Tartalom
Elõszó . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
19
RÓMAI IRODALOM AZ ARCHAIKUS KORBAN
21
I. A római irodalomtörténet alapkérdései . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
23
1. A római irodalom fogalma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. A római irodalom sajátos jellege . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. A római irodalom hagyományozása . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. A római irodalomtörténet forrásai . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5. A római irodalom korszakolása . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bibliográfia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
23 24 27 30 32 35
II. Az archaikus kor: kezdetek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
36
1. Róma történelme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Az archaikus Róma kultúrája . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Róma vallása . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. Róma nyelve . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bibliográfia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
36 40 42 44 48
III. A költészet emlékei az irodalom elõtti korszakban . . . . . . . . . . . . . .
49
1. A költészet kezdetei: carmina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. A szakrális költészet emlékei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. A népköltészet emlékei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. Az epikus és didaktikus költészet emlékei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5. A versus Saturnius . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bibliográfia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
49 50 54 58 61 64
5
IV. A próza emlékei az irodalom elõtti korból . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
65
1. A római naptár és az Annales Maximi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. A Tizenkéttáblás törvény . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. A temetési dicsõítõ beszéd (laudatio funebris) . . . . . . . . . . . . . . . Bibliográfia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
65 68 72 74
V. A görög hatás erõsödése: Appius Claudius Caecus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
75
1. Bel- és külpolitikai változások a Kr. e. 5–4. században . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Appius Claudius Caecus élete . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Appius Claudius irodalmi munkássága . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bibliográfia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
75 76 78 82
VI. A római színház kezdetei: Livius Andronicus és Cn. Naevius . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
83
1. A pun háborúk kora . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. A római színjátszás kialakulása . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. A római színház mûfajai, sajátos jellege . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. Livius Andronicus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5. Gnaeus Naevius . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bibliográfia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
83 84 86 89 93 98
VII. Titus Maccius Plautus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
99
1. Plautus élete . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99 2. Plautus komédiái . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100 3. Kísértetek (Mostellaria) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105 Bibliográfia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110 VIII. Quintus Ennius . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111 1. Élete . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Mûvei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Ennius Annalese . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bibliográfia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
6
111 113 115 120
IX. A szónoki mûvészet és a mûvészi próza: az idõsebb Cato . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121 1. A szónoki mûvészet és az annalisták . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Cato élete . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Mûvei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. Cato, a szónok . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bibliográfia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
121 123 124 129 132
X. A komédia fejlõdése: Caecilius Statius, Terentius . . . . . . . . . . . . . . . 133 1. Caecilius Statius . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Publius Terentius Afer élete . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Mûvei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. A herélt (Eunuchus) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bibliográfia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
133 136 137 141 146
XI. A dráma fejlõdése . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147 1. Pacuvius élete és mûvei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Accius élete és mûvei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. A római tárgyú komédia (fabula togata) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bibliográfia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
147 150 152 153
XII. A római szatíra: Lucilius . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 154 1. A satura mûfajának problematikája . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Lucilius élete . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Szatírái . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. A luciliusi szatíra formái, témái, stílusa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bibliográfia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
154 155 156 158 163
XIII. Az itáliai bohózat: fabula Atellana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 164 1. A fabula Atellana jellemzõ vonásai . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Pomponius és mûvei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Novius és mûvei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bibliográfia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7
164 167 169 171
XIV. A mûvészi próza fejlõdése; A C. Herenniusnak ajánlott Retorika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172 1. Az irodalmi norma kialakulásának tényezõi . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. A beszéd mûvészete; a retorikaelmélet gazdagodása . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. A C. Herenniusnak ajánlott Retorika vitás kérdései . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. A C. Herenniusnak ajánlott Retorika sajátos jellege . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bibliográfia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
RÓMAI IRODALOM AZ ARANYKORBAN
172 175 177 179 181
183
I. Cicero és kora . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185 1. A Cicero-kori irodalom sajátos jellege . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Marcus Tullius Cicero élete és beszédei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Cicero retorikai mûvei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. Cicero filozófiai mûvei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5. A költõ és levélíró Cicero . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bibliográfia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
185 188 194 197 200 203
II. Gaius Iulius Caesar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 204 1. Élete . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Mûvei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Kommentárok a gall háborúról és a polgárháborúról . . . . . . . . . . . Bibliográfia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
204 207 210 215
III. A mimus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 216 1. Az irodalmi mimus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Decimus Laberius . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Publilius Syrus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bibliográfia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
8
216 219 223 226
IV. Titus Lucretius Carus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 227 1. Élete . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. A De rerum natura tartalma és szerkezete . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. A De rerum natura üzenete . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. Stílusa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bibliográfia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
227 229 233 236 239
V. A neóterikus költõk: Catullus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 241 1. A neóterikus költõk mozgalma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Catullus élete . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Catulli Veronensis liber . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. Catullus stílusa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bibliográfia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
241 245 250 252 255
VI. Terentius Varro és a tudományok . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 257 1. Élete . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Varro mûvei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Nyelvtudományi munkái . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. Rerum rusticarum libri tres (A mezõgazdaságról) . . . . . . . . . . . . . 5. Saturae Menippeae (Menipposi szatírák) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bibliográfia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
257 258 260 262 265 267
VII. Az életrajz: Cornelius Nepos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 268 1. Az életrajz (biográfia) mint irodalmi mûfaj . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Cornelius Nepos élete és mûvei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Fennmaradt mûvei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bibliográfia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
268 269 271 274
VIII. Sallustius Crispus és a történetírás . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 275 1. Élete . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Mûvei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Sallustius, a történetíró . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. Sallustius stílusa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bibliográfia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
9
275 278 280 282 284
IX. Az Augustus-kori irodalom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 286 1. Az augustusi kor sajátos jellege . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Vergilius élete . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Ifjúkori mûvek (Appendix Vergiliana) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. Eklogák . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5. A Georgica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6. Az Aeneis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bibliográfia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
286 290 294 295 298 305 316
X. Quintus Horatius Flaccus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 318 1. Horatius élete . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Az Epódoszok könyve . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Szatírák . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. Az ódák . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5. Episztolák . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bibliográfia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
318 319 322 326 336 341
XI. A római elégia: Tibullus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 343 1. Az elégia eredete, fajai . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Cornelius Gallus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Albius Tibullus élete . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. Tibullus elégiái . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5. Költészetének sajátos jegyei, stílusa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bibliográfia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
343 345 348 351 354 356
XII. Sextus Propertius . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 358 1. Élete . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Elégiái . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Költészetének sajátos jegyei, stílusa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bibliográfia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
358 361 367 369
XIII. Ovidius és költészete . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 371 1. Élete . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 371 2. Az elsõ korszak mûvei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 374
10
3. A második korszak mûvei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 384 4. Harmadik korszaka: a számûzetés évei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 390 Bibliográfia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 394 XIV. Titus Livius . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 396 1. Élete . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Történeti mûve: Ab urbe condita . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Az Ab urbe condita forrásai, jellege . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. Stílusa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bibliográfia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
RÓMAI IRODALOM AZ EZÜSTKORBAN
396 398 400 404 406
407
I. Tiberius kora: Germanicus, Manilius . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 409 1. Az ezüstkor irodalma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Az irodalmi élet Tiberius alatt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. A tudományos költészet: Germanicus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. M. Manilius: Astronomica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5. Költészet és tudomány az Astronomicában . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bibliográfia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
409 412 414 417 419 421
II. A próza Tiberius korában . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 422 1. Az idõsebb Seneca élete . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Controversiae és Suasoriae . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Valerius Maximus élete . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. Factorum ac dictorum memorabilium libri IX . . . . . . . . . . . . . . . . Bibliográfia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
422 423 427 429 431
III. Velleius Paterculus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 432 1. Élete . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Történeti mûve: Historiae . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. A Historiae szemléletmódja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. Forrásai, stílusa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bibliográfia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
11
432 433 436 439 442
IV. A római meseirodalom: Phaedrus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 443 1. A mese mûfaja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Phaedrus élete . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Meséi, eszmeviláguk, stílusuk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bibliográfia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
443 445 450 454
V. Curtius Rufus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 455 1. Élete, kora . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Historiarum Alexandri Magni libri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Stílusa, utóélete . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bibliográfia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
455 459 461 463
VI. Tudományos irodalom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 464 1. Augustus korának tudományos irodalma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Tudományos irodalom az ezüstkorban . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Az idõsebb Plinius . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bibliográfia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
464 466 469 474
VII. A Nero korabeli irodalom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 476 1. Az irodalom megújulása Nero korában . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Calpurnius Siculus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Aulus Persius Flaccus élete . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. Persius szatírái . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5. Stílusa, ars poeticája . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bibliográfia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
476 477 481 483 486 489
VIII. Seneca, a prózaíró és költõ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 491 1. Élete . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Seneca prózai mûvei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Epistulae morales ad Lucilium (Erkölcsi levelek Luciliushoz) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. Seneca költõi mûvei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5. Seneca, a drámaíró . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bibliográfia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
12
494 495 499 501 507 510
IX. Lucanus és az eposz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 512 1. Élete . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. A Pharsalia témája és felépítése . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. A Pharsalia stílusa, eszmeisége . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. Lucanus hatása, értékelése . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bibliográfia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
512 514 516 520 521
X. Petronius: Satyricon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 523 1. A szerzõség kérdése: Petronius Arbiter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. A Satyricon felépítése és mûfaja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. A Satyricon nyelvezete, stílusa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. A Satyricon forrásai és utóélete . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bibliográfia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
523 526 529 533 535
XI. A Flaviusok korának irodalma: a neoklasszicizmus . . . . . . . . . . . . . 536 1. A Flaviusok kora . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. A Flaviusok kultúrpolitikája: Quintilianus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. A Flavius-kori epika; Valerius Flaccus: Argonautica . . . . . . . . . . . 4. Statius: Thebais . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5. Silius Italicus: Punica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bibliográfia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
536 538 542 547 550 553
XII. A realista irányzat: Martialis és Iuvenalis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 555 1. Martialis élete . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Epigrammáinak ars poeticája . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Forrásai, stílusa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. Iuvenalis élete . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5. Szatírái . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6. Forrásai, stílusa, hatása . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bibliográfia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
555 558 562 562 568 572 576
XIII. Ifjabb Plinius . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 578 1. Élete . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 578 2. Epistulae (Levelei) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 579
13
3. Plinius leveleinek témái . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 582 4. Panegyricusa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 586 Bibliográfia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 587 XIV. A római történetírás csúcsa: Tacitus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 588 1. Tacitus élete . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Agricola . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Germania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. Dialogus de oratoribus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5. Historiae . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6. Annales . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7. Stílusa, hatása . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bibliográfia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
RÓMAI IRODALOM A KÉSÕ CSÁSZÁRKORBAN
588 589 591 594 597 600 606 608
611
I. Az Antoninusok korának irodalma: az archaizálók és az újszofisztika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 613
1. Az Antoninusok bel- és külpolitikája . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Kultúra és irodalom az Antoninusok alatt . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Suetonius élete és mûvei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. A De vita Caesarum és a De viris illustribus . . . . . . . . . . . . . . . 5. Florus, a prózaíró és költõ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6. Költészet az archaizálók korában: Poetae novelli . . . . . . . . . . . Bibliográfia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
613 615 617 619 622 628 632
II. Az archaizálók vezéralakjai: Fronto és Gellius . . . . . . . . . . . . . . . . . 633
1. Fronto élete . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Fennmaradt mûvei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. A frontói elocutio novella . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. Gellius élete és mûve . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5. Gellius írói módszere . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bibliográfia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14
633 634 636 642 644 649
III. Apuleius . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 650
1. Élete . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Apologia (Önmaga védelmében) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Florida (Virágoskert) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. Metamorphoses (Átváltozások) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5. Nyelvezete és stílusa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bibliográfia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
650 651 653 654 659 661
IV. A pogány irodalom válsága, a keresztény irodalom kezdetei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 662
1. Politikai és kulturális helyzet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Tertullianus élete és mûvei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Az Apologeticum célja és felépítése . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. Tertullianus stílusa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5. Minucius Felix élete . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6. Az Octavius szerkezete és eszmeisége . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bibliográfia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
662 663 664 668 670 671 676
V. Cyprianus és Commodianus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 678
1. Cyprianus élete és mûvei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. De lapsis (Az elbukottakról) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Commodianus kora és élete . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. Commodianus mûvei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5. Arnobius élete és mûvei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bibliográfia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
678 679 683 685 688 691
VI. A keresztény irodalom virágkora: Nagy Konstantin és Lactantius . . 692
1. Diocletianus reformjai, Constantinus egyeduralma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Lactantius élete . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Lactantius mûvei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. Publilius Porfyrius Optatianus és Iuvencus . . . . . . . . . . . . . . . . 5. Firmicus Maternus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bibliográfia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
692 694 696 704 707 709
VII. A pogány restauráció irodalma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 711
1. A hagyományos pogány kultúra újjáéledése . . . . . . . . . . . . . . . 2. Grammatici Latini (A latin grammatikusok) . . . . . . . . . . . . . . . 3. A pogány történetírás: Iustinus, Aurelius Victor, Eutropius, Festus . . . . . . . . . . . . . . . . Bibliográfia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
711 714 717 722
VIII. A pogány történetírás nagy mûvei: Ammianus Marcellinus és a Historia Augusta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 724
1. Ammianus Marcellinus élete . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Történelmi mûvének felépítése és forrásai . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Ammianus stílusa, ábrázoló mûvészete . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. Historia Augusta (Felséges történet) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bibliográfia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
724 728 731 734 738
IX. Költészet a keresztény császárok alatt: Ausonius és Claudianus . . . 740
1. A politikai helyzet Nagy Konstantin után . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Ausonius élete . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Ausonius költészete . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. Claudius Claudianus élete . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5. Claudianus mûvei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bibliográfia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
740 741 744 749 751 759
X. A pogányság és kereszténység küzdelme: Symmachus és Ambrosius . 761
1. Symmachus élete . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Symmachus mûvei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Ambrosius élete . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. Ambrosius irodalmi tevékenysége . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5. Macrobius . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bibliográfia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
761 763 768 769 775 776
XI. Hieronymus (Szent Jeromos) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 778
1. Élete . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 778 2. Mûvei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 783 16
3. Chronica és a De viris illustribus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 785 4. Hieronymus, a szépíró: 22. levele és remete-életrajzai . . . . . . . 787 Bibliográfia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 791 XII. Augustinus (Szent Ágoston) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 792
1. Élete . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Életmûvének áttekintése . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Confessiones (Vallomások) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. De doctrina Christiana (A keresztény tanításról) . . . . . . . . . . . 5. De civitate Dei (Isten állama) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6. Orosius . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bibliográfia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
792 795 797 800 803 806 809
XIII. Keresztény ideálok, pogány eszmények . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 811
1. Prudentius élete és mûvei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Paulinus Nolanus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Sulpicius Severus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. Rutilius Namatianus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5. Martianus Capella . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bibliográfia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
811 814 816 818 820 822
XIV. A római irodalom utolsó korszaka: a felbomlás . . . . . . . . . . . . . . . 824
1. A Nyugatrómai Birodalom bukása . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Merobaudes és Salvianus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Caelius Sedulius és Paulinus Pellaeus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. Sidonius Apollinaris élete . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5. Sidonius Apollinaris, a költõ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6. Sidonius Apollinaris, a levélíró . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bibliográfia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
824 826 828 830 831 837 839
Név- és tárgymutató . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 841
17
