Tehatex versus Kua. Of, is elke vernieuwing ook een verbetering?

Tehatex versus Kua Of, is elke vernieuwing ook een verbetering?

Onderzoek naar wat docenten in de praktijk van het V.O. de beste vorm van kunstexamenvak vinden.

Onderzoek van Karin Kolenberg en Karin Borgman voor het Veenlanden College Mijdrecht/Vinkeveen

Inhoudsopgave.        

Inleiding Korte geschiedenis van de kunstvakken Het Slo advies en de beslissing van de Overheid 2014 De situatie op het Veenlanden, mogelijkheden, onmogelijkheden en kansen Enquête met resultaten Conclusie enquête resultaten Conclusie en advies voor de sectie en de schoolleiding Bijlagen: de enquêtes (tehatex en kua)

Inleiding Naar aanleiding van de wens een mogelijkheid te scheppen naast eindexamen tekenen voor mavo, havo en vwo leerlingen ook eindexamen 3D te kunnen doen werd ons vanuit de schoolleiding gevraagd onderzoek te doen naar de ontwikkelingen in de kunstvakken en te onderzoeken welke ontwikkelingen voor onze school geschikt/relevant zijn en met name te onderzoeken of vak Kunst Algemeen (KUA) een optie is voor onze school. Wij kregen daar ontwikkelingsuren voor. Wij zijn Karin Kolenberg en Karin Borgman docenten Beeldende Vorming en CKV op het Veenlanden College te Mijdrecht en hebben de voor en nadelen van TEHATEX ten opzichte van Kunst Algemeen onderzocht. Korte schets. Het Veenlanden College in Mijdrecht biedt al jaren een teken TEHATEX examen aan op alle niveaus, VMBO, HAVO en VWO. Eigenlijk tot grote tevredenheid van iedereen. Behalve dat de docenten handvaardigheid graag zouden zien dat er voor leerlingen ook een grotere mogelijkheid tot het doen van een examen in 3D zou zijn. En, behalve dat de schoolleiding onderwijsvernieuwing, en dit vinden wij terecht, belangrijk vindt. Daar kwam voor ons de vraag uit voort om te onderzoeken: Wat bevalt nu eigenlijk beter, in de praktijk van alle dag, TEHATEX oude stijl of het nieuwere KUA? Moeten we niet eens vernieuwen? Of verliezen we dan wat?

Korte historie kunstvakken in het voortgezet onderwijs Voor 1968 was tekenen het enige verplichte kunstvak op het rooster van middelbare scholen. Op een deel van de scholen werden daarnaast ook andere kunstvakken, zoals muziek, gegeven en werden concerten en toneelstukken bezocht. Alleen op de middelbare meisjesschool was het aandeel van de kunstvakken substantieel en werd er ook kunstgeschiedenis gedoceerd. Toen in 1968 de Wet op het voortgezet onderwijs in werking trad kregen tekenen, muziek en handvaardigheid een plaats als verplicht vak in alle vormen van voortgezet onderwijs. In de loop van de jaren zeventig werden er centrale examens ingevoerd in de vakken tekenen, handvaardigheid (handenarbeid en textiele werkvormen) en muziek. Eerst in mavo en havo, later ook in het vwo en het beroepsonderwijs. In 1993 werd de basisvorming ingevoerd: een pakket van vijftien verplichte vakken voor alle 12- tot 15-jarigen. Een school diende twee kunstvakken aan te bieden en kon daarbij kiezen uit muziek, drama, dans en een van de beeldende vakken (tekenen, handenarbeid, textiele werkvormen, audiovisuele vormgeving). Scholen konden in plaats van afzonderlijke beeldende vakken ook een geïntegreerd vak ‘beeldende vorming’ aanbieden. De basisvorming is in 2006 afgeschaft en vervangen door de Onderbouw-VO. Scholen hebben grote vrijheid de eerste jaren van het voortgezet onderwijs op hun eigen manier in te richten. Voor het leergebied ‘kunst en cultuur’ zijn vijf zeer globale kerndoelen geformuleerd. Uit de landelijke monitor cultuureducatie in het voortgezet onderwijs (Oomen en anderen, 2008) blijkt dat in de onderbouw 82% van de scholen tekenen aanbiedt, 75% handvaardigheid, 24% textiele werkvormen en 15% audiovisuele vorming. 65% van de scholen heeft een geïntegreerd vakgebied beeldende vorming. Verder biedt 79% van de scholen muziek aan in de onderbouw, 23% dans en 49% drama. Niet bekend is of de kunstdisciplines in de vorm van een regulier vak worden aangeboden of dat er sprake is van slechts enkele projecten. Vooral bij dans en drama komt die laatste vorm veel voor. In 1998/1999 werd in havo en vwo de tweede fase ingevoerd met in het gemeenschappelijke deel het nieuwe, voor alle leerlingen verplichte vak CKV1 (behalve voor gymnasiasten die KCV kregen). Het vak beoogt leerlingen ervaring te laten opdoen met verschillende vormen van kunst en cultuur. In 2003 kreeg het vmbo eveneens een verplicht vak CKV, dat in omvang kleiner is dan op havo en vwo, namelijk 40 studielasturen (slu) tegenover 120 slu op havo en 160 slu op het vwo. De vouchers die scholen en leerlingen kregen om de bezoeken aan culturele instellingen te helpen bekostigen, zijn later omgezet in een cultuurkaart voor alle leerjaren en het vak CKV1 heet nu CKV. Met de komst van een profielstructuur in de tweede fase is ook het vak CKV2,3 in het profiel Cultuur en Maatschappij ingevoerd. CKV2 is een algemeen cultuurhistorisch vak en CKV3 omvat een kunstdiscipline: beeldende vorming, dans, drama of muziek. Er is sprake geweest van de mogelijkheid om van CKV2,3 een verplicht profielvak te maken, maar dit is uiteindelijk niet gebeurd. In 2007 werd de vernieuwde tweede fase ingevoerd. Het kunstvak in het profiel Cultuur en Maatschappij werd een profielkeuzevak en de naam CKV2 werd veranderd in Kunst (Algemeen). CKV 3 heet nu Kunst (beeldende vorming), Kunst (muziek) et cetera. Scholen kunnen in plaats van deze ‘vernieuwde’ invulling van de kunstvakken ook nog het kunstvak

in de ‘oude stijl’ als examenvak aanbieden, dat wil zeggen de oude examenvakken tekenen, handvaardigheid, textiele werkvormen of muziek. De grote meerderheid van de havo/vwo scholen biedt voor de leerlingen, die het profiel Cultuur en Maatschappij kiezen, een kunstvak als eindexamenvak aan. Iets minder dan de helft doet dat in de vorm van een kunstvak oude stijl en iets meer dan de helft in de vorm van een kunstvak nieuwe stijl. In 2010 deed 28% van alle havoleerlingen examen in een kunstvak en van de vwo-leerlingen 25%.

Het Slo advies en de beslissing van de Overheid 2014 Huidige ontwikkelingen in de kunstvakken van het voortgezet onderwijs In het voorwoord van het rapport van de Verkenningscommissie Kunstvakken, geschreven in opdracht van de minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap staat: De commissie adviseert over de vraag hoe de kunstvakken als examenvakken in de bovenbouw havo en vwo in de toekomst op eenduidige wijze verankerd kunnen worden. Tevens geeft de commissie antwoord op de vragen zoals gesteld in haar opdracht en doet zij aanbevelingen om tot een duurzame positionering van de kunstvakken in het voortgezet onderwijs te komen. Hiertoe is de commissie afgelopen jaar in voortdurende dialoog geweest met docenten uit de verschillende kunstvakken havo en vwo bovenbouw, vakspecialisten, vertegenwoordigers van culturele instellingen en maatschappelijke organisaties en verschillende kunstvakdocentenopleidingen. De titel van dit eindadvies 'De Kunst van het Nieuwe' geeft aan dat de commissie voorstellen doet om te komen tot een nieuwe vorm voor alle kunstvakken als examenvak in de tweede fase. De ondertitel 'Vier disciplines, één doel' verwijst naar het streven van de commissie om met hetzelfde doel voor ogen het beste uit de bestaande kunstvakken te halen. De houdbaarheidsdatum van de huidige tweedeling binnen de kunstvakken, het naast elkaar bestaan van zowel kunstvakken oude stijl als nieuwe stijl, is verstreken. De nieuwe vorm, zoals beschreven in dit advies, zal voldoende ruimte bieden aan het specifieke karakter van de kunstvakken. Leerlingen kunnen bij de kunstvakken hun andere talenten aan bod laten komen. Ze kunnen (leren) dansen, spelen en musiceren, ze verzorgen zelf exposities van eigen werk en ze organiseren met elkaar concerten, dans- en toneelvoorstellingen. Tevens doet de commissie aanbevelingen betreffende het bijbehorend theoretisch deel, zoals dat geëxamineerd wordt in het centraal examen en het schoolexamen. Hierbij is gezocht naar zowel samenhang tussen theorie en praktijk als naar samenhang tussen de verschillende kunstvakken zonder overladenheid van het examenprogramma te creëren. Daarnaast wordt een link gelegd met de huidige opvattingen over kunst. Op dit moment bieden nagenoeg alle scholen voor havo en vwo een kunstvak aan als examenvak en kiest één op de vier leerlingen van havo of vwo voor een kunstvak als examenvak. De commissie denkt dat de nieuwe vorm, zoals beschreven in dit advies, scholen en docenten meer duidelijkheid geeft. Voor meer inhoud en informatie wat dit betreft: zie ‘De Kunst van het Nieuwe, vier disciplines, één doel’ maart 2012.

De beslissing van de Overheid 2014 Eind verleden jaar, vlak voor de zomervakantie, juli 2014 kregen wij via de nieuwsbrief van Vonkc, het bericht dat Staatssecretaris Sander Dekker heeft gereageerd op het advies van de verkenningscommissie uit juni 2012 aan OCW: ‘Alles blijft bij het oude: de examens ‘oude’ stijl en ‘nieuwe’ stijl blijven. Scholen mogen dus zelf blijven bepalen welke ‘stijl’ zij aanbieden aan hun leerlingen. De staatssecretaris zegt ook nog wat over de kunstvakopleidingen: er zijn knelpunten maar die moeten de opleidingen in samenspraak met betrokkenen zelf oplossen’. Vonkc kondigt aan het proces kritisch en met belangstelling te blijven volgen. Zo ook doen wij.

Vervolg ontwikkelingen November 2014 lezen wij in de nieuwsbrief van het LKCA dat kunstvakdocentenverenigingen en kunstvakdocentenopleidingen, verenigd in het Strategisch Beraad Kunstonderwijs, teleurgesteld zijn over het besluit van staatssecretaris Dekker om de kunstvakken ‘oude’ en ‘nieuwe’ stijl in stand te houden. Dit schrijven zij in een brief aan de Kamercommissie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. Wij vernemen van Vonkc meer over de inhoud van deze brief aan de tweede kamer over de kunstvakken bovenbouw VO: ‘Het Strategische Beraad vraagt de vaste kamercommissie met klem om de staatssecretaris ter deze te horen over zijn besluit, een besluit dat beslist niet door het onderwijsveld gedragen wordt. Daarnaast roept het Strategisch Beraad de staatssecretaris op om een vernieuwingscommissie in te stellen om voor de kunstvakken een nieuw examenprogramma havo en vwo te ontwikkelen op basis van de adviezen van de verkenningscommissie. de overheid moet de regie nemen waar dit nodig is en instellingen de ruimte geven waar dat kan, leerlingen verdienen een actueel en kwalitatief goed examenprogramma’. Het strategisch Beraad Kunstonderwijs spreekt verder haar teleurstelling uit: naast het feit dat de reactie van de Staatssecretaris ruim twee jaar op zich liet wachten is het Beraad teleurgesteld over het feit dat de tweedeling (oude en nieuw stijl) gehandhaafd blijft en dat hij de kern van het advies van de verkenningscommissie niet overneemt. Teven is er teleurstelling over de inhoudelijke argumentatie van de staatssecretaris: ‘ ‘Het feit dat er kritische reacties uit het veld kwamen op het advies van de verkenningscommissie betekent niet dat er onvoldoende draagvlak is voor dit advies. Het advies is destijds mede tot stand gekomen dankzij de inbreng van en in dialoog met ruim 300 vertegenwoordigers van de kunstvakken tweede fase VO in het land. De staatssecretaris stelt bijvoorbeeld dat ‘de ‘universiteiten ontevreden zouden zijn over het advies. Wat een aantal universiteiten betreft is dat in ieder geval onjuist, zo leerde navraag. Bovendien lijkt de argumentatie die daarvoor gegeven wordt eerder betrekking te hebben op werkgelegenheid’. Over de inhoud meldt Vonkc: ‘Naast draagvlak was een andere randvoorwaarde van de toenmalige minister dat het advies geen opeenstapeling van wensen kon zijn maar dat er verdedigbare keuzes gemaakt dienden te worden. De huidige tweedeling werd niet langer houdbaar geacht. De verkenningscommissie heeft zeer zeker aan deze eis voldaan. De staatssecretaris spreekt in zijn reactie veel waardering uit over het nuttige werk dat door de

verkenningscommissie is gedaan, er is veel kennis verzameld over de stand van zaken en ontwikkelingen waar het departement veel van heeft opgestoken. Ons lijkt dat juist de aanleiding om als departement concrete vervolgstappen te ondernemen’. En zij vervolgd het standpunt van de het Strategisch Beraad Kunstonderwijs: ‘het instant houden van de huidige situatie betekent immers geen enkele verbetering. Door de versplintering van de kunstvakken blijven leerlingen die een kunstvak hebben gevolgd niet over de eenduidige kennis te beschikken, blijven examenmakers meerdere examens ontwikkelen, iets dat om economische redenen onwenselijk is en blijken uitgevers nauwelijks nieuw lesmateriaal ontwikkelen doordat de markt klein blijft’. Voor zover wij weten heeft de vaste Kamercommissie de staatsecretaris nog niet gehoord over zijn besluit; er is althans nog geen reactie gekomen. Wij blijven het ook, vanuit ons onderzoek en hart voor onze vakken, kritisch en met belangstelling volgen.

De situatie op het Veenlanden mogelijkheden, onmogelijkheden en kansen.

Het Veenlanden College is een school voor mavo, havo, en vwo in de Ronde Venen met dependances in Vinkeveen en Mijdrecht. Betreft de kunstvakken krijgen de leerlingen in de onderbouw klas 1 t/m 3 beeldende vorming: tekenen/2D en handvaardigheid/3D, in Mijdrecht afwisselend een half jaar tekenen/2D en een half jaar handvaardigheid/3D; beide vakken een blokuur (2 x 45 minuten) per week. In Vinkeveen worden 2D en 3D wat meer geïntegreerd gegeven in het vak Beeldende Vorming in klas 1 t/m 3 het hele jaar een blokuur (2 x 45 minuten). Ook krijgen de leerlingen in klas 1 t/m 3 het hele jaar 1 uur (45 minuten) per week muziek en in klas 1 het hele jaar 1 uur per week drama. In de bovenbouw is er slechts de mogelijkheid eindexamen te doen in tekenen, zowel voor mavo, havo als vwo leerlingen in de vorm van het TEHATEX examen/tekenen ‘oude stijl’ Daarnaast is er het in 1999 in de bovenbouw ingevoerde vak CKV, in 3/4 mavo geïntegreerd in de keuzevakken tekenen, handvaardigheid en muziek (2 uur per week) en als losstaand vak CKV 1 uur per week in zowel havo 4 als 5, in vwo respectievelijk 2 uur in A4 en 1 uur in A5. Omdat er voor leerlingen handvaardigheid/3D geen mogelijkheid is op het Veenlanden College eindexamen te doen en daardoor het 3D werken met zicht op vermelding in het diploma voor mavoleerlingen na de 2e klas en havo- en vwo leerlingen na de 3e klas stopt, naast de invulling die er beperkt aan gegeven kan worden in het vak CKV (met name in de behandeling van de kunstdisciplines beeldende kunsten, architectuur en gebonden vormgeving/design/mode, naast de aandacht die er is voor de andere kunstdisciplines), is er het verzoek bij directie neergelegd ook mogelijkheid te scheppen voor het doen van eindexamen in het 3D werken; het TEHATEX eindexamen handvaardigheid ‘oude stijl’. Dit omdat er reeds tekenen ‘oude stijl’ op het Veenlanden aangeboden wordt, de betreffende docenten tekenen hier jarenlange ervaring in hebben, het waarderen en er elk jaar goede resultaten behaald worden. Op de vraag hoeveel leerlingen er na de 3e klas net zoals bij tekenen het zouden moeten kiezen werd aangegeven dat dit er minimaal zo’n 15 zouden moeten zijn. Na een aantal jaren navraag bij de leerlingen 2e klas mavo en 3e klas havo en vwo bleek dit aantal jaarlijks moeilijk te bereiken. Elk jaar zijn er wel een aantal leerlingen die voor het 3D werken gaan en hier passie voor hebben maar het aantal 15 per leerlaag is moeilijk haalbaar zodat eindexamen handvaardigheid ´oude stijl´, het eindexamen in het 3D werken, steeds niet van de grond komt. Frustrerend, voor de leerlingen die het vak graag in de bovenbouw zouden willen blijven doen maar ook voor de docenten die het vak 3D met passie geven en elk jaar met lede ogen toezien dat het juist voor de gemotiveerde leerlingen stopt. Echter, bij navraag onder leerlingen lijkt het dat de leerlingen niet onwelwillend zijn t.a.v. het kiezen van het 2D of 3D werken per opdracht en daarmee het aangeboden krijgen van opdrachten waarbij het mogelijk is per opdracht te kiezen voor het uitvoeren in de 2e of 3e dimensie. Een bewuste keuze voor een vorm die zowel 2 als 3 dimensionaal is, (bijv. reliëf) zou daarbinnen natuurlijk ook mogelijk zijn.

Dit zou ook mooi, consequent en logischerwijs aansluiten bij het theoretische gedeelte van het eindexamen TEHATEX ‘oude stijl´ de kunst en cultuurgeschiedenis en beschouwing van de Beeldende Kunsten. Naar aanleiding van de vraag om mogelijkheid te scheppen voor het 3D werken werd ons schooljaar 2013/2014 vanuit directie gevraagd tijd te besteden aan de ontwikkelingen in het vakgebied van de kunstvakken en wij kregen daar ontwikkelingsuren voor. Wij, Karin en Karin betreft het vak Beeldende Vorming en 2 collega´s betreft het vak CKV omdat ook daar allerlei ontwikkelingen in zijn en veranderingen op komst. Verleden jaar hebben wij op verzoek van de schoolleiding sectie breed het onderzoek van de SLO waaruit maart 2012 het advies van de verkenningscommissie kunstvakken is voortgekomen getiteld ´De Kunst van het Nieuwe: vier disciplines één doel´ bestudeerd met als achterliggende gedachte of dit voor onze school en onze vakken misschien ook de in te slagen weg zou moeten zijn. Wij hebben individueel voorzichtig onze visie hierop geprobeerd te formuleren. Na een gesprek met directie is besloten dit schooljaar daadwerkelijk ontwikkelingsuren te besteden aan onderzoek naar de in te slagen weg, zoals reeds hierboven beschreven. Onze directie formuleert onze opdracht als volgt: In de bijeenkomst van 8 juli jl zijn de volgende afspraken gemaakt: 1. In de bovenbouw blijft tekenen oude stijl als examenvak gehandhaafd. Of 2. De sectie gaat zich oriënteren op de mogelijke invoering van kunst algemeen als examenvak in de bovenbouw. Bij deze oriëntatie komen alle mogelijke aspecten aan de orde. Er is ontwikkeltijd beschikbaar. Deze tijd wordt o.a. besteed aan: -

bij andere scholen kijken en navragen wat zij doen, waarom ze dat doen en hoe ze dat doen en welke drijfveren ze hebben gehad om het zo te doen inspiratie opzoeken overleg met elkaar over wat de mogelijkheden zijn …… ……

De sectie rapporteert regelmatig aan de directie hoe het proces verloopt. Voor 1 mei 2015 is duidelijk waar de sectie voor kiest.

Enquête met resultaten We maakte een enquête en Vonkc was zo bereidwillig om ruimte te bieden op diverse docentenbijeenkomsten, waar we deze konden uitdelen. Zo konden wij het aan de professionals vragen, wat bevalt nou eigenlijk beter? In de respons zochten we vooral docenten die met alle twee ervaring hadden, die de vergelijking vanuit de praktijk maken konden! (Enquêtes bijgevoegd in de bijlagen)

Op de Kick-off VWO TEHATEX deelden we voor het eerst de vragenlijst uit. De respons was groot en de reacties hartelijk en gepassioneerd. Tehatex docenten willen over het algemeen Tehatex docenten blijven. Als voordeel wordt vooral de diepgang genoemd die je kan bereiken als er maar 1 discipline wordt gedoceerd. Men mist deze diepgang bij de KUA. Ook het Centraal Praktijk Examen en de nadruk op het praktijkwerk worden veel geroemd. Op de VMBO Kick-off bijeenkomst was de reactie vooral verbazing. KUA bestaat namelijk niet op VMBO niveau. Veel docenten hebben dan ook eigenlijk geen mening over dit probleem of hebben zich er niet over uitgelaten. De respons was heel klein. Wij constateren dat een doorlopende leerlijn voor leerlingen die van VMBO naar HAVO gaan, als je KUA geeft in de Havo, er dan niet meer is. Docenten van het VMBO geven niet aan dit een probleem te vinden, maar we hebben hen daar niet expliciet naar gevraagd. Zelf denken we wel dat het heel jammer is om deze aansluiting verloren te laten gaan. Op de KUA bijeenkomst zijn de meeste docenten zeer enthousiast over hun vak! Het is voor een docent een heerlijk, en vooral een rijk vak om te geven! Dat wat bij de VWO Tehatex docenten als nadeel wordt gezien, het gemis aan diepte door de breedte van het vak, vinden deze docenten juist het grote voordeel! Vier disciplines, veel afwisseling, een brede ontwikkeling. Wij citeren: ‘door de vele disciplines lekker breed’ ‘l.l. hebben baat bij de breedte v/h vak’ ‘verbreding kunstdisciplines theorie: samenhang’ en ‘koppelen theorie + praktijk’ ‘inspirerende elementen’ en ‘het brede perspectief/kader voor ll’n: samenhang, maar ook invloeden van kunststromingen op elkaar zien’ ‘voor ll’n wordt meer aangeboden (ll’n zijn niet alleen geïnteresseerd in tekenen)’ ‘Grote voordelen: leerlingen krijgen een breed inzicht in een groot deel van de kunstgeschiedenis van 4 disciplines, en leren overeenkomsten tussen periodes en disciplines te zien. Oude stijl biedt “slechts” een kijk in een klein stukje , 1 thema; en is erg gericht op beschouwing, bij KUA is beschouwing een begin’ (een lerarenopleider) ‘wegens de breedte: de belangrijkste ontwikkelingen over een grotere periode , i.p.v.veel informatie over een klein stukje. Ook de reflectie/interpretatie heeft een meerwaarde boven de nadruk op het beschouwende van Tehatex’ ‘Het is een boeiend vak voor de docent omdat je een breder cultuurhistorisch kader onderzoekt en onderwijst’ ‘alles wordt meer in een algemeen context geplaatst’

‘breed, je kunt zelf de inhoud accentueren (i.t.t. thematische). Onze ll’n kiezen uit Kunst Beeldend, Dans, Drama, Muziek, dus dit past goed bij KUA’ Wel is er bij de KUA docenten grote zorg over de werkdruk (voor de leerlingen maar ook voor docenten), omdat de stof zo uitgebreid is. Deze zorg is er overigens ook bij Tehatex docenten; over de hele linie maken docenten zich druk over de grote hoeveelheid theorie die veel tijd opeist waardoor de praktijklessen in de verdrukking komen. Opvallend is ook het verschil tussen de uren theorie en praktijk. Alle docenten geven aan dat een verdeling 1:2 eigenlijk ideaal is maar veel docenten KUA komen uit op een 50/50 verdeling, dit komt doordat de stof zo uitgebreid is: ‘praktijk komt duidelijk in de knel/ tijd/ “waarde”oordeel)’ ‘Tja… weinig tijd voor praktijk (beeldend, theatraal, muzikaal)’ ‘Er is geen duidelijke stofafbakening.’ en ‘niet alle docenten zijn even goed ingewerkt in alle beeldende musische disciplines’ en deze school heeft voorkeur KUA ‘vanwege ons leerplan (vrije school)’ (net zoals Montessori, haar vorige school) ‘KUA is alleen maar theoretisch (maar je kan het veel praktijk gerichter aanpakken natuurlijk)’ (een lerarenopleider) Op de vraag wat de nadelen zijn van KUA t.o.v. ‘oude stijl’ antwoorden degene die het vak geven of gegeven hebben: ‘de breedte, doordat l.l. alle begrippenapparaten moeten beheersen. Het is té theoretisch’ ’te zwaar theoretische component SE + CE’ en ‘praktijk alleen SE’ ‘teveel verschillende disciplines’ en ‘teveel inhoud van specialisaties die je dan in huis moet hebben’ ‘moet misschien meer moeite doen aan de praktijk te linken’ ‘Het eigen maken/thuis raken in 4 disciplines is erg lastig voor leerlingen maar vaak ook voor docenten’ en ‘Het vak is vrij ingewikkeld geconstrueerd (bepaalde periodes zijn uitgesloten, bepaalde gebieden, ook soms invalshoeken, accenten enz. kunnen verwarrend werken’ maar ‘kwestie van gewenning denk ik’ en ‘voordeel en nadeel tegelijk: het vak vergt een flinke dosis kunsthistorische kennis van de docent’ (een lerarenopleider) ‘Veel te breed van stof en te veel invalshoeken, te veel kunstdisciplines met specifiek vakjargon’ ‘te breed, gefragmenteerd, onvoorspelbare examens, zeer veel bijscholing en blijvende onzekerheid over andere disciplines, leerlingen willen liever de diepte in i.p.v. de breedte’ ‘vastlopen op de breedheid, moeilijk voor te bereiden op het examen. Lastige examenvragen/taligheid’ ‘Voor de niet cultuurscholen waar alleen beeldend (of alleen muziek) wordt aangeboden sluit het niet goed aan bij het curriculum. Leerlingen missen de basis. Het is breed en niet diep’ en ‘ik weet vanuit havo, vwo en vanuit Cito (examen maken), dat verdieping daar m.n. in het VWO wel goed mogelijk is’ (overwegen terug te gaan, ook met de reden dat het bij KUA een enorme hindernis is om er combinaties van verschillende kunstvakken te maken; ‘3D is al lastig doordat alleen tekenlokaal beschikbaar is’) ‘ … niet aansluiten bij de belevingswereld v/d leerling’ ‘verbreding leidt waarschijnlijk tot vervlakking’ ‘KUA is beperkter qua stof’

‘de andere disciplines zijn minder eigen’ (docent KUA: praktijk beeldend havo 4-5) ‘teveel diepgang voor het VO’ ‘KUA=teveel’ ‘Oppervlakkig, alleen theorie – leren – knallen - stampen’ en ‘te klein gebied heel diep’ t.o.v. ’tehatex veel breder’ ‘het is heel veel werk voor de docent en voor de ll.’ (docent met 10 jaar ervaring “nieuwe stijl”)’ Expliciet als nadelen van TEHATEX t.o.v. KUA geven de KUA docenten: T.a.v. tehatex: ‘mis soms het bredere plaatje’ en ‘Jeetje, ik was wel voor een combi voor ll’n, maar ook voor docenten. Switchen van school is nu veel lastiger’ ‘minder samenhang met andere vakken’ De voordelen lijken de nadelen en omgekeerd. In de respons zochten en zoeken we (voorgenomen toekomstig scholenbezoek) vooral docenten die met alle twee ervaring hebben, die de vergelijking vanuit de praktijk kunnen maken. Er zijn behoorlijk veel docenten met ervaring in allebei! Docenten die ervaring hebben met beide vormen van kunstonderwijs geven bijna allemaal aan de TEHATEX, de ‘oude stijl’ dus, het beste te vinden. Wij citeren eerst de KUA docenten met ervaring in beide en hun voorkeur uitspreken voor eindexamen TEHATEX: ‘TEHATEX is overzichtelijker en meer gelijkwaardige normering theorie + praktijk’ t.o.v. ‘KUA meer interdisciplinair: maakt het om te geven omvangrijk en tijdrovend’ ‘Stof beter in tijd te behandelen en sluit meer aan bij vakgebied praktijk’ Vervolgens de citaten van de bijeenkomst kickoff VWO TEHATEX met voorkeur voor eindexamen TEHATEX: praktijk en theorie apart’ ‘CPE’ ‘diepgang, gedegen kwaliteit, breed’ ‘diepgang en vakinhoudelijk’ ‘meer diepgang, gerichter’ ‘interessante onderwerpen waarin ik geschoold ben’ ‘bij tehatex: meer diepgang mogelijk’ ‘tehatex gaat diep op KG in’ en ‘Het bevalt me prima’ en ‘Omdat het over beeldende kunst gaat en dat spreekt mij aan’ en ‘als er andere disciplines bijkomen komen er meer verbanden maar het blijft het ook oppervlakkig’ ‘meer kunsthistorische en kunstbeschouwelijke verdieping’ en ‘bovendien heb je niet met alle kunstvakken evenveel affiniteit’ ‘diepgang en toepassen van eclectisch visualiseren en hybride denken biedt genoeg uitdaging om specialist te worden in beeld en tijd’ ‘praktijk en theorie gescheiden fijn’ ‘specialiseren in vak-praktijk’

‘voorkeur tehatex, omdat dit naar mijn idee er voor zorgt dat leerlingen gerichter kunnen kiezen en daarnaast meer diepgang’ ‘overzichtelijke lesstof’ ‘meer tijd, niet te breed’ ‘Het CPE’ en ‘je praktisch werk maakt een substantieel deel uit van je examen (aldus een leerling)’ ‘Het CPE geeft ll’n de gelegenheid om echt te laten zien wat ze kunnen; door het gecommitteerde systeem is het goed beoordeelbaar (intersubjectiviteit) – de KG is zeer interessant en echt VWO’ ‘Tehatex, dit biedt een CPE; en verhoudingsgewijs meer gelegenheid om te verdiepen. Kunst Beeldend/Algemeen is zó breed dat het niet meer de diepte in kan gaan’ ‘Tehatex. Verdiepend. KUA wordt voor deel door CKV bediend’ Ook zijn er een aantal scholen die overwegen weer terug te gaan naar de ‘oude stijl’ TEHATEX examens. Dit komt omdat de examenresultaten erg achter bleven, werd ons op de bijeenkomst verteld Wij citeren: ‘de leerlingen kunnen de hoeveelheid stof,die bij KUA gegeven wordt eenvoudig weg niet verwerken ‘ T.a.v. voordeel Tehatex: ‘verdieping beeldend: geen “last” van andere disciplines waar de leerling in principe niet voor wil kiezen’ en ‘Muziek als examenvak redeneert ook zo’ en ‘Wij hebben het “nieuwe” examen weer verruild voor wederom ’t “oude” tehatex’ en t.a.v. een mogelijk nadeel Tehatex: ‘ het algeheel cultureel verband (maar dat is niet realiseerbaar in de gegeven uren)’ Tenslotte; t.a.v. het 2D- en 3D werken in het eindexamenprogramma. Op de vraag: Hoe combineer jij 2D en 3D in het praktijkgedeelte van het examen? Heb je daar ideeën over? kwamen de volgende interessante citaten: Citaten van de KUA-docenten: ‘blijven gescheiden, thematisch zijn links denkbaar’ ‘praktijk staat los v/h theoretische deel en behandelt veelal maatschappelijke thema’s’ ‘Aanbod: één opdracht 2D, daarna 3D, themakeuze 2D of 3D, leerling bepaalt’ ‘Wisselend. Bijvoorbeeld: eerst 2 periodes groot modeproject van afvalmaterialen. Daarna schilderopdracht. Heel divers proberen aan te bieden binnen de mogelijkheden van de faciliteiten’ ‘geven in 4e opdracht met 3D, 5e lln laten kiezen’ ‘open opdrachten, ll’n laten werken vanuit concept en niet vanuit discipline’ ‘Niet. Die combinatie hoeft echter niet: veel KUA-docenten geven louter theorie, veel praktijkdocenten willen of durven geen KUA te geven’ (lerarenopleider) ‘We werken met modules 1. Ecco Homo 2. Helden en Heiligen 3. Verbeelding v/d Ruimte 4. Industriële vormgeving/of Mode 5. Kleur 6. fotografie 7. Mens en Machine. Ll doen per periode een module en maken hierbij een 2D en 3D werkstuk’ ‘vrije keuze opdrachten of 1 semester 2D, 1 semester 3D’ ‘per leerjaar één module 3D en ook wel per semester één opdracht 3d mogelijk vanwege techniek lokaal’ ‘1/2= 2D 1/2=3D’ (docent KUA: eindexamen praktijk beeldend havo 4-5)

Citaten van de TEHATEX VWO docenten : ‘mag ook 3D’ ‘raadpleeg SLO’ ‘Je moet weten wat het CPE toestaat onduidelijk nu’ ‘CPE is vrij, mag dan alle 3 dus 2D/3D splitsing is er niet meer’ en ‘Je mag combineren in CPE en in de lessen; gewoon de ruimte geven’ ‘Als jullie directie niet naar een situatie wil van 2D en 3D zou een deel van het 2D programma ook 3D uitgevoerd kunnen worden. Het eindexamen tekenen (CPE) sluit het maken van 3D werk niet uit’ ‘BK=te+hv geperiodiseerd in de 4e,5e/6e kiezen: te of ha. Zo leren ze in éxamenperiode’2/3 dim werken!’ ‘ll’n laten beslissen begin V 6 of zij Te / Ha eindexamen gaan doen’ ‘Voor praktijk leerlingen laten kiezen, zou handig zijn wanneer 1 docent beide kan begeleiden in 1 groot vaklokaal’ ‘Volgens mij kan je het integreren, minder vanuit het vak benaderen, meer vanuit de probleemstelling. De leerling kiest de vorm’ ‘Ik laat wel 3D toe in het Schoolexamen, bij uitzondering ook in CPE’ en ‘is natuurlijk discutabel, hopen dat de 2e corrector inziet dat we niet meer geheel vast kunnen houden aan 2D alleen binnen de huidige ontwikkelingen in de kunst’

Conclusie enquête resultaten De enquête laat een lichte voorkeur zien voor de oude examens. Maar de HAVO TEHATEX docenten zijn niet geënquêteerd. Vonkc is zo behulpzaam om die docenten als nog de vragenlijsten op te sturen. Wij zullen dit alsnog verwerken in ons onderzoek. Ook willen we nog scholen bezoeken en praktijkwerk bekijken. Bij ons ligt het uitgangspunt van onze lessen sterk op de praktijk, dit willen we niet kwijt. Verslag scholenbezoek volgt.

Conclusie en advies voor de sectie en de schoolleiding

Mede door de gesprekken met collega's van andere scholen denken we dat het voor alsnog niet zinvol is om van een TEHATEX examen naar een KUA examen te switchen. Argumenten hiervoor zijn vooral de werkdruk voor leerlingen, het verlies van praktijkuren en het verlies van het CPE. Ook het doorbreken van goede overstapmogelijkheden en doorlopende leerlijnen van VMBO naar HAVO en VWO vinden wij een belangrijk tegenargument. De mening van de sectie Beeldende Vorming is hierin natuurlijk leidend, en zal te zijner tijd worden toegevoegd aan dit rapport. Interessant is onze ontdekking dat 3D uitvoering van de CPE’s wettelijk toegestaan zijn op zowel VMBO, als VWO niveau, in ieder geval wordt het door veel ondervraagde scholen zo opgevat en toegepast. Dat schept wat ons betreft ruimte voor 3D in het eindexamen. Omdat de HAVO een schoolexamen heeft, geen apart CPE lijken ons de mogelijkheden om ook 3D werken in het schoolexamen praktijk werk toe te staan (of mogelijk te maken) geen probleem. Praktische oplossingen moeten vooral gezocht worden in een soort werkplaatsen/ateliers vorm van lesgeven betreft het praktijkgedeelte, waarbij de leerling de werkplaats kiest voor het werkstuk dat hij/zij maken wil. Waardoor praktische onmogelijkheden 2D en 3D-lokalen verholpen kunnen worden. Dit willen wij de komende tijd, naast het bezoek aan scholen, verder uitwerken. Hiervoor is uiteraard ook overleg met sectiegenoten en schoolleiding noodzakelijk, maar dit schrijven (onderzoek enquêtes en conclusies), is ook een advies.

Karin Kolenberg en Karin Borgman maart 2015 Literatuurlijst: Wevers, Drs. A.P.M., en andere leden Verkenningscommissie Kunstvakken (2012) De Kunst van het Nieuwe; vier disciplines, één doel. Opdracht ministerie van OCW. Enschede SLO VONKC nieuwsbrief juli 2014. Almelo LKCA, nieuwsbrief november 2014. Utrecht VONKC, nieuwsbrief november 2014. Almelo