Hospice Heuvelrug is een samenwerking van Stichting Hospice Heuvelrug en Warande.
‘t Zonnetje ‘t Zonnetje is een uitgave van Hospice Heuvelrug. Uitgave 5, voorjaar 2013
Hospice Heuvelrug is een gastvrij verblijf voor mensen in het laatste stadium van hun leven.
Hospice Heuvelrug
Sterven en Leven
In dit Zonnetje Het thema van deze uitgave van ’t Zonnetje is uitwisselen, verbinden en verbanden leggen: het bezoek van de pastores uit Zeist, de uitwisseling met het Diaconessenhuis in Utrecht en de contacten met de nabestaanden van gasten in de herdenkingsbijeenkomst. Maar de laatste maanden werden wij ook geconfronteerd met het tegenovergestelde, n.l. het verbreken van banden en afscheid nemen. Op 18 februari jl. is onze oud-voorzitter van bestuur Dr. René Kuijten overleden. Het hospice heeft een belangrijk deel van zijn bestaan en zijn bestaansrecht aan hem te danken. Het bestuur herdenkt hem in dit Zonnetje. Gerard Zegers is per 1 januari 2013 teruggetreden als vice-voorzitter van de SHH. Hij was één van de mensen van het eerste uur en mede dankzij hem is het hospice geworden wat het nu is: een high care hospice. Gerard is van onschatbare waarde voor het hospice geweest. Ook teammanager Lisa Reiter heeft het hospice vaarwel gezegd om dichter bij haar huis haar idealen te kunnen verwezenlijken. Zij vertelt daarover aan Renée van der Maesen in een interview. Voorzitter van het bestuur Mauk van Heemstra komt op hun beider vertrek terug. In prachtige korte stukjes ‘hospietjes’ genaamd beschrijft Tineke Cremer
Hospice Heuvelrug
Ik kom hier om te ster ven mijn leven leek ten eind wat zij als vrijwilligster ‘ervaart’. De column van Miep de Putter ontbreekt uiteraard niet. In het bijzonder beveel ik u de artikelen ‘omgaan met onmacht’ en ‘de meerwaarde van de laatste zorg’ aan. En Renée van der Maesen houdt ons op de hoogte van het behalen van het keurmerk. Omdat wij niet alle kopij in dit Zonnetje kunnen opnemen verwijzen wij u naar onze website www.hospiceheuvelrug.nl. U vindt daar ook de meest actuele informatie over het hospice.
ken om dan te moeten mer dat mijn gezichtsveld was verkleind ik ben een groter Wezen dan de geen die ster ven ging en vanuit dit Wezen leeft een nieuw begin Ignis
Mirella Bijvoet , eindredactie
HOSPIETJE Hij is neerlandicus. Er ontspint zich een gesprek over de woorden: leuk, aardig en gezellig. Hij vindt dat het woorden zijn waarmee je aan een buitenlander nauwelijks kunt uitleggen wat je er mee bedoelt. Eigenlijk haat hij die drie woorden. Ze zijn niet echt mooi. Op enig moment zegt hij: “Ik vind u leuk”. Ik zeg: “Ik vind u aardig”. En beiden schateren we het uit. Tineke Cremer
Verzoek om NAW-gegevens De informatie van Hospice Heuvelrug wordt steeds meer gedigitaliseerd. We doen dit om u nog beter op de hoogte te kunnen houden. Stuur daarom een e mail naar
[email protected] met vermelding van uw naam, adres en woonplaats.
door Renée van der Maesen
Hernieuwd Keurmerk Palliatieve Zorg voor Hospice Heuvelrug High care hospices in Nederland kunnen door middel van een externe audit hun kwaliteitsbeleid laten beoordelen door onafhankelijke deskundigen. Indien aan bepaalde voorwaarden is voldaan wordt het high care hospice opgenomen in het Keurmerkregister Palliatieve Zorg en ontvangt de organisatie het Keurmerk Palliatieve Zorg. Hiermee wordt het niveau van kwaliteitszorg duidelijk zichtbaar voor onder andere gasten, verzekeraars, overheid en inspectie. Voor het behouden van het Keurmerk Palliatieve Zorg is men verplicht iedere drie jaar een audit met goed gevolg te doorlopen. Het audittraject vindt plaats onder auspiciën van het College van Belanghebbenden, dat bestaat uit vertegenwoordigers van partijen uit de sector. Het College bewaakt de kwaliteit van de audits, die door de stichting Perspekt worden verricht. In 2009 ontving Hospice Heuvelrug voor de eerste keer het Keurmerk Palliatieve Zorg. Deze certificatie is drie jaar geldig, zodoende was het hospice in 2012 wederom aan de beurt voor een audit door de stichting Perspekt. Een audit is een veelomvattend en arbeidsintensief gebeuren voor het hospice. Niet alleen moet worden aangetoond dat de eventuele verbeterpunten van de vorige audit in de praktijk zijn toegepast, er gaat een heleboel papierwerk en uitzoekerij aan vooraf.
Op 8 november 2012 vond de daadwerkelijke audit plaats. Een lange dag bestaande uit gesprekken met medewerkers uit alle lagen van het hospice, dus niet alleen het bestuur en de verpleegkundigen, maar ook met de coördinator hospice en coördinator vrijwilligers, de geestelijk verzorger en hulpverlener naasten, tot en met een aantal kook- en zorgvrijwilligers. Ook is gesproken met een gast en naasten van een gast. Aan het einde van de audit heeft het auditteam de voorlopige conclusie getrokken dat Hospice Heuvelrug met vlag en wimpel is geslaagd en het Keurmerk Palliatieve Zorg voor de komende drie jaar kan worden gehandhaafd. Het auditteam was zeer onder de indruk van de gemoti-
veerde medewerkers en vrijwilligers, van de samenwerking, de cultuur, de professionaliteit van de zorg en hoe dit alles in de praktijk wordt uitgevoerd. Tevens complimenteerde het auditteam de organisatie voor het harde werken aan de verbeterpunten sinds de audit in 2009. Het definitieve keurmerk zal in het voorjaar 2013 worden uitgereikt. De organisatie van Hospice Heuvelrug en alle medewerkers zijn reuze trots op het behaalde resultaat en zullen er alles aan doen om bij de volgende audit over drie jaar het Keurmerk Palliatieve Zorg te behouden. Een uitgebreid verslag is te lezen op onze website www.hospice-heuvelrug.nl
Het Boekje ´leven tot het einde” is te bestellen door overmaking van € 8,95 incl. verzendkosten op rekeningnr. 395233801 t.n.v. Stichting Vrienden Hospice Heuvelrug.
3
Word nù Donateur! Hospice Heuvelrug blijft voor een groot deel afhankelijk van giften, donaties en legaten. De stichting Vrienden Hospice Heuvelrug is daarom speciaal opgericht voor de fondsenwerving. Zij vult jaarlijks de tekorten aan waarvoor de reguliere financiering van het zorgkantoor volstrekt onvoldoende is, maar die hard nodig zijn om in Hospice Heuvelrug kwalitatieve palliatieve zorg aan gasten en een goede begeleiding aan de naasten te kunnen leveren. Wij zijn onze donateurs en eenmalige gevers dan ook uitermate dankbaar dat zij ons in staat stellen deze belangrijke ondersteuning te geven. Het hospice zou niet kunnen voortbestaan zonder structurele financiële steun van donateurs, fondsen, kerken, serviceclubs, bedrijven en nabestaanden. Nog geen donateur? Meld u dan aan. Dit kan door overmaking van uw gift op bankrekening: 39.52.33.801 t.n.v. de stichting Vrienden Hospice Heuvelrug of via onze website www.hospiceheuvelrug.nl. Klik op vrienden en dan op aanmelden als donateur en de weg wijst zich verder vanzelf.
Van de Voorzitter Zorg Heuvelrug. In dat jaar werd ook een Vriendenstichting opgericht waarvan Gerard eveneens penningmeester werd. Als in 2004 de Stichtingen Palliatieve Zorg Heuvelrug en Vrienden Hospice Heuvelrug fuseren tot de Stichting Hospice Heuvelrug neemt Gerard de taak van vice-voorzitter op zich. Wij danken Gerard voor zijn grote inzet en enorme betrokkenheid al die jaren!
De afgelopen maanden hebben Gerard Zegers en Lisa Reiter, beiden op eigen verzoek, afscheid genomen van Hospice Heuvelrug. Gerard Zegers Na ruim 18 jaar vond Gerard Zegers dat het tijd was om een punt te zetten achter zijn inspanningen voor het hospice. In deze periode is er veel bereikt. Er staat een mooi hospice met een hele goede basis waarop anderen zijn werkzaamheden kunnen voortzetten. Gerard wist goed gebruik te maken van zijn contacten in de Zeister gemeenschap en is doorlopend bezig geweest met fundraising. Hij kan tevreden terug kijken en wij allen zijn dankbaar voor wat hij aan het hospice heeft bijgedragen. Een korte terugblik: Op 3 december 1998 trad hij toe tot het bestuur van de Stichting Palliatieve Zorg Heuvelrug, waar hij ook zitting nam in de fondsencommissie. Op 1 maart 1999 ging Hospice Heuvelrug van start en in september van datzelfde jaar werd Gerard penningmeester van de Stichting Palliatieve
Lisa Reiter In 2001, toen het hospice nog maar vier kamers had trad Lisa Reiter in dienst als coördinator. Al gauw bleek dat zij “haar vrouwtje stond” en dat zij de touwtjes stevig in handen had. In 2002 werd onder haar leiding het hospice uitgebreid naar zes kamers. Waar nodig wist zij kordaat en snel te handelen. Bijvoorbeeld toen wegens een verbouwing het lawaai in het hospice de grenzen van het toelaatbare overschreed, wist ze in no time een andere tijdelijke plek te regelen en werden de gasten verhuisd naar een andere lokatie. Ook het behalen van het kwaliteitskeurmerk van de Associatie High-Care Hospices is in belangrijke mate toe te schrijven aan haar initiatief en inzet. Maar bovenal was Lisa het boegbeeld van het hospice, zowel naar de gasten als naar de medewerkers en de vrijwilligers. Altijd stond zij voor iedereen klaar. Op charmante wijze wist zij in de bestuursvergaderingen de belangen van haar hospice naar voren te brengen. Wij hebben begrip voor haar beslissing de bakens te verzetten, maar het zal niet gemakkelijk zijn een waardige opvolger te vinden. Dank Lisa! Mauk van Heemstra
HOSPIETJE De gast van kamer zes voelt dat ze stervende is, zegt ze. Ze wil graag een paar mensen bellen. Ook haar broer. Die belt ze overigens elke avond. Ze zegt tegen haar broer dat ze aan ’t sterven is. Nu is beslist de tijd gekomen. Ze belt ook later andere familie en een vriendin met dezelfde boodschap. De vriendin komt om 22.15 uur, gealarmeerd door het telefoontje. Na haar lange reis wil ze graag een kopje thee. Mevrouw geniet volop van de aanwezigheid van haar vriendin en wil eigenlijk ook wel een kopje thee. Pas enkele dagen later is ze overleden in het bijzijn van die vriendin. Tineke Cremer
Simpel Ze zeggen Simpel ben
dat ik
en niet helemaal Wijs ik kom hier om te ster ven zodat ik bewijs dat de geen die simpel lijkt maar een heel klein stukje is n van die grotere Persoo oon w ge od en die vindt dat do Ignis
Een dag uit het leven van een arts-assistent In het kader van de opleiding tot longarts ben ik vier maanden werkzaam geweest als zaalarts op de afdeling medische oncologie van het Diakonessenhuis in Utrecht. Tijdens mijn werk heb ik vaak patiënten onder mijn hoede die na een ziekenhuisopname door een terminale ziekte niet meer naar hun eigen huis terug kunnen of willen en kiezen voor een hospice. Ik vond het voor mezelf belangrijk om te zien wat het voor mensen betekent om daar te verblijven en om te kijken hoe het dagelijks leven zich daar afspeelt. Ik heb een dag meegekeken en meegelopen in Hospice Heuvelrug en ik heb zeker een goed beeld gekregen van wat het voor mensen betekent om daar te zijn. Daarnaast is het voor mij een zeer waardevolle en leerzame ervaring geweest als dokter in opleiding. Ik heb gezien hoe een grote groep ontzettend gemotiveerde en gepassioneerde medewerkers en vrijwilligers er alles aan doet om mensen en hun familie te begeleiden, te ondersteunen en te verplegen met onverdeelde aandacht voor alle aspecten van het leven, ziek zijn, afscheid nemen en sterven. Ik heb zelf veel geleerd van de brede blik en de
H
O
S
P
Er komt een collega op bezoek bij één van onze gasten. Ze heeft kersen bij zich. Omdat deze gast niet zo goed zelf kan eten - zijn linker arm is verlamd - heeft ze alle voorzieningen getroffen om te voorkomen dat hij knoeit. Ze heeft meegenomen: een servet,
rust waarmee gekeken wordt naar zowel het lichamelijk als het geestelijk welbevinden van de gasten. Hartelijk dank voor deze leerzame dag! Margriet Stellingwerf
I
E
T
J
een handdoek en een kersenontpitter. Dat moet op deze manier wel kunnen lukken. Ze komt na 10 minuten naar de keuken. Ze heeft een kersenvlek op haar prachtige vest. Tineke Cremer
s; r ge li il w ij r v en k ok r et b k ij el k “Heel veel, opmer ect en vertrouwen naar elkaar “ een sfeer van resp 4
E
Hospice Heuvelrug
door Ingrid Deij
Op 15 november kwam Christine Gruwez spreken voor een volle zaal met teamleden en vrijwilligers, over een thema waarmee we in ons leven allemaal wel te maken hebben: onmacht, machteloosheid. Christine Gruwez is filosofe en auteur van o.a. het boek ‘Tijdgenoten onderweg’. Zij heeft zich verdiept in het Manicheïsme en werkte andere wegen uit om met machteloosheid om te gaan. Op haar website valt te lezen: ”Alle mensen zijn in het bestaan gekomen vanuit een combinatie van licht en duisternis en zijn in staat om deze twee polen in een interactieve relatie te brengen, omdat ze beide kanten in zichzelf meedragen”. Onmacht in de praktijk van het hospice Onmacht komt bij ons relatief vaak voor. Sterven is immers iets waarover we geen macht hebben. In de periode die voorafgaat aan het sterven, de periode van opname in het hospice, kunnen zowel de gasten, hun naasten, als ook de mensen die zorgend om hen heen staan, voor situaties komen te staan waarin we ons machteloos voelen. Dat heeft tot gevolg dat we min of meer blokkeren en niet goed weten hoe hiermee om te gaan. Een paar weken voor de avond kregen de deelnemers aan de avond dan ook de vraag om een situatie te beschrijven die hen was bijgebleven vanuit het beleven van onmacht. Deze ervaringen zijn gebundeld en aan Christine Gruwez toegestuurd, zodat zij zich een beeld kon vormen om wat voor situaties het kan gaan. Zo heeft zij zich bij het voorbereiden goed kunnen inleven in wat er in het hospice wordt doorgemaakt.
macht is er iets wat je zo schokt dat er een verhoogde wakkerheid ontstaat. Als je dat opmerkt kun je besluiten om te proberen je met de situatie te verbinden, er wakker bij te blijven. Je zegt er JA tegen, je keert je naar de situatie toe en probeert die te dragen. Je maakt je kwetsbaar, in vrijheid. Als je dat doet, raak je nog wakkerder, aanweziger. Je bent niet langer de mens die toekijkt, je wordt iemand die begint te horen, die begint op te vangen wat zich in de diepte van de onmacht afspeelt. Je ontmoet dan de ander in zijn onmacht als iemand die in dezelfde situatie is als jijzelf. Door de verhoogde gevoeligheid kan de situatie veranderen, er kan een ommekeer ontstaan. Er ontstaat contact, ontmoeting, vaak alleen maar doordat we elkaar aankijken en ons verbonden weten. Verbonden met elkaar, maar ook verbonden met wie je zelf ten diepste bent. Dat wordt werkzaam en ook zichtbaar. Er ontstaat een weg naar verlossing uit de onvrijheid. Ineens ‘weet’ je dan hoe je
te weten wat; daarbij ben je dienstbaar. Eigen ervaringen Na de pauze ontstond een levendige uitwisseling met de aanwezigen. Vanuit de herkenning van het proces dat Christine Gruwez besprak kwamen er allerlei vragen op. Zij dook daardoor dieper in haar verhaal en leidde ons zo tot verder begrip. Geleidelijk werd duidelijk dat we deze ervaring – uit een machteloze situatie bevrijd te worden – allemaal kennen. Het zijn momenten waarop ons iets geschonken wordt. Een nieuw inzicht, een nieuwe verbondenheid. En we konden met elkaar delen dat juist zulke ervaringen ons zo diep motiveren om het werk in het hospice te (blijven) doen. Dat legde een warme gloed van herkenning en dankbaarheid over het slot van de avond. Ingrid Deij refereerde bij haar dankwoord aan ons centrale begrip rond spirituele zorg: ‘innerlijke ruimte’. Dat
Een scholingsavond over ‘Omgaan met onmacht’ Uitwegen We beleven onmacht als een gevoel, maar eigenlijk is zo’n moment iets wat ons totaal in beslag neemt en op alle gebieden gevangen zet. Er kan op zo’n moment niets gedaan worden, hoewel je dat graag zou willen. Er lijkt geen uitweg uit de situatie mogelijk: je staat erbij en kijkt ernaar. Je troost jezelf met de gedachte dat je straks lekker even een kop koffie neemt, of je zegt tegen jezelf: ‘het is nu eenmaal zo, dat hoort bij het leven’. Op een ander moment raak je geïrriteerd of misschien wel boos, of je probeert te onderhandelen
om beter met de situatie te kunnen omgaan (als iemand ’s nachts om de haverklap belt, zeg je dan bijvoorbeeld: ‘Nu zorg ik even voor u en daarna ga ik naar de andere gasten. Dan kom ik over een half uur weer bij u terug’ – zonder echt in te gaan op wat er achter dat gedrag zou zitten). Al deze reacties zijn een teken dat we onze rug toekeren naar de situatie, ‘uitwegen’ zoeken, die er niet zijn. Inweg Daar zette Christine Gruwez aan: als er geen uitweg is, is er misschien wel een ‘inweg’. In een situatie van on-
kunt helpen. Er lijken krachten bevrijd die je tevoren niet tot je beschikking had. Door het hele proces heen zijn we veranderd van positie: we waren toeschouwer, we worden medemens, in verbondenheid. In dit kader onderscheidt Christine Gruwez twee filosofische begrippen van Spinoza: ‘potentie’ en ‘potestas’. Met ‘potestas’ (Latijn voor ‘macht’) beheers je de situatie, je kunt en wilt haar ‘oplossen’ – er kan ook iets dwingends in zitten. ‘Potentia’ (Latijn voor ‘vermogen’) is datgene wat je zou kunnen inzetten zonder tevoren
is precies wat er kan ontstaan als je samen door een onmacht-ervaring heen komt. Maria Hoefnagels, kundig in aromatherapie, had voor Christine Gruwez een bad-olie samengesteld, om thuis eens lekker te kunnen genieten en loslaten. Welverdiend na deze avond! Een uitgebreid verslag van deze scholingsavond is te lezen op onze website www.hospice-heuvelrug.nl
In memoriam
Dr. René Hermann Kuijten Bedroefd hebben wij kennis genomen van het feit dat op 18 februari 2013 is overleden Dr. René Hermann Kuijten, emeritus hoogleraar Kindergeneeskunde aan de Universiteit van Maastricht en oud voorzitter van onze stichting. René Kuijten is de mede-initiator geweest van de Palliatieve Zorg in Zeist en omgeving. Dit leidde tot de oprichting van Hospice Heuvelrug, dat op 1 maart 1999 met vier gastenkamers zijn deuren opende. Onder zijn stimulerende voorzitterschap is Hospice Heuvelrug verder geprofessionaliseerd en uitgebouwd tot een “High-Care” hospice met zes gastenkamers. René bezat het vermogen de goede mensen om zich heen te verzamelen en door het tonen van zijn eigen inzet en deskundigheid wist hij ook anderen te stimuleren. Een bijzonder aspect is dat hij zich gedurende zijn beroepsmatige leven niet alleen heeft ingezet voor het pasgeboren nieuwe leven, maar ook – in het hospice - voor mensen die aan het einde van hun leven zijn gekomen. We kunnen hem het beste typeren als betrokken naar de medewerkers en de vrijwilligers en altijd gericht op het welzijn van de gasten. Inspirerend door zijn notities, door zijn gesprekken, soms zelfs door een enkele opmerking. Deskundig niet alleen specialistisch op medisch gebied, maar ook als generalist op organisatorische en andere gebieden. Hij was een heer, een zeer aimabel mens en als er zaken duidelijk gesteld moesten worden deed hij dit op een uiterst vriendelijke wijze. We danken René voor alles wat hij voor het hospice heeft gedaan en zullen hem in dankbare herinnering houden. Bestuur Stichting Hospice Heuvelrug
Voor meer actuele informatie ga naar www.hospice-heuvelrug.nl Hospice Heuvelrug
7
Herdenkingsbijeenkomst op 1 februari 2013 De grote zaal van Heerewegen, 18.45 uur. De gitarist is er al en stemt zijn instrument. Een paar mensen leggen de laatste hand aan de inrichting: een dubbele kring stoelen, aan het achtereinde ervan een ronde tafel met mooi gekleurde doeken erover, een grote kandelaar met kaars, bloemen, een lessenaar met daarop het boek waar de namen van onze overledenen ingeschreven staan. Een flink aantal lege waxinelichthouders. Op de vloer voor de tafel een prachtige bos bloemen. In de keuken wordt het zelfgebakken lekkers alvast gesneden en klaargezet voor na afloop.
verhaaltje van Toon Tellegen over de mier en de eekhoorn die onderzoeken of ze elkaar zullen missen als ze elkaar een tijdje niet zien. Dan klinkt muziek, waarna Ingrid een toespraak houdt over het thema van deze keer: ‘scheepstouw’ – als een beeld voor de banden die we met elkaar aanknopen. Ieder schip heeft touwen mee, om aan te meren in nieuwe havens. Ze worden bij vertrek weer opgerold en meegenomen. Symbool van de verbinding die we nog zo sterk voelen, terwijl we de gestorvene missen. Ingrid geeft voorbeelden hoe je, door je herinneringen bewust te maken, veel mogelijkheden hebt om weer even bij de ander aan te knopen en zo diens aanwezigheid te kunnen beleven. 19.00 uur: vrijwilligers druppelen Daarna volgt het ritueel: Christiane binnen, ze komen het lied oefenen dat tijdens de herdenking zal worden nodigt uit om naar voren te komen en een lichtje aan te steken wanneer gezongen. Ingrid coördineert een de naam van jouw gestorvene wordt en ander en dan lopen geleidelijk de nabestaanden van 25 gasten binnen. genoemd. Onderwijl klinkt zachte muziek op de gitaar. Vooral dit deel Een hele stap, om weer terug te zijn van de Herdenking wordt intens in het gebouw waar de dierbare beleefd. We sluiten af met een korte mens van wie je houdt, is overleden. Niet iedereen kan dat al aan, van een stilte. De stemming is gevuld met de aanwezigheid van zovelen die aantal overledenen komt om die genoemd zijn. reden niemand. Christiane opent het samenzijn, geeft Met weer een stukje muziek begint het laatste deel, waarin nog een wat huishoudelijke dingen door en gedicht klinkt, het lied nu door dan wordt de kaars aangestoken. iedereen meegezongen wordt en de Het programma begint: een groepje kaars wordt gedoofd. De tafel licht vrijwilligers en teamleden zingt een op door de vele waxinelichtjes die lied, er klinkt een gedicht, een paar nabestaanden vertellen iets over hun nog blijven branden. gestorvene of lezen een gedicht voor. Stoelen en tafels worden zo verDe tranen zijn soms dichtbij, maar de plaatst, dat men samen aan één tafel kan zitten – koffie en thee stemming verdicht zich, ieder voelt worden binnengebracht, vrijwilzich betrokken. Christiane leest een
Hospice Heuvelrug
ligers en teamleden schenken in en delen uit. De zaal ontspant, we raken in gesprek, halen herinneringen op, vertellen elkaar hoe het nu gaat. Langzaamaan neemt iedereen afscheid. Er is veel beleefd, misschien ook geheeld. Herdenken is nodig, voor de nabestaanden, maar ook voor ons, vrijwilligers en teamleden. Alle draadjes die ons nog met de gestorvenen verbinden moeten worden afgehecht, om ruimte te kunnen maken voor nieuwe gasten. Het is wonderlijk om te beleven hoe tijdens het noemen van de namen van binnen zoveel gezichten weer oplichten. Hoe de verhalen die bij deze mens horen weer in de herinnering schieten. Er is samen zoveel beleefd dat ons heeft geraakt. Door te herdenken krijgt het een plek. De herinneringen blijven. Ingrid Deij
En dan ligt er een brief op de mat met een uitnodiging voor een herdenkingsbijeenkomst in het hospice. Herinneringen aan deze periode komen weer pijnlijk omhoog... tranen volgen. De twijfel slaat toe: gaan of niet? Ondanks de pijnlijke confrontatie besluiten we, mijn 2 dochters en ik, dat het een mooie gelegenheid is om terug te gaan naar de plek waar mijn man en hun vader zijn laatste 5 weken doorgebracht heeft. De dag nadert en wordt vooraf gegaan door verdriet en twijfel over het besluit te gaan. Toch zetten we door. Bij aankomst zien we een mooie sfeervol ingerichte ruimte. Christiane en Ingrid verzorgen de hele bijeenkomst op een stijlvolle manier. Ze worden bijgestaan door andere vrijwilligers en een gitarist. Het geheel is een mooie mix van gedichten, prachtige gitaarmuziek, toepasselijke verhalen en diepe overdenkingen. De nabestaanden krijgen ook de kans om inbreng te hebben. Zo worden er gedichten voorgedragen die steun geven en wordt er een ‘ter nagedachtenis boekje’ uitgedeeld. Het diepst werd ik geraakt door
de waxinelichtjes die werden aangestoken, voor elke overledene één. Daarna werd de mogelijkheid geboden om voor anderen een waxinelichtje aan te steken. De hele herdenking heeft precies de juiste toon en raakt mij diep.
HOSPIETJE Ze hadden een grote doos gebracht met daarin allemaal kleine schildersezeltjes met kleine canvas doekjes bestemd voor alle vrijwilligers. Op alle canvas doekjes hadden ze iets geschreven. Mooie, ‘dankbare’ teksten. Ik koos de aangrijpende tekst: “Zonder jullie hadden we het niet volgehouden: Bedankt! Liefs, de meiden”. Rondom de tekst staan drie (achtergebleven) sterretjes. Tineke Cremer
Vooraf leek het zo vreemd: een herdenkingsbijeenkomst bij te wonen met ‘onbekenden’, elk met zijn of haar eigen verdriet. Hoe verkeerd ik dat ingeschat heb, blijkt al spoedig na de start: we zijn onbekenden voor elkaar maar delen met elkaar het zware verdriet van een nabestaande. Je voelt, zelfs zonder woorden, elkaar heel goed aan en de rust en vredige bijeenkomst geeft de mogelijkheid tot delen van de pijn. Aan het eind wordt koffie geschonken met heerlijke eigen gebakken lekkernijen. Het gezelschap mengt zich. Er volgen waardevolle gesprekken, herinneringen, steun, herkenning, begrip. Wij krijgen ook nog de kans met de vrijwilligers herinneringen op te halen en ze nogmaals te bedanken voor alle hulp en steun in die zware periode. Tot slot gaan we met zijn drieën in de huiskamer van het Hospice een kopje cappuccino drinken. De cirkel is rond. Bedankt voor deze prachtige bijeenkomst! Margriet Deutekom-Hooijman
9
Meerwaarde van de laatste zorg Haar mooiste kleding hing al klaar in de kast voor daarna. Die had ze zorgvuldig uitgekozen, samen met haar man en kinderen. Hoe zou dat dan gaan als ze was overleden? Nu werd alles door de verpleegkundigen en de vrijwilligers van het hospice steeds duidelijk gevraagd, uitgelegd en besproken. Zouden zij haar man en kinderen na haar overlijden ook zo goed begeleiden? Ze moest het loslaten. Als naaste weet je dat het moment van sterven komt en als het dan daar is, word je er toch nog door overvallen. Hoe gaat dat dan daarna in een hospice?
10
“zij lijken op de trapje naar de hemel”
Als het mogelijk is, wordt voor het sterven al gesproken over de wensen voor de tijd na het overlijden. We vertellen de familie hoe het na het overlijden kan gaan. Hoe ze daarbij betrokken worden en dat ze kunnen nadenken over wat ze zouden willen doen. De familie denkt vaak dat er na het overlijden van hun geliefde snel weer plaats gemaakt en de kamer vlug ontruimd moet worden. Het is in onze visie juist zo belangrijk om de rust en de ruimte te geven die nodig zijn om waardig afscheid te nemen. We vragen naar de wensen van de familie. Soms wil men nog een poosje bij elkaar zitten met de overledene in hun midden. Er komt vervolgens een arts om te
schouwen en de overlijdensakte te tekenen. Na overleg met de familie beginnen we met de laatste zorg, het afleggen. ‘Afleggen’ wordt vaak als een negatief woord gezien. Je kunt het echter ook anders uitleggen: het leven is volbracht en wordt afgelegd. En de familie legt hun rol als naaste af. Zij worden nabestaanden. De familie wordt uitgenodigd om samen met de verpleegkundige de laatste zorg te geven. De verpleegkundige begeleidt dit proces en ondersteunt de familie hierin. Voor de laatste keer wordt de overledene met zorg gewassen, met de eigen toiletspullen en, naar wens, nog verzorgd met een natuurlijk olie.
Maria Hoefnagels Eventueel worden de haren gewassen, de nagels geknipt en schoongemaakt en mannen worden geschoren. Er wordt tegemoet gekomen aan de gewoonten en wensen van de overleden gast en zijn/haar familie. Sommige familieleden willen graag je de tijd nodig om dit te accepteren. helpen met wassen, afdrogen en Het helpen en/of aanwezig zijn bij nagels verzorgen. Dochters willen de laatste zorg kan hier in helpen. Je vaak nog bij hun moeder de juiste make-up aanbrengen en zonen sche- ziet en voelt het levenloze lichaam, je realiseert je dat het echt zo is. Dit kan ren hun vader. Soms zit de familie een stap zijn op weg naar verwerking. er bij terwijl de verpleegkundige en We horen soms dat mensen eerder vrijwilliger de overledene verzorgen. nare ervaringen met het overlijden Het gebeurt ook dat kinderen uit van een dierbare hebben gehad en respect voor hun ouders op afstand we nemen dit serieus door deze nu blijven. Bij leven wilden de ouders goed te begeleiden en te respectehun lichamelijk privacy bewaren en ren in zijn of haar keuze. Het allerbede kinderen respecteren dat. langrijkste is dat de naasten afscheid kunnen nemen zoals ze dat zelf goed Men is vaak wat huiverig om te vinden. helpen. Sommigen hebben nog niet eerder een overledene aangeraakt en vinden dat in eerste instantie eng. Mevrouw is klaar. Ze ligt er mooi en vredig bij in haar mooiste kleren. Met de juiste informatie en begeleiHaren en nagels verzorgd. We hebding durven ze de stap vaak wel te ben het bijpassende rouwkleed over zetten en zijn er naderhand ook blij om. Het geeft veel voldoening om er haar heen gelegd in overleg met haar man en kinderen. Er worden een voor te zorgen dat je geliefde famiaantal vouwen in gelegd. “Ze lijken lielid mooi in de kist komt te liggen op de trapjes naar de hemel”, zei een zoals hij/zij dat zelf wenste. Er wordt vaak zachtjes gesproken met familielid eens. De kamer is opgeen over de overledene, over wat hij of ruimd; een foto van haar gezin en een bloemetje staan naast haar op zij gewend was, mooi vond en voor het nachtkastje. Wij doen een stapje dit speciale moment zou hebben gewild. De laatste zorg vindt plaats in terug en vragen of de familie het zo de geest van die geliefde overledene. goed vindt. Zij kennen hun moeder het beste en kunnen dit beamen. De dood treedt in van het ene op Maria Hoefnagels het andere moment. Als naaste heb
H O S P I E T J E S Het luisteren naar de prachtige poëtische verzen bracht hem naar zeker 65 jaar geleden. Hij mocht met zijn vriendje, Jopie Visser, en diens ouders, broertjes en zusjes mee naar het strand. De thermosfles met thee ging mee en een groot aantal kopjes. Op het strand kreeg iedereen een kopje thee. Hij gruwelde ervan. De kopjes waren helemaal bruin aan de binnenkant. Hij heeft de thee toen wel gedronken maar het kostte hem veel moeite . Nu weet hij dat het “gewoon” theeaanslag was, maar nog steeds maakt hij de theekopjes aan de binnenkant schoon met vim. Ze was altijd zelfstandig geweest. Vroeg zelden hulp. Dopte haar eigen boontjes al heel haar leven. Dat wil ze ook nu. Ze kan niet zo goed slikken en krijgt daarom alles gepureerd. Ik breng haar gepureerde soep in een tuitbeker. Ze wil beslist zelf drinken. Ze heeft geen hulp nodig, maar ze vindt het fijn als ik even bij haar blijf zitten. Wat ik vandaag gedaan heb, vraagt ze. Het gaat niet om mij, zeg ik, maar wat heeft zij gedaan? Ik heb bijna de hele dag geslapen en dat is heel saai. De tuitbeker valt half om en de handdoek eronder wordt vies. Ik mag niet helpen. Ze kan het echt zelf wel. Ze had toch gezegd dat ze niet geholpen wilde worden. Intussen gaat het gesprek verder. Ze heeft alle kracht nodig om de soep te drinken. Dan is het een tijdje stil en vraagt ze of ik haar wil helpen. Ik zie een traan in haar ogen. Tineke Cremer
Hospice Heuvelrug
Column van Miep de Putter
Pastores uit Zeist op bezoek in hospice Heuvelrug Het netwerk van Zeister pastores bestaat uit ongeveer 30 mensen, die in een parochie of kerkelijke gemeente werken, of ook als geestelijk verzorger in een instelling aangesteld zijn. Zij ontmoeten elkaar enkele keren per jaar, steeds op de plek waar één van hen werkt. Zo kunnen ze elkaar waarnemen in hun eigen omgeving. De betreffende pastor, dominee of geestelijk verzorger vertelt daarbij over zijn of haar werksituatie, waarover daarna wordt uitgewisseld. Als geestelijk verzorger van het hospice heb ik vorig jaar het Netwerk van pastores in Zeist uitgenodigd om hen een inkijkje te geven in wat de terminale zorg met zich meebrengt. Contact met de samenleving om ons heen, ook op religieus gebied, is voor het hospice van groot belang. Zo kwamen 14 collega’s op bezoek, vanuit diverse religieuze gemeenschappen. Miep de Putter heeft hen in groepen in het hospice rondgeleid en daarna verteld over de zorg die we gezamenlijk aan onze gasten verlenen. Daarna kon ik het een en ander vertellen over het specifieke karakter van mijn werk als geestelijk verzorger in het hospice. Hospice Heuvelrug is een ‘algemeen’ hospice, dat openstaat voor iedereen in de laatste levensfase. Wij stemmen de zorg af op de behoeften van de gast, ook wat betreft de levensbeschouwing en het zoeken naar zingeving. Zo spreek ik als geestelijk verzorger met mensen met zeer uiteenlopende achtergronden: protestanten, katholieken, humanisten, een enkele moslim of boeddhist en ook mensen die niet (meer) verbonden zijn met een geloofsgemeenschap of levensbeschouwelijke richting. Het gaat er vooral om te luisteren naar wat deze gast onder deze omstandigheden bezig houdt. Alles moeten
loslaten is niet eenvoudig. Het kan helpen om samen te ontdekken wat zo essentieel is dat het in deze periode draagkracht geeft. Rond het levenseinde komen er soms ‘oude koeien uit de sloot’ die om een afronding vragen. Dat brengt allerlei gevoelens met zich mee, zoals verdriet, schaamte, schuldgevoel of wrok. Zulke gevoelens hebben de neiging om ons helemaal in beslag te nemen. Alleen al de mogelijkheid om hierover met een verpleegkundige, een vrijwilliger of de geestelijk verzorger te spreken geeft ruimte. Als je je hebt kunnen uitspreken en je gehoord voelt, ga je de eigen situatie anders beleven. Er ontstaat ook ruimte om die onverwerkte zaken alsnog aan te gaan. Zo kunnen gesprekken een hulp zijn bij het geleidelijk gaan aanvaarden van het naderend levenseinde, bij het zoeken naar zingeving. Ze kunnen mensen troosten en bemoedigen. Ook op dit vlak werken we intensief samen! Als geestelijk verzorger heb ik een ‘brugfunctie’ naar de pastores in Zeist. Ik bel regelmatig met de parochie of met een dominee die bij onze gast betrokken is. Bijstand vanuit de eigen religieuze richting is van groot belang: je kent elkaar, je spreekt dezelfde taal. Een aantal van de aanwezige pastores was dan ook al eens in het hospice geweest. Er waren ook jongere collega’s aanwezig die nog niet zo lang in Zeist werken. Zij hadden allerlei inhoudelijke vragen rondom het levenseinde. Zo was er een breed scala aan onderwerpen aan de orde op deze bijzondere middag. Het was goed om elkaar beter te leren kennen. De aanwezige collega’s kregen bij het weggaan als attentie het boekje ‘Leven tot het einde’ van Miep de Putter cadeau, door Miep gesigneerd. Ingrid Deij
Goed gedaan meisje Ze was 73 jaar, had een korte gedrongen gestalte. Ze had metastasen in de hersenen, het ruggenmerg en de slokdarm vanuit een onbekende tumor. Daarnaast ook kanker aan de dunne darm waarvoor ze al jaren een stoma had om haar ontlasting kwijt te raken. Sinds een paar weken had ze krachtuitval aan haar rechter arm waardoor ze hulpbehoevend was geworden. Ze kreeg hulp met douchen en aankleden. Ze gebruikte een forse dosis antidepressiva. Niet over het verleden praten stond er in haar dossier. Toen onze arts daarin begon te lezen is ze na een halve bladzijde gestopt. Het was te gruwelijk wat deze vrouw in haar jeugd had meegemaakt. Zo zat ze de hele dag in een grote stoel voor het raam, met een bankje onder haar voeten omdat ze de grond niet kon raken, en keek naar de bomen, de vogels en de eekhoorn. Haar man was overleden. Kinderen had ze niet en met haar familie was het contact verbroken. Ze had wel een vriendin die een stuk jonger was en trouw op bezoek kwam. Ze had een zwerende tumor in haar slokdarm. Die maakte dat eten en drinken geen pretje was, eigenlijk was dat bijna onmogelijk. Toch kwam ze tijdens de maaltijd naar de keuken. Ze zei niet zoveel maar hield alles goed in de gaten. Toen ze een beetje gewend was kon je duidelijk merken dat ze genoot van alles wat er om haar heen gebeurde. Ze kon
bijzonder adrem uit de hoek komen en zat soms stilletjes te schudden van het lachen om wat ze zag of hoorde. Tot op zekere hoogte raakten we vertrouwd met elkaar. Ze was bijzonder gelukkig geweest met haar man. Door en met hem was ze uit een diep dal geklommen. Toen hij overleed is ze psychotisch geworden en lang opgenomen geweest. Tijdens die opname had ze deze vriendin leren kennen. “Ik heb zoveel narigheid meegemaakt” zei ze “nu wil ik in ieder geval goed sterven”. Ze ging voor euthanasie. Haar vriendin wilde bij alle gesprekken met de arts aanwezig zijn om voor haar op te komen en de euthanasie in ieder geval te regelen. Zij vond dat mensen met een psychiatrisch verleden altijd in een hoekje geduwd en achter gesteld worden. Mevrouw zelf kwam niet met meer woorden dan dat ze ‘goed wilde sterven’. Een euthanasieverzoek van iemand met een depressie is ingewikkeld. Ze werd zieker, zwakker en misselijk. Af en toe moest ze heftig overgeven en dan ging het wel weer een dag. Medicatie deed niet veel. Op een ochtend was ze erg ziek. Bleek, spitse neus, asgrauw, krimpend van de pijn, enorm misselijk maar te zwak om over te geven. Ik vermoedde opnieuw een afsluiting van de darm. In bed liggen ging niet. Ik zat naast haar op de rand van het bed om haar te ondersteunen. “Ik weet hoe ik je kan helpen” zei ik” mag ik dat proberen?
Een slang in je neus zodat je maag leeg loopt en je niet meer misselijk bent. Een slang in je blaas zodat je niet meer naar de wc hoeft te lopen en een spuitje morfine om de pijn te verminderen”. Ze hoefde er geen seconde over na te denken. Dus moest ik nu iets gaan doen waar ik flink tegenop zag en vroeg in mijn hart ‘de Eeuwige’ om hulp. Ik bleef zitten waar ik zat en belde met haar bel. Mijn collega kwam direct, heeft de arts gebeld om toestemming te vragen en alle spullen gebracht. In een mum van tijd zaten de slangen erin, de zakken liepen vol met viezigheid en zij was enorm opgelucht. We verzorgden haar een beetje, zetten het bed in de stoelstand op haar eigen plekje voor het raam. De eekhoorn zat daar natuurlijk ook maar ik heb hem niet gezien want ik had wel wat anders aan mijn hoofd. “Goed gedaan meisjes” zei ze dankbaar tegen ons. “Jij hebt het goed gedaan” zeiden wij in koor. Daar lag ze nu te soezen. Haar vriendin reageerde boos door de telefoon. Al die narigheid had door een euthanasie voorkomen kunnen worden.
Miep de Putter
Toen ik later weer binnenkwam zat diezelfde vrouw ontspannen in de vensterbank. Ze was ontroerd. Ze vertelde dat haar vriendin haar overleden man had gezien. “Hij komt me halen” had ze helemaal blij gezegd. Dat gaat de goede kant op, dacht ik bij mezelf maar vertelde toch plichtsgetrouw dat morfine hallucinaties kan veroorzaken. Dat was hier niet het geval wist de vriendin heel zeker. Een paar uur later is mevrouw rustig overleden. Goed gedaan meisje, dacht ik bij mezelf. Miep
Meer weten: ga naar www.hospice-heuvelrug.nl 12
Hospice Heuvelrug
door Renée van der Maesen
Afscheid van Lisa Reiter Bijna 12 jaar heeft ze haar ziel en zaligheid in Hospice Heuvelrug gelegd. En nu heeft ze besloten het hospice te verlaten voor een functie elders. Het bericht dat eind november werd verstuurd aan alle medewerkers gonsde door de gangen van het hospice, en ver daarbuiten; een bericht van Lisa Reiter waarin ze aankondigt dat ze per februari 2013 een andere invulling voor haar werkzaamheden heeft gevonden. In de laatste 2 weken die haar resten als teammanager Hospice, heb ik het privilege met deze gedreven, ambitieuze en uiterst gemotiveerde vrouw te praten over haar organisatie talent, betrokkenheid, kwaliteit van zorg en visie. Lisa heeft weldoordacht haar keuze gemaakt en volgt haar hart. Een ieder vindt het een groot verlies voor het hospice, maar Lisa ziet zeker ook positieve kanten aan haar vertrek.
Voorheen werkte Lisa als teamleider op de afdeling oncologie/hematologie in een ziekenhuis in Amersfoort. Hier kwam ze in aanraking met veel patiënten die waren ‘uitbehandeld’ en het palliatieve traject ingingen. Ze was toen al van mening dat dit laatste stuk zorg op een andere wijze vorm zou moeten krijgen. Een collega wees haar op de vacature van coördinator in Hospice Heuvelrug en vond dat deze functie haar op het lijf geschreven was. Dat bleek zo te zijn. Het begin: Vele jaren is Lisa het boegbeeld van het hospice. Haar leidinggevende capaciteiten en kwaliteiten als oncologie-verpleegkundige blijken van grote toegevoegde waarde om haar ambities te kunnen verwezenlijken. Ze is er altijd, maakt lange werkdagen en is een uitstekende coach voor haar team. Lisa blikt terug naar haar begintijd in het hospice; het werken met een team dat dezelfde drive en motivatie heeft en daarmee onder haar leiding en met haar deskundigheid heeft kunnen groeien naar de huidige situatie. Zo trof Lisa in juni 2001 het hospice als een kleinschalige organisatie met een klein verpleegkundig team, 35 vrijwilligers en 4 gastenkamers. Het hospice was twee jaar daarvoor opgestart vanuit een ideologische gedachte. Er was nog weinig profes-
14
sionaliteit en structuur, geen omschreven werkprocessen. Voor Lisa was deze lerende organisatie een uitdaging en het gemotiveerde team verpleegkundigen en vrijwilligers was voor haar de sleutel om te gaan bouwen aan een gezamenlijk vastgesteld doel: het ontwikkelen van de palliatieve zorg. Keurmerk Palliatieve Zorg: Al in 2004 was het Lisa’s speerpunt om het keurmerk Palliatieve Zorg te behalen. In die tijd echter kwam het hospice hiervoor nog niet in aanmerking, omdat het niet functioneerde als zelfstandige organisatie. Op het moment dat aantoonbaar was dat het hospice binnen de muren van het woonzorgcentrum een autonoom werkende en professionele instelling was, werd Hospice Heuvelrug opgenomen als aspirant lid van de Associatie van zelfstandige High-Care Hospices, met de daarbij behorende mogelijkheid om de kwaliteitstoets te doorlopen voor het behalen van het begeerde keurmerk. Lisa en haar team werkten hard om tijdens de audit in 2009 te voldoen aan de kwaliteitscriteria, hetgeen succesvol werd bekroond met het
keurmerk Palliatieve Zorg. Naar aanleiding van de recent uitgevoerde tweede audit zijn lovende woorden uitgesproken over de wijze waarop het hospice zich heeft ingezet om de verbeterpunten uit de eerste audit te realiseren. Lisa’s streven om hoogwaardige zorg te kunnen bieden, is door het keurmerk Palliatieve Zorg bekrachtigd en daarmee toetsbaar voor de klant, Overheid, zorgverzekeraars en andere partijen. Lisa zet uiteen dat de afgelopen jaren is gebleken dat er een verschuiving heeft plaatsgevonden in ligduur, wachtlijst en complexiteit van zorg. Daarenboven is de huidige trend dat steeds meer mensen thuis kunnen blijven en overlijden. Pas als de zorg te complex wordt en een gedegen multidisciplinaire aanpak noodzakelijk is of de mantelzorg niet toereikend (meer) is, worden gasten in het hospice opgenomen. Dit betekent een hoge turn-over in bedbezetting
en aantal gasten en vraagt, volgens Lisa, om bezinning en een planmatige aanpak van de bedrijfsvoering in de komende jaren. Er zijn in Nederland 500 hospice voorzieningen, 19 hiervan zijn momenteel lid van de Associatie van zelfstandige High-Care Hospices. Volgens Lisa is het tijd om de krachten te bundelen en vanuit een gezamenlijke noemer nieuwe structuren te ontwikkelen. Ze denkt hierbij aan een overkoepelende organisatie met regionale pijlers, waarin een aantal hospices is ondergebracht die vanuit vastgestelde kaders autonoom kunnen handelen. Het is nog steeds Lisa’s grote wens een zelfstandige huisvesting voor het hospice te vinden, waarin meer wooncomfort kan worden geboden aan de gasten en gebruik kan worden gemaakt van de infrastructuur en faciliteiten die de overkoepelende organisatie te bieden heeft. Het is aan Lisa’s opvolger en het team om deze visie nader in te vullen en de doelstelling te verwezenlijken. Afscheid: Tot november 2011 heeft Lisa zich als meewerkend leidinggevende gericht op het primaire proces en verrichtte ze ook verpleegkundige handelingen. Eind 2011 wijzigde haar functie van coördinator hospice naar teammanager hospice en vanaf dat moment stond Lisa niet meer aan het bed. In de loop van 2012 werd het Lisa duidelijk dat ze het meewerkende gedeelte miste en dat ze zich met teveel zaken moest bezighouden die niet haar affiniteit hadden. Het werd tijd om weer met de benen in de klei te gaan staan, aldus Lisa. Ze zocht en vond een functie als wijkverpleegkundige bij Sensire, een toonaangevende thuiszorgorganisatie in de Achterhoek, waar Lisa woonachtig is. Per 1 februari 2013 start ze met deze zorgverlenende, coachende en coördinerende functie. Met deze nieuwe stap geeft ze gevolg aan haar levensfilosofie: zoveel mogelijk dingen doen die echt voldoening geven.
Bruggen slaan!
Carolien van de Weerd en...
Uitwisseling verpleegkundigen Hospice Heuvelrug en Diaconessenhuis Utrecht in het kader van het samenwerkingsverband. In 2012 heb ik een dag meegelopen in Hospice Heuvelrug te Zeist. De opzet was om zo een beter inzicht te krijgen in de manier van werken in het hospice. Ook is het de bedoeling om de samenwerking tussen Hospice Heuvelrug en het Diakonessenhuis (met name afdeling 3B oncologie en de dagbehandeling oncologie) te verbeteren. Tijdens deze meeloopdag heeft verpleegkundige Betty van Wijk me voorgesteld aan de gasten (patiënten) in het hospice waarbij we niet actief aan de gang zijn gegaan in de patiëntenzorg. Dit om mij de ruimte te geven me te verdiepen in de orga-
Betty van Wijk
nisatie en de verschillende disciplines die werkzaam zijn in het hospice. Betty heeft me veel kunnen vertellen over de gang van zaken. Om 10 uur was er een MDO (Multi Disciplinair Overleg). Dit overleg gaf me een goede indruk van de manier waarop er tussen de verschillende disciplines wordt samengewerkt. Er wordt veel tijd genomen voor het MDO en de casuïstiek (beschrijving ziekteprocessen) wordt uitgebreid besproken. De geestelijk verzorger en de medewerker naasten hebben een belangrijke rol in het hospice. Met beiden heb ik gesproken over de inhoud van hun werkzaamheden en de motivatie die ze hebben om dit werk te doen. Ik vond het heel positief om te merLEES VERDER OP PAGINA
Hospice Heuvelrug
16
VERVOLG VAN PAGINA
15
collega’s en arts-assistenten belangstellend. Voor het eerst via de EPD rapportage (EPD = Elektronisch Patiënten Dossier), acties en gegevens gelezen. In het ziekenhuis werkt men hier al een poos mee. Ook tijdens de artsenvisite wordt er met de computer gewerkt. Voor mij was dat wel even wennen. Tijdens de koffie kreeg ik veel vragen over het hospice en discussieerden De volgende dag ging Betty van Wijk naar het Diaconessenhuis om we over de mogelijkheid tot tijdelijke opname in het hospice. Door onbedaar, net als Carolien in Hospice Heuvelrug, een dag mee te lopen. kendheid met het hospice wordt daar weinig informatie over gegeven en al ’s Ochtends liep ik mee op de afdeling helemaal niet in een vroeg stadium. Men heeft al zoveel te verwerken, is Oncologie en ’s middags op de Dago.a. het antwoord. behandeling Oncologie. Op beide Artsen gaan soms erg lang door met afdelingen was het redelijk rustig behandelen en voor arts-assistenten waardoor er veel tijd was om met is het af en toe moeilijk om keuzes te patiënten te praten. Het viel mij op hoe opgewekt de patiënten op beide maken in welk stadium een patiënt in aanmerking komt voor opname in afdelingen waren, ondanks hun een hospice. Er was wel een grote beernstig ziek zijn. Ze zitten duidelijk in reidheid om kennis te maken met de een andere fase dan onze gasten in zorg in het hospice, te komen kijken het hospice en gaan volop voor het en te ervaren. leven. De sfeer was erg prettig en Door in een veel eerder stadium het hospice in beeld te brengen en voorlichting te geven kunnen patiënten een keuze maken en mogelijk zelf een kijkje gaan nemen in het hospice Een aantal kinderboeken ligt op haar tafel. Voorof de website bezoeken. Patiënten gelezen worden uit die boeken is voor haar een hebben vaak een vertekend beeld heerlijk slaapmutsje. Net als een voetmassage. van het hospice en weten niet dat er in het hospice tot de laatste dag Vanavond is het druk. Dus allebei kan niet. Ik “echt” geleefd wordt met de regie ga naar haar toe en zeg dat ze vanavond moet zoveel mogelijk in eigen handen. kiezen, óf voorgelezen worden óf een voetmasHet was een heel leerzame, interessage krijgen. Ze kijkt me aan. “U lijkt wel een sante en bijzondere dag. kleuterjuf”, zegt ze. “Ja, vindt u dat?”, vraag ik. “Ja, Na deze dag besefte ik dat we goed dat vind ik”, zegt ze.” Ik herken het, want ik ben op weg zijn, maar dat er nog veel zelf kleuterjuf geweest”. meer gedaan kan worden om ziekenhuis en hospice dichter bij elkaar te Die avond wordt ze voorgelezen uit het kinderbrengen. boek, waarna ze heerlijk in slaap valt. Betty van Wijk Tineke Cremer ken dat er zo veel aandacht wordt besteed aan de psychosociale zorg, zeker in een situatie waarin iemand terminaal ziek is. Wat me opviel is de gedrevenheid van elke werknemer en elke vrijwilliger in de uitvoering van hun taken. Dit werkt stimulerend en is heel prettig om te merken. Carolien van de Weerd
H O S P I E T J E
16
Colofon ‘t Zonnetje is een uitgave van de Stichting Hospice Heuvelrug en verschijnt in de regel tweemaal per jaar. Redactie: Tineke Cremer, Lena Dekker, Maria Hoefnagels, Renée van der Maesen, Aloys ter Steege, Mirella Bijvoet (eind redactie) Vormgeving en productie: Ter Kuile Design, Bosch en Duin Stichting Hospice Heuvelrug Bestuur: Drs M.M. van Heemstra voorzitter Mr. B.C.J. Leusveld secretaris J. Bakker penningmeester Drs A.F.M. ter Steege bestuurslid bestuurslid Drs J-j. Treffers M.G.T. Bijvoet bestuurslid Telefoon: 0315 - 640 416 (penningmeester) Bank: ING 73.33.663, Rabo 39.52.33.801 Hospice Heuvelrug Arnhemse Bovenweg 80 3708 AH Zeist Telefoon: 030 - 698 4280 Fax: 030 - 698 4288 E-mail:
[email protected] www.hospice-heuvelrug.nl
Hospice Heuvelrug
