35 46 transpersoonlijk tijdschrift
panta najaar 2007
• Creatieve leegte
• De oneindige ladder
• Spiritualiteit en politiek
• De geschiedenis van hekserij in West-Europa
• Innerlijk vuur
I nternationale T ranspersoonlijke A ssociatie Nederlands T aalgebied I T A N T
Colofon
Inhoud
nummer 46, najaar 2007
Voorwoord PANTA 46 Redactie
Rumold Mol Frank Visser (eindredactie) Ank van Gulik Kees Aaldijk Uitgever
Stichting ITANT, Heemstede PANTA verschijnt 3x per jaar. Redactie- en ITANT-secretariaat
Heemsteedsedreef 59 2101 LM Heemstede Tel+fax (023) 529 15 00 email:
[email protected] ITANT http://www.itant.org EUROTAS http://www.eurotas.org Ontwerp en productie
3
Rumold Mol
Creatieve leegte
Rumold Mol
4
De evolutie schrijdt voort in de richting van een bewuster mens
7
Er blijft in mij voortdurend een wisselwerking tussen innerlijke stilte en rust, het gevoel van het komt wel in orde tegen-
Lenne Gieles
De oneindige ladder Dustin DiPerna
over het meer energieke van er zal iets voor gedaan moeten worden, het proces heeft ondersteuning nodig, laten we het
Spiritualiteit en politiek, deel 1
11
organiseren anders komt er niets van terecht. Onder die twee levenshoudingen is er weer een PANTA tot stand gekomen.
Kees Aaldijk
De geschiedenis van hekserij in West-Europa
17
Huub Drenth
In ‘Creatieve Leegte’ van Lenne Gieles lezen we hoe het voor de ziel een enorme bevrijding is
Er wordt me vaak gevraagd om het transpersoonlijke te definiëren en daarom vroeg ik onder een voordracht gedurende het EUROTAS congres
Gedicht
23
in die leegte te verkeren.
Innerlijk vuur
24
Een half jaar geleden, in PANTA 44, schreef
aan de deelnemers om hun definities spontaan binnen enkele minuten Karel Klumpers
neer te schrijven.
Frank Visser over ‘Integrale spiritualiteit’: het laatst uitgekomen boek van Ken Wilber, waar-
Op kleine velletjes stroomden de antwoorden, die getuigden van een
in deze de opbouw van de oude en de nieuwe
grote diversiteit, binnen. Hieronder enkele vertaald weergegeven.
Uitgelezen
30
Column
35
spiritualiteit overzag. Nu kijkt Frank met
Vorige nummers van PANTA
35
Dustin DiPerna naar hetzelfde thema onder
Alle definities beginnen met: Het transpersoonlijke is .......
de titel: ’Integrale Religieuze Studies’.
diDesign & d, Breda 076-542 76 97
[email protected]
....... ons bewustzijn dat niet is beperkt tot het persoonlijke niveau. Het is
Aanleveren tekst
Digitaal aanleveren (Word of WP), als email attachment sturen naar
[email protected] Duidelijke kop, leader, plus persoonsbeschrijving van de auteur, gaarne met recente foto. Evt. digitale illustraties of foto’s bijvoegen als jpg of tif, in voldoende resolutie.
Voorwoord PANTA 46
Aan de energieke kant van het bestaan zien
in staat zich uit te breiden en zich te verenigen met het hoogste bewust-
we de activiteit die nu ontplooid wordt. Om
zijn dat de bron van alles is.
concrete ideëen over een transpersoonlijk per-
ITANT - PANTA - EUROTAS
spectief in het maatschappelijk leven en de
....... is de weg naar de diepste lagen van de psyche, het oneindige punt
politiek te formuleren is er volgens Jan Roelofs
van waarheid en de oneindige ruimte van het universum.
Transpersoonlijke Tijdschrift PANTA is een uit-
Om de lid-landen in Oost Europa te onder-
een lange periode van bezinning nodig Kees
gave van de Stichting ITANT -Internationale
steunen en ter plekke transpersoonlijke thera-
Aaldijk toont de uitgebreidheid van dit onder-
Nederlands
peuten op te leiden worden vele van onze trai-
werp en de vele dimensies die onder ogen
Taalgebied- en richt zich tot al degenen die
ners daarheen gezonden. Donaties groter dan
gezien moeten worden aan door het laten
....... is de plaats waar ik een ontmoeting heb met de diepste en grootste
geïnteresseerd zijn in de studie van het trans-
€ 18,- komen ten goede aan dit EUROTAS-pro-
bloeien van duizend bloemen. In zijn artikel
mystieke plaats in mij.
Losse nummers
persoonlijke. ITANT is een netwerk en wil men-
ject. Bij machtiging van € 36,- of meer per jaar
bespreekt hij hoe nodig het is een politiek ant-
€ 6,00 incl. verzendkosten. Na overmaking van het bedrag met vermelding van de nummers wordt PANTA aan u toegezonden.
sen, groeperingen en organisaties die de
ontvangt u ook korting op ITANT evenemen-
woord te vinden voor mensen die leven in vele
....... is een psychologie en therapie die de helende kracht van veranderde
transpersoonlijke visie delen met elkaar in
ten.
verschillende stadia van bewustzijn.
toestanden van bewustzijn insluiten.
Voor nieuwe inschrijving in het netwerk ITANT
Steeds is het weer een vreugde om in de erva-
....... in essentie het steeds doorgaand gewaarzijn van de spirituele
bewustzijn.
en EUROTAS ontvangen wij gaarne: uw naam
ringswereld te mogen treden van een van
dimensie van het leven dat ieder aspect van het bestaan doordringt.
Bijdragen aan PANTA worden vooral getoetst
en adres, telefoon, e-mail, bankrekeningnum-
onze mensen die het ‘Innerlijk Vuur’ ver-
in de mate waarin ze een transpersoonlijk
mer en het bedrag waarvoor u ons jaarlijks
woordt. Karel Klumpers ondervindt daarbij de
....... is een beweging naar vrijheid die de gewone beperkingen van
paradigma helpen ontvouwen. Plaatsing van
machtigt.
steun van de boeddhistische monnik Tich
gewaarzijn overschreidt.
Opzegtermijn
Het abonnement loopt parallel met het kalenderjaar en wordt automatisch verlengd, indien niet opgezegd voor 30 november.
Transpersoonlijke
Associatie
....... toegang hebben tot het essentiële Zelf.
contact brengen. De doelstelling van den stichting is het bevorderen van de evolutie van
Nhat Hanh. In dit proces wordt hij deelachtig
een artikel betekent niet zonder meer dat de redactie het met de inhoud eens is.
Betalingen
Advertenties
Donateur worden van de stichting ITANT kan-
Nederland: t.n.v. Stichting ITANT te Heemstede
U kunt ook adverteren in PANTA. Advertenties dienen opgemaakt te worden ingeleverd en verband te houden met de doelstelling van ITANT. Voor informatie kunt u zich wenden tot het secretariaat.
door ondersteuning van € 18,- per jaar. U ont-
Postbank 6217371. ABN/AMRO 49.65.13.141.
Bij het op de hoogte blijven van de geschiede-
vangt dan ook PANTA (buitenland € 5,- porto-
België: t.n.v. Stichting ITANT te Gent
nis van de westerse beschaving is het volgens
kosten extra). De voorkeur van ITANT is dat u
BBL 390-039 4021-62
Huub Drenth van betekenis om te zien dat we
de transpersoonlijke therapie is een psychotherapie die de spirituele
de betaling doet per machtiging.
EUROTAS
veel geleerd hebben van hoe de christelijke
dimensie van het menselijk wezen insluit en ook de heiligheid van het
ITANT is tevens oprichter en deel van de
Betalingen t.n.v. Stichting EUROTAS
kerken zijn omgegaan met hun eigen fanto-
leven en de onderlinge verbondheid van alles.
Europese Transpersoonlijke Associatie EUROTAS.
ING bank 66.10.17.540.
men: de hekserij.
aan het religieuze integratieproces.
....... is het harmoniseren van de polariteiten van het menselijk leven, vrouwelijk en mannelijk, aarde en hemel, spiritueel en schaduwzijde, lichaam en ziel en meer bewustwording.
3
panta 46
panta 46
Creatieve leegte Lenne Gieles waaruit als verheldering je keuze en je zielen-
afgelopen tien jaar zie ik hetzelfde thema in
Zero Point
weten dat je op je bestemming bent. Activiteit
intentie oplichten. Je schept zelf de voorwaar-
steeds andere gezichten terugkomen. Als zelf-
Het gebied van ‘niets’ is voor ons mensen
stroomt zo voort uit de energie die door je
den om leegte te gaan ervaren in je dagelijks
verloochening, zelfoverschatting, behoef-
moeilijk te bevatten, tegelijkertijd vindt alle
heenstroomt en niet uit een plicht of een moe-
leven. Je lichaam is hierbij een mooie graad-
te aan erkenning, als liefde voor het
geboorte en creatie van daaruit plaats. Zero
ten. Actie is geen offer maar een vreugdevolle
meter. Ze kan je eraan helpen herinneren dat
geheel en de wens om daaraan bij te dra-
Point, het nulpunt of de leegte van het
uiting van beschikbaar zijn. Door op deze wijze
je het directe pad hebt verlaten en bezig bent
gen, als oververmoeidheid. Het lijkt erop
moment is het oneindige veld van energie dat
steeds bewust terug te keren naar je oor-
met dóórgaan op een oude weg, met overle-
dat het afleren hiervan vraagt om een
ons omringt en doordringt, en dat tegelijk
sprong en in het moment zelf te blijven, schud
ven. Dit is een vorm van onbewustheid die
radicale daad die recht doet aan mijn
‘alles’ en ‘niets’ is. Het is zowel een veld als een
je oude patronen van je af. In je werk als bege-
wordt gesignaleerd door je lichaam en je wel-
zielenweg. Het radicale van liefde in actie
punt waarin alles verschijnt en verdwijnt.
leider kun je vanuit de leegte een heldere spie-
bevinden.
die in dienst staat van het hoogste in
Alle creatie komt voort uit de leegte die door
gel zijn voor anderen. Het nulpunt is de stille
Hieronder geef ik een kleine schets van mijn
mezelf, is iedere minuut werkzaam van-
wetenschappers het ‘Zero Point Field’ wordt
ondertoon van waaruit precies het juiste
dagelijkse beslommeringen en hoe mijn keuze
uit de stilte.
genoemd en in het Oosten ‘Shunyata’.
opkomt: het geeft je leiding en energie in je
en intentie daarin werkzaam zijn.
Iedereen kan contact krijgen met dit nulpunt.
werk.
Maar ook als ik goed in mijn vel zit en ’s Morgens bij het wakker worden, heb ik soms
Door je aandacht te richten op de stilte ga je direct met je bewustzijn door de verdichting van de vormwereld heen, je gaat door ‘iets’ in
‘Niets’ in je dagelijks leven
energiek ben, kan de leegte in de verdruk-
het gevoel van nog te moe zijn om de dag te
king komen. Juist dan ga ik vaak aan de
beginnen. Mijn lichaam geeft met zwaarte en
slag, stort me er helemaal in en dan
stijfheid te kennen, dat het nog niet voldoende
sluipt het mechanisme binnen van
van nieuwe mogelijkheden dat zich opent in
You are no-thing at all,
is uitgerust, dat er nog restanten van spanning
mezelf erin te verliezen. Wat ik verlies is
de stilte. Het universum wil scheppen, door
and you know it.
en emotie van mezelf of anderen zijn los te
de grond van waaruit mijn actie kan
jouw unieke scheppende vermogen heen. Als
Gangaji
laten. Dit is een dag die letterlijk vraagt om
opbloeien, de stille ondertoon. Ik mis het niet-
‘niets’ en, ondanks dat ik dit weet, stap ik regel-
iets dat mij energie en inspiratie geeft in mijn
nieuwe creatie. Daar ben je dicht bij je oor-
Voor het ego, dat erg gebaat is bij belangrijk,
matig in de valkuil van doorgaan met bezig
bezige bestaan.
‘niet-iets’. Het is het bewustzijn zelf, een veld
je in het nulpunt verblijft, begint daar een sprong en kun je ervaren dat je die zelf bent.
goed, groot zijn, is ‘no-thing’ even slikken. Voor
zijn, in plaats van te luisteren naar mijn
Vandaaruit begint het leven nieuwe vorm aan
je ziel is het een enorme bevrijding, omdat het
lichaam en te stoppen. De leegte, het niet-iets-
te nemen, een vorm die jij manifesteert. We
waar is. Het is de natuurlijke gang van de ver-
doen, is voor mijn persoonlijkheid niet aan de
wel beschikbaar ben vanuit mijn nulpunt.
zijn te vaak bezig met ‘in stand houden’ alleen.
anderende wereld om van ‘niet-iets’ naar ‘iets’,
orde. Ik zal dus zelf, vanuit een diepere laag een
Werkelijk alles ziet er dan anders uit. Het
We willen voortzetten, vastleggen wat er al is.
en van ‘iets’ terug naar ‘niet-iets’ te gaan. Ik
keuze moeten maken die anders is, dan mijn
opstaan zelf is vreugdevol. De glans en de kleu-
Terwijl je juist vanuit dit nulpunt steeds iets
heb de pijn die hier bij mensen mee verbon-
conditionering me onbewust nog steeds voor-
ren van de stoffen die ik aantrek zijn weldadig,
nieuws kunt creëren. Vandaaruit kun je schrij-
den is sterk gevoeld toen mijn moeder, vanuit
schrijft. En ook al is er niets tegen om een och-
de stilte spreekt uit alles wat ik aanraak en
ven, dansen, een vergadering voorzitten, je
een leven met 13 kinderen in een groot huis en
tend niets te doen en in mijn warme bed te blij-
raakt mij in alles aan. Ik ervaar ruimte en ook
huis inrichten en met je kinderen spelen.
met een vol en zinvol leven, werd overgebracht
ven, een lekker gezond ontbijt voor mezelf te
de rust om aandachtig en liefdevol om te gaan
naar het bejaardentehuis. Daar had ze alleen
maken, dat mooie boek nu eindelijk op te pak-
met de kleine dingen. Het ontbijt en de warmte
En dan de momenten, de dagen en weken dat ik
Overgave aan de leegte wil niet zeggen dat je
nog een nachtkastje en niets meer te doen. Ze
ken en ervan te genieten, ik sta op en kleed me
van de thee wordt door me geproefd en
inactief wordt. Je bent juist op een natuurlijke
had hier zelf geen moeite mee: ” Na het opbou-
aan. Ik heb geen aandacht voor de kleding van
gewaardeerd. Bij het binnenkomen in de woon-
wijze actief, niet als reactie op een impuls van
wen komt het afbreken en de berusting daarin
deze dag, zet snel de verwarming aan en zie de
kamer komt er schoonheid en stilte, lichtval en
buitenaf, maar doordat je de energiestroom
vanzelf” zei ze me. Alles werd zo eenvoudig
mogelijkheden liggen om deze dag weer een
glans uit alle hoeken van de kamer naar me toe
volgt. Je gehoorzaamt aan je ware natuur. De
voor haar, dat ik er zelf in mijn drukke bestaan
paar opgestapelde klussen te klaren. Altijd is er
als een welkom thuis. Ik neem de tijd voor de
daaraan
van toen, altijd van opknapte om bij haar te
wel iets op te ruimen, schoon te maken, uit te
dieren en dat kost me geen tijd, integendeel, ze
maakt je juist tot een
zijn. Ze heeft zich daar nog weer nuttig
werken, af te ronden. De roep om ‘niets’ smoor
geven me een enorme hoeveelheid energie en
vrij mens. Je bent niet
gemaakt door iedere dag bij alle oudjes langs
ik in de kiem door gewoon dóór te gaan alsof ik
liefde terug. Net even dat aaitje achter de oren,
meer overgeleverd aan
te gaan en even iets aardigs te doen. Ik heb
niets gemerkt heb. Mijn lichaam dwing ik om
het toespreken, de privé-aandacht voor elk van
de eisen van de buiten-
veel van mijn moeder geleerd, juist in deze
dienstbaar te zijn aan wat er nuttig en nodig is
de schapen, maakt de leegte voelbaar. Het is de
wereld, maar je overga-
fase van haar leven. Nu zie ik het als echte
en mijn ziel staat op de wachtlijst achteraan.
grondstof van de dag en het vult mijn activiteit
ve aan de creatieve
levenskunst als je dit ‘niets’ al midden in je
Dit patroon van ‘het werk gaat voor het meisje’,
met rust en gewaarzijn. Ook mijn dagelijkse
leegte is bepalend voor
leven weet te realiseren en je deze eenvoud
oftewel voor de ziel, voor de Bron en vóór de
wandeling over de heide vlakbij mijn huis is ver-
wat je doet. Dit geeft je
kunt toe-eigenen bij alles wat je doet. Leegte
ruimte die ik daarvoor nodig heb, is al jaren-
vuld van een verrukkelijk stilzijn vanbinnen. In
een geluksgevoel, een
vraagt om een daad van de ziel, een daad
lang een thema. Lezend in de dagboeken van de
zo’n staat van zijn loop ik te wandelen, terwijl
overgave
4
5
panta 46
panta 46
De leegte, het niet-iets-doen, is voor mijn persoonlijkheid niet aan de orde. Ik zal dus zelf, vanuit een diepere laag een keuze moeten maken die anders is, dan mijn conditionering me onbewust nog steeds vooschrijft.
DE ONEINDIGE LADDER Een inleiding tot Integrale Religieuze Studies Dustin DiPerna motorzagen en houtverpulver-machines bezig
It is you whose lives are bridging the time
zijn om stukken bos te kappen. Vanuit mijn per-
that the ancients called “no time”.
In dit hoofdstuk bieden we een algemeen overzicht van vijf opeenvolgende stadia van spiritu-
soonlijkheid zou ik weglopen en een andere
It is you who will anchor a new wisdom
ele oriëntatie: magisch, mythisch, rationeel, pluralistisch en integraal. Ieder stadium heeft,
wandelroute opzoeken; vanuit de stilte in
rooted in compassion.
een bepaalde kwaliteit: Magisch is gebaseerd op macht en neigt naar ritualisme, Mythisch
mezelf kan ik het lawaai, de vernietiging omar-
Gregg Braden
hecht veel waarde aan de lidmaatschap van een bepaalde groep en is absolutistisch, Rationeel is reflexief en onderzoekend, Pluralistisch is relativistisch en is gevoelig, en Integraal, tenslot-
men en meenemen in de leegte. Het constante zijn, het niet-iets, is zó aanwezig dat de tijdelijk-
Het nieuwe land
te, is allesomvattend.
heid van de bomen en het oorverdovende
Diep in mezelf leeft een weten van ‘hoe het
In al de onderstaande voorbeelden geven we aan in welke historische perioden deze vormen
lawaai daar moeiteloos in opgaan.
kan zijn’. Ik noem dat graag ‘Het nieuwe land’.
van bewustzijn dominant waren. Omdat mensen hun ontwikkeling bij het begin beginnen en
Tegelijkertijd voel ik pijn over de manier waarop
Een van de kenmerken van het nieuwe land is,
in verschillende stadia ophouden te ontwikkelen, komen alle vormen van bewustzijn die hier-
dit gebeurt: veel te snel, zonder aandacht, zon-
dat mensen zowel in de vormwereld, als in de
onder staan beschreven nog steeds allemaal voor tegenwoordig.
der gevoel. ‘Niets’ woont in alles, ook in deze val-
energie van de ziel als in de leegte van essentie
Dustin DiPerna is afgestu-
lende kreunende bomen, in de mannen die dit
leven. De identificatie met de beperkte mense-
deerd
werk dagelijks doen, in de machines en in de
lijke staat, met het lichaam als uitgangspunt
pijn die ik voel. Ik besef dat kiezen voor leegte
en eindpunt, is hier opgeheven. Ook de ziel
Magisch – Gericht op macht en ritualistisch
wil zeggen, dat ik kies voor de leegte in alles,
wordt beleefd en gezien in alles wat leeft. De
Iemand in deze fase neigt tot een letterlijke
zonder uitzondering. Waar ik, vanuit mijn per-
ziel zal hierdoor haar oorspronkelijke frequen-
interpretatie van de geschriften, vaak geba-
soonlijkheid gezien, geïrriteerd zou zijn en snel
tie terugkrijgen en ook haar oorspronkelijke
zou weglopen, loop ik nu te wandelen, terwijl ik
vermogen om medeschepper te zijn. Ze is
vreugde voel om het simpele feit dat ik de leegte als genadevolle aanwezigheid blijf voelen door alles heen. De aanwezigheid is verbindend en er blijft contact bestaan tussen mij, de werkende mannen en de bomen.
aan
de
Cornell
De historische spirituele pioniers van deze
University en is auteur van
periode noemen we meestal sjamanen.
het nog te verschijnen boek The Infinite Ladder: An Introduction to Integral
seerd op één of twee verzen of soetra’s in het
Mythisch – Groepsbewust en absoluut
bijzonder. Hij houdt zich overdreven bezig met
In dit stadium van religieuze orientatie ver-
heeft twee jaar gewerkt op
immers een deel, een aspect van essentie die
macht, en misschien met het bovennatuurlij-
schuift iemands aandacht van de bevrediging
het Integral Institute van
alle kenmerken van essentie in zich draagt.
ke. Magische mensen houden van riten en
van de eigen behoeften en ego-gerichte nei-
Ken Wilber en wijdt zich
In het nieuwe land ben je dus schepsel èn
rituelen en kunnen heel bijgelovig zijn.
gingen naar een nadruk op rol en identiteit.
momenteel fulltime aan
schepper, vorm èn licht, geluid èn stilte tege-
Iemand in dit stadium vermijdt straf en streeft
Vaak houdt iemand met een mythische religi-
studie en schrijven. Dit
lijk.
naar beloning. Hij kan de neiging hebben de
euze oriëntatie nog steeds vast aan een letter-
artikel is een enigszins
verantwoordelijkheid en de schuld buiten zich
lijke interpretatie van de geschriften. Iemand
ingekorte voorpublicatie van hoofdstuk 6.
In gezelschap van andere mensen is het beoefe-
Een tweede kenmerk van de energie van het
te plaatsen. Hij of zij heeft een pre-conventio-
in dit stadium kan de behoefte voelen aan een
nen van leegte nog een grotere uitdaging voor
nieuwe land is eenheid. Er is een voortdurend
nele moraal, of misschien het begin van een
persoonlijke relatie tot God. In de islam maakt
mij. Vooral bij de dagelijkse problemen, conflict-
samengaan van alles wat is, niets wordt uitge-
conventionele moraal. Hij of zij zal weinig con-
deze periode een verdieping mogelijk van de
jes, oordelen die ik hoor over anderen, mislukte
sloten, gedegradeerd, beoordeeld. Alles past in
sideratie hebben voor anderen. Goed of fout
overgave aan Allah. Christenen voelden in deze
pogingen om iets goed te doen, is het bewaren
het totale plan van de schepping en wordt
worden meer bepaald door impuls dan door
periode de behoefte aan een ware intimiteit
Lenne Gieles
van de leegte in mezelf een verademing. Er
omarmd geaccepteerd en geliefd. Bij dit inclu-
authoriteit of ratio. De angst voor wraakzuch-
met Jezus. Hindoes voelden zich meer aange-
Lenne is mede-initiatief-
wordt een probleem verteld, ik blijf leeg; de
sief-zijn, is er een verbondenheid voelbaar tus-
tige goden (of een enkele God) houdt deze
trokken tot bhakti-yoga, een praktijk die te
neemster van de Academie
ander windt zich op, ik blijf leeg; ik zie weer-
sen alle wezens en alle universa. Dit ‘nieuwe
mensen meestal in het gareel.
maken heeft met liefde en devotie tot God. In
voor Transformatiewerk. Ze
stand om me heen, ik blijf leeg. Leeg wil niet
land’ wens ik ook van harte toe aan onze
heeft een praktijk in
zeggen dat ik onverschillig ben, maar dat ik
beroepsvereniging: De ene geest van liefde
Historisch gezien is dit niveau van religieuze
diep gevoel van betekenis en de moed om te
deze fase verschaft het persoonlijke geloof een
Essentie-coaching®, geeft
thuis blijf. Ik blijf aanwezig bij dat wat er
verbindt ons allen en alles om ons heen in een
oriëntatie het meest dominant geweest in het
leven. Waarden zijn gericht op de “waarheid”
supervisie en spirituele ver-
gebeurt. Ik loop niet innerlijk weg, maar blijf
bewust Zijn.
Westen voorafgaand aan de komst van het
en als gevolg daarvan is er een absoluut gevoel
diepingsdagen. Daarnaast
waar ik ben. Ik ga niet mee in de vicieuze cirkels
christendom, vooral in de op de aarde gerichte,
van goed en kwaad.
biedt ze de volgende jaar-
waar mensen zichzelf in vastdraaien. Ik ga niet
Onze ziel is een straal van de spirituele zon
heidense religies. De magische oriëntatie heeft
Iemand in deze fase hecht waarde aan struk-
trainingen aan: Ingangen
mee in de zelfrechtvaardiging en de wijzende
en gedraagt zich precies hetzelfde als een
ook gebloeid in de animistische stammen van
tuur en orde. Hij of zij is bereid de eigen impul-
naar spiritueel begeleider-
vinger naar “de ander”. Ik blijf stil en aanwezig
zonnestraal ten opzichte van de zon.
het Midden Oosten voorafgaand aan de een-
sen te bedwingen in ruil voor een beloning in
schap en: Essentie-Coaching.
en zie daardoor wat er echt aan de hand is.
De straal kan niet anders dan een deel
wording onder de mythische God van Moham-
de toekomst. Iemand met een mythische reli-
Lenne is aangesloten bij de
Mijn waarnemende ziel kijkt door de spelletjes
van de zon zijn
med. In het Oosten was deze vorm van religi-
gieuze oriëntatie is ook gevoelig voor het oor-
RING (A-lid) en lid van de
heen en brengt een andere energie in de situ-
en de zon kan niet anders dan de straal
euze oriëntatie prominent aanwezig voordat
deel van de groep, en wordt in het gareel
NVTM, VNGN en NVBT.
atie die helend kan werken. Tegelijkertijd kan ik
uitstralen.
de Upanishads geschreven werden; tijdens
gehouden door middel van gevoelens van
Tel.: 0593- 540816
de menselijke kant begrijpen, de uitvlucht, weg
En zo zijn wij gewoon stralen van God.
deze historische periode in de hindoe-traditie
schuld. Iemand in dit stadium heeft het ver-
Website:
van alle onderliggende pijn en afscheiding. Ik
Irina Tweedie
waren velen volledig in beslag genomen door
mogen om logisch te denken, maar denkt in de
www.essentiecoaching.nu
blijf aanwezig.
brahmaanse riten en rituelen.
meeste gevallen niet na over het denken zelf,
6
7
panta 46
panta 46
Religious Studies. Dustin
Deze revolutie van verdraagzaamheid, culturele vermenging, en
of over de vraag of het eigen geloofssysteem
bewijzen en de ervaring. Democratie en de-
Het Rationele niveau van oriëntatie deed het moder-
samenhangend is. Dit wordt ook meestal als
meeste-stemmen-gelden worden als aantrek-
ne tijdperk in het Westen ontstaan. De waardensferen
een etnocentrisch niveau van ontwikkeling
kelijk gezien als middelen om vrede en orde te
van kunst, moraal en wetenschap werden onafhanke-
gezien. De neiging bestaat om waarheid en
bewaren.
lijk en waren vrij om hun eigen waarheden na te stre-
rechtvaardigheid te betrekken op de eigen
Het wordt nu ook mogelijk na te denken over
ven. Maar het was ook vanwege deze oriëntatie dat
groep, en de visie van anderen als verkeerd,
de eigen gedachten en geloofsopvattingen.
het Westen voor het eerst spirituele repressie onder-
ongodsdienstig of als niet in lijn met de rechte
Men heeft niet alleen meningen, men kan er
ging. Kunst, moraal en wetenschap kwamen tot bloei,
weg te zien. Iemand in het mythische stadium
ook iets mee doen. De nadruk op uiterlijke aut-
maar afgezien van een paar pogingen (bijv. het
mist het vermogen om geheel als individu te
horiteit begint hier af te nemen. In plaats
Deïsme van Thomas Paine), werd spirituele ontwikke-
denken, en dus blijven de moraal en het gevoel
daarvan begint men naar binnen te kijken. Het
ling onderdrukt en beperkt tot een mythische oriën-
van wat goed en slecht is op een conventioneel
morele kompas komt binnen het individu tot
tatie.
niveau. Vaak worden ethische waarde-oorde-
ontplooiing, waardoor men in staat is de die-
len gebaseerd op de een of andere uiterlijke
pere principes te zien die ten grondslag liggen
authoriteit (bijv. de eigen groep, de Kerk, de Koran, de Vedas, dharma of plicht). Historisch gezien bereikte deze periode zijn hoogtepunt in de Middeleeuwen. De authoriteit van de kerk in het Westen en zijn hiërarchische structuur zijn perfecte voorbeelden
heid. Als gevolg daarvan hecht men er op dit niveau
aan wetten en geschriften.
Pluralisitsch – Relativistisch en gevoelig
In deze fase is iemands sfeer van zorg en com-
Men begint in dit stadium in te zien dat dingen niet
spreken en gehoord te worden. Besluiten worden pas
passie voor het eerst wereld-centrisch, en is de
zwart/wit hoeven te zijn. Men voelt zich op zijn
genomen totdat men tot de een of andere vorm van
notie van verdraagzaamheid gemeengoed
gemak met paradoxen, en begint daarvan zelfs te
consensus is gekomen.
geworden. In plaats van je met anderen te ver-
houden. Pluralistische mensen erkennen de diepe
Dit niveau veracht meestal de hiërarchie zoals die
eenzelvigen op basis van ras, religie, cultuur of
waarheid dat alle tradities simpelweg unieke per-
voorkwam in de vroegere mythische en rationele sta-
van dit stadium. In het Oosten zien we dit
geloofssystemen, begint men in te zien dat we
spectieven zijn op de ene Uiteindelijke Werkelijkheid.
dia, omdat die zo dominant en onderdrukkend was.
niveau van functioneren terug in de strikte
allemaal eenzelfde verbinding met elkaar
Pluralisme gaat verder dan de verdraagzaamheid die
Vanuit dit gezichtspunt is het hele idee van stadia van
toepassing van het kastenstelsel en de sociale
gemeen hebben. Uit dit inzicht komt het idee
in de rationele stadia tot uitdrukking kwam, doordat
ontwikkeling verwerpelijk, aangezien het niet juist is
hiërarchie.
voort van universele mensenrechten.
men nu niet alleen verdraagzaam is maar ook aktief
aan het ene niveau meer waarde te hechten dan aan
andere religieuze tradities omarmt. Mensen op dit
het andere. In dit stadium zien we een verwarring
Rationeel – Reflexief en onderzoekend
In het Oosten is dit niveau van oriëntatie ver-
pluralistische niveau beginnen te beseffen dat hun
ontstaan tussen dominerende en gezonde hierar-
bonden met een op grote schaal naar binnen
religieuze geloofsopvattingen diepgaand door de
chieën. Er betaat in dit stadium een neiging om het
Mensen op dit niveau van ontwikkeling begin-
keren, en met het schrijven van de Upanishads
eigen cultuur zijn beïnvloed. Als gevolg daarvan gaan
hele idee van hierarchie dan maar te verwerpen.
nen vragen te stellen over hun eigen geloofs-
rond 600 v. Chr. De nadruk kwam in deze
ze aktief op zoek naar andere spirituele systemen. Zij
opvattingen. Ze beginnen hun mythen die ze
periode te liggen op de realisatie van het
zoeken daarnaar niet met als doel zich te bekeren tot
Historisch gezien kwam het pluralisme waarschijnlijk
eens klakkeloos geloofden nu te onderzoeken,
Absolute Zelf in het hindoeïsme en op leegte
die andere geloven, maar om een ander perspectief in
voor het eerst op in een klein aantal geleerden in de
om een diepere betekenis te kunnen vinden.
en Nirvana in het boeddhisme.
te nemen, om uit te zoeken hoe het gezichtspunt van
tijd van de Westerse Verlichting, maar werd het pas
Voor het eerst beseffen mensen dat ze het ver-
We zien dit niveau van oriëntatie ook verschij-
een ander dat van zichzelf kan aanvullen. Ze beginnen
dominant in het Westen in de jaren zestig in plaatsen
mogen hebben om een eigen mening erop na
nen in het Midden Oosten tijdens de Gouden
zich af te vragen: Welke vormen van kennis ontbreken
als (maar zeker niet beperkt tot) Frankrijk en de VS. Tot
intellectuele geleerdheid, waarvoor de grondslag werd gelegd in het Midden Oosten, maakt de weg vrij voor de Europese Verlichting.
waarde aan dat iedereen de gelegenheid krijgt te
te kunnen houden, buiten de beperkingen die
Eeuw van de islam (700-1400). In deze periode
in mijn eigen religieuze systeem, waar zitten mijn
op de dag van vandaag vormt het pluralisme, dat vaak
door de groep of de geschriften worden toege-
was Baghdad een centrum van handel, cul-
blinde vlekken? Net zoals rode brillenglazen je niet in
geassocieerd wordt met het postmoderne denken,
staan.
tuur, geleerdheid en kunst. Moslims, joden en
staat stellen rood te zien, zo begint de conjunctieve
een van de meest prominente stemmen in gods-
Vanwege het pragmatische en reflexieve
christenen leefden samen zonder noemens-
mens andere tradities te onderzoeken om uit te vin-
dienstwetenschappelijke kring.
karakter van dit stadium kunnen mensen
waardige conflicten. Moskeeën waren het hele
den wat zijn eigen specifieke bril hem niet in staat
agnosticus of atheïst worden, beide een
weekend vol, iedere groep had zijn eigen
stelt te zien. Religieuze ervaringen worden voor het
gezonde uitdrukking van een religieuze oriën-
Sabbath op de een of andere dag. (Dit resul-
eerst vergeleken met ervaringen zoals die in andere
Integraal – alomvattend en gericht op ontwikkeling
tatie in dit stadium. Soms wil een extreem
teerde in een verdeling die we vandaag de dag
wereldtradities beschreven worden.
Nu we het perspectief van andere religieuze tradities
rationele oriëntatie die de vorm aanneemt van
nog steeds kennen: moslims houden hun ere-
De mensen op dit niveau hechten veel waarde aan de
hebben ingenomen, de tekorten in onze eigen opvat-
een atheïstische standpunt alle lagere vormen
dienst op vrijdag, joden op zaterdag en chris-
verbondenheid met andere mensen. Ze hechten niet
tingen hebben aangevuld, en we ons hebben losge-
van religieuze expressie uitroeien, omdat deze
tenen op zondag). Deze revolutie van ver-
alleen waarde aan de gemeenschap maar aan de een-
maakt van de beperkende perspectieven van onze
onvolwassen en kinderachtig zijn. Men gaat
draagzaamheid, culturele vermenging, en
heid en gelijkheid van alle mensen. Met gevoel voor
eigen cultuur, komen we in dit stadium innerlijk tot
grote waarde hechten aan autonomie en onaf-
intellectuele geleerdheid, waarvoor de grond-
de noden van anderen begint dit stadium in te zien
rust. Mensen hebben in dit stadium in zichzelf een
hankelijkheid. Men begint de waarde te ont-
slag werd gelegd in het Midden Oosten, maakt
dat de-meeste-stemmen-gelden uit kan lopen op de
centrum gevonden met betrekking tot hun persoon-
dekken van de wetenschappelijke methode,
de weg vrij voor de Europese Verlichting.
onderdrukking van de minderheid door de minder-
lijke geloofsopvattingen. Het zoeken naar een indivi-
8
9
panta 46
panta 46
Spiritualiteit en politiek- deel een Kees Aaldijk duele waarheid, die begon met de geweldige
denkers uit de vorige eeuw. Filosofen als
onderzoekingsdrift van rationele religieuze
Gebser, Aurobindo en Wilber, die hun uiterste
In het vorige nummer van Panta deed Jan Roelofs een oproep om de lezers te betrekken bij zijn
oriëntatie, begint zich te bevestigen als men in
best hebben gedaan om de bijdragen van Oost
plannen voor de introductie van een spirituele politiek in Nederland. Daar schaar ik me graag
de waarheid begint te leven. Spirituele erva-
en West, Noord en Zuid te integreren. Integrale
achter, ik was ook aanwezig bij zijn eerste bijeenkomst eerder dit jaar. Gelukkig weet ik niets
ringen komen regelmatig voor.
religieuze oriëntatie vormt de voorhoude van
van politiek en nog minder van spirituele politiek dus ik kan me, ongehinderd door kennis, in
Met een duidelijker beeld van het universum
bewustzijn van deze tijd, en wordt aktief beoe-
de discussie mengen. In deze Panta een eerste bijdrage; het tweede deel ervan zal in Panta 47
begint men te vragen naar meer integratieve,
fend op plaatsen als het Integral Institute en
verschijnen.
open systemen. Integrale religieuze oriëntatie
het Integral Spiritual Center.
ziet de waarde van zowel gelijkheid als waar-
compassie en ruimdenkendheid willen krijgen, dan moeten deze stadia van religeuze oriëntatie bekend gemaakt worden
deverschillen. Men heeft een diep verlangen
Geen hokjesdenken graag!
De spirituele dimensie waar Jan Roelofs voor
gevuld kunnen worden met de rampen die het
Het is niet onze bedoeling in het geval van reli-
pleit is volgens hem in geen enkele politieke
gevolg zijn van ‘spirituele politiek’. Als je dui-
velden van kennis die eerst zo gescheiden van
gieuze oriëntatie om mensen of een bepaalde
partij van dit moment herkenbaar aanwezig.
zend bloemen laat bloeien, dan kunnen daar
elkaar leken te organiseren. Men wil kennis en
altitude in hokjes te stoppen. Ook mag je niet
Dat zal lang niet iedereen met hem eens zijn.
ook gemene distels tussen zitten die ik liever niet in mijn tuintje zou willen hebben.
ervaring omtrent andere religies, niet alleen
neerkijken op lagere stadia. Zoals Ken Wilber
Ik denk dat de drie gereformeerde mannen-
om het eigen inzicht aan te vullen, zoals het
benadrukt, heeft ieder mens het recht om op
broeders die de leiding van onze regering vor-
geval was in het pluralistische stadium, maar
ieder niveau van ontwikkeling te stoppen met
men daar toch heel anders over zullen denken.
Een tweede probleem dat Roelofs aangeeft is,
ditmaal om het proces in kaart te kunnen
ontwikkelen. Door de treden van de ladder dui-
Dat brengt ons dan direct bij het eerste pro-
dat op het spirituele bewustzijnspad niet
brengen voor de reizigers die volgen. Spiritua-
delijk te beschrijven kan iedereen zo gezond
bleem dat Roelofs aanroert bij zijn beschou-
iedereen op hetzelfde punt staat. Hij vindt dat
liteit is niet langer iets wat kan worden
mogelijk worden, in welke stadium van ont-
wing over spirituele politiek: Wat bedoelen we
geen bezwaar, maar toch lijkt juist dat de oor-
gekoesterd als een ding, het is iets wat volledig
wikkeling iemand zich ook bevindt. Het is niet
met ‘spiritueel’ vraagt hij zich af, en is het wel
zaak te zijn van de ontsporingen die hierboven
deel uitmaakt van ieder moment, waardoor
onze zaak erop te wijzen waarin anderen
nodig dat we het daar ook over eens zijn? De
zijn genoemd. Laten we dus eens kijken naar
het onontkoombaar is geworden.
tekort schieten. Misschien gaan mensen,
oplossing die hij aandraagt is even simpel als
dat bewustzijnspad en hoe spirituele politiek
geholpen door een uiteenzetting als de boven-
vanzelfsprekend, “Kunnen we niet tien of hon-
er op de verschillende treden uit zou kunnen
Integrale religieuze oriëntatie is uniek omdat
staande, zelf wel bewust ernaar streven zich te
derd of duizend bloemen laten bloeien”, stelt
zien.
ze nu een ontwikkelingsperspectief kent. Dit
ontwikkelen.
hij voor.
Een plattegrond voor dat pad kunnen we
perspectief maakt het mogelijk alle niveaus
Als we ooit een wereld met meer compassie en
van oriëntatie die eraan vooraf zijn gegaan te
ruimdenkendheid willen krijgen, dan moeten
Je hoeft maar om je heen te kijken om te zien
Dynamics geeft inzicht in onze verschillende
omhelzen, van magisch tot mythisch, tot ratio-
deze stadia van religeuze oriëntatie bekend
dat er overal spirituele politiek is. In ‘The book
bewustzijnsniveaus en in de maatschappelij-
neel, tot pluralistisch. Integrale religieuze
gemaakt worden aan alle relgieuze tradities
on Bush’, van Eric Alterman en Mark Green
ke en politieke aspecten daarvan. Ik zal hier
oriëntatie ziet in dat deze niveaus de funde-
van de wereld. Onze religieuze tradities bezit-
lezen we dat het indrukwekkende zelfvertrou-
uitgaan van een indeling van Henry Laurency.
ring vormen voor de hogere stadia. Zonder
ten de sleutel voor deze vooruitgang. Het ver-
wen van president Bush gefundeerd is op de
Die vind ik persoonlijk het meest overzichtelijk
deze lagere niveaus van ontwikkeling zouden
duidelijken van het pad en het erkennen van
aanname dat hij door God geroepen is om de
en ze sluit goed aan bij de Spiral Dynamics.
de integrale (en hogere) niveaus niet mogelijk
de waarde van elk niveau van religieuze oriën-
natie te leiden. Bush ziet zichzelf als een in-
Doel van onze ontwikkeling is ons bewustzijn
zijn.
tatie als geldig en authentiek, zal het stigma
strument van de Goddelijke Voorzienigheid en
te ontplooien om zo een autonoom en krach-
Alle perspectieven worden in beschouwing
en de weerstand weghalen die momenteel het
met zijn beleid meent hij een Goddelijke mis-
tig ‘zelf’ te worden, dat een waardevolle bij-
genomen zonder een daarvan te bevoordelen.
overstijgen van de mythische religieuze oriën-
sie te vervullen. Is dat spirituele politiek of
Daardoor kan een duidelijker beeld van het
tatie in enkele wereldtradities omgeeft.
niet?
tradities van de
onder andere vinden bij Ken Wilber. Ook Spiral
Dat dit soort benaderingen niet altijd even
geheel ontstaan. Men is niet langer beperkt tot het eigen ego. Er is een ruimtelijkheid die
© Dustin DiPerna 2007
het mogelijk maakt moeiteloos om te schake-
Vertaling: Frank Visser
heilzaam hoeft te zijn, kunnen we lezen in de ‘Twentieth Century Atlas - Historical Body Count’. Hier wordt een overzicht gegeven van
len naar andere perspectieven en toestanden aan alle relgieuze
Christenen. Deze hele Panta zou gemakkelijk
de wereld te begrijpen, orde te scheppen, en de
Als we ooit een wereld met meer
Laat duizend bloemen bloeien
van bewustzijn. Men ervaart zijn eigen ik-
De complete versie van dit artikel, waarin veel ver-
het aantal slachtoffers dat het gevolg is van
besef als niet anders dan dat van ieder ander
wijzingen voorkomen naar wetenschappelijk
religieuze conflicten. Het geeft een opsom-
levend wezen, een ik-besef dat zachtjes terug-
onderzoek (Piaget, Kohlberg, Fowler, Cook-Greuter,
ming van meer dan 40 oorlogen die in de loop
lacht iedere keer dat ze is herkend en erkend.
Beck & Cowan, Wilber) en ook de mystieke dimen-
der eeuwen om voornamelijk religieuze
wereld.
sie van religie in de diverse stadia wordt belicht is
motieven zijn gevoerd en waarbij honderden
Historisch zien we integrale denkbeelden
te vinden op:
miljoenen slachtoffers zijn gevallen, waaron-
gepresenteerd worden door een handjevol
http://www.integralworld.net/diperna01.html
der 80 miljoen Moslims en 70 miljoen
10
11
panta 46
panta 46
worden in subniveaus waardoor de verschil-
zien. Eenvoudige mensen hebben daarom behoefte
drukken op het leven. Men is niet in staat om algeme-
lende ontwikkelingslagen vloeiend in elkaar
aan een rechtlijnige godsdienst met simpele voor-
ne opvattingen te nuanceren en leeft daarom vanuit
overlopen en de grenzen ertussen vervagen.
schriften en duidelijke sancties. Het oude testament
onwrikbare dogma’s. Iets is waar of niet waar, hoe
Deze indeling ziet er als volgt uit:
met zijn tien geboden is daar een voorbeeld van.
onrealistisch die waarheid ook mag lijken. Er wordt
Mensen die wat verder ontwikkeld zijn, zullen behoef-
niet geoordeeld op basis van rationele overwegingen,
te krijgen aan een religie met meer nuanceringen,
maar op basis van oude patronen die een emotionele
identificatie met hun emoties
zoals bijvoorbeeld het nieuwe testament met de
stabiliteit geven. Tradities en conventies bepalen dan
• Traditionalisme, mensen die leven vanuit
Bergrede. Spirituele politiek dient al die verschillende
ook het gedrag en als gevolg daarvan zijn individuen
de lagere emoties (niveau 48: 5-7 en 47: 7).
mensen op al die niveaus te inspireren en een struc-
vervlochten met de gemeenschap. Men kan zich hier
• Beschaving, mensen die leven vanuit het
tuur te bieden die recht doet aan hun verschillende
niet aan ontworstelen omdat het eigen ‘zelf’ nog
behoeften.
onvoldoende is ontwikkeld. De persoonlijke gevoelens
1. Mensen die overwegend leven vanuit een
lagere denken (niveau 48: 4-6 en 47: 6,7).
van veiligheid en zekerheid zijn afhankelijk van de
• Cultuur, mensen die leven vanuit de hoge-
Maatschappelijke ontwikkelingsniveaus
gemeenschap. Op het traditionalistische ontwikke-
catie met hun denken
Omdat elke trede van onze ontwikkelingsladder er
lingsniveau is men net zo van de gemeenschap
• Humanisme, mensen die leven vanuit het
anders uitziet zullen we eerst eens in vogelvlucht ken-
afhankelijk als een kind van zijn moeder en men zal
nis maken met al deze niveaus.
daarom blindelings de gemeenschappelijke tradities
re emoties, (niveau 48: 2-5 en 47: 6,7). 2. Mensen die vooral leven vanuit een identifi-
hogere denken, (niveau 48: 2-5 en 47: 4,5).
verdedigen. Afwijken hiervan wordt als een bedrei-
3. Mensen die voornamelijk leven vanuit een drage kan leveren aan de evolutie. Aan het
identificatie met hun ziel.
• Traditionalisme (60% van de wereldbevolking)
ging ervaren; conformisme is een noodzaak om te
begin van onze menselijke incarnatie-reeks
• Idealisme, mensen die leven vanuit causale
Traditionalisme is het ontwikkelingsniveau waarop
overleven, met als gevolg dat er een grote weerstand
het grootste deel van de wereldbevolking functio-
is
richten we ons vooral op onze omgeving; daar-
Zoals het ontwikkelings niveau van kinderen
inspiratie (niveau 48: 1,2 en 47: 1-4).
Misstanden kunnen daardoor nauwelijks worden
eerste plaats deel uit van een gemeenschap.
ving, cultuur, humanisme enzovoort hebben in
wordt gekenmerkt door een emotionele werkelijk-
wraak en besnijdenis beschouwd worden als een deel
Pas geleidelijk aan vormen we een autonoom
het normale spraakgebruik een veel algeme-
heidsbeleving en een (erg) laag mentaal bewustzijn.
van de gemeenschappelijke identiteit die de persoon-
‘zelf’, waardoor we een uniek individu kunnen
nere betekenis dan hij eraan geeft. Laurency
Er is daardoor nauwelijks sprake van reflectie op het
lijke oordeelsvorming verre te boven gaat.
worden dat zich onafhankelijk van anderen in
gebruikt ze voor specifieke niveaus waarbij de
eigen handelen. In zijn eenvoudigste vorm ontbreekt het vermogen om plannen te maken en is er geen visie voor de toekomst. Men reageert uitsluitend van-
groot aantal levens nodig. Elke nieuwe incar-
details daarvan verwijs ik naar mijn artikel
uit de directe emotionele en lichamelijke behoeften
samenvalt met
natie is daarbij een nieuwe les en ook een
over Laurency in de vorige Panta.
en omdat de negatieve gevoelens hier domineren,
deel samen met de ouderdom van hun ziel.
zijn de mensen op dit niveau over het algemeen snel
stapje verder op onze ontwikkelingsweg.
Religie en spirituele politiek
geïrriteerd en gemakkelijk ontvlambaar. Het denken
ligt het voor de hand dat we met elke nieuwe
De functie van religie in onze persoonlijke en
is nog onvoldoende ontwikkeld om een regulerende
incarnatie ook een beetje wijzer worden. De
maatschappelijke ontwikkeling is van ouds-
invloed te hebben op de emoties. Vooral de mannen
positie die we op die weg innemen wordt dus
her, dat ze een bijdrage kan leveren aan de ont-
hebben daardoor weinig controle over hun driften.
voor een belangrijk deel bepaald door het aan-
wikkeling van het bewustzijn. Religie maakt
Men heeft geen breder perspectief dan de onmiddel-
tal incarnaties dat we achter de rug hebben.
mensen ‘nobeler’; ze brengt hen in contact
lijke emotionele behoefte-bevrediging en wanneer
Zoals het ontwikkelingsniveau van kinderen
met ervaringen die je met ‘goedheid’ zou kun-
daaraan voldaan is, bestaat er verder geen motivatie
Wanneer we in elk leven iets nieuws leren dan
voor een groot
meningen.
gecorrigeerd. Zo kunnen bijvoorbeeld zaken als eer-
getallen de exacte plaats aanduiden die ze
individuen
afwijkende
die oplopen in ontwikkeling. Het traditionalisme
innemen op de bewustzijnsladder. Voor de
niveau van
of
neert. Het omvat weer een groot aantal subniveaus
Voor deze ontwikkeling hebben we wel een
bewustzijns-
vreemde
De namen die Laurency gebruikt zoals bescha-
dienst kan stellen van de mensheid als geheel.
zo valt ook het
tegen
we onze identiteit aan. We maken dan op de
door worden we gesteund en daar ontlenen
grotendeels
hun leeftijd,
mate waarin men zich verbonden weet met de
grotendeels samenvalt met hun leeftijd, zo
nen omschrijven. Deze helpen hen om een
om iets te ondernemen. Passiviteit is dan ook een
Er kan gemakkelijk een gevoel van minachting en ach-
valt ook het bewustzijnsniveau van individuen
stapje vooruit te zetten op hun bewustzijns-
algemeen kenmerk van het traditionalistische
terdocht ontstaan jegens anderen, die geen deel uit-
voor een groot deel samen met de ouderdom
pad. Gedragingen die horen bij een bewust-
gedrag.
maken van de eigen gemeenschap. Een constructieve
van hun ziel. In die ontwikkeling onderscheidt
zijnsniveau dat ‘lager’ ligt dan de alledaagse
samenwerking met vreemden is daardoor vaak moei-
Laurency een aantal fasen. Hierin komen ach-
belevingswereld worden als ‘zonde’ veroor-
Omdat het denken nog niet zo goed is ontwikkeld,
lijk. Het eigenbelang staat steeds voorop en de hori-
tereenvolgens eerst de lagere emoties, dan het
deeld.
heeft men weinig mogelijkheden om tot persoonlijke
zon waarbinnen dat belang wordt gezien is heel
lagere denken, de hogere emoties, het hogere
Het ‘stapje vooruit’ ziet er op elke trede van ons
opvattingen te komen. Mensen imiteren elkaar met
beperkt. Alleen het belang van vandaag telt. Omdat
denken en tenslotte de ziel tot ontwikkeling.
bewustzijnspad heel anders uit, zoals ook de
als gevolg dat traditionele gebruiken lang kunnen
rationele overwegingen voor een belangrijk deel ont-
Die niveaus kunnen ook weer onderverdeeld
lessen op school er in elke klas weer anders uit-
voortduren en een overheersend stempel kunnen
breken kan niet worden ingezien dat het eigenbelang
12
13
panta 46
panta 46
in de loop der jaren het meest gebaat zal zijn bij samenwerking.
wikkelingsniveau waarbij primitieve gevoelens
van mensen die een andere religie aanhangen.
verdere bewustzijnsontwikkeling voor zichzelf
slechts door een laagje vernis aan het oog zijn ont-
Missie en zending zijn van oorsprong een uit-
en anderen speelt een belangrijke rol en daar-
trokken.
drukking van die superioriteitsgevoelens en
om hebben mensen op het culturele niveau
met het uitdragen van de eigen overtuiging
behoefte aan een persoon of een ideaal dat
niveau vordert, wordt het gedrag wel genuanceerder
Beschaafde personen leven gelijktijdig in twee werel-
kan het eigen gelijk en de eigen goedheid wor-
hen kan inspireren om dat hogere doel te
maar het blijft nog lang gekenmerkt door egoïsme.
den. Op de eerste plaats leven ze in een emotionele
den onderstreept.
bereiken. Dat ideaal wordt veelal in de kunst of
Mensen die deel uitmaken van een traditionele maat-
wereld. Emoties oefenen een grotere invloed op hen
schappij hebben geen objectieve waarneming van de
uit dan het denken. ‘Beschaafde’ mensen zijn daar-
• Cultuur (10% van de wereldbevolking)
van cultuur erg belangrijk. Kunst, in al zijn ver-
werkelijkheid, ze leven in een mythische of magische
door in de eerste plaats emotionele mensen. Op de
Bij het bewustzijnsniveau dat Laurency ‘cul-
schillende vormen, brengt mensen in contact
wereld met als gevolg dat godsdienst voor hen een
tweede plaats leven ze ook in een mentale wereld.
tuur’ noemt is het denken niet verder ontwik-
met gevoelens van schoonheid en harmonie.
grote rol speelt. Deze is voor hun ontwikkeling
Hun denken maakt een objectieve ervaring van de
keld dan bij de ‘beschaving’. In beide gevallen
Daardoor kan men zich verbonden voelen met
belangrijk, omdat ze helpt de lage, egoïstische emo-
fysieke wereld mogelijk. Daardoor zijn ze in staat tot
wordt het denken gestuurd door de emoties
een werkelijkheid die de eigen onvolmaakt-
ties te transformeren naar hogere, altruïstische emo-
wetenschappelijk onderzoek en kunnen ze ook op een
maar bij de culturele mensen hebben de hoge-
heid overstijgt. Religie verbindt hen met
ties. Omdat het hierbij gaat om eenvoudige mensen
academisch niveau functioneren. Het denken wordt
re, altruïstische emoties de overhand. Ze zijn
gevoelens van liefde. Op het niveau van cul-
die een grote weerstand hebben tegen veranderin-
echter aangestuurd door emoties, waardoor het
daardoor van nature gericht op een construc-
tuur kan de religieuze vorm worden losgela-
Naarmate de ontwikkeling binnen het traditionele
in de religie gevonden. Beide zijn op het niveau
gen, zijn er krachtige impulsen nodig om die verande-
wetenschappelijke wereldbeeld gekleurd is door
tieve benadering van hun medemensen.
ten, waardoor het mogelijk wordt om een spi-
ringen te bewerkstelligen. Dat is precies wat hun
innerlijke overtuigingen en conformisme.
Anders dan de beschaafde personen, hoeven
rituele
verbondenheid
te
ervaren
die
godsdienst hen kan geven: eenvoudige waarheden,
Het ontwikkelingsniveau van de beschaving wordt
zij hun negatieve emoties niet langer te
onafhankelijk is van traditionele stromingen.
simpele instructies en harde sancties. Al het andere
gekenmerkt door het streven de lagere emoties in te
onderdrukken. Ze ervaren hun omgeving
Religie is een hulpmiddel om edele gevoelens
zou tekort schieten. De religie bepaalt wat goed of
perken. Toch is er bij de mensen uit deze groep nog
spontaan op een positieve manier en kunnen
te activeren, geen vorm die moet worden
kwaad is en eist daarbij van de gelovigen een absolu-
volop egoïsme aanwezig en dit wordt maatschappe-
zich gemakkelijk identificeren met nobele
nagestreefd. Het verlangen naar heelheid en
te gehoorzaamheid. Voor velen kan de religie van tra-
lijk volledig geaccepteerd. Egoïstisch gedrag is, voor
gevoelens. Door hun positieve instelling kun-
liefde tilt mensen uit boven zichzelf en helpt
ditionele volkeren daarom rigide en hardvochtig lij-
zover niet bij wet verboden, een normale manier van
nen ze zich onbevangen richten op anderen,
daardoor egoïstische gevoelens te transforme-
ken, maar voor hen is het precies wat ze nodig hebben
leven. Eigenbelang en het nastreven van het goede
zonder zich bedreigd te voelen. Daarbij hebben
ren tot altruïstische. Ze kennen gevoelens van
om een innerlijke transformatie te bewerkstelligen.
leven zijn de norm, want het leven is gericht op het
ze een vanzelfsprekend begrip voor de behoef-
vervoering en komen in contact met liefde en
Op dit ontwikkelingsniveau zou een spirituele poli-
bereiken van materiële genoegens en er is openlijk
ten en verlangens van andere mensen.
schoonheid. Hierdoor zijn ze in staat op een
tiek dan ook deze geloofsbeleving moeten ondersteu-
waardering voor mensen die zo handig zijn om het
Intolerantie en fanatisme zijn hen vreemd,
altruïstische manier naar anderen te kijken.
systeem aan te wenden ten behoeve van hun eigen
waardoor ze moeiteloos de mening van ande-
Op dit niveau van bewustzijn worden religie
voordeel.
ren kunnen respecteren. Omdat op het niveau
en spiritualiteit niet langer ervaren als dwin-
nen.
van ‘cultuur’ een afwijkende mening niet als
gende dogma’s, maar als middel om te komen
Toch is er op dit niveau tegelijkertijd ook een eerste
een bedreiging wordt ervaren, is er een grote
tot een liefdevolle verbinding met anderen,
pen waar het denken zich zover heeft ontwikkeld, dat
aanzet aanwezig zich met anderen te verbinden en
acceptatie voor andere politieke, maatschap-
met God, of met een hoger gevoel van harmo-
er een objectieve waarneming van de wereld mogelijk
zich voor anderen in te zetten. Er is een streven om de
pelijke of religieuze opvattingen. Men gunt de
nie.
is. Daarbij kunnen de allereenvoudigste emoties wor-
negatieve emoties te overstijgen. Men realiseert zich,
ander zijn vrijheid en het recht om zich op zijn
den overstegen. Toch gaat het nog steeds om een ont-
dat men een beter mens zou kunnen zijn, maar het
eigen manier te ontwikkelen.
In het volgende nummer van Panta zullen we
lukt nog onvoldoende om die positieve kwaliteiten
Er is een algemeen streven naar rechtvaardig-
de verdere ontwikkelingsniveaus bespreken en
ook daadwerkelijk vorm te geven. Het streven naar
heid en solidariteit. Daarbij wordt er niet
proberen om tot een conclusie te komen met betrekking tot spirituele politiek.
• Beschaving (25% van de wereldbevolking) Met ‘beschaving’ bedoelt Laurency de bevolkingsgroe-
meer begrip voor anderen lukt alleen onder optimale
gestreefd naar perfectie. Het streven is niet
omstandigheden, wanneer het zichtbaar is of liever
dogmatisch; men kan gemakkelijk accepteren
nog, wanneer het voordeel oplevert. Religie speelt
dat iedereen onvolmaakt is en zijn beperkin-
daarbij een belangrijke rol. Ze creëert situaties waarin
gen heeft. Daardoor is men vergevingsgezind
uitdrukking kan worden gegeven aan nobele gevoe-
en zal men vooral proberen de goede bedoelin-
Transpersoonlijk coach en
lens. Hoewel de algemene levenshouding er een is
gen van de ander te zien. De opgave waarmee
therapeut.
Kees Aaldijk
van egoïsme, helpt religie de nadruk te leggen op
men zichzelf confronteert is zo goed mogelijk
Literatuur:
Bestuurslid Vereniging
naastenliefde, een innerlijke levenshouding die daar-
om te gaan met de eigen onvolmaaktheden en
Laurency, H.T., (1985). The Philosopher’s Stone.
voor Transpersoonlijke
door sociaal wordt geaccepteerd en gestimuleerd. De
die van anderen. Persoonlijke ontwikkeling
The Henry T. Laurency Publishing Foundation:
Psychiatrie.
religieuze beleving wordt daarbij gekenmerkt door
neemt dan ook een centrale plaats in binnen
Skövde, Zweden.
www.transpersoonlijk.nl
dogma’s en gevoelens van superioriteit ten opzichte
de culturele maatschappij. Het streven naar
14
Tel. 06 142 742 93
15
panta 46
panta 46
De geschiedenis van hekserij in West-Europa -Deel 1 Huub Drenth
SPIratiedag
Het woord heks heeft in ons taalgebied heel lang een beladen betekenis gehad. Het was de
Van persoonlijke spiritualiteit naar maatschappelijke verantwoordelijkheid
op het oude geloof in hekserij is gebaseerd, maar met het bedrijven van magie houden zij zich
aanduiding voor een vrouw die zwarte magie bedreef, een beeld dat tegenwoordig alleen nog in sprookjes voorkomt. Sinds de jaren vijftig claimen aanhangers van Wicca dat hun ‘religie’ niet bezig. Het lijkt mij daarom zeer de vraag of die claim wel gerechtvaardigd is. Aan Wicca besteed ik in deze serie artikelen geen aandacht, wel ga ik proberen om het verschijnsel hek-
23 september Utrecht
serij vanuit een aantal verschillende invalshoeken te belichten.
Misschien ken je de jaren ’70 kreet
Deze poging om een nieuwe impuls
Het programma is een mix van
‘Als ik niet, wie dan wel? Als nu niet,
te geven aan de samenleving kan
intuïtieve, mentale en creatieve
Inleiding
clusie trekken dat het religieuze wereldbeeld
wanneer dan?’ Deze slogan is weer
alleen slagen als de manier waarop
activiteit, afgewisseld met ruimte
De vorm van magie die we aanduiden met de
van de jagers en verzamelaars uit de laatste
actueel geworden in Nederland.
politieke invloed wordt verkregen,
voor delen en stilte.
term hekserij heeft niet altijd deel uitgemaakt
periode van het paleolithicum grote overeen-
Vorig jaar vroeg Jan Roelofs een
in overeenstemming is met de uit-
Onderdelen:
van onze cultuurgeschiedenis. Eerst toen de
komsten vertoonde met de vorm van animis-
aantal mensen bij elkaar te komen
gangspunten. Je bent daarom bij
Kennismaking Meditatie Mantra-
landbouw tot ontwikkeling kwam en kleine
me die tegenwoordig als ‘sjamanisme’
om te bezien of het goed zou zijn
deze van harte uitgenodigd om een
zang Thoughtstorm Delen over het
groepen mensen een vaste woonplaats kozen,
bekendstaat.
om een spirituele politieke bewe-
dag te komen delen, inspireren en
thema spiritualiteit en samenleving
begon ook hekserij een vast bestanddeel van
ging te starten. Na een aantal bij-
geïnspireerd worden, denken, voe-
Creatieve activiteit Tarot inzichten
het dagelijkse leven te vormen. We hebben het
Toen ongeveer tienduizend jaar geleden in het
eenkomsten is het nu zover dat een
len, stil zijn en spelen.
Zingen Whatever
dan over gebeurtenissen die ongeveer tiendui-
huidige Midden-Oosten de eerste tuinbouw-
zend jaar geleden plaatsvonden. Het is dus,
culturen ontstonden ging dit gepaard met de
geantwoord op deze vraag. Er is een
Het doel is om dit nieuwe initiatief
De dag wordt voorbereid en bege-
gemeten op de tijdschaal van ons totale cul-
ontwikkeling van een totaal nieuwe symbo-
aantal werkgroepen rond uit te die-
te voeden en onze persoonlijke
leid door Saskia Kouwenberg en
tuurverleden van ettelijke honderdduizenden
liek. Uit archeologische vondsten, onder meer
pen thema’s gevormd; er wordt
inspiratie te koppelen aan maat-
Peter Van Kan. Ze bezitten ervaring
jaren, een relatief jong fenomeen. Maar hoe-
afkomstig uit Zuid- en Midden-Europa, blijkt
nagedacht, gediscussieerd, gemedi-
schappelijke betrokkenheid. Dat
en deskundigheid op velerlei cre-
zeer hekserij ook verbonden is met agrarische
teerd en genetwerkt. In welke for-
voeden kan zijn in de vorm van
atief en intuïtief gebied, maar voor-
samenlevingsvormen, de oorsprong van dit
mele vorm het SPI (spiritueel poli-
gedachten, zorgen en inzichten,
al over enthousiasme om spirituali-
magisch-religieuze verschijnsel gaat wel dege-
tiek initiatief) gegoten zal worden
maar ook in de vorm van een teke-
teit uit de marge te halen en in het
lijk terug tot veel oudere tijden. En wel tot die
staat nog niet vast; wel dat het con-
ning, een lied, een symbool. Ideeën
centrum van de samenleving te
waarin de mens, als paleolithische jager en
crete doel is om politieke invloed in
die tijdens deze dag opkomen wor-
plaatsen.
verzamelaar, voor het eerst z’n werkelijkheid
het parlement te verkrijgen.
den doorgegeven aan de werkgroe-
groep mensen definitief ja heeft
op een metafysische manier begon te definië-
pen. Evenals namen van mensen in
Deze dag is in SPI-kader het eerste
ren. Omdat de eerste afbeeldingen uit die
Als het aan ons ligt, is de tijd van
jouw netwerk die over specifieke
in zijn soort en in die zin een experi-
periode pas van ongeveer vijfendertigduizend
- politiek als strijd om de macht
kennis en ervaring bezitten en deze
ment. Je bent hiervoor bij deze van
jaar geleden dateren kunnen we alleen maar
- mannelijke dominantie
zouden willen delen. Je kunt naar
harte uitgenodigd. Wil je z.s.m.
gissen naar de manier waarop het wereld-
- uitsluitend mentale en verbale
aanleiding van de bijeenkomst
laten weten of je hem, letterlijk, wilt
beeld van de toenmalige mens zich in de loop
besluiten om actief mee te gaan
meemaken ? Er is ruimte voor maxi-
der tijden ontwikkeld heeft. Maar dat die uit-
- puur economische gerichtheid
meningsvorming
werken, maar dat is zeker geen
maal 14 deelnemers.
eindelijk niet veel verschilde van de onze valt
nu echt voorbij.
voorwaarde voor deelname. Jouw
De wereld schreeuwt om een nieu-
aanwezigheid en actieve inbreng
af te lezen uit de vele prachtige grotschilderinPlaats:
centrum De
gen die Cro Magnon-mensen in Frankrijk en
Hoogstraat Utrecht
Spanje hebben achtergelaten.
10.30 – 16.00
Hoe hun kosmologie er precies uitzag weten
we benadering.
versterken hoe dan ook het energie-
Het goede nieuws is:
veld van dit initiatief. En zelf ga je
Tijd:
het ligt aan ons!
ook rijker naar huis.
Kosten: € 30,--
we natuurlijk niet maar we mogen aannemen
Lunch:
dat begrippentegenstellingen als leven/dood,
SPIratiedag
BYO (Bring Your Own: breng iets mee en deel
licht/duisternis, luchtruim/aarde, zon/maan,
met elkaar)
mens/geest en mens/dier er een belangrijke
Aanmelden:
rol in speelden. Uit bepaalde grotschilderin-
[email protected]
gen – waarop als dieren verklede mensen staan afgebeeld – kunnen we dan ook de con-
16
17
panta 46
panta 46
dat daarin het vrouwelijke element, dat geas-
nomen, beginnen ook mannen zich met de
punten. Meer dan dit voor tovenaars geldt
Geloof in hekserij wordt nog steeds overal ter
socieerd werd met aarde en vruchtbaarheid,
voedselproductie bezig te houden en naast
wordt van heksen geloofd dat zij het slacht-
wereld aangetroffen. Er bestaan sterke over-
centraal stond. In deze kosmologie nam ook de
tuin- en akkerbouw doet ook veeteelt z’n intre-
offer zijn van geestelijke afwijkingen; ze wor-
eenkomsten tussen het geloof in hekserij in
maan, als zinnebeeld van zowel vruchtbaar-
de. Mede door allerlei technische ontwikkelin-
den vaak beschreven als griezelige en tragi-
zogeheten traditionele samenlevingen, zoals
heid als dood, een belangrijke plaats in. De
gen – bijvoorbeeld de uitvinding van de ploeg
sche persoonlijkheden. En in tegenstelling tot
beschreven in moderne antropologische stu-
maan, door de maandelijkse cyclus als vrouwe-
– ontstaan er nieuwe sociale rollen (beroepen)
tovenarij, dat aangeleerd kan worden (spreu-
dies, en het geloof in hekserij in het klassieke
lijk beschouwd, heerste over de nacht en de
en daaraan gerelateerde bezitsverhoudingen.
ken en bezweringen), wordt het vermogen om
en middeleeuwse Europa.
geesten der doden. Omdat het vrouwelijke ele-
Dorpen worden steden en sommige daarvan
Geloof in hekserij en tovenarij komt met name
ment – meer dan het mannelijke, dat gesym-
groeien uit tot stadstaten. Niet lang daarna is
in gesloten agrarische samenlevingen voor. In
boliseerd werd door de dag en de zon – in ver-
er sprake van ‘koningen’ en ‘legers’. Er ontstaan
band werd gebracht met de geheimen van
sociale klassen en ook de moraal wordt gebo-
leven en dood waren het dan ook vooral vrou-
ren; voortaan is gedrag ‘goed’ of ‘slecht’ een
wen die, als een soort priesteressen in een
strikte tweedeling waar voorheen op die
godinnenrite, een stempel drukten op de
manier geen sprake van was. Ook komen er
vruchtbaarheids- en dodencultussen van die
priesterkasten: belangrijke godsdienstige
tijd.
functies – het uitvoeren van ceremonies en rituelen waarin eerder vrouwen de hoofdrol
Als de jacht, waarschijnlijk als gevolg van over-
vervulden – worden voortaan steeds meer
bejaging, eenmaal sterk in betekenis is afge-
door mannen uitgevoerd. Wat eerst nog een
dergelijke gemeenschappen, waar iedereen
Wat eerst nog een magi-
elkaar kent en iedereen van elkaar afhankelijk is, kunnen sociale spanningen tussen leden
sche wereldbeschouwing
van de verschillende groepen soms heel hoog oplopen zonder dat het mogelijk is de oorza-
was is dan al voor een
ken van deze spanningen weg te nemen. Iemand die gevoelens van kwaadheid, wraak
groot deel veranderd in
of afgunst jegens iemand anders koestert kan in een dergelijke situatie, in het geheim, zijn
religieuze dogmatiek.
een heks of tovenaar. Deze zal dan, door het
voor een groot deel veranderd in religieuze
uitvoeren van magische rituelen, waarmee hij hekserij te bedrijven vaak toegeschreven aan
of zij zich verzekert van de hulp van boze gees-
erfelijke (paranormale) factoren. Zodoende
ten, een vloek over de gehate persoon uitspre-
Magie en religie zijn geenszins identieke
hebben heksen het aangeboren vermogen om
ken.
begrippen. Ook is magie niet per se een nega-
zich in geesten en dieren te veranderen en is
tief begrip; in wezen is het een neutrale term
hekserij dus meer extatisch van karakter dan
Geloof in hekserij en tovenarij geeft een ant-
die verwijst naar de manieren die toegepast
tovenarij.
woord op de vraag waarom mensen door aller-
worden om beheersing over bovennatuurlijke
Tovenarij is weliswaar niet helemaal identiek
lei vormen van onheil getroffen worden zoals
aan hekserij maar door de meer neutrale aard
ziekte, dood van verwanten, misoogsten, ziek-
markeert meteen ook het essentiële verschil
van het begrip is het in veel gevallen meer
tes in de veestapel of natuurrampen. Het ant-
tussen magie en religie: de religieuze houding
geschikt om magische gebruiken aan te dui-
woord is simpel: dit komt doordat een heks of
ten opzichte van bovennatuurlijke machten
den dan de term ‘hekserij’. Dit omdat het
tovenaar een vloek over het slachtoffer heeft
wordt gekenmerkt door onderwerping en eer-
begrip hekserij, in zoverre het de Westerse cul-
uitgesproken. Het slachtoffer weet daarna wat
biediging, de magische houding gaat er vanuit
tuur betreft, een groot deel van z’n betekenis
hem te doen staat: hij moet iemand consulte-
dat bepaalde mensen het vermogen hebben
ontleent aan de christelijke godsdiensthistorie
ren wiens magische krachten zo sterk zijn dat
om in contact te treden met deze machten en
(waarin het beschouwd werd als een vorm van
ze deze vloek ongedaan kunnen maken. Deze
ze naar hun hand kunnen zetten.
ketterij waarin de duivel werd aanbeden). De
beoefenaars van ‘witte’ magie worden vaak
Hekserij maakt deel uit van een magisch
wezenlijke betekenis van beide begrippen valt
aangeduid als ‘medicijnman’, ‘healer’ of ‘witch-
geloofssysteem. Heksen zijn personen – in
terug te voeren tot hetzelfde principe: beide
doctor’.
Europa meestal vrouwen, in Afrika daarente-
verwijzen naar geloofssystemen waarin het
Men zal zich kunnen voorstellen dat in een
gen vaak mannen – die magie bedrijven. Zij
idee centraal staat dat bepaalde mensen in
samenleving waarin ziekte, dood en andere
treden dus in contact met bovennatuurlijke
een samenleving in contact kunnen treden
vormen van onheil altijd aan de tussenkomst
machten zoals geesten en demonen.
met bovennatuurlijke machten. In de praktijk
van heksen of tovenaars geweten worden,
In dit artikel gebruik ik naast het begrip hekse-
van hekserij komt dit contact tot stand door
gevoelens van angst, achterdocht en wantrou-
rij ook regelmatig het begrip tovenarij.
middel van het opwekken van een toestand
wen de boventoon zullen voeren. Men zal zich
Hekserij en tovenarij zijn zeer nauw aan elkaar
van trance; door dit aspect vormde hekserij,
ook kunnen voorstellen hoe cruciaal de positie
verwant (vaak worden de termen als synoniem
naar mijn mening, het laatste sjamanistische
is die heksen en tovenaars in een dergelijk
gebruikt) maar verschillen ook op een paar
element in de Westerse cultuur.
geheel innemen.
panta 46
en tovenarij komt met name in gesloten
machten te verkrijgen. Deze omschrijving
18
hekserij
toevlucht nemen tot de zwarte kunsten van
magische wereldbeschouwing was is dan al dogmatiek.
Geloof in
agrarische samenlevingen voor.
Hekserij door de eeuwen heen
ven, konden veranderen maar volgens de
rij bepaalde in die tijden het dagelijkse leven
Het woord ‘heks’ is afgeleid van een oud
Romeinen legden ze een duidelijke voorkeur
zodanig dat het op zeker moment zelfs als een
Hekserij in de late Middeleeuwen
Germaans woord dat in het gotisch hagazus-
aan de dag voor vogels. De dichter Ovidius
maatschappelijke plaag werd ervaren. Een
Het Germaanse woord ‘heks’ (Hexe, häxa,
sa, in het Oud-Engels hægtesse en in het
geeft een beschrijving van hoe deze striges ’s
besluit van de Romeinse senaat uit het jaar 17
witch), en de woorden die ervan afgeleid zijn,
Middel-Nederlands heks genoemd wordt. Over
nachts de lichamen van kleine jongetjes uit
na Chr. beval de verdrijving van alle tovenaars
komen tot aan de veertiende eeuw slechts zel-
de betekenis van dit woord bestaat verschil
hun wieg roven en vervolgens hun bloed ops-
uit Italië en Tacitus bericht dat twee van hen
den in teksten voor. Dit ligt niet aan het feit
van mening: volgens sommigen wordt hier-
lurpen.
werden terechtgesteld.
dat in die tijd voor het schrijven van officiële
Algemeen verbreid was het geloof dat tovena-
De eerste keer dat er gerefereerd wordt aan
maakt werd. Hekserij werd tot die tijd niet als
een vrouw die op een bundel heggetakken,
ressen de macht zouden bezitten om mannen
magische praktijken in de bijbel betreft het
ketterij beschouwd en daarom was er niet bui-
dus een soort bezem, door de lucht vliegt.
van hun potentie te beroven en bij vrouwen
een meedogenloze strafbepaling: “Een tovena-
tensporig veel aandacht voor dit soort praktij-
stukken meestal van het Latijn gebruikge-
mee een vrouw bedoeld die op een haag of afrastering zit; volgens anderen gaat het om
miskramen te veroorzaken. Vaak werd tovena-
res zult gij niet laten leven” (Exodus XXII, 18). In
ken. De eerste keer dat de term ‘hekserij’
rij bedreven door middel van het vervaardigen
het oude Israël werd magie gebruikt voor het
(Hexerei) in een proces werd gebruikt was in
Het boze oog werd door
van een voorstelling van de persoon die men
opwekken van ongeoorloofde erotische gevoe-
wilde treffen of, dat kon natuurlijk ook, die
lens en het oproepen van waarzeggende gees-
de oude Grieken zozeer
men aan zich wilde binden. Het Latijnse woord
ten. Het verhaal van de tovenares van Endor,
voor hekserij fascinum, dat eigenlijk ‘binding’
die door Saul gedwongen werd om de geest
betekent, vindt in deze wijze van gebruik zijn
van Samuel op te roepen, is hiervan een voor-
oorsprong. Horatius beschrijft hoe de tovena-
beeld.
gevreesd dat grote filosofen zelfs pogingen gedaan hebben om er een wetenschappelijke
verklaring
voor te geven.
res Canidia onder andere de veren en eieren
Het geloof in toverkollen die ’s nachts door de
van de gekuifde uil en paddenbloed gebruikt
lucht vlogen en contact met geesten hadden
om een toverdrank te brouwen. Ook verhaalt
was ook bij de Germanen aanwezig. Jordanis,
hij van een jonge knaap die zij de hongerdood
een christelijk auteur uit de zesde eeuw,
laat sterven om uit zijn merg en lever een lief-
schrijft dat Filimer, koning der Goten, al deze
desdrank te kunnen bereiden.
vrouwen verdreef naar een ver oord waar de
Zeer bevreesd was men voor het ‘boze oog’;
geesten van de doden huisden. Volgens de
men was ervan overtuigd dat de blikken van
overlevering werd uit de geslachtsgemeen-
De voorstelling van een tovenares die op een
sommige mensen allerhande onheil aan kon-
schap die zij met deze geesten hadden het volk
stuk hout door de lucht vliegt vindt men reeds
den richten. Het boze oog werd door de oude
der Hunnen geboren. Ook bij de Germanen
bij de Babyloniërs. Het is een duidelijke verwij-
Grieken zozeer gevreesd dat grote filosofen als
was het bedrijven van zwarte magie stafbaar.
zing naar de bovennatuurlijke vermogens die
Democritos, Plutarchus en Plato zelfs pogin-
Terechtstellingen wegens zwarte magie
aan heksen en tovenaars werden toegeschre-
gen gedaan hebben om er een wetenschappe-
komen in de vroege Middeleeuwen echter
ven. Belangrijkste daarvan is het vermogen
lijke verklaring voor te geven.
slechts sporadisch voor. De kerkelijke autoritei-
1419 en wel in Luzern, Zwitserland. Het begrip
van heksen om met hun ziel de wereld van de
Van tovenaars en tovenaressen werd geloofd
ten legden een milde houding jegens tovenarij
hekserij wordt dan al als verzamelnaam voor
geesten en de doden binnen te gaan terwijl
dat zij hun praktijken het liefst ’s nachts uitoe-
aan de dag. Vaak werden de beoefenaars van
allerhande occulte bezigheden (zoals sterren-
hun lichaam op aarde achterblijft. Deze over-
fenden. Bovendien zouden ze een onlesbare
zwarte magie als door een demon bezeten
wichelarij, tovenarij en waarzeggerij) gebruikt
gang naar de andere wereld maakten ze door
dorst naar seks hebben. In de Odyssee lezen we
beschouwd, deze demon trachtte men dan uit
die allemaal als ketterij aangemerkt worden.
zich in een dier of een geest te veranderen.
bijvoorbeeld dat Odysseus op een bepaald
te drijven. Karel de Grote vaardigde zelfs een
Dit gold trouwens ook voor het bedrijven van
Over magische praktijken bij de Egyptenaren,
moment bij de tovenares Circe terechtkomt.
wet uit die verordende dat personen die hek-
‘witte’ magie aangezien daarbij, net als bij
Babyloniërs, Grieken en Romeinen zijn talrijke
Deze staat er bekend om dat ze mannen, na
sen verbrandden ook zelf ter dood gebracht
‘zwarte’ magie, soms de hulp ingeroepen werd
teksten bewaard gebleven. Vaak gaat het daar-
eerst gemeenschap met ze te hebben gehad,
moesten worden. Toen het christendom ook in
van bovennatuurlijke krachten. Witte magie
in om zaken die aangeduid worden als zwarte
in zwijnen verandert; hetgeen ook een aantal
de noordelijke landen van Europa doordrong
maakt altijd deel uit van hetzelfde geloofssys-
magie; hieruit kunnen we afleiden dat de
makkers van Odysseus overkomt.
betekende dit dat vrouwen het ambt van
teem als zwarte magie en dient om iemand
praktijken van tovenaars en tovenaressen ook
Bij de volkeren uit de oudheid werd het bedrij-
priesteres, dat ook zij voorheen konden vervul-
tegen het onheil van het laatste te bescher-
toen al op gespannen voet verkeerden met de
ven van magie niet als een misdaad
len, niet langer meer konden uitoefenen.
men; het kan betoveringen ongedaan maken
gevestigde orde van de staatsreligies.
beschouwd, dit kon wel gelden voor de motie-
Hetgeen tot gevolg had dat zij hun magische
en zorgt er daardoor voor dat binnen een
Veel volkeren geloofden dat tovenaars en tove-
ven die erachter staken: zwarte magie was
en rituele praktijken voortaan op een heimelij-
samenleving de kwade krachten niet de over-
naressen zich in dieren, zoals katten en wol-
daarom wel strafbaar. Het gebruik van tovena-
ke manier gingen bedrijven.
hand krijgen. In de voor-christelijke tijd waren
20
21
panta 46
panta 46
Rivier Karel Klumpers heksen personen die zich waarschijnlijk
eenkomsten waren die van de eerste nacht van
meestal met beide vormen van magie bezig-
mei (Walpurgisnacht) en van de eerste nacht
hielden maar door de komst van het christen-
van november (het latere Allerzielen). De
dom ontwikkelde er zich overal een strikte
plaatsen waar deze samenkomsten zich af
scheiding tussen beide praktijken. Bedrijvers
zouden spelen werden door gewone mensen ’s
van witte magie – in dit geval betrof het vrij-
nachts gemeden: ze waren ver van de bewoon-
wel uitsluitend vrouwen – waren meestal
de wereld gelegen (de Mokerhei was zo’n plek)
godsvruchtige en gerespecteerde leden van
of niemand durfde er ’s nachts naartoe (zoals
een gemeenschap en werden in de late
galgenvelden). Om er vanuit alle windstreken
Toelichting:
Ik ben een rivier, ik stroom naar zee.
De maker van bovenstaand gedicht, Karel Klumpers, schrijft ons: ‘In het begin van dit
Woest en ongedurig, lieflijk en kalm.
jaar had ik een ongeïnspireerde periode. Ik had allerlei plannen met mijn leven, maar het
Zon schijnt op mij, regen valt in mij.
kwam er niet goed uit. Ik zat vast, ik was het contact met wat ik wilde verloren. Ik kwam
Ik laat mij kussen door licht,
niet meer verder. Het waren niet echt dramati-
beroeren door wind.
sche maanden, maar voor mij persoonlijk wel
Middeleeuwen al niet meer met de term heks
snel te kunnen komen maakten de heksen
aangeduid. Hun functie was een combinatie
gebruik van hun toverkunsten: ze vlogen
erg vervelend. Ik vroeg me steeds dringender
van vroedvrouw, kruidenvrouw en gebedsge-
erheen op vliegende bezems of veranderden
af wat er met me aan de hand was! Ging mijn
nezeres. Ook de Kerk zelf hield zich overigens
zichzelf in een vogel of een snelvoetig dier.
bezig met ‘witte’ magische praktijken; het uitdrijven van demonen en het wijden van
leven een wending nemen? Waar ging dit
Ik stroom, stroom, stroom, Heksen bestonden echt, daaraan hoeven we
medaillons, die als talisman fungeerden, zijn
niet te twijfelen. Er waren dus personen die
hier voorbeelden van.
zichzelf als heks beschouwden en die, ten behoeve van zichzelf en hun medemens, duis-
naar toe? Klein leed. Toen kwam de doorbraak. Op een dag deed ik met een grote groep men-
ruisend, spelend met alles op mijn weg.
sen een wandelmeditatie langs een riviertje in België. Ik liep voorop, met achter me een lange
Soms val ik
sliert van mensen. De natuur was die vroege
Het middeleeuwse geloof in hekserij in West-
tere magische praktijken bedreven. Alleen zij
Europa bestond uit oud-Germaanse voorstel-
kenden de daartoe vereiste magische spreu-
lingen over magie die, met Grieks-Romeinse
ken en rituelen en eveneens beschikten alleen
en Oosterse voorstellingen, samengesmolten
zij over de kennis om toverdranken te brou-
waren tot een wonderlijke mengelmoes van
wen. Toverdranken die, zoals modern farmaco-
ideeën en praktijken. Het was gebaseerd op de
logisch onderzoek van op schrift gestelde hek-
gezicht. Dát was het! Het deed er helemaal
veronderstelling dat bepaalde mensen –
senrecepturen
niets toe wat er met me aan de hand was, hoe
heeft
uitgewezen,
ochtend nog heel stil. Toen stelde ik de vraag
naar beneden
die mij zo bezig hield aan het riviertje: ‘Waar ga jij naartoe?’ Onmiddellijk kwam het ant-
en word een stille poel.
woord, dat mij diep ontroerde. ‘Ik ga naar zee’,
Mensen en dieren komen zich laven
zei het riviertje. Tranen stroomden over mijn
vaak
meestal vrouwen – over krachten beschikten
daadwerkelijk het effect hadden dat eraan
die sterker waren dan de krachten van de
werd toegeschreven. Ze veroorzaakten ziekte
natuur. Zij konden het weer naar hun hand
of dood of hadden anderszins een onheilzame
zetten, de maan naar beneden halen en oog-
uitwerking op degene die het toegediend
sten laten mislukken. Ze konden vrouwen
kreeg. Sommige van deze nagemaakte brouw-
onvruchtbaar en mannen impotent maken.
sels bleken een zware hallucinerende werking
Ook konden ze liefde en haat in iemands hart
te hebben, de gebruiker kreeg het gevoel te
opwekken. Ze konden zelfs iemand laten ster-
zweven of te vliegen. Tegenwoordig weten we
ven.
dat het gebruik van dergelijke hallucinogenen
Van heksen werd geloofd dat zij in staat waren
ook kenmerkend is voor sommige sjamanisti-
om zichzelf in dieren te veranderen. Vooral kat-
sche tradities; de gebruiker raakt in trance en
ten, padden en vogels zouden daarbij hun
maakt een innerlijke metamorfose mee. Als hij
voorkeur genieten. Ook zouden ze het vlees en
geleerd heeft om deze bewustzijnsverande-
bloed van mensen nuttigen en als ingrediën-
ring te hanteren geeft dit hem het (magische)
ten in hun toverdranken verwerken.
vermogen om zich in een dier te veranderen, te
Volgens het volksgeloof in de Middeleeuwen
vliegen of om zich in de geestenwereld te
spoedden heksen zich een aantal keren per
begeven.
Huub Drenth
jaar naar nachtelijke ‘heksenvergaderingen’.
In zekere zin berustte dus veel van wat aan
is mental coach.
Deze bijeenkomsten, die volgens de overleve-
heksen werd toegeschreven op waarheid...
In zijn manier van
ring opgedragen waren aan de godin van de
werken vormen over-
onderwereld Hecate, zouden gepaard gaan
gangsrituelen (rites
met rituelen waarbij gegeten, gedanst en
de passage) het
gecopuleerd werd. De bekendste van deze bij-
mijn levensrivier ook verder zou stromen, het
Dan stroom ik weer verder,
stond vast dat ik op weg was naar het Grote Water. De Dood, Verlichting wellicht - in ieder
bomen geven mij schaduw,
geval zou ik terugkeren naar waar ik vandaan kwam. Vanaf die ochtend stroom ik weer en
in de nacht ben ik obscuur.
maak me minder zorgen om de toekomst. Ik heb me herinnerd waar ik naartoe ga.’
Maar in het eerste morgenlicht ben ik weer vol belofte…
Ik stroom, stroom, stroom, uiteindelijk is er maar één bestemming ik ben op weg naar het Grote Water. Ik ben een rivier, ik stroom naar zee. Woest en ongedurig, lieflijk en kalm,
Wordt vervolgd
vastberaden ben ik op zoek naar de bron.
uitgangspunt.
22
23
panta 46
panta 46
Innerlijk vuur Karel Klumpers zeker concentratievermogen beschikken. We krij-
Als Thich Nhat Hanh over God praat wordt hij
‘Misschien ontdekken we op een dag manieren waarop we eenvoudiger
gen dit vermogen door het beoefenen van bewus-
niet vaag, maar raadt ons aan om ons open te
kunnen leven zodat we meer tijd en energie overhebben om iets aan de
te aandacht in het dagelijkse leven, door het gade-
stellen voor de natuur. God is geen verschijn-
systematische onrechtvaardigheid in de wereld te doen.’
‘Boeddhisme is een intelligente manier om van het leven te genieten.’
slaan en erkennen van alles wat er gebeurt. Maar
sel, zegt hij. Hij is de grond van de fenomenen.
het object van meditatie dient een werkelijkheid te
Als je het Goddelijke wil voelen, als je in con-
zijn die in jezelf geworteld is en niet één of ander
tact wil komen met de noumenale wereld, dan
voorwerp van filosofische overdenking. Ieder voor-
moet je diep doordringen in de wereld der ver-
werp van meditatie moet een soort voedsel zijn
schijnselen. We kunnen in contact komen met
dat lange tijd op een heet vuur moet worden
God, door contact te maken met mensen, die-
De laatste tijd reis ik op vrijdag na mijn werk
Nhat Hanh was abt in een klooster toen in zijn
gekookt. We doen het in een pan, doen het deksel
ren, planten en mineralen. (Uit: Jezus en
naar Amsterdam om samen met een Zengroep
land een oorlog uitbrak. De dikke kloostermu-
erop en steken het gas aan. Die pan zijn we zelf en
Boeddha als broeders)
in stilte te eten. Vooraf mediteren we samen
ren konden de verschrikkelijke verhalen niet
het vuur waarop wordt gekookt is ons concentra-
en doen enkele simpele lichaamsoefeningen.
tegen houden; ze moeten hem in grote ver-
tievermogen. De brandstof komt van een voortdu-
Over verlichting doet Thich niet geheimzinnig.
We kijken een half uur naar een recente DVD
twijfeling hebben gebracht. Hij had tijdens
rend oefenen in bewuste aandacht. Als het niet
Hij zegt: we denken vaak dat verlichting pas
van de meester, een oude wijze man uit het
zijn spirituele opleiding geleerd om in medita-
heet genoeg wordt, kan het eten nooit gaar wor-
later komt, maar het is hier en nu al te ervaren.
Oosten, en gaan dan aan tafel. Terwijl buiten
ties je door niets van de wijs te laten brengen.
den. Maar als het eenmaal gaar is, onthult het zijn
Iedere keer als je in meditatie gaat, kan je van
de geluiden van de grote stad klinken, eten wij
Maar het is absurd om religieuze rituelen te
diepste wezen en helpt het ons op weg naar bevrij-
verlichting proeven.
in vrede onze soep en genieten van het licht
blijven uitvoeren, terwijl de wereld om je heen
ding.
van een kaars. Na afloop drinken we thee, pra-
in brand staat. De monnik besloot de klooster-
(Uit: Het gras wordt groener)
Zit zo kalm alsof je op een bloem zit. Velen van ons
ten nog wat na en zingen een liedje; tenslotte
stilte te verbreken en zijn landgenoten te gaan
zitten alsof ze op een bed hete kolen zitten; zodra
maken we een diepe buiging voor elkaar en
helpen. Daarmee trad hij in de voetsporen van
we zijn gaan zitten, denken we aan iets anders en
gaan ieder ons weegs. Het zijn magische avon-
de Indiase prins Siddharta, die een beschermd
springen weer op.(…) Ik wil graag degenen, die het
den, die maken dat ik ’s nachts verkwikt thuis
koninklijk leven opgaf om de mensheid ver-
Zuivere Land willen binnengaan, nogmaals zeg-
kom in mijn woonplaats, waar mijn vrouw
lichting te brengen.
gen: ga alsjeblieft nú op een lotus zitten en wacht
vaak al in bed ligt. Ze vindt het prima dat ik de
niet tot je in het Zuivere Land bent aangekomen.
werkweek op deze manier afsluit, omdat ze
Simpele beelden
Word op dít moment in een lotus wedergeboren.
weet dat het me helpt om het weekend uitge-
De indrukwekkende daad van de monnik om
Door op dit moment in een lotusbloem te worden
rust te beginnen. Laatst stelde ik me de emo-
zijn veilige klooster te verlaten en de lijdende
wedergeboren en op een lotuszetel te zitten, hoef
tionele bijeenkomst voor, waarin we de gevoe-
mensheid te gaan helpen was het begin van
je niet meer te twijfelen aan het bestaan van het
lens over de dood van deze Zenmeester zullen
een leven in dienstbaarheid. In tientallen boe-
Zuivere Land.
delen. Want hoewel hij op de DVD’s erg vitaal
ken heeft hij hiervan heldere getuigenissen
oogt, wordt hij eerstdaags 80 jaar en staat, in
gegeven. Wat mij vooral aanspreekt in zijn
de woorden van de dichter ‘De dood al op de
geschriften is de eenvoud en het praktische; je
(Uit: De geur van versgemaaid gras)
dijk.’ Ik heb Thich Nhat Hanh nog nooit een
merkt dat hij praat en denkt vanuit een diep-
Thich heeft talloze aanwijzingen gegeven hoe
hand gegeven. Ik ken hem uitsluitend van zijn
gaande kennis van het boeddhisme, maar hij
je in het gewone leven aandachtig kunt zijn.
boeken, films en lezingen. Toch ben ik van hem
laat zich niet verleiden tot ingewikkelde beto-
Recent verscheen een prachtige bundel van
gaan houden. Waarom eigenlijk?
gen. Hij gebruikt vaak simpele huis-, tuin- en
zijn hand, waarin hij allerlei gatha’s (korte
Wat is het wat mij elke keer weer zo raakt?
keukenbeelden. Als hij bijvoorbeeld uit wil leg-
gedichtjes) heeft opgeschreven die je tijdens je
gen dat concentratie een voorwaarde is voor
Dit prachtige Boeddhabeeld is te zien in de afde-
dagelijkse bezigheden kunt opzeggen als hulp
Allereerst dat hij me, meer dan wie ook, een
contemplatie, gebruikt hij het beeld van het
ling
om
idee geeft hoe Boeddha er tijdens zijn leven
koken van voedsel. Hij zegt: meditatie-onder-
Volkenkunde te Leiden. Het stelt Yakushi Nyorai
Boeddhistische leefregel om geen kwaad te
kan hebben uitgezien. Niet alleen door een
werpen als onderlinge afhankelijkheid, mede-
voor, de geneesheer-Boeddha. Hij waakt over het
spreken, ‘je woorden niet te laten stinken’, kun-
prachtige biografie over hem te schrijven (Old
dogen, zelf, leegte en niet-gehecht zijn, beho-
welzijn van de mensen en beschermt hen tegen
nen herinneren terwijl je je tanden poetst.
Path, White Clouds - een boek dat al in 1991 is
ren tot de meditatiecategorieën die de kracht
ziekten en gevaren. Dit beeld toont Yakushi
verschenen en tot mijn verbazing nog steeds
van genezing hebben.
Nyorai in meditatie. Dat blijkt uit de houding,
Ik poets mijn tanden, spoel mijn mond
mudra, van zijn handen. Met zijn duimen klemt
En neem mij voor zuiver en met liefde te spreken.
ook door zijn stille verschijning. En door hoe hij
Meditatie over deze onderwerpen kan echter
hij een medicijnpotje tegen zijn buik, een teken
Ruikt mijn mond fris naar de juiste spraak,
zijn eigen leven vorm heeft gegeven. Thich
alleen kans van slagen hebben als we over een
van zijn genezende kracht.
Dan bloeit er een bloem in mijn hart.
niet in het Nederlands vertaald) maar vooral
Japan
24
van
het
Rijksmuseum
voor
25
panta 46
panta 46
bewust
te
leven. Zo
zou
je
de
En als je stofzuigt of de grond aanveegt, zou je
Dit bord met eten dat zo lekker ruikt en honger
je kunnen herinneren dat je op deze grond ver-
wekt, bevat ook veel pijn.
licht kunt worden. (Uit: Aandacht is als zonneschijn.)
Een van de laatst verschenen boeken van Thich
– je hoeft niet meer te streven, je hoeft niet
Nhat Hanh is een citatenboek over het
beet te grijpen of vast te klampen, want alles is
omgaan met boosheid en angst (zie elders de
er al.
boekbespreking). Hij vergelijkt hierin pijnlijke gevoelens met een moeder die haar baby
Terwijl ik de grond van verlichting zorgvuldig aan-
Sta er alsjeblieft bij stil dat jouw ideeën over geluk
hoort huilen. Je helpt de baby dan niet door
heel gevaarlijk kunnen zijn. De Boeddha zei dat
groeit er een boom van begrip uit de aarde.
Loopmeditatie
boos te worden, maar door de baby te koeste-
geluk alleen mogelijk is in het hier en nu. Keer naar
Thich Nhat Hanh is waarschijnlijk ’s werelds
ren. Zo moet je ook met boosheid en met angst
binnen toe en onderzoek nauwkeurig welke opvat-
Eten is een prachtige gelegenheid om aan-
grootste specialist op het gebied van loopme-
omgaan.
tingen en ideeën je er op nahoudt over geluk. Het
dacht te oefenen. We eten vaak zonder erbij na
ditatie. Hij zegt: loop zonder doel of bestem-
te denken, we voeren soms opgewonden
ming. Aandachtig lopen brengt vreugde en
Ga zitten en volg je ademhaling of doe de loopme-
er al genoeg voorwaarden voor geluk in je leven
gesprekken of kijken intussen TV. Thich Nhat
vrede. Waarom zouden we ons haasten? Onze
ditatie om de energie van bewuste aandacht op te
aanwezig zijn. Dan is voor jou geluk op slag een
Hanh raadt aan om zo te eten dat je je volle
uiteindelijke bestemming is het kerkhof. Met
wekken. Neem dan je boosheid als het ware in je
feit.
aandacht bij het voedsel en je tafelgenoten
instemming citeert hij A.J. Muste die zei: ‘Er
armen. Na zo’n tien tot twintig minuten opent je
kunt houden. Als je een ander niet bewust ont-
bestaat geen weg naar de vrede, vrede is de
boosheid zich voor je en zie je opeens wat je woede
Als ik nadenk over mijn opvattingen en ideeën
moet, is het net een geest en wij zijn ook net
weg.’ Geniet van iedere stap. Masseer met je
eigenlijk is.(…) Als een moeder haar baby in haar
van geluk, dan stuit ik diep van binnen op tri-
geesten. Kijk naar je bord met eten, zegt hij en
voeten de aarde.
armen neemt, dringt haar energie diep in hem
viale ‘hebben, hebben, hebben-verlangens’: ik
door en dat sust hem. Dat is nu precies wat je moet
zou een landgoed willen bezitten op een sub-
leren te doen als boosheid de kop opsteekt. Laat
tropisch eiland, ik zou beroemd willen zijn als
veeg
realiseer je dat elke dag 40.000 kinderen sterven aan honger en ondervoeding. Elke dag! Wij
Tijdens onze loopmeditatie komen we in ieder
kan zijn dat je daarbij tot de ontdekking komt dat
Er is
in Europa zijn eraan gewend granen en ande-
moment aan. Ons ware thuis is het huidige ogen-
alles wat je aan het doen bent vallen, want het
schrijver, ik zou veel diepere contacten willen
re levensmiddelen uit de Derde Wereld te eten,
blik. Als we volkomen in dit tegenwoordige
allerbelangrijkste is nu dat je naar jezelf terug-
hebben, ik zou het vermogen willen hebben
zoals koffie uit Columbia, chocola uit Ghana en
moment arriveren, verdwijnen onze gevoelens van
keert en zorgt voor je baby, je boosheid. Niets is zo
om dieper lief te kunnen hebben. Kortom, van
geurige rijst uit Thailand. We moeten ons
spijt en onze zorgen en ontdekken we het leven
belangrijk als dat je goed voor je baby zorgt.
alles nog wat meer: geld, roem, vriendschap,
ervan bewust zijn dat de kinderen uit die lan-
met al zijn wonderen. Bij het inademen zeggen we
den, behalve van de rijke families, zulke heerlij-
in onszelf: Ik ben aangekomen. Bij het uitademen
Zo lang je nog bang bent, kan je geluk niet vol-
len, omdat ik meen dat mijn leven te weinig
ke dingen nooit te zien krijgen. Zij eten min-
zeggen we: Ik ben thuis. Wanneer we dit zo doen,
maakt zijn. Als we begrijpen dat we niet vernietigd
voorstelt, dat ik te weinig bereikt heb, dat ik
derwaardig
fijnere
komen we de verstrooidheid te boven en verblijven
kunnen worden, zijn we vrij van vrees. Angst kun je
tekort ben geschoten. En dan is er die man, die
producten die wij eten bij hen vandaan wor-
we vredig in het huidige moment, dat het enige
overwinnen. Geen-angst is het grootste geschenk
tegen me lijkt te zeggen: ‘Je kijkt niet goed
den gehouden voor de export die buitenland-
moment van leven voor ons is.
dat meditatie je kan geven. Daarmee kunnen we
genoeg, onderzoek je situatie nog eens wat
voedsel,
terwijl
de
se valuta binnenbrengt. (Uit: Wandelen in vreugde.) Ook over het lastige Boeddhistische begrip
liefde. Ik kan van tijd tot tijd me bedrukt voe-
onze pijn en ons verdriet overwinnen. Als je ver-
grondiger. Er is helemaal geen reden om te
trouwen hebt, blaak je van energie. Als je gelooft in
wanhopen. Al toen je geboren was had je je
iets wat echt goed, waar en mooi is, ben je heel
bestemming bereikt.’
levend.
leegte zegt Thich Nhat Hanh heldere dingen.
Is dit romantische nonsens? Is het de rationali(Uit: Innerlijk vuur.)
In de beroemdste boeddhistische tekst, de Hartsoetra, staat dat ‘vorm leegte is en leegte
satie van een Oosterling, die er in barre omstandigheden het beste van probeert te
vorm’. Wat wordt hiermee bedoeld? Thich Nhat
Paradox
maken? Of is het een diepe wijsheid waar ik al
Hanh stelt dat je jezelf moet afvragen: leeg
Terug naar mijn beginvraag: waarom raakt
jarenlang naar op zoek was? Het besef dat het
waarvan? Een kopje water noemen we niet
TNH mij en miljoenen lezers zo diep?
leven nooit perfect zal worden, dat ik moet
leeg. Als we het water opdrinken wel. Het
Misschien wel het meest door de paradox in
ophouden dat na te streven, dat ik alleen maar
kopje is dan leeg van water. Iets kan dus nooit
zijn existentie: hij lijkt in een weinig benij-
mijn ogen open hoef te doen. Om te zien dat
leeg van niets zijn. Een leeg kopje bevat bij-
denswaardige positie te verkeren - hij heeft,
temidden van het ontoereikende, het onvolko-
voorbeeld wel lucht. Als de Hartsoetra stelt dat
net als de Boeddha, bijna alles opgegeven wat
mene, de parels van geluk om me heen liggen.
vorm leegte is, wordt volgens Thich bedoeld
wij als waardevol beschouwen (een eigen
Ik ben geneigd het laatste te denken, alhoewel
dat vorm geen afzonderlijk zelf heeft. Alles is
partner, eigen kinderen, een eigen huis) en is
het me nog lang niet lukt om me totaal te ont-
met alles verbonden. Leegte betekent niet
bovendien nog eens verbannen (uit zijn eigen
hechten.
niet-bestaan. Om leeg te kunnen zijn moet het
land) – en wat zegt hij? Geluk ligt voor het
Laatst zag ik een film waarin een jong Frans
kopje bestaan. Leegte is de grond van alles.
oprapen. Kijk goed, kijk diep, kijk met aandacht
meisje een vraag aan Thich Nhat Hanh mocht
26
27
panta 46
panta 46
helemaal geen reden om te wanhopen. Al toen je geboren was had je je bestemming bereikt.
Ziet de Boeddha mijn lijden dan niet? Hoe kan
van elkaar gescheiden, is er geen afgescheiden
stellen. Haar broertje was door een auto-ongeluk om
zijn vorm zou verliezen. Boeddha stelde de wolk gerust. Hij
hij dan toch glimlachen? Liefde wil zich mani-
zelf. Groot Mededogen kan door niets ver-
het leven gekomen. Ze vroeg de meester hoe ze met
zei: “Een wolk zijn is heerlijk, maar een regenbui zijn is ook
festeren - romantische liefde, moederliefde,
stoord worden.
haar verdriet moest omgaan. Hij antwoordde:
heerlijk!”
vaderlandsliefde, liefde voor de mensheid, lief-
Er was eens een wolk die zwaar was van regen. Toch durf-
de voor alle wezens. Wanneer je van iemand
de de wolk het water niet los te laten. Hij was bang dat hij
houdt, ben je bezorgd om zijn of haar veiligheid en wil je graag dat hij of zij bij je in de
Dagboek van Thich Nhat Hanh Toen de oorlog was afgelopen werd Thich Nhat Hanh zijn
golvende witte zee onder het vliegtuig uitstrekten -
(…) Als je ooit te horen zou krijgen dat ik op een
buurt is. Degenen van wie je houdt kun je niet
wrede manier om het leven ben gebracht,
zomaar uit je gedachten zetten. Het zien van
weet dan dat ik met vrede in mijn hart gestor-
het eindeloze lijden van levende wezens moet
ven ben. Weet dat ik in mijn laatste ogenblik-
de Boeddha wel heel erg ter harte gaan. Hoe is
ken niet ten prooi ben geweest aan woede. We
het dan mogelijk dat hij daar alleen maar zit
moeten een ander nooit haten. Wanneer je dit
en glimlacht?
inzicht in jezelf teweeg kunt brengen, zul je kunnen glimlachen. Denkend aan mij zul je je
land uitgezet. Men kon het niet verkroppen dat hij had
de ene golf na de andere, witter dan de puurste
geweigerd om partij te kiezen! Zijn dagboek uit die tijd
sneeuw. Ik werd één met de wolken, ik werd zacht en
Maar denk eens even na. Wij zijn zelf degenen
weg vervolgen. Je zult een toevlucht hebben
vermeldt:
puur als een wolk. Waarom voelen mensen zich zo
die hem zittend en glimlachend afbeelden en
die je nooit afgenomen kan worden. Niemand
aangetrokken tot zuiver witte wolken en zuiver witte
daar is ook een bepaalde reden voor. Als je, uit
zal je vertrouwen kunnen ondermijnen omdat
sneeuw? Misschien houden we van dingen die zuiver,
bezorgdheid om iemand die je dierbaar is, de
het niet op wat dan ook in de wereld der ver-
mooi en heilzaam zijn, omdat ze een weerspiegeling
hele nacht wakend doorbrengt, ga je zo op in
schijnselen gebaseerd is.
Het is niet erg waarschijnlijk dat deze verzameling
zijn van iets wat we graag in onszelf willen zien.
de wereld der verschijnselen dat je het ware
dagboekfragmenten de censuur zal doorstaan. Mocht
Zuiverheid, schoonheid en heilzaamheid zijn echter
gezicht van de werkelijkheid waarschijnlijk
Vertrouwen en liefde zijn één en zij kunnen
dit manuscript (waar ik de naam Geurende
niet meer dan onze visie; zij hebben geen eigen, objec-
niet kunt zien. Voor een dokter die precies
zich alleen in je ontwikkelen als je ziet dat alle
Palmbladeren aan heb gegeven) niet gepubliceerd
tief bestaan.
weet wat de zieke mankeert, ligt dat echter
dingen in de wereld der verschijnselen in
anders. Een dokter vraagt zich niet elk
wezen leeg zijn, wanneer je kunt zien dat jij in
onder elkaar zullen laten circuleren. De lucht is van-
Of het nu gaat om een wit vel papier, een helder beek-
moment af wat er met de patiënt aan de hand
alles bent en dat alles in jou is. Lang geleden
avond ongewoon helder. Hoewel ik morgen pas ver-
je, een lieflijk refrein in een muziekstuk of een aan-
kan zijn en staat geen duizend angsten uit,
las ik eens een verhaal over een monnik die
trek uit Vietnam, heb ik nu al heimwee. Ik weet dat de
trekkelijke man of vrouw, onze reactie blijft gelijk. We
zoals de familie. Wetend dat de patiënt weer
geen boosheid voelde jegens de wrede koning
wolken, de sterren en de maan overal zullen zijn, waar
willen graag in contact zijn met wat we als mooi, zui-
beter zal worden kan de dokter, zelfs op het
die één van zijn oren had afgehakt en hem een
ik ook heen ga, maar dat doet niets af aan mijn vast-
ver en heilzaam beschouwen, en we willen dat deze
moment dat de patiënt nog ziek is, glimla-
aantal messteken had gegeven. Toen ik dat las
beslotenheid om weer naar huis terug te keren. Mijn
dingen zo blijven. En corruptie, lelijkheid, wreedheid
chen. In die glimlach schuilt niets onvriende-
dacht ik dat die monnik een soort god was. Dat
hart is een beetje rusteloos, maar over het geheel
en verval dan? We doen wat we kunnen om aan de
lijks; het is eenvoudigweg de glimlach van
kwam omdat ik toen nog niet wist wat Groot
genomen voel ik me vredig. In de rust van dit moment
kant van wat mooi en zuiver is te blijven, en de ande-
iemand die de situatie precies kent en die zich
Mededogen was. Er was geen boosheid in die
wil ik een aantal gedachten - hoewel nog verre van af
re kant zouden we het liefst laten verdwijnen.
geen onnodige zorgen maakt.
monnik. Hij had alleen een hart vol liefde.
(…)
Hoe kan ik onder woorden brengen wat Groot is?
maal zoals de Boeddha kunnen leven.
hebt opzij zetten. Dát wordt in de Diamant Soetra
Al vanaf dat ik heel jong was heb ik geprobeerd te
Wanneer we beginnen te zien dat zwarte
Morgenochtend moet ik vertrekken. Ik heb
bedoeld met: A is alleen A wanneer het geen A is. Ik
begrijpen wat mededogen werkelijk is. Maar het beet-
modder en witte sneeuw mooi noch lelijk zijn,
vanavond geen tijd meer om dit alles nog eens
weet dat dit nogal vreemd klinkt, maar naarmate ik
je mededogen dat ik geleerd heb, is niet het resultaat
wanneer we naar modder en sneeuw kunnen
over te lezen, maar ik zie Hung morgen nog
langer leef, zie ik steeds meer hoe waar dit is. Je vast-
van intellectuele arbeid, maar van het lijden wat ik
kijken zonder ze als twee verschillende, op
even en dan zal ik hem dit manuscript geven
klampen aan dingen die je geleerd hebt is erger dan
zelf heb ondergaan. Ik ben even weinig trots op mijn
zichzelf staande dingen te zien, beginnen we
voor ik ons geliefde vaderland verlaat.
Saigon, 11 mei 1966
kunnen worden, dan hoop ik dat mijn vrienden het
- op papier zetten.
Niets weerhoudt ons ervan om net als die
Om inzicht te verwerven, moet je alles wat je geleerd
Mededogen,
mahakaruna,
werkelijk
monnik te zijn. Liefde leert ons dat we alle-
dingen niet eens geleerd hebben. Alles wat ik op het
lijden als iemand die een stuk touw voor een slang
te begrijpen wat Groot Mededogen is. In de
Instituut voor Boeddhisme geleerd heb is volledig op
aanziet, trots is op zijn angst. Mijn lijden is enkel maar
ogen van Groot Mededogen bestaat er geen
z’n kop komen te staan. En juist daardoor ben ik in
een stuk touw geweest, niet meer dan een druppel
links en rechts, geen vriend en vijand, geen ver
is psychotherapeut
staat te begrijpen wat ik daar geleerd heb.
leegte, zo onbetekenend, dat het als de ochtendnevel
en dichtbij. Denk niet dat Groot Mededogen
in de reguliere GGZ.
Toen onze DC 4 daarnet Saigon naderde, was er een
zou moeten vervluchtigen. Maar mijn lijden is niet
levenloos is. Groot Mededogen is een stralende
Hij is actief geweest in
prachtige lucht. De zon was al onder, maar het was
vervluchtigd en ik ben haast niet in staat het te dra-
en wonderbaarlijke energie. In de ogen van
de mannenbeweging en
nog licht genoeg om de wolken te zien die zich als een
gen.
Groot Mededogen zijn subject en object niet
beoefent zen-meditaite.
28
(Bron: www.aandacht.net)
29
panta 46
panta 46
Karel Klumpers
Uitgelezen Het Intentie Experiment
zich te manifesteren in de vorm van zowel
Zinvol ouder worden
vraag in de katechismus. Wat de vraag op per-
Kunnen je gedachten de wereld veranderen?
elektrische als magnetische energie en pro-
Leef nu het leven dat je écht wilt
soonlijk vlak niet minder dwingend maakt in
Lynne McTaggart
duceren bovendien een sterk geordende
Marijke Kuyper - Karol van Bastelaar
een bepaalde levensfase. Wat doe ik hier, wat
Uigeverij Ankh-Hermes bv – Deventer, 2007,
fotonenstroom. - Onze intenties zelf werken
Uitgeverij Altamira-Becht – Haarlem, € 14.90
wil ik ‘nog’? Hoe ga ik om met dat wat het leven
€ 29,50
waarschijnlijk als sterk geordende frequenties die de moleculaire structuur en bin-
mij aanreikt in deze fase? Zonder vrijheid van het verleden is er helemaal geen vrijheid Krishnamurti
De tirannie van herinneringen van je afschudden en bevrijd worden uit de kerker van het verleden Peter Bieri
Wanneer ben je oud genoeg om anderen te adviseren hoe om te gaan met ouder worden?
Wat dit boek met mij deed was van serieus
De onderzoeken die Lynne MacTaggert in dit boek
ding van de materie kunnen veranderen.
naar bedenkelijk. Soms is er een betuttelend
bespreekt zijn alle gericht op het achterhalen of en
- Zelfs de minste of geringste gedachte lijkt
toontje dat me, op mijn leeftijd, niet helemaal
hoe onze pure intentie en gedachtenkracht onze wer-
het biolicht van iemand anders te verster-
bevalt. Dan weer staan er oefeningen en verha-
kelijkheid beïnvloeden. Veel onderzoek wijst erop dat
ken of te verzwakken. - Succesvolle genezers
len in die ik zeer lezenswaardig vindt en me
bewustzijn op de één of andere manier onlosmakelijk
zeggen zichzelf opzij te zetten om de heling
lezende houden.
verbonden is met materie en in staat is materie te
door zichzelf heen te laten gebeuren. - Vrijwel alle
veranderen, zonder dat er fysieke kracht aan te pas
genezingen op afstand vinden plaats in een verander-
komt. Lynne MacTaggert heeft eerder boeken geschre-
de bewustzijnstoestand, bereikt op verschillende
ven die bekend zijn geworden zoals ‘Het Veld’ en ‘Wat
manieren, waarbij een toestand van gefocuste aan-
artsen je niet vertellen’. In deze boeken doet ze op een
dacht en wakkerte wordt bereikt. - Uit de resultaten
plezierig leesbare manier verslag van wereldwijd
van onderzoek van Lazar is op te maken dat bepaalde
Hij die alles kent, maar gebrek heeft aan zelfkennis heeft overal gebrek aan.
Gaan we te rade bij Voltaire, die Paul Steenhuis
Jezus, blz. 74
in zijn verrukkelijke boekje over de vergrijzing de ‘super-senior’ noemt? Voltaire verschrompel-
Het boek staat in het teken van een vergroten
wetenschappelijk onderzoek, vaak op de grenzen van
hersengedeelten onder invloed van sterke aandachts-
de niet als een oude druif, maar bloeide op als
van je zelfkennis, een groter bewustzijn. De
wat algemeen geaccepteerd wordt als ‘waar’. Ik was
concentratie (meditatie) groter kunnen worden.
bejaarde. Steken we er de gek mee en citeren
titels van de hoofdstukken zijn: Aandachtig
een paar jaar geleden al verrast door ‘Het Veld’, niet-
Meditatiebeoefening leidt tot permanente verande-
we de laatste twee regels van een gedichtje dat
leven -in sommige kringen mindfulness
wetende dat er zoveel serieuze wetenschappers
ringen in de structuur van de hersenen. Het verhoogt
een somber beeld geeft over het lijf dat zijn
genoemd- Verlangen hoop vertrouwen, De
onderzoek doen naar de verbindende kracht of het
onze ontvankelijkheid en ons vermogen tot uitzenden
jeugd verloren heeft? “my body is drooping, has
innerlijke diamant: je Gave, Wat is je diepste
verbindende veld in de werkelijkheid, vaak met het
van intenties. Het werken met intentie is een vaardig-
problems pooping…The golden years has come
verlangen, en als laatste hoofdstuk: Je reisplan.
risico niet meer serieus te worden genomen door hun
heid die volgens McTaggert kan worden aangeleerd
at last!! The golden years can kiss my ass!!”
Marijke geeft achterin een voorbeeld van haar
collega-wetenschappers.‘Het Intentie Experiment’
en gemakkelijk te onderwijzen is. Bovendien lijkt het
Of gaan we ons serieus bezighouden, zo we dat
eigen reisplan, zich bewust van haar ‘draak’. Een
kun je zien als een verdieping en vervolg op ‘Het Veld’.
erop dat de kracht van individuele intentie kan wor-
al niet deden, met onze behoefte aan zingeving
‘draak’ staat voor je belemmeringen en hoe
Ook dit boek laat weer een scala aan wetenschappers
den gebundeld en zo worden versterkt. Ze komt op
en met de realisatie dat zelfs wij sterfelijk zijn?
daarmee om te gaan. Dat is een belangrijk
aan bod komen die op hun manier de grenzen van het
basis van de besproken onderzoeken tot een aanpak
Een tekstschrijver die zich ervaringsdeskundige
hoofdstuk.
waarschijnlijke onderzoeken. Het is interessant om te
hoe je de kracht van intentie in je eigen leven kunt
noemt heeft samen met een zingevingscoach
De auters zijn geïnspireerd door de latifa en
lezen hoe vindingrijk en vasthoudend deze mensen
toepassen. In één van de laatste hoofdstukken
dit boek geschreven. Ze zijn beïnvloed door ver-
Reshad Field. Hij is een grote soefi meester.
zijn in het ontwerpen van experimentele onderzoe-
bespreekt ze een eigen experiment en ik volgde
schillende filosofiëen en stromingen, zoals het
Latifa wil zeggen: aanvaarden-verlangen-hoop-
ken om te achterhalen wat het effect is van bijvoor-
geboeid haar wedervaren met zeewier en meditatie.
boeddhisme en de soefistroming en verschil-
vertrouwen-overgave-liefde-wil.
beeld heling op afstand, bidden, de intentie van medi-
Het experiment was provisorisch en klein van opzet.
terende en niet mediterende mensen. Ze legt de
Ook al was er nog onvoldoende bewijs voor een dege-
onder de transactionele analyse. Het is een
Marijke Kuyper heeft o.a. de drie-jarige Elzéard-
onderzoeken op een onderhoudende manier uit door
lijke conclusie, haar enthousiaste onderzoekshouding
boek gericht op ZIJN in plaats van op doen.
opleiding bij de Voorde, levensschool voor zin-
je te betrekken bij de persoonlijke strubbelingen die
werkt bij mij aanstekelijk. Aan het einde van het boek
Hoewel er in het boek vele oefeningen worden
geving en spiritualiteit, afgerond.
de onderzoekers beleven tijdens hun werk. Ze is hel-
nodigt ze de lezer uit om mee te doen aan intentie-
lende psychotherapeutische stromingen waar-
der en begrijpelijk in haar uitleg en maakt het span-
experimenten via haar website:
Dit boek kun je lezen voor je plezier en dan zal
nend voor de lezer. Gelukkig schrikt ze er niet voor
www.theintentionexperiment.com.
Het is een boek bedoeld voor mensen die zich
het niet zonder impact aan je voorbijgaan.
terug om verschillende onderzoeken te bespreken die
Op deze website zijn resultaten te vinden van zes
realiseren dat verandering, een nieuwe zinge-
Maar er een actief project van maken, met een
elkaar tegen lijken te spreken en ze geeft mogelijke
experimenten waar lezers van over de hele wereld een
aangereikt om te ‘doen’, die groei en nieuw denken tot stand willen brengen.
ving, een andere levensvervulling, uit henzelf
reisgezel of in een groep geeft plezier en profijt.
redenen aan waardoor dat kan komen. Ze neemt je
bijdrage aan hebben geleverd. Omdat duizenden
moet voortkomen. Die niet (erg) bang zijn voor
Zoals een vriend van mij werkte rond het boek
steeds mee in haar redenering waarom een onder-
mensen blijken mee te willen doen met deze experi-
een stapsgewijs onderzoek van zichzelf en hun
van Stephen Divine met de titel: Nog een jaar te
zoek tot welke conclusie zou moeten leiden. Enkele
menten zijn er nog technische problemen met com-
leven, aldus de schrijvers. ‘Het leven heeft zin
leven. Het leverde in die groep een diepe ver-
interessante inzichten en conclusies uit al dit onder-
puters om alles soepel te laten verlopen. Ik ben
als je er zin in hebt’ zei mijn filosofieleraar.
bondheid op die de ervaringen meer diepgang
zoek: - Iedere beweging die we maken, wordt kenne-
benieuwd naar het vervolg.
Als ergens de vraag opdoemt: waartoe zijn wij
gaven.
lijk door de mensen om ons heen opgevangen (onder-
op aarde? Doet me dat denken aan de eerste
AvG
zoek van Schwartz). -Doelgerichte gedachten lijken
30
31
panta 46
panta 46
Annemieke Rozemond
Mysteries van ontmoetingen Ank van Gulik De kiem
De Hindoe omroep Ohm belde mij over het
Tienke Klein
boek en hadden een reactie over mijn beschrij-
De ware betekenis van wat gezegd wil worden
ochtend en langzaam verzamelden zich wat oudere
Uitgeverij Petiet
ving van het veranderde tijdsbesef na een
blijkt soms uit wat niet te communiceren valt
heren. Keurig in het pak. Beter gekeken waren deze
“Tienke Klein bracht haar kleuterjaren door in
BDE is dat het lineaire tijdsbesef doorbroken
bijna dood ervaring. Een bijverschijnsel na een
Jan Fentener van Vlissingen
kostuums wel bijzonder lang uit de mode en enigszins sleets. Een van hen, een frivole zeventiger droeg
een Jappenkamp in Indonesie. Zij ziet haar
wordt. Het scherm of het gordijn werd wegge-
Er is iets, ook al zoek je diep en lang, waar je nooit
een hoed in de trant van Maurice Chevalier. Het stond
oorlogservaringen als een vergrootglas dat
schoven. Deze ervaring komt overeen met wat
helemaal achter komt. Niet het licht, maar het woord
hem. Je werd er vrolijk van.
zichtbaar maakt wat verborgen is.” Deze zin op
er is geschreven in de oude Hindoe geschrif-
is het licht der mensen staat er in de bijbel.
Hun gesprekken waren
de achterflap geeft nauwelijks weer welk een
ten. Echter in ons dagbewustzijn is lineaire tijd
innerlijk gevoel van ontzag er ontstaat bij het
iets waarmee je rekening moet houden.
Het was in Budapest dat ik hem aansprak in het
het Roemeens begrijpen.
lezen van dit boek. Als ik een telefonisch inter-
Het blad van de Indische Nederlanders zijn blij
engels en vroeg of ik een foto van hem maken mocht.
Volgens mij regelden ze de
view met Tienke heb vertelt ze op mijn vraag
met het boek, omdat het een vergeten stuk
Zonder hapering sprak hij in dezelfde taal terug, ter-
politiek, zoals mannen
waarom ze dit boek schreef: “Ík wilde het
geschiedenis is wat weinig aandacht heeft
wijl hij sjouwend met zijn plastic tassen waarin dui-
vaak
opschrijven vanuit de gedachte dat ik dit niet
gekregen.
delijk zijn bezittingen uitpuilden ik hem in een ande-
gezamenlijk regelen maar
voor niets heb meegemaakt. Ik was daar pas
Ik stelde mijzelf de vraag: hoe werkt het door
re taal had horen mompelen. Een taal waarvan ik de
hier zonder café. Ik wacht-
aan toe nadat ik het voor mijzelf had uitgezui-
in een kind om met een bijna dood ervaring
klanken wel kon onderscheiden maar de strekking
te en luisterde.
verd, zodat ik geen onverteerde zaken
het geweld en de wanhoop van een oorlog
niet begreep.
Toen kwam hij eraan. Een
Gaat het om een basishouding van welwillendheid, het
twee stokken moeizaam
opschrijf.
mee te maken. Hoe verbind je een BDE en de
Met mijn vierde jaar, in het Jappenkamp, had
vernietigingen van de oorlog. Dit zijn zulke
enthousiast. Soms kon ik
de
buitenwereld
slanke oudere man, met
ik mijn eerste bijna dood ervaring (BDE).
grote tegenstellingen. Die integratie, daar heb
gelaat van de ander te zien? Een basishouding die ergens
lopend. Ook hij droeg een
Daarna begreep ik als kind van vier jaar: er
ik lang over gedaan.
verborgen in onze ziel huist en alle ogenschijnlijke ver-
kostuum, donker gesoi-
bestaat geen vriend of vijand, dat is een
Wat ik ook ontdekte is dat de mannelijke spiri-
schillen overschrijdt?
neerd en met een stopdas.
vreemd spel van grote mensen.
tualiteit gericht is op perfectie, het goeroe zijn,
Het boek moest geschreven worden misschien
de heilige, de totale verlichting, de beheersing.
De foto werd gemaakt en ik vroeg hem of hij wat geld
staan om rustiger te kunnen kijken. Onze ogen lieten
vanwege de grote respons die erop gekomen
Maar de vrouwelijke spiritualiteit is veel
wilde. Geld? zei hij en het leek alsof hij vergeten was
elkaar niet los. Het was als in een trage film, waar de
is. Het bibliotheekwezen heeft tegen de drie-
omvattend.
wat dat ook alweer was. Hij keek naar de munten die
achtergrond wazig wordt. Ogen brengen energieëen
honderd boeken afgenomen. Zij beschrijven
Dat ik de wanhoop van een oorlog en twee-
ik in zijn hand legde. Zijn gezicht klaarde op; hé dat
over, dat had ik nog nooit zo duidelijk gevoeld. Er ont-
Hij keek mij aan, bleef
hun boeken maar in één zin en daarin stond
maal een
bijna dood ervaring heb mogen
was grappig, geld. ja ja leuk, bedankt. Het was geen
stond een diepe ontroering. Hij kwam naast mij zit-
dat het een zo heldere verwoording geeft van
omvatten heeft voor mij het gevolg dat mijn
onderdanigheid van een bedelaar. Meer van iemand
ten, te dicht, als een oude kennis. Hij had een fragiele
een rouwproces en de integratie van een bijna
bewustzijn een groter bereik heeft gekregen.
die je ergens echt een plezier mee deed en je hoffelijk
teerheid en een hoffelijke vormelijkheid toen hij, toch
dood ervaring.
Het boek is met zoveel warmte ontvangen,
dankte.’ Maar die foto’s moet je mij opsturen’ sprak hij
gebiedend als een vergeten eigenschap, mijn blokno-
Het tijdschrift van het begrafeniswezen
daar ben ik heel dankbaar voor.”
vastberaden in duidelijk engels. Even was ik verbaasd:
te en mijn pen eiste. Langzaam tekende hij de letters
opsturen, maar deze man had zo overduidelijk geen
van zijn naam. Weer keek hij mij aan, het was geen
dood, omdat ze dit boek een openbaring vin-
vast adres.
blik om te ontwijken.
den inzake angst voor de dood.
‘Ik schrijf mijn naam voor je op’ zei hij en hij pakte een
Proffessor Universitate de Moldova Armenti Vasile
stukje karton uit de dichtsbijzijnde vuilnisbak. Ik gaf
stond er met zijn adres.
schreef een artikel: Nooit meer bang voor de
AvG
hem mijn pen en hij schreef. Zijn naam, Gibran,
advertentie
Vensters op een Transpersoonlijke werkelijkheid Geschreven door Panta redacteur Kees Aaldijk en zijn vrouw Marijke
kwam goed over, de rest was betekenisloos zei onze
‘Waar komt uw letsel vandaan’, gebaar ik hem. Hij
gastvrouw die ik het toonde. ‘Maar ik vind hem wel,
begreep mij en zei: ‘France’. Hij zuchtte gelaten.
zend de foto’s aan mij, het zal hem vreugde geven’ zei
Onverwacht zoent hij mij op mijn wang. Een glimlach.
ze. Het stukje karton was achteraf bijna het belang-
Na enige tijd staat hij op. Nog een keer kijkt hij om. En
rijkste wat ik terugbracht van de reis.
de trage gang van een man met stokken verdwijnt uit
Uigegeven bij Ankh -Hermes, prijs € 17,50
mijn gezichtsveld. Ik ben er stil van, geraakt, maar
Dit boek is bij uitstek geschikt voor onderwijs aan transpersoonlijke therapeuten. Het hoofd van een opleidingsinstituut schreef erover: Ik kan mezelf helemaal terugvinden in de inhoud. Persoonlijk vind ik het sterk theoretisch onderbouwd en geschreven in een vrij eenvoudige taal. Mooi hoe je de verbinding maakt tussen psychotherapie en de transpersoonlijke dimensie.
Moldova
waardoor? Soms zijn er ontmoetingen die een geheim
Wachtend, op de houten bank waar nog wat groene
in zich dragen, wat nooit geopenbaard wordt.
verf op zat keek ik uit op de enorme flat van communistisch verwaarloosd beton. Chicenau, de drukke
De rest van de dag voelde alsof ik een cadeau had
hoofdstad van Moldavie. Het was rond elf uur in de
gekregen dat zijn weerga niet kende.
32
33
panta 46
panta 46
V o r i g e n u m m e r s v a n PA N T A Gezien in Moldavië en Bulgarije
Aankondiging ‘All-win’ network
A world that works for all Activiteiten komende periode: 28 september De wet van de aantrekking. Vervolg en verdieping van workshop in juni over The Secret 30 november Een lastige waarheid, film van Al Gore (met Nederlandse ondertitels). 25 jan 2008 Educatie: de beste basis. 29 februari Café basisinkomen. 28 maart Werelderfgoed.
Plaats: Emma Stichting Cremerstraat 245 t.o. nummer 220 Utrecht. Prijs € 10 inclusief diner na afloop. Parkeren gratis. Tijd 13.00 koffie. Duur 14.00-18:00 uur. Aanmelding : Floris Methorst, Stichting Emma,030 261 7723, Pim van Monsjou, 030 228 6173; Lisinka Ulatowska: 035 691 9275.
34
panta 46
NR. 2, NAJAAR 1990 Muyen, Verlossing van de illusie. Hoogcarspel, Frankenstein in Straatsburg. De Vries-Robles, Het transpersoonlijke. Kampschuur, Geen transparantie zonder transcendentie. NR. 4, NAJAAR 1991 Kikke, Europese Oost-West conferentie. Kampschuur, Wat moeten we met macht? Muyen, Over dans, sacraliteit en de cirkel. Kampschuur, Groei, volwassenheid en transformatie. NR. 8, VOORJAAR 1995 Timmers, Spirituele crisis: bron van mogelijkheden. Kense, Wat maakt een crisis spiritueel? Van der Kroon, De wildeman. Pop, Kwaliteitszorg rond de geboorte van SEN. Lindeboom, Transpersoonlijke ervaring en Grof. NR. 10, NAJAAR 1995 Groote, Organisaties: uitdaging voor spiritualiteit. Bosch, Organisaties vanuit een rijkdomsperspectief. Versteegen, Spiritualiteit in management. Visser, Het feestje van Stanislav Grof. NR. 11, VOORJAAR 1996 Visser, Traditie: een kader voor de wetenschap. Visser, Interview met Ken Wilber. Garcan, Nieuwsbrief uit Kroatië. Timmers, Interview met David Lorimer. NR. 12, ZOMER 1996 Visser, Naar een transpersoonlijk mensbeeld. Klumpers, Wat is Zen? Hanselaar, Zojuist vloog hier een vogel. Van den Burgh, Interview met J.J. Suurmond. Van Luyn, Bezit... een kwestie van liefhebben. NR. 13, NAJAAR 1996 Mol, Verbinding met Oost-Europa. Visser, Transp. psychologie op een tweesprong. Klumpers, Wat is Zen? (2) Kampschuur, Verlichte met klinische ervaring. ITANT conferentie: De koning in het middelpunt. NR. 16, NAJAAR 1997 Van Gennip, Europees bewustzijn in Warschau. Fadiman, Vrouwen, drugs en religie. Kikke, Gidsen en hun boodschappen. Visser, Interview met Han de Wit. Van Luyn, De binnenkant van de buitenkant. Visser, Hele en halve transpersoonlijke waarheden. Kikke, De kunst van het helpen. NR. 18, ZOMER 1998 Van Gennip, Interview met T. Jakubowicz. Visser, Wegwijs in de transpersoonlijke psychologie. Bosscher, De opvang van Hannah in haar psychose. Doets, Interview met Hans ten Dam. Van Luyn, Kunst als wegwijzer naar liefde. Kikke, De heilige ideeën van het enneagram. Hoekstra, Kun je tegelijk arts zijn en medemens? NR. 19, NAJAAR 1998 Van Gulik, Interview met Frank Visser. Kampschuur, Alles is binnen. Kikke, Ontplooiing is zijn wie je al bent. Visser, Wat is transpersoonlijk... en wat niet? Kikke, Het niet-nulsom spel. NR. 21, ZOMER 1999 Mol, Het Oost-West samenwerkingsproject. Scheepers, Het spectrum model van Wilber. Van Gulik, Interview met Peter Kampschuur. Klumpers, Verlicht ruzie maken. Visser, De verabsolutering van de natuur. NR. 22, NAJAAR 1999 Kampschuur, Oost, West, Buddha Pest. Visser, Integrale wetenschap. Scheepers, Psychologie, religie en spiritualiteit. Brasser, “Inner journey to your spirit, body & soul”. Doets, Mijn paradijsverhaal. Jacobs, Spiritualiteit in het dagelijks leven. Roodenberg, Wat is nu eigenlijk spiritualiteit? NR. 23, VOORJAAR 2000 Verslag ITANT-conferentie “De Innerlijke Weg”. Erkelens, Een jungiaans antwoord op Ken Wilber. Doets, De natuur als medicijn. Klumpers, Verlicht ruziemaken (2). Van Gulik, De hemel begint in jezelf. NR. 24, ZOMER 2000 Scheepers, Psychose of verlichting? Rozemond, Kerntransformatie. Van de Broek, Transp. loopbaanbegeleiding. Weiss, Wat is nu eigenlijk transpersoonlijke kunst? Klumpers, De stem van de Meester. Visser, Ken Wilber: Denken als Passie (voorpublik.) NR. 25 NAJAAR 2000 (jubileumnummer) Van Gulik, Interview met Pieter ter Haar.
Visser, Van transpersoonlijk naar integraal. Van Erkelens, De geest in de materie. Huizinga, De vuurwerkramp in Enschede. Kampschuur, Het transpersoonlijke ego. Klumpers, Poëzie en het transpersoonlijke. Bos, Jij bent mij en ik ben jou. Roelofs, In de Pyreneeën de diepte in. Breg, De spirituele zijde van geven en ontvangen. Mol, De sterrenspiraal van EUROTAS. NR. 26, VOORJAAR 2001 Van Gulik, Interview met Gerard Lange. Vissel, Transp. aspecten van de geneeskunde. Kikke, De geboorte van het werkelijke Zelf. Widdershoven, Oud, ziek en een beetje gek... Klumpers, Waarom mediteren? Frey, Verhaal van arts op zoek ging naar haar gidsen. Taal, Binnen en buiten. NR. 27, ZOMER 2001 Mol, Roemenië en het East-West Eurotas Project. Scheepers, Waar en waarachtig. Kikke, Andrew Cohen over verlichting en business. Erkelens, C.G. Jung en de pre/trans verwarring. Schut, Licht op mijn herstel. Kal, Het gras groeit vanzelf. Mol, Erkenning voor de transpersoonlijke therapie. NR. 28, NAJAAR 2001 Van Gulik, Interview met Marga Adama. Pabon, Het transpersoonlijke in de kunst. Hartzema, De mandala. Derkse, De ezel en de meester. Olivier-Van der Kooi, Transpersoonlijke levenskunst. Moerings: Sporen door de Eeuwigheid. Wilber, Over smaak valt wel te twisten. Van Gulik, Wat doet kunst met mij. Klein-Wassink, Het huis van mijn jeugd. Vanden Abeele, Een gelukte ontmoeting. Klumpers, Waarom mediteren? NR. 29, VOORJAAR 2002 Van Gulik, Interview met Marcel Derkse. Harris, De dynamiek van de spiraal. Visser, Verknipt of Verlicht? Scheepers, Psychose of Verlichting? Keppel Hesseling, Transpersoonlijke acupunctuur. Van Gulik, Het huis met de blauw luiken. NR 30, ZOMER 2002 Mol, Kleine ruzies in het licht van wereldconflicten Van Gulik, Interview met Maarten Zweers Hardon, De kracht van het nu Visser, De hemelpoort van cyberspace Kampschuur, Energetica van het transpersoonlijke Beijer, De reis van je leven Klopper, Waar gaat het om? Koks, Van Goddelijke luister naar eenheidsbewustzijn Van Gulik, Hechting NR. 31, NAJAAR 2002 Van Gulik, Interview met Anneke van der Meer Broeders, Familieopstellingen volgens Hellinger Klumpers, Zoektocht naar de bronnen van de droom Kamschuur, Wetenschap en inwijding Visser, Transpersoonlijke pscyhologie op de helling? Hardon, De helende reis NR. 32, VOORJAAR 2003 Van Gulik, Interview met Eric Schneider Kikke, Het Paradijs Kense, Orgaandonatie en orgaantransplantatie Knibbe, Schets van Zijnsgeorienteerde Opleidingen Drenth, Ayahuasca: liaan van de ziel Van Gulik, Het dansende hout NR. 33 ZOMER 2003 Van Gulik, Interview met Gerard Endenberg Strobosch, Spiral Dynamics Drenth, Overgangsrituelen Klumpers, Alle tranen zijn zout Zuiderveen, Kun je samenzijn leren? Groote, Studie over interventies bij organisaties NR. 34 NAJAAR 2003 Ank van Gulik, Interview met Johan Parmentier Mol, Transpersoonlijke visie op planetair burgerschap Klumpes, Als ons bootje over de kim gaat... Visser, Op zoek naar een Westers Dodenboek Gieles, Schets van opleiding transformatietherapie Hemer, De booschap van hoogbegaafde kinderen NR. 35 VOORJAAR 2004 Van Gulik in gesprek met Jan Taal Bishop, Ariadne's gebroken draad De Ruiter, Pad-werk en helperschap Niemandsverdriet, Het grote geheel Brasser, Een festival in Kazakstan Klumpers, Het legen van de geestelijke prullenbak
Aaldijk, WAO problematiek Drenth, Het innerlijke landschap Kikke, Laat ons diepste verlangen NR. 36 ZOMER 2004 Mol, Van keizers naar kiezers, Europa in een transpersoonlijk perspectief Van Gulik, Interview met Ton Lathouwers, Van Gulik, Michel de Montaigne en Argentinië Drenth, Leven vanuit de bron Conferentie bij het 20-jarig bestaan van ITANT Alink, Jan van Ruusbroec Luyn, Het Landschap van mijn ziel, deel 1 Gieles, Essentiële Coaching, Schets vanuit de praktijk NR. 37 NAJAAR 2004 Van der Kooij, Interview met Susan Frank Visser, Ken Wilber als mysticus Van Gulik en Anja Brasser, Eurotas conf. London Stamboliev/Koolbergen, Voice dialogue als ingang naar het transpersoonlijke Quispel, Onconventionele interventie Klumpers, Loslaten Aaldijk, Transcendente geneeskunde Van Luyn, De kast NR. 38 voorjaar 2005 Van Gulik, Mededogende communicatie Aaldijk, Nieuw mensbeeld in de wetenschap Wauters/Veering, Integrale, Multidim. Psychologie Groote, De invloed van de spirit Klumpers, Buigen Muijen, De weg van het midden NR. 39 ZOMER 2005 Van Gulik, Interview met Paul Liekens Aaldijk, Problemen op het spirituele Pad Klumpers, Zieleroerselen Koenders, De verleiding van de geest Woolthuis, Stemmen horen Visser, De kleren van de goeroe Van Gulik, Stil kijken NR. 40 najaar 2005 Van Gulik, in gesprek met Lisinka Ulatovska Aaldijk, Evolutie of creatie? Brasser, Families in beroering Hongarije en Polen Gieles, Koppig weten: over het hervinden van het licht van je ziel Klumpers, Smelten en stollen Berghuis, Stilte Van Gulik, Lege handen NR. 41 voorjaar 2006 Van Gulik, Interview met Robert Hartzema Aaldijk, Transpersoonlijke psychotherapie (1) Klumpers, Alles gaat voorbij: Inl. meditatiegroep Boswijk, Zoeken naar de Provence Steur, Transpersoonlijke filosofie (1) Visser, De paradox van Zijn en Worden NR. 42 zomer 2006 Van Gulik, Vrijdheid in gevangenschap Aaldijk, Transpersoonlijke psychotherpie (deel 2) Berghuis, Transpersoonlijke weg van wens naar werkelijkheid Quispel, Vrouwen minder gauw verlicht?? Visser,Afscheid Herman Wijffels met Beck en Laszlo NR. 43 najaar 2006 Mol, De koers van EUROTAS Aaldijk, Aandachtsgerichte cognitieve therapie Van der Valk, A.H. Almaas in Nederland Steur, De impliciete orde Van der Veer, Energetische bescherming Visser, Is Ken Wilber de weg kwijt? Van Gulik, Iedereen moet zelf kiezen NR. 44 voorjaar 2007 Welkom, Rumold Mol Van Gulik in gesprek met Martin van der Meulen Aaldijk, Leven vanuit de ziel Visser, Integrale Spiritualiteit Bishop, Een nieuwe kijk op Lilith Huizinga, Plantas Maestras: praten met planten Keppel Hesselink, Hypnopunctuur Verslag Eurotas Conferentie 2006 Van Gulik, Het geheim van Thionville NR. 45 zomer 2007 Mol, Nieuwe inspiratie in nummer 45 Mol, De betovering van Europa: Van Gulik, Interview met Otto Huizinga Aaldijk, De esoterische visie van Henry T. Laurency Van Rossum, Toevallig Psychosynthese Bishop, Een nieuwe kijk op Lilith (2): Roelofs, Hoog Tijd voor Spirituele Politiek!
Een set van alle hier genoemde nummers van PANTA ontvangt u voor € 69,- plus verzendkosten Nl à € 6,20/Europa à € 17,-.
Port payé
Port betaald
TNT Post
Afzender: Stichting ITANT, Heemsteedsedreef 59, 2101 LM Heemstede
panta
Pay-Bas
