer over het water een stuk sneller dan met de trekschuit, die voortgetrokken werd door paarden en dus in een stapvoetstempo door het water gleed (Van der Laan, 2005: 73-74). Ook werden wegen verbeterd en werden er betere koetsen ontwikkeld (De Vries & Van der Woude, 1995: 227). De vernieuwing in transport die de grootste gevolgen had, was de uitbreiding van het spoorwegnet. In 1850 lag er in Nederland 176 kilometer spoor. Ter vergelijking: in België lag er al 916 kilometer (Veenendaal, 2008: 99). In 1860 werd de Spoorwegwet aangenomen, waardoor de overheid verantwoordelijk werd gesteld voor de aanleg van spoorlijnen. De vele verschillende maatschappijen die zich tot dan toe met het spoorwegnet
hadden
gemoeid
werden
opgekocht
of
gingen
failliet.
Twee
grote
spoorwegmaatschappijen bleven over: de Hollandsche IJzeren Spoorweg Maatschappij en de Staats Spoorwegen (Mulder e.a., 2005: 206). Gedurende de tweede helft van de negentiende eeuw werden er veel nieuwe spoor- en tramlijnen aangelegd. In 1900 had het Nederlandse spoor een totale lengte van 2780 kilometer (Veenendaal, 2008: 99). Tot de uitbreiding van de spoorwegen waren uitgevers-boekverkopers dus gebonden aan trage vervoersmogelijkheden. Daarbij verkozen ze doorgaans de trekschuit boven de (iets snellere) koetsen en postwagens, omdat de kosten hiervoor lager waren. Het was gebruikelijk dat de hoofdcorrespondent (degene die ervoor zorgde dat alle bestellingen en verzendingen van een boekwinkel op de goede plaats aankwamen – hierover meer in subparagraaf 4.1.7) alle bestellingen gedurende een paar weken verzamelde, om ze vervolgens eens per maand te versturen. De levering geschiedde op deze manier dus uitermate traag (Kruseman, 1886-I: 90).
28
Afschaffing van de zegelwet en beperkingen postbeambten In 1843 werd een voorstel voor een nieuwe Zegelwet gedaan, die bepaalde dat alle dagbladen, kranten, tijdschriften, catalogi, prospectussen en andere aankondigingen aan het Zegelrecht onderhevig waren. Dit betekende dat er per vel belasting moest worden betaald. Uitgevers-boekverkopers klaagden steen en been, omdat de Zegelwet een hindernis vormde voor het aankondigen van nieuwe titels en hierdoor voor het verspreiden van kennis en wetenschap. Desalniettemin werd de wet gewoon ingesteld (Kruseman, 1886-I: 244-246). Uitgevers-boekverkopers beklaagden zich niet alleen over de Zegelbelasting, ook het handelen van de postbeambten beviel hen niet. Dezen gedroegen zich namelijk als concurrenten door boeken door te verkopen. Doordat postambtenaren het snelste vervoermiddel van die tijd tot hun beschikking hadden en geen port hoefden te betalen over verzendingen, waren zij een grote concurrent van de gewone uitgever-boekverkoper (Kruseman, 1886-I: 486-494). In de tweede helft van de negentiende eeuw werden beide problemen opgelost. In 1868 wordt een voorstel gedaan voor de afschaffing van de Zegelwet. Dit voorstel wordt een jaar later aangenomen, waarmee de afschaffing van de Zegelbelasting in feit is (Kruseman, 1886-II: 157-159). Ruim vijftien jaar eerder – in 1853 – behaalden de uitgevers-boekverkopers succes met hun klachten over de postbeambten. Een koninklijk besluit stelde dat vanaf 1854 de vrijstelling van port voor de postambtenaren werd opgeheven en dat hen verboden werd om boeken te verkopen (Kruseman, 1886-I: 494). Nieuwe regels in de posterijen In 1807 werd de eerste Nederlandse Postwet aangenomen, waarin onder andere de tarieven van de verzending werden vastgesteld. Door de Franse overheersing werd deze wet al na drie jaar vervangen door een Franse. Hierin werd, naast de vaststelling van de tarieven, onder andere uiteengezet dat de staat een monopolie bezat op het verzamelen en leveren van poststukken tot één kilogram. Ondanks de terugtrekking van de Fransen is deze regeling, zij het met enige aanpassingen, lange tijd behouden gebleven (Havelaar, 2002: 39-40, 47). In 1850 wordt er een nieuwe Nederlandse Postwet aangenomen. Hierin wordt het staatsmonopolie gehandhaafd, maar geldt dit alleen voor poststukken tot vijfhonderd gram. Daarnaast vereenvoudigt de nieuwe wet het tarievenstelsel: op basis van een aantal schalen in gewicht en afstand wordt de prijs van het port bepaald. Met de nieuwe tarieven gaan de prijzen voor verzending omlaag. De nieuwe Postwet leidde ook tot de instelling van de postzegel. In 1852 werd vastgesteld dat voortaan de zénder verantwoordelijk was voor de betaling van het verzenden in plaats van de ontvánger. Hiernaast wordt
29
met de wet vastgesteld dat iedere gemeente een plek moet hebben waar de post ontvangen en verzonden kan worden. Waarschijnlijk heeft de nieuwe Postwet ertoe geleid dat het aantal verzonden poststukken na 1850 enorm toenam (Havelaar, 2002: 59-66; Hogesteeger, 1989: 45-49). Uitvinding van de telegraaf Aan het eind van de achttiende eeuw werd in Frankrijk de ‘optische telegraaf’ uitgevonden: een grote stellage van balken, waarmee – door de balken te verschuiven – bijna tweehonderd verschillende tekens gevormd konden worden. Deze tekens konden op grote afstand, met een goede zeekijker, waargenomen worden. Door verschillende stations met telegrafen (seinposten) in te schakelen kon op deze manier een boodschap sneller dan ooit van de ene plaats naar de andere overgebracht worden (Ten Brink & Schell, 1954: 1-4). De optische telegraaf kende vele beperkingen – er kon alleen bij daglicht geseind worden, de seinen waren slechts tot bepaalde afstand waarneembaar en er moesten daarom vaak verschillende seinposten ingezet worden om een bericht over te brengen. Aan het begin van de negentiende eeuw doet zich een nieuwe ontwikkeling voor: de elektrische telegraaf wordt uitgevonden. Met behulp van elektriciteit en magneten konden via zogenoemde telegraaflijnen berichten worden verzonden van het ene seintoestel naar het andere. Vanaf 1852, het jaar waarin de ‘Wet tot regeling der gemeenschap door electromagnetische Telegrafen’ werd aangenomen, werd door de overheid flink geïnvesteerd in de telegraaf als communicatiemiddel. Er werden nieuwe telegraaflijnen aangelegd en er werden kantoren geopend waar mensen terecht konden om berichten te versturen (Ten Brink & Schell, 1954: 14-28). De verbeterde transport- en communicatiemiddelen kunnen hebben bijgedragen aan de scheiding tussen uitgever en boekverkoper. Door de nieuwe wetten, de ontwikkeling van de spoorwegen en de uitvinding van de telegraaf werd het eenvoudiger, sneller én goedkoper om met elkaar te communiceren en om goederen te verplaatsen. Dit kan ertoe geleid hebben dat het voor de uitgever makkelijker werd om zijn afzetgebied te vergroten en dat het voor de boekverkoper makkelijker werd om aan een gevarieerd winkelaanbod te komen. Beide beroepen konden zo hun handel uitbreiden, waardoor het minder noodzakelijk was om ook het andere beroep uit te oefenen.
4.3 Afschaffing van de gilden In de eerste eeuw na de uitvinding van de boekdrukkunst waren er nog geen zelfstandige gilden van drukkers en boekverkopers. De reden hiervoor is dat er nog niet genoeg mensen waren per stad die deze beroepen uitoefenden (Van Delft & De Wolf, 2003: 32). Boekhandelaren sloten zich daarom aan bij het
30
reeds bestaande Sint Lucasgilde – het kunstenaarsgilde (Van Eeghen, 1965: 100). De betekenis van het gilde was voor de boekhandelaren sociaal en religieus. Alle officiële zaken, zoals de toelating tot het vak en de bescherming van titels, werden door de overheid geregeld (Van Delft & De Wolf, 2003: 33). In de loop van de zestiende en zeventiende eeuw groeide het aantal boekhandelaren. Tegelijkertijd groeide het besef dat een eigen gilde, speciaal voor de boekhandelaren, voor een krachtiger positie op de boekenmarkt zou kunnen zorgen. Naast de vaste winkels bleef de straatboekhandel namelijk lange tijd een grote rol spelen. Op marktplaatsen of bij drukbezochte gebouwen boden rondreizende kooplieden hun waren aan. Om zichzelf tegen deze handelaars te beschermen verenigden de gevestigde boekverkopers zich steeds vaker in een eigen gilde (Van der Meulen, 1897: 46-48; Van Eeghen, 1965: 103; Van Delft & De Wolf, 2003: 77). De regels die binnen de gilden golden, organiseerden de interne, maar ook de externe verhoudingen. Zo kon bijvoorbeeld vastgelegd worden of leden wel of geen meesterproef moesten doen aan het eind van hun opleiding, maar kon ook de straathandel aan banden gelegd worden (Van Delft & De Wolf, 2003: 78). In 1795 werden de gilden afgeschaft (Gijsbers & Van Kempen, 2002: 3). De bescherming van de boekhandelaren en de organisatie van de boekenmarkt viel hierdoor weg. Boekhandelaren kregen te maken met een groot aantal nieuwe vakgenoten. Al snel ontstond de behoefte aan een nieuwe organisatievorm (Dongelmans, 1991: 103). Op lokaal niveau werden boekverkoperscolleges opgericht en ook ontstond er een landelijke organisatie: de Vereeniging ter Bevordering van de Belangen des Boekhandels (Van der Laan, 2005: 199). Al tijdens het bestaan van de boekhandelsgilden bestond er discussie over de werking ervan. Tegenstanders betoogden dat de gilden een monopoliepositie creëerden voor de aangesloten boekhandelaren, waardoor de prijzen te hoog waren en de kwaliteit van de boeken te laag. Voorstanders betoogden juist dat de gilden voor een eerlijke concurrentiesituatie zorgden, doordat ze bescherming boden tegen beunhazen. Daarbij stelden ze dat de prijzen door het bestaan van de gilden laag gehouden konden worden (Van Delft & De Wolf, 2003: 129). Welke partij ook gelijk had, feit blijft dat de gilden aan het eind van de achttiende eeuw werden afgeschaft. Naar deze afschaffing en de invloed ervan op de scheiding tussen uitgever en boekverkoper kan vanuit beide oogpunten gekeken worden. Vanuit het tegen-oogpunt kan gesteld worden dat de gilden het economische verkeer bemoeilijkten. De gilden boden misschien wel té veel bescherming. De afschaffing van de gilden kan dan beschouwd worden als opmaat voor een betere handel, waardoor de scheiding tussen uitgever en boekverkoper gestimuleerd kon worden. Vanuit het voor-oogpunt kan gesteld worden dat de gilden bescherming boden aan het gecombineerde beroep uitgever-boekverkoper.
31
Alhoewel een aantal jaar na de afschaffing van de gilden een nieuwe organisatie wordt opgericht (de Vereeniging ter Bevordering van de Belangen des Boekhandels), blijkt met het verstrijken van de tijd dat uitgevers en boekverkopers andere belangen hebben. Het is mogelijk dat de afschaffing van de gilden, die het gecombineerde beroep beschermden, er uiteindelijk toe geleid heeft dat de uitgevers en boekverkopers zich bewust werden van hun verschillende belangen, waardoor de scheiding tussen beide beroepen in de hand werd gewerkt.
4.4 De Franse overheersing De historische situatie In 1588 was op het grondgebied dat tegenwoordig Nederland is de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden ontstaan. Tot de Republiek behoorden de gewesten Holland, Zeeland, Utrecht, Gelderland, Overijssel, Friesland en Groningen (Mulder e.a., 2005: 124-125). Terwijl deze staat in de zeventiende eeuw een zeer machtige positie had, was er in de achttiende eeuw door de opkomst van Engeland en Frankrijk als machtige landen sprake van verval. In deze eeuw ontstond zowel een slechte nationale situatie als een slechte internationale situatie (Mulder e.a., 2005: 160). In de Republiek was aan het eind van de achttiende eeuw spanning ontstaan tussen de prinsgezinden, die de stadhouder steunden, en de patriotten, die in navolging van de Amerikaanse Vrijheidsoorlog vernieuwing wilden. Tegelijkertijd was een vierde oorlog met Engeland uitgebroken (1780-1784). De patriotten grepen deze oorlog aan om de strijd tegen de Engelsgezinde stadhouder Willem V te beginnen. Al snel kregen zij steun van grote delen van de burgerij en was de Republiek niet ver van een burgeroorlog verwijderd. Willem V week uit naar Nijmegen en liet, via zijn Pruisische vrouw, de Pruisische troepen orde op zaken stellen. Veel patriotten vluchtten naar Frankrijk en de rust keerde terug in het land (Mulder e.a., 170-174). Die rust was echter maar van korte duur, want in 1794 vielen de Fransen de Republiek binnen om het idee van de Franse Revolutie te verspreiden. De Fransen werden gesteund door de oude patriotten, die zich omgedoopt hadden tot ‘Bataven’. Op 16 mei 1795 sloten de Fransen vrede met de nieuwe Bataafse Republiek. Veel vrijheid had de Bataafse Republiek echter niet: gebieden moesten worden afgestaan, het Franse
leger moest op Bataafs grondgebied worden onderhouden en de
handels- en
vervoersmogelijkheden werden ernstig ingeperkt, bijvoorbeeld door de afschaffing van de VOC, waardoor handel met het buitenland onmogelijk werd (Meulen e.a., 2005: 174-176).
32
Invloed van de maatschappelijke veranderingen op het boekbedrijf De Franse overheersing was slecht voor de welvaart in Nederland (Kruseman, 1886: I-266). De handel, en dus ook de boekhandel, was aan strenge regels gebonden. Onder andere de censuur, het uitvoerverbod en geldzorgen hadden tot gevolg dat boekhandelaars hun hoofd nauwelijks boven water konden houden. Een van de gevolgen hiervan was dat menig uitgever-boekverkoper goedverkopende boeken ging nadrukken, zodat hij de kans vergrootte om geld te verdienen (Kruseman, 1886: I-111). Een ander gevolg voor het boekbedrijf was de invoering van het patentenstelsel, als vervanging van de gilden. Waar vroeger de gildebroeders bepaalden of iemands vakbekwaamheid groot genoeg was om het beroep van drukker, uitgever en/of boekverkoper uit te oefenen, had door de patenten iedereen de mogelijkheid zich als boekhandelaar te vestigen. Vakbekwaamheid werd niet meer getest, het enige wat men moest doen was een patent aanvragen bij de overheid. Door dit systeem kon iedereen het beroep van boekhandelaar uitoefenen, ook als men niet de benodigde kennis en vaardigheden bezat – het betalen van patentbelasting was gewoonweg voldoende (Kruseman, 1886: I-267; Van der Laan, 2005: 214). Het aantal nadrukken en de toename van het aantal boekhandelaren waren ongunstig voor de gevestigde uitgevers-boekverkopers. Door de slechte economische situatie was het al moeilijk om hun zaak overeind te houden en deze stijgende concurrentie maakte het nog lastiger. Het boekbedrijf ging daarom op zoek naar een nieuwe organisatievorm om bedrijven te beschermen. De Vereeniging ter Bevordering van de Belangen des Boekhandels werd opgericht (hierover in subparagraaf 4.5 meer) (Dongelmans, 1991: 103). De oprichting van deze nieuwe vereniging is dus onder andere het gevolg van de slechte situatie in het boekbedrijf. Deze oprichting heeft op haar beurt geleid tot de scheiding tussen de uitgeverij en de boekwinkel, zoals uiteengezet wordt in subparagraaf 4.5.
4.5 Oprichting van nieuwe verenigingen Vereeniging ter Bevordering van de Belangen des Boekhandels Na de Franse overheersing en de afschaffing van de gilden gingen Nederlandse uitgevers-boekverkopers op zoek naar een nieuwe organisatievorm om hun handelsbelangen te behartigen (Gijsbers & Van Kempen, 2002: 3). Eerdere regelgevingen waren komen te vervallen en dus was er onduidelijkheid over de verschillende rechten binnen het boekbedrijf (Van der Laan, 2005: 214). Op 11 augustus 1815 tekent een aantal uitgevers de ‘Acte der Verbindtenis’, waarin zij afspreken samen te strijden tegen het illegale nadrukken (Petit, 1875: 337). Deze acte vormde de basis voor de ‘Vereeniging tot het tegengaan van het Nadrukken van boeken, en andere belangens des Boekhandel betreffende’, die vanaf 1821 de ‘Vereeniging ter Bevordering van de Belangen des Boekhandels’ zou
33
heten (Hagers, 1990: 20; Van der Laan, 2005: 214-215). Het doel van de Vereeniging was het wettelijk beschermen van het letterkundige eigendom, aangezien de bescherming van het auteursrecht in die tijd behoorlijk te wensen overliet. De Vereeniging streefde ernaar het onrechtmatig nadrukken te voorkomen. Na een paar jaar bleek dat er meer problemen waren binnen het boekbedrijf en werd gesteld dat de oplossing van deze problemen ook tot de taak van de Vereeniging behoorde (Loosjes, 1915: 15; Vrij, 1956: 7). Ten tijde van de oprichting van de Vereeniging ter Bevordering van de Belangen des Boekhandels waren uitgever en boekverkoper nog geen gescheiden beroepen en hoorden het drukken, het binden, het illustreren, e.d. vaak ook nog tot de taak van de uitgever-boekverkoper. De Vereeniging was dus een vereniging voor de gehele boekhandel en had als doel de gezamenlijke belangen te behartigen. Maar ook toen de hiervoor genoemde taken zich van elkaar scheidden en uitgever en boekverkoper aparte beroepen werden, probeerde de Vereeniging de gezamenlijke belangen te blijven behartigen. Dit gebeurde door tegenstellingen te verzachten of te laten verdwijnen. En zelfs toen er aparte verenigingen werden opgericht, de Uitgeversbond en de Boekverkoopersbond, bleek de Vereeniging niet overbodig (Vrij, 1956: 7-8) – zij bestaat immers nog steeds (tegenwoordig onder de naam ‘Koninklijke Vereniging van het Boekenvak’). Nederlandsche Uitgeversbond De handelsvoorwaarden binnen de boekhandel werden gedurende de negentiende eeuw door uitgevers bepaald. Aan het eind van de eeuw beklaagden zij zich erover dat ze geen vereniging hadden die hen ondersteunde in het vervaardigen en in stand houden van deze voorwaarden. Volgens hen kwamen betalingen te laat, verkeerde het teruggestuurde commissiegoed in een slechte staat en hadden de boekverkopers een te afwachtende houding omdat ze geen risico’s wilden lopen. Om deze redenen richtte een aantal uitgevers in 1880 een eigen vereniging op (Van der Laan, 2005: 220-221), met als doel de belangen van de uitgevers te behartigen en orde en regelmaat in de boekhandel te bevorderen (Tadema, 1930: 7-8). Om verwarring met de VBBB te voorkomen werd ervoor gekozen de vereniging van uitgevers tot ‘bond’ te bestempelen en kwam men tot de naam: het Nederlandsche Uitgevers-bond (Furstner & Van der Stoep, 1980: 37). Waarom het onzijdig lidwoord gebruikt werd, is onduidelijk. Vermoedelijk werd ‘bond’ beschouwd als afkorting van ‘verbond’. In 1910 wordt het onzijdige lidwoord ‘het’ vervangen door het mannelijke ‘de’ (Tadema, 1930: 10).
34
Nederlandsche Debitantenbond / Nederlandsche Boekverkoopersbond5 Niet alleen de uitgevers klaagden, ook de onafhankelijke boekverkopers, debitanten genaamd, klaagden in de negentiende eeuw steen en been. Uitgevers gaven te hoge kortingen aan particulieren en te weinig korting aan debitanten, uitgevers maakten al goedkopere herdrukken als de duurdere uitgave nog in de winkel lag, uitgevers leverden schoolboeken direct aan gemeentenbesturen zonder de tussenhandel te betrekken en colporteurs kaapten klanten weg (Van der Laan, 2005: 222). Tevens wordt geklaagd over het functioneren van de VBBB, zij zou te veel op uitgevers gericht zijn, en over de oprichting van de NUB (Kelk e.a., 1947: 11). In 1907 wordt daarom een landelijke vereniging opgericht voor boekverkopers: de Nederlandsche Debitantenbond. In 1924 wordt deze bond omgedoopt tot ‘Nederlandsche Boekverkoopersbond’. Doel van de bond was het behartigen van de belangen van de boekverkopers, orde en regelmaat in de boekhandel te bevorderen en boekverkopers dichter bij elkaar te brengen (Kelk e.a., 1947: 19-21). Alhoewel de Vereeniging ter Bevordering van de Belangen des Boekhandels er sinds haar oprichting naar streeft de belangen van het gehele boekbedrijf te behartigen, blijken zowel uitgevers als boekverkopers niet tevreden met de gang van zaken in de negentiende eeuw. Beide partijen hebben klachten over elkaar en beide partijen richten eigen verenigingen op. De oprichting van deze verenigingen hebben bijgedragen aan de scheiding tussen uitgever en boekverkoper. Alhoewel het gecombineerde beroep nog bestond, werden aparte verenigingen opgericht die ofwel de belangen van de uitgever ofwel de belangen van de boekverkoper behartigden. Hierdoor werd duidelijk dat beide beroepen eigen belangen hadden. Uitgevers-boekverkopers konden waarschijnlijk moeilijk terecht bij één van de bonden, omdat die ene bond een deel van hun belangen niet als zijn verantwoordelijkheid zou beschouwen.
4.6 Het ontstaan van een andere handelsvorm In paragraaf 2.2 (hoofdstuk 2) is al aangegeven dat de handel tussen uitgevers-boekverkopers tot in de achttiende eeuw voornamelijk bestond uit ruilhandel en het kopen op rekening: boekhandelaren ruilden vellen met elkaar om de afzet van hun eigen titels te vergroten en hun winkelaanbod gevarieerd te houden. Alle partijen hielden hun ruilen bij, zodat aan het eind van het jaar een overzicht gemaakt kon worden wie nog wat van wie tegoed had. In de achttiende eeuw werd het steeds minder gebruikelijk dat boekhandelaren vel tegen vel ruilden. In plaats daarvan schatten zij, op basis van de kwaliteit en de
5
Alhoewel de oprichting van de Nederlandsche Boekverkoopersbond net buiten de in deze scriptie bestudeerde periode valt, namelijk in 1907, wordt zij toch meegenomen in de studie aangezien zij een uitloop is van ontwikkelingen in de negentiende eeuw.
35
omvang van een boek, de waarde in en ruilden zij boek tegen boek. Naast deze handelswijze kon men ook steeds vaker met geld boeken van elkaar kopen en kwam de commissiehandel op (Van Eeghen, 1978: 54). Op welke manier deze nieuwe betalingswijzen hebben bijgedragen aan de scheiding tussen uitgever en boekverkoper wordt in deze paragraaf duidelijk. Commissiehandel Commissiehandel is een oud handelsgebruik, dat al – zij het op kleine schaal – in de zeventiende eeuw in het Nederlandse boekbedrijf voorkwam (Van Goinga, 1999: 61). Bij deze handelsvorm stuurden uitgevers exemplaren van hun boeken naar boekverkopers, die vervolgens een bepaalde periode de tijd kregen deze boeken te verkopen. De exemplaren die na deze vastgelegde periode, van bijvoorbeeld een jaar, niet verkocht waren, mochten worden teruggestuurd naar de uitgever. Deze laatste droeg dus alle risico’s (Van Goinga, 1999: 21). Evenals in het gehele handelsverkeer een uitbreiding plaats vond van de commissiehandel (De Vries & Van der Woude, 1995: 170, 579), nam deze handelswijze ook in het boekbedrijf in de loop van de achttiende eeuw toe (Van Goinga, 1999: 61). Vaak gaven uitgevers-boekverkopers bij elkaar aan dat ze van elke nieuwe titel van de ander graag een aantal exemplaren in commissie wilden ontvangen, zonder dat ze daar expliciet om hoefden te vragen. Nieuwe titels konden zo veel sneller aangeboden worden in de boekwinkel dan voorheen, waardoor men kon voldoen aan de groeiende vraag van het publiek om nieuwe titels snel te kunnen aanschaffen. Voor uitgevers was dit systeem voordelig, omdat zij niet meer hoefden te wachten op bestellingen en ook kleinere boekwinkels – die geen echte bestellingen aandurfden – konden benaderen. Voor boekverkopers was het systeem voordelig, omdat zij snel nieuwe titels konden aanbieden, hun winkelaanbod gevarieerd konden houden en geen financieel risico liepen (Van Goinga, 1999: 62-63). Er kleefden echter ook nadelen aan deze handelsvorm: uitgevers waren lang niet zeker over de opbrengsten van het commissiegoed, omdat boeken soms wel een jaar of langer in commissie werden gegeven. Daarbij verkeerden de geretourneerde exemplaren lang niet altijd in goede staat. Boekverkopers waren door het systeem belast met een ingewikkelde administratie om al de in- en uitgezonden goederen op de juiste plaats te krijgen. Ook moesten zij ervoor zorgen dat de onverkochte exemplaren in goede staat werden teruggestuurd naar én bezorgd bij de uitgevers (Van Goinga, 1999: 63, 70). De commissiehandel heeft ongetwijfeld bijgedragen aan de scheiding tussen uitgever en boekverkoper. Deze handelswijze maakte het voor een boekverkoper mogelijk een groot aantal verschillende titels in de winkel te hebben zonder dat hij daarvoor zelf uitgever moest zijn. Uitgevers waren door de
36
commissiehandel niet meer afhankelijk van de verkopen uit alleen hun eigen winkel en konden hun winkel daarom opdoeken. Omdat boekverkopers nauwelijks risico liepen, boden ze van alles aan in hun winkel, waardoor het aanbod voor de consument groter en gevarieerder werd. Uitgevers speelden hierop in door nieuwe genres uit te geven en met nieuwe auteurs te werken (Kuitert, 2001: 187).
4.7 Oprichting van het Bestelhuis Aan het begin van de achttiende eeuw was er nog geen Centraal Boekhuis zoals men dat nu kent. Als uitgevers-boekverkopers niet direct boeken met elkaar ruilden, ging dat via een tussenpersoon. Deze tussenpersoon, een hoofdcorrespondent genaamd, bevond zich meestal in Amsterdam – het centrum van het boekbedrijf. Hij ontving voor de aan hem verbonden uitgevers-boekverkopers alle brieven en pakketen en zond deze vervolgens één keer per week of per maand naar hen toe. Op hun beurt zonden de uitgevers-boekverkopers alles wat verzonden moest worden, zoals bestelbrieven en commissiegoed, naar de hoofdcorrespondent die ervoor zorgde dat alles de juiste bestemming bereikte (Kruseman, 1886: II-444). Alhoewel het correspondentiesysteem misschien georganiseerder overkomt op de lezer dan de directe handel tussen individuele uitgevers-boekverkopers, stelt Kruseman dat het systeem voor chaos zorgde. De correspondenten waren zelf vaak ook uitgever-boekverkoper, wat tot gevolg had dat alle brieven en pakketten die gestuurd werden en verstuurd moesten worden in de winkel lagen, waardoor deze ontoegankelijk werd voor bezoekers. Daarbij gingen de loopjongens en knechten die de stapels boeken vervoerden zeer onvoorzichtig met de pakketten om, zeker als deze gemerkt waren met de tekst ‘teruggaand commissiegoed’ (Kruseman, 1886: II-445-446): Duizende pakjes en brieven moesten dan door de correspondenten gewisseld worden; voor inpakken en verzenden was geen oogenblik te verliezen; aan het gegooi en gesmijt was geen eind; knechts en jongens draafden met hun last, tusschen koorden gewrongen, op rug en hoofd of met wagens het woelige Amsterdam door en wierpen die als uiteenspattende bommen in de verschansing der correspondenten.
Dat dit systeem niet ideaal was, moge duidelijk zijn. Evenals de beschrijving van de chaos in Amsterdam komt ook de beschrijving van de ergernissen van uitgevers het best tot zijn recht door Kruseman (1886: II-445-446) letterlijk te citeren: Dat door deze woeste wijs van doen een aantal abuizen moesten plaats grijpen, ligt voor de hand; dat uw arme nieuwe boeken, waaraan uw hart en uw geld hingen en waaraan ge zooveel zorg besteed hadt, van zulk een mishandeling de slachtoffers waren, spreekt vanzelf. Bovenal de pakken gebrandmerkt met het
37
adres: ‘teruggaand commissiegoed’ moesten de nietswaardige speelballen zijn voor de boekverkoopersstraatjongens; en indien verhoord waren geworden alle verzuchtingen en verwenschingen, het verontwaardigd gemoed ontschoten van uitgevers bij het in het voorjaar terugontvangen van het beduimelde, versjouwde, verduwde, verdorven onverkochte, dan waren al de plagen van Egypte neêrgedaald op de hoofden van het ras der hulptroepen van de correspondenten in Neêrlands hoofdstad.
Rond het midden van de negentiende eeuw komen de eerste ideeën op een algemeen huis op te richten voor opslag en correspondentie. Men beschouwt dit als een taak van de Vereenging ter Bevordering van de Belangen des Boekhandels. Alhoewel zij in eerste instantie veel nadelen ziet (het verzamelen van alle pakjes en brieven in één gebouw zou juist voor méér fouten bij verzending zorgen) en het plan voor zich uitschuift, stelt zij na een aantal jaren onder druk van haar eigen Nieuwsblad voor den Boekhandel een commissie in die zich gaat bezighouden met de oprichting van een bestelhuis (Kruseman, 1886: II-448455). De eerste locatie van het bestelhuis is het sociëteitslokaal ‘het Vosje’ aan het Rokin – een plek dicht bij de expeditiekantoren van de spoorwegen en Van Gend & Loos, het postkantoor en de haven. Het ‘Bestelhuis van den Nederlandschen Boekhandel’ ging op 1 januari 1874 open (Kruseman, 1886: II-457). Omdat de hoofdcorrespondenten, bang om failliet te gaan, veel uitgevers-boekverkopers aan zich hadden weten te binden, waren de eerste jaren van het Bestelhuis niet gunstig (Kruseman, 1886: II-459). Men kwam daarom met een nieuw plan, namelijk om het Bestelhuis uit te breiden met een depot. In dit depot konden uitgevers een deel van hun uitgaven opslaan. Boekverkopers konden bij het Bestelhuis een titel bestellen en deze kon vervolgens door het Bestelhuis direct geleverd worden, zonder dat men eerst de uitgever moest benaderen om een exemplaar te bemachtigen. Het Bestelhuis verzorgde op deze manier de distributie van boeken, voor rekening van de uitgevers. Dit plan leidt tot de centralisatie van het correspondentiesysteem: bij het Bestelhuis wordt een depot opgenomen, dat onder leiding staat van de grootste hoofdcorrespondent van die tijd, de ‘Firma Schalekamp, Van de Grampel & Bakker’ (Funke, 1996: 24). Een aantal decennia later wordt dit depot overgenomen door de Vereeniging, eigenaar van het Bestelhuis, en wordt het omgedoopt tot Centraal Boekhuis (Funke, 1996: 42). De oprichting van het Bestelhuis zorgde voor een centralisatie van de distributie van boeken tussen uitgeverij en boekwinkel. Hierdoor werd het voor uitgevers-boekverkopers waarschijnlijk makkelijker om hun eigen boeken af te zetten en om hun winkelaanbod gevarieerd te houden. Alle uitgeversboekverkopers konden immers via één centraal punt de eigen boeken laten leveren en andere boeken
38
bestellen. Het werd dus minder noodzakelijk om als uitgever ook boekverkoper te zijn en als boekverkoper ook uitgever.
4.8 Bevolkingsgroei en groei van het lezerspubliek Vooral in de tweede helft van de negentiende eeuw groeide de Nederlandse bevolking in een hoog tempo. In 1849 telde het land drie miljoen inwoners, in 1889 was dit aantal met vijftig procent toegenomen tot viereneenhalf miljoen (Mulder e.a., 2005:191). Naast de bevolkingsgroei nam in de negentiende eeuw ook de analfabetisering af, onder andere door wetswijzigingen zoals de leerplicht en de verbetering van het onderwijs (Dongelmans & De Kruijf, 2010: 223). Alhoewel geletterdheid niet gelijk is aan leesvaardigheid en de hoge alfabetiseringsgraad in Nederland dus niet automatisch inhield dat er ook een groot lezerspubliek was, blijkt dat er in de achttiende en negentiende eeuw al veel gelezen werd. Boekconsumenten bevonden zich in bijna alle lagen van de bevolking – alleen in de onderste laag kwam nauwelijks boekconsumptie voor. In de loop van de achttiende eeuw lezen deze consumenten steeds meer en steeds gevarieerder. In de tweede helft van de negentiende eeuw is de leesrevolutie op haar hoogtepunt: door allerlei ontwikkelingen, zoals de industrialisering, krijgt een veel groter deel van de bevolking toegang tot het gedrukte woord (Hoftijzer, 1996: 169, 171-173). Door de uitvinding van de gasverlichting en de gloeilamp, de stijging van de gemiddelde leeftijd van mensen en de verkorting van de werkweek, is een steeds groter aantal mensen in staat om (meer) tijd te besteden aan het lezen van gedrukte teksten. De stijging van het loon geeft mensen ook de mogelijkheid om boeken aan te schaffen (Dongelmans & De Kruijf, 2010: 244). Er is hierdoor sprake van een duidelijke groei van het lezerspubliek. Deze werd waarschijnlijk ook in de hand gewerkt doordat drukwerk steeds vaker gebruikt werd om informatie te verspreiden, door bijvoorbeeld kerken of politieke instanties. Hierdoor nam de belangstelling voor het gedrukte woord onder de bevolking toe (Van Lente, 1996: 246-247). De groei van de bevolking en de groei van het lezerspubliek is een belangrijke ontwikkeling in de negentiende eeuw. Steeds meer mensen zijn in staat en hebben de mogelijkheid om boeken aan te schaffen en te lezen. Alhoewel deze ontwikkeling misschien eerder een gevolg van dan een oorzaak voor de scheiding tussen uitgever en boekverkoper is, mag zij in dit onderzoek niet ontbreken. De eerder genoemde technologische ontwikkelingen en de verbetering van het onderwijs, zorgen ervoor dat steeds meer mensen kunnen en gaan lezen. De afzetmarkt groeit, iets waar boekhandelaren van de negentiende eeuw – uitgever en boekverkopers – op in kunnen spelen.
39
4.9 Conclusie De ontwikkelingen die in de paragrafen 4.1 tot en met 4.8 zijn beschreven zijn in te delen in drie overkoepelende ontwikkelingen, te weten: een groeiende markt, een veranderende handelssituatie en bewustwording van verschillende belangen. Door de technologische vernieuwingen werd het drukproces versneld en konden grotere oplages tegen lagere prijzen vervaardigd en aangeboden worden. Hierdoor waren boeken niet meer uitsluitend een luxeproduct dat alleen door de rijkere bevolking aangeschaft kon worden. Het lezerspubliek werd groter, ook doordat steeds meer mensen vervolgonderwijs genoten. De verbeterde transport- en communicatiemiddelen hadden tot gevolg dat uitgevers en boekverkopers hun afzetgebied konden vergroten. Al deze ontwikkelingen vallen onder ‘een groeiende markt’. De ‘veranderende handelssituatie’ omvat de vernieuwde transport- en communicatiemiddelen, de opkomst van de commissiehandel en de oprichting van het Bestelhuis. Men kon elkaar beter en sneller bereiken en goederen konden sneller vervoerd worden. De nieuwe handelsvorm – commissiehandel – zorgde ervoor dat boekverkopers zonder grote investeringen te doen een gevarieerd winkelaanbod hadden. Uitgevers vergrootten met deze handelsvorm hun afzetmarkt. Door het centrale distributiesysteem van het Bestelhuis werd het voor boekverkopers eenvoudiger boeken van verschillende uitgevers aan te bieden in hun winkels en konden bestellingen sneller afgehandeld worden. De afschaffing van de gilden en de benarde handelssituatie na de Franse overheersing leidden tot de oprichting van een nieuwe vereniging, de Vereeniging ter Bevordering van de Belangen des Boekhandels. Ondanks dat deze vereniging gericht was op de gehele boekhandel, werden uitgevers en boekverkopers zich steeds meer bewust van hun verschillende belangen. Er werden nieuwe verenigingen opgericht, speciaal voor uitgevers (Nederlandsche Uitgeversbond) en speciaal voor boekverkopers (Nederlandsche Boekverkoopersbond). Deze ontwikkelingen kunnen samen genomen worden onder de overkoepelende ontwikkeling ‘bewustwording van verschillende belangen’.
40
Tabel 4.1 geeft een schematische weergave van de ontwikkelingen per overkoepelende ontwikkeling. De cijfers geven de paragrafen weer waarin de ontwikkelingen behandeld worden. Groeiende markt Technologische ontwikkelingen (4.1) Groeiend lezerspubliek (4.8) Verbeterde transport- en communicatiemiddelen (4.2)
Veranderende handelssituatie Verbeterde transport- en communicatiemiddelen (4.2) Het ontstaan van een andere handelsvorm (4.6) Oprichting van het Bestelhuis (4.7)
Bewustwording van verschillende belangen Afschaffing van de gilden (4.3) De Franse overheersing (4.4) Oprichting van nieuwe verenigingen (4.5)
Tabel 4.1: Overkoepelende ontwikkelingen en ontwikkelingen daarbinnen die (mogelijk) van invloed zijn geweest op de scheiding tussen uitgever en boekverkoper
41
5. Praktijkonderzoek naar webwinkels bij uitgeverijen In deze scriptie wordt geprobeerd een link te leggen tussen het heden (en de toekomst) en het verleden. De ontwikkeling dat steeds meer uitgeverijen een eigen online verkoopkanaal openen, wierp de vraag op of uitgevers de scheiding tussen uitgever en boekverkoper, die zich in de negentiende eeuw heeft voorgedaan, terugdraaien. Om deze vraag te kunnen beantwoorden is er naast een literatuuronderzoek ook een praktijkonderzoek gedaan in de vorm van interviews met uitgeverijen. In dit hoofdstuk worden de resultaten van dat praktijkonderzoek besproken. Het hoofddoel van de interviews was te achterhalen wáárom uitgeverijen wel of niet een eigen online verkoopkanaal openen (deelvraag 3). Uit de gemaakte inventarisatie van de 31 geselecteerde uitgeverijen bleek dat er, wat betreft de vorm van de bestelmogelijkheid, vier verschillende categorieën te onderscheiden waren: 1. Webwinkel waarin alle leverbare titels van alle uitgeverijen te bestellen zijn; 2. Webwinkel, of andersoortige bestelmogelijkheid, waarin alleen de eigen titels te bestellen zijn; 3. Geen webwinkel, maar een link naar bol.com (of iets gelijksoortigs); 4. Geen webwinkel. Bij het onderzoek naar deelvraag 3 is daarom ook gevraagd naar de redenen voor de keuze van de specifieke bestelmogelijkheid (of het ontbreken hiervan). Deze resultaten worden behandeld in paragraaf 5.1. Een tweede belangrijk doel van de interviews was het blootleggen van ontwikkelingen die mogelijk van invloed zijn op de ontwikkeling dat steeds meer uitgeverijen een webwinkel openen (deel van deelvraag 4). Naar analogie met de resultaten uit de literatuurstudie is in de interviews gevraagd naar dergelijke ontwikkelingen. Hiervoor is ook geprobeerd de negentiende-eeuwse ontwikkelingen, die van invloed zijn geweest op de scheiding tussen uitgever en boekverkoper, te vertalen naar deze tijd. De resultaten hiervan zijn weergegeven in paragraaf 5.2. In de interviews zijn hiernaast vragen gesteld die de functie van de uitgeverij en de boekhandel betroffen. Het doel hiervan was te achterhalen hoe uitgeverijen hun eigen functie en die van de boekwinkel zien en of zij een verschuiving zien, of verwachten in de toekomst, in deze twee functies. In paragraaf 5.3 zijn de resultaten hiervan op een rij gezet. Omdat een aantal uitgeverijen bezwaar had tegen het letterlijk citeren worden de resultaten weergegeven zonder directe bronvermeldingen.
42
5.1 Vragen over de vorm van de bestelmogelijkheid Redenen om wel of geen webwinkel te openen Alvorens de resultaten van de interviews op dit punt te bespreken is het goed om de wetgeving op het gebied van het handelsverkeer kort aan te stippen. Al sinds het begin van de twintigste eeuw is in het reglement van de Vereeniging ter Bevordering van de Belangen des Boekhandels (VBBB) aandacht voor het handelsverkeer in boeken. In 1924 wordt het Reglement voor het verkeersrecht in den Nederlandschen boekhandel van kracht, waarin onder andere wordt bepaald dat er een vaste boekenprijs moet komen en dat er een lijst moet worden opgesteld met erkende boekhandelaren die mee mogen doen met het handelsverkeer in boeken (De Glas, 1994: 135-137). Hierdoor ontstaat een eerlijke concurrentie, alhoewel uitgevers (geoorloofd en ongeoorloofd) blijven leveren aan eindafnemers en niet-erkende boekverkopers (De Glas, 1994: 139-140, 145). Als in 2005 het reglement wordt afgeschaft, mogen uitgevers legaal hun eigen boeken verkopen. Het is vanaf dan dus toegestaan een eigen (web)winkel te openen, waarin uitgevers hun boeken direct kunnen verkopen aan de consument. De meerderheid van de geïnterviewde uitgeverijen had een bestelmogelijkheid: ofwel een eigen webwinkel, ofwel een link naar bol.com. Een reden die vaak werd aangevoerd om een bestelmogelijkheid op de website van de uitgeverij te plaatsen is dat het een aanvullende service is voor de websitebezoekers. Het is voor de klanten ook gewoon fijn, voor de bezoekers van de site, dat ze gewoon binnen de eigen site iets kunnen bestellen.
Soms werd hieraan toegevoegd dat de websitebezoekers hier steeds vaker expliciet naar vragen. Er werd in toenemende mate toch wel gebeld door particulieren die een boek zochten.
Een tweede reden die genoemd werd was het omzeilen van de boekhandelskorting. Eén van de uitgeverijen die deze reden noemde, stelde echter direct erbij dat dit voordeel wegvalt door het extra werk wat de bestellingen haar oplevert. Daarnaast vervalt uiteraard de boekhandelskorting, maar gezien de beperkte verkoop valt dit weg tegen het extra werk.
Naast deze twee redenen zaten er weinig overeenkomsten tussen de andere redenen die genoemd werden door de verschillende uitgeverijen. Eén uitgeverij noemde als reden dat het simpelweg mag:
43
door een veranderende wetgeving mag iedereen nu boeken verkopen en, door de vaste boekenprijs, is er geen sprake van oneigenlijke concurrentie. Daarnaast werd genoemd dat het starten van een webwinkel technisch heel eenvoudig is. Er is meestal al een website en de bestelmogelijkheid hoeft hier alleen maar aan gekoppeld te worden. Gewoon, je begint een eigen website, dan ligt het voor de hand om mensen ook de mogelijkheid te geven om een boek rechtstreeks te bestellen.
Ook werden er redenen genoemd die direct verbonden waren aan de (mogelijke) extra verkoop: een eigen webwinkel creëert de mogelijkheid de eigen boeken in de schijnwerpers te zetten. Daarbij kan de uitgeverij door een eigen webwinkel de backlist eenvoudig houden. Eén uitgeverij noemde als hoofdreden dat zij de webwinkel was begonnen om oud fonds te kunnen aanbieden. Daarnaast biedt een eigen webwinkel een extra bestelmogelijkheid naast de verkoopkanalen die al bestaan. Eén uitgeverij noemde de ontwikkeling in de boekhandel als reden voor het starten van een eigen webwinkel: doordat de boekhandel steeds voorzichtiger inkoopt, leek het haar verstandig een eigen verkoopkanaal te beginnen. Een tweede punt is toch ook wel dat je ziet dat de boekhandels ook wel steeds voorzichtiger worden met titels die zij zelf als moeilijk ervaren.
Een laatste reden die genoemd werd om een eigen webwinkel te beginnen was de mogelijkheid om klantgegevens te verzamelen. Zolang de klant koopt bij de boekwinkel, weet de uitgeverij niets over zijn profiel. Door een eigen verkoopkanaal te starten, wordt het mogelijk klantgegevens te verzamelen en deze te gebruiken voor bijvoorbeeld databasemarketing. En door alles via bol of via de boekhandel te laten gaan, leren wij onze klanten moeilijk kennen. […] De scheiding tussen bedrijven en de consument is er tegenwoordig gewoon veel minder. Dus daar moet je dan ook je bedrijfsstrategie op aanpassen en zelf dingen verkopen, zodat je ook klantprofielen kunt krijgen.
Niet alle uitgeverijen zonder webwinkel konden de reden hiervoor noemen, bijvoorbeeld doordat de beslissing over de webwinkel genomen was ver voordat de geïnterviewde persoon bij de uitgeverij kwam werken. Eén uitgeverij noemde als reden voor het feit dat ze geen webwinkel heeft dat haar taak uitgeven is en dat de boeken gekocht kunnen worden via de fysieke en online boekhandels. Als aanvulling hierop stelde zij dat het doel van haar website informatie verstrekken is en niet boeken verkopen.
44
Wij zijn een uitgeverij, onze taak ligt bij het uitgeven.[…] Doorlinken naar één specifieke site doen we overigens ook niet, omdat we dan een van onze afnemers voortrekken op anderen. […] Het behoort niet tot het doel van onze website, die is vooral informatief.
Een andere uitgeverij stelde dat ze de boekhandel niet wil passeren. Wij hebben geen webwinkel, omdat wij de boekhandel niet willen passeren door deze vorm van directe verkoop.
Redenen om voor een bepaalde vorm te kiezen Zoals in hoofdstuk 3 en hierboven is aangegeven, is er tijdens de interviews onderscheid gemaakt tussen drie vormen van bestelmogelijkheden: een webwinkel met alle titels, een webwinkel met alleen de eigen titels en een link naar bol.com. Er is een aantal redenen gegeven om niet alleen de eigen titels, maar álle titels aan te bieden op de website. Deze redenen waren niet alleen afkomstig van de uitgeverij die alle titels aanbiedt, maar ook van de geïnterviewde personen binnen het concern NDC|VBK. De reden om voor deze vorm te kiezen is ‘service’. Je wil tegemoetkomen aan de vraag van de klant. Stel, je hebt de winkel van Ambo|Anthos en er is daar iemand die ook een literaire thriller wil hebben die net niet bij Ambo|Anthos wordt uitgegeven. Ja, als iemand houdt van literaire thrillers, waarom bied je dan niet ook die andere aan?
De genoemde redenen zijn samen te vatten onder ‘service voor de consument’. Volgens de uitgeverijen is er dus daadwerkelijk vraag vanuit de consument naar webwinkels waar alle titels worden aangeboden. Daarnaast moet de uitgever zich realiseren dat consumenten zich (doorgaans) niet bewust zijn van de uitgever van een boek. Als hij zich bijvoorbeeld in een thriller-webwinkel bevindt van uitgeverij A zal hij het daarom niet begrijpen wanneer de thrillers van uitgeverij B hier niet worden aangeboden. Om deze reden kan het verstandig zijn om alle titels aan te bieden, zodat de klant tegemoetgekomen wordt. Zeven van de geïnterviewde uitgeverijen bieden alleen de eigen titels aan in de webwinkel. De redenen om hiervoor te kiezen variëren. Zo wil men bijvoorbeeld een uithangbord zijn voor de eigen titels: er zijn al zo veel online boekwinkels waarin alle titels worden aangeboden en op die websites ziet men soms door de bomen het bos niet meer. We hebben er wel over nagedacht om over te stappen op een andere vorm,maar we willen dat toch niet doen, omdat we ons eigen fonds meer in de schijnwerpers willen zetten.
45
Daarnaast biedt het aanbieden van alleen de eigen titels ook de mogelijkheid om heel specifiek advies te geven: ‘als u van auteur C houdt, dan houdt u vast ook van auteur D’. Hiernaast wordt als reden voor het aanbieden van alleen de eigen titels genoemd dat de uitgeverij primair een uitgeverij is en geen boekverkoper en dat men niet de intentie heeft om met boekverkopers te concurreren. Andere vormen zijn wel ter sprake geweest, maar we hebben er heel bewust voor gekozen om dat niet te doen. Eén, omdat het helemaal niet ons doel is om te gaan concurreren met bol.com of gewone boekhandelaren.
Ten slotte geschiedt de afhandeling van de internetbestellingen bij een aantal van de geïnterviewde uitgeverijen door de uitgeverij zelf: de bestellingen worden door de medewerkers van de uitgeverij zelf verzonden vanuit een (hand)voorraad. Voor uitgeverijen met deze afhandelingswijze is het simpelweg onmogelijk om alle titels van andere uitgeverijen aan te bieden. De laatste bestelvorm is een link naar bol.com. Drie van de geïnterviewde uitgeverijen hebben deze bestelmogelijkheid op hun site staan. Daarnaast is er nog één uitgeverij die naast haar eigen webwinkel ook naar bol doorverwijst. Ook de geïnterviewde personen binnen het concern NDC|VBK hebben een reden gegeven om als uitgeverij door te verwijzen naar bol.com. Een reden die vaak genoemd werd, is dat op het moment dat er binnen de uitgeverij besloten werd een bestelmogelijkheid te plaatsen door middel van een link naar een online boekwinkel, bol.com de grootste, beste en/of bekendste website was. Wij kunnen het zelf niet doen, omdat het te veel tijd en ruimte kost. En het Centraal Boekhuis had die service toen nog niet. […] Bol is de grootste.
In één gesprek wordt daaraan toegevoegd dat bol de uitgeverij waarschijnlijk meer zal betalen dan andere online boekhandels. Daarnaast stelt één uitgeverij dat bol zich alleen maar op internet bevindt, in tegenstelling tot bijvoorbeeld AKO of Bruna. Maar bol was de bekendste, de grootste. En bol zal wel het meest betalen. Nou, er is wel geopperd van ‘moeten we bij bol blijven?’, want in die periode kwam iedereen met webinitiatieven. […] En toen dachten we ‘nou ja, omdat bol.com echt alleen internet is, laten we het gewoon even hierbij’.
46
Een laatste reden is dat het puur een extra service is voor de websitebezoekers: mensen kunnen kiezen of ze het boek direct bij de uitgeverij kopen of dat ze naar bol.com gaan. Tijdens de interviews is een aantal keer expliciet een reden gegeven om níet door te verwijzen naar bol.com. Zo is doorverwijzen naar bol (of een van de andere afnemers) onwenselijk, omdat de uitgeverij die ene partij dan zou voortrekken op de andere. Daarnaast zijn sommige uitgeverijen te klein om een interessante onderhandelingspartner te zijn voor bol. En ten slotte heeft het doorverwijzen naar bol het gevolg dat de consument ook boeken van concurrenten te zien krijgt, iets wat een uitgeverij misschien liever vermijdt. Wij willen vooralsnog alleen onze eigen boeken aanbieden aan de consument die op onze website zit. Die hou ik natuurlijk graag bij mij, want op het moment dat hij bij bol of Bruna zit, ziet hij ook de boeken van alle concurrenten. Nou, liever niet, als het niet hoeft.
5.2 Negentiende-eeuwse ontwikkelingen vertaald naar het nu In hoofdstuk 4 is een aantal ontwikkelingen onderzocht, dat mogelijk invloed heeft gehad op de scheiding tussen uitgever en boekverkoper in de negentiende eeuw. Deze ontwikkelingen zijn ingedeeld onder drie hoofdontwikkelingen, te weten een groeiende markt, een veranderende handelssituatie en de bewustwording van verschillende belangen. In de interviews is getracht vergelijkbare ontwikkelingen van vandaag de dag te bespreken met de uitgeverijen om na te gaan of deze van invloed zijn geweest op de beslissing wel of geen webwinkel te openen. Hiervoor is voorafgaand aan de interviews bekeken of de ontwikkelingen uit de negentiende eeuw vertaald konden worden naar het heden, zodat een lijstje zou ontstaan dat besproken kon worden in de interviews. Allereerst is echter tijdens de interviews een open vraag gesteld of de uitgeverijen zelf ontwikkelingen waarnemen die van invloed zijn op het feit dat steeds meer uitgeverijen een eigen verkoopkanaal openen. In deze paragraaf worden eerst de antwoorden op deze vraag behandeld (subparagraaf 5.2.1). Daarna komen de antwoorden aan bod die gegeven zijn op de vragen over ontwikkelingen van nu die vergelijkbaar zijn met de ontwikkelingen in de negentiende eeuw (subparagraaf 5.2.2). De bewustwording van de verschillende belangen wordt in de paragraaf 5.3 behandeld, aan de hand van de visies van de uitgeverijen op de rollen van uitgeverij en boekwinkel. 5.2.1 Open vraag naar ontwikkelingen Door middel van een open vraag aan de uitgeverijen is getracht te achterhalen welke ontwikkelingen volgens hén invloed hebben op de ontwikkeling dat steeds meer uitgeverijen hun eigen online
47
verkoopkanaal openen. Voordat deze vraag werd gesteld, werd kort informatie gegeven over de uitkomsten van het literatuuronderzoek van deze scriptie. Hierbij werden de drie hoofdontwikkelingen genoemd die in hoofdstuk 4 zijn onderscheiden: een groeiende markt, een veranderende handelssituatie en de bewustwording van verschillende belangen. In een groot aantal interviews werd als antwoord een technische ontwikkeling gegeven. Sommige van deze antwoorden waren breed; een aantal uitgeverijen stelde bijvoorbeeld dat de ontwikkeling dat steeds meer uitgeverijen een eigen verkoopkanaal openen beïnvloed wordt door de mogelijkheden die digitale technieken tegenwoordig bieden. Enerzijds technische ontwikkelingen. Dat het gewoon kán, dat de technieken gewoon beschikbaar zijn om het te doen. Online verkopen is tegenwoordig zo gemakkelijk geworden.
Andere antwoorden waren specifieker. Zo werd er bijvoorbeeld gesteld dat de ontwikkeling in de hand wordt gewerkt door de opkomst en de inburgering van het internet. Niet alleen is de consument tegenwoordig gewend aan het bestellen via internet (dit kan altijd en overal), ook biedt het internet extra mogelijkheden voor de uitgeverij, bijvoorbeeld op de gebieden informatievoorziening, service, promotie en verkoop. Dat heeft gewoon alles te maken met de hele opkomst van internet denk ik. Dat steeds meer consumenten zelf gericht op zoek gaan naar de boeken die ze willen en daarvoor niet meer naar een boekhandel gaan of zich laten informeren door een boekhandelaar, maar dat ze gewoon iets gelezen hebben in de krant of gehoord op tv of op een verjaardag, via via, en dat ze gewoon zelf gaan googelen en zelf dat boek opzoeken en bestellen. De opkomst van internetboekhandels heeft dit in de hand gewerkt: de klant bestelt graag van achter de computer zijn boek, dat vervolgens bij hem wordt thuisbezorgd.
Een ander antwoord dat door een aantal uitgeverijen gegeven werd, heeft te maken met het contact met de klant. Webwinkels van uitgeverijen verkorten de keten: de uitgeverij komt direct in contact met de klant. Omdat je pas echt goed op je publiek kunt inspelen als je informatie over dit publiek bezit, wordt het verzamelen van klantgegevens (klantprofielen) als ontwikkeling gezien die van invloed is op de ontwikkeling dat steeds meer uitgeverijen een webwinkel openen. Het bestaan van internet is natuurlijk heel belangrijk. Je hebt direct contact met je publiek.
48
Door een webwinkel te starten kort je natuurlijk de keten in op dat punt. Klantprofielen hebben invloed op deze ontwikkeling. Nou ja, eigenlijk komt het gewoon allemaal neer op geld verdienen. Hoe kan je tegenwoordig geld verdienen? Door je klant echt aan te bieden wat hij wil hebben. Maar dan moet je wel weten wie je klant is.
Een derde antwoord dat door verschillende uitgeverijen werd aangedragen tijdens de interviews betreft de ontwikkeling die zich in de boekhandel voordoet. Een aantal uitgeverijen stelt expliciet dat het aanbod in de boekhandel aan het vervlakken is: boekhandels zijn voorzichtig met inkopen en bieden voornamelijk nog boeken aan uit de top 60, uitzonderingen daargelaten. Een eigen verkoopkanaal biedt uitgeverijen de mogelijkheid hun titels zichtbaar te houden en te kunnen verkopen. Dit geldt niet alleen voor nieuwe, maar zeker ook voor oudere titels (de backlist), die vaak niet meer in de boekhandel op voorraad zijn. Verder zie je in toenemende mate een bestsellercultuur. Wat jij gelezen hebt, wil ik ook lezen. […] En ook het aanbod in de boekhandel wordt daarom anders. Er is een bepaalde backlist die wij misschien wel leverbaar willen houden en die ook nog wel in de boekhandel verkrijgbaar is, maar lang niet altijd op voorraad (of klein op voorraad) en op je website is het er gewoon altijd.
Naast deze drie antwoorden die door meer uitgeverijen werden gegeven, zijn er ook nog antwoorden gegeven die slechts door één uitgeverij werden aangedragen. Naast de technische ontwikkelingen die het een uitgeverij mogelijk maken een eigen webwinkel te beginnen, stelde één uitgeverij dat ook de wetgeving het in de hand werkt: door de vaste boekenprijs is er geen sprake van concurrentie met je retailer en kan de uitgeverij dus rustig, zonder moeilijkheden haar eigen verkoopkanaal openen. Hiermee samenhangend is het gegeven dat de uitgeverij door de eigen webwinkel meer omzet kan genereren. Als zij haar eigen boeken verkoopt, hoeft ze niet veertig (of meer) procent af te staan aan de boekhandel. Door de vaste boekenprijs komt die veertig procent dus direct, als ‘extra’, in de zak van de uitgever terecht. Het is een manier om meer omzet te genereren. De boekhandel ontvangt inmiddels gemiddeld een korting van veertig procent op de verkoopprijs van een boek. Door directe verkoop blijft deze marge in de zak van de uitgever.
Een andere uitgeverij noemde als ontwikkeling de opkomst van het e-book. Hierbij werd geen toelichting gegeven. Een laatste ontwikkeling die genoemd werd, is dat er sprake is van een grotere ontwikkeling: uitgevers en boekverkopers zoeken voortdurend naar handelsvormen om te overleven. Vroeger waren
49
ze één, toen werd het minder overzichtelijk en scheidden de zaken en nu gaat het minder en proberen ze hun perspectieven weer te verbreden. Vroeger was de wereld zo overzichtelijk, dat je alles kon. […] En daarna dachten ze ‘ja, er is zo veel wat we niet weten, ik kan dit allemaal niet meer weten’. En toen zijn de specialismen ontstaan. […] En wat zie je nu? Nu is de handel in boeken weer moeilijk, dus wat gaan ze doen? Nu gaan ze weer dvd’s verkopen en kaarten en e-readers en weet ik wat allemaal. Dus het is continu overleven, handel, wat is mogelijk, wat kan ik nog doen? Om voort te bestaan.
5.2.2 Ontwikkelingen met betrekking tot de afzetmarkt en de handelssituatie In hoofdstuk 4 zijn drie hoofdontwikkelingen onderscheiden die mogelijk invloed hebben gehad op de scheiding tussen uitgeverij en boekwinkel in de negentiende eeuw. Deze hoofdontwikkelingen waren: een groeiende markt, een veranderende handelssituatie en de bewustwording van verschillende belangen. Deze laatste ontwikkeling wordt in paragraaf 5.3 behandeld en komt hier verder niet aan bod. Binnen de hoofdontwikkelingen zijn ‘subontwikkelingen’ onderscheiden. Onder ‘een groeiende markt’ vielen de technische ontwikkelingen, een groeiend lezerspubliek en verbeterde transport- en communicatiemiddelen. Deze laatste subontwikkeling valt tevens onder de hoofdontwikkeling ‘een veranderende handelssituatie’, evenals het ontstaan van een andere handelsvorm en de oprichting van het Bestelhuis. Voordat de interviews werden gehouden is nagegaan of deze ontwikkelingen uit de negentiende eeuw te vertalen waren naar het nu. Zijn er nu vergelijkbare ontwikkelingen die misschien van invloed zijn (geweest) op het feit dat steeds meer uitgeverijen een eigen online verkoopkanaal openen? Te denken valt bijvoorbeeld aan een eventuele groei of krimp van de afzetmarkt, het gebruik van het internet en de opkomst van het e-book (groeiende markt) of aan de enorme groei van bol.com, de opkomst van internetboekwinkels in het algemeen en de mogelijkheid die het Centraal Boekhuis uitgevers biedt om bestellingen af te handelen (veranderende handelssituatie). Deze ontwikkelingen zijn tijdens de interviews besproken, met als doel te achterhalen of zij, volgens de uitgeverijen, van invloed zijn op de ontwikkeling dat steeds meer uitgevers een webwinkel openen. Ontwikkelingen met betrekking tot de afzetmarkt Wat betreft de afzetmarkt is in de interviews allereerst gevraagd naar de verwachtingen omtrent deze markt: zal zij in de toekomst groeien, krimpen of gelijk blijven? Hier werd wisselend op geantwoord. Veel uitgeverijen zijn van mening dat de markt groeit of dat zij gelijk blijft. Andere durven er geen uitspraak over te doen of denken dat de markt vooral breder wordt, of dat alleen de markt voor e-books zal
50
groeien. Bijna alle uitgeverijen geven aan dat dit toekomstbeeld niet heeft meegespeeld bij de beslissing om wel of niet een webwinkel te openen. Een ontwikkeling die van invloed is op de afzetmarkt is de opkomst van het e-book. Door boeken te digitaliseren kan er meer leverbaar gehouden worden: de uitgever hoeft geen opslagkosten meer te betalen voor boeken die, onbesteld, in het Centraal Boekhuis blijven liggen. Een digitaal bestand neemt weinig ruimte in en kan misschien wel voor altijd leverbaar gehouden worden. Daarnaast is de opkomst van het e-book interessant voor dit onderzoek, omdat het ervoor zou kunnen zorgen dat de tussenhandel als overbodig wordt beschouwd. Als boeken slechts digitale bestanden zijn die via het internet kunnen worden verkocht en gekocht, waarom zou er dan tussen de uitgeverij (waar het digitale bestand aanwezig is) en de lezer (die het digitale bestand wil hebben) een boekhandel moeten zitten? De opkomst van het e-book zou er daarom goed toe kunnen leiden dat uitgeverijen een eigen online verkoopkanaal openen. Een groot aantal van de uitgeverijen stelt echter dat de opkomst van het e-book geen invloed heeft gehad op de beslissing wel of niet een webwinkel te openen. Zij stellen bijvoorbeeld dat deze beslissing al was genomen voordat het e-book echt bestond of populair werd of dat het alleen een bijkomend voordeel is geweest. De opkomst van het e-book heeft geen invloed gehad. De bestelmogelijkheid bestond al voor de opkomst van het e-book. Nee, de beslissing over de webwinkel is iets wat al langer staat. Het e-book maakt het nu nog wel interessanter.
De derde en laatste ontwikkeling wat betreft de afzetmarkt die aan de orde is gesteld tijdens de interviews is het internet. Waar een boekverkoper in zijn winkel gebonden is aan opslagruimte en dus een keuze moet maken in hetgeen wat hij aanbiedt, kan hij op internet vrij eenvoudig alle boeken aanbieden. De keuze voor de consument wordt hierdoor vele malen groter: hij is niet afhankelijk van wat de boekverkoper heeft geselecteerd uit het aanbod van de uitgeverijen, maar kan in principe alles vinden. Ook hoeft de consument niet meer de (misschien hoge) drempel van de boekwinkel over, maar kan hij gewoon vanuit zijn luie stoel boeken bestellen, die vervolgens thuis worden bezorgd. Uit de open vraag naar de ontwikkelingen die mogelijk van invloed zijn op het feit dat steeds meer uitgeverijen een eigen online verkoopkanaal openen was al gebleken dat men in het algemeen de opkomst en de inburgering van het internet als een belangrijke ontwikkeling zien. Niet alleen moet je als uitgever inspelen op de wensen van de consument, die tegenwoordig gewend is om 24 uur per dag, 7 dagen per week te kunnen
51
winkelen, ook biedt het internet heel veel extra mogelijkheden voor bijvoorbeeld informatieverstrekking, promotie en interactie met de lezers. Je kunt als uitgeverij vooraf stukjes plaatsen, je kunt meer informatie geven over de auteur en over de achtergronden van het boek en je kunt bijvoorbeeld vragen ter bespreking op het web zetten voor leesclubs. De consument is gewend aan 24 uur per dag, 7 dagen per week te kunnen winkelen: een webwinkel is dag en nacht open. Je ziet dat mensen in de winter vooral ’s avonds winkelen. Het internet speelt dus zeker een rol. Internet opent ontzettend leuke mogelijkheden voor extra informatie, promotie en interactie met de klant. Het heeft de manier waarop boeken naar het leespubliek (kunnen) worden gebracht ingrijpend en heel positief beïnvloed.
Ontwikkelingen wat betreft de handelssituatie De ontwikkeling van het internet beïnvloedt niet alleen de afzetmarkt, maar ook de handelssituatie. Door het internet is het mogelijk geworden allerhande producten 24 uur per dag, 7 dagen per week aan de consument aan te bieden en is het voor de consument mogelijk deze producten 24 uur per dag, 7 dagen per week aan te schaffen. Wat betreft boeken is bol.com in Nederland niet meer weg te denken, maar er zijn ook talloze andere boekwinkels op het net te vinden. In de interviews is daarom gevraagd naar de mening over bol en naar de invloed die deze en andere online boekwinkels gehad hebben op de beslissing wel of niet een webwinkel te openen. Veel uitgeverijen hebben een positief beeld van bol. De oorzaak hiervan is vaak dat hij de grootste klant is. Bij een enkele uitgeverij heerst het idee ‘Wat bol kan, kunnen wij ook, dus waarom krijgt bol zo veel korting?’ De vraag of bol en andere online boekwinkels van invloed zijn geweest op de beslissing van de uitgeverij wel of niet een eigen webwinkel te beginnen wordt wisselend beantwoord. Een enkele uitgeverij weet het niet. Een aantal stelt dat de online boekwinkels geen invloed hebben gehad. Andere uitgeverijen geven echter aan dat bol en andere online boekverkopers wel van invloed zijn geweest op hun beslissing. Onder hen zijn een paar uitgeverijen die aangeven dat de aanwezigheid van de online boekwinkels hun opvatting gesterkt heeft dat een eigen webwinkel niet nodig is. De overige stellen dat ze de online boekwinkels gebruikt hebben ter inspiratie of dat ze met hen, en dan voornamelijk met bol, hebben samengewerkt om hun boeken te verkopen. Bol en andere online boekhandels hebben in zoverre invloed gehad dat het voor ons niet nodig is om een eigen webwinkel te starten.
52
Bol en andere online boekhandels zijn zeker van invloed geweest: je kunt niet achterblijven en moet gebruikmaken van de ontwikkelingen.
Een ontwikkeling die uit verschillende gesprekken naar voren is gekomen, is de service van het Centraal Boekhuis om voor uitgeverijen de afhandeling van de webwinkels te verzorgen. Deze dienst werd in de gesprekken benoemd met ‘ONE-lijn’ (Op Naam Eigenaar) en omvat de distributie van de boeken naar afzonderlijke eindgebruikers. Navraag bij het Centraal Boekhuis maakte duidelijk dat deze ONE-lijn, ook bekend als ‘Levering aan eindafnemers’, inderdaad een speciale dienst is voor uitgevers om de afhandeling van hun internetbestellingen te verzorgen en dat deze dienst inmiddels ruim tien jaar bestaat. Een aantal uitgeverijen geeft tijdens de gesprekken aan gebruik te maken van deze dienst of over te willen stappen naar deze dienst. We willen overstappen (van bol.com) op de service van het Centraal Boekhuis, omdat het Centraal Boekhuis al onze distributeur is.
Andere uitgeverijen hebben echter een andere afhandelingspartner, doordat zij deel uitmaken van een bedrijf dat al zijn bestellingen door deze partner laat afhandelen. Weer andere geven aan dat zij te klein zijn voor de service van het Centraal Boekhuis en dat zij de bestellingen zelf afhandelen.
5.3 Verschuivingen in de rollen van uitgever en boekverkoper? In deze paragraaf komt de laatste hoofdontwikkeling aan bod die in hoofdstuk 4 is onderscheiden: de bewustwording van de verschillende belangen. In de negentiende eeuw leidden de afschaffing van de gilden en de slechte handelssituatie na de Franse overheersing tot de oprichting van de Vereeniging ter Bevordering van de Belangen des Boekhandels. Alhoewel deze vereniging gericht was op de gehele boekhandel, realiseerden uitgevers en boekverkopers zich steeds vaker dat ze verschillende belangen hadden en werden er nieuwe verenigingen opgericht: de Nederlandsche Uitgeversbond, speciaal voor uitgevers, en de Nederlandsche Boekverkoopersbond, speciaal voor boekverkopers. De ontwikkeling van deze tijd, dat steeds meer uitgevers een eigen webwinkel openen, lijkt erop te wijzen dat in ieder geval de belangen van de uitgevers aan het verschuiven zijn: zij richten zich niet meer alleen op het uitgeven, maar ook op het verkopen van boeken. In de interviews is daarom een aantal vragen gesteld over de rollen van de uitgeverij en de boekwinkel, bijvoorbeeld of deze aan het verschuiven zijn en of het, volgens de geïnterviewde persoon, mogelijk is dat we terugkeren naar de tijd van vóór de negentiende eeuw, toen uitgever ook boekverkoper was.
53
Gevolgen van uitgeverijen die webwinkels openen op de rollen van uitgeverij en boekwinkel De antwoorden op de vragen over de mogelijke invloed van de ontwikkeling dat steeds meer uitgeverijen een webwinkel openen op de rollen van uitgeverij en boekwinkel waren veelzijdig. Over het algemeen heerst bij veel uitgeverijen het idee dat deze ontwikkeling vooral invloed heeft op de rol van de boekwinkel. De uitgeverij met een eigen verkoopkanaal gaat concurreren met de boekwinkel. De boekwinkel verliest, met name door het medium internet, zijn klassieke functie als schakel tussen uitgever en lezer. Het wordt moeilijker voor de bestaande reguliere boekhandels om het hoofd boven water te houden, vooral als ze niet inspelen op de ontwikkelingen op het gebied van internet en webwinkels.
Om te kunnen overleven moeten boekwinkels innovatief zijn, zo stelt een aantal uitgeverijen. Gedegen vakkennis en specialismen bieden overlevingskansen, maar ook een actieve houding op cultureel gebied zien de uitgeverijen als meerwaarde die de boekwinkel kan bieden. Door dingen te organiseren en de winkel zo in te richten dat het een bron van inspiratie wordt en/of een sociale ontmoetingsplek waar mensen ervaringen kunnen uitwisselen, creëert de boekwinkel een meerwaarde die ervoor kan zorgen dat hij kan blijven bestaan. En boekhandels zullen zich toch meer om moeten turnen naar winkels waar wat te beleven valt. […] Het moet veel meer een belevenis zijn, veel meer een inspiratiebron zijn om in de boekhandel te komen. Ik denk dat de boekhandel zich veel meer op een soort van experience moet gaan richten. […] Zodat het meer een soort fysieke social-meetingplaats wordt. Ik geloof dat dat echt de meerwaarde van de boekhandel kan zijn. En ik denk dat de boekhandel zelf ook moet gaan innoveren. Kijk, de boekhandel heeft veel kennis, van de klant, van de producten, daar moeten ze wat mee gaan doen.
Over de rol van de uitgeverij verschillen de meningen. Sommige uitgeverijen stellen dat ondanks de genoemde ontwikkeling de primaire rol van uitgeverijen uitgeven blijft. Eén voegt hieraan toe dat dit misschien verandert op het moment dat alles digitaal wordt en/of de vaste boekenprijs wordt afgeschaft. Nou, ik denk dat primair uitgeverijen uitgeverijen zullen blijven. […] Wat natuurlijk iedereen zich gaat afvragen: wat als alles digitaal is? […] En als het digitaal is, waar gaan we dat dan kopen? […] En het is natuurlijk heel interessant je af te vragen wat er gebeurt als de vaste boekenprijs wegvalt. Wat dan komt opeens de uitgeverij in het voordeel.
54
Een aantal uitgeverijen stelt dat een uitgeverij met een webwinkel een grotere rol inneemt: de uitgeverij richt zich immers niet alleen op het uitgeven van boeken, maar ook op het verkopen ervan. In principe gaat de uitgeverij hierdoor concurreren met de boekwinkel, maar een paar uitgeverijen nuanceren dit idee door te stellen dat een eigen webwinkel slechts een parallel kanaal is, dat heel goed náást de boekwinkel kan bestaan. Ik denk dat het gewoon heel goed naast elkaar kan en moet bestaan en dat het elkaar hopelijk kan gaan versterken.
De rol van de uitgeverij wordt ook op een andere manier groter door een eigen webwinkel te openen: de lijn tussen uitgever en consument wordt immers verkort. Ook wat dat betreft neemt de uitgeverij een grotere rol in, zo stelt een aantal uitgeverijen: een uitgeverij moet gaan nadenken over aanvullende vormen van exploitatie en nieuwe vormen van marketing, bijvoorbeeld door het gebruik van sociale media. Ik denk wel dat de rol van de uitgeverij gaat veranderen. Traditioneel was het natuurlijk ‘wij geven de boeken uit en de boekhandel verkoopt ze en kent de consument’. Maar wat je, ook door de aanwezigheid op sociale media, ziet, is dat je steeds vaker in contact bent met de consument.
Ten slotte stelt één uitgeverij dat de uitgeverij die een eigen webwinkel opent en de boekwinkel dus passeert haar eigen graf graaft. Het lijkt mij dat door de boekhandel te passeren de uitgeverij op langere termijn haar eigen graf graaft. […] De uitgeverij zou hierdoor de rol van de boekhandel overbodig maken. Er zullen boekhandels moeten verdwijnen, omdat zij geen bestaansrecht meer hebben. De rol van specialist die een heel aantal boekhandels heeft, zal verdwijnen, waardoor er een culturele verarming ontstaat.
Een aantal uitgeverijen was niet zeker over de invloed van de ontwikkeling dat steeds meer uitgeverijen een eigen webwinkel openen. Eén uitgeverij stelt dat deze ontwikkeling nauwelijks gevolgen zal hebben voor het boekbedrijf, omdat het nog veel te minimaal is. Waar men in het buitenland webwinkels heeft waarop een aantal uitgeverijen zich verenigd hebben, doet in Nederland iedereen alles voor zichzelf, zo stelt zij. Hierdoor zullen de gevolgen voor het totale boekbedrijf niet groot zijn. Andere uitgeverijen stellen dat het nog niet duidelijk is wat de gevolgen van de genoemde ontwikkeling zijn. Eén voegt hieraan toe dat er nog niet duidelijk is of de consument niet meer naar de boekhandel gaat omdat hij via internet kan bestellen.
55
Maar er is nog niet bewezen dat klanten bij de boekhandel wegblijven omdat ze via internet kunnen bestellen. Het is nog te vroeg om dit nu te kunnen beoordelen.
Een ander stelt dat de gevolgen pas zichtbaar worden als duidelijk wordt welke partij nu eens echt met de neus vooruit gaat staan en gaat innoveren. Weer een ander vraagt zich af wat de meerwaarde is van een webwinkel van een uitgeverij. De consument wil immers winkelen op een plek waar hij de meeste keuze heeft. Nou, als je denkt vanuit de consument (wat je uiteindelijk moet doen): wat is het voordeel voor de consument om specifiek bij mij te komen winkelen? Naar mijn idee beperkt. […] Ik denk dat je dat graag wil doen op een plek waar jij de meeste keus hebt, als consument.
Een belangrijke opmerking die door een paar uitgeverijen gemaakt werd tijdens het beantwoorden van de vragen over dit onderwerp is dat de wetgeving in Nederland, waaronder de wet op de vaste boekenprijs, tot gevolg heeft dat er geen vlammende concurrentie kan ontstaan tussen uitgever en boekverkoper. Als deze wetgeving verandert, bijvoorbeeld onder invloed van het e-book, kan er wel een concurrentiestrijd losbarsten. Terug naar de tijd van vóór de negentiende eeuw? Als afsluiting van de interviews is steeds gevraagd of de geïnterviewde persoon denkt dat we, door de ontwikkeling dat steeds meer uitgeverijen een eigen webwinkel openen, teruggaan naar de tijd van vóór de negentiende eeuw, waarin uitgever en boekverkoper nog één waren. Veel uitgeverijen gaven aan dat zij dit niet zien gebeuren. De motivatie hierbij was verschillend: een aantal uitgeverijen stelde dat de uitgeverij dit helemaal niet wil en dat een eigen verkoopkanaal gewoonweg náást de andere verkoopkanalen kan bestaan. Een uitgever zal zijn boeken altijd op zo veel mogelijk plaatsen willen verkopen, zo is de algemene opvatting. Maar we brengen het naar de boekhandel toe heel erg van dat het gewoon een aanvulling is en dat we het ook natuurlijk toejuichen als boekhandels een eigen webshop hebben, want op hoe meer plekken de boeken beschikbaar zijn, hoe beter het is. Een uitgever zal altijd op zo veel mogelijk plaatsen zijn boeken willen verkopen. Je beperken tot één loket, je eigen website, lijkt me geen vooruitgang.
Een andere motivatie was dat beide beroepen, uitgever en boekverkoper, veel technische kennis vragen, waardoor de specialisatie noodzakelijk is. Weer een andere uitgeverij stelt dat de consument veel te
56
verwend is om de ontwikkeling dat uitgever tevens boekverkoper wordt te accepteren. Op dit moment kan hij in een boekwinkel (online of fysiek) kiezen tussen alle boeken van alle uitgevers. Als uitgevers hun eigen boeken gaan verkopen moet de consument al deze (web)winkels bezoeken om de boeken te bemachtigen die hij wil hebben. Hierdoor is het niet waarschijnlijk dat de aparte beroepen ‘uitgever’ en ‘boekverkoper’ verenigd worden in één beroep. We gaan nooit terug naar de tijd van vóór de negentiende eeuw. Daarvoor is de consument toch al lang veel te verwend?
Een aantal uitgeverijen stelt dat we deels teruggaan naar de tijd van vóór de negentiende eeuw. Sommige lichten dit toe met de opvatting dat we met e-books wél terugkeren naar een verenigd beroep van uitgever en boekverkoper, maar met fysieke boeken níet. Andere stellen dat uitgevers en boekverkopers weer één kunnen worden, maar dat een dergelijk beroep altijd zal bestaan náást een aantal aparte boekwinkels. Ik kan me het voorstellen dat we teruggaan naar de tijd van vóór de negentiende eeuw, maar ik denk wel dat er nog boekhandels blijven bestaan, maar dan in een ruimere vorm. Misschien gaan boekhandels wel fusies aan met uitgeverijen.
Ten slotte stellen en paar uitgeverijen dat ze de voorspelling dat uitgever en boekverkoper weer verenigd worden in één beroep een reële voorspelling vinden. Eén uitgeverij stelt hierbij dat zij dit al een beetje ziet gebeuren. Tijdens een recent bezoek aan Parijs kwam de geïnterviewde persoon van deze uitgeverij erachter dat veel Franse uitgeverijen ook een fysieke boekwinkel hebben, waar je naar binnen kunt lopen, koffie kunt drinken en boeken kunt lezen (en uiteraard ook kunt kopen). Hij ziet het wel gebeuren dat een dergelijke ontwikkeling ook in Nederland zal gaan plaatsvinden. Heel veel uitgeverijen in Parijs hebben gewoon hun eigen winkeltje aan huis. En dan gaat het ze nog niet eens zo heel veel om de verkoop, ze moeten natuurlijk wel wat boeken verkopen anders komt zo’n winkeltje niet uit, maar het is ook een soort uithangbord. […] Nou, mijn ideaal is om dat ook nog eens een keer te realiseren. […] Je ziet dus de situatie van vóór de negentiende eeuw inderdaad weer een beetje terugkomen.
Andere uitgeverijen geven bij hun stellinginname aan dat het wel twee heel verschillende disciplines zijn, die van uitgever en boekverkoper, maar dat het wel goed kan zijn om deze twee te verenigen. Eén
57
persoon voegt hieraan toe dat hij denkt dat het de ‘marktkoopman’ alleen maar geloofwaardiger maakt als hij verbonden is aan het bedrijf dat de boeken maakt.
5.4 Conclusie Het hoofddoel van de interviews was te achterhalen wáárom uitgeverijen wel of geen eigen online verkoopkanaal openen (deelvraag 3). De reden die heel vaak gehoord werd om wél een webwinkel te openen, was om een aanvullende service te bieden aan de websitebezoekers. De reden om géén webwinkel te openen was dat boeken in online en fysieke boekhandels gekocht kunnen worden en dat de uitgeverij de boekwinkel niet wil passeren door een eigen verkoopkanaal te beginnen. Een groot aantal van de geïnterviewde uitgeverijen met een online bestelmogelijkheid heeft een webwinkel waarin alleen de eigen titels te bestellen zijn. Reden hiervoor was vaak dat de uitgeverij een uithangbord wil zijn voor haar eigen titels, om deze speciale aandacht te kunnen geven. Er zijn uitgeverijen die voordelen zien in het aanbieden van alle titels, met name omdat de consument zich doorgaans niet bewust is van de uitgeverij achter het boek. In de interviews is geprobeerd een link te leggen tussen de uitkomsten van het literatuuronderzoek naar de scheiding tussen uitgever en boekverkoper in de negentiende eeuw (zie hoofdstuk 4) en de ontwikkeling die zich nu voordoet, namelijk dat steeds meer uitgeverijen een eigen webwinkel openen. Er is daarom gevraagd naar ontwikkelingen die mogelijk invloed hebben gehad op de hiervoor genoemde ontwikkeling. Een ontwikkeling die vaak spontaan genoemd werd, was een technische ontwikkeling: de opkomst en inburgering van het internet. De consument wil 24 uur per dag, 7 dagen per week overal boeken kunnen bestellen en de uitgeverij moet hierop inspelen. Ook de mogelijkheid die het internet biedt om klantgegevens te verzamelen, is een ontwikkeling die volgens een aantal uitgeverijen van invloed is op het feit dat steeds meer uitgeverijen een online verkoopkanaal starten. Ten slotte werkt de ontwikkeling die zich voordoet in de boekhandel ook de genoemde ontwikkeling in de hand: doordat boekwinkels steeds vaker alleen de top 60 aanbieden, ziet de uitgeverij zich genoodzaakt een eigen kanaal te openen waarin al haar boeken te bezichtigen én te bestellen zijn. Uit gerichte vragen naar ontwikkelingen van nu die (mogelijk) te vergelijken zijn met de in hoofdstuk 4 onderzochte ontwikkelingen in de negentiende eeuw kwam naar voren dat wat betreft ontwikkelingen op het gebied van de afzetmarkt de verwachtingen over de grootte van de afzetmarkt en de opkomst van het e-book meestal geen invloed hebben gehad op de beslissing wel of niet een webwinkel te beginnen. De mogelijkheden van het internet hebben daarentegen wel invloed gehad (zoals hierboven al uiteengezet is). Ook wat betreft ontwikkelingen in de handelsmarkt heeft internet invloed gehad. Veel
58
uitgeverijen geven aan dat bol.com en andere online boekwinkels een rol hebben gespeeld in de beslissing om wel of niet een eigen webwinkel te starten. Hiernaast kwam uit de gesprekken naar voren dat de speciale service van het Centraal Boekhuis (‘Levering aan eindafnemers’) uitgeverijen de mogelijkheid biedt om alle internetbestellingen uit te besteden. De uitkomsten van de interviews tot zo ver zijn weergegeven in Tabel 5.1, een tabel die vergelijkbaar is met Tabel 4.1 (zie hoofdstuk 4). Uit de interviews zijn op drie gebieden ontwikkelingen naar voren gekomen die (mogelijk) van invloed zijn op de ontwikkeling dat steeds meer uitgeverijen een eigen webwinkel openen, namelijk op het gebied van de markt, op het gebied van de handelssituatie en op het gebied van de rollen die uitgever en boekverkoper innemen. Belangrijk hierbij te vermelden is dat deze lijst ontwikkelingen geenszins volledig poogt te zijn: alleen de besproken ontwikkelingen staan erin, aangevuld met ontwikkelingen die spontaan zijn aangedragen door de geïnterviewde personen. Wellicht dat een onderzoek dat specifiek gericht is op de ontwikkelingen in deze tijd die van invloed zijn op de opkomst van webwinkels bij uitgeverijen meer en/of andere ontwikkelingen blootlegt. Onderstaande tabel geeft de ontwikkelingen weer die uit de interviews naar voren zijn gekomen. In hoofdstuk 6 wordt dieper ingegaan op de verschillen en overeenkomsten tussen deze ontwikkelingen en de ontwikkelingen die in hoofdstuk 4 aan bod zijn gekomen. Veranderende markt Technologische ontwikkelingen
Veranderende handelssituatie Opkomst en inburgering van het internet Opkomst en inburgering van het Bol.com en andere webwinkels internet E-book ‘Levering aan eindafnemers’ van het Centraal Boekhuis
Veranderende rollen Uitgeverij kan én wil klantgegevens verzamelen Boekhandel biedt alleen top 60 aan en koopt voorzichtig in Uitgeverij wil backlist leverbaar houden en uithangbord zijn voor eigen titels
Wetgeving: vaste boekenprijs Tabel 5.1: Overkoepelende ontwikkelingen en ontwikkelingen daarbinnen die (mogelijk) van invloed zijn op de opkomst van webwinkels bij uitgeverijen
59
In de interviews is ten slotte gevraagd naar de visies van de uitgeverijen op de gevolgen van de ontwikkeling dat steeds meer uitgeverijen een webwinkel openen voor de rollen van uitgeverij en boekwinkel. Over het algemeen heerst het idee dat de genoemde ontwikkeling voornamelijk invloed heeft op de rol van de boekwinkel. Deze moet zijn meerwaarde zoeken én inzetten, bijvoorbeeld door zijn vakkennis te gebruiken, zich te specialiseren of innovatief te zijn en dingen te organiseren. Uitgeverijen met een eigen webwinkel krijgen een grotere rol en zullen deze moeten invullen door nieuwe exploitatie- en marketingmiddelen in te zetten. Ondanks dit beeld over de verschuiving van de rollen, zien de meeste uitgeverijen het niet gebeuren dat we teruggaan naar de tijd van vóór de negentiende eeuw en dat uitgever en boekverkoper weer één worden.
60
6. Conclusie De hoofdvraag van dit onderzoek was: In hoeverre draaien uitgeverijen met een eigen webwinkel de scheiding tussen uitgever en boekverkoper die zich in de negentiende eeuw heeft voorgedaan terug en wat betekent dit voor de rol van de uitgeverij in het literaire veld? In dit hoofdstuk wordt deze hoofdvraag beantwoord aan de hand van de deelvragen die zijn opgesteld in hoofdstuk 1. Daarvoor wordt in paragraaf 6.1 allereerst deelvraag 4 beantwoord. In paragraaf 6.2 wordt vervolgens aandacht besteed aan de rol van de uitgeverij met webwinkel in het literaire veld. Ten slotte worden in paragraaf 6.3 de tekortkomingen van dit onderzoek besproken en worden er enkele suggesties voor vervolgonderzoek gegeven.
6.1 Negentiende-eeuwse en hedendaagse ontwikkelingen vergeleken Het eerste deel van de hoofdvraag betreft de invloed van de ontwikkeling dat steeds meer uitgeverijen een eigen webwinkel openen op de twee beroepen die in de negentiende eeuw zijn ontstaan: uitgever en boekverkoper. Om de vraag te beantwoorden in hoeverre uitgeverijen met webwinkels de scheiding tussen uitgever en boekverkoper terugdraaien, is allereerst onderzoek gedaan naar de rol van de uitgever (en boekverkoper) vóór en in de negentiende eeuw en naar de factoren die mogelijk van invloed zijn geweest op de scheiding tussen uitgever en boekverkoper (deelvragen 1 en 2). Daarnaast is onderzoek gedaan naar de redenen van uitgeverijen om een webwinkel te openen, de ontwikkelingen die mogelijk van invloed hierop zijn en de visies van de uitgeverijen op de rollen die uitgever en boekverkoper in de toekomst zullen gaan vervullen (deelvraag 3). Aan de hand van de uitkomsten van beide onderzoeken kan de vraag beantwoord worden welke verschillen en overeenkomsten er vast te stellen zijn tussen de ontwikkelingen die van invloed zijn geweest op de scheiding tussen uitgever en boekverkoper in de negentiende eeuw en de ontwikkelingen die van invloed zijn op de ontwikkeling van deze tijd dat steeds meer uitgevers een eigen webwinkel openen (deelvraag 4). In hoofdstuk 4 is verslag gedaan van het literatuuronderzoek naar de scheiding tussen uitgever en boekverkoper. De in dat hoofdstuk onderscheiden ontwikkelingen, die mogelijk van invloed zijn geweest op de scheiding, zijn weergegeven in Tabel 4.1 die hier als Tabel 6.1 herhaald wordt.
61
Groeiende markt Technologische ontwikkelingen Groeiend lezerspubliek Verbeterde transport- en communicatiemiddelen
Veranderende handelssituatie Verbeterde transport- en communicatiemiddelen Het ontstaan van een andere handelsvorm Oprichting van het Bestelhuis
Bewustwording van verschillende belangen Afschaffing van de gilden De Franse overheersing Oprichting van nieuwe verenigingen
Tabel 6.1: Overkoepelende ontwikkelingen en ontwikkelingen daarbinnen die (mogelijk) van invloed zijn geweest op de scheiding tussen uitgever en boekverkoper
Aan de hand van deze ontwikkelingen zijn vragen opgesteld voor de interviews die vergelijkbare ontwikkelingen betroffen, die mogelijk van invloed zijn op de ontwikkeling dat steeds meer uitgeverijen een eigen online verkoopkanaal beginnen. Te denken valt aan vragen over het internet en over de opkomst van het e-book. Daarnaast is tijdens de interviews een open vraag gesteld, naar aanleiding waarvan de geïnterviewde personen zelf ontwikkelingen konden noemen die mogelijk van invloed zijn op de onderzochte ontwikkeling. De resultaten hiervan zijn besproken in hoofdstuk 5 en zijn samengevat in Tabel 5.1 die hier als Tabel 6.2 herhaald wordt. Veranderende markt Technologische ontwikkelingen
Veranderende handelssituatie Opkomst en inburgering van het internet Opkomst en inburgering van het Bol.com en andere webwinkels internet E-book ‘Levering aan eindafnemers’ van het Centraal Boekhuis
Veranderende rollen Uitgeverij kan én wil klantgegevens verzamelen Boekhandel biedt alleen top 60 aan en koopt voorzichtig in Uitgeverij wil backlist leverbaar houden en uithangbord zijn voor eigen titels
Wetgeving: vaste boekenprijs Tabel 6.2: Overkoepelende ontwikkelingen en ontwikkelingen daarbinnen die (mogelijk) van invloed zijn op de opkomst van webwinkels bij uitgeverijen
Uit het onderzoek dat is uitgevoerd in het kader van deze scriptie blijkt dat er verschillen, maar ook overeenkomsten zijn tussen de ontwikkelingen die in de negentiende eeuw invloed hebben gehad op de scheiding tussen uitgever en boekverkoper en de ontwikkelingen die in deze tijd invloed hebben op de opkomst van webwinkels bij uitgeverijen. Twee hoofdontwikkelingen komen overeen, namelijk de ‘markt’ en de ‘handelssituatie’. De ontwikkelingen daarbinnen verschillen enigszins.
62
Wat betreft de markt is in beide periodes sprake van technologische ontwikkelingen. In de negentiende eeuw betreft dit echter voornamelijk ontwikkelingen in het productieproces en tegenwoordig betreft het voornamelijk de ontwikkelingen rondom computers en het internet. Uitgevers krijgen op die manier simpelweg de mogelijkheid om, vrij eenvoudig, een eigen verkoopkanaal te openen. Met deze hedendaagse technologische ontwikkelingen hangen de opkomst en de inburgering van het internet nauw samen, een ontwikkeling die verbeterde communicatiemiddelen tot gevolg heeft en hierdoor deels overeenkomt met de ontwikkeling uit de negentiende eeuw. Het e-book heeft volgens een enkeling invloed op de opkomst van webwinkels bij uitgeverijen, een ontwikkeling die misschien te vergelijken is met de technologische ontwikkelingen in het productieproces in de negentiende eeuw. Ook wat betreft de handelssituatie zijn er zowel overeenkomsten als verschillen aan te wijzen. In de negentiende eeuw zorgden betere transport- en communicatiemiddelen en een andere handelsvorm voor een andere manier van handel tussen uitgever en boekverkoper, zodat beide beroepen afzonderlijk van elkaar konden bestaan. In deze tijd is het voornamelijk een andere manier van handel tussen boekverkoper en consument die tot gevolg heeft dat ook de uitgever boekverkoper kan worden. Door de inburgering van het internet en het grote succes van bol.com en andere online boekwinkels, is de consument gewend geraakt aan kopen via het internet. De uitgeverij kan, en moet volgens sommige geïnterviewde personen, meegaan in deze ontwikkeling. Door de wetgeving zorgt dit niet voor problemen: de vaste boekenprijs voorkomt een vlammende concurrentie tussen uitgevers en boekverkopers. De oprichting van het Bestelhuis in de negentiende eeuw heeft een soort moderne tegenhanger, namelijk de service van het Centraal Boekhuis om voor uitgeverijen de internetbestellingen af te handelen (‘Levering aan eindafnemers’). De derde hoofdontwikkeling verschilt: waar men zich in de negentiende eeuw bewust werd van verschillende belangen en eigen verenigingen oprichtte, zoekt de uitgeverij in deze tijd steeds meer naar belangen die tot nog toe voorbehouden waren aan de boekwinkel. Hierdoor is er sprake van veranderende rollen. Zo is de uitgeverij op zoek naar meer gegevens over haar klanten, zodat zij die kan gebruiken bij bijvoorbeeld marketing en verkoop. Daarnaast ziet zij zich genoodzaakt haar eigen boeken aan te bieden en in de schijnwerpers te zetten, omdat de boekwinkel steeds voorzichtiger inkoopt en vaak alleen nog top 60 aanbiedt. De ontwikkelingen die in deze tijd (mogelijk) van invloed zijn op de opkomst van webwinkels bij uitgeverijen liggen deels op dezelfde vlakken als de ontwikkelingen die in de negentiende eeuw (mogelijk) van invloed zijn geweest op de scheiding tussen uitgever en boekverkoper. In beide periodes is er sprake van ontwikkelingen die de markt en de handelssituatie beïnvloeden, zoals technologische ontwikkelingen,
63
verbeterde communicatiemiddelen en diensten van het Centraal Boekhuis (voorheen: Bestelhuis). Er zijn echter ook verschillen vast te stellen, zoals bijvoorbeeld een veranderende handelssituatie tussen boekverkoper/uitgever en consument versus een veranderende handelssituatie tussen boekverkoper en uitgever. Ook lijkt de uitgeverij van nu steeds vaker belangen van de boekwinkel over te nemen, terwijl de uitgeverij en de boekwinkel zich in de negentiende eeuw juist bewust werden van andere belangen.
6.2 De invloed van webwinkels van uitgevers op de rollen van uitgeverij en boekwinkel Nu alle deelvragen zijn beantwoord is het mogelijk een antwoord te geven op de hoofdvraag. Het is na dit onderzoek onmogelijk te ontkennen dat de opkomst van webwinkels bij steeds meer uitgeverijen invloed heeft op de twee beroepen die sinds de scheiding van het beroep uitgever-boekverkoper in de negentiende eeuw bestaan. Uit zowel het literatuuronderzoek als het praktijkonderzoek blijkt dat de markt en de handelssituatie zich waarschijnlijk altijd zullen blijven ontwikkelen: er zal waarschijnlijk altijd gestreefd worden om met nieuwe technische mogelijkheden de markt te vergroten of een groter deel van de markt te bereiken. Alle partijen in het boekbedrijf zullen alert moeten blijven op veranderingen en meegaan in (of vooruitdenken over) deze veranderingen. Door ontwikkelingen die zich in de twintigste en eenentwintigste eeuw voordeden en voordoen, hebben uitgeverijen de mogelijkheid om op een vrij eenvoudige manier een eigen verkoopkanaal te starten, namelijk door een webwinkel aan de website te koppelen. Uitgeverijen die deze stap zetten, nemen een deel van de rol van de boekwinkel op zich. Ze gaan zich in ieder geval bezighouden met de verkoop van hun boeken. Daarnaast is het mogelijk om klantgegevens te verzamelen, waarmee klantprofielen kunnen worden gemaakt. De uitgeverij leert op die manier haar klanten beter kennen, waardoor ze ook beter op hen in kan spelen. Dit zijn delen van de rol die vroeger waren voorbehouden aan de boekwinkel. Zoals hierboven al is gesteld, is het dus onmogelijk te ontkennen dat de opkomst van webwinkels bij uitgeverijen invloed heeft op de twee beroepen ‘uitgever’ en ‘boekverkoper’. Dit betekent echter niet dat de genoemde ontwikkeling de scheiding van het gecombineerde beroep uitgever-boekverkoper volledig terugdraait. Uit de interviews blijkt dat veel uitgeverijen dit niet zo snel zien gebeuren en dat ze ook niet willen dat dit gebeurt. De eigen webwinkel wordt vaak als een aanvullend verkoopkanaal gezien, waarmee wat extra aandacht besteed kan worden aan de eigen titels en waarmee wellicht ook extra omzet gegenereerd kan worden. De boekhandel is voor veel uitgevers het belangrijkste verkooppunt, waardoor een goede relatie tussen beide partijen noodzakelijk is. Uitgeverijen zien ook de meerwaarde van de boekhandel, voornamelijk in het directe contact met de klant. Wel ziet een aantal uitgeverijen een verandering optreden in het beleid van boekwinkels: ze kopen steeds voorzichtiger in en bieden
64
voornamelijk top 60 aan. Om een goede partij te blijven in het boekbedrijf stellen uitgeverijen dat de boekhandel zijn meerwaarde meer moet inzetten en dat hij innovatief moet zijn, door bijvoorbeeld dingen te organiseren (zoals auteursbezoeken) of door in de winkel plaats te maken voor een sociale ontmoetingsplek (zoals bijvoorbeeld in een aantal Selexyz-winkels gebeurt door de ‘Bagels & Beans’ op te nemen). De meeste uitgeverijen zien hun eigen webwinkel dus als aanvullend verkoopkanaal, in het leven geroepen om aan de wensen van de consument te voldoen. Dit kanaal kan (en moet volgens velen) goed naast de boekhandel bestaan, al moet deze laatste wel meegaan met de tijd en innovatief blijven handelen. De opkomst van webwinkels bij uitgeverijen heeft dus voor een deel invloed op de scheiding tussen uitgeverij en boekwinkel, doordat de uitgeverij in ieder geval een deel van de rol van de boekwinkel op zich neemt. De gevolgen van deze ontwikkeling voor de rol van de uitgeverij in het literaire veld worden hieronder besproken, geïllustreerd door Figuur 6.1 (zie p.65), dat eerder in deze scriptie is weergegeven als Figuur 2.1. Zoals vastgesteld in hoofdstuk 2 vervulde de uitgeverij tijdens de eerste eeuwen tussen 1450 en 1800 een grote rol binnen het boekbedrijf: zij was verantwoordelijk voor zowel de productie als de distributie, doordat zij niet alleen uitgeverij, maar ook drukkerij en boekwinkel was. Het beroep van drukker scheidt zich in de loop van de zeventiende eeuw af van het beroep ‘uitgever-boekverkoper’. Hierdoor is de uitgever-boekverkoper niet meer direct verantwoordelijk voor een deel van de materiële productie van het boek, maar nog wel voor de symbolische productie én voor de distributie. Gedurende de negentiende eeuw treedt er een scheiding op tussen de beroepen ‘uitgever’ en ‘boekverkoper’. Uitgeverijen worden verantwoordelijk voor een deel van de materiële productie, boekverkopers worden verantwoordelijk voor de distributie. Daarnaast dragen de uitgeverijen ook bij aan de symbolische productie, zo stellen Bourdieu (1993: 37) en Kuitert (2008), zij maken immers een keuze uit het grote aanbod van manuscripten en functioneren zo als gatekeeper, smaakmaker, stuurder en trendsetter. In hoofdstuk 2 is de vraag opgeworpen of niet ook de boekwinkel zich bezighoudt met symbolische productie: de boekverkopers bepalen immers wat er in de winkel ligt en hoe de titels worden aangeboden (liggend op tafel of staand in de kast).
65
Figuur 6.1: Schema literaire veld tegen het eind van de 20e eeuw (1), ingebed in het culturele veld (2), dat weer is ingebed in het maatschappelijke veld (3). Bron: Dorleijn & Van Rees, 2006: 19.
Met de opkomst van webwinkels bij uitgeverijen nemen uitgeverijen voor een deel de rol van de boekhandel op zich: ze verkopen immers hun eigen titels (en soms ook die van andere uitgeverijen). Hierdoor houden zij zich niet alleen bezig met de materiële en symbolische productie van een boek, maar ook met de distributie ervan. De symbolische productie blijft wel beperkt tot het selecteren van titels uit het enorme aanbod van manuscripten en omvat dus niet ook de symbolische productie waarmee de boekwinkel zich (misschien) bezighoudt. De uitgeverij biedt immers in haar webwinkel al haar eigen titels aan (en misschien ook wel alle titels van andere uitgeverijen), omdat zij deze titels het liefst allemaal wil verkopen. De boekhandel daarentegen maakt een keuze uit het grote aanbod van titels om een gedegen aanbod te hebben voor de consument. De rol van de uitgeverij in het literaire veld verandert door de opkomst van webwinkels bij uitgeverijen. Uitgeverijen met webwinkels houden zich niet alleen bezig met de materiële en symbolische productie
66
van literatuur, maar ook met de distributie. Hierdoor komen in Figuur 6.1 de webwinkels van uitgeverijen in het rijtje ‘boekhandel, boekenclub, openbare bibliotheken’. Of het figuur bruikbaar is om de symbolische productie te illustreren is discutabel, aangezien naast de ‘literaire kritiek’ en het ‘literair onderwijs’ ook uitgeverijen en boekwinkels (en misschien ook de andere distributiepartners) zich bezighouden met symbolische productie. De belangrijkste punten die uit dit scriptieonderzoek naar voren zijn gekomen, zijn:
De markt en de handelssituatie blijven zich waarschijnlijk altijd ontwikkelen. Alle partijen in het boekbedrijf zullen alert moeten blijven op veranderingen en meegaan in (of vooruitdenken over) deze veranderingen.
Door de technische ontwikkelingen uit de 20e en 21e eeuw kunnen uitgeverijen eenvoudig een eigen verkoopkanaal te starten, namelijk door een webwinkel aan hun website te koppelen.
Uitgeverijen die een webwinkel openen, nemen een deel van de rol van de boekhandel op zich: niet alleen houden ze zich bezig met de verkoop van hun boeken, ook wordt het mogelijk om klantgegevens te verzamelen. Uitgeverijen kunnen hierdoor beter inspelen op de wensen van de consument.
De opkomst van webwinkels bij uitgeverijen draait de scheiding tussen uitgever-boekverkoper níet volledig terug. Uitgeverijen willen dit doorgaans ook helemaal niet, en zien hun eigen webwinkel als aanvullend verkoopkanaal dat in het leven is geroepen om tegemoet te komen aan de wensen van de consument.
Uitgeverijen stellen dat de boekhandel wel moet meegaan met zijn tijd en innovatief moet (blijven) handelen. Ook moet hij zijn meerwaarde meer inzetten.
Uitgeverijen die een webwinkel openen houden zich niet alleen bezig met de materiële en symbolische productie van een boek, maar ook met de distributie ervan. De symbolische productie beperkt zich wel tot het selecteren van titels uit het grote aanbod van manuscripten en omvat dus niet ook de symbolische productie waarmee de boekwinkel zich (misschien) bezighoudt.
6.3 Tekortkomingen van het onderzoek en suggesties voor vervolgonderzoek Doordat dit onderzoek is uitgevoerd in het kader van een masterscriptie en dus gebonden is aan een bepaalde omvang en een bepaalde periode waarbinnen het uitgevoerd moest worden, kent het een aantal beperkingen. Zo is het onderzoek voornamelijk gericht geweest op de uitgeverij, terwijl de boekhandel en de consument onlosmakelijk met het onderwerp verbonden zijn. Het zou interessant zijn
67
om ook de ervaringen en de visie van de boekhandel en de consument te betrekken en hierin schuilt dan ook direct een suggestie voor vervolgonderzoek. Ook zijn alleen ‘literaire’ uitgeverijen benaderd voor dit onderzoek, terwijl natuurlijk ook andersoortige uitgeverijen zich bezighouden met webwinkels. Het is mogelijk dat deze uitgeverijen andere beweegredenen hebben om een eigen online verkoopkanaal te openen. Ook hiernaar kan verder onderzoek gedaan worden. Van de respondenten heeft de meerderheid een webwinkel waarin de eigen titels te bestellen zijn. Hierdoor zijn er minder gegevens verkregen van uitgeverijen die een webwinkel hebben waarin alle titels te bestellen zijn of van uitgeverijen die geen webwinkel hebben of die alleen doorverwijzen naar een site als bol.com. Dit komt doordat veel van de benaderde uitgeverijen het te druk hadden om mee te kunnen werken aan het onderzoek. Ondanks deze beperking zijn tijdens de gesprekken veel dezelfde antwoorden gehoord of antwoorden die deels met elkaar overeenkwamen. Een andere beperking, en tegelijk suggestie tot vervolgonderzoek, komt voort uit een overdenking die gemaakt is in hoofdstuk 2 en hierboven herhaald is, betreffende de rol van de uitgeverij en de boekwinkel op het gebied van de symbolische productie van literatuur. Dit scriptieonderzoek is voornamelijk gericht op de materiële productie en de distributie en er is slechts kort ingegaan op de rol die uitgeverij en boekwinkel spelen op het gebied van de symbolische productie. Het zou interessant zijn om na te gaan welke rol deze twee partijen op dit gebied vroeger hebben gespeeld en of deze rol in de loop der jaren is veranderd en zo ja, onder invloed van welke ontwikkelingen dit is gebeurd. Een laatste suggestie tot vervolgonderzoek betreft de rol van het e-book. In de inleiding van deze scriptie is kort uiteengezet dat de opkomst van het e-book weleens van grote invloed zou kunnen zijn op het feit dat steeds meer uitgeverij een eigen webwinkel openen. Als boeken slechts digitale bestanden zijn die via het internet kunnen worden verkocht en gekocht, lijkt de tussenhandel overbodig. Uit het praktijkonderzoek blijkt echter dat slechts een enkele uitgeverij stelt dat de opkomst van het e-book van invloed is geweest op de beslissing wel of geen webwinkel te openen. Een opvallende uitkomst die zeker verder onderzocht zou kunnen worden. Waarom speelt het e-book geen of slechts een kleine rol bij de beslissing wel of geen webwinkel te openen? Zien uitgevers er geen toekomst in of is er iets anders aan de hand?
68
Literatuur Asscher, M. 2009
‘De oude kleren van de keizer. Over de toekomstperspectieven van boek en boekhandel.’ In: Jaarboek voor Nederlandse boekgeschiedenis, 16, p. 81-96.
Bourdieu, P. 1983
‘The field of cultural production, or: the economic world reversed.’ In: Poetics, 12, p.311-356.
Bourdieu, P. 1993
The field of cultural production. Essays on art and literature. Cambridge: Polity Press.
Bourdieu, P. 1994
De regels van kunst. Wording en structuur van het literaire veld. Amsterdam: Van Gennep. Vert. van Les règles de l’art. Genèse et structure du champ littéraire, 1992.
Brink, E.A.B.J. ten en C.W.L. Schell 1954
Geschiedenis van de rijkstelegraaf 1852-1952. Den Haag: Staatsbedrijf der Posterijen, Telegrafie en Telefonie.
Delft. M. van en C. de Wolf (red.) 2003
Bibliopolis. Geschiedenis van het gedrukte boek in Nederland. Zwolle: Waanders Uitgevers.
Dongelmans, B.P.M. 1991
‘Over boekenslijters, boekverkopers en uitgevers in de negentiende eeuw. Enkele ontwikkelingen.’ In: J.J. Kloek en W.W. Mijnhardt (red.), Balans en perspectief van de Nederlandse cultuurgeschiedenis. De productie, distributie en consumptie van cultuur. Amsterdam: Rodopi.
69
Dongelmans, B.P.M. en J. de Kruijf 2010
‘Technische vooruitgang zoekt gretig publiek. Het boekbedrijf in de negentiende eeuw.’ In: Nederlandse Boekhistorische Vereniging, Jaarboek voor Nederlandse boekgeschiedenis, 17, p. 221-252.
Dorleijn, G.J. en K. van Rees (red.) 2006
De productie van literatuur. Het literaire veld in Nederland 1800-2000. Nijmegen: Uitgeverij Vantilt.
Eeghen, I.H. van 1965
De gilden. Theorie en praktijk. Bussum: C.A.J. van Dishoeck.
Eeghen, I.H. van 1978
De Amsterdamse boekhandel, 1680-1725. Deel V-1: De boekhandel van de Republiek, 1572-1795. Amsterdam: N. Israël.
Engen, J. van 2003
‘De literaire uitgeverij als boekhandel. Veranderingen in het literaire veld?’ In: Spiegel der letteren, 45 (4), p. 379-390.
Febvre, L. en H.J. Martin 1998
The coming of the book. The impact of printing 1450-1800. Londen – New York: Verso. Vert. van L’Apparition du livre, 1958.
Funke, V. 1996
Dat Bestelhuis! Dat Bestelhuis! Wat speelt dat ’n rol! 125 jaar Centraal Boekhuis. Culemborg: Centraal Boekhuis.
Furstner, H. en D. van der Stoep (red.) 1980
Jaren weten meer dan boeken. Opstellen over de geschiedenis van de Koninklijke Nederlandse Uitgeversbond ter gelegenheid van zijn honderdjarig bestaan. Baarn: Bosch & Keuning n.v..
Gijsbers, P. en A. van Kempen (red.) 2002
Deugdelijke arrebeid vordert lang bepeinzen. Jubileumboek uitgegeven ter gelegenheid van het 250-jarig bestaan van uitgeverij Bohn 1752-2002. Houten: Bohn Stafleu Van Loghum.
70
Glas, F. de 1994
‘Spelregels voor het boekenvak. Het reglement voor het Handelsverkeer als spiegel van de ontwikkeling van het boekenvak 1904-1961.’ In: Jaarboek voor Nederlandse Boekgeschiedenis, 1, p. 131-148.
Goinga, H. van 1999
Alom te bekomen. Veranderingen in de boekdistributie in de Republiek 1720-1800. Amsterdam: De Buitenkant.
Hagers, P. 1990
Het doel der Vereeniging is vereniging. 175 jaar Vereeniging ter bevordering van de belangen des Boekhandels 1815-1190. Zwolle: Waanders Uitgevers.
Havelaar, J.J. 2002
Port betaald. Een cultuurgeschiedenis van de eerste Nederlandse postzegel 1852-2002. Zutphen: Uitgeversmaatschappij Walburg Pers.
Hellinga, L. 2007
‘The Gutenberg revolutions.’ In: E. Eliot en J. Rose (red.), A companion to the history of the book. Malden: Blackwell Publishing.
Hoftijzer, P. 1996
‘Leesonderzoek in Nederland over de periode 1700-1850. Een stand van onderzoek.’ In: T. Bijvoet, P. Koopman, L. Kuitert e.a. (red.), Bladeren in andermans hoofd. Over lezers en leescultuur. Nijmegen: SUN.
Hogesteeger, G. 1989
Van lopende bode tot telematica. Geschiedenis van de ptt in Nederland. Groningen: Koninklijke PTT Nederland NV.
Kelk, C.J., M. Dijkhoffz, G.J. Blees Kzn. En M.J. Visser 1947
Nederlandse Boekverkoopersbond 1907-1947. Den Haag: Nederlandsche Boekverkoopersbond.
71
Kloek, J.J. 1993
‘1 januari 1790: A.B. Saakes start de Lijst van nieuw uitgekomen boeken. De modernisering van het boekbedrijf.’ In: M.A. Schenkeveld-van der Dussen (red.), Nederlandse literatuur, een geschiedenis. Groningen: Martinus Nijhoff Uitgevers.
Krevelen, L. van 2002
‘Modernisering en marktverruiming van de boekencultuur.’ In: Krevelen, L. van, De stijl van de uitgever. Amsterdam: De Buitenkant.
Kruseman, A.C. 1886
Bouwstoffen voor een geschiedenis van den Nederlandschen boekhandel gedurende de halve eeuw 1830-1880. 2 dln. Amsterdam: P.N. van Kampen & zoon.
Kuitert, E.A. 1996
‘Grote boeken voor de kleine man. Colportage in Nederland in de negentiende eeuw.’ In: De negentiende eeuw. Documentatiewerkblad Werkgroep 19e eeuw, 20 (1), p. 92-105.
Kuitert, E.A. 2001
‘Famous, beloved and best-selling. On sales methods and literary history.’ In: Les mutations du livre et de l’édition dans le monde du XVIIIe siècle à l’an 2000. Saint-Nicolas: Les Presses de l’Université Laval.
Kuitert, E.A. 2008
‘De uitgeverij en de symbolische productie van literatuur: een historische schets 1800-2008.’ In: Tydskrif van die Afrikaanse Letterkundevereniging, 20 (2), p. 67-87.
Laan, H. van der 2005
Het Groninger boekbedrijf. Drukkers, uitgevers en boekhandelaren in Groningen tot het eind van de negentiende eeuw. Assen: Koninklijke Van Gorcum.
Lente, D. van en O. de Wit 1993
Geschiedenis van de grafische techniek in Nederland in de 19e eeuw. Amstelveen: Sector communicatie Koninklijk Verbond van Grafische Ondernemingen.
72
Loosjes, V. 1915
Geschiedenis van de Vereeniging ter Bevordering van de Belangen des Boekhandels 1815-1915. Amsterdam: Vereeniging ter Bevordering van de Belangen des Boekhandels.
Meerkerk, E.M. van 1972
Achter de schermen van het boekbedrijf. Henri Du Sauzet (1687-1754) in de wereld van uitgeverij en boekhandel in de Republiek. Amsterdam en Utrecht: APA – Holland Universiteits Pers
Meulen, R. van der 1897
De boekenwereld. Theorie en practijk van den boekhandel, benevens het meest wetenswaardige van de daaraan verwante vakken. Leiden: A.W. Sijthoff.
Mulder, L., A. Doedens en Y. Kortlever 2005
Geschiedenis van Nederland. Van prehistorie tot heden. Baarn: Hbuitgevers.
Obbema, P.F.J., M.C. Keyser, H. de la Fontaine Verwey en G.W. Ovink 1979
Boeken in Nederland. Vijfhonderd jaar schrijven, drukken en uitgeven. Amsterdam: Koninklijk Verbond van Grafische Ondernemingen.
Petit, L.D. 1875
‘Proeve eener geschiedenis der Vereeniging ter bevordering van de belangen des Boekhandels. Haar ontstaan en hare handelingen van 1815-1824.’ In: Nieuwsblad voor den Boekhandel, 3 augustus 1875, p. 336-340.
Raven, J. 2007
The business of books. Booksellers and the English booktrade 1450-1850. New Haven – Londen: Yale University Press.
Selm, B. van 1991
‘‘Het kompt altemael aen op het distribuweeren.’ De boekdistributie in de Republiek als object van onderzoek.’ In: J.J. Kloek en W.W. Mijnhardt (red.), Balans en perspectief van de Nederlandse cultuurgeschiedenis. De productie, distributie en consumptie van cultuur. Amsterdam: Rodopi.
Stoep, D. van der (red.) 1977
Het lam voor de glazen. Opstellen over een eeuw boekbedrijf 1877-1977. Baarn: Ambo.
73
Tadema, J.K. 1930
De Nederlandsche Uitgeversbond. Gedenkboek uitgegeven ter gelegenheid van het vijftigjarig bestaan op 1 december 1930. Amsterdam: Nederlandsche Uitgeversbond.
Veenendaal, A.J. 2008
Spoorwegen in Nederland. Van 1834 tot nu. Amsterdam: Boom.
Vries, J. de en A. van der Woude 1995
Nederland 1500-1815. De eerste rond van moderne economische groei. Amsterdam: Uitgeverij Balans.
Vrij, C. 1956
De Vereeniging ter Bevordering van de Belangen des Boekhandels en de organisatie in de Nederlandse boekhandel. Amsterdam: Vereeniging ter Bevordering van de Belangen des Boekhandels.
2008
‘Verkoopsite uitgeverij bijt boekhandelsverkoop nog niet.’ In: Boekblad, 14. Te raadplegen via http://www.boekblad.nl/articles/ds/art/13287 (22 februari 2010).
74
Bijlage 1 – Vragenlijst Algemene vragen - In welk jaar is uw uitgeverij opgericht? - Hoeveel medewerkers telt de uitgeverij? - Hoe omschrijft u zelf het fonds van de uitgeverij? Waar liggen de accenten? - Hoeveel boeken geeft de uitgeverij gemiddeld uit per jaar? - Wat is uw functie binnen deze uitgeverij? - Hoe lang werkt u al voor deze uitgeverij? - Mag ik uw naam en de naam van de uitgeverij opnemen in de scriptie? Vragen over functie uitgeverij/boekwinkel - Wat is volgens u de functie van uw uitgeverij in het totale boekbedrijf? - Wat is volgens u de functie van de boekwinkel in het totale boekbedrijf? Vragen over webwinkel Wel webwinkel/bestelmogelijkheid - Sinds wanneer heeft uw uitgeverij een webwinkel/bestelmogelijkheid? - Hoe wordt de bestelling afgehandeld? [Bij wie komt de bestelling binnen, gaat de bestelling naar het CB, wordt de bestelling door het CB of door de uitgever geleverd aan de klant, hoe wordt de bestelling verzonden?] - Hoeveel boeken worden er via de webwinkel verkocht? - Hoe kijkt u tegen dit aantal aan: is dit te weinig/voldoende, streeft u naar meer? - Hoeveel boeken worden via de andere (reguliere) kanalen verkocht? - Wat waren de redenen om een webwinkel/bestelmogelijkheid te starten? - Wat zijn de redenen om de webwinkel/bestelmogelijkheid in stand te houden? - Waarom is er gekozen voor de specifieke vorm: alle titels/eigen titels/formulier? - Wordt er nagedacht om over te stappen op een andere vorm? Wat zijn de redenen hiervoor? Geen webwinkel, maar link naar bol.com - Sinds wanneer biedt uw site een bestelmogelijkheid aan? - Waarom is er gekozen voor een link naar bol.com? [Waarom juist bol en niet een andere online boekhandel?] - Wordt er bijgehouden hoeveel mensen via uw site iets bij bol.com bestellen? En zo ja, hoeveel wordt er besteld? Is dit aantal naar tevredenheid? - Hoeveel boeken worden via de andere (reguliere) kanalen verkocht? - Wordt er nagedacht om over te stappen op een andere vorm? Wat zijn de redenen hiervoor? Geen webwinkel - Waarom heeft uw uitgeverij geen webwinkel?
75
-
Wordt er nagedacht om wel een webwinkel te openen? Wat zijn de redenen hiervoor?
Vragen over overeenkomst verleden-heden: hoofdontwikkelingen Tot in de 19e eeuw was een uitgever vaak ook boekverkoper. In mijn scriptie heb ik onderzocht welke ontwikkelingen in de 19e eeuw mogelijk van invloed zijn geweest op de scheiding tussen uitgever en boekverkoper. Ik heb drie hoofdontwikkelingen benoemd: een groeiende markt, een veranderende handelssituatie en bewustwording van verschillende belangen (van boekverkoper en uitgever). In het algemeen - Kunt u ontwikkelingen noemen die (mogelijk) invloed hebben gehad op de ontwikkeling dat steeds meer uitgeverijen een online verkoopkanaal openen? Groeiende markt - Denkt u dat de markt voor boeken (fysiek en digitaal) toeneemt, afneemt of gelijk blijft? - In hoeverre heeft dit meegespeeld bij de overweging een webwinkel te starten? [Speelt dit nog steeds mee?] - Opkomst van het internet: internet is natuurlijk noodzakelijk voor een webwinkel, maar hoe kijkt u aan tegen de andere mogelijkheden van het internet (surfen, mailen) met het oog op de ontwikkeling van steeds meer directe verkoopkanalen bij uitgeverijen? [Uitgeverij is makkelijker te benaderen voor consument, en andersom: lijnen worden korter? Communicatie gaat makkelijker (minder direct)? Communicatie gaat sneller, kan op elk tijdstip?] - In hoeverre heeft de opkomst van het e-book invloed gehad op de beslissing wel of geen webwinkel te openen? Veranderende handelsituatie - In maart 1999 wordt bol.com opgericht: nu de grootste online boekwinkel, weet u hoe daarop gereageerd is binnen uw uitgeverij? Let op oprichtingsjaar uitgeverij!! - Na bol.com volgden andere online boekwinkels en openden offline boekwinkels een webwinkel: in hoeverre heeft deze ontwikkeling invloed gehad op uw uitgeverij (in de keuze om wel of geen webwinkel te starten)? - Hoe werd er gewerkt met het Centraal Boekhuis vóórdat de webwinkel er was, en hoe wordt daar nu mee gewerkt? [CB staat nu ook tussen uitgeverij en klant, en niet alleen meer tussen uitgeverij en boekwinkel (en boekwinkel en klant)] Bewustwording van verschillende belangen / Vragen over toekomst - Welke gevolgen heeft het starten van een webwinkel/bestelmogelijkheid van uitgeverijen volgens u voor het boekbedrijf? - In hoeverre denkt u dat het starten van een webwinkel door een uitgeverij van invloed is op de functies van uitgeverij en boekwinkel? - In hoeverre komt de uitgeverij in het vaarwater van de boekhandel?
76
-
Hoe ziet u de rol van de uitgeverij in de toekomst? Hoe ziet u de rol van de boekwinkel in de toekomst? Is het volgens u mogelijk dat we teruggaan naar de tijd van vóór de 19e eeuw: dat uitgever en boekverkoper weer één worden? In hoeverre hebben deze toekomstvisies/overwegingen meegespeeld in de beslissing wel of geen webwinkel te beginnen?
77
Bijlage 2 – Uitgeverij Ailantus Interview met mevrouw L. Paris In welk jaar is uw uitgeverij opgericht? September 2007. Hoeveel medewerkers telt de uitgeverij? 3. En u bent de uitgever. Ja. Hoe omschrijft u zelf het fonds van de uitgeverij? Een hoogwaardig literaire nichemarkt met goed leesbare boeken. Hoeveel boeken geeft de uitgeverij gemiddeld uit per jaar? Nou, het streven was dat we zouden groeien naar 24 per jaar, waarvan ook een aantal herexploitaties. Dat hebben we eerst ingekort naar 20 en 18, en nu gaan we 12 nieuwe titels. Dus als je zegt, ook herexploitaties, komt het op 16 titels per jaar. Dus dat is heel klein hè, bij Querido had ik er 66 per jaar. Mag ik uw naam en de naam van de uitgeverij en het gesprek opnemen in de scriptie? Ja hoor. Wat is volgens u de functie van uw uitgeverij in het totale boekbedrijf? Nou ja, wat ik ook op college zei: alle boeken die we uitgeven, kunnen ook bij een ander. Wat uniek is aan onze uitgeverij is dat we heel consistent zijn. Dus we hebben geen kookboeken, we hebben geen boeken over wijn, we hebben geen populaire non-fictie, we hebben geen zielige meisjes-boeken, we hebben geen chicklit. Hè, de meeste uitgeverijen die vroeger literair waren, zijn toch veel algemener geworden. Commerciële imprints, zoals Cargo bij De Bezige Bij en Q bij Querido. En wat echt heel commercieel was, zoals Luitingh-Sijthoff, dat is wat literairder geworden. De Boekerij en Meulenhoff is nu eigenlijk één bedrijf geworden, dus dat loopt ook in elkaar over. Wat wij proberen is hoogwaardige literatuur, goed leesbaar, het is altijd iets bijzonders, maar we proberen op een laagdrempelige manier promotie te maken. Dus we maken gewoon krantjes en geen heel chique brochures met grote foto’s van auteurs en twaalf pagina’s voor een boek en geen twintigduizend folders en zo. Nee, gewoon één prospectus. Omslag staat er groot in, fotootje van de auteur staat klein. Dus het gaat ons echt om de boeken. Echt literaire, bijzondere boeken. Dus een vrij consistent fonds. En daardoor willen we ook dat de boeken op tijd zijn, dat we loyaal zijn aan de schrijvers, en niet van ‘als je het niet meteen doet, nou ja, andere schrijver, laat maar zitten’. Een beetje ouderwetse loyaliteit. En klein blijven. Want wat is daar het voordeel van? Kijk, als je steeds groter wordt, dan moet je steeds meer gaan omzetten en steeds meer laten vallen wil je die continuïteit kunnen houden. En dan werk je je gewoon het schompes. En wij proberen bij elk boek iets te bedenken: of een wedstrijd of een actie of iets anders. En we gaan zelf met de schrijvers op stap. En we proberen dat die schrijvers niet alleen maar in Amsterdam zijn, of op het Crossing Border festival, maar dat je ook naar Breda gaat of als ze naar Leeuwarden willen dat we naar Leeuwarden gaan, of naar
78
Middelburg. Dus dat je echt probeert om ook de boekwinkels die je in het land steunen en helpen, dat je daar ook komt. Wat is volgens u de functie van de boekwinkel in het totale boekbedrijf? Nou voor ons, als literaire uitgeverij, is de boekwinkel nog steeds het allerbelangrijkste afzetmiddel. Juist omdat we allemaal nieuwe schrijvers hebben, onze naam is onbekend. Kijk, als je eenmaal bekend bent, zoals Querido of De Bezige Bij of Meulenhoff of weet ik wat, dan heb je veel meer vertrouwen bij de consument. Dan denkt hij ‘goh, ik ga eens even kijken op de website van De Bezige Bij’ of zoiets, daar zal altijd wel wat zijn, maar je denkt niet ‘goh, ik ga eens even kijken op de website van Ailantus’, als je nog nooit van Ailantus hebt gehoord. Dus ik heb de boekhandelaren nodig om mijn boeken te lezen, we sturen heel veel boeken uit, díe gaan dat dan aanbevelen. Dus dat zijn een soort pionnen die mijn vertegenwoordigers worden naar de klanten toe. Wat ik zelf nooit kan doen. Ook niet digitaal. We maken een digitale nieuwsbrief, we staan op Facebook, we denken of we gaan twitteren, we maken een krant, maar daar bereik ik nooit zo veel mensen mee, ik heb niet die autoriteit naar klanten die een boekverkoper heeft. Dus ik moet het hebben van veel zelfstandige of de goede Libris-winkels of de goede Selexyz-winkels, waar de mensen echt lezen en denken van ‘wow, dat is goed’. Dus veel persoonlijk contact. Ailantus heeft een webwinkel waarin de eigen titels te bestellen zijn. Ja. Sinds wanneer heeft uw uitgeverij die webwinkel? Vanaf het begin. Maar aanvankelijk was het dat je bestelde en dan kreeg je geloof ik een factuur erbij. En nu kun je meteen betalen. Dat is een jaar, driekwart jaar? En dat komt doordat we natuurlijk in een groter bedrijf zitten zoals Boom en met name Sun Architectuur waar we mee begonnen zijn, die website moet je even naar kijken, want dat is een ander soort insteek, dat kan ook eigenlijk alleen maar met architectuur, dat zou met literatuur niet kunnen. Maar daardoor zijn ze hier altijd aan het uitzoeken van hoe kan dat nog handiger en dan wordt zo’n programmaatje aangekocht en dat wordt dan als geste bij ons geïmplementeerd, dus dat is wel handig. Maar wat bijzonder is aan die architectuurwebsite is dat er vanuit heel Europa, misschien zelfs de hele wereld, kunnen daar architectuuruitgeverijen hun boeken op zetten. Dus het is een gespecialiseerde boekwinkel mondiaal. Dus er staan Italiaanse boeken op, Engelse boeken op, Spaanse boeken op, met allemaal wel Engelse beschrijvingen en die kun je dus overal bestellen, online. En dat wordt dan vanuit diezelfde uitgeverij verstuurd, maar de administratie zit hier in Meppel. Dus dat is wel iets heel nieuws. Ja. En de afhandeling van uw bestellingen, gaat dat via het CB? Nee. We hebben nog zoiets curieus als het BDC, het Boom Distributiecentrum. Dat is van oudsher ontstaan doordat er hier ook heel veel educatieve boeken zaten die niet via het CB gaan. En bijna alles van Boom wordt eigenlijk daarvan uitgeleverd, ook tijdschriften en dat soort dingen. Dat is gewoon een eigen distributiecentrum van Boom, die leveren ook wel aan derden, aan externe bedrijven. Daar ligt altijd een handvoorraad van onze boeken, want wíj liggen voor het grootste gedeelte in het Centraal Boekhuis, omdat dat een service is waar Boom niet tegenop kan. Dus de bestellingen worden daar afgehandeld. Dus het komt ook daar binnen?
79
Ja. Ik weet helemaal niet of het werkt, eerlijk gezegd. Ik heb geen idee. Ik heb één keer een mail gekregen van ‘hoera, de eerste is verkocht’, nou dat is eigenlijk het enige. Ik weet niet of er nog een tweede is verkocht. O, want dat was mijn volgende vraag: weet u hoeveel boeken er via de webwinkel worden verkocht? Nee, maar dat kan ik wel voor je uitzoeken. Ik weet dat het bij Boom wel veel is, maar dat is bij non-fictie altijd wel heel erg veel. Nee. Kijk wat eigenlijk het meeste wordt verkocht, en dat is ook wel het meest logisch, is bol.com. Beangstigend! Maar ook heel erg goed. Want dat zijn mensen die geen tijd hebben of geen boekwinkel in de buurt hebben of weet ik wat allemaal. Als ik nu kijk naar David Mitchell, de nieuwe roman, zijn er gruwelijk veel via bol.com besteld en Blas de Roblès. Bijvoorbeeld ako.nl of selexyz.nl dat verkoopt bijna niks. Dat is wel handig van die CB-lijst, je kunt precies zien waar er besteld is. Ik zal kijken of ik het voor je boven water kan krijgen, maar het zal heel weinig zijn. Oók, kijk, de directeur wil maar dat we dat doen. Een andere stagiaire die heeft onderzoek gedaan naar hoe dat precies werkt en kijk, onze websites worden eigenlijk heel veel bekeken als we een nieuwsbrief rondsturen en daar staat in ‘lees nu het eerste hoofdstuk’ of ‘lees de quiz’ of ‘doe mee aan de wedstrijd’ en dan klikken ze door en dan komen ze op onze website. En er zijn een paar vaste mensen die eigenlijk altijd even het nieuws aanklikken of als we een update hebben. Dan krijg ik een mail van ‘o, wat leuk’ en dan denk ik ‘hoe weet jij dat nou weer?’ Maar die hebben dan meteen onze website bekeken, die hebben blijkbaar een link als het geüpdatet wordt. En kijk, voor mij is het zo marginaal. Wat is mijn winst als ik het zelf verkoop? Dat is de boekhandelsmarge die er niet af gaat minus de porto. Nou, de porto is gauw €6,50 als het pakje niet door de bus kan, maar dan heb je ook nog de handling van het BDC en de facturering van het BDC, dat moet ik ook allemaal betalen, en dan is dat voor mij al bijna niet meer lonend. Op een boek van €19,95, als je daar al €6,50 porto op hebt en handling… En ik ben me nog zo aan het inwerken en invechten om überhaupt mijn klanten te vinden, dat dat niet primair via mijn website zal gaan. Ik moet eerst zorgen dat ik goed in de winkels lig. Ik besta natuurlijk nog maar 2,5 jaar en mijn prioriteit is, ondanks de nieuwe ontwikkelingen, in goede boekwinkels moeten onze boeken meer liggen, omdat dat veel meer verkoop genereert dan dat ik maar een superieure webshop heb. Dus ik ben een heel ander bedrijf dan de grote uitgeverijen. Daar is waarschijnlijk veel meer voor ze te halen bij de webshop. Ja. Nou ja, het is ook nog maar de vraag of de consument zich bewust is van de uitgeverij die achter het boek zit. Nee. Een heleboel mensen gaan toch het liefst naar een gemeenschappelijke site. Als je bijvoorbeeld naar de Amerikaanse site kijkt, powells.com. Ik heb heel lang niet geweten wat dat was. Ik kwam er altijd op terecht, dan vond ik bijvoorbeeld weer een leuk interview met een schrijver uit Amerika die ik ging uitgeven of er stond een goede recensie of er stond een goede aanbeveling. Maar het is een boekwinkel die ook online is gegaan, maar wat hebben zij online, ja eigenlijk een soort literair programma annex magazineachtig iets. Je moet maar eens kijken, dat is een heel leuke website. Geen fuss en geen filmpjes, maar gewoon een goed interview en dit en dat en een biografie en aanbevelingen. Ja dat is echt een commerciële... En daar staan gewoon alle schrijvers. En dat is gewoon, als je kijkt naar de British Counsil, daarbij staat altijd in de laatste regel ‘this is a charity huppeldepup’, dat is natuurlijk heel raar, een liefdadigheidsding, en dat zal dan wel privaat gesubsidieerd zijn, door de overheid of weet ik veel, maar daar staan alle enigszins doorgebroken schrijvers in met een fantastisch essay over hun oeuvre, hoe ze zich ontwikkeld hebben, daar staan alle prijzen in, wie de agenten zijn, wie de uitgevers zijn, wat de contacten zijn, hun cv staat erin, alle boeken staan erin. Nou, dat hebben wij in Nederland niet, waarom
80
hebben we dat niet? Ja, je hebt Literatuurplein, dat was vroeger Boekbalie, maar Boekbalie is weer naar de klote dus dat is Literatuurplein, maar dat wordt allemaal niet zo bijgehouden, het is allemaal vrij willekeurig. En dat is wat me altijd zo verbaast in Nederland, dat al die uitgeverijen maar weer zelf hun eigen websites hebben, en de een is dan goed en de ander is dan slecht en de een wordt nooit bijgehouden. Toen ik de URL van David Mitchell kon overkopen van Querido stond het laatste boek van David Mitchell er niet eens op, het omslag was een omslag van zes jaar geleden. En dan denk ik, hoe kun je dat nou doen? Nou, en dat is waar iedereen steeds tegenaan loopt, en of je het dan over een webshop hebt of over een website of over Twitter of over Facebook, je moet het bijhouden. En daar kun je wel allemaal mensen voor aannemen, dat is allemaal duur, maar die mensen weten dat allemaal niet, die zitten niet bij de informatie. En dat is wat je steeds meer zult gaan krijgen, dat de mensen die die informatie hebben, namelijk de redacteuren, die zijn met de schrijvers bezig, en de uitgevers en de promotiemedewerkers, die hebben eigenlijk niet de tijd om al die media te vullen. En dan nemen ze daar mensen voor aan, maar die mensen hebben de informatie niet, dus die mensen lopen steeds achter de feiten aan. Nou dat is wat ik grappig vind aan die nieuwe media en ook aan een webshop, wil je een webshop goed hebben, moet je eigenlijk elke dag een aanbieding hebben. Een goede quote, bestellen. Nou, als je nu naar onze nieuwspagina gaat, ik probeer daar wel om de zoveel dagen een nieuw hè, die heeft weer een prijs en die is weer genomineerd en dit is voor vaderdag en zo, nou, dat zit ik allemaal te doen. En dan moet ik eigenlijk steeds een link van ‘bestel nu, bestel nu’, maar dat doe ik allemaal niet, want dat werkt toch niet. En daaraan kan je zien, ik heb met die website andere prioriteiten. En dat is omdat we zo klein zijn. En zo jong. Even nog terug naar het aantal dat verkocht wordt: weet u hoeveel er via de andere kanalen verkocht wordt? Als vergelijking met het aantal dat via de eigen webwinkel verkocht wordt. Geen idee. Dat kan ik wel uitzoeken, maar het is allemaal niet veel. Ik zal het voor David Mitchell eens proberen uit te zoeken, dat je kan zien wat er via bol.com is besteld en wat er via de gewone winkels is besteld. Ah, dat vind ik erg leuk, maar ik bedoel een totaalaantal. Dus als vergelijking wat er via de eigen webwinkel wordt verkocht en wat er via de andere kanalen wordt verkocht. Alles samen. Nou, sorry dat ik me ermee bemoei, maar dan zou ik het voor jou interessant vinden: eigen webwinkel, bol.com en de boekwinkel. Dat zou ik scheiden. Want dat is natuurlijk wel interessant, want bol.com is ook niet een winkel waar je heen gaat. En dan zul je zien dat bol.com het bij iedereen veel beter doet dan de eigen website. Ja, daar is iedereen ook wel echt heel duidelijk over. Want ga je ook met mensen van bol.com praten? Nee. Dat zou ik wel doen, als vergelijking. Want die hebben, in het begin zei iedereen ‘ah, dat gaat niet lukken, ah, dat gaat niet lukken, dat wordt geen Nederlandse Amazon’, maar die hebben het toch gered. Ja, en goed ook. Maar het doel van deze interviews is te achterhalen waarom uitgeverijen een eigen webwinkel openen, omdat ik een vergelijking wil maken met hoe het vroeger was. Nou, dat kan ik je wel vertellen waarom je een eigen webwinkel zou openen, die vraag heb je nog niet gesteld. Nee, die komt nu: wat waren de redenen om een webwinkel te openen?
81
Het enige is, misschien is daar niet iedereen even eerlijk over, maar het enige eerlijke is omdat het geen moeite kost eigenlijk. Het kost je nauwelijks moeite, je hebt namelijk die website toch, die webwinkel kun je er natuurlijk heel makkelijk opzetten. En alles wat je daarmee verkoopt, kan winst zijn en zeker als dat eenmaal goed loopt. En mensen gaan ook vier boeken bestellen zeg maar, dan gaan die porto- en handlingkosten in verhouding naar beneden. Nou en dan gaat het ook lonen, want je hebt die korting, die steek je in je eigen zak. Je mag je eigen boeken verkopen. Vroeger was dat oneigenlijke concurrentie, maar ik geloof dat dat nu niet meer zo is. Dat moet je even uitzoeken anders. Je mocht niet concurreren met de boekwinkel. Ik mag bijvoorbeeld op de Uitmarkt, als ik daar sta boeken te verkopen en het zijn nieuwe boeken, mag ik niet zeggen ‘die gaan voor een tientje’, want ik als uitgever kan dat dan doen, maar de boekhandel kan dat niet doen, want die is gebonden aan de vaste boekenprijs. En ik dus ook. Maar dat is dan oneigenlijke concurrentie. En dat soort dingen zitten ook, daar moet je je even goed in verdiepen, dat soort dingen zitten er ook achter. Vroeger had je erkende en niet-erkende boekhandelaren, als niet-erkende boekhandelaar mocht je alleen maar boven een bepaalde prijsklasse of onder een bepaalde prijsklasse, dat cruciale verschil ben ik nu even kwijt, maar dat verschil is weggevallen. Iedereen kan nu in principe boeken verkopen. Dus ik kan ook naar een modewinkel en daar Barbetta Kledingreparatie Los Milagros verkopen, als ik dat zou willen. Nou, door dat soort verschillen zijn die dingen mogelijk geworden. En er is een reden waarom wij nu ook een boekwinkel mogen… O ja, omdat iedereen nu een boekwinkel mag beginnen, mag de uitgeverij het ook. Maar vroeger mocht niet iedereen een boekwinkel beginnen. Dus dat heeft er ook mee te maken, het heeft ook met wetgeving te maken. En dat is waarom het nu wel kan en vroeger niet. Oke. Dus het was geen moeite en alles wat extra verkocht wordt, is meegenomen en… Ja, want vroeger was altijd de regeling: schrijvers kregen geloof ik twintig gratis bewijsexemplaren van hun boeken en daarna, als ze meer wilden, konden ze met veertig procent korting die kopen, bij de uitgever. Maar die regel is afgeschaft, dat mag niet meer. Want dat is ook weer oneigenlijke concurrentie. Daar wordt natuurlijk overal de hand aan gelicht. Dus doordat de wetgeving is veranderd, is dit ook mogelijk geworden. Dus dat is er één. En twee is, het is heel makkelijk om een webwinkel te beginnen. Tot een succes maken, dat is nog punt twee, dat zullen er niet zoveel doen. En je steekt de korting in je eigen zak. Er zijn verschillende vormen van webwinkels. Waarom is er gekozen voor de eigen titels en niet voor de andere vormen? Kijk, de mensen die door willen linken naar bol.com, dat was vroeger veel ako.nl, dat is heel interessant, want aanvankelijk, volgens mij was het de WPG, linkte WPG door naar de AKO. En de AKO is gewoon ingehaald door bol.com. En ik denk, dat weet ik niet zeker maar dat moet je aan die mensen vragen, ik denk dat zij gewoon destijds een contract hebben afgesloten. Want boeken die geleverd worden via bol.com, bol.com koopt in met een zekere korting. Daar zal dus een contract over bestaan. En als je dat contract eenmaal hebt, dus dat je zegt ‘ik schakel door naar jou, maar dan gaat die korting omlaag’. En ik denk dat die contracten misschien wel voor vijf of tien jaar afgesloten zijn, en die wetgeving dat je het ook zelf mag doen, is korter geleden afgeschaft. Dus dat heeft er mee te maken. En dat zijn ze dan nu ernaast gaan zetten, maar dat weet ik gewoon niet. En misschien ook gewoon als facilitair. Maar u heeft daar niet voor gekozen. Nee, maar god, waarom zou ik dat doen? Bol.com ziet mij aankomen. Ik ben natuurlijk helemaal niemand. Dat is het ook, het loont de moeite allemaal niet. En ik heb helemaal geen tijd en hier de
82
marketingmanager, ja. Ik zit in een groter concern, waar je als je bij Boom inklikt, kun je ook naar Ailantus doorklikken. En soms dan staat er ook wel eens een boek van ons op de website van de kranten van Boom in Meppel. Weet je, het is allemaal zo minimaal voor mij nog. Dat soort dingen ga ik allemaal wel uitzoeken als ik heel groot ben. Dus dan kom je maar eens terug. Informatie over scriptie. Kunt u ontwikkelingen noemen nu die (mogelijk) invloed hebben gehad op de ontwikkeling dat steeds meer uitgeverijen een eigen verkoopkanaal openen? Nou, kijk, ik weet niet waar het allemaal begonnen is. Dat wil jij natuurlijk weten, maar dat weet ik allemaal niet, dus daar kan ik je niet aan helpen. Maar we zitten natuurlijk in een tijd, ik vind dat we in een fascinerende tijd zitten. Ik heb wel eens tegen m’n vader geklaagd ‘jij hebt tenminste nog een wereldoorlog meegemaakt en wij maken niks mee’. Toen werd m’n vader heel kwaad en zei hij ‘en wij hadden alleen maar radio en jullie hebben de komst van de televisie en de komst van de computer meegemaakt’. Nou ja, jij hebt nog meer te klagen, want ik heb tenminste nog meer meegemaakt dan jij. Maar kijk, er zijn twee dingen, dat zie je bijvoorbeeld als je nu naar de iPad kijkt. Kijk, als jij en ik gaan zitten en zeggen ‘wij gaan het allerbeste e-book bedenken, wat zou het moeten kunnen, hoe snel zou het moeten kunnen’. Niks maken, maar we gaan het bedenken. En dan kun je zeggen, nou oke, vanaf wat we nu bedacht hebben, ‘technici, ga het maar doen’. Dat heeft Steve Jobs voor een deel gedaan met de laptop. Toen hadden ze een laptop ontwikkeld en die woog nog geloof ik iets van twaalf kilo en die was nog heel dik. Toen pakte hij een glas water en goot het er zo in en hij zegt ‘nou, het kan kleiner, want het water blijft erin, dus er is nog ergens lucht en ruimte’. Nou ja, om zo te denken en van achteruit denken, van ‘hé, wacht even’, daardoor ontwikkelt zich de techniek en met die techniek komen weer nieuwe mogelijkheden. Dus dat is nu een continue wisselwerking. Wij kunnen alvast een e-book bedenken wat er nog niet is, maar waarvan we weten, misschien twee jaar, misschien drie jaar, misschien vijf jaar, misschien één jaar, dan is het er. Omdat je nu kunt dicteren, wat ongeveer de mogelijkheden zijn. Vroeger dacht je van ‘nou’. Als je dit dertig jaar geleden had gezegd, van ‘we gaan allemaal van gedrukt papier naar sheets’, nou never nooit niet. Ik weet nog dat ik dacht ‘waar heb ik nou e-mail voor nodig?’ Nou dat kun jij je niet meer voorstellen, dat een of andere debiel zegt ‘waar heb ik nou e-mail voor nodig?’ Of een mobiele telefoon. Ik denk dat ik de laatste Nederlander was met een mobiele telefoon. Nou, nu heb ik er verdomme twee en ik loop met een filmcamera en ik loop met een dicteerapparaat en ik zit erover te denken om te twitteren. Nou als je me tien jaar geleden, nou, never nooit niet. Nou, en zo, door die technische mogelijkheden. Enerzijds dicteert de techniek dat je moet veranderen, anderzijds dicteren de verlangens van laten we het maar de consument noemen, dat de techniek moet opschieten. En dat begint nou te komen. Steeds meer denken de consumenten nu van ‘flikker nou maar op met die iPad, dat moet overal zijn, hoezo alleen 3G in Amerika, dat moet natuurlijk in Europa ook. Dus je zult nu zien, dat al die netwerken, de telefonienetwerken en weet ik wat allemaal, die zullen in Europa een keer een deal moeten maken, dat een iPad die jij in Amerika hebt gekocht, dat die het hier ook doet. Dat zul je zien. En dat een dvd die je in Nederland koopt in Amerika niet te bekijken is, dat gaat een keer verdwijnen, omdat de consument denkt ‘ja, dikke’. Dat gaat komen. En dat is natuurlijk anders dan dat het vroeger was, denk ik. Want van vroeger weet ik ook nog wel een keer, kijk, aanvankelijk kwam een schrijver met een manuscript vroeger naar een drukker en die zei ‘dit is mijn manuscript, druk het’. En de schrijver had het risico. Met dat de schrijver het risico niet wilde dragen zei de drukker ‘nou, ik draag het risico ook wel en dan help ik je wel
83
met verkopen’. Het gaat allemaal over geld. Het gaat altijd over geld. En dan gaat die drukker werken met intekenaren en dan blijkt dat er iemand is die denkt ‘nou, dat kan ik heel goed’. En die zei, dat kan je ook zien, ik heb een achttiende-eeuws boekje van een keukenmeid die gedichten maakt. En dan zie je de intekenlijst. En daar zie je al boekhandelaren bij staan, dus dat is al vrij, nou ja, dat is vrij laat natuurlijk, want boekhandels zijn veel eerder begonnen, maar die bestellen er dan zes en dit en dat, en dat is eigenlijk wat later de beurs is geworden. Maar er is natuurlijk een begin geweest dat een of andere particulier zei ‘doe mij er maar dertig’. En daar zijn dan winkels uit ontstaan, die waren… ‘Ja dertig, hoe kan je er nou dertig verkopen? Ik neem er maar twee, eentje voor m’n tante en eentje voor mezelf.’ Nou, dat is altijd, je moet even dat boekje lezen The tipping point van Gladwell: waarom wordt iets een hit, waarom wordt iets een hype? Nou, en dat is, omdat mensen dat kunnen. Er zijn mensen, die zijn in één ding heel erg goed, namelijk verkopen of mensen met elkaar in verband brengen. En vroeger was de wereld zo overzichtelijk, dat je alles kon. Wat David Mitchell ook zei: tijdens de Verlichting had je die ‘uomo universale’. Je kon alles. Als je wilde, kon je alles lezen en dit en dat. En daarná dachten ze ‘ja, er is zo veel wat we niet weten, ik kan dit allemaal niet meer weten. En toen zijn de specialismen ontstaan. En dat is natuurlijk, zo lang iets klein is, nou ja, dan kan je het nog wel drukken en dan verkocht je het in Amsterdam. En toen dacht men ‘nou ja, Den Haag is ook wel interessant. Ik ga wel met de trekschuit, met een stapeltje boeken onder m’n arm, ga ik wel naar Den Haag’. En met dat het onoverzichtelijker wordt, gaan dingen uit elkaar vallen. Dan denken mensen ‘nou ja, in Den Haag, daar heb ik er geen zicht meer op, dan moet jij dat risico maar nemen’. En dan werd het risico eerst uitbesteed aan een soort kleine onderhandelaartjes die nog bij die drukker hoorden en dat werden boekhandelaren. En boekhandelaren verkochten ook schriften en papier en weet ik wat allemaal, zeker toen het schrijven opkwam. En zo zie je, wat vroeger altijd kantoorboekhandelaren waren, dan is dat ‘kantoor’ eraf gevallen en dat zijn gewone boekhandelaren geworden. Dus je ziet weer specialismen. Wat zie je nu? Nu is de handel in boeken weer moeilijk, dus wat gaan ze doen? Nu gaan ze weer dvd’s verkopen en kaarten verkopen en e-readers verkopen en weet ik allemaal tot en met puzzels aan toe en de Moleskineboekjes niet te vergeten. Dus het is continu overleven, handel, wat is mogelijk, wat kan ik nog doen? Om voort te bestaan. Eerst had je allemaal uitgeverijen, die werden dan groter, groter, groter. Maar toen dachten ze ‘ja, nu doen we alles. Weet je wat, dan doen we literatuur bij elkaar, doen we kinderboeken bij elkaar’. Kijk naar Querido: vroeger was er alles, ze kochten Athenaeum - Polak & Van Gennep met de klassiekers op. Dus Querido had dooien (klassiekers), ze hadden kinderboeken en ze hadden gewoon hun eigen Nederlandsbuitenlandse fonds en ze hadden de Salamanders, dat is allemaal Querido. Nou ja, toen gingen de kinderboeken er eerst maar eens af, want dat werd zo’n ontzettende, dat is een eigen uitgeverij geworden. Toen ging Mark Pieters er met de dooien vanaf, want die wilde zelf Athenaeum - Polak & Van Gennep runnen, nou dat heeft ie gedaan. En ik deed dan Querido. En de Salamanders zijn om zeep geholpen door Arie (…). Maar goed, nu was ik weer weg, toen heeft Annette Portegies mijn baan overgenomen en die is directeur geworden. Ja god, wie moet dat nu weer doen. Nou, Mark Pieters. Hé! Nu zijn Querido, Athenaeum – Polak & Van Gennep weer samen. Dus het is continu bij elkaar, bij elkaar, om te opereren. En dat heeft te maken met de economie en dat heeft te maken met persoonlijke vermogens. Want hè, ik doe hier alles. Ik doe de marketing, ik doe de verkoop, ik bemoei me met de layout en alles. Nou ja, op het moment dat we groter zijn, ga ik dat met grote dankbaarheid overdragen aan iemand anders. Er zijn meer factoren dan alleen maar één. En er zijn nog steeds drukkerijen die zelf hun
84
boeken uitgeven, dus er komen alleen maar variaties bij. Het is nooit zo dat het helemaal verdwijnt. Alle bibliofiele uitgeverijen zijn vaak ook nog drukkers. En je hebt de drukkers in de marge, die maken dan weer van die kleine bibliofiele boekjes. Denkt u dat de markt voor boeken de komende jaren toeneemt, afneemt of gelijk blijft? Ik denk dat het voor een deel kwantitatief gelijk blijft en kwalitatief drastisch gaat veranderen. Hoe bedoelt u dat? Nou, ik denk dat mensen altijd zullen lezen, maar dat de trend dat ze allemaal hetzelfde lezen voor een deel door zal zetten, maar ik denk ook wel dat er een pendulum is, dat op een bepaald moment mensen denken van ‘nou ja, die Stieg Larsson, ik geloof het wel, en die zoveelste thriller, ik geloof het wel, geef mij nou maar eens echt iets goeds of iets anders’. Ik denk dat dat weer komt, of dat mensen weer bewuster willen lezen. En dan heb je de technische ontwikkeling. Ik denk dat aan e-readers nog wel wat moet gebeuren, willen dat fijne apparaatjes zijn, ik vind het zelf een kutapparaat, om eerlijk te zijn, dus, ik heb er gewoon helemaal niks mee. Het gaat mij allemaal veel te langzaam. En je kan helemaal niet bladeren, ik denk nog wel eens ‘even tien bladzijden terug, o nee, negen bladzijden terug’. Dat gaat dan met zo’n machientje, daar word je helemaal gek van. Dus dat zal allemaal makkelijker moeten. Maar op het moment dat dat machientje én makkelijker is én goedkoper, ik vind het nu nog te duur om de massa te bereiken, en het aanbod van wat je erin kunt knallen groter wordt en goedkoper, want dat is nu ook nog te duur, dan ben ik benieuwd wat er gaat gebeuren. Want als jij voor 5 euro dat boek drie maanden kunt lenen en je moet het voor 22 of 18 euro kopen, of je kunt het voor 2 euro een maand lenen en je kunt het voor 10 euro kopen, nou, waarom ga jij iets voor 10 euro kopen als je het een maand kunt lenen voor 2 euro? Dan heb je het ook gelezen. En ga jij er nog iets mee doen? Nee. Kun je het cadeau doen? Nee. Kun je het aan een ander doorsturen? Nee. Nou, dat is die DRM-dingen, die beveiligingen, nou ja, die staan nu onder druk: moet je dat wel willen? Moet je het de klant niet zo makkelijk mogelijk maken? Nou ja, ik ben benieuwd. Ik vind het toch een beetje eng om het zonder die beveiliging te doen. Die apparaatjes, die moeten goedkoper. De klant wil er niet zo veel voor betalen. Maar, ik doe voor vertalingen, ik heb te maken met buitenlandse agenten, en een aantal agenten eisen dat mijn e-book niet goedkoper is dan zoveel procent van het papieren boek. En dat kan ik soms helemaal niet garanderen. Ik heb het contract wel afgesloten, maar ik denk ‘volgens mij kan ik dat niet garanderen’. Dus dat wordt rechtentechnisch ook nog heel ingewikkeld. Met de Nederlanders zullen we er wel uitkomen, maar met die buitenlandse agenten die heel vervelend en bang zijn, ja, die durven dat toch niet zo goed. Ja, want biedt u ook al e-books aan? Nee. Ik ben er wel mee bezig nu, maar ik moet nog een aantal rechten regelen en ik wil eigenlijk alles in één keer aanbieden. Maar we moeten alles nog naar e-pub omzetten en kijk, het loopt nog niet zo’n vaart. Het is allemaal prioriteiten stellen bij mij. Heeft de opkomst van het e-book meegespeeld bij de beslissing om een webwinkel te openen? Nee. Hoe kijkt u aan tegen de ontwikkeling van het internet? We hadden het net al even over de sociale media. Maar ik doel ook op de consument, die tegenwoordig 24 uur per dag en 7 dagen per week wil kunnen winkelen. Heeft dit invloed gehad op uw beslissing een webwinkel te openen?
85
Nee, eigenlijk niet. Dat zit er allemaal automatisch aan vast. Je doet het als een extra service. De achterliggende gedachte is: we hebben een website, wil iemand meteen kunnen bestellen, dan moet dat kunnen. De consequentie is dat dat 24 uur per dag, 7 dagen in de week kan. Hoe kijkt u aan tegen bol? Ja, nou, ik ben gewoon blij dat het er is. Ze verkopen heel veel boeken. Voor mij, als nieuwe speler in dit veld dat al heel vol zit, heeft het mij heel erg geholpen, omdat ik toch wel overal werd besproken op een bepaald moment, maar ik lag nog niet overal in de winkel. Nou vroeger zou dat betekend hebben, nou, jammer. Mensen gaan niet twee weken zoeken naar een boek of gaan niet naar de uitgever om te zeggen ‘dat boek is niet in de buurt’, dat doen mensen niet. Dus vroeger zou dat betekend hebben, nou, dat is gemiste verkoop. En nu denkt iedereen van ‘nou, dat zal wel hier niet liggen, ik kijk even bij bol.com’. Dus je zag al heel snel dat bepaalde boeken, die goed werden besproken, trrrrrrrrrrrrrr, dan kan je meteen de volgende dag, of soms dezelfde dag, kan je dat metertje bij bol.com zien lopen. En nu elke keer weer. Groot artikel in Trouw over Blas de Roblès: Waar de tijgers thuis zijn. Nou, na het weekend kwamen we hier en bol.com, het schoot de pan uit. Hoogstbevredigend om dat te kunnen zien. Ja, want vroeger zei men altijd ‘ja, wat voor een effect heeft nou een recensie, wat voor een effect heeft nou een advertentie?’ Een advertentie weet je nog steeds niet, maar een recensie, zeker als ze heel lovend is, dan merk je nu dat dat effect heeft. Kan je meteen zien. En dat is wel fijn. Weer wat algemener: welke gevolgen heeft het starten van een webwinkel van uitgeverijen volgens u voor het boekbedrijf? Niet veel. Nee? Waarom niet? Nee. Ik denk dat het te minimaal is. Omdat al die uitgeverijen nog te versnipperd bezig zijn, met allemaal hun eigen website. Als je bijvoorbeeld naar het buitenland kijkt, het is altijd handig om even naar het buitenland te kijken, bijvoorbeeld Random House. Random House, daar zit alles tussen. Daar zitten alle uitgeverijen tussen, van kinderboeken tot… Maar je kunt dus ook zoeken op alles. Daar zie je ook, ik krijg geloof ik elke drie dagen een nieuwe mail met een quiz en een highlight, continu bel-en-winacties en een actie dit en leesclubvragen en stuur dit in en dan krijg je dat, die zijn continu daarmee bezig. Dat loont ook, want er zit een gigantische winkel achter. WPG had boekboek.nl, dat valt of staat een beetje met de samenwerking. Nou, dat heeft nooit helemaal jofel gelopen, het is altijd een aparte redactie geweest en ik weet niet wat daar nu nog van over is, maar toen ik daar zat, toen liep het niet. Wij hebben ook een eigen blaadje gehad, dat liep ook voor geen meter. Dus je hebt volume nodig, wil je een website, een webshop zo functioneel maken dat je klanten aantrekt. En wat heeft boekboek voor de WPG extra of wat heb ik extra behalve bol.com? Mensen komen, als ze al naar jouw website komen, komen ze voor informatie. ‘Ik wil het eerste hoofdstuk lezen.’ Dus wij zorgen dat op bol.com ook die eerste hoofdstukken zijn te lezen. Ik wil prima mijn boeken verkopen, ik wil eerst maar eens gewoon verkopen, het liefst in de boekwinkel, want dan heb ik een boegbeeld. Bol.com gaat mijn boeken niet promoten, maar de boekwinkel wel. Dus ik ben een dikke, vieze, vuile opportunist: ik wil het eerst mijn boeken verkopen bij de mensen die het meeste voor mij doen. Dat zijn nog altijd de boekhandelaren. Dan bol.com wegens het enorme 24-uur-7-dagen-in-de-week-service-apparaat en daar kunnen ook de eerste hoofdstukken op staan. Dat is dan mijn tweede. Maar zoals zo’n boekhandel Quist, die stuurt een nieuwsbrief rond: tip 1 is David Mitchell De niet verhoorde gebeden van Jacob de Zoet, tip 2 is Blas de
86
Roblès Waar de tijgers thuis zijn, Blake Morrison tip 3 Het laatste weekend. Zij klikken ook door naar mijn website met de eerste hoofdstukken. En dan zeggen ze heel eerlijk ‘ja, ik heb de mogelijkheid dat het bij jullie te kopen is maar weggehaald, want ik wil natuurlijk het liefst zelf verkopen’. Ja, dat snap ik ook, dus ik zeg ‘ja, hartstikke goed, dat snap ik ook wel’. Ik heb die mensen nodig, ik ben er zelfs toe bereid om mijn webshop van mijn website te halen, als die boekwinkels dan meer naar mij door gaan klikken. Ja? Ja, omdat ik daar op dit moment, waar ik nu sta, veel meer aan heb. Dus het is maar net waar ik… Mijn webshop stelt natuurlijk geen zak voor, dus daar zijn ze helemaal niet bang voor, maar dat is het. Waarom is bol.com zo’n succes, omdat daar alles zit. Alles is daar. Dat is de long tail waar je het over gehad hebt. En een long tail is alleen maar fijn als die long tail over alle bedrijven, en het niet vijftien long tailtjes zijn. In hoeverre denkt u dat het starten van een webwinkel door een uitgeverij van invloed is op de functies van uitgeverij en boekwinkel? Nou, ik denk dat primair uitgeverijen uitgeverijen zullen blijven. Kijk, het zal niet meer zo zijn dat het… Kijk, je krijgt het, misschien zijn het dan de webshops niet eens, want de webshop dat is natuurlijk nog allemaal papier. Wat natuurlijk iedereen zich gaat afvragen: wat als alles digitaal is? Wordt alles ooit digitaal? Dat is natuurlijk de grote vraag. En als alles digitaal is, waar gaan we dat dan kopen? En dat is een vraag, die kan ik ook niet beantwoorden. Ik denk dat een deel van de boeken altijd papier zal blijven, dus een deel van wat er nu allemaal is, dat zal ook allemaal blijven bestaan. Ja, ik weet het niet. Ik denk dat het eerder allemaal steeds meer gecentraliseerd gaat worden, dan dat iedereen het allemaal apart gaat aanbieden. Kijk, zo lang de vaste boekenprijs bestaat, is dat zo. Het is natuurlijk heel interessant je af te vragen wat er gebeurt als de vaste boekenprijs wegvalt. Want dan komt opeens de uitgeverij in het voordeel. Hè, wil je het systeem zoals we dat hebben in Nederland houden, dat bestaat bij de gratie van de vaste boekenprijs. Op het moment dat die wegvalt, kan ik gaan stunten met mijn boeken, wat een boekhandel nooit kan, want die heeft nog een bedrijf erbij te runnen. Dan krijg je helemaal valse dingen. Nou, dat is wat nu het probleem ook is bij het e-book. Het e-book valt nu nog buiten de vaste boekenprijs, maar ja, dat wordt natuurlijk heel interessant. Nou, je ziet ook dat nu iedereen als een gek bezig is om hem binnen die vaste boekenprijs te krijgen. Oke, dus u ziet in principe geen grote verandering in de toekomst? Nee, zeker niet. Het zal nooit meer zo zijn dat… Kijk, wij zijn toch inhoudelijk geworden, ik heb echt geen behoefte om dan ook nog, dat is echt een vak apart. Dus u denkt niet dat de uitgeverij in het vaarwater komt van de boekhandel? Nee, ik denk het niet. Of dat we teruggaan naar de tijd van vóór de 19e eeuw? Nee. Een vak apart dus, beide beroepen trouwens. Ja, dat denk ik wel. Het is ook veel groter dan vroeger hè. Het heeft natuurlijk ook met volume te maken.
87
Bijlage 3 – Uitgeverij Augustus Interview met mevrouw W. Lindhout (Amstel Uitgevers, ook: Atlas, LJ Veen, Business Contact en Amstel Sport) Wat is uw functie binnen de uitgeverij Wat betreft de websites, die doe ik voor alle vijf. In eerste instantie deed ik vooral de inhoudelijke dingen, maar ik heb het daar eigenlijk te druk voor gekregen, omdat steeds meer de nadruk op bureauredactie is komen te liggen. Nu doet eigenlijk vooral pr en de redactieassistent inhoudelijk en ben ik meer voor de nieuwe ontwikkelingen. Dus als we bijvoorbeeld iets op Facebook willen, (…)marketing zijn we nu mee bezig, dat soort dingen, dan doe ik dat. Dus eigenlijk meer overkoepelend. En ook de tussenpersoon voor degene die technisch onze sites bouwt en de mensen binnen de uitgeverij. Dus ik ben eigenlijk het aanspreekpunt voor de coördinatie. Hoe lang werkt u hier al? Ik heb stage gelopen bij Atlas in 2006. Dus sinds 2007 ben ik in dienst. Hoe zou u het fonds van Augustus omschrijven? Augustus is heel afgebakend eigenlijk. Echt Nederlandse literatuur, dus geen vertaalde literatuur. Fictie en non-fictie, dat wel. Maar waar Augustus zich eigenlijk wel in kenmerkt is dat de auteurs wel echt een eigen stijl hebben. Het zijn wel vaak mensen die gewoon heel veel aandacht en zorg besteden aan hun boeken. Nou wil ik niet zeggen dat dat bij andere uitgeverijen niet zo is, maar Augustus is wel echt een uitgeverij om de auteurs heen. Er komen ook denk ik niet zo veel boeken per jaar uit, zeker niet zo veel als bij Atlas. Maar er wordt dus wel aan ieder boek alle zorg en aandacht besteed, ook qua vormgeving. Het is een heel goed verzorgd en begeleid fonds. Hoeveel boeken geeft de uitgeverij gemiddeld uit per jaar? 30, misschien 40. Wanneer is de uitgeverij opgericht? Een paar jaar geleden was het vijfjarig jubileum, dus ik denk een jaar of zeven geleden. 2003 zou ik zeggen. Uit m’n hoofd hoor, ik weet niet precies. Wat is volgens u de functie van uw uitgeverij binnen het boekbedrijf (literaire veld)? Zo, dat is een grote vraag. Ik denk in eerste instantie wel het opsporen van talent. Dus het acquireren van nieuwe auteurs en die ook begeleiden in het schrijfproces. Dat is iets wat mensen van buitenaf vaak helemaal niet weten of zien. Gewoonweg het steunen van auteurs, niet alleen bij het doorgaan met schrijven, maar ook wel inhoudelijk wordt er veel advies gegeven en feedback en intensief samengewerkt bij het tot stand komen van het boek. En daarna natuurlijk ook, als het boek er gewoon eenmaal is, ook het de boekhandel in te zien krijgen. Bekend bij de media maken en ook via eigen websites en dat soort dingen ondersteunen op alle mogelijke manieren, dat het bekend wordt naar de buitenwereld. En ook gebeurt er wel eens dat er actief door de uitgeverij wordt geholpen met een volgend boek, of dat er als er iemand vastzit of niet echt ideeën heeft, dat er mee wordt gedacht daarover. Wat is volgens u de functie van de boekwinkel binnen het boekbedrijf (literaire veld)?
88
In verhouding tot internet ook.. Ik denk dat de boekhandel zeker een heel belangrijke plek is, omdat die toch ook wel voor een groot deel invloed heeft op wat mensen gaan kopen of niet. Want heel veel mensen, daar is ook wel onderzoek naar gedaan, komen de boekhandel binnen en die willen gewoon ‘een boek’ of een cadeau, maar die hebben nog geen idee wát. En wat er op de tafels ligt of wat groot wordt ingekocht, dat is toch vaak wat mensen als eerste oppakken. Wat in de kasten staat minder. Dus de boekhandel heeft denk ik wel een sturende functie wat mensen gaan lezen of niet. En ik denk dat op internet mensen veel meer echt gericht op zoek gaan, dus mensen die al weten wat ze willen hebben. En ook wel dat boekhandelaren, als het een goede boekhandel is, goed advies kunnen geven. Want er zijn ook mensen genoeg die naar de boekhandel gaan en die zeggen “Ik wil een boek dat lijkt op dit” of “Ik wil iets over Zuid-Afrika” of zo. En dat heb je op internet natuurlijk ook niet. Het is gewoon toch ook de persoonlijke toevoeging van de fysieke boekhandel. Augustus heeft een webwinkel waarin de eigen titels te bestellen zijn. Alle vijf de uitgeverijen hebben dezelfde webwinkel (dus in deze vorm). Sinds wanneer is die webwinkel er? Ik denk een jaar of twee inmiddels. Dus 2008. Hoe worden de bestellingen afgehandeld? Ze komen bij ons binnen en dan gaan ze zeg maar in een verkoopsysteem. Nou, dat gaat allemaal geautomatiseerd. En dat wordt dan dagelijks verstuurd naar het CB en die handelt verder alles af. Dat heet de ‘ONE-line’, ik weet niet of je daar weleens iets over gehoord hebt. Een speciale service die het CB biedt. ‘Op naam eigenaars’ is het geloof ik de afkorting van. Daar zul je vast wel iets over kunnen vinden op internet. Dat betekent dat zij de hele afhandeling ook doen. Dus wij hebben niks te maken met het versturen, de facturering en alles. En dan is wel zeg maar de achterkant, dus als er vragen zijn van klanten of als bestellingen niet aankomen, dat is wel bij ons. En dat willen we ook graag, omdat dan klanten wel persoonlijk informatie krijgen of het gebeurt ook weleens dat klanten bellen van “Ik heb nu dit boek, maar wanneer komt het volgende boek van die auteur?” En in het CB hebben ze duizenden titels, dus dat willen we graag in eigen hand houden. Maar het probleem (als een bestelling bijvoorbeeld niet aankomt) kan dus ook bij het CB liggen, maar het is een stukje klantenbinding? Ja, dat is een stukje klantenbinding. Weet u hoeveel titels er worden verkocht via de website? Je bedoelt aantallen? Dat weet ik niet zo uit m’n hoofd. Ik denk dat er per maand, we hebben het nu over Augustus, want het verschilt ook wel per uitgeverij: Augustus heeft minder titels dan Atlas. Uit m’n hoofd zeg ik rond de vijftig. Atlas is ongeveer het dubbele. Hoe kijkt u tegen dit aantal aan? Nou, ik had eigenlijk wel verwacht dat het nog meer zou zijn. Maar daarbij komt natuurlijk wel dat wij niet de enige webshop zijn en dat de meeste mensen toch gewoon via bol.com bestellen. En dat is ook wel eigenlijk logisch, want dat is gewoon een bekende naam en als je googelt, kom je daar ook vaak op uit, omdat ze gewoon hoog in de google-ranking staan. En wij zien dit toch vooral ook eigenlijk als een aanvullende service. Je moet ook niet, nou ja, het is een beetje een illusie om te denken dat je meer gaat verkopen dan bol. Wat waren de redenen om een webwinkel te starten?
89
Ja, dat was, we deden het eerst via bol, maar dan gaat er veertig procent van de marge naar bol. Dus dat is eigenlijk wat je anders ook bij de boekhandel hebt. Maar goed, we vinden dat de boekhandel daar wel sympathie voor, dat is gewoon een heel belangrijk voor de uitgeverij, om boeken via de boekhandel te verkopen. Maar op internet zijn er honderden partijen die het aanbieden en bol doet eigenlijk niet veel meer dan wat een gewone, nou ja, dan wat wij zelf ook kunnen hadden we bedacht. Dus waarom krijgen zij dan die veertig procent? Dat is eigenlijk jammer. En ook daarbij dat zij dan onze boeken vaak niet zo in de schijnwerpers zetten als wij zouden willen. Dus toen gingen we het uitzoeken en toen bleek dus dat die ‘ONE-line’ bestond. En toen zijn we gaan besluiten om het zelf te doen. Oke, en daarvoor was er dus een bestelmogelijkheid op de site door een link naar bol.com? Ja. En wat natuurlijk ook, niet alleen dat we het bol niet gunnen of dat het ons alleen om de winst gaat, maar het is ook wel voor de klanten ook gewoon fijn, voor de bezoekers van je site, dat ze gewoon binnen de eigen site iets kunnen bestellen en dat ze dus ook op je site blijven. En ook verzamel je natuurlijk adresgegevens, dus je weet steeds beter wie je klanten zijn en die kun je ook actief benaderen als je zeg maar weet van die hebben allemaal een boek van Adriaan van Dis bijvoorbeeld gekocht, dat je dan de volgende keer dat zijn boek uitkomt die mensen ook kan benaderen van tevoren. Maar de hoofdzaak is dus bol.com geweest – dat zij veertig procent opstrijken terwijl de uitgeverij het ook zelf kan op die manier? Ja, dat bol.com geen toegevoegde waarde heeft. Wat zijn de redenen dat u de webwinkel in stand houdt? Het loopt gewoon allemaal goed. We willen er graag mee doorgaan. Er zijn ook andere vormen van webwinkels, sommige uitgeverijen bieden de mogelijkheid om alle titels van alle uitgeverijen te bestellen, wordt er nagedacht om over te stappen op een andere vorm? Ja, daar is over nagedacht, maar wij willen dat niet doen, omdat we toch wel ons eigen fonds meer in de schijnwerpers willen zetten. En ook praktisch is het iets lastiger, omdat je dan alle gegevens krijgt via het CB en dat is lang niet altijd up-to-date of goede informatie, dus dan vervuilt het eigenlijk ook je website. En daarbij ook, als je dan bijvoorbeeld gaat zoeken op het woord ‘Afrika’ omdat je een boek over Afrika wilt lezen, dan krijg je gewoon duizenden titels. En wij willen gewoon graag dat bezoekers van onze site gewoon zien wat wij hebben te bieden over Afrika. En als ze alle titels willen hebben, dan gaan ze wel naar bol. En dat doen ze waarschijnlijk toch al. Dus wij zijn echt duidelijk een uithangbord voor onze eigen titels. Informatie over literatuuronderzoek. Kunt u ontwikkelingen noemen die nu mogelijk van invloed zijn geweest op het gegeven dat steeds meer uitgeverijen een webwinkel openen? Ja, dat heeft gewoon alles denk ik te maken met de hele opkomst van internet. Dat steeds meer consumenten zelf gericht op zoek gaan naar de boeken die ze willen en daarvoor niet meer naar een boekhandel gaan of zich laten informeren door een boekhandelaar, maar dat ze gewoon iets hebben gelezen in de krant of gehoord op tv of op een verjaardag, via via, en dat ze gewoon gaan googelen en zelf dat boek gaan opzoeken en bestellen ook. Dus ik denk dat het eigenlijk alles te maken heeft met de hele opkomst van online, dat mensen gewoon een andere manier van denken hebben gekregen. En dat de stap naar de boekhandel dus niet altijd meer logisch is. En natuurlijk dat je het ook ieder moment kunt bestellen. Kijk, hier in Amsterdam is er wel altijd een boekwinkel open ongeveer, maar in heel veel
90
dorpen en steden niet, of dan is het boek er niet en dan kun je het online vaak wel meteen bestellen. Dus gewoon heel praktisch denk ik. Denkt u dat de markt voor boeken toeneemt, afneemt of gelijk blijft? Door online of algemeen? Bijvoorbeeld, ook doordat er tegenwoordig e-books te bestellen zijn? Ja, ik denk eigenlijk dat het hetzelfde zal blijven, omdat, er wordt altijd heel veel over gespeculeerd dat de boeken gaan verdwijnen. Ik denk wel dat e-books een steeds groter en belangrijker deel zal gaan uitmaken en vooral met educatieve boeken ook, maar ik denk dat het fysieke boek ook wel zal blijven bestaan. Wel grappig, ik heb een paar mensen gesproken die een i-Pad hebben en die zeggen best wel vaak dat als ze een boek gaan lezen, dat ze het toch onrustig vinden, omdat ze te veel worden afgeleid door alles wat daar omheen kan. Dus dat je ziet als je aan het lezen bent dat je een mailtje krijgt. Dus ik kan me ook wel voorstellen dat er op een gegeven moment een beetje een tegenbeweging komt. Dat mensen het toch gewoon weer fijn vinden om computers en alles uit te zetten en lekker een boek te lezen. Ik denk dat het gewoon naast elkaar zal gaan bestaan. En dat de markt dus niet per se groter wordt of kleiner wordt? Nee, ik denk dat er misschien wel wat verschuiving plaats gaat vinden, dus meer e-books en minder fysieke boeken, maar ik denk niet dat het heel erg veel gaat groeien of afnemen. Heeft het e-book nog invloed gehad op de beslissing om een webwinkel te openen? Nee, niet concreet bij de beslissing om een webwinkel te openen. Maar we hebben wel, hiernaast zit ook e-books.nl, ik weet niet of je dat kent. Dat is misschien ook wel leuk om die te gaan interviewen, dan zou je Erik Richters kunnen vragen, die heeft daar de hele webshop opgezet. Dat is al een aantal jaren geleden begonnen, toen e-books nog helemaal in de kinderschoenen stonden. En dat maakt ook onderdeel uit van NDC/VBK, het concern. Daardoor hebben we daar ook sympathie voor zeg maar. Dus alle e-books die wij hebben, verkopen we ook via e-books.nl. Daar hebben we niet onze eigen winkelwagen voor, maar dan linken we naar e-books, omdat dat dus ook echt onderdeel is van het concern. Daarmee maken we hun site dan ook weer meer bekend. En gebeurt dat dan binnen alle uitgeverijen? Ja, binnen het concern. Of, in ieder geval, ik kan het eigenlijk alleen voor Amstel zeggen, maar volgens mij doet Contact het in ieder geval ook. Ik denk dat ze wel bezig zijn om alle uitgeverijen te laten (…). In 2003 is Augustus opgericht. Bol bestond toen al. Dit heeft natuurlijk invloed gehad op de beslissing om in eerste instantie een bestelmogelijkheid op de site te plaatsen die doorlinkte naar bol.com en later eigenlijk ook om een eigen bestelmogelijkheid te maken. Ja, precies. Het was gewoon in eerste instantie toch wel vrij nieuw als je als uitgeverij een website had in de beginjaren van het millennium. En dat ontwikkelt zich dan zo gaandeweg. Dat moet je eigenlijk ook allemaal zelf uitvinden, dat is best wel grappig. Dat maakt het tegelijkertijd ook wel heel leuk, omdat je nog wel heel veel kunt verbeteren en daarmee kunt. Het is hier ook iets wat er toch vaak bij wordt gedaan, de website, terwijl het wel een belangrijke uiting van uitgeverijen is. Ook naar de auteurs toe. Die vinden het ook allemaal belangrijk om goed op internet zichtbaar te zijn. Dan is het dus gewoon belangrijk om van alles op de hoogte te blijven en te kijken wat er kan. En is er voor de opzet van de webwinkel dan ook nog gekeken naar hoe doet bol het of hoe doen andere webwinkels het? Ja, daar is wel naar gekeken.
91
En is er binnen het concern overleg geweest? Ja, in eerste instantie wel. Toen is er ook geprobeerd om het vanuit het concern op te laten zetten, maar dat is altijd als je zeg maar iets groots wil aanpakken, dan gaan meer mensen zich ermee bemoeien en dan lijkt het toch sneller te zijn om het zelf en kleiner te houden, dus we hebben daarvoor gekozen. Er wordt nu ook wel vanuit het concern gewerkt aan webshops. Ik weet niet of je dat weet, want dan weet ik misschien nog wel een leuk iemand om te interviewen. Dat zijn Arjen Oudheusden, hij is leider ecommerce binnen NDC/VBK, en hij heeft ook een trainee of een young talent en dat is Dominique de Thouars en zij leidt het hele project van de e-commerce en webshops binnen het concern. Zij zijn er allebei ook wel fulltime mee bezig, dus die weten nog wel veel meer dan ik. Ik kan je wel de emailadressen geven als je het leuk vindt en dan zal ik eerst even aan hen vragen of ze het goed vinden. Ja, heel leuk. Fijn! We hebben het al even gehad over het Centraal Boekhuis, het feit dat zij zo’n speciale service bieden is dus erg belangrijk? Ja, absoluut. Want hoe werd er voordat de webwinkel er was met het CB gewerkt? De internetbestellingen gingen via bol, dus daar hoefden wij niks mee te doen en de rest is gewoon, dat alle bestellingen van boekhandels, die gaan allemaal via het CB. Het CB heeft gigantische hallen met alle boeken van Nederland die leverbaar zijn en zij krijgen dan van onze verkoopafdeling als er een nieuw boek komt alle cijfers door van alle boekhandels, van ‘zo veel heeft die ingekocht en zo veel die’. En dan gaan er elke dag van die autootjes van het CB het land in en die brengen het dan bij de boekhandel. Dus in principe is daar weinig contact mee? Ja, nou ja, onze Verkoop heeft natuurlijk wel contact. En nu gaat het via de site direct naar het CB? Ja. Dan weer wat algemener: welke gevolgen heeft het openen van een webwinkel voor uitgeverijen op het boekbedrijf denkt u? Ik denk dan toch vooral in combinatie met de boekhandel. Wat ik zelf wel merk en wat ik ook wel heel goed vind, is dat er eigenlijk heel veel titels van de backlist worden besteld via internet. En dat zijn toch vaak titels die bij de boekhandel niet meer beschikbaar zijn, omdat die maar beperkte ruimte hebben. En dat zijn dus boeken waar mensen kennelijk wel echt naar op zoek zijn en die niet kunnen vinden. En dat is wel een heel groot voordeel dat we die nu leverbaar houden. Die boeken liggen dan niet meer bij het CB? Ja wel, gewoon alles wat leverbaar is, ligt bij het CB. Maar dan zouden die titels ook via de boekhandel besteld kunnen worden? Ja, dat kan. Maar omdat het dan niet op voorraad is, merk je dan toch dat mensen toch, dat het ook bij ons sneller gaat of dat mensen misschien ook wel gewoon eerder gaan googelen en niet eens meer naar de boekhandel gaan. En dat ze dan sneller bij ons terechtkomen. En dat is tegenover de auteurs natuurlijk ook wel belangrijk, dat je alles wat leverbaar is ook daadwerkelijk leverbaar houdt. Dat we gewoon meer service kunnen bieden dan de boekhandel. En wat we ook wel echt proberen met onze sites, en we hebben daarnaast ook nog nieuwsbrieven die we maandelijks versturen, is om toch wel meer directe klantenbinding te doen, dus dat je beter je klanten kunt leren kennen. Dat is natuurlijk ook wel helemaal nieuw aan webshops, dat je als uitgeverij eigenlijk zelf ook een boekwinkel bent. En dat je
92
veel meer direct in contact staat met je lezers of je klanten. Dus dat maakt het ook leuk om, als er een nieuw boek aankomt, kun je al in een vroeg stadium mensen informeren. Dat gebeurt in de boekhandel natuurlijk ook minder. Wel door vooruit-boekjes en advertenties soms, maar dat kunnen we nu veel gerichter doen. Omdat de mensen die zich inschrijven voor de nieuwsbrief of die terechtkomen op onze site, die zijn al geïnteresseerd. Wordt er dan ook nog onderscheid gemaakt tussen klanten of niet? Nee, dat doen we nu nog niet, omdat we daar eigenlijk ook wat terughoudend in willen zijn. We willen ook niet gelijk hele campagnes opzetten, maar we doen dat voornamelijk door nieuwsbrieven en zo, waar mensen zichzelf al op hebben ingeschreven. Hoe ziet u, met het oog op de webwinkel, de rol van de uitgeverij in de toekomst? Ik denk dat die een-op-eenrelatie tussen lezer en uitgever wel steeds belangrijker wordt en ik kan me zelfs voorstellen, nou ja, dat gebeurt natuurlijk voor een deel al op persoonlijke blogs van auteurs, dat auteur en lezer nog dichter bij elkaar komen. En waar je bijvoorbeeld ook aan zou kunnen denken, dat doen we nu nog niet, ik vind het zelf altijd wel leuk om te fantaseren, dat je bijvoorbeeld met omslagen of zo, dat je meer marktonderzoek kunt doen. Dat je van één boek drie omslagen maakt en gewoon bezoekers van je site laat meebeslissen. Dat soort dingen kan natuurlijk allemaal. Maar dat is niet het officiële standpunt van Augustus, maar het zijn wel dingen waar ik me van kan voorstellen dat het in de toekomst wel gebeurt. Dus dat je je site meer als marktonderzoek kunt gebruiken. De lijn tussen lezer en uitgever wordt dus korter door de webwinkels? Ja. Wat we ook wel vaak doen is voordat boeken uit zijn het eerste hoofdstuk als pdf op de site zetten. Dat maakt ook wel dat mensen dan, als ze het op een gegeven moment weten, liever naar onze site komen. En dat is natuurlijk de bedoeling, niet dat ze naar bol.com gaan. Dat ze door goede informatie te bieden, dat ze echt de toegevoegde waarde van onze site zien en daarvoor kiezen en dan bij ons bestellen. En ook heel veel auteurs hebben een eigen site, dat die ook naar ons linken en niet naar bol.com, omdat ze bij onze site dan beter geïnformeerd worden. En heeft dit invloed op de rol van de boekhandel, dat die bijvoorbeeld kleiner gaat worden? Nou, dat zie je wel, Selexyz bijvoorbeeld, die doet het wel heel goed, maar die hebben daar ook een aparte afdeling voor. Die sites zien er gewoon goed uit en daar zit ook een goede webwinkel achter. Maar gewoon kleine zelfstandige boekhandelaren die hebben daar vaak toch wel minder geld of tijd voor om helemaal een site met besteloptie aan te bieden. Er zijn er trouwens wel een aantal die het wel heel goed doen, maar er zijn er ook genoeg die dat gewoon niet kunnen en dan blijven ze toch achter op andere boekhandels. Ik denk dat zij dan toch wel een slag missen. En zeker straks als de e-books groter worden, belangrijker, denk ik dat het ook voor boekhandels heel belangrijk is dat ze die ook kunnen aanbieden op hun site. En dan heb je gewoon als een Selexyz-boekhandel een voordeel, omdat je gewoon kunt aanhaken bij een hoofdkantoor die dat allemaal uitdenkt. Denkt u dat de uitgeverijen, als de sites steeds groter worden en men bezoekers kan vasthouden door allerlei middelen, in het vaarwater van de boekhandel komen? Nou, in de beginfase werd er weleens een beetje angstig over gedaan van ‘wat vindt de boekhandel ervan als we een eigen site hebben’. Maar we brengen het naar de boekhandel toe heel erg van dat het gewoon een aanvulling is en dat we het ook natuurlijk toejuichen als boekhandels een eigen webshop hebben, want op hoe meer plekken de boeken beschikbaar zijn, hoe beter het is. En ook met als reden
93
dat de boekhandel lang niet al onze boeken op voorraad kan hebben of niet genoeg aandacht besteedt, wat wij dan vinden, dus dat wij het gewoon belangrijk vinden om ook ons eigen uithangbord te hebben. Dus dat het elkaar helemaal niet hoeft te bijten, dat het gewoon naast elkaar is en dat we niet een concurrent worden van de boekhandel. Dus het ‘ernaast doen’, een extra bestelmogelijkheid creëren en het zelf beslissen hoe de boeken gepresenteerd worden heeft meegespeeld in de beslissing de webwinkel te starten en om hem op deze manier vorm te geven? Ja, dat is wel een van de belangrijkste dingen.
94
Bijlage 4 – Menken Kasander & Wigman Uitgevers Interview met de heer P. Menken In welk jaar is uw uitgeverij opgericht? In 1993. U bent de uitgever. Zijn er nog meer medewerkers? Nee. Ik werk allemaal met freelancers. Vertalers dan met name. Hoe omschrijft u zelf het fonds van de uitgeverij? Literatuur, voornamelijk vertaald. En dan met name uit het Spaans. Ik heb een serie, die heet de Spaanse bibliotheek. Daar worden moderne en klassieke romans uit de Spaanse talen, dus Spaans, maar ook Catalaans. Ook uit Zuid-Amerika wel. Het is natuurlijk een vrij klein fonds, maar het is wel een soort specialisme. Daarnaast hebben we ook wel wat non-fictieboeken. Een beetje de kunsthistorische hoek. Hoeveel boeken geeft de uitgeverij gemiddeld uit per jaar? Vier à vijf. Dat wisselt wel eens wat hoor. Dat is maar net hoe de productieplanning is. Of je nieuwe dingen hebt lopen. Wanneer ze klaar zijn. Maar zeg maar vijf per jaar gemiddeld. En u heeft de uitgeverij opgericht in 1993? Ja. Mag ik uw naam, de naam van de uitgeverij en een uitgewerkte versie van dit gesprek opnemen in de scriptie? Ja, dat is prima. Hoe ziet u de functie van uw uitgeverij binnen het totale boekbedrijf? Nou, het is een klein uitgeverijtje, maar wel met mooie boeken. Het betere boek. Ja, ik probeer toch boeken te maken die ik zelf mooi vind en waarvan je denkt dat het publiek ze ook mooi vindt. Maar het is niet voor het grote publiek, helaas. Of helaas, nou ja, goed. Maar goed, je gaat er toch vanuit dat het liefhebbers zijn geworden. En het feit dat het voornamelijk vertaalde literatuur is, is ook echt een persoonlijke voorkeur? Ja, ik heb een hele tijd in Spanje gewoond en ik had er interesse in die literatuur en ik dacht ‘ik ga me erin verdiepen’. En toen kwam ik met het idee om een aantal auteurs te gaan uitgeven en hiermee ben ik begonnen eigenlijk. En ik spreek de taal ook zelf, dus ik kan ook de teksten goed zelf redigeren. Dat is uitermate belangrijk. Ik ken de boeken ook zelf, ik heb ze zelf gelezen, het origineel. Iets wat natuurlijk in heel veel gevallen niet zo is bij Nederlandse uitgeverijen. Het wordt wel vertaald hoor. Maar ik heb het boek dus altijd ook zelf gelezen en word dus een soort van gelijke partner van de vertaler. En hoe ziet u de functie van de boekwinkel binnen het boekbedrijf? Nou, belangrijk. Het is voor mij het belangrijkste verkoopkanaal. En je moet met de boekhandel ook zeker een goede band opbouwen. Je hebt natuurlijk allerlei verschillende typen boekhandels, ik zoek altijd de iets betere, literaire boekhandel. En daar probeer ik een goede verstandhouding mee te hebben. Dus niet de Ako of de Bruna of zo. Maar in Nederland zijn er toch dertig à veertig boekhandels, nou ja, waar de liefde voor het boek toch wel belangrijk is.
95
Uitgeverij heeft een bestelmogelijkheid op de website: door op ‘bestellen’ te drukken opent een nieuw scherm met een bestelformulier. Nadat de bestelling is ontvangen stuurt u een factuur in pdfformaat. Als de betaling binnen is, worden de boeken verstuurd. Ja, als je op een boekpagina komt, dan kan je bestellen bij de uitgeverij. En via een link kom je dan terecht op een pagina die dan het formulier is en daar kan je dan het aantal aangeven en dan komt het bij mij binnen als een mailtje. Sinds wanneer is deze bestelmogelijkheid er? Een jaar of twee, of drie. Nee, misschien wel langer, vier, vijf jaar. Ik ben eigenlijk begonnen om oud fonds aan te bieden op die manier. Een lijst met boeken die ik uiteraard nog wel had maar die niet meer via de boekhandel verkocht konden worden, niet meer via het CB, die direct aan mensen aan te bieden tegen een lagere prijs. Een soort verramsjen eigenlijk, alleen niet via de Slegte, maar bij mezelf. En zo, dat heb ik als eerste gedaan. Dat is al wel vijf of zes jaar geleden hoor. En nu eigenlijk, sinds kort maak ik ook zo’n bestelmogelijkheid voor alle nieuwe boeken. En daarnaast biedt u de mogelijkheid aan om bij bol.com te bestellen (via een link op de website)? Ja. Waarom doet u dat? Ja, dat weet ik niet. Alles wat je extra kan verkopen is meegenomen. Een soort extra service. Als mensen bij bol willen kopen, die dat makkelijk vinden. Maar zo veel mensen komen niet op mijn pagina terecht, want mensen moeten wel echt heel gericht zoeken om op mijn site te komen. Ik heb geen idee wat de statistieken zijn. Dat weet ik niet. Ik wil het er gewoon op hebben staan. En als ze bij u bestellen, dan komt de bestelling dus hier binnen en dan verzendt u het ook vanuit hier? Ja, gewoon vanaf hier. Mensen krijgen eerst een factuur, die stuur ik op, als pdf. Na betaling stuur ik de boeken. En dat werkt heel goed moet ik zeggen. Ja, want u heeft uw boeken hier staan? Ja, ik heb er een aantal hier staan. Maar bij het Centraal Boekhuis, daar ligt de rest natuurlijk. Iemand die gewoon naar de boekhandel gaat, dat gaat via het Centraal Boekhuis. Maar in principe staan alle titels die men op de site kan bestellen ook hier? Ja. Weet u hoeveel boeken er via de site worden verkocht? Per maand, twintig per maand? Zoiets zal het zijn ja. Zowel oud als nieuw. Kijk, soms bestellen er wel eens mensen een heel aantal hè, van de oude boeken. Een hele doos vol willen mensen soms hebben. Nou ja. Maar gemiddeld een stuk of twintig. En weet u hoeveel er ongeveer via de andere kanalen verkocht wordt, als vergelijking? Ja, veel meer. Maar dat wisselt ook wel heel erg. Ik heb, kijk, als je net een nieuw boek hebt, dan gaat het natuurlijk hard. Ik heb net een nieuw boek, met heel goede recensies, dus deze maand is het heel erg goed. Maar volgende maand kan het weer minder zijn. Maar ja, het is toch zeker vijf keer zo veel. Vijf à zes keer zeker. En in bepaalde tijden, zoals als je een nieuw boek hebt, tien à twintig keer zo veel. Hoe kijkt u tegen het aantal van twintig (via de website) aan? Nou, dat vind ik op zich wel aardig. Vooral omdat het veel oud fonds is hè. Dan ben je blij dat je dat überhaupt nog kwijtraakt. Ik vind het best, ik verwacht er ook niet heel veel meer van. Het is ook een kwestie van afwachten hè. Je zorgt dat je alles netjes presenteert en verder kan je heel weinig proactieve actie ondernemen.
96
Goed, u bent er dus tevreden over en houdt haar daarom ook in stand en breidt haar zelfs uit. Ja. Informatie over verschillende vormen van webwinkels. Waarom heeft u voor deze specifieke vorm gekozen? Nou ja, allebei, je kan of naar bol of bij mij. Wat mensen willen. Het maakt mij niet uit. Op zich, als ze bij mij zelf bestellen, dan verdien ik er meer aan. Ja, daarom. Ja, ik zet er wel bij: als je bij bol bestelt, zijn de verzendkosten binnen Nederland €1,95 en bij mij zijn de verzendkosten gratis. Dus ja, iemand die dat ziet, kan kiezen en zal denken ‘ik kan beter direct bestellen, want dat scheelt weer twee euro’. Informatie over scriptie. Kunt u ontwikkelingen noemen die mogelijk van invloed zijn op de ontwikkeling dat steeds meer uitgeverijen een online verkoopkanaal openen? Nou ja, het bestaan van het internet hè, is natuurlijk heel belangrijk. Je hebt direct contact met je publiek. En twee, of nou het een het gevolg is van het ander, dat weet ik niet, maar ja, de kracht van het boekhandelskanaal neemt toch wel een beetje af denk ik. Maar dat komt natuurlijk ook door het internet. Nou ja, de uitgevers die zien dat en die denken ‘de boekhandel wordt minder belangrijk, dus ga ik meer richting internet’. Het is natuurlijk een soort kip-ei-verhaal. Nee, maar het is vooral doordat internet bestaat, puur technologisch, de oorzaak dat je zo kan gaan werken. En wat natuurlijk ook zo is, dat boekhandels, een vervlakking van het aanbod hè, dat is een belangrijk issue. De boekhandel kan niet meer alle boeken opnemen in het assortiment en dus probeer je je niche-boeken op een andere manier aan de klant te brengen. Dus ook weer, doordat het internet bestaat, is dat ook weer iets makkelijker te doen. Maar het mes snijdt van twee kanten denk ik, want de boekhandel vervlakt ook misschien wel doordat die niche-boeken via het internet makkelijker te vinden zijn. Nou ja. Ja, het is dus wat beïnvloedt wat? Ja. Dus daarom, er is een aantal boekhandels die nog wel proberen juist mijn type boek echt naar de klanten te brengen en daar probeer ik juist een goede band mee te houden. Dus dat is wel heel belangrijk, dat je dat type boekhandel te vriend houdt. Denkt u dat de markt voor boeken (fysiek en digitaal) toeneemt, afneemt of gelijk blijft? Ja, ik denk dat het nog wel meer wordt. Digitaal zal het zeker toenemen, dat is nog maar heel weinig. Het zal niet zo gauw heel groot worden denk ik, maar het zal wel toenemen. Dat is natuurlijk vrij makkelijk, vanaf nul naar iets meer. En fysieke boeken, ja ik zie niet waarom dat minder zou worden. Nee, mensen blijven toch lezen. Heeft dit meegespeeld bij de overweging een bestelmogelijkheid op uw website te plaatsen? Nou niet direct nee. Ik moet wel zeggen, als je de boeken digitaal hebt, kan je ze ook makkelijker via het web verkopen. Dus doordat het hele webverhaal bestaat, kan je je boeken ook verkopen. Ja, want u heeft ook e-books toch? Ja, die bied ik ook aan. Ik heb er nog nooit één verkocht hoor, maar ik bied ze wel aan. Het is ook nog een beetje rommelig hè. Er is nog niet echt een goede portal waar je die books kan kopen. Mensen hebben
97
nou wel (…), maar het schiet nog niet echt op. Maar goed, als iemand bij mij een e-book wil kopen, kan dat. En dat gebeurt online hè. Ik heb het nog niet over beveiliging en zo hoor, dat heb ik allemaal niet. Als iemand dat wil, dan verkoop ik één e-book en dan… Ik hoop dat hij er geen misbruik van maakt. Ja, op een gegeven moment gaat het natuurlijk wel komen dat je goede portalen krijgt, en dan zal die beveiliging ook wel worden geregeld. Als je straks de i-Bookstore krijgt van Apple, wie weet dat je daar je teksten heen kan brengen en dat er direct een beveiligingsschild omheen zit en dan ook de hele distributie van je bestand dan ook geregeld wordt, tegen een bepaalde, dertig procent opbrengsten. Nou ja, dan houd ik nog zeventig procent over, dat vind ik prachtig. Dus als dat aan de orde is, dan zal ik dat zeker ook gaan aanbieden. Heeft het e-book invloed gehad op de beslissing een bestelformulier te koppelen aan de site? Nee. Nee, want ik ben begonnen om oud fonds kwijt te raken. In maart 1999 wordt bol.com opgericht: nu de grootste online boekwinkel, hoe keek en kijkt u daar tegenaan? Ja, dat is een grote klant van mij, prima. Ik geloof dat 1/5e van mijn boeken via bol wordt verkocht. Nee, ik vind het uitstekend. Hebben bol.com en andere online boekhandels invloed gehad? Nee. Het Centraal Boekhuis biedt een service aan voor uitgeverijen om de bestellingen via de webwinkel af te handelen… Oke, ja ja. Nou, het gaat mij juist om de titels die niet meer bij het CB liggen, het oude fonds. En die paar boeken, dat ga ik nooit bij het CB laten doen. Nee. Welke gevolgen heeft het starten van een webwinkel van uitgeverijen volgens u voor het boekbedrijf? Nou, ik denk dat het voor het publiek makkelijker wordt om bepaalde boeken te kopen, kijk bij bol, je vindt heel makkelijk alles. En omdat de uitgeverij ook haar oude fonds op die manier kan aanbieden, wordt het totale boekenaanbod alleen maar groter, het wordt meer ontsloten. Dus wat dat betreft zou ik zeggen, het is alleen maar goed, goed voor het boekbedrijf. Titels die anders niet meer zichtbaar zijn, zijn nu wel zichtbaar en zelfs ook leverbaar. En bol-tweedehands, dat is echt een perfect iets, want daar bied ik ook mijn oude fonds aan, gewoon als nieuw boek, maar dan, de titels zijn niet meer vindbaar in de normale bestanden, maar wel bij bol-tweedehands. Dus iemand zoekt op een bepaalde auteur, vindt een titel die niet meer leverbaar is en bij bol komt ie wel tevoorschijn, als tweedehands boek. Dat is heel interessant. En dan zet ik erbij ‘nieuw van de uitgeverij, met korting’. En dat levert aardig wat bestellingen op. In hoeverre denkt u dat het starten van een webwinkel door een uitgeverij van invloed is op de functies van uitgeverij? Nou, je komt wat eerder direct in contact met je lezers, je verkoopt eigenlijk direct aan het publiek hè. (…) Dus zo wordt die rol wel wat anders ja. En de rol van de boekhandel, zal die hierdoor ook veranderen? Nou ja, die wordt dan dus wel wat minder. Ja, ik denk dat dat, de hele ontwikkelingen die er nu aan zitten te komen, de internetboekenverkoop en ook de e-books en dergelijke, dat de boekhandel het moeilijk krijgt, ja. En uitgeverijen zullen wel blijven bestaan denk ik, want anders zouden auteurs zelf
98
direct hun boeken gaan verkopen, dat is ook duur, dat zal ook wel gebeuren waarschijnlijk. Voor vertaalde boeken is dat weer anders natuurlijk. Maar er gaat wel het een en ander veranderen en ik denk dat de boekhandel het het moeilijkst krijgt. En dan vooral de algemene boekhandel, de brede boekhandel. Ik denk dat de gespecialiseerde boekhandel, dus voor de liefhebbers, zich wat meer, die (zal wel blijven bestaan?). Er zal een soort sanering plaatsvinden denk ik. Komt volgens u de uitgeverij in het vaarwater van de boekhandel? Een beetje wel hè, ja. Ja, zeker met e-books. Dan hoor je dat boekhandels e-books willen gaan aanbieden. Dan denk ik ‘wat heeft dat nou voor zin?’ Waarom zou de boekhandel nou e-books aanbieden? Wat ik wel eventueel zie gebeuren is dat de boekhandel gaat fungeren als een soort plek waar je je boek, als e-book, downloadt en er ter plekke ook meteen een print van maakt. Met Printing on Demand, wat je nu al hebt, ik heb ook zo’n boekje, gewoon twintig exemplaren ter plekke gemaakt. Dit is een boekje dat ik voor iemand gemaakt heb ooit. Maar dit soort boeken kan je gewoon straks in een boekhandel bij een ‘printzuil’ laten maken. Dan zie je de boekhandel meer als een soort trefpunt hè. Ik denk dat het heel interessant is. Er is een boekhandel net opgericht, die heet ‘De Nieuwe Boekhandel’ in Amsterdam, daar moet je maar eens langsgaan anders. Dat is iemand die zat bij de Island Bookstore, Monique Burger, en die is een boekhandel begonnen, nou ja, zo wat ik net zeg. Dat je een boek kan kopen, het stond een keer in Boekblad. Die boekhandel gaat in Amsterdam-West ergens zitten geloof ik. En dat moet dan een soort moderne, niet zozeer met enorme kasten boeken, maar een trefpunt met misschien ook wel een e-bookdownloadcentrum, nou ja, zoiets. Ik weet niet precies wat het wordt, maar zoiets kan ik me voorstellen. Ja, dus ze moeten hun functie verleggen? Ja, een andere, boekhandels moeten denk ik ook enorm actief zijn, met allerlei dingen organiseren: culturele avonden, nou ja, dat soort zaken. Dus dat de boekhandel een belangrijke, lokale, culturele factor wordt. Dat soort boekhandels, die zullen wel overleven denk ik. Want daar is zeker vraag naar. Maar het vereist wat activiteit. Een andere manier van denken. Is het volgens u mogelijk dat we teruggaan naar de tijd van vóór de 19e eeuw: dat uitgever en boekverkoper weer één worden? Ja. Met e-books denk ik wel ja. Stel je voor dat straks de helft van de markt e-books is. Nou ja, die ebooks worden natuurlijk direct door de uitgever geleverd, lijkt mij tenminste. En met fysieke boeken, ja wat ik net zeg, dat mijn idee voor de boekhandel met Printing on Demand, dat je één exemplaar maakt, als dat maar acceptabel en mooi genoeg is. Er zal ook altijd wel een markt blijven, wij maken echt mooi gebonden boeken, dat kan je niet in zo’n printzuil maken. Ja, daar zal altijd wel een markt voor blijven, maar die zal misschien toch een stuk kleiner zijn. Dus voor fysieke boeken zal de rol van de boekhandel altijd wel, als unieke rol… Ja, ik denk het wel. Het wordt echt het boek als object hè. Dat koop je dan in een winkel waar dat boek staat en dan moet je het kunnen vastpakken, ruiken, nou ja. Dat zal wel minder worden, maar dat zal wel blijven bestaan denk ik. En uitgevers zullen geen fysieke boekhandel erbij nemen? Nou, nee, ik denk niet dat als je één uitgever bent, dat je een fysieke boekhandel gaat beginnen. Ja, zoals Bas Lubberhuizen. Ja, bestaat die nog? Ik was er laatst en ik zag niets. Maar ja, die heeft natuurlijk een uitgeverij met boeken over Amsterdam. Dat is dan aardig als je die boeken op die plek neerlegt en kan verkopen als een
99
boekhandel dus eigenlijk. Maar ik denk dat hij een uniek geval is. Je hebt ook boekhandels die boeken uitgeven over lokale boeken, over een stad, en die verkopen ze ook bijna alleen maar zelf in de eigen boekhandel. Ja die vorm heb je natuurlijk, dat ouderwetse boekhandel-uitgever heb je dan. Maar ik denk, je wil ook dat je boeken zo veel mogelijk over Nederland verspreid te koop zijn. Maar het e-book, dat is wel interessant hoe dat gaat. Maar het wordt wel, wie wordt… Stel dat die i-Bookstore aan gaat slaan, van Apple, nou ja, wie is dan de boekverkoper? Is dat Apple of ben ik het? Apple is de boekhandel, dus eigenlijk ben ik dan nog niet eens de boekverkoper. Het zijn interessante tijden.
100
Bijlage 5 – Uitgeverij Passage Interview met de heer A. Scheepstra Kort wat informatie over scriptie. In welk jaar is uw uitgeverij opgericht? 1991 Hoeveel medewerkers heeft de uitgeverij? We doen het met z’n tweeën. Dat wil zeggen, we doen het met z’n tweeën, maar we maken natuurlijk gebruik van heel veel externe krachten, met name vormgevers. En ook bureauredactie? Ja, de bureauredactie heb ik in huis. Ik heb iemand in dienst, een heel goede redactrice, en die doet dat. Dus binnen huis. Hoe omschrijft u het fonds van de uitgeverij? Groot literair fonds, zowel proza als poëzie, helemaal gericht op Nederlandstalig. En daarnaast nog een poot non-fictie, waarbij aan de ene kant onderwerpen die iets met Groningen te maken hebben opvallen en aan de andere kant een beetje wat algemene onderwerpen, in de zin van geschiedkunde, maatschappij, cultuur. Dat soort dingen. Op de site staat dat er ongeveer tien à twintig boeken per jaar uitkomen, klopt dat? Ja, inmiddels wel ongeveer twintig ja. Nou ja, vijftien worden het denk ik dit jaar. Werkt u vanaf het begin bij de uitgeverij? Ja, ik heb de uitgeverij opgericht. Eerst klein begonnen natuurlijk, parttime begonnen, dat bedoel ik met ‘klein’. En nu sinds een jaar of acht helemaal fulltime uitgever en sinds twee jaar heb ik een medewerkster erbij. Mag ik uw naam en de naam van de uitgeverij opnemen in de scriptie en mag ik het gesprek toevoegen als bijlage? Ja, dat denk ik wel. Zeker als ik het eerst gezien heb. Hoe zit u de functie van uw uitgeverij binnen het boekbedrijf? Nou ja, ik ben ook met deze uitgeverij begonnen in Groningen, omdat ik ook het idee had dat er in ieder geval hier in de stad en omgeving heel veel aanbod is en dat er eigenlijk, toen ik begon, geen mogelijkheid was om dat op de landelijke boekenmarkt vanuit Groningen te brengen. Dus daar ben ik eigenlijk een beetje op ingestapt. Maar dat wil niet zeggen dat ik exclusief Groninger auteurs in mijn fonds heb, in tegendeel. Maar het is wel een beetje, nou ja goed, dus dat is wat ik doe. En ik doe een beetje de dingen die voor de hand liggen. Doordat ik ook besloten heb van ik doe wel Nederlandstalige literatuur, dan begin je toch wel met een aantal schrijvers die je een beetje oppikt en waar je verder mee gaat. Dus is het het landelijk bekend maken van het Groningse aanbod? Nou, ik zie mijzelf wel heel nadrukkelijk als een landelijke uitgeverij, maar ik zit toevallig in Groningen, dus komen er automatisch veel mensen uit Groningen, maar nogmaals, het is niet alleen uit Groningen.
101
Want het boek dat ik komend weekend ga presenteren is van een schrijver uit Delft en dat presenteren we ook in Delft bij een boekhandel daar. Die zoeken dus niet de Amsterdamse grachtengordel op? Nou ja kijk, mensen kiezen wel bewust voor een wat persoonlijker uitgeverij. Dat is wel de band die ik met mijn auteurs heb. En dat geldt zeker zelfs voor non-fictieschrijver die ik er dit voorjaar bij heb gehad over geschiedenis. En die was op zich al wel, bij uitgeverijen had hij al wel eens wat gepubliceerd over geschiedenis en die zegt dan tegen mij, die had nog nooit meegemaakt dat hij a) nog zo veel redactioneel inhoudelijk commentaar kreeg, daar is het boek echt veel beter van geworden en b) zo veel persreacties had gehad. Dus dat heeft te maken met die persoonlijke aandacht, die je als zo’n soort uitgeverij die ik heb, kunt geven. En de mensen die hierbij zitten, die waarderen dat wel. Dat is dus de keuze die ze maken. Je kunt ook kiezen voor misschien wat groter geld en dan ga je bij een heel grote uitgever en dan hoop je dat dat uitkomt, maar dat is ook niet altijd zo. En ik zeg, het grote geld kun je hier ook wel verdienen, maar je moet er misschien wat meer moeite voor doen. En hoe ziet u de functie van de boekwinkel? De boekwinkel is natuurlijk toch steeds de plek waar het gros van het aantal boeken verkocht wordt. Dus ik ben ook vanaf het begin heel erg nadrukkelijk bezig geweest met, anders was de uitgeverij ook niet zo ver gekomen, om via een vertegenwoordiger die ik heb, die doet het niet alleen voor mij maar voor een aantal uitgeverijen zoals Passage, dus daarmee staan zij op de inkoopbeurzen van de boekhandels. En op die manier benaderen we de boekhandels. En soms heb je wel met een speciaal onderwerp dat je een boekhandel, dat ik zelf een boekhandel eens een keer extra benader, met name met boeken die iets met Groningen te maken hebben, dat moet natuurlijk hier in de omgeving overal goed liggen. Dus vandaar dat ik die dan ook nog wel extra benader zelf. De uitgeverij heeft een bestelmogelijkheid op de website: door op ‘bestellen’ te drukken opent een nieuw scherm met een bestelformulier. De boeken worden met een factuur verzonden. Klopt. Er wordt een factuur meegestuurd met de bestelling. De meeste mensen betalen binnen een week. Dus heel snel. Nou ja, heel af en toe is er eens iemand die we een herinnering moeten sturen, maar over het algemeen wordt er vrij snel betaald. Dus daar ben ik tevreden over. Sinds wanneer heeft uw uitgeverij een bestelmogelijkheid? Nou eigenlijk heb ik al heel lang wel een website. Ik denk wel minstens tien jaar. En ook altijd kon je wel bestellen via de website. Dat deed ik er eigenlijk vanaf het begin toch wel bij, want daar kwam toch vraag naar. Dus ik denk, dan zet ik dat er natuurlijk wel bij. En ik heb nu een jaar of vier geleden, dus dat is nog niet eens zo heel erg lang, heb ik deze website die nu draait helemaal laten ontwerpen. Met dus inderdaad echt een winkeltje erin en sindsdien is het aantal bestellingen wel toegenomen. En daarvóór vermeldde u het op de site, dat er boeken besteld konden worden? Ja, daar zat niet een automatische link in of zo. Daar stond iets bij dat ze een e-mailtje konden sturen of zo, zo’n soort systeem was het toen meen ik. Maar het is nu automatisch, dat als je het aanklikt automatisch de titel erin zitten en mensen hoeven alleen nog maar hun eigen gegevens in te vullen en dan kan je bestellen. Hoe wordt de bestelling afgehandeld?
102
De bestelling komt hier binnen, daar draai ik een factuurtje bij en eigenlijk gaat hij in principe, tenzij ik er toevallig niet ben, dezelfde dag nog met de post mee. Ja, want de boeken die staan hier. Ja, ik heb alles bij de hand. En de boeken staan niet bij het CB? Nee, ik doe dat echt vanuit hier. En ik bedoel, het is een kleine handeling per boek, dus dat kan makkelijk even tussendoor. Dus dat kan makkelijk als ik het elke dag even doe. En de bestellingen van de boekhandels komen ook bij u terecht? Nee, die lopen meestal wel via het Centraal Boekhuis. Die bestellen het daar. Dus ik vul een keer in de week de voorraad van het Centraal Boekhuis weer aan en dan kijk ik aan de hand daarvan hoeveel is er weer nodig? Dat gaat dan mee met de vervoerscentrale van het Centraal Boekhuis, die komt één keer in de week langs. Weet u hoeveel titels worden er per maand ongeveer via het bestelformulier verkocht worden? Nou ja, alle titels, dat zijn er iets meer dan honderd nu, die kunnen besteld worden. Maar hoeveel bestellingen krijg ik per maand? Nou ja, dat zijn er niet zo heel veel, maar ik denk wel dat het er ongeveer zo’n vijftig exemplaren per maand zijn. Dat is een mooi extraatje. Want hoeveel exemplaren worden er via de andere kanalen verkocht? Nou, dan gaat het om vijfhonderd of zo. Minimaal denk ik, dat weet ik niet zo uit mijn hoofd. Maar in die orde van grootte. Maar van de aantallen is het dus ongeveer tien procent van de omzet. De vijftig exemplaren via de website, hoe kijkt u tegen dit aantal aan? Ja, dat is een mooi aantal. Maar het mag natuurlijk altijd beter. Ik heb er natuurlijk nooit wat op tegen als er meer bestellingen komen. Maar nou ja, soms doen we ook wel eens een actie en één keer in de maand sturen we een nieuwsbrief en daar komen meestal ook wel wat reacties op. Maar je merkt toch wel dat, boeken van mij, boeken van Uitgeverij Passage zijn wel relatief veel in het nieuws geloof ik. Dus je merkt ook wel, want ik had afgelopen zaterdag nou weer een auteur op Radio 2, en dan merk je toch wel, alleen al aan de zoekwoorden dat mensen gaan zoeken naar dat boek. En de nieuwsbrieven, daar kunnen mensen zich via de site voor inschrijven? Ja, als je een boek bestelt. En dan is het denk ik ongeveer een kwart van de mensen die dat doet, van als ze een boek bestellen kan je ook aangeven ik wil me graag aanmelden voor de nieuwsbrief. Wat was voor u de reden om een bestelmogelijkheid op internet te zetten? Nou, dat was gewoon heel erg een praktische reden, omdat er in toenemende mate toch wel werd gebeld door particulieren die een boek zochten. En er zijn natuurlijk heel goede boekhandels in Nederland, maar helaas ook niet zulke goede boekhandels. En kijk, als je in een stad als Groningen of Amsterdam of zo woont, dan heb je altijd wel een goede boekhandel, maar als je in Winschoten woont, nou weet ik niet of Winschoten toevallig een slechte boekhandel heeft maar daar gaat het niet om. Maar kleinere plaatsen, of je hebt een plaats en daar heb je alleen maar een Bruna en daar werkt iemand en die heeft ook helemaal geen achtergrond met boekhandels en die weet alleen hoe die de kassa moet bedienen, nou ik heb vroeger wel mensen, en dat is niet overdreven, wel echt huilend aan de telefoon gehad. Die wilden zo graag een bepaald boek hebben en die kregen dus te horen bij hun boekhandel ‘ja dat kunnen we niet bestellen, ja dat weten we allemaal niet’. En dan zocht zo iemand dan maar met heel veel moeite het telefoonnummer op van de uitgever en dan belde ze mij en dan, ja ik heb het wel. Dus dat is voor mij wel een reden geweest. Je ziet toch ook aan alle kanten, de klanten zoeken een boek. Ik
103
vind dat ik een website moet hebben als uitgeverij waarop alle titels stuk voor stuk heel goed op staan met inderdaad een bestelmogelijkheid, dat mensen meteen kunnen zeggen van ‘nou, ik bestel dat’. En een tweede punt is toch ook wel dat je ziet dat boekhandels toch ook wel wat voorzichtiger worden met titels die zijzelf als moeilijk ervaren. Dus uw eigen titels goed presenteren op internet en een praktische reden? Ja. En de webwinkel loopt goed, dus dat zijn ook de redenen om hem in stand te houden? Ja, het is meer een, ja, wat je natuurlijk met internet hebt, na een jaar of vijf, zes dan is het systeem alweer verouderd en dan moet je toch gaan nadenken over een nieuw systeem of over het upgraden van het systeem. We hebben al één keer een upgrade gedaan, die webmaster van mij die snapt ook heel goed waar ik mee bezig ben. En ik heb het systeem ook zo gemaakt dat ik het helemaal hier, van achter mijn computer, helemaal kan beheren. Dus ook aan de achterkant erin als het ware, om, stel vandaag wint een schrijver een prijs, dan staat het er meteen op. Waarom heeft u gekozen voor deze specifieke vorm? Tijdens mijn inventarisatie kwam ik bijvoorbeeld ook webwinkels tegen van uitgeverijen waarin alle titels van alle uitgeverijen te bestellen zijn. O ja, zijn dat dan websites die doorgelinkt zijn met bol.com? Ja, dat kom ik ook tegen. Ja, dat je dus doorverwezen wordt naar bol. Maar ook eigen webwinkels van uitgeverijen, waarin alle titels worden aangeboden. Dus eigenlijk een soort online boekhandel. Nou ja, daar is wel wat voor te zeggen. Want dat is het grote succes van bol.com, dat zij zo’n enorm aanbod hebben. En eigenlijk is dat, dat is wel een beetje flauw gezegd, maar is bol.com qua webverkoop mijn grootste concurrent. Want bol verkoopt zo veel meer via zijn website dan dat ik verkoop, dat klopt. Alleen ik denk dat bol.com het allemaal zo goed voor elkaar heeft, daar komt voorlopig niemand overheen. Dus laat hen dat vooral op die manier zo doen en ik ben met bol.com aan het nadenken van ‘hoe zetten we de boeken van Passage zo goed mogelijk op bol.com neer?’ Maar wat die andere uitgeverijen doen door… Nou ja, daar zit waarschijnlijk de filosofie achter dat als je heel veel titels aanbiedt, dan komen mensen makkelijker bij je. Maar ja, dan denk ik van ‘waarom zou je dat doen’, want er zijn al genoeg boekhandels die alle titels aanbieden. En als ik gewoon kijk naar de cijfers dan is bol.com, die is daar verre-, verre-, verreweg de grootste in. Dat is echt gigantisch. Het is zelfs de grootste boekhandel geworden van Nederland. Dus u denkt ook niet echt na om over te stappen op een andere vorm? Nee, voor de webwinkel en voor m’n eigen website zeker niet. Dat is nog wat anders dan dat ik wel voortdurend nadenk over allerlei andere methoden om met internet wat te doen. En daar zou je op een gegeven moment, nou ja, je zou bijvoorbeeld iets met e-books in de toekomst kunnen gaan doen. En dan kan ik me voorstellen dat ik wel een site open waar ook meerdere uitgeverijen zich bij kunnen aansluiten, dan heb je het creëren van die massa. En ik ben nu ook bezig met eens een keer de sociale media, dus via Twitter, via Hyves, via Facebook, op die manier. Maar dat gaat dan om een bepaald boek te gaan promoten. Een boek over K-1, dat is een vechtsport en dan proberen we dus al die fans van K-1 via al die methoden naar dat boek toe te sluizen zeg maar. Dat is natuurlijk bij zo’n onderwerp ideaal. Kijk, dat boek dat ik komend weekend ga presenteren, Tropenkolder heet dat, dat speelt op Bonaire en dat is dan
104
ook heel erg leuk dat je dan ziet dat er ontzettend veel weblogs en websites zijn die over Bonaire gaan en die besteden dus allemaal aandacht aan dat boek. En ik heb ook zeldzaam veel bestellingen van dit boek al van tevoren binnen. Ik bedoel, ik zou dat bijvoorbeeld zelf niet zo heel snel doen, als een boek nog niet eens uit is het dan al te bestellen. Maar ja, gewoon vanwege het onderwerp en dan hebben ze toch dat boek alvast besteld en dat is wel heel grappig om te zien. Korte toelichting op mijn scriptie. Kunt u ontwikkelingen noemen in deze tijd die (mogelijk) invloed hebben gehad op de ontwikkeling van webwinkels bij uitgeverijen? Nou ja, dat is, waarom ik dat doe en wat in mijn ogen de ontwikkeling ook een beetje is, is dat je ziet dat het aanbod in boekhandels, dat is aan het versmallen. Boekhandels beweren wel dat het niet zo is, maar in de praktijk klaagt iedereen erover. En ik denk dat boekhandels daar ook een beetje fout aan doen. Je ziet dat heel veel boekhandels, die concentreren zich op de top-60, dat is wat ze verkopen. En de functie van de boekhandel zie je nu ook een beetje veranderen. Vroeger als je iets las in een krant, dat is nog niet eens zo heel lang geleden hoor, maar je zag een boek in de krant, dan knipte je dat uit en dan ging je naar de boekhandel toe ‘hebben jullie dit ook?’ ‘O, dat bestellen we voor u’ en een week later was het er dan. Maar zo werkt dat nu niet meer. Als mensen iets zien in de krant, ik betrap me er zelf ook wel op, ik zie iets op tv op zondagmiddag of zo en ik denk ‘hee, heel even op bol.com kijken’. En dan bestel je het daar. Dus ik denk dat de functie van… Maar, je ziet, boeken is ook een van de meest verkochte producten via internet. Ik geloof dat, reizen daar gaat meer geld in om, omdat reizen ook wat duurder zijn, maar ik denk dat boeken in volume wel de grootste zou kunnen zijn. Maar goed, dat zou je misschien na kunnen zoeken ergens. Maar dat wil niet zeggen dat boekhandels verdwijnen. Alleen boekhandels krijgen een andere functie. Ik bedoel, boekhandels hebben dat zelf nog niet zo in de gaten, maar boekhandels worden veel meer een bron van inspiratie in de toekomst. Dat jij een boekwinkel binnenloopt met het idee van ‘nou, ik moet straks weer in de trein zitten, ik wil een leuk boek’. En dan moet daar een boek liggen waarvan jij denkt ‘o, dit is wel een leuk boek om even om in de terugreis in de trein te gaan lezen’. En ja, als boekhandels dan maar alleen de top-60 aanbieden, dan word je, dan wordt het publiek op een gegeven moment een beetje flauw van die boekhandels. Ik zie dat al een beetje gebeuren, dat mensen dus denken ‘nou, ik kom helemaal niet meer in een boekhandel, ik bestel wel wat ik zelf wil via bol.com’. Ik vind dat dus een beetje een rare ontwikkeling. Maar goed, boekhandels hebben natuurlijk ook een bedrijfseconomisch verhaal, maar ik denk toch dat ze… Ik vertel dit ook aan alle boekhandels hoor. Ik hoor heel veel boekhandels klagen van ‘iedereen gaat tegenwoordig naar bol.com’, en dan zeg ik ‘ja, jullie moeten het ook anders gaan aanpakken’. Kijk, en mijn positie als uitgever daarin is dat ik dus niet meer, toen ik begon kon ik er nog vanuit gaan van ik verkoop al mijn boeken via de boekhandel. Ik kwam er trouwens al vrij snel achter dat dat niet zo is. Maar dat neemt dus af. En ik kan er van alles van vinden, en ik vind het eigenlijk ook wel erg, want ik gun de boekhandel ook die verkoop, maar ik merk dus dat ik het niet red als ik het van de boekhandel af laat hangen. Dus vandaar dat ik mij ook heel erg inzet op internetactiviteiten, al heel snel, al heel vroeg. Er zijn nu wel heel veel uitgevers nu die wel een webwinkel hebben, maar ik was wel een van de eersten die dat wel op deze manier zo had. En mijn tweede punt, want nogmaals, mensen blijven van vlees en bloed denk ik, dat weet ik wel zeker, mensen willen nog steeds evenementen meemaken. En een van de redenen bijvoorbeeld voor mij om met name in zo’n pand als dit te gaan zitten, dit is “het Paleis”, een cultureel verzamelpand. We hebben
105
hier ook één keer in de maand culturele zondag, daar doe ik ook altijd bewust aan mee. En dan lokken we hier mensen naar toe met activiteiten: schrijvers ontmoeten, schrijvers tegenkomen. Ik heb ook eigenlijk vanaf het begin heb ik ook altijd boekpresentaties gehouden. Gewoon heel consequent als er een nieuw boek uitkwam, kwam er een feestje omheen. Ik heb in het verleden, ik heb wel voor duizenden euro’s op zo’n boekpresentatie verkocht. Ik bedoel, iedereen komt. Die jongen die komende zondag Tropenkolder gaat presenteren, Marcel de Jong heet hij, ja, dat is zijn debuut. Dus hij woont in Delft en daar presenteren we het en nou ja, daar komen tientallen mensen op z’n minst op af. En het komt daar waarschijnlijk ook nog in een huis-aan-huisblad te staan, dus dan komen er nog wel weer wat extra mensen op af. Ik heb wel eens vierhonderd mensen op een boekpresentatie gehad. En dat vinden mensen leuk. Gewoon op een zondagmiddag, ach het is een beetje van ‘wat is het voor weer, wat zullen we eens gaan doen en laten we naar die boekpresentatie gaan’. Nou ja, dat heeft dus heel goed gewerkt. Dus die verandering heb ik de afgelopen achttien jaar dat ik nu met de uitgeverij bezig ben, heb ik dat wel zo zien veranderen. En komt dat dan voornamelijk door het internet, bol.com, of ook andere…? Nou ja, dus voornamelijk doordat boekhandels toch wel voorzichtiger zijn geworden in de loop der jaren. En boekhandels kijken ook wel heel erg naar cijfers en zo. En als je dan met een nieuwe auteur komt, ja, daar hebben ze geen cijfer van en dus bestellen ze maar niks, weet je wel. Zo gaat dat vaak. Dus als je het erover hebt inderdaad van kijk, ik wil natuurlijk gewoon boeken uitgeven en boeken maken en produceren en dat allemaal zo goed mogelijk doen, maar de situatie, vind ik, dwingt mij er een wel beetje toe om ook voor jezelf heel veel verkoopactiviteiten te organiseren. Ik heb ook heel veel op beurzen gestaan altijd. Dat ben ik nu een beetje aan het afbouwen, omdat ik nu hier zit. Maar ik ben wel een beetje aan het nadenken over, dat ik hier in de zomer misschien ook wel twee middagen in de week gewoon een bord voor de deur zet met ‘boekverkoop binnen’ of zo, voor mensen die hier een beetje vrolijk langslopen en weet ik het allemaal. Dus zo ben ik daar wel mee bezig ja. Dus dat hierdoor uitgeverijen steeds vaker een eigen verkoopkanaal openen? Ja, nou ja. Ik was helemaal enthousiast, dat heb ik me hiervoor nog niet eens zo gerealiseerd, de laatste keer dat ik in Parijs was. Heel veel uitgeverijen hebben daar gewoon hun eigen winkeltje aan huis. En dat gaat ze dan nog niet eens zo heel veel om de verkoop, ze moeten natuurlijk wel wat boeken verkopen anders komt zo’n winkeltje niet uit, maar het is ook een soort uithangbord. Dus je ziet, je komt daar gewoon binnen en dan kun je koffie drinken bij sommige en bij andere kon je loungen in een of andere lekkere stoel en dan kon je daar boeken bij lezen en weet ik het wat allemaal. Nou, mijn ideaal is om dat ook nog eens een keer te realiseren, maar dan moet ik nog wat meer geld hebben. Nou ja, dan gaan we dus wel terug naar de situatie van vόόr de 19e eeuw. Ja. Nou ja, dat zie je dus inderdaad weer een beetje terugkomen. Volgens mij is er in Nederland nog maar één uitgeverij die dat doet, Bas Lubberhuizen die hebben hun eigen boekwinkel. Maar het viel mij dus op in Parijs, waar toch echt niet de onbekendste uitgeverijen zitten. Daar zie je dus gewoon dat soort dingen en dat werkt daar dus. Denkt u dat de markt voor boeken groter wordt of gelijk blijft in de toekomst? Ja, het is heel moeilijk in de toekomst kijken, de boekenmarkt doet het tot op heden heel goed, zelfs ondanks de crisis. Ik bedoel, als je dan verhalen hoort over de horeca, dat daar de omzet terugloopt, ja dat is natuurlijk waar mensen makkelijk op bezuinigen. Reizen, bezuinigen mensen makkelijk op, je kan
106
best wel goedkoop reizen. En zo zijn er heel veel andere dingen waarop je kan bezuinigen. En dan denk ik ‘nou, op boeken kan je ook bezuinigen’, maar dat gebeurt toch niet. De cijfers wijzen toch uit dat er eigenlijk op dit moment toch wel net zo veel boeken verkocht worden als nou ja, drie jaar geleden voor de crisis. Ja, toekomst is natuurlijk heel moeilijk om in te kijken, maar ik geloof ook nog steeds wel in de kwaliteit van het boek als medium, dus het boek zelf. Dan heb ik het nog niet eens over de e-books, want nou ja, een paar maanden geleden was iedereen daar heel erg opgewonden over, maar dat is ook al weer een beetje weggezakt. Ik denk toch nog steeds dat het medium boek, dat vinden mensen leuk. Mensen lezen toch nog steeds graag. Ik zit natuurlijk zelf in een omgeving waarin iedereen leest, dus dat is niet echt representatief, maar desondanks, ik heb toch wel de indruk dat mensen nog wel graag lezen. En ook als je met de trein reist en je loopt even door zo’n trein heen, dan zie je toch wel minstens de helft van de mensen iets lezen. Dus dat zie ik zo gauw nog niet ten onder gaan. In hoeverre heeft dit meegespeeld bij de overweging een bestelmogelijkheid op uw website te openen? Nou, niet de toekomstoverwegingen in die zin van ‘hoe groot wordt die markt’, maar ik zit er als relatief kleine uitgeverij ook wat moeilijk in. Kijk grote uitgeverijen zijn veel meer afhankelijk van de algemene trend. En ik beweeg mij natuurlijk om een heel eigenzinnige manier in die algemene trend. Dus ook al zou de trend naar beneden gaan, dan kan ik er nog wel eens goed uitspringen omdat ik toevallig twee boeken heb die heel goed lopen, ik zeg maar wat. Dat is bij mij gewoon heel erg afhankelijk van een enkele titel bij wijze van spreken. En hoe kijkt u aan tegen de ontwikkeling van het internet? Nou ja, dat is ook wel een beetje waar ik het net over had. Je ziet natuurlijk veel meer sociale netwerken ontstaan op internet, dus ik denk dat ik daar nog wel, nog wel meer dan ik nu doen, mee moet doen. En dat op de een of andere manier ook weer koppel aan de webwinkel. Op dit moment heb ik wel een beetje hulp van een bedrijf, die hebben bijvoorbeeld ook de kamertweets bedacht en vorige week waren ze toevallig in het nieuws met verkiezingstweets, of ik weet niet precies hoe het heette, alle kandidaten voor de Tweede Kamerverkiezingen die twitteren en zij verzamelen dan die tweets en zetten die dan op één site en zo. Dus deze mensen helpen mij nu met een opzetje maken voor dat K-1-boek. En dat werkt wel heel grappig. Die twee auteurs hebben zo’n Flip gekregen, zo’n eenvoudig filmcameraatje, en zij brengen toevallig ook deze week dat K-1-boek naar alle mensen die ze geïnterviewd hebben. En dat zijn onder andere de vier grote wereldkampioenen, die alle vier uit Nederland komen. Nou ja, daar maken ze een filmpje van. En fans van die wereldkampioenen, die zijn er natuurlijk heel veel, die komen op internet wel een keer dat filmpje tegen en die gaan kijken van waar komt dat vandaan en dan komen ze via Youtube, via Twitter, via Hyves, via Facebook, via de weblogs, komen ze uiteindelijk bij de bestelmogelijkheid van dat boek terecht. Dus, nou ja, wat we daar ook bij willen doen, niet alleen, maar mensen mogen ook reageren op het boek, dus daar zijn we nu ook een mode voor aan het maken. Maar dus als iemand reageert van ‘nou, ik vind het wel een leuk boek van K-1’, dat het dan ook weer automatisch op al die Hyves en Twitter en zo terechtkomt. En de mogelijkheden die het internet de consument biedt, dat hij bijvoorbeeld 24 uur per dag kan winkelen? Nou ja, ik zie dat dus gebeuren bij bestellingen die binnenkomen, zo van ‘dat is wel een erg exotische tijd waarop dat besteld is’, om twee uur ’s nachts of zo. Ja, dat werkt zo. Het gaat inderdaad continu door. Eigenlijk komen de meeste bestellingen ook in het weekend. Dus kennelijk zitten mensen dan dus rustig achter de computer om op zoek te gaan naar boeken die ze willen bestellen.
107
Heeft dit meegespeeld bij de beslissing om een online bestelmogelijkheid te starten? Nou ja, met internet dan kan dat dus, dan is dat continu open, dat weet je. Het enige waar ik een beetje rekening mee moet houden is de vakantieperiode van mijzelf, dan kan ik het niet diezelfde dag versturen. Dus daar moet ik even iets voor regelen. Worden uw boeken ook als e-book aangeboden? Nog niet. Daar bent u wel mee bezig? Nou ja, ja, ik ben er wel over aan het nadenken van wat er nou mee moet. Mijn haast daarin, wat ik zei een paar maanden geleden dacht iedereen van ‘nou moet je wat doen, anders mis je de boot’, nou ja, voorop lopen doe je toch al niet meer. Maar mijn haast is wat verminderd nu ik ook een paar keer een ereader heb gezien, ik ben eigenlijk tot de conclusie gekomen dat ik het helemaal niks vind. Gewoon lelijk. Niet leuk. Nee, geen leesplezier heb ik dan. Maar goed, dat is dan mijn eigen idee erover, dat wil niet zeggen dat andere mensen daar niet heel anders over kunnen denken. Maar, nou ja, die webmaster die ik heb die, dat is eigenlijk ook wel een persoonlijke vriend van mij geworden, dan praten wij eens even een avond over dit soort dingen en dan bedenken we wat. Dus we hebben al wel een aantal dingen bedacht en die zijn we rustig aan het uitzoeken van ‘wat zouden we kunnen doen’. En wat, als straks de i-Pad komt, zegt iedereen ‘dat wordt het’. Ik moet het nog maar zien hoor. Nou ja, de e-reader heeft natuurlijk een veel rustiger scherm, door die e-ink. Ja. Ja, maar het ziet er niet uit. Nee, als je ook een beetje gaat voor de esthetiek van een bladspiegel op een pagina en zo. En dan zie je ineens zo’n e-reader… Dus ja, en weet je, ik zie dus, bij Selexyz verkopen ze zo’n e-reader. Ik vind het trouwens heel dom dat boekhandels dat verkopen, want als je een e-reader verkoopt denk ik ‘die zie je nooit meer terug’, want die gaat heus niet bij jou bestellen, die e-books. Dat bestellen ze allemaal wel via internet, maar goed, dat moeten zij weten. Maar als ik daar nou mensen bij zie staan, dat zijn allemaal oudere mensen. Het is dus helemaal niet jong en hip en zo. Jonge mensen zijn juist heel erg met mobiele toepassingen, met mobiele telefoon en zo bezig. Maar je gaat op een mobiele telefoon geen hele roman lezen. Maar je hebt natuurlijk wel allerlei andere leuke toepassingen die je daarvoor kunt bedenken. Maar dan denk je meer aan reisboeken en zo. Je bent in Groningen op bezoek en je denkt van ‘ik wil nog ergens leuk Italiaans eten’. Dan klik je op je mobiel en die vertelt jou waar de, in een straal van honderd meter bij wijze van spreken, de leukste Italiaanse restaurants zijn en eventueel nog met recensies van eerdere gebruikers erbij. Kijk dat soort dingen, daar zie ik wel een toekomst in. Maar, ik weet het verder niet. Nogmaals, het boek als medium is gewoon toch nog ijzersterk. Ik bedoel, het bestaat ook al honderden jaren, terwijl met digitale apparatuur. Tien jaar geleden toen had je het nog over diskettes en zo, en floppy’s, die kun je nou al nergens meer gebruiken. Terwijl, boeken die ik twintig jaar geleden kocht, die heb ik nog steeds. Dat is ook wel iets wat toch onbewust denk ik wel meespeelt. Je wilt toch dat boek als ding, ga ik nog maar even vanuit. In 1999 is bol.com opgericht, hoe is daarop gereageerd binnen uw uitgeverij? In eerste instantie, zal ik heel eerlijk zeggen, was ik er niet zo heel erg blij mee, omdat ik dacht van ‘mensen moeten niet via bol.com bestellen, maar bij mij bestellen op de website’. Kijk als ik aan een boekwinkel boeken lever, dan krijgen ze een flinke korting, dat begint bij veertig procent. Maar goed, dan ligt zo’n boek in de winkel en dan zien mensen dat liggen. En bol.com, ja, die doet er verder niks voor. Die heeft een bestelmogelijkheid en die zitten naast het Centraal Boekhuis, dus de boeken worden
108
gewoon vanuit het Centraal Boekhuis bij bol.com naar binnen geschoven. En ik betaal net zo goed wel diezelfde korting plus alle onkosten van het Centraal Boekhuis erbij. Dus ik heb liever dat mensen bij mij bestellen, dacht ik in het begin. Dat denk ik misschien nog wel, maar ik zie ook wel gewoon dat bol.com het gewoon zo ontzettend goed voor mekaar heeft. Ik kan daar niet tegenop, maar niemand kan daar tegen op tot nu toe. Dus ja, laat mensen dan maar via, dan moet ik dus nu toch maar zorgen dat ik ook zo goed mogelijk samenwerk met bol.com. Want het is mijn grootste klant geworden. Al zo’n jaar of vijf hoor. En ik denk dat dat voor alle uitgeverijen geldt, niet iedereen zal het misschien hardop durven zeggen, maar. Er was ook een tijd van ‘bol.com dat mocht niet’, want dat was dan tegen de boekhandel. Ja, er waren wel initiatieven om alle boekhandels gezamenlijk online te krijgen met zo’n bestelmogelijkheid, een soort bol.com hè, van ‘stuur maar op’, of ‘ik haal het dan en dan op bij die en die boekhandel’. Maar boekhandels konden niet samenwerken en dus is er niks van gekomen. Ja, en nu zie je dat steeds meer boekhandels, ook kleinere, eigen webwinkels openen. Ja. Selexyz heeft dat natuurlijk, maar dat stelt vergeleken met bol.com echt helemaal niks voor. De enige die er nog een beetje in de buurt komt, tenminste als ik dat gewoon zie aan de bestellingen, dat is dan de Bruna. Die heeft nog wel een beetje, maar het is ook, die hebben natuurlijk wel gigantisch veel vestigingen tot in kleine plaatsen, die hebben dus wel de mogelijkheid dat je het bij die zaak zelf kunt ophalen, sommige mensen vinden dat misschien ook wel handig. En verder wat goed werkt, ik hoor dat ze van de reisboekwinkel hier in Groningen, die hebben hun eigen site met reisboeken. Dus die niches, die specialiteiten, dat werkt wel weer heel erg goed. Dat merk ik dan ook wel weer aan de reisboekachtige dingen die ik dan bij hen verkoop, nou dat loopt inderdaad goed. Maar verder denk ik, er moet heel wat gebeuren wil iemand bol.com kunnen overtreffen. Ik zou ook niet weten wat je moet doen. Heeft u gekeken naar bol.com voor uw eigen webwinkel? Nou ja, nee. Ik heb met het maken van deze webwinkel niet zozeer gekeken naar bol.com. Want bol.com heeft ook een aantal interactieve toepassingen, die heb ik ook niet. Je kunt er recensies opzetten en ze hebben het nu ook heel slim gedaan met tweedehands boeken erbij, zodat het aantal boeken wat je kunt bestellen bij bol.com is enorm gegroeid. Dat is waar zij van leven. Ze hebben zo’n enorme database. Ja, als je een boek bij bol.com niet vindt, dan is het er niet bij wijze van spreken. Daar kan ik als enkele uitgever, ik denk geen enkele uitgever, als aparte uitgever kan je daar niet tegenop. Want je hebt nooit zo’n aanbod als bol.com. Tenzij je, zoals sommige uitgeverijen doen, alle titels aanbiedt. Ja. Kijk, het is aan de andere kant ook wel een beetje raar. Kijk, ik reken niks extra’s als ik boeken verstuur. De portokosten neem ik voor m’n eigen rekening dan. En in feite is bol.com duurder. Maar toch neemt de consument daar genoegen mee, omdat, nou ja, het is bekend, het is vertrouwd, ze weten hoe het werkt, ze weten zeker dat het goed komt. Als mensen op titel zoeken, staat bol dan hoger in de google-lijst? Nou, dat is niet zo. Ik sta meestal wel hoger dan bol.com. Maar mensen zoeken niet op google, maar het is een boek en dan gaan ze automatisch naar bol.com. Maar ook al die mensen die zeggen, al die boekhandels die zeggen dat ze een hekel hebben aan bol.com, maar gebruiken ondertussen wel bol.com als zoeksysteem zo van ‘bij welke uitgeverij is dat boek uitgegeven?’ Ja, herkenbaar. Welke gevolgen zouden de webwinkels van uitgeverijen kunnen hebben voor het boekbedrijf?
109
Nou, wat je ziet, dat er, wat er gebeurd is, is dat de informatievoorziening sowieso veel beter is geworden dan dat die ooit was. Vroeger maakte het Centraal Boekhuis echt zo’n dikke pil, één keer per half jaar geloof ik, en daar stonden alle ISBN dan in. Dat is heel grappig om te zien, dat is zeg maar, dat was tien jaar geleden de informatievoorziening van het boekenvak. En zo kon je dan, en ik werd vroeger ook heel veel gebeld door boekhandels van ‘we zoeken dat boek’ en ze konden aan het ISBN zien dat het van mij was. Dat ben je dus helemaal kwijt, al die vragen. En ook van die huilende mensen aan de telefoon, dat ben je allemaal kwijt. Ook als ze bellen, kijk, ik kan het zo leveren, je kunt het zo bestellen via de website en ik kan het zo leveren. Dus er is een enorm gemak ontstaan daardoor. In hoeverre denkt u dat het starten van een webwinkel van invloed is op de functies van uitgeverij en boekwinkel? Ja, ik denk het dus wel. Wat ik net ook al zei, kijk, boekhandels hebben jaren geleefd van de bestellingen, dat mensen bij hen kwamen en een lijstje met bestellingen bij zich hadden. En boekhandels zullen zich toch meer om moeten turnen naar winkels waar wat te beleven valt. Gewoon in de zin van dat boeken je inspireren, maar misschien moeten, en daar ben ik met boekhandels ook wel over aan het praten, even kijken vorige week of twee weken geleden alweer. Ik heb ook een programma waarbij auteurs optreden in bibliotheken en boekhandels en zo, “Letters met spetters” heet dat, nou er zijn inderdaad een paar boekhandels en die nemen dat ook op, die hebben dat opgenomen. Ja en dat werkt dus, dat vinden mensen dus leuk. En we hadden dat twee weken geleden in Assen of all places, en dat liep hartstikke goed, daar werden boeken verkocht van heb ik jou daar. Bijna iedereen die kwam, die kocht een boek. Dus ik ga dat ook van de zomer hier doen. Ik ga een evenement, dat heet voorlopig even “Privé bij Passage”, dat twee auteurs die komen op een avond vertellen van nou, voorlezen uit boeken die ze geschreven hebben, maar ze komen ook vertellen over projecten waar ze mee bezig zijn. En dan zeg ik ook van ‘nou, de entree is gratis, maar iedereen moet wel een boek kopen’. Ik ben benieuwd hoe dat gaat lopen. Nee, maar daar geloof ik wel in, dat soort dingen, zo verandert denk ik ook wel de functie van de boekhandel een beetje. Het moet veel meer een belevenis zijn, veel meer een inspiratiebron zijn om in de boekhandel te komen. En nou goed, als uitgever speel je daar dus, ik in mijn geval, door ook in een pand als dit te gaan zitten, zo’n cultureel verzamelpand waar van alles gebeurt, ja, ik haak daar dus met heel veel plezier op aan. Maar u denkt niet dat de uitgeverij in het vaarwater komt van de boekhandel? Nou, behalve van alle voorbeelden die ik zei, dat misschien, dat ik niet uitsluit dat ik niet ook een keer een eigen boekhandel begin, maar dat is dan een boekhandel met boeken van Uitgeverij Passage. Of eventueel, omdat ik hier in zo’n pand zit, dat ik bij wijze van spreken hier beneden een winkeltje begin waar je dingen verkoopt van iedereen hier uit het pand. Want er zitten heel veel kunstenaars, dus dan kan je ansichtkaarten van kunstenaars verkopen, zoiets zou ik me kunnen voorstellen. En meer in het algemeen? Ja, in het algemeen, dan weet ik niet wat er gaat gebeuren. Ik denk toch wel dat heel veel uitgeverijen, tot nu toe doen uitgeverijen, ja, ik maak dat mee hoor, ik was begin dit jaar bij Nijgh & Van Ditmar, want daar kwam een boek van Edith Ringnalda uit, de weduwe van Simon Vinkenoog, en ik gaf Simon Vinkenoog uit. En ik was daar dus, en ik ken natuurlijk wel een paar mensen bij Nijgh & Van Ditmar en we hadden het zo een beetje over die boekpresentatie van ‘goh, wat leuk dat jullie dat doen, hebben jullie dan elke week wat?’ ‘Nou, eigenlijk deden zij nooit boekpresentaties’ was hun antwoord. Nou, dat verbaast me toch hogelijk. ‘Ja’, zei degene die ik erover sprak ‘ik wil dat ook wel, maar ze willen dat niet,
110
want het kwam allemaal niet uit en een poëziebundel is al helemaal niks’. Nou ja, ik heb nog nooit zo veel verkocht als bij een poëzie-boekpresentatie, dan koopt iedereen voor 12,50 zo’n dichtbundel. Dus ja, ik wou maar zeggen, je krijgt over het algemeen van uitgeverijen wel een beetje de indruk dat die sowieso een beetje achterlopen. De websites van grote uitgeverijen zijn ook heel lang heel slecht geweest. En nog steeds wel. Als je bijvoorbeeld wil weten, over twee maanden, wat komt er in het najaar allemaal uit, nou dan kan je dat bijna nergens vinden op websites van uitgeverijen. Dus ja, ik weet niet hoe die dat dan zien. Maar in z’n algemeenheid vind ik het heel moeilijk om daarover wat te zeggen.
111
Bijlage 6 – Ambo|Anthos Interview met mevrouw M. de Jong Korte introductie over scriptie. Wat is uw functie binnen deze uitgeverij? Ik doe publiciteit en promotie voor de literaire thrillers. We hebben zeg maar fictie, non-fictie en thrillers. En alle drie hebben een eigen publiciteitsmedewerker. Maar daarnaast ben ik degene die zich het meeste bezighoudt met websites, omdat mijn persoonlijke interesse daar ook ligt. En wij zijn op dit moment bezig om een webwinkel te ontwikkelen en ik ben de contactpersoon binnen de uitgeverij daarvoor. In welk jaar is de uitgeverij opgericht? In 1996 zijn Ambo en Anthos samengekomen, maar wanneer de afzonderlijke uitgeverijen zijn opgericht weet ik niet precies. Dat ga ik voor je navragen. En we hebben natuurlijk ook nog Artemis en die is, uit mijn hoofd, vier jaar geleden opgericht, dus dat is 2006. Hoeveel medewerkers telt de uitgeverij? Ongeveer dertig. En dat zijn dan de vaste medewerkers, want we werken ook veel met freelancers: correctoren. Maar de vaste medewerkers, 30, 32 zitten er ongeveer. Hoe omschrijft u zelf het fonds van de uitgeverij? Nou, we hebben meerdere takken. Ambo is echt ons non-fictiefonds en binnen dat non-fictiefonds hebben ze ook weer verschillende specialisaties. We doen veel met de Eerste Wereldoorlog, wat filosofie zit ertussen, maar het is niet het wetenschappelijke in die zin dat je het voor je studie gebruikt, maar meer populairwetenschappelijk. En dan heb je Anthos, dat is fictie en veel vertaalde fictie doen wij, maar we zijn ons in toenemende mate ook op Nederlandse fictie aan het richten. En dan hebben we de Anthos literaire thrillers, waar Anthos toch wel het meest bekend om is denk ik. En binnen de fictie zit dan ook literatuur? En we hebben echt een aparte literatuurtak. En dan zit Artemis er nog bij. Ja. En Artemis is echt voor vrouwelijke vrouwen. Hoeveel boeken geeft de uitgeverij gemiddeld uit per jaar? Dat weet ik echt niet. Nee, we hebben drie aanbiedingen per jaar. In het geval van de thrillers, qua nieuwe, ik denk dertig thrillers per jaar, ongeveer. Maar dat komt omdat ik zelf thrillers doe. Maar dat kan ik ook even nazoeken. Hoe lang werkt u al voor deze uitgeverij? Ik werk hier nu ruim vier jaar. Mag ik uw naam en de naam van de uitgeverij en de uitgewerkte versie van het gesprek opnemen in de scriptie? Ja, ik wil het wel graag even nalezen, ook omdat, ik ben wel de contactpersoon, maar echt het beleid, nou ja, dat wordt natuurlijk ook op holdingniveau, ook op holdingniveau worden de webshops gedaan. Dus sommige dingen zal ik niet helemaal precies weten wat de visie is, dus dat vind ik fijn om even na te lezen.
112
Wat is volgens u de functie van deze uitgeverij binnen het totale boekbedrijf? Dat is wel een moeilijke vraag. Wat ik bijvoorbeeld hoor is het opsporen van talent, dat de wereld in brengen, of op een bepaalde manier auteurs begeleiden, zodat er een bepaald soort boeken verschijnt. Dit is echt wel meer uitgevers. Ik kan het wel voor je vragen, of iemand hier antwoord op wil geven. Maar wat ik vind en wat ik denk, en kijk we hebben natuurlijk een hele commerciële tak met die literaire thrillers, waardoor het mede ook mogelijk wordt, omdat je daar natuurlijk geld mee verdient, om ook minder grote titels toch uit te geven. Nou ja, wat literairdere titels vaak. Dus dat je, ik denk dat wij een soort van combinatie hebben tussen, nou ja, dat we toch wel een redelijk commerciële uitgeverij zijn en dat we niet bang zijn om, of vies zijn van marketing en publiciteit en dat soort zaken, maar dat we daarnaast ook wel op zoek zijn ook naar jong talent of mooie literatuur die wel uitgegeven moet worden, maar dat het ook mogelijk is omdat we een wat grotere uitgeverij zijn. En waar we nu mee bezig zijn, we zijn ook ons Nederlands fictiefonds, we gaven veel vertaalde fictie uit, literatuur, en we zijn nu ook, Herman Koch is natuurlijk sinds vorig jaar naar ons toegekomen, maar deze zomer komt er ook een boek uit van Maurice Seleky, een jonge jongen die net is afgestudeerd in rechten en die met zijn, ik heb het nog niet gelezen hoor, maar wat ik mag geloven, ik heb hem een paar keer ontmoet en heb hem een paar keer erover mogen spreken, een heel bijzonder debuut komt: Ego Faber. Dus dat proberen we ook wel, ons Nederlands fictiefonds verder uit te diepen en niet alleen grote namen maar ook jong talent te stimuleren en een kans te geven. En hoe ziet u de functie van de boekwinkel? Nou, de functie van de boekwinkel is belangrijk. De boekwinkel kent de klanten. We luisteren ook wel vaak naar de boekwinkel, bijvoorbeeld met omslagen. Wij bedenken de omslagen, maar als wij op aanbieding als vertegenwoordigers of verkopers horen van boekverkopers van ‘nou, dit is geen persoonlijke smaak maar wij denken dat dit echt niet gaat werken’, nou ja, dan nemen we dat wel mee. En we doen er niet altijd iets mee, maar soms ook wel. Of op titelniveau. We nemen dat wel serieus en we gaan daar wel, niet als het van één iemand is, maar als het van meerdere boekverkopers terugkrijgen, zij kennen de klanten en de consumenten en het consumentengedrag. Een ook op het gebied van materialen, posters en dat soort dingen. We hebben ook wel onderzoekjes gedaan onder de boekhandelaren, van ‘wat werkt nou voor jouw boekwinkel, wat wil je hebben’, want we kunnen je platgooien met allerlei posters, maar als je ze niet ophangt omdat je geen plek hebt, dat is zonde van het geld en van de bomen die je ervoor kapt en van de inspanningen. En op die manier proberen wij. Ik denk dat de functie van de boekverkoper heel belangrijk is en we merken ook heel erg dat een boekverkoper op lokaal niveau heel veel kan betekenen voor een boek, want als een boekverkoper heel enthousiast is over een titel, dan merk je echt dat dat boek significant beter verkoopt daar. Als ze heel erg actief met die titel bezig zijn en de consument goed kennen en zeggen van ‘dit moet je echt proberen, dit is echt iets voor jou’. En dat is heel belangrijk. Op dit moment heeft Ambo|Anthos een bestelmogelijkheid op de site door een link naar bol.com. Waarom is daarvoor gekozen? Nou, überhaupt een bestelmogelijkheid als een soort van service, klantgerichtheid. Je hebt iets gelezen over een boek en je wilt het gelijk bestellen. Nou bol.com was toen eigenlijk een van de weinige die nou
113
ja, groot en goed en snel een webwinkel had. En vlak daarna zijn natuurlijk ook, nou ja, Selexyz en Bruna, en is iedereen zo met zijn eigen webwinkel gekomen. Maar op dat moment was bol.com gewoon de, nou ja misschien niet de enige, maar wel het grootste initiatief en het beste, het bekendste. Ja, want sinds wanneer biedt u de bestelmogelijkheid aan? Toen ik hier kwam hadden we al een website met die, toen hadden we een website voor literaire thrillers alleen en Ambo|Anthos was toen eigenlijk meer een soort van, daar stond de fondslijst op en meer niet. En bij literaire thrillers hebben we altijd al bol.com gehad. En al lang, dat was al toen ik kwam, een paar jaar. En deze nieuwe website, die hebben we pas twee jaar. En bij het maken van de website is wel al nagedacht, hè, wat moet het worden: willen we alle boekhandels, dat mensen de keuze hebben waar ze kunnen bestellen, of ze zelf naar Bruna willen, of ze naar bol willen. En uiteindelijk hebben we er toch voor gekozen om bol.com te doen, als een soort van gemak. Dan kan die website online en daarna gaan we nadenken over wat we verder met het internet willen. Internetinitiatieven. Wordt er bijgehouden hoeveel mensen via uw site iets bij bol.com bestellen? In die zin wordt het bijgehouden, je krijgt een percentage van bol.com van de verkopen die via, daar doen we het overigens helemaal niet voor, maar ik neem aan dat je dat bij andere boekhandelaren, en dat stelt nu ook nog helemaal niet zo heel veel voor, maar dat gaat om alle verkopen. Dus als jij op onze website komt en bij Herman Koch denkt ‘o leuk, dat wil ik bestellen’ en klikt op de bestelknop en je gaat vervolgens surfen op bol.com en je koopt een camera, krijgen wij daar ook het percentage van. Dus heel specifiek, maar het is niet veel. Oke, kunt u een schatting geven? Nee, dat kan ik wel voor je nazoeken, maar dat durf ik niet zo. En twee jaar geleden werd er dus al nagedacht over ‘is dit de beste manier’? Nou, er is wel geopperd van ‘moeten we bij bol.com blijven of moeten we iets anders’, want rond die periode, waren er natuurlijk ook individuele boekhandelaren en ketens en nou ja, iedereen die met webinitiatieven kwam. Dus dat is wel geopperd, ‘moeten we bij bol.com blijven’. En toen dachten we ‘nou ja, omdat bol.com echt alleen internet is, laten we het gewoon even hierbij’. Want als je een keuze gaat maken tussen Selexyz of Bruna of, nou ja, dat is ook niet fijn. Maar wel met het idee van ‘we gaan dit wel evalueren en kijken wat we er verder mee willen’. En dat heeft dan weer iets langer geduurd. Maar zo werkt dat soms. Ook omdat we toen wel al wisten dat er ook op holdingniveau, we zijn onderdeel van NDC|VBK, dat er ook op holdingniveau over nagedacht werd. En dan waarom, als individuele uitgeverijen allemaal het eigen wiel gaan uitvinden, terwijl er misschien centraal zijn er mensen ook mee bezig. En nu komt er iets nieuws? Ja, we zijn bezig met een eigen webwinkel voor Ambo-, Anthos- en Artemis-boeken. Dus de eigen titels. Ja. En dat loopt dan via het CB direct? Ja. Dus dat gaat eigenlijk zoals het ook bij bol.com gaat via het CB: vandaag besteld, morgen in huis. En hoe gaat dat eigenlijk financieel, want bol.com doet natuurlijk mee met de 40 procent boekhandelskorting, maar het CB zal er ook wel geld voor krijgen denk ik? Ja, dat weet ik niet. Je hebt volgende week ook een afspraak met Dominique hè. Want Dominique is de young talent binnen NDC|VBK die dit project doet en ik heb veel contact met haar. En zij coördineert en
114
regelt alles, dus ik neem aan dat zij dat soort zaken ook weet, hoe dat precies met bol.com, of hoe dat precies zit met commissies en dergelijke. Oke, ja, daar ben ik eigenlijk wel benieuwd naar. En is er ook nagedacht om bijvoorbeeld alle titels aan te bieden? Dat is wel ter sprake geweest, maar we hebben er heel bewust voor gekozen om dat niet te doen. 1) Omdat het helemaal niet ons doel is om te gaan concurreren met bol.com of gewone boekhandelaren. Het is eigenlijk niet, nou ja, wat jij zegt dat je een vergelijking met het verleden wil maken, het is niet dat we alles naar ons toe willen trekken, dat is het absoluut niet. We willen de boekhandel of bol.com ook helemaal niet omzeilen. En verder denk ik dat het ook goed is, weet je bij bol.com zie je ook soms door de bomen het bos niet meer. Er is zo veel en als je gewoon alleen je eigen titels aanbiedt en heel specifiek ook advies geeft van ‘als je Saskia Noort leest, moet je misschien ook eens Simone van der Vlugt’, voor zo ver mensen dat nog niet weten hoor. Of een keer een debuut proberen of ‘heb je ook zo genoten van Herman Koch, nou lees dan ook Ego Faber van…’ Weet je, dat je veel meer op maat, omdat je die kennis hebt over je eigen boeken en helemaal op maat kan aanbieden en eigenlijk al de voorselectie hebt gemaakt van goede titels, wat wij goede titels vinden. Terwijl als je alle boeken gaat aanbieden, en bovendien dan zou je ook, als je echt een concurrent van bol.com en van alle andere webwinkels zou willen worden, dan zou je dat ook heel veel groter moeten aanpakken. Dan zou je echt heel veel marketing moeten doen. En dat is helemaal, wij zijn uitgever en we zijn geen webwinkel of geen boekverkoper. Informatie over scriptie. Kunt u ontwikkelingen noemen die invloed hebben gehad op de ontwikkeling dat steeds meer uitgeverijen een eigen webwinkel openen? Ik denk dat het allerbelangrijkste is, is dat je ziet dat consumenten steeds vaker via internet kopen. En dat dus ook, nou ja, voor uitgevers en voor boekhandelaren het steeds belangrijker is om ook op het internet aanwezig te zijn. Mensen die zien ’s avonds bij Pauw en Witteman een auteur zitten en die willen gelijk dat boek bestellen. Die wachten niet tot ze een week later tijd hebben om op zaterdag de stad in te gaan. Dus over het algemeen kopen consumenten meer op internet. Verder zie je in toenemende mate een bestseller-cultuur. Wat jij gelezen hebt, wil ik ook lezen. Een beetje het Herman Koch-effect, van ‘heb jij het al gelezen’, je geeft het iedereen voor zijn verjaardag. Nou goed, en zo zijn er meer titels. Maar de scheiding wordt steeds groter qua verkoopaantallen. Ook of je bent een bestseller of je zit echt, het gat wordt steeds groter. En ook het aanbod in de boekhandel wordt daarom anders. Er is een bepaalde backlist die wij misschien wel leverbaar willen houden en die ook nog wel in de boekhandel verkrijgbaar is, maar lang niet altijd op voorraad of klein op voorraad en op je website is het er gewoon altijd. Ja, de boekhandel heeft het dan niet op voorraad of durft het niet in te kopen. Ja, ook door die bestseller-cultuur. Dat je steeds minder, dat je steeds meer verkoopt van één of een paar titels en de kleinere titels, nou ja, die… Dus het is ook gewoon heel erg van je backlist goed leverbaar houden en goed zichtbaar willen houden. Want daar heb je op internet ruimte voor en in de boekhandel steeds minder.
115
Denkt u dat de markt voor boeken (fysiek en digitaal) toeneemt, afneemt of gelijk blijft? Ik denk dat het wel een beetje gelijk blijft. Je ziet dat ook wel met de crisis, dat, ik bedoel, iedereen heeft daaronder geleden, maar ik denk dat het in het boekenvak nog relatief meevalt. Kijk, mensen gaan bezuinigen op heel grote uitgaven, maar dit is echt een persoonlijke mening hoor, op heel grote uitgaven als grote reizen of dure dingen, maar willen zich ook niet alles ontzeggen. En een boek, twintig euro is een hoop geld, maar ook weer niet zo veel dat je het nooit meer kan uitgeven. Dus ik denk dat het lezen dus niet drastisch zal gaan afnemen of drastisch zal gaan toenemen, hoop ik. Dat afnemen vooral, toenemen mag natuurlijk altijd. Heeft dit meegespeeld bij de overweging een eigen webwinkel te beginnen? Nou ja, misschien. Wat je wel ziet, boekhandels hebben het zwaarder en vooral in Amerika en Engeland zie je dat er steeds meer boekhandels verdwijnen. En dan heb je toch nog de mogelijkheid om via internet… In hoeverre heeft de opkomst van het e-book invloed gehad op de beslissing een webwinkel te beginnen? Dat durf ik niet te zeggen. Maar dat zou ik bijvoorbeeld dan aan Dominique de Thouars kunnen vragen? Ja, dat zou ik aan Dominique vragen. Op zich is het natuurlijk wel zo dat, e-books koop je per definitie op internet. En ik denk ook niet dat de opkomst van het e-book heel snel het boek compleet zal laten verdwijnen, dus misschien speelt het soms wel mee: dan download je een e-book en koop je tegelijk een boek voor je vriend of voor je moeder, maar nee, ik durf het niet te zeggen. In maart 1999 wordt bol.com opgericht, weet u hoe daarop binnen de uitgeverij is gereageerd? Nee, dat weet ik niet. Toen zat ik er ook nog niet. Ik had een vraag over het Centraal Boekhuis, maar als u straks een eigen webwinkel opent gaat dat via die speciale service van het CB toch? Ja. Oke, dat is dan duidelijk. Welke invloed heeft het starten van een webwinkel door uitgeverijen volgens u op de uitgeverij en de boekhandel? Ja, ik heb het toevallig ook net even aan ons hoofd verkoop gevraagd van ‘hoe wordt er eigenlijk binnen boekhandels op gereageerd’? En ze zei ‘ja, ik heb nog niet heel veel reactie gehoord’. Het is ook niet, wat ik net ook zei, het is ook absoluut niet onze bedoeling om de boekhandel te omzeilen of om nu zelf te proberen om zo veel mogelijk verkoop via de eigen webwinkel. Ik denk dat het gewoon heel goed naast elkaar kan en moet bestaan en elkaar hopelijk kan gaan versterken. Dus de uitgeverij komt hiermee niet in het vaarwater van de boekhandel? Nou ja, tot op zekere hoogte, in een bepaald opzicht natuurlijk wel, omdat… Maar ik denk in eerste instantie, omdat we via bol.com gaan, dat we in eerste instantie in het vaarwater van bol.com zitten en niet de traditionele boekwinkel. Ja, want de mensen die nu via uw site bij bol.com bestellen gaan straks gewoon bij u bestellen. Ja.
116
Denkt u dat de rol van de uitgeverij gaat veranderen? Nou wat je wel ziet, traditioneel was het natuurlijk wij geven boeken uit en de boekhandel verkoopt ze en kent de consument. En wat je ook, door de aanwezigheid op sociale media ziet, is dat je steeds vaker ook in contact bent met de consument. Op Hyves, op Facebook, op Twitter, dat doen wij ook allemaal. En ik denk dat dat wel steeds, dat dat wel aan het veranderen is. Dat het contact met de consument, traditioneel ging dat alleen via de boekhandel, en door het internet, dat ook steeds vaker uitgevers ook in contact komen met de consument. En denkt u dat de rol van de boekhandel, hierdoor, ook gaat veranderen? Nou ja, goed, ze zijn natuurlijk ook al veel met internet bezig. Veel meer dan uitgeverijen nog en veel actiever. Bij ons wordt het een winkelwagen… Maar ik denk dat ze dat zeker zullen moeten blijven doen, ook los gewoon van wat uitgeverijen doen, omdat de markt gewoon verandert en mensen steeds vaker via internet kopen, steeds minder tijd hebben om rustig lekker in de boekhandel te struinen, advies te vragen, nou ja, dat je steeds vaker ook naar internet moet verschuiven. Zullen zij daardoor ook de fysieke winkel aan moeten passen? Dat durf ik niet te zeggen. Ik denk wel dat het als boekverkoper steeds belangrijker wordt om, nou ja, het verschil tussen een goede boekverkoper en een slechte boekverkoper voor mij persoonlijk is dat een goede boekverkoper zijn klanten kent en goed kan adviseren en weet ‘nou jij houdt van dat genre, dit is misschien net even anders, maar ik weet eigenlijk zeker dat je dit ook geweldig gaat vinden’. En ik denk ook zeker dat er een markt blijft die nooit via internet zal kopen en dat heel erg zal waarderen. Dat hij de boekwinkel binnenkomt en hoort ‘goedemorgen meneer Jansen, ik heb nog een goed boek voor u’. Maar goed, dat heb je niet in alle boekwinkels. Maar je hebt een paar heel goede. Is het volgens u mogelijk dat we teruggaan naar de 19e eeuw? Nee. Nou, ik ben ook wel een beetje conservatief, ik denk dat alle boekenvakmensen dat toch wel een beetje zijn, maar nee, dat kan ik me niet voorstellen. En ik denk dat uitgeverijen, die willen dat ook helemaal niet, dat de boekhandel compleet verdwijnt. Ik denk dat het elkaar heel erg kan en moet versterken.
117
Bijlage 7 – Uitgeverij Cossee Telefonisch interview met de heer Ch. Buchwald In welk jaar is uw uitgeverij opgericht? Najaar 2001, eerste boeken verschenen in voorjaar 2002. Hoeveel medewerkers telt uw uitgeverij? Zes fulltimers, vier parttimers. Hoe omschrijft u zelf het fonds van de uitgeverij? Literaire fictie en non-fictie. Fictie is Nederlands en internationaal. Non-fictie ‘books of general interest’, zoals geschiedenis, cultuur en kunsten. Geen wetenschappelijke boeken. Wel ‘memoires’, herinneringen. Hoeveel boeken geeft u gemiddeld uit per jaar? 25 maximaal. Gemiddeld zitten we tussen 20 en 23. Wat is uw functie binnen de uitgeverij? Uitgever. Hoe lang werkt u al voor de uitgeverij? Sinds 2001, ik ben medeoprichter. Mag ik uw naam en de naam van de uitgeverij opnemen in de scriptie? Ja, als ik de delen waar ik in genoemd word even mag zien van tevoren. Wat is volgens u de functie van uw uitgeverij in het totale boekbedrijf? We zijn een zelfstandige, onafhankelijke uitgeverij. Het gevolg hiervan is dat we meer kunnen letten op de oeuvres van auteurs: we publiceren geen enkele boeken maar streven naar een stem van een auteur: romans, essays, gedichten. Coetzee bijvoorbeeld heeft veel bekroonde romans geschreven, maar ook een essaybundel en autobiografisch werk. Grossman is een geweldige romancier, maar schrijft ook essays over het Israëlisch-Palestijns conflict. We zijn nooit de enige hierin, maar waar we goed in zijn en op letten is een goede begeleiding voor de auteurs. Dat betekent soms dat boeken tussen de twee en soms tien versies hebben (dat doen andere uitgeverijen minder). We zijn de uitgeverij met de meeste Nederlandse titels waarvan de rechten zijn verkocht in het buitenland. Gerbrand Bakker is bijvoorbeeld vertaald in veertien talen. Wat is volgens u de functie van de boekwinkel in het totale boekbedrijf? De boekwinkel is onze meest belangrijke partner. Zowel de ketens als de onafhankelijke, individuele boekwinkel. Wij hebben kwalitatief hoogstaande boeken. Dat werkt goed bij de boekwinkels die de boeken echt aanbevelen bij de klanten, dus die in gesprek gaan met de klanten. Iedere boekwinkel kan dat doen, maar bij gebrek aan geschoolde mensen gebeurt dat niet overal. Uw uitgeverij heeft een webwinkel waarin een aantal cadeaus te bestellen is (zoals een boekbeschermer of een boekendagboek). Ook staat er bij de boeken en bij de luisterboeken een bestelknop die de bezoeker doorlinkt naar bol.com, klopt dat?
118
Dat klopt, maar dat is misschien aan het veranderen. Er wordt gebruik gemaakt van een service van het Centraal Boekhuis. Zij leveren het dan uit. Voor hen is het gewoon, alleen leveren ze nu niet meer alleen aan boekwinkels, maar ook aan particulieren. Ze hebben begrepen dat daar ook geld mee te verdienen is. Waarom zijn sommige boeken niet te bestellen (via de site) en andere wel? Of ze zijn nog niet verschenen, of ze zijn niet via bol.com te bestellen. Dan zijn ze op, dan kunnen ze besteld worden bij de uitgeverij. Sinds wanneer biedt uw site een bestelmogelijkheid aan? Sinds twee jaar. Waarom is er gekozen voor een link naar bol.com? Wij kunnen het zelf niet doen, omdat het te veel tijd en ruimte. En het Centraal Boekhuis had die service toen nog niet. Waarom juist bol en niet een andere online boekhandel? Bol is de grootste. Wordt er bijgehouden hoeveel mensen via uw site iets bij bol.com bestellen? En zo ja, hoeveel wordt er besteld? Is dit aantal naar tevredenheid? Nee, daar hebben we nog geen uitslag over. Is nog te kostbaar om het bij te houden. Tot nu is het nog bescheiden. Ongeveer twee procent, de tendentie stijgt. Hoeveel boeken worden via de andere (reguliere) kanalen verkocht? Gemiddeld 150.000 exemplaren per jaar, daarvan gaat dus twee procent via het internet. Wordt er nagedacht om over te stappen op een andere vorm? Wat zijn de redenen hiervoor? Ja, we stappen over op de service van het Centraal Boekhuis, omdat het CB al onze distributeur is. Informatie over scriptie. Kunt u ontwikkelingen noemen die (mogelijk) invloed hebben gehad op de ontwikkeling dat steeds meer uitgeverijen een online verkoopkanaal openen? Dat heeft te maken met dat de tendentie om dingen via de site te bestellen stijgt en stijgt (volume). Ten tweede kan je kosten besparen. Een grote keten bedingt nu bijvoorbeeld korting door te zeggen ‘wij nemen alleen zo veel exemplaren af als u zo veel korting geeft’. Dat vermijd je daardoor. Je hebt wel kosten, maar je kan ze anders bepalen. Dat is alleen zinvol dan als de klant niet meer geïnteresseerd is om naar de winkel te gaan om rond te kijken, maar als ze snel iets willen hebben en denken van ‘ik vind het heerlijk als ik een pakketje krijg’. Hierbij speelt de vraag: wat is het verleidelijke aan online winkelen, want het aantal stijgt ook bij kleding, cd’s e.d. Denkt u dat de markt voor boeken (fysiek en digitaal) toeneemt, afneemt of gelijk blijft? Voor e-books zal het zeker groeien. Ik heb een vraagteken wat de bellettrie aangaat. Ik heb nog niemand betrapt die Anna Karenina op een e-reader zat te lezen. Medische boeken, woordenboeken, reisboeken, dat zal zeker stijgen. Waar de uitvoering minder een aura schept. Een andere generatie zal daar misschien wel anders mee omgaan. Een aspect dat helemaal verloren gaat met de e-reader en e-books is de bibliotheek. Voor sommigen een opluchting, maar het is ook zonde. Een persoonlijke bibliotheek is een spiegel van je leven. Ook de identiteit van boeken gaat verloren als alles er hetzelfde uitziet. Keuzes worden anders.
119
Wat betreft het fysieke boek. Er is wel onderzoek, als we de dalen en pieken van de crisis eraf trekken, blijft het redelijk constant. Dit heeft te maken met het gezamenlijk inkoopbeleid van ketens: er worden niet minder boeken ingekocht, maar wel minder titels. Het aanbod in de winkel wordt smaller. Je ziet het bijvoorbeeld bij poëzie, dat wordt een steeds kleiner plankje. In hoeverre heeft dit meegespeeld bij de overweging een bestelmogelijkheid aan de site toe te voegen? Ja, ook de simpele kwestie van waar kan je kosten besparen. Misschien is het een additioneel publiek of is het een publiek wat op een andere manier inkoopt. Komt het er echt bij of gaan ze alleen niet meer naar de winkel. Opkomst van het internet: internet is natuurlijk noodzakelijk voor een webwinkel, maar hoe kijkt u aan tegen de andere mogelijkheden van het internet (surfen, mailen) met het oog op de ontwikkeling van steeds meer directe verkoopkanalen bij uitgeverijen? Ja, je kan vooraf stukjes plaatsen, meer informatie over auteur, achtergronden van het boek, vragen ter bespreking van de leesclub. Dat de consument gewend is aan 24 uur per dag, 7 dagen per week te kunnen winkelen: een webwinkel is dag en nacht open. Je ziet dat mensen vooral in de winter ’s avonds winkelen. Dat speelt zeker een rol. In hoeverre heeft de opkomst van het e-book invloed gehad op de beslissing wel of geen webwinkel te openen? In het begin minimaal. Misschien hebben we dat toen onderschat. Maar misschien is het nog erg vroeg, want de downloads van de romans van fictie is nog dermate klein omdat het ook nog niet duidelijk is welke e-reader het wordt. Uitgevers wachten nog tot één formaat duidelijk is (vergelijk de videosystemen vroeger). Een investering die je nu doet,kan verkeerd zijn. Straks, met nieuwe webwinkel hopen we er wel wat mee te doen. In ieder geval met de meest recente titels, hopelijk is er begin volgend jaar meer duidelijkheid. In 1999 is bol.com opgericht, tegenwoordig de grootste online boekwinkel. Na bol.com volgden andere online boekwinkels en openden offline boekwinkels een webwinkel: in hoeverre heeft deze ontwikkeling invloed gehad op uw uitgeverij (in de keuze een bestelmogelijkheid toe te voegen aan uw site)? Heeft geen rol gespeeld, had geen directe invloed. Als ik het me goed herinner, dachten we toen: iedere plek waar je onze boeken kan kopen is prima. Maar de boekhandel heeft nog een groot voordeel: zij bevelen individueel boeken aan. Bij bol en Amazon krijg je wel te zien ‘mensen die dit boek bestelden, bestelden ook…’, maar of dat echt werkt. Als je een cd van de Beatles bestelt, word je altijd ook verwezen naar bij de Rolling Stones. Welke gevolgen heeft het starten van een webwinkel/bestelmogelijkheid van uitgeverijen volgens u voor het boekbedrijf? Er zijn verschillende aspecten. Sommige boekhandelaren zijn er misschien niet blij mee. Maar er is nog niet bewezen dat klanten bij de boekhandel wegblijven omdat ze via internet kunnen bestellen. Het is nog te vroeg om dit nu te kunnen beoordelen. Er zijn vermoedens, maar het is nog een beetje raden. In hoeverre denkt u dat het starten van een webwinkel door een uitgeverij van invloed is op de functies van uitgeverij en boekwinkel?
120
Voor een klein deel neemt de uitgeverij het misschien over. Maar mensen die nog niet weten wat ze willen kopen, gaan naar een boekwinkel en niet naar een website. Als mensen op vakantie gaan en ze weten nog niet welk boek ze mee willen nemen, gaan ze naar een boekwinkel en niet naar www.watwiliklezenopvakantie.nl. Ze kunnen daar ook om raad vragen. In hoeverre komt de uitgeverij in het vaarwater van de boekhandel? Het is nog te marginaal. De boekhandel weet ook dat het een andere klandizie is, die ze toch niet binnenkrijgen. De webwinkel van uitgeverijen zijn eerder aanvullend dan een verdringingsonderneming. Of de boeken zo via meer kanalen worden verkocht is maar de vraag. Boeken worden wel op een andere manier verkocht. Belangrijk is te realiseren dat lezers nooit de uitgeverij in hun hoofd hebben als ze zoeken naar een boek. Ze weten niet of Gerbrand Bakker bij Cossee of bij De Arbeiderspers wordt uitgegeven. Is het volgens u mogelijk dat we teruggaan naar de tijd van vóór de 19e eeuw: dat uitgever en boekverkoper weer één worden? Dat hoop ik niet. Nee, ik denk het niet. Daarvoor is het aanbod te groot. De specialisatie is wel nodig, omdat het ook technisch veel knowhow vraagt. Iedere uitgever alleen voor zijn boeken is veel te duur (om eigen boekwinkels te hebben). Uitgeverij Feltrinelli in Milaan bijvoorbeeld: heeft veel boekwinkels opgekocht, maar ze moeten ook boeken van andere uitgevers aanbieden omdat de klanten anders niet tevreden zijn.
121
Bijlage 8 – Uitgeverij De Harmonie Vragenlijst via de mail beantwoord door mevrouw E. Louis In welk jaar is uw uitgeverij opgericht? 1972 Hoeveel medewerkers telt uw uitgeverij? 2 fulltime en 4 parttime medewerkers. Hoe omschrijft u zelf het fonds van de uitgeverij? Uitgeverij De Harmonie is een onafhankelijke uitgeverij die jaarlijks 40 tot 45 nieuwe titels publiceert. Deze uitgaven zijn te verdelen in de genres: proza, poëzie, kinderboeken, kunstboeken, strips, dvd’s en cd’s. De uitgeverij is in 1972 opgericht door uitgever Jaco Groot. In de loop der jaren is De Harmonie een aantal keer verhuisd, maar is sinds 14 februari 2008 gevestigd aan de Herengracht te Amsterdam. De uitgeverij geeft onder meer boeken uit van J.K. Rowling, Ian McEwan, Karel Eykman, Judith Herzberg, David Leavitt, Wim de Bie, Kamagurka, Gummbah en Peter van Straaten. Een overzicht is te vinden op www.deharmonie.nl. Hoeveel boeken geeft u gemiddeld uit per jaar? 40 à 45 titels per jaar Wat is uw functie binnen de uitgeverij? Hoofd marketing, publiciteit en rechten (licensing). Hoe lang werkt u al voor de uitgeverij? Sinds december 1997. Mag ik uw naam en de naam van de uitgeverij opnemen in de scriptie en mag ik deze antwoorden opnemen als bijlage bij de scriptie? Ja hoor. Wat is volgens u de functie van uw uitgeverij in het totale boekbedrijf? De uitgever is degene die titels bedenkt en auteurs begeleidt bij het creatieve proces, zodanig dat er een voor publicatie geschikt geheel ontstaat. Vervolgens neemt hij het financiële risico om de titel te exploiteren en zo goed mogelijk in de media en boekhandel te begeleiden. Wat is volgens u de functie van de boekwinkel in het totale boekbedrijf? De boekhandel maakt een overwogen keuze uit het nieuwe titelaanbod van verschillende uitgevers, en, zou zich in een ideale wereld, uitspreken voor een bepaalde voorkeur of specialiseren op een genre of in de breedte een zo evenwichtig mogelijk aanbod genereren. E.e.a. hangt natuurlijk af van de aard, locaties en ambities van de betreffende boekhandel. Vervolgens is het aan de boekverkoper om zijn (vaste) klanten zo goed mogelijk te informeren en te enthousiasmeren over bepaalde titels. Uw uitgeverij heeft geen webwinkel of bestelmogelijkheid op de site. Waarom heeft uw uitgeverij geen webwinkel of bestelformulier? De Harmonie heeft geen webwinkel, omdat wij de boekhandel niet willen passeren door deze vorm van directe verkoop.
122
Wordt er nagedacht om wel een webwinkel te openen of een bestelformulier op de site te plaatsen? Nee Zo ja, of zo nee, wat zijn de redenen hiervoor? Ik heb daar verder niet heel veel toelichting bij, het is gewoon onze bedrijfspolicy. Tot in de 19e eeuw was een uitgever vaak ook boekverkoper. In mijn scriptie heb ik onderzocht welke ontwikkelingen in de 19e eeuw mogelijk van invloed zijn geweest op de scheiding tussen uitgever en boekverkoper. Ik heb drie hoofdontwikkelingen benoemd: een groeiende markt, een veranderende handelssituatie en bewustwording van verschillende belangen (van boekverkoper en uitgever). Kunt u ontwikkelingen noemen die (mogelijk) invloed hebben gehad op de ontwikkeling dat steeds meer uitgeverijen een online verkoopkanaal openen? Manier om meer omzet te generen. De boekhandel ontvangt inmiddels gemiddeld een korting van 40 % op de verkoopprijs van een boek. Door directe verkoop blijft deze marge in de zak van uitgever. Ook een manier om titels die door de boekhandel niet of nauwelijks meer worden ingekocht een tweede leven te geven. Als het gaat om een POD titel, of een titel die niet via het Centraal Boekhuis is te bestellen, worden voorraadkosten vermeden en is de titel toch bestelbaar voor publiek. Denkt u dat de markt voor boeken (fysiek en digitaal) toeneemt, afneemt of gelijk blijft? Ik denk dat de markt vooral breder wordt, met meer ‘versies’ van boeken als audioboek, e-book, pocket of andere verschijningsvormen. In hoeverre heeft dit meegespeeld bij de overweging wel of geen webwinkel te starten? Bij ons heeft dat geen invloed gehad omdat wij geschikte partners hebben gevonden voor de aanvullende exploitatievormen van onze titels. In hoeverre denkt u dat het internet van invloed is op de ontwikkeling dat steeds meer uitgeverijen een online verkoopkanaal openen? Internet is natuurlijk noodzakelijk voor een webwinkel, maar ik doel voornamelijk op de mogelijkheden die het internet biedt: surfen, mailen, winkelen wanneer het de consument uitkomt. Al onze titels zijn bij een heel aantal internetboekhandels 24 uur per etmaal te bestellen. Alle leverbare titels zijn moeiteloos te bestellen via bol.com, Bruna.nl, AKO.nl en vele andere internetboekhandels. In hoeverre heeft de opkomst van het e-book invloed gehad op de beslissing wel of geen webwinkel te openen? Geen. De e-books die wij tot nu toe op de markt hebben gebracht, worden geëxploiteerd door het Eboekhuis, een onderdeel van Centraal Boekhuis. Zij verzorgen de omzetting naar e-bookbestanden, de beveiliging, de verkoop naar webshops van e-books en de facturering . In maart 1999 wordt bol.com opgericht: nu de grootste online boekwinkel, hoe is daarop gereageerd binnen uw uitgeverij? Direct enthousiast. We hebben bol.com onmiddellijk van alle benodigde beeld- en tekstmateriaal voorzien en hebben afspraken gemaakt rondom de kortingen, het aanbieden en gezamenlijke marketingacties.
123
Na bol.com volgden andere online boekwinkels en openden offline boekwinkels een webwinkel: in hoeverre heeft deze ontwikkeling invloed gehad op uw uitgeverij (in de keuze om wel of geen webwinkel te starten)? Het heeft er alleen maar toe bijgedragen dat wij ons niet geroepen voelen alsnog een eigen webwinkel te starten. Hoe wordt er op dit moment gewerkt met het Centraal Boekhuis? Alle leverbare titels worden door het Centraal Boekhuis beheerd in Centraal Depot. Zij verzorgen verder alle traffic rond voorraad, verkoop en de financiële afwikkeling naar de boekhandel. In hoeverre speelt de mogelijkheid die het CB biedt om bestellingen voor uitgeverijen af te handelen rol bij de overweging wel of geen webwinkel te starten? Wij hebben op de uitgeverij geen handvoorraad en vinden het niet zinvol om bestellingen direct af te handelen. Daar is het Centraal Boekhuis, overigens uniek in de wereld, voor in het leven geroepen. Bovendien zijn de kosten voor het zelf factureren hoog en loopt de uitgeverij ook nog het risico. Welke gevolgen heeft het starten van een webwinkel van uitgeverijen volgens u voor het boekbedrijf? Het lijkt mij dat door de boekhandel te passeren de uitgeverij op langere termijn haar eigen graf graaft. In hoeverre denkt u dat het starten van een webwinkel van invloed is op de functies van uitgeverij en boekwinkel? Zie hierboven. In hoeverre komt de uitgeverij in het vaarwater van de boekhandel? De uitgeverij zou hierdoor de rol van de boekhandel overbodig maken. Er zullen boekhandels moeten verdwijnen omdat zij geen bestaansrecht meer hebben. De rol van specialist die een heel aantal boekhandels heeft, zal verdwijnen, waardoor er een culturele verarming ontstaat. Hoe ziet u de rol van de uitgeverij in de toekomst? De uitgever van nu moet gaan nadenken over aanvullende vormen van exploitatie, een vernauwde en gerichte samenwerking met inkoopcombinaties en boekverkopers, met het oog op vernieuwende vormen van marketing zoals de rol van de (social) media. Hoe ziet u de rol van de boekwinkel in de toekomst? De boekhandel heeft met name baat bij een terugkeer naar de gespecialiseerde zaak, die hebben de meeste kans om te blijven bestaan. De geëngageerde boekverkoper die een goede vaste klantenkring kan opbouwen door haar specialisme, het organiseren van activiteiten en een gerichte plaatselijke marketing. Is het volgens u mogelijk dat we teruggaan naar de tijd van vóór de 19e eeuw: dat uitgever en boekverkoper weer één worden? Dat lijkt mij niet wenselijk en een verarming van de markt. De uitgever heeft er alle baat bij zijn producten direct aan te prijzen bij de klant, terwijl de boekverkoper zelf zijn keuze uit het aanbod maakt en zijn klanten daarin adviseert. In hoeverre hebben deze toekomstvisies/-overwegingen meegespeeld in de beslissing wel of geen webwinkel te beginnen? Die hebben, naast dat het onze bedrijfspolitiek is, zeker meegespeeld. Wij zullen uit principe geen webwinkel beginnen. Zie voor onze redenen de antwoorden hierboven.
124
Bijlage 9 – Uitgeverij Tournesol Vragenlijst via de mail beantwoord door de heer F. de Zanger Uitgeverij Tournesol is een kleine uitgeverij; onderneming in deeltijd. In welk jaar is uw uitgeverij opgericht? 1995 Hoeveel medewerkers telt uw uitgeverij? 2 Hoe omschrijft u zelf het fonds van de uitgeverij? (voorlopig) literair Hoeveel boeken geeft u gemiddeld uit per jaar? < 1 per jaar Wat is uw functie binnen de uitgeverij? Directeur, ook schrijver Hoe lang werkt u al voor de uitgeverij? Sinds 1995 Mag ik uw naam en de naam van de uitgeverij opnemen in de scriptie en mag ik de antwoorden toevoegen als bijlage? Ja. Wat is volgens u de functie van uw uitgeverij in het totale boekbedrijf? Uitgever en verkoper. Wat is volgens u de functie van de boekwinkel in het totale boekbedrijf? Zie onder. Uw uitgeverij heeft geen webwinkel of bestelmogelijkheid op de site, maar er wordt wel aangegeven dat bestellen mogelijk is via de mail, post, fax of telefoon. Klopt dit? Ja Waarom heeft uw uitgeverij geen webwinkel of bestelformulier? Komt nog; binnenkort kan de nieuwe uitgave van Tournesol, de novelle ‘DE RING’, via de webwinkel van Boekenbent.nl besteld worden. Dit wordt dan op de Tournesol-website vermeld en is waarschijnlijk een tussentijdse oplossing. Wordt er nagedacht om wel een webwinkel te openen of een bestelformulier op de site te plaatsen? Ja; Tournesol ziet duidelijk voordelen in verkoop van eigen boeken via internet. In de toekomst een eigen webwinkel, of aansluiting bij een andere webwinkel. Informatie over scriptie. Kunt u ontwikkelingen noemen die (mogelijk) invloed hebben gehad op de ontwikkeling dat steeds meer uitgeverijen een online verkoopkanaal openen? Omdat online verkopen zo makkelijk is geworden.
125
Denkt u dat de markt voor boeken (fysiek en digitaal) toeneemt, afneemt of gelijk blijft? Toename. In hoeverre heeft dit meegespeeld (of speelt dit mee) bij de overweging wel of geen webwinkel te starten? Gemak van verkoop via webwinkel, en e-books zijn goedkoper dan ‘hard copies’. Internet is natuurlijk noodzakelijk voor een webwinkel, maar hoe kijkt u aan tegen de andere mogelijkheden van het internet (surfen, mailen, winkelen wanneer het de consument uitkomt) met het oog op de ontwikkeling van steeds meer directe verkoopkanalen bij uitgeverijen? Zelfde ontwikkeling. In hoeverre heeft de opkomst van het e-book invloed gehad op de beslissing wel of geen webwinkel te openen? De komst van het e-book geeft een bijkomend voordeel; niet beslissend geweest. In maart 1999 wordt bol.com opgericht: nu de grootste online boekwinkel, hoe is daarop gereageerd binnen uw uitgeverij? Positief. Na bol.com volgden andere online boekwinkels en openden offline boekwinkels een webwinkel: in hoeverre heeft deze ontwikkeling invloed gehad op uw uitgeverij (in de keuze om wel of geen webwinkel te starten)? Van invloed geweest; je kunt niet achterblijven; gebruik maken van de ontwikkelingen. Werkt u met het Centraal Boekhuis en zo ja, op welke manier? Nee, te duur voor een kleine uitgeverij. Welke gevolgen heeft het starten van een webwinkel van uitgeverijen volgens u voor het boekbedrijf? Het gaat allemaal veranderen; de boekwinkel wordt gewoon één van de plaatsen waar je een boek kunt kopen. In hoeverre denkt u dat het starten van een webwinkel van invloed is op de functies van uitgeverij en boekwinkel? Uitgeverijen gaan ook verkopen; schrijvers gaan ook direct verkopen en boekwinkels blijven verkopen. In hoeverre komt de uitgeverij in het vaarwater van de boekhandel? Ingrijpend, maar ook schrijvers zelf. Hoe ziet u de rol van de uitgeverij in de toekomst? De rol van de klassieke uitgever wordt minder of verdwijnt. Hoe ziet u de rol van de boekwinkel in de toekomst? De boekwinkel blijft de plaats waar je fysieke boeken kunt bekijken en kopen. Is het volgens u mogelijk dat we teruggaan naar de tijd van vóór de 19e eeuw: dat uitgever en boekverkoper weer één worden? Ten dele, naast de boekwinkel die zal blijven bestaan. In hoeverre hebben deze toekomstvisies/-overwegingen meegespeeld in de beslissing wel of geen webwinkel te beginnen? Doorslaggevend.
126
Bijlage 10 – Uitgeverij van Gennep Vragenlijst via de mail beantwoord door de heer L. Groen In welk jaar is uw uitgeverij opgericht? 1968 Hoeveel medewerkers telt uw uitgeverij? 8 Hoe omschrijft u zelf het fonds van de uitgeverij? Zelfstandige, algemene uitgeverij van zowel fictie als non-fictie. Met accenten op Nederlandse, actuele non-fictie en vertaalde literatuur. Hoeveel boeken geeft u gemiddeld uit per jaar? 60 Wat is uw functie binnen de uitgeverij? Marketingcoördinator. Hoe lang werkt u al voor de uitgeverij? 6 jaar. Mag ik uw naam en de naam van de uitgeverij opnemen in de scriptie en de antwoorden toevoegen als bijlage? Wat is volgens u de functie van uw uitgeverij in het totale boekbedrijf? Niet beantwoord. Wat is volgens u de functie van de boekwinkel in het totale boekbedrijf? Niet beantwoord. Uw uitgeverij heeft geen webwinkel of bestelmogelijkheid op de site, klopt dat? Dat klopt. Waarom heeft uw uitgeverij geen webwinkel of bestelformulier? Dat behoort niet tot het doel van onze website, die is vooral informatief. Wordt er nagedacht om wel een webwinkel te openen of een bestelformulier op de site te plaatsen? Nee. Zo ja, of zo nee, wat zijn de redenen hiervoor? Wij zijn een uitgeverij, onze taak ligt bij het uitgeven. Onze boeken kunnen via de boekhandel worden gekocht. Zowel de fysieke als de online boekhandel. Doorlinken naar één specifieke site doen we overigens ook niet, omdat we dan één van onze afnemers voortrekken op anderen. Oplossing zou dan zijn naar elke online boekhandel doorlinken, maar dat is irreëel. Tot in de 19e eeuw was een uitgever vaak ook boekverkoper. In mijn scriptie heb ik onderzocht welke ontwikkelingen in de 19e eeuw mogelijk van invloed zijn geweest op de scheiding tussen uitgever en
127
boekverkoper. Ik heb drie hoofdontwikkelingen benoemd: een groeiende markt, een veranderende handelssituatie en bewustwording van verschillende belangen (van boekverkoper en uitgever). Kunt u ontwikkelingen noemen die (mogelijk) invloed hebben gehad op de ontwikkeling dat steeds meer uitgeverijen een online verkoopkanaal openen? Ik denk dat dit vooral te maken heeft met de inburgering van het internet. Het is voor consumenten steeds gewoner om zaken via internet te bestellen. Uitgeverijen spelen daarop in door hun product rechtstreeks aan de consument te verkopen. (Interessant om te weten zou zijn wat voor resultaat hieruit gehaald wordt.) Denkt u dat de markt voor boeken (fysiek en digitaal) toeneemt, afneemt of gelijk blijft? Cijfers wijzen uit dat die nog steeds toeneemt. In hoeverre heeft dit meegespeeld (of speelt dit mee) bij de overweging wel of geen webwinkel te starten? Niet. In hoeverre heeft de opkomst van het e-book invloed gehad op de beslissing wel of geen webwinkel te openen? Geen. In maart 1999 wordt bol.com opgericht: de eerste online boekwinkel, hoe is daarop gereageerd binnen uw uitgeverij? Bol.com is natuurlijk niet de eerste online boekwinkel, wel de grootste en belangrijkste online winkel in Nederland. Inmiddels meer een online warenhuis overigens, met een accent op boeken. Hoe daar in 1999 door onze uitgeverij op is gereageerd kan ik je niet zeggen. Wel dat bol.com inmiddels een belangrijke positie in het Nederlandse boekenlandschap heeft ingenomen en ervoor zorgt dat de consument ook via hun winkel onze boeken kan verkrijgen. Bijkomend voordeel is dat zij als internet boekhandel ons volledige fonds kunnen aanbieden. Na bol.com volgden andere online boekwinkels en openden offline boekwinkels een webwinkel: in hoeverre heeft deze ontwikkeling invloed gehad op uw uitgeverij (in de keuze om wel of geen webwinkel te starten)? In zoverre dat het voor ons niet nodig is om een eigen webwinkel te starten. Hoe wordt er op dit moment gewerkt met het Centraal Boekhuis? Niet beantwoord. In hoeverre speelt de mogelijkheid die het CB biedt om bestellingen voor uitgeverijen af te handelen een rol bij de overweging wel of geen webwinkel te starten? Geen. Welke gevolgen heeft het starten van een webwinkel van uitgeverijen volgens u voor het boekbedrijf? Niet beantwoord. In hoeverre denkt u dat het starten van een webwinkel van invloed is op de functies van uitgeverij en boekwinkel?
128
Op het functioneren van onze uitgeverij heeft dit geen invloed, buiten dat we extra afnemers hebben gekregen waardoor we de consument op nog meer momenten in aanraking kunnen laten komen met onze boeken. In hoeverre komt de uitgeverij in het vaarwater van de boekhandel? In zoverre dat een boek dat via de webwinkel van een uitgeverij wordt gekocht niet nog een keer ergens anders wordt gekocht. Hoe ziet u de rol van de uitgeverij in de toekomst? Niet beantwoord. Hoe ziet u de rol van de boekwinkel in de toekomst? Niet beantwoord. Is het volgens u mogelijk dat we teruggaan naar de tijd van vóór de 19e eeuw: dat uitgever en boekverkoper weer één worden? Dat lijkt me sterk. Een uitgever zal altijd op zo veel mogelijk plaatsen zijn boeken willen verkopen. Je beperken tot één loket, je eigen website, lijkt me geen vooruitgang. In hoeverre hebben deze toekomstvisies/-overwegingen meegespeeld in de beslissing wel of geen webwinkel te beginnen? Geen.
129
Bijlage 11 – NDC|VBK (1) Interview met mevrouw D. de Thouars Wat is uw functie binnen het concern? Ik doe het Young Talent Management Traineeship van NDC|VBK. Dat houdt eigenlijk in dat je de eerste twee jaar, misschien ook nog wel een leuke functie voor jou om op te solliciteren, elk half jaar een project doet en de laatste twee jaar zit je op een meer leidinggevende functie. Zeg maar een wat zwaardere functie. Ik ben nu bezig, ik werk nu bijna bij NDC|VBK een jaar, dit is mijn tweede project, in oktober houdt dat op. Even kijken, ik ben eigenlijk vanaf het begin af aan heel erg into de webwinkels geweest, ik ben webshopmanager geweest van Dagblad van het Noorden en de Leeuwarder Courant. Wat inhoudt dat ik daar en de webwinkels heb ontwikkeld en de afspraken met de leveranciers heb gemaakt et cetera. En stukjes, visie zeg maar waar we heen willen, productaanbod, communicatieuitingen, eigenlijk alles voor de webwinkel van LC en Dagblad van het Noorden, dat is echt voor die twee producten. Daarna ben ik bij Arjen Oudheusden gaan werken, voor m’n nieuwe project, het project ecommerce. En dat houdt in dat we dus vanuit de holding gestuurd, want ik werk voor de holding, faciliteren dat alle uitgeverijen in ieder geval hun eigen verkoopkanaal hebben, dus de webwinkels. Omdat er nu nog heel veel naar bol doorgelinkt wordt en dat is natuurlijk echt ontzettend zonde. Dus goed, dat is nu mijn functie. Dus ik heb een lijstje van, m’n laatste telling was vijftien webwinkels, waarbij het bij de helft ook breder gaat dan alleen een winkel. Dus bij de helft moet je denken aan een site en winkel geïntegreerd, terwijl er bij de andere helft alleen een winkel achter de bestaande site hangt. Dus, nou ja goed, daar ben ik dus nu druk mee bezig. En dat is dan voor alle uitgeverijen die binnen NDC|VBK vallen? Ja. Hoeveel zijn dat er eigenlijk? Nou ja, je hebt het verschil tussen uitgeverijen en imprint. Ik pak even m’n lijstje erbij. Ja, want ik keek op de site naar welke vormen van webwinkels de verschillende uitgeverijen hadden binnen het concern. Ja, we gaan allemaal inprikken op één webwinkel trouwens, maar wel met verschillende voorkantjes. Dus één achterkant, dat is je multishop zeg maar, en daaromheen komen allemaal schillen te hangen en die schillen die hebben hun eigen look and feel, hun eigen gezicht en hun eigen productassortiment. Je moet het eigenlijk voorstellen als etalage en de groothandel. Je kan je eigen etalage optuigen, met je eigen profiel et cetera, zelf ook bepalen welke producten je daarin zet, maar die haal je uiteindelijk wel bij de groothandel vandaan. Dus zo werkt het een beetje. Dus het is de insteek dat alle uitgeverijen hun eigen titels via het internet gaan verkopen? Ja. En sommige ook titels van andere. Maar er is, ik zal even het lijstje zoeken hoor. Daar zit wel daadwerkelijk een visie achter. Oke, we hebben: Ambo|Anthos, Dwarsligger, Van Dale NL, Van Dale BE, Boekenwereld waaraan de uitgeverijen Luitingh, Sijthoff, Mouria en Poema komen te hangen, Linkeroever (België), Kok, Ten Have, Ankh Hermes en dan zijn er nog een aantal waar een vraagtekentje achter staat, die krijgen ze wel maar die staan nog niet in mijn planning, dat zijn: Contact, Fontein|Tirion, Amstel en daar hangen dan
130
misschien nog een paar imprints onder, Kosmos. En dat zijn de uitgeverssites waar we mee te maken hebben. We hebben natuurlijk ook nog te maken met themasites, zoals bijvoorbeeld ‘Dromen en demonen’ van Luitingh, maar ook nog een x-aantal andere dingen wat je kan bedenken. Je hebt, dan komen we gelijk op de strategievisie. Kijk, bol.com is nu al zeven jaar bezig om boeken te verkopen, doet het goed, doet het bekend, maar die komen nu eindelijk eens een keer een beetje uit de kosten. Dus als je de illusie hebt dat je bol.com nu nog kunt inhalen, dan moet je daar heel veel geld in gaan smijten. Dus dat is uitgangspunt 1. Dat geld, dat gaan we niet doen. Bovendien heb je dan ook nog allemaal van die softe ideeën van ‘je moet de boekhandel niet voor het hoofd stoten et cetera’, dat speelt ook nog wel een beetje. Aan de andere kant, bol doet het ook, dus. Het is niet in plaats van, het is gewoon een parallel verkoopkanaal. Meerwaarde. Wat zou het voor een klant van meerwaarde zijn als wij een concurrent van bol openen? Niets. Vanwege de vaste boekenprijs zijn we allemaal even duur. Hoewel de hele wereld denkt dat bol goedkoper is, dat hebben ze heel slim gedaan. Maar wat hebben wij dan voor meerwaarde voor een klant dat ze bij ons moeten kopen? Nul. Dus dat is geen optie. Wat is dan wel een optie? Als je ons vergelijkt met Unilever, dan heb je NDC|VBK wat Unilever is, nou laten we er één noemen, Luitingh die Unox is en Dan Brown die de knakworst is. Maar waar Unilever Unox kan positioneren, werkt het bij uitgeverijen veel meer op de knakworst positioneren. Dus dan is het natuurlijk een beetje gek, want hoeveel bezoekers komen nou eenmaal op die uitgeverijsites? Dus daarom is het, lijkt het in eerste instantie een beetje gek waarom we allemaal webwinkels achter die uitgeverijen hangen. Het idee daarachter is, nou ja, a) een kanaal bieden voor mensen om toch het te kopen bij ons, maar wat eigenlijk het belangrijkste idee erachter is… (Gesprek onderbroken doordat collega Mark de Winter binnenkomt.) Oke, waar waren we. O ja, dus wat nou de strategie erachter is. De bedoeling is eigenlijk dat we dus een plek creëren bij de uitgever waar je kan afrekenen. Dat we om al die webwinkels platforms gaan hangen van auteurs, van boeken en van thema’s. Dus bijvoorbeeld ‘Inspirerend Leven’ is een heel duidelijke themasite en danbrown.nl is een heel duidelijke auteurssite. Daar moet je op gaan scoren: als je Dan Brown intypt is het de bedoeling dat je op danbrown.nl uitkomt, dus dan moet je heel hard aan de slag met internetmarketingachtige zaken. En dat mensen dus, als ze op danbrown.nl zitten direct daar het boek kunnen bestellen. Maar dan worden ze wel doorgelinkt naar de webwinkel. En dat is ook de reden waarom we de naam van de uitgever boven de webwinkel gaan zetten. Want als je bij een of andere vage www.koopjeboekhier.nl, dan denken mensen ‘oke, waar gaat m’n geld naartoe’. Dat is heel onbetrouwbaar, dus dan moet je al met het thuiswinkelwaarborg gaan werken, maar mensen kennen de naam niet, dus die klikken weg en dat is killing voor je conversie. Dus waarom de naam van de uitgever, waarom al die webwinkels achter de uitgeverijsites, dat is meer dat mensen een stukje vertrouwen hebben dat als ze vanuit danbrown.nl komen en ze komen op de webwinkel van Luitingh, dat ze dan zoiets hebben van ‘o, dit is de uitgever, dus dit is vertrouwd’. Wordt er altijd al vanaf holdingniveau invloed uitgeoefend op hoe de afzonderlijke uitgeverijen hun websites draaien? Nee. Eigenlijk zijn wij een heel platte organisatie. Het is niet echt hiërarchisch of zo, we zijn heel plat. Dus je hebt alle verschillende, losse, nou ja ‘werkmaatschappijen’ noem ik het maar even, dus de uitgevers die eronder hangen en de holding is echt een beetje, er wordt niet echt iets van bovenaf opgelegd. Heel
131
sporadisch gebeurt dat. En dat gaat wel steeds meer gebeuren, denk ik, dus dat het steeds meer als één bedrijf gaat handelen en minder als ieder zijn eigen dingetje doen. Dat uitgevers zelfs nog eens tegen elkaar gaan concurreren, terwijl je eigenlijk één bedrijf bent, nou dat gebeurt dus nu daadwerkelijk. Dus dit is ook wel een vrij unieke situatie, dat er echt vanuit de holding is gezegd van ‘jongens, jullie moeten eigenlijk een koopmogelijkheid…’ Maar dat kwam ook, dat werd ook weer gedreven vanuit de vraag vanuit de organisatie. Dus het is wel een wisselwerking ertussen. Wat bedoelt u daarmee precies: vanuit de vraag van de organisatie? Vanuit de vraag die vanuit de organisatie kwam. Dus vanuit de verschillende uitgevers was ook van ‘ja, zonde dat we nu naar bol linken, want dan raken we veertig procent kwijt en nog wat meer’. Oke, dus straks als alle webwinkels gerealiseerd zijn, dan hebben alle uitgeverijen één soort webwinkel. Want nu is dat nog niet zo toch? Nu linkt de een naar bol en de ander biedt al wel haar eigen titels aan. Ja, maar dat gaat dus straks allemaal op één multishopplatform van Magento. Met als gevolg dat je kan profiteren van je schaalvoordelen, dus dat je zorgt dat je een centrale klantenservice hebt, dat alles supersoepel gaat met de orders naar het CB, statussen, dat daar gewoon nooit meer, niks meer fout in gaat. Ja, want ik begreep dat het CB een speciale service heeft dat de uitgeverijen dit kunnen doen? Nou kijk, het CB heeft zeg maar twee contracten: of je hebt een uitgeverscontract, of je hebt een boekhandelscontract. Een boekhandelscontract is eigenlijk goedkoper en je kunt er meer mee, dus waarom niet. En die werken zeg maar via een bepaalde ‘one lijn’, waarmee je, zeg maar. Door die one lijn stelt het CB je in staat om gewoon eentjes door te schieten, dus een enkele order, en kan het CB die ook uitleveren, die individuele orders. Zij doen dat ook voor bol. En dan sluit je als uitgever en een uitgeverscontract af en een boekhandelscontract? Nee, je kan in principe dan gewoon, nou, dat is nog niet helemaal duidelijk. Maar in principe zou je dan gewoon via je boekhandelscontract kunnen gaan werken. Het is een beetje zonde om daar dubbel voor te betalen. Maar goed, dat is allemaal nog heel fris en nieuw en onontdekt en zo, dus dat is allemaal nog niet zo helder uitgekristalliseerd als het misschien lijkt, maar dat is in ieder geval wat ik er nu van heb begrepen. Dit gebeurt dus nog niet lang? Nee, dit is heel nieuw. Ik ben hier mee bezig geweest nu, van ‘goh’, eventueel willen we ook boeken van derden verkopen, van andere uitgeverijen. Bijvoorbeeld dat ‘Inspirerend Leven’, dat kan je gewoon niet maken om alleen boeken van je eigen uitgeverijen daarop neer te zetten, want dat schiet gewoon niet op. Mensen snappen dat ook niet. Die weten niet eens welke uitgeverij erachter hangt, dus die denken ‘als ik hier bij Inspirerend Leven zit, moet ik ook een boek van weet ik veel, een of andere spirituele auteur die wij niet in ons fonds hebben’. Ja, en die begrijpen dan niet waarom dat niet te vinden is. Ja. En voor de literaire uitgeverijen, wordt erover nagedacht om alle titels aan te bieden, ook van andere uitgeverijen? Een aantal uitgeverijen zijn dat aan het overwegen, maar dan moet er wel echt een… Gewoon je winkel maar vol plempen met alle titels dat schiet natuurlijk gewoon niet op. Dus er moet wel een visie en een
132
strategie achter zitten en waarom je dat dan zou willen. Maar het is wel gewoon een keuze van de uitgeverij. In principe, als je alle titels aanbiedt, ga je meer de kant van de boekhandel op. Van bol. Ja, ik zie die scheiding, ik ben vrij onconventioneel daarin, ik zie die scheiding niet zo goed. De boekhandels, daar snap ik de meerwaarde van, dat je daar binnen komt en lekker kan neuzen en advies krijgen. Maar ja, op internet kan je ook gewoon advies krijgen en kan je ook lekker neuzen dus ja. Ik zie niet in waarom wij dan veertig tot zeventig procent moeten afgeven aan de boekhandel hiervoor. Maar dat mag ik natuurlijk helemaal niet zeggen, dit. En tuurlijk, de boekhandel heeft wel toegevoegde waarde dat ze een specifieke locatie hebben, maar… Weet je, je geeft natuurlijk ook je klantprofielen weg, een niet onbelangrijk punt. De toekomst is databasemarketing. Dat jij precies weet: Margrietje, die houdt van literaire thrillers, zit op paardrijden en wordt volgende week achttien. Kijk, daar kan je direct marketing op toepassen, daar zit de toekomst. En door alles via bol of via de boekhandel te laten gaan, leren wij onze klanten moeilijk kennen. En daarom zijn platforms, zoals watleesjij.nu, superwaardevol vind ik. Als is het maar gewoon een beetje meer om onze klanten te leren kennen. Dat verwachten klanten. Weet je, de maatschappij is aan het veranderen. We gaan veel meer toe, daarom is co-creatie nu zo’n hot item aan het worden, of welke andere naam ze er ook aan geven, maar dat je gewoon de scheiding tussen bedrijven en consument vroeger is er gewoon veel minder. Dus daar moet je dan ook je bedrijfsstrategie op aanpassen en zelf dingen verkopen, zodat je ook klantprofielen kan krijgen. En niet alleen zelf dingen verkopen, maar ook van toegevoegde waarde zijn voor de klant, zoals watleesjij.nu, dat is de toekomst denk ik. Dus dat is ook een belangrijke drijfveer geweest om achter die webwinkels aan te gaan? Ja, eigen profielen, dat denk ik wel ja. Maar je denkt niet dat uitgeverijen daarmee in het vaarwater komen van de boekhandel? Maar wat is het vaarwater van de boekhandel? Weet je, ik vind dat een beetje: toen Ford met z’n eerste auto kwam, werd er toen gezegd ‘ja, maar dat is heel erg lullig voor de paard en wagen-fabrikant, dat kan je gewoon niet maken’? Weet je, waar hebben we het over? De wereld verandert en je moet meeveranderen, anders ga je ten onder. Dus de boekhandels moeten ook maar meeveranderen. En als ze dat niet doen, ja, kunnen ze ons het dan kwalijk nemen dat wij het wel doen? Nee, ik vind van niet. Daar denken zij ongetwijfeld heel anders over. En ik vind ook niet dat we tegen de boekhandels moeten zeggen ‘we hebben jullie niet meer nodig’, dat is niet waar. Want er zijn ook heel veel mensen die naar de boekhandel gaan en een boek kopen, dat is ook gewoon nog heel belangrijk. Maar laten we eerlijk zijn, veertig tot zeventig procent, is natuurlijk ook echt volstrekt belachelijk. In normale sectoren, of in andere sectoren is het twintig tot veertig procent en op de elektronica zelfs tien procent. Ja, en dat spaar je met een eigen webwinkel natuurlijk uit, want dan lever je het zelf en dan zit alleen het CB er nog tussen, hoe zit dat precies? Ja, die krijgen daar, het CB kan je gewoon zien als een fulfilment-partij, zo zie ik het. Dus degene die de orders binnen krijgen, de pakketjes inpakken. Oke, en dat wordt geregeld via dat boekhandelscontract dat ermee afgesloten wordt. Ja. Het CB doet eigenlijk, qua webwinkels, niks meer, maar ook niks minder want het is wel superbelangrijk natuurlijk, zij krijgen de order binnen, zij pakken het pakketje in, ze geven het aan TNT en ze vertellen tegen ons ‘jongens, het is uitgeleverd’. Dat is wat het CB op het gebied van webwinkels doet. Oke, en de betaling gebeurt in de webwinkel?
133
Ja, via ook een betalingspartner, want dat wil je zelf niet. Bepaalde dingen, over hoe we de webwinkel gaan inrichten, dat is wel de visie van NDC|VBK, maar er zitten ook wel heel veel dingen van m’n eigen mening bij. Dus niet alles wat ik zeg is ‘NDC|VBK vindt’. Even wat algemener. Hoe ziet u de rol van de uitgeverij? Nou, ik denk dat wij goede, mooie boeken moeten maken voor onze klanten. Dat we goed moeten weten wat onze klanten willen. En ik denk dat we eigenlijk vanuit een traditionele opvatting van boeken maken misschien wel naar een opvatting moeten gaan van verhalen vertellen, bijvoorbeeld fictie, want dat doen we. Maar hóe we dan die verhalen vertellen, of we dat doen via een boek, of doen via een site, of doen via een app, of met plaatjes, of met muziek, of met filmpjes, of what ever, of een e-book. Ik denk dat we die kant op moeten. Dat we uitgaan van de behoefte van de klant in plaats van ‘wij denken dat het goed is, succes ermee klant’, want dat is niet meer van deze tijd. En hoe ziet u dan de specifieke rol van de boekhandel? Ik denk dat de boekhandel zich veel meer op een soort van experience moet gaan richten. Wat je nu bijvoorbeeld ziet bij Paagman is dat volgens mij, in Den Haag, zij hebben ook een soort culinair gedeelte eraan gekoppeld. Je ziet dat in Amerika heel veel hè, boekhandels waar de Starbucks ook in zit, zodat het meer een soort fysieke social meeting-plaats wordt. Ik geloof dat dat echt de meerwaarde van de boekhandel kan zijn. En ik denk dat de boekhandel zelf ook moet gaan innoveren. Kijk, de boekhandel heeft veel kennis. Veel kennis van de klant, veel kennis van de producten, daar moeten ze wat mee gaan doen. Ik weet niet in hoeverre dat al gebeurt hoor, maar als ik een boekhandel was, dan zou ik daar wat mee gaan doen. En dan online of ook fysiek? Ja, nou ja, ik weet niet, daar heb ik me nog niet in verdiept zeg maar. Werken de uitgeverijen binnen het concern ook samen over dit soort dingen? Dat zouden ze meer mogen doen, naar mijn mening. Nou ja, we zitten natuurlijk binnen één holding, waardoor we kunnen gaan genieten van schaalvoordelen. En ik denk, die noodzaak van die schaalvoordelen, die roep wordt wel steeds sterker. Het zou mij niks verbazen als binnen nu en twee jaar de wereld er heel anders uitziet binnen het concern. Namelijk? Nou ja, dat we dus meer profiteren van de schaalvoordelen. En wat moet ik me daarbij voorstellen? Nou, dat er bijvoorbeeld afdelingen die je centraal zou kunnen trekken, financiële afhandeling, dat soort processen, dat je die niet tien mensen laat doen als ook drie mensen dat kunnen. Ik denk dat je gewoon, het gaat natuurlijk niet superlekker in uitgeverijland, dus ik denk dat je toch echt moet kijken hoe je je organisatie zo efficiënt mogelijk in kan richten. Heeft het e-book nog meegespeeld in de beslissing om de webwinkel op te zetten? Nou ja, e-book.nl is ook van ons, dat is misschien ook nog wel interessant om daarmee te praten. Ja, ik heb van Willemijn Lindhout inderdaad een naam gekregen. En alle e-books gaan via die site? Ja, die kunnen nog niet via het Magento-platform. Maar de bedoeling is wel om dat in de toekomst te gaan realiseren. Kijk, idealiter, mijn ideaalbeeld is dat je straks een boek hebt, waarvan je kan kiezen:
134
fysiek boek, e-book, luisterboek, app, wat voor een vorm dan ook. Dat je gewoon, ‘de nieuwste Dan Brown, hoe wil ik hem hebben’, één plek afrekenen en klaar. Ik denk dat dat de toekomst is. En dat je dat ook altijd en overal kan doen, via je telefoon, gewoon via je pc, via je i-Pad. Ik ben nog wel benieuwd naar de verschillende vormen. Als uitgeverijen alle titels willen aanbieden, dat moet daar een reden voor zijn, bijvoorbeeld een thema, toch? In principe wordt er via het platform gekozen: iedereen biedt zijn eigen titels aan… Ja, of wat relevant is. Dus als jij, ik weet niet precies wat de plannen van de uitgeverijen daarvoor zijn, maar ik kan me zo voorstellen, dat als jij Van Dale bent en je hebt dat boekje ‘Taal is zeg maar echt mijn ding’, dat past natuurlijk perfect bij het fonds. Ik zie niet in waarom je dat er niet bij zou kunnen aanbieden. Maar is dat mogelijk, hoe werkt dat dan precies? In principe kan elke uitgeverij het hele aanbod aanbieden. Oke, maar ook delen ervan dus? Nou, je moet het echt voor je zien. We hebben die multishop en daar hangen dus die voorkanten aan, en hier zit alles in. Dus wat je er uittrekt, je kan er alles uittrekken, je kan een gedeelte er uittrekken, net wat je wil. Als klant? Nee, als uitgever. Je hebt zeg maar de multishop, dus de gezamenlijke achterkant. Daar staan alle boeken in. Je hebt verschillende etalages voorhanden: etalages van Van Dale, van Luitingh… Dus Van Dale zegt ‘ik wil boek 1 t/m 20 hier hebben en de rest niet’. Maar hij kan ook zeggen ‘ik wil alles hier hebben’. Ah oke. En dan is het aan de visie en de strategie van de uitgeverij wat ze ermee doen. Informatie over scriptie. Kunt u ontwikkelingen noemen die (mogelijk) invloed hebben gehad op de ontwikkeling dat steeds meer uitgeverijen een online verkoopkanaal openen? Ja, klantprofielen. Nou ja, eigenlijk komt het gewoon allemaal neer op geld verdienen. Ja. Hoe kan je tegenwoordig geld verdienen? Door je klant echt aan te bieden wat je klant wil hebben, maar dan moet je wel weten wie je klant is. En dat weten we nu niet, omdat we alleen maar aan bol en boekhandels leveren. Zijn daar cijfers van eigenlijk, als een klant via de site wordt doorgelinkt naar bol? Het werkt via een (…)deal. Dat is zeg maar… (Mark de Winter:) Het voorbeeld van een propper werkt altijd heel goed: als propper sta je op straat en je geeft een kaartje aan iemand. Als hij dan naar de club gaat, levert hij het kaartje in bij de deur. Dan zien ze dat die ene propper dat kaartje heeft uitgedeeld en dus de klant heeft bezorgd en dus krijg hij iets extra’s. Dat is hoe het werkt. (DdT:) Dus er zit een soort systeem achter die noteert wie via welke manier bij de afrekenmodule van bol is gekomen en daarop wordt er ook afgerekend. Dus daar krijg je geld voor. Bij e-books.nl zijn ze daar nu ook heel druk mee bezig. Ja, bol moet ons gewoon betalen, voor de klanten die we hebben doorgestuurd. Maar dat levert lang niet zo veel op dan als we het zelf verkopen. En ook al zou het evenveel opleveren, dan heb je alsnog je profielen niet. En juist daar draait het om.
135
En hoe wordt er dan ingespeeld op die profielen? Ja, dat willen we wel gaan doen, maar op dit moment doen we nog helemaal niks. Dus dat is nog een leuke toekomstontwikkeling: databasemarketing. Maar aan welke vormen denkt u dan, je kan nu bijvoorbeeld een nieuwsbrief sturen, maar dan krijgt iedereen dezelfde nieuwsbrief. Ja, maar daar zijn wel ontwikkelingen in. We zijn nu aan het bekijken hoe we dat slimmer kunnen gaan doen. Dus bijvoorbeeld iedereen die een thriller heeft gekocht, een thriller-nieuwsbrief sturen. Dat is voor klanten ook veel prettiger. Als ik een thrillerfreak ben, dan wil ik geen fantasyboeken krijgen, dat heeft voor mij geen toegevoegde waarde. En crossselling, ‘mensen die dit kochten, kochten ook dat’. Heel belangrijk. En kan de uitgeverij dat bijvoorbeeld beter dan bol.com? Nou ja, bol kan dat ook heel goed. Kijk die database die bol inmiddels heeft opgebouwd is natuurlijk vele malen groter dan die wij hebben opgebouwd. Nou ja goed, we kunnen ons hele leven roepen ‘we komen bol toch nooit voorbij en wat een ellende’, maar als we daar nou gewoon eens een keer wat aan gaan doen. Denkt u dat de markt voor boeken (fysiek en digitaal) toeneemt, afneemt of gelijk blijft? Ik denk dat boeken, boeken gaan niet verdwijnen. Maar wat ik zeg, als ik kijk naar, laatst zat een jongetje voor me met een gameboy met twee schermpjes en waar die op alle twee de schermpjes iets aan het doen was. Ik snap daar echt geen hout van. Dus de consument verandert. En ik durf geen voorspellingen te doen over welke richting die veranderingen op gaan. Ik denk wel dat we heel bewust en adequaat moeten reageren op veranderingen. En niet dezelfde fouten maken als de muziekindustrie. ‘We moeten alles beschermen en help en kom niet aan onze content!’ Want dat schiet gewoon niet op. Ik denk dat we heel veel van de muziekindustrie kunnen leren. Vooral hoe het niet moet. Daar wordt nu natuurlijk op enorme schaal illegaal gedownload. Als de muziekindustrie gewoon zelf met een platform zoals (…) was gekomen, dan was het echt al een stuk minder erg geweest. Dan zat iedereen daar nu op en dan was het gewoon echt… Weet je, als je het gewoon makkelijk kan doen, en het kost je gewoon niet zo heel veel, dan gaan mensen niet illegaal downloaden. Je hebt altijd wel een groep die dat blijft doen, maar dan heb je liever gewoon iets van goede kwaliteit waar je weinig moeite voor hoeft te doen. Dus. Ik denk dat het met boeken precies hetzelfde is. Je kan e-books niet van de hele wereld aftimmeren. Je kan ze altijd, overal wel gratis vinden. Dat schiet gewoon niet op. Dat is bij voorbaat al een verloren strijd. Weet u hoe er binnen het concern gereageerd is op bol.com, toen het opkwam? ‘Shit, we hadden het toch moeten kopen.’ Ja, we hebben het kunnen kopen. Ja ik weet niet. (MdW:)Toen bleek dat het groot was, dat is toch iets waar de uitgevers dan niet op komen op zo’n moment. Dus je ziet dat ketenbescherming belangrijk is. Je meerwaarde als uitgeverij slinkt door de jaren en je moet er dus iets bij gaan doen. Of achteruit, of voorwaarts. En iedereen binnen de uitgeverijen heeft toch zoiets van ‘dat hadden we moeten kopen’, want iedereen weet het. (DdT:) Terwijl, als we het hadden gekocht, dan was het misschien lang niet zo’n succes geworden. Goed, maar er is wel besloten om de bestelmogelijkheid online via bol.com te doen, waarom?
136
Ja. Maar bol was de bekendste, de grootste. En bol zal wel het meeste betalen. Ik denk niet dat daar heel romantische overwegingen meespelen. Dat gaat dus inderdaad twee kanten op: aan de ene kant sluist de uitgeverij de klanten door naar bol en aan de andere kant betaalt bol omdat ze die klanten krijgen. Ja. Een vraag over de toekomst. In hoeverre denkt u dat het gaat veranderen, de verhouding tussen uitgeverij en boekwinkel? Ik denk dat dat heel erg. Het gaat sowieso veranderen, maar hoe? Ik denk dat dat heel erg afhangt van wie nou eens echt gaan innoveren en echt met de neus vooruit gaat staan, in plaats van achteruit te kijken en te denken van ‘o god, het gaat allemaal zo slecht en we hadden het goed’. Ik denk echt, wie dat als eerst doorheeft, die wordt de winnaar. Niet alleen voor boekhandels trouwens, dat geldt ook voor de kranten. Precies hetzelfde verhaal. Maar bij de kranten weten we in ieder geval nog wie onze abonnees zijn. Denkt u dat het mogelijk is dat de uitgever weer boekverkoper wordt? Ja, ik denk dat dat een heel reële voorspelling voor de toekomst is. En dan alleen online? Ja, weet ik niet. Ik denk dat er nog wel heel wat moet gebeuren binnen uitgevers om. Het is wel in essentie een heel andere strategie hè, of je retailer bent of uitgever. Dus dat vergt nogal wat. Je moet er mensen voor vrijmaken, mensen met expertise daarover aannemen. Of ze dat gaan doen, hoe ze dat gaan doen en of ze daar succesvol in zullen zijn? Ik hoop het. U hoop het omdat het daarmee vooruitgaat? Ja. Ik werk bij een uitgever, dus.
137
Bijlage 12 – NDC|VBK (2) Interview met de heer M. de Winter Wat is uw functie binnen het concern? Ik ben projectmanager van ‘Inspirerend Leven’, maar ik doe er eigenlijk ook dingen naast. Onder andere online marketing voor de uitgeverijen, ik help ook bij uitgeefconcepten en ondersteun bij het ecommerceplan, wat Dominique ook doet. Ik help ook om die processen verder te optimaliseren. Dus eigenlijk ben ik een soort consultant richting de uitgeverijen op het gebied van online marketing en nieuwe uitgeefconcepten, of, aanvullende uitgeefconcepten. Zo ben ik bijvoorbeeld van de week nog benaderd over een uitgeefconcept, een eigenlijk multimediaal uitgeefconcept. Aangezien uitgevers zelf daar moeite mee hebben om dat soort (wissel…) te maken, omdat, wat kost dat allemaal, waar begin je, hoe werkt dat… Dan kan ik daarin helpen, of in ieder geval mijn kennis daarin gebruiken om te zeggen wat ze zouden kunnen doen of wat ze moeten doen. Oke, en dat gaat dan om nieuwe… Nou ja, eigenlijk helemaal niet zo nieuw: iPhone-apps of gewoon dat er een website naast een titel komt. Heel simpele dingen. Dat vind ik eigenlijk helemaal niet zo heel nieuw, het is eigenlijk heel logisch dat je dat doet. Bijvoorbeeld het boek bij Kosmos van Debbie Ford, Het schaduw effect, daar moet eigenlijk een websiteje naast ontwikkeld worden. Mensen gaan toch als dat boek uitkomt, zoeken op het woordje ‘schaduweffect’ of Debbie Ford of iets dergelijks, als ze dat boek willen hebben. Nou die mensen, die wil je gewoon naar binnen trekken. En liever naar jou dan naar bol of naar de concurrent. En dat is een stukje meerwaarde dat wij moeten opzoeken als het gaat om retail. Dat is ook iets wat wij kunnen. Wij weten ook veel meer over het boek. De achtergrond weten we, hoe het boek is ontstaan, hoe de doelgroepen eruitzien. Dus wij zouden daar veel beter op in moeten kunnen spelen dan een reguliere boekhandel, even chargerend gezegd. Ja, die hebben natuurlijk ook nog veel meer titels waaraan ze aandacht moeten besteden. Ja, precies. Zij zullen dat meer op een routinematige manier doen, en dus ook efficiënt doen en wat meer met aantallen en zo, en met slimme inkopen en slimme verkopen. En wij moeten het echt van die inhoud en de kwaliteit zien te hebben. Nou, dat zijn wat dingetjes waar ik een beetje mee bezig ben. En je komt al heel snel op de discussie van de keuze hè, van die keuze die er is om voor de retail te gaan. Dat moet je wel duidelijk als een soort piketpaaltje in je strategie vermelden. Het is wel echt een keuze die je maakt. Want we zijn natuurlijk eigenlijk traditioneel een boekenbedrijf, waar al hier en daar wat mensen zitten die al wat verder richting de consument gaan, die al een stapje voorwaarts in de keten hebben gemaakt. Veen Magazines bijvoorbeeld, nou als je tijdschriften hebt, dan heb je eigenlijk sowieso direct contact met je lezers. Dus die zijn daar al iets verder mee. Maar het is voor heel veel uitgeverijen denk ik best wel een heel grote stap. En het komt er al vrij snel op neer van, het vergt nogal wat als je dat doet, het stelt voorwaarden aan je organisatie als je kiest voor een retailgerichte organisatie, of als je het erbij doet, of hoe je het dan ook opneemt in je structuur van je bedrijf: als apart bedrijf of als iedereen moet gewoon maar naast de boekhandelcommunicatie ook de particuliere communicatie doen of iets dergelijks. Dus dat stelt nogal wat eisen hoor, aan je organisatie en aan je visie en aan alle keuzes die je vanaf dat moment maakt. Plus dat je moet investeren in je infrastructuur etc. Maar voor ons is het dus
138
wel een duidelijke keuze geweest om het wel te doen. Dat betekent dat je er volledig voor moet gaan en dat je zo veel mogelijk probeert te doen, want er is natuurlijk geen geld voor een e-commerceorganisatie of een retailclub die met twintig man dat gaat doen. Dat zou natuurlijk heel mooi zijn, maar dat is eigenlijk het probleem… Wij pakken dat toch wat incrementeler aan. Stapje voor stapje kijken wat voor boeken effectief is… Weet u sinds wanneer die stap is genomen? Nou, die stap is eigenlijk al ingezet bij Veen Magazines bijvoorbeeld. Vrij vlug zijn ze daar begonnen met CRM (klantrelatiebeheer/relatiemarketing). Dus bijhouden de voorkeuren van de verschillende klanten die ze hebben en daar zijn ze ook databasemarketing op gaan doen. Dus dat is eigenlijk al een stapje richting e-commerce. Dus dat is eigenlijk ook een logische stap naar… Dus wat zij in eerste instantie al deden: een acceptgiro bij een tijdschrift van ‘hé, u leest het Filosofie Magazine, nou, het nieuwe boek van Maarten Meester krijgt u voor zoveel procent korting’ of ‘bestel het hier’. Dus die stap hebben zij al gezet. En vervolgens zijn er bij Kok, Ten Have een paar webshops gestart, Ankh Hermes heeft ook al heel lang een webshop. En de manier waarop dat vervolgens wordt aangepakt is nog wel heel erg verschillend. Ankh Hermes deed dat bijvoorbeeld, de bestellingen werden handmatig bijgehouden en ze hadden dan iemand die liep naar het eigen magazijn en het eigenlijk letterlijk inpakte met een postzegel erop. Terwijl dat bij Kok, Ten Have wat geautomatiseerder is opgepakt, met de automatische koppeling met het CB. En de webshops die we nu aan het ontwikkelen zijn, waar Inspirerend Leven er ook eentje van is, dat zijn toch redelijk geautomatiseerde webshops. Ja, dat loopt ook allemaal via het CB. Ja, via het CB. Het proces verloopt nog niet optimaal, maar daar zijn we nu wel druk mee bezig om dat zo goed en zo snel mogelijk gedicht te hebben. Wat bedoelt u? Nou, ook dat is wat ik zeg: je kiest er wel voor. Het vergt dus ook een stap voorwaarts aan je systeem. Je financiële systemen bijvoorbeeld in je organisatie. Als je kiest voor particuliere verkoop en je wilt dat handig aanpakken en je wilt daar beter in worden, dan moet je er ook voor zorgen dat je systemen daarop ingericht zijn en dat die processen goed werken, dat de foutmarge daarin minimaal wordt. Dus dat zijn ook wel dingen waar we nu heel erg op inzetten, dat er gewoon een minimale foutmarge in zit. Want, gevoelsmatig voel je dat ook wel aan, want als je gewoon een formuliertje op internet hebt en ik als medewerker van Ankh Hermes krijg dat binnen en je ziet dat het klant dat boek wil, dat je daar hebt liggen, dan stop je het in een enveloppe… Dan heb je gewoon heel weinig foutmarge. Dat spreek je gewoon af: wie beheert de mailbox, wie doet de postzegel erop. Maar als je het hebt over geautomatiseerde processen, dan heb je natuurlijk een heleboel systemen die naast elkaar lopen. Die moeten allemaal aan elkaar gekoppeld worden, overal moet goed in geadministreerd worden, van hoe dingen moeten worden omgezet, je wil daar met marketing ook wat mee doen, daarvoor moet je goede omzetcijfers hebben: welke boeken worden het meest verkocht en welke minder, welke klanten kopen veel. En dat zijn allemaal dingen die we nu willen inrichten, ook om een goede basis te kunnen leggen voor de ontwikkelingen in de toekomst. Want we willen in de toekomst veel meer klantgerichter gaan werken dan nu, veel meer met CRM-achtige systemen gaan werken om gewoon echt onze klanten goed te leren kennen. En dan hoeven we niet eens die informatie te gebruiken om heel glad te verkopen, maar misschien kunnen we daar wel heel veel andere leuke dingen mee doen. Het is dus wel een heel
139
belangrijke stap voor ons. We hebben de schaalgrootte om de stap te nemen. Als we kleiner waren geweest, dan had het waarschijnlijk niet gekund. Ja, doordat er meer uitgeverijen binnen het concern zitten… Ja, dan heb je gelukkig wat meer ruimte om het te doen. Aan de andere kant is het urgentie. Hier en daar zien we concurrenten stappen nemen die wij zelf nog niet hebben gezet. Ja, dan sta je voor de keuze: gaan we dat ook doen, gaan we iets vergelijkbaars doen of gaan we toch achterover leunen en kiezen we voor een defensieve strategie. Dat kan natuurlijk ook hè, dat je zegt van ‘oke, we gaan gewoon die rechtenwet dicht timmeren, we proberen zo veel mogelijk rechten van de auteur binnen te krijgen’ en het dan maar daarop gooien. Dat kan ook een keuze zijn. Dan heb je al die investeringen niet, heb je al dat gedoe niet. Wat is volgens u de functie van de boekwinkel in het totale boekbedrijf? Nou, dat is gewoon de belangrijkste functie. Ik zie het als een deel van de keten, de boekhandel, die op verschillende manieren – fysiek en elektronisch – plaatsvindt. Ik maak daar eigenlijk geen onderscheid tussen, tussen een bol of een Selexyz, dat is eigenlijk hetzelfde plat gezegd. Ze hebben natuurlijk wel wat, een behoorlijke… Voor de particulier is het natuurlijk heel belangrijk dat er toch een bepaalde vorm van herkenning is. En wat de retail heel goed doet, is dat zij heel erg met die merken bezig zijn. Als de Albert Heijn van de boeken. Voor een klant is dat heel belangrijk. Terwijl wij op dat punt heel erg merken van, wij hebben eigenlijk qua retailmerken heel weinig in te brengen. We hebben eigenlijk puur onze auteurs van wie we rechten hebben, dat zijn onze merken. Wij mogen met bepaalde merknamen, zoals Geert Mak, mogen wij dan even iets doen, onder bepaalde beperkingen. En dat is iets wat de functie van de retail heel goed doet, dat ze eigenlijk heel goede handel drijven en heel goed merken weten te bouwen. En daarin ook een bepaalde machtspositie weten te… Dat is voor retail het allerbelangrijkste: inkoopmacht. Zeker in supermarkten zie je dat natuurlijk, die hebben de Fast moving consumer goods en dat is ook iets wat misschien wel een ontwikkeling gaat worden binnen de boekhandel, en misschien al wel is. Wat zijn dat, fast moving consumer goods? Het is eigenlijk een term voor alle, een heel snelle doorlooptijd. Een heel agressieve handel is dat. En wat je daar ziet gebeuren is bijvoorbeeld dat als Coca Cola een nieuw product heeft, zo van ‘we hebben een of ander ijsje op de markt gebracht en we eisen van jou, als winkel, die schapruimte om ons ijsje in te plaatsen en anders halen wij de cola eruit, voor een week’. Ja, drama, voor de supermarkt. En dat is eigenlijk de macht van de producent. Maar zo’n retailketen kan daar een macht tegenover zetten, die kan zeggen ‘maar dan sta jij met jouw cola straks niet meer in al onze Appies’. Nou, en dat is weer een groot probleem voor Coca Cola. Dus wat dat betreft moet je een soort onderhandelingsmacht zien te realiseren. En dat is volgens mij ook echt wat je binnen de boekhandels hebt of meer gaat krijgen. Ik moet toegeven dat ik daar zelf niet heel erg dicht bovenop zit, ik ben meer bezig met de achterkant van de websites en met e-commerce, maar ik kan me heel goed voorstellen dat dit soort processen daar ook plaatsvinden. En dat is ook wel een reden waarom wij, waarom al die uitgeverijen samen zijn gegaan, om een machtsblok te kunnen vormen richting die retail. U zei net dat u geen onderscheid maakte tussen fysieke en online boekhandels. Denkt u dat er geen onderscheid is?
140
Nou, als ik het zie in de keten is er eigenlijk geen onderscheid. Als je daar wat dieper op inzoomt, dan zie je natuurlijk wel dat de fysieke boekhandel het wel heel moeilijk gaat krijgen en dat die ook gewoon moeten kijken naar uitbreidingen van hun mediaportfolio. Het gaat in dit geval heel erg om bereik hè, je moet er zijn als retailketen. Je moet zichtbaar zijn. En waar zijn de mensen, is dan de vraag. Lopen de mensen die boeken willen kopen nog door de winkelstraat of lopen die in de Efteling of lopen die op het vliegveld of waar dan ook? En daar moet je dan vervolgens zijn. En voor boeken is internet gewoon heel logisch, want je kan gewoon een boek door de brievenbus heen gooien. Je hebt het CB dat die processen goed kan faciliteren. Dus het is eigenlijk heel erg eenvoudig om dit proces zelf te beginnen. Hoe ziet u de functie van uw uitgeverij in het totale boekbedrijf? De uitgeverij is eigenlijk heel… Een bepaald soort defensieve rol zit er toch wel in de uitgeverij. Ze moet er toch voor zorgen dat de auteur zich bij de uitgeverij heel erg fijn voelt, zich betrokken voelt. Dat moet je niet onderschatten. Ik produceer zelf muziek bijvoorbeeld. Nou ja, mijn muziek wordt niet uitgebracht als mijn label niet zo op mij zou vitten, zo van ‘Mark, ik wil nou wel naar de drukker, ik wil het nou wel naar de pers’. Dus iemand die het faciliteert, iemand die het hele proces begeleidt en die je vervolgens helemaal helpt in het schrijven van het boek. Dat is echt onbetaalbaar en van heel grote waarde. En dat staat heel ver af, en dat kan ik me heel goed voorstellen, vervolgens van de mindset van het vermarkten van het boek. Dat zou eigenlijk niet zo moeten zijn, maar ik kan me heel goed voorstellen dat mensen die zo’n boek produceren… Het is een creatief proces waar die mensen mee bezig zijn. En het is misschien niet altijd het meest gunstige voor een creatief proces om daar direct al bepaalde omzetdoelstellingen, doelgroepen en ‘we moeten minimaal zoveel omzet eruit halen, want anders redden we het niet dit jaar’. Dus dat zijn eigenlijk allemaal wel van die dingen waar je eigenlijk in geholpen zou moeten worden. Een zwaar inhoudelijk en faciliterend deel ligt in de uitgeverij, plus een juridische tak die het allemaal goed borgt en die moeten gefaciliteerd worden door mensen die heel goed die markt kennen. Die gewoon kunnen zeggen van ‘nou, er zit wel wat in dit boek, maar dit parkeren we gewoon even, we kiezen eerst even voor de dingen die logischer zijn’. En dat we er ook wat opportunistischer in worden, dat lijkt me een heel logische stap. En je wil waarschijnlijk ook vragen naar de rol van de uitgeverij richting de retail. Nou, uiteindelijk heb je het ook over de meerwaarde van de uitgever, ook richting de toekomst. Ja, daar wil ik het straks nog over hebben, van ‘gaat het veranderen?’ Ja, ik denk wel dat het steeds kleiner wordt. De rol van de uitgever? Ja, de rol van de uitgever. Dat het een heel kleine… Het is van onschatbare waarde aan de ene kant. Maar ik ben bang dat het in sommige opzichten toch een makkelijk kopieerbaar kunstje is. Dit klinkt heel erg oneerbiedig hoor, wat ik nu zeg, maar in sommige gevallen kun je het gewoon zelf. Ik kan bij wijze van spreke gewoon zelf, als ik de mensen maar heb, een eigen uitgeverij beginnen. Ja, maar als iedereen dat doet, dan krijg je misschien dat de markt wordt overspoeld met boeken en dat de consument niet meer weet wat hij moet kiezen. Ja, dat is waar. Maar dan vraag ik me af, ik zoek heel erg naar de duurzaamheid van een uitgeverij, ook over twintig jaar. Kijk als ik morgen een eigen uitgeverij begin, ik koop een directeur weg bij Ambo|Anthos, ik koop de allerbeste marketeer bij Luitingh-Sijthoff op, en ik heb een voorstel, nou dan ik zelf toch ook een uitgeverij beginnen? Het hangt dus eigenlijk heel erg op mensen samen, dat is wat ik probeer te zeggen. Een paar individuele talenten die daar zitten bij de uitgeverijen. En wat je eigenlijk
141
zou willen is dat er toch binnen de organisatie iets zit, dat je denkt van ‘de manier waarop zij dat doen’ of ‘zij hebben zo’n bepaalde goodwill gecreëerd, nou ja, die uitgeverij…’ Ambo|Anthos doet dat wel de laatste tijd, die heeft binnen het auteurscircuit wel echt een naam opgebouwd, dat speelt natuurlijk ook wel een rol. Maar dat is heel erg aan de achterkant, heel erg aan de auteurskant. En ik zoek vooral een meerwaarde van die uitgeverij aan de voorkant. Wat maakt het uit dat het Ambo|Anthos is voor een klant, voor de lezer? Het had misschien wel net zo goed een andere uitgeverij kunnen zijn. En daar mis ik een beetje de meerwaarde van een uitgeverij, even los van de producten. Want er ontstaat een heel goed product, waarschijnlijk omdat het aan de achterkant allemaal zo goed, dus doordat de auteurs zich zo fijn voelen bij Ambo|Anthos. Weet u wat de redenen waren om de webwinkels te beginnen, om vanuit het concern de webwinkels te organiseren? Nou ja, er waren hier een daar al een aantal initiatieven met webwinkels. En nou ja, als je een heleboel uitgeverijen hebt die allemaal een vergelijkbare wens hebben en het eigenlijk allemaal willen automatiseren en er dient zich een techniek aan waarmee je dat ook nog eens goed kan doen, dan is het 1 + 1 = 2. Kijk, wat je in ieder geval niet wilt, is dat iedereen het eigen ei gaat uitvinden en dat je zometeen vijftien verschillende winkels hebt met een eigen beheer en iedereen doet het weer anders en die heeft zo’n koppeling nodig en die doet het op die manier… Ja, dan is het goed om daar een eenheid in aan te brengen. Ja, als het goed is, kun je dan ook efficiënter werken. Gevoelsmatig, ik heb het niet uitgerekend. Ja, dat klinkt logisch. En het idee is om de eigen titels aan te bieden toch, niet zoals bij een aantal uitgeverijen van WPG om alles aan te bieden? Ja. Alhoewel WPG ervoor heeft gekozen om niet alles zichtbaar te maken hè. Niet alle sites zijn daar hetzelfde, maar ik zag dat ze daar, als je er op zoekt, dan kan je in principe de hele CB-catalogus vinden. Maar wij laten eigenlijk de keus of uitgeverijen dat willen over aan de uitgeverijen zelf. Dus wil je dat, dan kan dat. Het is gewoon een kwestie van het aan- of uitzetten van een paar codes van het CB. Weet u wat de voorkeur is van de uitgeverijen? Mijn inschatting is dat de meeste, wat klassiekere, uitgeverijen zullen kiezen voor puur hun eigen assortiment. Als het bijvoorbeeld gaat om een Ambo|Anthos-webwinkel, dan zullen zij waarschijnlijk kiezen voor hun eigen titels. Ik vind het zelf wel leuk om daar wat agressiever en opportunistischer in te zijn. Maar dat is meer mijn eigen idee. Nou ja, er zit natuurlijk ook wel wat in om alleen de eigen titels aan te bieden. Die kan je goed neerzetten en je kan de informatie up-to-date houden en bij titels van anderen is dat lastiger. Ja, maar ja, wij beredeneren vaak van, stel je hebt de winkel van Ambo|Anthos en er is daar ook iemand die een literaire thriller wil hebben die net niet bij Ambo|Anthos wordt uitgegeven. Ja, als iemand houdt van literaire thrillers, waarom bied je dan niet ook die andere aan? Dan zou je in principe die omzet ook binnenhalen, heel plat gezegd. Maar ik kan me voorstellen dat als het een andere uitgeverij, bijvoorbeeld uit een ander concern, is, dat het lastiger is om goede informatie te hebben. Of komt alle informatie van het CB? Ja, in principe wel. En dat is niet altijd even volledige informatie, maar qua verkoop kun je daar wel mee uit de voeten. En de komende tijd wordt daar door heel veel partijen in geïnvesteerd, om die informatie nog te verrijken en beter te krijgen. Dus dan zal het alleen maar beter worden. En dan zul je nog meer,
142
dan zal je een verdubbeling van het aantal boeken op internet krijgen waarschijnlijk. En misschien dat dat allemaal uiteindelijk via het CB lopen, via dezelfde route. Er zijn toch ook andere bedrijven die dat kunnen doen, andere dan het CB bedoel ik. Ja. Het CB is natuurlijk een beetje duur. En tegenwoordig heb je, sinds de komst van al die webshops, zo ontzettend veel gigantische magazijnen in Nederland, meestal in het midden van het land. Je ziet ze overal, van die gigantische magazijnen die puur voor individuele producten aan particulieren worden opgezet. Nou ja, zet er ook een paar boeken bij, weet je wel. Ja, dan maakt het niet uit of je… Nee. Sterker nog, het is misschien wel juist beter. Dat het CB een leverancier wordt aan zo’n magazijn. Ik weet niet of het kan hoor, maar het lijkt mij heel logisch, want je wil namelijk op een gegeven moment de processen inrichten op een bepaalde leverancier. En nu hebben we eigenlijk alleen het CB, die hebben eigenlijk alleen boeken en misschien af en toe eens luisterboeken of dvd’s, maar dat is redelijk beperkt. Dus als jij een breder assortiment wil bieden, en heel veel webwinkels willen dat tegenwoordig, ook omdat je er meer mee kan, met al die producten. Dan is het logischer om met één distributiepartij te werken die dat allemaal aan kan. Dat je op een gegeven moment zegt van ja ‘Jantje bestelt een boek, bestelt een diascherm, een voetbalfluitje en een pim-pam-pet-spelletje’, dat dat allemaal in één doos kan bij wijze van spreken. En dat is ook een stukje efficiency eigenlijk. Je hebt het al heel snel, als je het hebt over distributeurs, over efficiency. Je bent vast wel eens bij het CB geweest, dat is allemaal een en al efficiency. De kosten zijn gigantisch als je dat niet efficiënt kan doen. Het is nu al redelijk prijzig bij het CB, kun je nagaan als het nog eens niet efficiënt zou werken daar. Dan zou het onbetaalbaar zijn. Dus ik ga ervan uit dat we op dat gebied ook wel wat meer concurrentie krijgen. Hoewel het CB wel zal proberen om daar toch hun positie in te handhaven, denk ik. Maar er zijn wel heel slimme partijen volgens mij, die dat ook kunnen. Ja, ik zit te denken of dat zal gebeuren, dat je naast boeken ook andere dingen aanbiedt in de webwinkel. Maar bol doet dat al natuurlijk. Ja precies. En je kan ook wel aan de achterkant inregelen dat je met meerdere leveranciers werkt, op zich is dat ook geen probleem. Maar voor de klant is het wel fijn dat hij alles in één doos krijgt. Ja, bijvoorbeeld. En je moet denken in termen van efficiency. Als je inderdaad vijf pakketjes moet maken, dat zal waarschijnlijk duurder zijn dan één pakketje. Ik kan me voorstellen dat er een paar slimme gasten zijn die daar helemaal mee bezig zijn, maar ik ben niet helemaal op de hoogte. Het gaat natuurlijk ontzettend hard met die webwinkel. Kunt u ontwikkelingen noemen die (mogelijk) invloed hebben gehad op de ontwikkeling dat steeds meer uitgeverijen een online verkoopkanaal openen? Ja. Enerzijds technische ontwikkelingen. Dat het gewoon kán, dat de technieken gewoon beschikbaar zijn om het te doen. De stekker in het CB bij wijze van spreken. Het is ook wel een stukje strategieontwikkeling: we willen meer weten van onze klant. We hadden ook gewoon kunnen zeggen, we pakken het (…)programma van bol en we verkopen onze boeken op die manier. Maar we kiezen toch duidelijk voor een strategie waarin we de mogelijkheid hebben om onze klanten te leren kennen. Dat is ook een belangrijke stap.
143
Een stukje urgentie zit er ook wel in. Het gaat toch ook weer niet al te best met, zeker non-fictie, fictie doet het wel goed, maar bij non-fictie zie je dat het terugneemt. Dus we moeten op een gegeven moment ook wel zeggen in onze strategie, we moeten het perspectief verbreden. En je ziet toch wel dat de manier waarop uitgeverijen zich opstellen, op een manier zoals je het altijd gedaan hebt, dan zit je op een gegeven moment toch een beetje klem. Dan kun je je eigenlijk niet verder ontwikkelen. Je mist eigenlijk gewoon het directe contact met je lezer. Dan voelt dat een beetje gehandicapt of zo. Een beetje blind voelt het. We maken boeken, de boekhandel wil ze hebben, we zien hoeveel er verkocht is, we krijgen netjes boeken terug. En eigenlijk meer dan dat… Ja, misschien dat je nog wat hoort van vrienden die boeken hebben gelezen, leesclubs hier en daar, wel eens een mailtje dat je krijgt, dat zou je volgens mij allemaal op een veel grootschaliger manier willen weten. Dat er veel meer druk op dat stuk, op accountability komt te zitten. Je wil veel meer cijfermatig inzicht in je, hoe doen we het nou eigenlijk? Je wil veel meer prestatie-indicatoren kunnen vaststellen. En hoe gaat dat dan? Hoe kan je dat zien? Wij kunnen de prestatie-indicatoren al redelijk goed, nou ja, wij kunnen al veel meer dan wat je normaal gesproken zou kunnen. Bijvoorbeeld dat je weet hoeveel exposure je hebt met je boek. Dus hoeveel is een bepaald boek bekeken, hoe vaak, hoe vaak is erop geklikt, hoe lang zijn ze op de pagina geweest, wat is de conversie op die pagina geweest, dus hoeveel mensen hebben ook echt dat boekje gekocht? Vervolgens kun je per boekje zien hoeveel er is verkocht, per klant kun je dat zien. Dat is eigenlijk al een heleboel informatie op klantniveau. Dat geeft je al zo veel meer macht eigenlijk. Plus dat je natuurlijk de adressen van die mensen hebt en op een gegeven moment databasemarketing zou kunnen doen, wat we ook al wel hier en daar doen. Dus het wordt zo veel interessanter, er gaat eigenlijk een hele wereld voor je open. En het wordt ook steeds belangrijker. En het is eigenlijk helemaal niet zo heel nieuw, want heel veel bedrijven doen het al op die manier. Het is voor ons uitgeverijen alleen wel een beetje nieuw. Maar voor heel veel retail-bedrijven is het de gewoonste zaak van de wereld. Je kan ook heel mooi bij die retail-bedrijven… Je hebt bijvoorbeeld de Albert Heijn, daar komen mensen binnen. Nou ja, in principe is een website precies hetzelfde. Je hebt een website en daar komen mensen binnen. En je kan heel makkelijk kopiëren. Bij ons is het eigenlijk wat anders, voor ons is het helemaal nieuw. Hiervoor had je sowieso geen mensen die binnenkwamen, dus wij moeten heel erg werken aan het bereik opbouwen: zorgen dat er mensen binnenkomen. En dat vergt wat investeringen. En ook een stukje duurzaamheid, zoeken naar meerwaarde voor de toekomst. Je moet daar ook aan werken. Zorgen dat mensen toch naar jou toe komen, dat mensen je winkel in blijven komen, waar die winkel ook is. Ja. Daar had ik het met Dominique ook over, dat er auteurssites zijn en themasites om de mensen te lokken. Dat er dus niet alleen maar een webwinkel aan de site wordt gehangen, maar… Nee, klopt. Je hebt zometeen een heel bos aan websites. We hebben er nu al een heleboel, maar je wil eigenlijk het hele spectrum in kaart kunnen brengen. Ik stel me altijd een soort dashboard voor, dat je precies kunt zien, want dat is nu ook: er zijn nu mensen in mijn winkel. Als je dat besef helder krijgt, dat je via een soort dashboard precies kan zien waar de mensen in de winkel zijn, dan zou je veel inzichtelijker te werk kunnen gaan. ‘O, daar zijn nu heel veel mensen’, het is moeilijk te vertalen naar fysiek, maar je kunt bijvoorbeeld als in één keer een voetbalwedstrijd in de Arena is afgelopen, die mensen lopen allemaal naar de bussen. Oke, dan lopen hier een heleboel mensen, die hebben dorst waarschijnlijk, die hebben honger, die willen misschien iets lezen in de trein, nou ja, daar moet je dus zijn.
144
Op zo’n manier zou je dus eigenlijk, ja dat is misschien (…) gedacht, op zo’n manier zou je te werk kunnen gaan. Dat je veel meer spitsvondiger te werk kunt gaan. Denkt u dat de markt voor boeken in de toekomst toeneemt, afneemt of gelijk blijft? Ik denk dat de behoefte aan verhalen zal blijven, zoals die nu is. Er zal denk ik wel een beetje ontlezing plaatsvinden, misschien, de kinderen van tegenwoordig, nou ja, die zullen toch sneller naar geanimeerde, je kunt ook zo mooi een verhaal vertellen via een video en via allerlei geanimeerde technieken dat het eigenlijk heel moeilijk wordt om tegen te concurreren. Dus er zal denk ik wel wat ontlezing plaatsvinden aan die kant, ik vind het moeilijk om in te schatten hoeveel dat zal zijn. Dat vind ik moeilijk om precies in te schatten, maar ik denk wel dat er behoefte aan blijft, maar dat inderdaad de manier waarop je leest, gaat veranderen. Dat je veel meer verschillende uitgeefvormen krijgt, dat de e-bookmarkt ook wel de fysieke markt zal gaan beïnvloeden, dat de vaste boekenprijs op een gegeven moment opgeheven gaat worden. Ja? Ja, ik denk dat dat door de invloed van de e-bookmarkt op een gegeven moment niet meer te handhaven valt. Nou ja, je kan het blijven doen hoor, maar ik denk dat uiteindelijk de druk te groot wordt. Ik vind het eigenlijk een beetje een rare, protectionistische, ouderwetse regel. En dan gaat het natuurlijk allemaal op z’n kop, dan wordt het allemaal veel agressiever nog. Dan wordt het belang van een goed machtsblok hebben alleen nog maar groter. Als je dat dan niet hebt, nou, dan is het klaar. Dan gaat het retail-spel pas echt beginnen. Dus daar moeten we ook voor waken, dat we daarop voorbereid zijn, zodra dat gebeurt. Ja, en met de e-books is dat natuurlijk ook. Een e-book is een digitaal bestand, dat bij de uitgever ligt, waarom zou daar nog iemand tussen moeten zitten die het verkoopt. Ja precies. En dat kopieer ik wel, of ik vertaal het wel. Of ik koop de Engelse versie wel, ik heb goede vertalers. Waarom zou ik nog een Nederlands boek kopen als ik gewoon zo’n goede vertaler heb die het gewoon heel goed vertaalt. Ja, het is een kwestie van copy-paste. Het kopiëren van muziek is al een stuk geavanceerder, daar moet je nog even een paar trucjes uithalen, maar tekst, dat is gewoon simpel. Dus je zou wat dat betreft misschien juist wel meer moeten werken aan andere vormen dan alleen maar tekst. Dus je zou op die manier dat wat voor kunnen zijn, door te denken van ‘we gaan ook nog andere, ons niet alleen maar richten op tekst’, zeker bij non-fictie, dat komt doordat daar de urgentie wat hoger is, dat kan ook in andere vormen. Kun je niet ook films gaan maken? Dat is weer eens wat anders en het is iets wat moeilijker te kopiëren is en waar je ook heel veel potentie nog in hebt. Dat zou een leuke ontwikkeling kunnen zijn. Zijn dit dingen die mee hebben gespeeld bij de beslissing webwinkels te koppelen aan de websites? Ja, dit zijn allemaal marktontwikkelingen en ja, daarin moet je gewoon mee. Je hebt geen keuze, je moet daar gewoon in mee en de klant dicteert. En het heeft geen zin om dat als uitgeverij te blijven beschermen of om dat in te perken. Dat kun je wel even volhouden, maar als je spreekt over duurzaamheid, dan houd je dat dus niet vol. Dus je moet echt zoeken naar dingen waarin je duurzaam kan zijn, dat is een heel belangrijk vraagstuk. In plaats van… Kijk, ik vind zelf National Geographic heel leuk en de Quest heb ik ook en dat vind ik fantastisch. Dat heeft voor mij ook een heel hoge gevoelswaarde en een hoge kwaliteitsstempel. Het is ook echt een merk, National Geographic. Daar kun
145
je heel mooie spin offs van maken (…). Dat zijn elementen waar je aan moet trekken, aan de ontwikkeling van dat soort merken. Dus daar ligt de urgentie ook wat hoger. Ja, dus het is de ontwikkeling van de markt. Dan kan je wel gaan stilstaan, maar je kan beter proberen om mee te gaan. Ja, en eigenlijk probeer je niet alleen mee te gaan, maar probeer je een paar stappen vooruit te denken. Ja, meegaan, dat hebben we ook heel vaak geprobeerd, in het krantenbedrijf, daar hebben we ook wel wat ervaring mee, met ontwikkelingen die aan die kant plaatsvinden en waar je eigenlijk ook in mee wil. Bijvoorbeeld Facebook doet het goed, ‘o wij moeten ook een soort Facebook gaan beginnen, wij moeten ook een soort Youtube gaan beginnen’. Er is geen toverboek waar in staat hoe je dat precies moet doen hoor. Als je kijkt naar alle innovatieve projecten, die komen eigenlijk nooit uit traditionele ondernemingen, dat soort concepten worden eigenlijk altijd bedacht door…nou ja, niet door traditionele bedrijven. Hoe is de houding tegenover bol.com? Ik begreep uit het gesprek met Dominique dat NDC|VBK het had kunnen kopen? Ja. Achteraf. Maar voor hetzelfde geld hadden we het gekocht en was het, juist omdat we het hadden gekocht, niks geworden. Het is gewoon een heel goede retail-partij, waar je heel veel aan hebt, denk ik. Ook als partner aan de ene kant. En het geeft ons heel veel inspiratie wat je allemaal zou kunnen doen. Ja? Daar wordt wel naar gekeken? Ja. Ik haal er heel veel inspiratie uit. Ik vind het leuk om te zien hoe ze dat doen. Ik vind het leuk dat ze ook heel veel met andere producten werken, ze zijn gewoon lekker met handel bezig. Ouderwetse handel en dat is niet alleen maar boeken. Daar zijn ze wel mee begonnen, maar die zien natuurlijk ook dat je daar geen zak mee kan, heel grof gezegd. Ja, dat is wel heel goed om daarmee bereik op te bouwen en de associatie is gewoon heel goed opgebouwd in de loop der jaren. Als je een boek wilt kopen via internet, nou dan is het wel logisch dat je daar terecht komt. Ja, mensen gaan er direct naar toe. Ja. Daar zou misschien wel wat verandering in kunnen komen, dat het in de toekomst de minder logische partij wordt om boeken te kopen, dat je het op een andere manier gaat doen. Ja, dat viel me in het vorige gesprek op, dat als je gaat zoeken op Dan Brown en je komt terecht op jullie danbrown.nl en je wordt dan doorgelinkt naar de webwinkel, dat is wel een slim concept. Ja, dat is waar je stappen moet gaan nemen hè. Dus eigenlijk de verbreding van uitgeefconcepten. Dus ook met Het schaduw effect, dat je daar ook een website naast hebt. En de rechten zelf gewoon hebben inderdaad en niet… Dus zorgen dat je zelf rechten hebt en minder rechten hoeft in te kopen of te onderhandelen. Of dat je zelf de auteur bent, weet je wel, dat lijkt me helemaal mooi. Natuurlijk moet je het doen met auteurs, maar je moet ook, zeker bij non-fictie, gaan kijken naar wat kunnen we zelf doen aan…hoe kunnen we zelf meer contentrechten hebben. Daar kun je, volgens mij, heel veel leuke dingen mee doen. Met concepten die je naar het buitenland kan… Dat is met de Quest ook, dat is gewoon een verzameling artikelen uit het buitenland, uit de Questen uit het buitenland, aangevuld met Nederlandse artikelen. Dat is heel efficiënt opgebouwd, het is een leuk tijdschrift. Dat werkt gewoon. Ja, maar zodra je auteurs hebt, heb je te maken met rechten en onderhandelingen. Ja, dat klopt, dat heb je eigenlijk altijd natuurlijk. Maar volgens mij heb je daar ook nog wel mogelijkheden in, dat bedoel ik eigenlijk te zeggen. Dat je ook kijkt naar wat je daarin nog kan optimaliseren. Bijvoorbeeld, ik vind het zo geinig, wat Elsevier doet, met al die wetenschappelijke
146
publicaties, dat is gewoon hun eigen content. Natuurlijk hebben ze daar afspraken over gemaakt met de auteurs, maar ze kunnen daar wel heel veel mee doen, dat is aan de ene kant door die afspraken, maar aan de andere kant omdat het gewoon hun eigen content is. Welke gevolgen heeft het starten van een webwinkel door uitgeverijen volgens u voor het boekbedrijf? Nou ja, we gaan dus concurreren met onze eigen boekhandel hè, maar dat is gewoon gezond. En hier en daar zal dat nog wel eens tot leuke onderonsjes leiden, maar ja, je komt hier gewoon niet onderuit en de boekhandel moet ook snappen dat wij verder zullen moeten. Denkt u dat de functies in elkaar over gaan lopen? Ja, dat lijkt me wel logisch. Het wordt allemaal door zowel de retail als door de uitgever nog een beetje beschermd. Maar het is de (…) dat je gewoon naar bol dus kan op een gegeven moment en dat je kan zeggen van ‘de royalty’s bij de uitgeverij bevallen me niet zo, jullie vangen wat meer marge, doe mij maar wat meer royalty’s’ en dat bol dan zegt ‘nou, dat is goed’. En dat voorstel hè, ik koop die redacteur bij Luitingh en nou ja… Het klinkt allemaal heel simpel en het is wel wat ingewikkelder, maar in theorie kan het hè. En dan moet je als uitgeverij een weerwoord hebben, dat je kan zeggen ‘dat is prima dat jullie dat doen, maar wij hebben zelf nog een heel belangrijke retail-keten met heel veel bereik’. Dat je toch een bepaalde machtspositie hebt. Is het volgens u mogelijk dat we teruggaan naar de tijd van vóór de 19e eeuw: dat uitgever en boekverkoper weer één worden? Nou, het zijn wel twee verschillende disciplines, dat moet ik wel onderstrepen: het zijn echt verschillende disciplines, maar ik denk wel dat het heel goed kan zijn om dat te verenigen die twee. Je hebt over de ene kant de markt en de productie, de marktkooplui zeg maar, die kunnen heel goed de boodschap vertalen aan de mensen die de producten maken die daar dus liggen. En of de marktkooplui dan horen bij degene die, bij het bedrijf die de producten maakt, of daar niet bij horen, ja, wat maakt dat voor de klant uiteindelijk uit? Dat is eigenlijk de belangrijkste vraag. Wat maakt het voor de klant uit dat de marktkoopman die daar staat, werkt bij het bedrijf dat… Ik denk dat het hem alleen maar geloofwaardiger maakt als hij daar werkt. Dat je dan misschien wel mensen hebt die denken ‘dan kan hij wel een beter prijsje voor me regelen’, het kopen bij de boer, dat concept. En als het goed is kun je, omdat wij de contacten met de auteur al hebben, omdat wij er zo veel van weten, zouden we dat ook beter moeten kunnen doen, kwalitatief beter hè. Dat is eigenlijk een heel klassieke theorie dit, de ketens die in elkaar gaan schuiven. Er zal altijd wel een bepaald soort frictie zijn, maar die heb je ook intern. Als een verkoper van ons gaat zitten met een redacteur, dan heb je daar ook een bepaald soort frictie tussen. Dat is gewoon een eeuwenoude frictie die je altijd al hebt. Dat is juist een heel gezonde frictie denk ik. De een staat voor borging van de kwaliteit en de ander voor borging van de financiële situatie, dat je het ook kan blijven doen.
147
