Technisch Handboek Gered Gereedschap
Samenstelling: Karin Spong Amsterdam, mei 2009
Voorwoord Gereedschap reviseren behoort tot de essentie van het werk van Gered Gereedschap. Met behulp van dit Technisch Handboek wil de landelijke stichting de huidige maar vooral ook nieuwe vrijwilligers een praktische handreiking geven voor het opknappen van basisgereedschappen. De gereedschappen in dit handboek worden niet in alfabetische volgorde behandeld maar zijn gegroepeerd naar soort. In de inleiding bij elke gereedschapsgroep wordt ingegaan op de algemene handelingen die nodig zijn om gereedschap op te knappen. Daarna komen de eventuele speciefieke eisen bij iedere individueel gereedschap aan bod. We hopen dat met dit handboek de basis wordt gelegd voor vele nieuwe transporten van kwalitatief goed opgeknapt gereedschap naar technische scholen en startende ondernemers in Afrika, Azië en Latijns Amerika. Karin Spong Projectmedewerker Technisch Handboek
Samenstelling en eindredactie: Karin Spong, met bijdragen van Nicolette Verdenius, Peter Houmes en de Technische Denktank van Gered Gereedschap bestaande uit: Gerrit Hofstee (GG Borculo), Henk Sissing (GG Groningen), Henk Smith (GG Groningen), Foppe Grunefeld (GG Groningen) Pim van de Kraats (GG Nijkerk), Sjraar Zegers (GG Voorst) Dit handboek kwam tot stand dankzij: Financiële ondersteuning van
Illustraties
Vormgeving
© Stichting Gered Gereedschap 2009 Postbus 3767 1001 AN Amsterdam Tel. 020-6839609 E-mail:
[email protected]
-2-
Handgereedschap
-3-
Inhoudsopgave 1. Opknappen algemeen 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 1.6
5
Inleiding Schoonmaken Hout opknappen Ijzer opknappen Oliën en vetten Slijpen
5 6 7 8 9 10
2. Beitels
11
3. Boren
16
3.1 Boortjes
16
4. Centerpunt, Doorslag, Drevel, Priem, Holpijp
20
5. Hamers
22
6. Klemmen en schroeven
28
7. Krikken
31
8. Meet en aftekengereedschap
32
9. Messen
38
10. Houten schaven
39
11. Stalen schaven
42
12. Scharen
44
13. Schroevedraaiers
46
14. Sleutels
48
15. Snijders
52
16. Tangen
53
17. Tap- en snijgereedschap
58
18. Troffels
60
19. Vijlen
62
20. Zagen
65
21. Diversen
69
-4-
1. Opknappen algemeen 1.1
Inleiding In dit hoofdstuk worden de algemene handelingen van het opknappen besproken. Het gaat om het schoonmaken, ontroesten, behandelen van bewegende delen en het slijpen en wetten. In de hierna volgende hoofdstukken komen de gereedschappen zelf aan bod.
Per categorie gereedschappen worden de volgende symbolen gebruikt om aan te geven wat er aan opknappen vereist is:
Schoonmaken
Schuren
Ontroesten
Olien/vetten
Slijpen
1.2
Schoonmaken Bij schoonmaken gaat het om het verwijderen van de volgende zaken: •
Olieresten
•
Verfresten
•
Plamuur/ gips/ cement resten etc.
•
Vet
Schoonmaken gebeurt veelal met een vijlborstel van messing voor de groffe delen (geen staaldraadborstel gebruiken) en wasbenzine voor het ontvetten. NB: Wasbenzine is een vluchtige stof waar Arbo regels op van toepassing zijn. Vluchtige stoffen mogen alleen onder een afzuigkap gebruikt worden. Er zijn ook reinigings vloeistoffen, deze zijn duurder.
-6-
1.3
Hout opknappen Houten onderdelen hebben een aantal voordelen voor ontwikkelingslanden. Ten eerste zijn ze in ontwikkelingslanden relatief makkelijk te vervangen. Verder is het voordeel van hout (met name voor stelen) dat het transpiratie opneemt en makkelijk ergonomisch gevormd kan worden.
Meest voorkomende mankementen Bij hout moet vooral op het volgende worden gelet: 1. Houtworm Schudt het gereedschap goed: als er boormeel uitkomt dan is er waarschijnlijk nog houtworm aanwezig. Het gereedschap moet bij voorkeur weggegooid maar anders behandeld worden. Behandelen kan chemisch, of door het gereedschap twee weken in te vriezen. 2. Splijt Dit komt veel voor bij hout. Hoe storende het effect van splijt is verschilt per gereedschap. Het wordt daarom bij de betreffende gereedschappen zelf besproken.
Opknappen Hout wordt opgeknapt door het te schuren en eventueel te behandelen voor houtworm. Schuren gebeurt met de volgende middelen: •
Schuurpapier
•
Vijl / rasp (voor de bramen)
•
Vlakschuurmachine
•
Schaafmachines
Eindresultaat voor houten delen • • •
Ze zijn splintervrij De gehavende verf en lakresten zijn eraf (gave lak natuurlijk zo houden) Het vuil en vet is eraf
Afwerking GG Amsterdam beveelt aan om hout af te werken met lijnolie. De lijnolie moet intrekken en daarna goed uitgeboend worden, anders blijft het gereedschap kleverig. Dit is vooral belangrijk bij onderdelen die nog gedemonteerd moeten worden, anders wordt dat lastig.
-7-
1.4
Ijzer opknappen Bij ijzer is ontroesten het belangrijkste van het opknappen. Ontroesten gebeurt altijd van grof naar fijn. Het ontroesten gebeurt met: •
• •
De zandstraalcabine (niet bij tandwielen, boorkoppen en ingevette delen). Bewegende onderdelen eerst demonteren, anders komt het zand ertussen. Schuurlinnen De elektrische staalborstel (het aanwezige roest wordt dan gepolijst.)
•
Staalwol
•
Cif en een schuurspons.
Meest voorkomende mankementen •
Bij snij- of verspanend gereedschap zitten er corrosieputten in het snijvlak. Bij zagen: corrosieputten in de tanden. In beide gevallen: gereedschap afkeuren.
•
Bij aftekengereedschap zitten er corrosieputten in de aftekenkant : afkeuren.
•
Scharnierpunten mogen niet vast geroest zijn.
Opknappen en eindtest Na het schoonmaken en ontroesten moet het volgende resultaat bereikt zijn: •
De gereedschappen moeten roestvrij zijn en gepolijst
•
De scharnierpunten van tangen moeten soepel lopen; maar niet teveel speling hebben.
•
De scharnierpunten van passers moeten daarentegen iets stroef zijn
•
In het algemeen moet gecontroleerd zijn of het gereedschap werkt.
Afwerking Metalen onderdelen worden ingevet met een heel dun laagje (smeer)olie; het gereedschap mag niet druipen. Zuurvrije vaseline is ook goed.
NB: vijlen mogen niet ingevet worden!!!!
-8-
1.5
Olien en vetten Gereedschappen met bewegende onderdelen zullen bij het opknappen vaak gesmeerd moeten worden. Langzaam bewegende onderdelen worden alleen met vet gesmeerdd en sneldraaiende onderdelen met olie.
Langzaam bewegende onderdelen zijn bijvoorbeeld tandwielen van : •
Borstboormachines
•
Handboormachines
•
Handslijpmachines.
Snel bewegende onderdelen zijn bijvoorbeeld scharnierpunten en spindels.
Het komt regelmatig voor dat bewegende onderdelen muurvast zitten als ze binnenkomen. In dat geval doet een nacht weken in kruipolie vaak wonderen.
Er zijn te veel verschillende smeermiddelen om op te sommen, maar een paar specifieke zijn: • • • •
Grafiet: met name voor boorkoppen Siliconenspray: tevens vuilafstotend, wel duur. Naaimachine olie. Kruipolie: dunne olie speciaal voor het losmaken van moeilijk bereikbare onderdelen en bescherming tegen roest (in een hele dunne laag.)
-9-
1.6
Slijpen Slijpen hoeft alleen te gebeuren wanneer de snede van een gereedschap is afgebrokkeld. Als de snede gaaf is kan worden volstaan met scherpen of wetten. Slijpen kan handmatig op een handslijpmachine maar ook elektrisch. Bij elektrisch slijpen moet goed opgelet worden dat het staal niet verbrandt. Als het staal blauw wordt gaat het mis. Bij verbranden onthard het staal, waardoor met name beitels hun functie verliezen. Bij voorkeur de slijpsteen langzaam laten draaien en de beitel regelmatig afkoelen in koud water. Beweeg het gereedschap tijdens het slijpen regelmatig heen en weer over de slijpsteen.
Slijpstenen In tegenstelling tot wetstenen moeten slijpstenen vetvrij bewaard worden. Bij verzenden worden ze verpakt in papier omdat ze vaak naast ingevet gereedschap liggen. Slijpstenenmoeten af en toe ook schoongemaakt en gescherpt worden, dit gebeurt met de slijpsteenscherper. De slijpsteenscherper zelf moet –indien nodigontroest worden en het draaipunt moet soepel draaien.
Slijpsteenscherper
Scherpen of wetten Bij wetten wordt het onderste gedeelte van de vouw op een fijne, geoliede steen geslepen. Er mag nooit droog worden gewet. Houd de wetsteen bij voorkeur onder een lopende kraan, dan worden de spanen meteen afgevoerd. Het wetten maakt de snede pas echt glad en scherp. Wetten gebeurt door met een rustige, ovale beweging over de steen te bewegen. Op het laatste de vlakke kant twee keer over de steen om de bramen af te werken. Er zijn diverse vormen wetstenen.
- 10 -
2. Beitels Bij een beitel heet het schuin te slijpen vlak de vouw. Bij de steekguts is de vouw aan de holle zijde geslepen, bij de vermetguts zit de vouw aan de bolle zijde.
2.2 Steenbeitels Dit zijn de volgende beitels:
Bij beitels is er onderscheid in houtbeitels, steenbeitels en metaalbeitels.
Meest voorkomende mankementen: Voor alle beitels geldt dat het beitelijzer geen roestputten mag hebben. Slechte kwaliteit beitels mogen weg.
•
Breekbeitel
•
Koudbeitel
•
Puntbeitel
•
Voegbeitel
2.3 Metaalbeitels Dit zijn de volgende beitels: 2.1
Houtbeitels Dit zijn de volgende beitels: •
Hak- of vermoorbeitel
•
Schaafbeitel
•
Schietbeitel
•
Steekbeitel
•
Gutsen
Het beitelijzer moet recht zijn.
•
Er moet tenminste 7 cm beitel over zijn.
•
Goede handvatten moeten bewaard blijven.
•
De kop van het handvat mag niet kapot geslagen zijn.
Koudbeitel
•
Ritsbeitel
•
Strikzetbeitel.
Opknappen steen- en metaalbeitels •
Mankementen houtbeitels •
•
Beitels met grote bramen afslijpen.
•
De metaalbeitels testen op hardheid op een stuk staal.
•
De metaalbeitel wordt een beetje rond geslepen.
•
De beitel niet te scherp slijpen, maar wel aan beide kanten.
•
De steekguts wordt geslepen met een afgerond wetsteentje.
2.4 gutsen
•
Opknappen houtbeitels
Er zijn speciale slijpstenen voor de gutsen.
•
Alle vlakke kanten moeten worden gepolijst, ook de zijkanten.
•
De vouw in een hoek van 30 graden slijpen.
•
Opknappen: Schoonmaken
Handvatten moeten glad, splijt- en splintervrij (schuren).
Schuren
•
De beitel moet stevig bevestigd zijn aan het handvat.
•
Bij hakbeitels (kant-vermoor- en schietbeitels) zit metalen ring aan de boven en onderzijde tegen beschadiging door hamerslagen. Als de ze ring mist en het handvat kapotgeslagen is; deze inkorten en een nieuwe ring plaatsen.
Ontroesten
Slijpen
- 11 -
Houtbeitels
Hak- of vermoorbeitel
Schaafbeitel
Steekbeitel
Schietbeitel
Steekguts
Vermetguts
- 12 -
Steenbeitels
Breekbeitel
Koudbeitel
Puntbeitel
Voegbeitel
- 13 -
Metaalbeitels Koudbeitel
Strikzetbeitel
Ritsbeitel
- 14 -
Overigen De gereedschappen hieronder zijn geen beitels, maar worden op dezelfde manier opgeknapt. D.w.z. dat ze ontroest worden en daarna geslepen.
Koevoet •
De koevoet moet aan de ene kant twee klauwen hebben, aan de andere kant een.
•
Alle klauwen moet eraan zitten en redelijk scherp zijn. De twee klauwen aan één kant moeten gelijk zijn.
•
De koevoet heeft vaak een platgeslagen kromming: dan moet hij afgekeurd worden.
• •
De steel van de koevoet moet recht zijn. Beide kanten van de koevoet worden geslepen.
Schraapstaal Er zijn diverse vormen schraapstalen.
Verfschraper
Handbijlen • •
De bladen moeten aan beide kanten scherp geslepen worden zonder baarden De bijlsteel is zelfklemmend
- 15 -
3. Boren 3.1
Boortjes Er zijn boortjes voor hout, kunststof, metaal en steen. Ieder materiaal heeft eigenlijk zijn eigen geschikte boor. De spiraalboor voor staal is meest universeel (hij kan redelijk gebruikt worden voor hout, kunststof en metaal).
Meest voorkomende mankementen •
De geleidingsrand is te ver afgeslepen: wegdoen.
•
De boortjes moeten nog minimaal 2/3 van de oorspronkelijke lengte zijn, anders wegdoen.
Opknappen De metaalboortjes worden onder een hoek van 118 graden geslepen. Steen- en betonboortjes worden in de praktijk niet geslepen, omdat ze een speciale slijpsteen vragen vanwege het geharde plaatje staal in de boorkop. Bij houtboortjes gaat het met name om de aanwezigheid van de centreerpunt.
Opknappen:
Ontroesten
Slijpen
- 16 -
Betonboor / steenboor De koppen moeten heel zijn en niet versleten, anders moeten ze weg.
Metaalboor Als de metaalspiraalboren taps of voor de helft afgeslepen zijn, kunnen ze weggegooid.
Slangenboor Bij de slangenboor is het belangrijk dat de vleugels aanwezig zijn .
Speedboor
Verzinkboor Snijhoek is 90 graden.
- 17 -
3.2 Hand-; borst- en omslagboren.
Meest voorkomende mankementen De vitale delen mogen niet verbogen zijn •
De boorkop moet intact zijn en over hele bereik goed klemmen; anders weg.
•
De boor moet in het verlengde van de draaias liggen en de boorpunt mag niet slingeren.
•
De bekken moeten goed sluiten en soepel opengaan.
•
Alleen de booromslagen met een ratel bewaren
Opknappen •
De draaiende delen (handvat en knop) moeten goed geolied worden zodat ze soepel lopen
•
Gebroken spieën moeten uitgedreven of uitgeboord worden.
•
Ontbrekende handsteunen kunnen gemaakt worden van een boutje van 10 cm.
•
Ontbrekende veertjes kunnen van een ijzerdraadje gemaakt worden.
•
De boorkoppen moeten met grafiet gesmeerd worden en niet met olie.
Boorkop
NB: handvatten en koppen van afgekeurden boren bewaren.
Opknappen: Schoonmaken
Schuren
Ontroesten
Smeren (Boorkoppen grafiet)
- 18 -
Booromslag
Borstboormachine
Handboormachine
- 19 -
4. Centerpunt, Doorslag, Drevel, Priem, Holpijp
Bovenstaande gereedschappen worden hier samen behandeld omdat ze erg veel op elkaar lijken en er regelmatig over een aantal regelmatig verwarring is. De drevel wordt hier volledigheidshalve genoemd, maar bij Gered Gereedschap komen er maar weinig binnen. De functie van de drevel kan goed overgenomen worden door de doorslag; vandaar dat er binnen de gereedschapslijsten geen onderscheid gemaakt wordt tussen de twee. In de gesorteerde bakken liggen doorslagen en drevels ook gewoon door elkaar.
Meest voorkomende mankementen •
Het lichaam moet recht zijn, de punt centrisch geslepen.
•
Als de pendrijver niet meer cilindrisch of kromgeslagen is: afkeuren of recht maken. De kop moet vlaks / haaks zijn.
•
De punten die bramen hebben worden afgebraamd met vijl of slijpsteen.
•
Als de punten van de priem, centerpunt en kraspen niet meer scherp of afgebroken zijn moeten ze geslepen worden.
Opknappen
Opknappen:
Ontroesten
Slijpen
- 20 -
Centerpunt Kenmerk: ronde punt
Doorslag Kenmerk: holle punt
Drevel Kenmerk: spitse punt
Priem Kenmerk: scherpe punt.
Holpijp De snijkant moet vlak zijn en nog enigszins scherp. De slagkop mag geen baard hebben.
- 21 -
5.
Hamers Er zijn houten hamers; kunststof hamers (rubber en nylon) en metalen hamers. Het grootste verschil in opknappen zit in de bevestiging van de kop aan de steel. Houten hamers zijn zelfwiggend, metalen hamerkoppen moeten d.m.v. een wig stevig bevestigd worden. Kunststof hamers worden ook met een wig of spie bevestigd, rubberhamers zijn zelf wiggend. De hamers worden per categorie hieronder behandeld; alleen het opknappen van de hamerstelen is algemeen.
Hamerstelen algemeen •
Gespleten stelen moeten weg.
•
Te ver afgesleten stelen moeten ook weg.
•
• •
Bij houtworm; hoe meer gaatjes, hoe zwakker de steel. (En dus hoe onveiliger). Dus weggooien. De steel wordt in de lijnolie gezet. Belangrijk bij stelen: de splinters moeten eraf zijn.
Opknappen hamerstelen:
Schoonmaken
Schuren
- 22 -
5.1 Metalen hamers Meest voorkomende mankementen •
Het gat in de kop is te ver uitgesleten (de kop moet worden vervangen).
•
De hamer heeft een gebroken kop: afkeuren.
•
Er zijn stukken van de koppen weg of schuinafgesleten: afkeuren.
Opknappen metalen hamers •
Indien nodig moeten de kop en steel van de hamer passend gemaakt worden.
•
Bij het bevestigen van de kop aan de steel moet de kop haaks op de steel zitten en goed gewigd zijn. Merktekens met gewichtaanduidling aan de voorkant.
•
Voor ieder kop moet de juiste wig worden gebruikt. De grootte van de wig hangt af van de afmetingen van de steelkop.
•
Voordat een nieuwe steel geplaatsts wordt, moet de oude kop eerst uitgeboord worden.
•
De kop wordt in de smeerolie gezet.
•
Pen en baan worden niet ge(lijn)olied.
•
De hamerkop krijgt in Nijkerk een likje zwarte verf.
Soort hamer
Gewicht kop
Steellengte
Bank
200 gr
29 cm
300 gr
30 cm
400 gr
31 cm
500 gr
32 cm
600 gr
33 cm
800 gr
35-38 cm
1000 gr
37-40 cm
1500 gr
45 cm
hamers
Klauw
Opknappen: Schoonmaken
33-35 cm
hamers Ontroesten Vuistjes Voor hamers
26-30 cm 3000 a 4000
80 cm (32”)
4000 a 5000
85 cm (34”)
6000 a 10.000
90 cm (36”)
- 23 -
Bankhamer / Penbankhamer In de GG praktijk worden de bankhamer en de penbankhamer door elkaar gebruikt. Waar bankhamer op de lijsten staat is een penbankhamer dus ook goed en vice versa. •
A = penbankhamer (Engelse bankhamer)
•
B = Duitse bankhamer
•
C= Franse bankhamer
Smeedhamer De smeedhamer kan gezien worden als een zware bankhamer (vanaf 800 gr).
Bolbankhamer De bolbankhamer heeft iets weg van de penbankhamer maar heeft echt een andere functie.
Voorhamer Grote, zware versie van de bankhamer
Klauwhamer Bij de klauwhamer moeten de klauwen nog aan de kop zitten en gelijk zijn, anders wordt hij afgekeurd. Klauw aan het einde geslepen maar niet te scherp. Het slagvlak moet loodrecht op de kop staan en enigszins bol zijn.
Moker
- 24 -
Haarhamer
Metselkaphamer
Uitdeukhamers
- 25 -
Zelfwiggende hamers Voor onderstaande hamers geldt dat de stelen niet worden vastgemaakt: die wiggen zichzelf vast vanwege hun vorm.
Pikhouweel •
De kop moet loodrecht op de steel staan en degelijk bevestigd zijn.
•
Stelen eventueel vernissen of behandelen met lijnolie.
5.2 Houten hamers Er zijn twee soorten houten hamers: •
Blokhamers of mokers
•
Bolhamers of tonnetjes.
De blokhamer is voor zwaarder werk. Op de gereedschapslijsten wordt geen onderscheid gemaakt, omdat het niet altijd duidelijk is wat een project nodig heeft.
Opknappen •
Indien nodig moeten de afgesleten stukken van de kop er afgezaagd worden (tot het redelijke). De steel moet in het midden blijven voor het evenwicht. Met name de kopse kant van de hamers moeten goed geschuurd zijn.
Houten hamer- bolhamer
Houten hamer-moker - 26 -
5.3 Kunststof hamers
Kunststof hamer De steel van een kunststof hamer wordt met een hamerspie vastgezet.
Voor zowel de nylon als rubber hamerkop geldt dat deze versleten of uitgedroogd kunnen zijn; de kop moet dan gewoon weg. Draaibankbezitters kunnen nieuwe kunststofkoppen draaien.
Rubberhamer Zelf wiggend.
5.3.1
Overige Loodklopper Het klopgedeelte moet onbeschadigd zijn.
- 27 -
6. Klemmen en schroeven Er zijn aluminium klemmen en stalen klemmen. Aluminium roest niet, maar staal is veel sterker en heeft daarom altijd de voorkeur.
Meest voorkomende mankementen •
De spindels zijn roestig: ontvetten en zandstralen
•
De bekken zitten scheef: per geval bekijken: vervangen of afkeuren
•
Het schroefdraad is versleten: afkeuren.
Opknappen •
Bij het opknappen geldt dat aluminium niet wordt ontroest, alleen schoongemaakt.
•
Staal wordt wel ontroest. Na het ontroesten moet het volgende van toepassing zijn op alle klemmen:
•
Alle spindels zijn roestvrij, schoongemaakt en ingevet.
•
Het klemoppervlak is vrij van bramen en heeft een goede klemwerking.
Opknappen: Schoonmaken
Ontroesten
Smeren
- 28 -
Bankschroef •
Het handvat moet recht en goed bruikbaar zijn.
•
Bankschroeven moeten soepel zijn over het hele bereik.
•
De schroefdraad mag niet zo ver versleten zijn dat de bankschroef kan losspringen.
• •
De bekken moeten nog parallel lopen. Als de bekken niet in de bankschroef zitten moeten ze vervangen worden.
Meubelmakersbankschroef Zie bankschroef.
Machineklem
Handschroef
Spanplaten Deze zijn van aluminium, dus roesten niet. Alleen schoonmaken
- 29 -
Ketelklem Komt weinig voor; daarom staat in de gereedschapslijsten ook de lijmklem.
Lijmklem •
Het handvat moet recht en goed bruikbaar zijn.
•
Bij de lijmklem moeten de bewegende bek en de schroefdraad soepel lopen.
•
Het stempel moet flexibel zijn.
•
De bewegende bek moet nog vergrendelen.
•
Als de geleider van de lijmklem niet recht is en/of de bekken niet klemmen moet de klem worden afgekeurd.
Pijpenklem
Verstekklem
Zaagklem (zaagvijlklem)
- 30 -
7. Krikken Meest voorkomende mankementen •
De krik staat niet stabiel .
•
De scharnierpunten hebben teveel speling.
•
Het schroefdraad is niet meer heel
•
Bij de hydraulische krikken: controleer op oliedruk, niveau en lekkage (ook onder belasting).
Hydraulische krik (garagekrik)
Potkrik (ook hydraulisch)
Opknappen: Schoonmaken
Ontroesten
Smeren
- 31 -
8. Meet en aftekengereedschap 8.1 Nauwkeurig meetgereedschap Bij onderstaande meetgereedschappen moet maatverdeling duidelijk leesbaar zijn en de afleesstrepen tot de rand lopen. Als een van beiden niet het geval is wordt het gereedschap afgekeurd. Deze gereedschappen mogen alleen heel voorzichtig ontroest worden (bij grof ontroesten is de nauwkeurigheid verdwenen). Gebruik hiervoor staalwol.
8.2 Duimstokken Er zijn duimstokken in diverse materialen, van hout, kunststof en metaal. Voor de kwaliteit maakt het materiaal niet uit. Bij duimstokken is het wel van belang of de aflezing gegraveerd of geverfd (gedrukt) is. Zonder een goede aflezing kan de duimstok weg. Een gegraveerde aflezing heeft dus de voorkeur, deze blijft langer zichtbaar. Metalen duimstokken met corrosieputten in de aftekenkant worden afgekeurd.
Opknappen • •
niet recht: afkeuren. De verbindingen en koperen uiteinden moeten goed vastzitten en geen speling hebben.
Timmermansduimstok Deze duimstok heeft de voorkeur, omdat hij bij uitklappen altijd automatisch in en rechte lijn ligt. Hij komt echter zo weinig binnen dat de gereedschapslijst geen onderscheid maakt.
Zig-zag duimstok
- 32 -
Linealen: Gegraveerde linealen hebben de voorkeur. De linealen moeten recht zijn. Metalen linealen met corrosieputten in de aftekenkant worden afgekeurd.
Schuifmaat: Bewegende delen moeten soepel lopen en geen speling hebben. Eis: duidelijk afleesbaar zijn.
Gradenboog
Micrometer
Schroefdraadmeter
Voelermaten
- 33 -
8.3 Haken Er zijn metalen, houten, en gecombineerde haken De metalen haken genieten de voorkeur. De houten zweihaak is zelf te maken en de houten blokhaak slijt veel sneller dan de metalen. Houten haken zijn er met en zonder beslag; daar wordt in de (GG) praktijk geen onderscheid tussen gemaakt. Meest voorkomende mankementen •
De haken moeten goed haaks zijn!!! (behalve de zweihaak en de verstekhaak). Zo niet: afgekeurd. Kleine correcties zijn wel mogelijk.
•
De afteken- en aanlegzijdes van de haken moeten recht zijn. Zo niet: beter afkeuren. (Opknappen kan wel door schaven maar is lastig.).
•
De haak is zo verroest dat de aftekenkant niet meer afleesbaar is. Bij de haken met een maatverdeling is de haak dan niet meer bruikbaar. Haken met corrosieputten in de aftekenkant worden afgekeurd.
Opknappen en eindtest Bij veel roest met name nog een keer de haaksheid controleren na het ontroesten.
Opknappen: Schoonmaken
Schuren
Ontroesten
- 34 -
Blokwinkelhaak
Plaatwinkelhaak
Smidswinkelhaak
Schrijfhaak
Verstekhaak
Zweihaak De zweihaak moet vast te zetten zijn. Repareren of afkeuren. - 35 -
8.4 Kruishouten Er zijn enkele en dubbele kruishouten; op de gereedschap lijsten wordt aangegeven welke de voorkeur heeft. Verder zijn er kruishouten met en zonder schaalverdeling; de eerste soort geniet de voorkeur. Opknappen •
Het kruishout moet goed haaks zijn; anders afkeuren.
•
Er moet een scherpe aftekenpen zijn; anders spijker erin en afknippen.
• •
Het kruishout moet goed instelbaar zijn. Het schuifgat van de wig is te ver uitgesleten waardoor de wig niet meer klemt: wig vervangen.
8.4 Schietlood •
Het schietlood moet compleet (inclusief blokje) zijn
•
Het touw moet minimaal 3 m en stevig genoeg zijn
•
Het schietlood moet ontroest zijn;
•
De diameter van het blokje moet 0.5-1 mm dikker zijn dan die van het lood zodat er goed afstand gehouden wordt. (Dan kan het lood vrij hangen.)
•
Het gat waar het touw doorheen loopt is te ver ingesleten (afkeuren.) Of een dikker touw gebruiken.
8.5 Passers •
De passers moeten schoon zijn
•
De passers moeten goed sluiten
•
De passers moeten enigszins stroef lopen / zelf klemmend zijn
Steekpasser Steekpassers moeten aan de buitenkant een scherpe punt hebben.De benen moeten even lang zijn en de punten moeten elkaar raken.
Krompasser
Voetjespasser
- 36 -
8.6 Overige meet- en aftekengereedschappen
Rolmaat: •
bij het afrollen mag er geen knik inzitten
Krasblok •
Vooral de pen moet ontroest en geslepen worden.
Kraspen
Waterpas •
De libellen moeten goed vast zitten en schoon zijn.
•
Eventueel de bel opnieuw instellen in bedje van gips.
• •
De meetvlakken moeten vlak zijn Als de aanduiding niet correct is moet de waterpas geijkt worden.
Rij •
Controleren op rechtheid
- 37 -
9. Messen Het opknappen van messen gebeurt door ontroesten en slijpen.
Haal- of trekmes (ontroesten & slijpen)
Schoenmakersmes
Opknappen: Schoonmaken Stanleymes Ontroesten
Slijpen
- 38 -
10. Houten schaven Bij schaven is het essentieel dat de zool goed over het hout glijdt. De zool moet dus glad zijn (naderhand ook niet worden afgewerkt met lak of lijnolie) en haaks staan op het schaafblok.
A = zool B= bekopening
Opknappen houten schaven A: Is de zool vlak en onbeschadigd en haaks ten opzichte van het blok? Zo nee: afkeuren of bijwerken. Nooit behandelen met lijnolie of lak.
B: Is de bekopening niet groter dan 9 mm? Zo ja: afkeuren. C = blok D: Als het wiggat is gespleten, is de schaaf wellicht niet meer bruikbaar.
D = wiggat E = stelschroef F = Spie of wig
F: De wig moet de beitel goed kunnen klemmen: de wig moet dus door vorm en afmeting passen bij het wiggat, samen met de beitel.
G = schaafbeitel H = keerbeitel of dekbeitel I = slagknop
De handvatten van de schaven moeten stevig vast zitten en braam en splintervrij zijn.
K = hoorn L = toot
Bij blokschaaf, rijschaaf en voorloper: zijn de beitels minimaal 3 cm lang vanaf de gleuf voor de bevestiging van de krullengeleider./dekbeitel / keerbeitel / spaanbreker. Bij andere schaven: is er voldoende lengte om nog langdurig te schaven. Opknappen: Schoonmaken
Schuren
Slijpen
- 39 -
Houten schaven
Boorschaaf
Grondschaaf
Hol-bolschaaf
Profielschaaf
RIjschaaf
- 40 -
Sponningschaaf
Voorloper
- 41 -
11. Stalen schaven Het opknappen van metalen schaven gebeurt door het helemaal uit elkaar halen van de schaaf en goed ontroesten. Bij het in elkaar zetten is het met name belangrijk er op te letten dat de handvatten goed vast zitten.
A = Beitelschroef B = Beitelklem C = Beitelklemschroef D = Beitelhouder E = Beitelvork F = Beitelstelschroef G = Beitelsteller H = Handgreep I = Toot K = Beitel L = Dekbeitel M = Bevestigingsschroef N = Zool
Opknappen: Schoonmaken
Ontroesten
Slijpen
- 42 -
Blokschaaf
Neusschaaf
Spookschaaf
Zoetschaaf
- 43 -
12. Scharen
Meest voorkomende mankementen •
Het knipgedeelte moet heel zijn.
•
De schaar moet tot in de punt knippen.
•
Er mag weinig tot geen speling in de scharnierpunt zijn.
Opknappen en eindtest •
De schaar gaat soepel open en dicht
•
De messen zijn geslepen
Opknappen: Schoonmaken
Ontroesten
Smeren
Slijpen
- 44 -
Blikschaar
Er zijn diverse soorten blikscharen.
Betonschaar
Hefboomplatenschaar
Huishoudschaar
- 45 -
13. Schroevedraaiers Meest voorkomende mankementen •
Gebroken of afgesleten koppen worden afgekeurd. (Alleen de platte schroevedraaierkop is nog te slijpen)
•
Met een kromme steel wordt de schroevedraaier afgekeurd
•
Als het handvat niet heel is wordt de schroevedraaier afgekeurd.
•
Als het mechanismen (ratel, pomp, slag) kapot is wordt de schroevedraaier meestal afgekeurd. (Opknappen is heel moeilijk.)
Opknappen • •
• •
Schoonmaken en ontroesten. Eventueel de platte schroevendraaiers slijpen: de kop moet toelopen en recht van boven zijn. (Zie tekening). De spanningzoeker moet het doen. Na het opknappen uittesten: past de kop nog in een schroef?
Opknappen: Schoonmaken
Schuren
Ontroesten
Slijpen
- 46 -
Schroevedraaier plat
Schroevedraaier kruiskop
Bitjes
Vuistje
Spanningsschroevedraaier
- 47 -
14. Sleutels Meest voorkomende mankementen •
De sleutel is niet compleet aan één van de kanten: afkeuren.
•
De aansluitvlakken moeten vlak zijn of een regelmatige 6-hoek. Anders afkeuren.
•
De koppen of bekken zijn dermate afwijkend dat de maat niet meer klopt: afkeuren.
•
De kop of bek mogen geen haarscheuren bevatten.
Opknappen • •
Controleer of de sleutels nog passen om de daarvoor bestemde bout of moer. Licht invetten
NB: metrische en engelse maten gescheiden houden.
Opknappen: Schoonmaken
Ontroesten
- 48 -
Bahco •
Als de speling van de bahco bekken te groot is: afkeuren
Bougiesleutel
Dopsleutel
Inbussleutel
Haaksleutel - 49 -
momentsleutel
kruissleutel
pijpsleutel
startersleutel
- 50 -
steeksleutel
ringsleutel
ring-steeksleutel
Carterplugsleutel
- 51 -
15. Snijders
Pijpsnijder
Tegelsnijder
Zinksnijder
Opknappen: Schoonmaken
Schuren
Ontroesten
Smeren
Slijpen
- 52 -
16. Tangen Meest voorkomende mankementen •
De tangen moeten soepel open en dicht gaan over het hele bereik.
•
De zijkanten moeten scherp zijn en goed knippen.
•
Er mag niet teveel speling in de draaipunten zitten.
• •
De bekken moeten goed sluiten. Bij waterpomptang, combinatietang, pijpentang etc moeten de ribbels van de bekken heel zijn. De bek van de nijptang moet worden geslepen zoals op het plaatje.
Opknappen: Schoonmaken
Ontroesten
Smeren
Slijpen
- 53 -
Buigtang
Blindklinktang
Combinatietang
Draadstriptang
Griptang •
Het klemmechanisme van de tang moet het doen.
- 54 -
Kabelschoentang
Lastangen
Moniertang
Nijptang
Pijpenbuiger
- 55 -
Pijpentangen
Platbektang
Pincet
Revolverholpijpentang
Smeedtang
- 56 -
Seegeringtang (borgringtang) •
De punten van de tang van de seegeringtangen moeten recht zijn en vooral niet spits; anders glijden de borgringen eraf.
Telefoontang
Waterpomptang
Zaagzettang
Zijkniptang
- 57 -
17. Tap- en snijgereedschap
Opknappen: Schoonmaken
Ontroesten
- 58 -
Tapset
Snijplaat
Snijplatenhouder
Wringijzer
Tappen
Tapkrukje
- 59 -
18. Troffels Bij goede plamuurmessen loopt uiteinde van het staal een fractie rond. Het blad behoort veerkrachtig te zijn.
Meest voorkomende mankementen
Het blad moet soepel, vlak en glad zijn. De meskant is recht en zonder bramen. Er zitten corrosieputten op mes: afkeuren De kopse kant van het schraapvlak is niet meer recht: afkeuren De onderkant moet schoon, vlak en glad zijn. Het handvat moet goed vast zitten. Er zitten verf en plamuurresten op mes en handvaten (goed schoonmaken) Opknappen Het is met name belangrijk dat het schraapvlak recht is!!
Opknappen: Schoonmaken
Ontroesten
- 60 -
Metseltroffel Deze is asymmetrisch: er zijn verschillende metseltroffels voor links en rechtshandigen.
Plakspaan
Plamuurmes
Pleistertroffel Lijkt op de metseltroffel, maar is smaller en symmetrisch.
punttroffel
Voegspijkers - 61 -
19. Vijlen Alle vijlen en raspen kunnen in platte, halfronde of ronde vorm voorkomen. Van de vijl is er ook de vierkante vorm.
Meest voorkomende mankementen •
Vies (als de vijlen of raspen erg vies zijn, dan zijn ze vaak ook bot)
•
Bot: afkeuren.
•
Sterk verroest: afkeuren.
•
vijlen met strepen: afkeuren.
•
Breuk: afkeuren; het vijl oppervlak is te kort.
Opknappen Het opknappen bestaat voornamelijk uit schoonmaken: de resten verf, hout, metaal, gips en corrosie moeten eraf. Vijlen mogen niet met een staaldraadborstel schoongemaakt worden, wel met een vetvrije messingborstel of met een plaatje messing. Er is de nodige discussie of vijlen in de straalcabine gezandstraald mogen worden. Het risico is dat ze bot worden; en de meeste vijlen komen al niet op topscherpte binnen. De voorlopige conclusie van GG Amsterdam is dat zandstralen moet kunnen; mits voorzichtig en met de kap meegestraald wordt.
NB: vijlen mogen niet ingevet worden!!!!
Opknappen: Schoonmaken
Ontroesten
- 62 -
Ronde vijl
Halfronde vijl
Blokvijl
Driekantvijl
- 63 -
Surformvijl
Naaldvijl
Schoenmakersrasp
Vijlenborstel
- 64 -
20. Zagen
Het opknappen van zagen is specialistisch werk. Van belang is de volgorde: •
Strijken
•
Zetten
•
Vijlen
Bij de metaalzaagbeugel is het van belang dat de rug van de beugel recht is en niet verbogen. Verder moeten dehandvatten recht zijn en splintervrij.
Opknappen: Schoonmaken
Schuren
Ontroesten
- 65 -
Boogzaag
Handzaag
Kapzaag
Schrobzaag
Sleutelgatzaag
Toffelzaag
- 66 -
Metaalzaagbeugel
Junior ijzerzaag
Figuurzaag
- 67 -
Versteklade
Verstekmachine
- 68 -
21. Diversen Er zijn altijd gereedschappen die niet in een speciale categorie vallen. Bij de gereedschappen op de volgende pagina’s zal per gereedschap worden aangegeven wat belangrijk is bij het opknappen.
- 69 -
Aambeeld
Aambeeldtas
Bandenlichter
Oliespuit
Vetspuit
- 70 -
Looplamp
Pijpruimer
Schoenmakersnaald
Trekveer
Buigveer
- 71 -
GEREEDSCHAP
blz
Hamer: Pen-/Bankhamer
25
Aambeeld: Doornaambeeld
72
Hamer: Rubberhamer
28
Bahco
51
Hamer: Uitdeukhamer
26
Bandenlichters
72
Hamer: Voorhamer
25
Bankschroef
30
Handschroef
30
Bankschroef: Meubelmakersbankschroef
30
Holpijp
20
Klem Ketel-/lijmklem
31
Bijl: Handbijl
14
Klem: Machineklem
30
Beitel: Breekbeitel
12
Klem: Pijpenklem
31
Beitel: Hak-of vermoorbeitel
11
Klem: Verstekklem
31
Beitel: Koudbeitel
12
Klem: Zaagklem
31
Beitel: Puntbeitel
12
Koevoet
14
Beitel: Ritsbeitel
13
Krasblok
39
Beitel: Schietbeitel
11
Kraspen
39
Beitel: Steekbeitel
11
Krik: Schaar- of Potkrik
32
Beitel: Strik- en Zetbeitel
13
Kruishout / Kruisstaal
38
Beitel: Voegbeitel
12
Liniaal
34
Boor: Metaalboor
16
Loodklopper
28
Boor: Slangenboor
16
Looplamp
73
Boor: Speedboor
16
Mes: Haalmes
40
Boor: Steenboren
16
Mes: Schoenmakersmes
40
Boor: Verzinkboor (voor metaal)
16
Mes: Stanleymes
40
Boormachine: Booromslag
18
Micrometer
34
Boormachine: Borstboormachine
18
Naald: Schoenmakersnaald
73
Boormachine: Handboormachine
18
Oliespuit
72
Centerpunt
20
Passer: Krompasser
37
Drevel/Doorslag
20
Passer: Steekpasser
37
Duimstok
33
Passer: Voetjespasser
37
Gradenboog
34
Pendrijver
21
Guts: Steekguts
11
Pijpen-buigers
58
Guts: Vermetguts
11
Pijpen-snijders
54
Haak: Blok/smidshaak
36
Pijp-opruimer
73
Haak: Blokwinkelhaak
36
Pincet
58
Haak: Plaatwinkelhaak
36
Plamuurmes
63
Haak: Verstekhaak
36
Priem
20
Haak: Zweihaak
36 25
Rasp, rond, half rond en surformvijl
66
Hamer: Bolbankhamer Hamer: Haarhamer
26
Rij
39
Hamer: Smeedhamer
25
Rolmaat
39
Hamer: Houten hamer
27
Schaaf: Blokschaaf, hout
41
Hamer: Klauwhamer
25
Schaaf: Blokschaaf, staal
44
Hamer: Metselkaphamer
26
Schaaf: Boorschaaf
42
Hamer: Moker
25
Schaaf: Grondschaaf
42
Hamer: Nylonhamer
28
Schaaf: Hol- en Bolschaaf
42
Schaaf: Neusschaaf
45
Tang: Punttang /telefoontang
59
Schaaf: Profielschaaf div.
42
Tang: revolverholpijpentang
58
Schaaf: Rijschaaf
42
Tang: smeedtang
58
Schaaf: Sponningschaaf
43
Tang: Seegeringtang
59
Schaaf: Spookschaaf
45
Tang: Waterpomptang
59
Schaaf: Voorloper
43
Tang: Zaagzettang
59
Schaaf: Zoetschaaf
45
Tang: Zijkniptang
59
Schaar: Betonschaar
47
Tap en snijgereedschap
61
Schaar: Blikschaar
47
Tegelsnijder
54
Schaar: Hefboomplatenschaar
47
Trekveer
73
Schaar: Huishoudschaar
47
Troffel: metseltroffel
63
Schietlood
38
Troffel:plakspaan
63
Schraapstaal
14
Troffel: plamuurmes
63
Schroevendraaiers: Kruiskop
49
Troffel:pleistertroffel
63
Schroevendraaiers: Platte
49
Troffel:punttroffel
63
Schroevendraaier: Slagschroevendraaier
49
Verfkrabber
14
Spanning-zoeker (schroevendraaier)
49
Voegspijker: lintvoegspijker
63
Voegspijker: stootvoegspijker
63
Schroefdraadmeter
34
Universeelmeter
39
Schuifmaat
34
Verstekbak / verstek lade
70
Sleutel: Bougiesleutel
51
Vetspuit
72
Sleutel: Carterplugsleutel
53
Voelermaten
34
Sleutel: Dopsleutel
51
Vijl: Naaldvijl
66
Sleutel: haaksleutel
51
Vijl: plat, halfrond, rond, vierkant
65
Sleutel: Inbussleutel
51
Vijl: rattenstaart (rond)
65
Sleutel: Kruissleutel
52
Vijlborstel
66
Sleutel: Momentsleutel
52
Waterpas
39
Sleutel: Pijpsleutel
52
Wetsteen voor gutsen
9
Sleutel: Ringsleutel
53
Wetsteen voor beitels
9
Sleutel: Startersleutel
52
Zaag: Boogzaag
68
Sleutel: Steeksleutel
53
Zaag: Figuurzaag
69
Slijpsteenscherper
9
Zaag: Handzaag
68
Spanplaat
30
Zaag: Junior ijzerzaag
69
Tang: Buigtang, ronde bek
56
Zaag: Kapzaag
68
Tang: Combinatietang
56
Zaag: Metaalzaagbeugel
69
Tang: Draadafstriptang
56
Zaag: Schrobzaag
68
Tang: Kabelschoentang
57
Zaag: Sleutelgatzaag
68
Tang: Griptang
56
Zaag: Toffelzaag
68
Tang: Lastang
57
70
Tang: Moniertang
57
Zaagmachine: Verstekzaagmachine Zinksnijder
Tang: Nijptang
57
Tang: Pijpentang
58
Tang: Popnageltang/ blindklinktang
56
- 73 -
54
