Superfoods: feit of fictie?

1/18/2015

Superfoods: feit of fictie? 29e NIBI Onderwijsconferentie

Voeding, Vertering, Voedselproductie 16 & 17 januari 2015 Lunteren Dr. Edwin van den Worm [email protected]

Departement Moleculaire Farmacie Faculteit Betawetenschappen Universiteit Utrecht Dept. Moleculaire Farmacie

EvdW

1

1/18/2015

Dept. Moleculaire Farmacie

EvdW

2

1/18/2015


EvdW

3

1/18/2015

Hippocrates “ De Vader van de Geneeskunde” (~ 460 - 370 BC)


EvdW

4

1/18/2015

Hoe kan men bepalen welke voeding of voedingsmiddelen gezond zijn:

a

* Wat is ‘gezond’: medicinaal vs. nutritioneel? * Wat zijn de parameters die gemeten worden? * Proefpersonen: individuele verschillen, leef- en eetpatroon, geografie(!) * Korte-termijn vs. lange-termijn effecten * Wetenschappelijke onderbouwing? * Constante samenstelling van de voedingsmiddelen/ingrediënten?


EvdW

5

1/18/2015

- ‘Superfoods’ - claims en feiten - Inhoudsstoffen I h d t ff - Biologische beschikbaarheid - Bereiding/verwerking - Herkomst en kwaliteit - Marketing / ‘hypes’ - Conclusies


EvdW

6

1/18/2015

Superfoods


EvdW

7

1/18/2015

Quinoa

Chia

Goji

Maca

Tarwegras

Spirulina Dept. Moleculaire Farmacie

Acai EvdW

8

1/18/2015

herkomst

Quinoa (Chenopodium quinoa, Amaranthaceae)

Goji j

Peru & Bolivia

‘claims’ ‘superfood’ supplement 2013: novel food

(Salvia hispanica, Lamiaceae)

Maca

‘wondermiddel’

antioxidanten, vitamines (met name C), β β-caroteen, t polysachariden, l h id fl flavonoïden ïd (rutine) ( ti )

Mexico & Guatamala

‘superfood’ supplement

omega-3 vetzuren, Na, Ca, P, Mn, Mg, Fe, vitamine B17

2009: novel food Peru

(Lepidium meyenii, Brassicaceae)

Spirulina

Mexico

(Triticum aestivum, Poaceae)

‘superfood’ supplement oa. ‘tonicum’, lever- en nierbescherming

Brazilië

(Euterpe oleracea, Arecaceae)

Tarwegras

‘wondermiddel’ oa. afrodisiacum f di i

(Arthrospira platensis)

Acai

vitamines (B2-riboflavine) en E, Fe, Cu en Mg, alle essentiële aminozuren, onverzadigde vetzuren, vezels

China

(Lycium barbarum, Solanaceae)

Chia

inhoudsstoffen

‘wondermiddel’

mineralen, vitamine B, Mg, Se, Fe en essentiële aminozuren, glucosinolaten, sterolen p-methoxybenzyl-isothiocyanaat p methoxybenzyl isothiocyanaat 60% eiwit, 7% lipiden, K, Ca, Mg, P, Zn, Se vitamine B1 (thiamine), B2 (riboflavine), B3 (nicotinamide), B6 (pyridoxine), B9 (foliumzuur), vitamines C, A en E, carotenoïden (zeaxanthine) antioxidanten (anthocyanines, proanthocyanidines) Ca, Fe, Vitamine A

oa. overgewicht g

Wereldwijd (oorsprong Egypte)


‘wondermiddel’

vezelrijke bron, vitamines A, C, E, K, B1, B2, B6 Fe, Zn, Mn, Cu, Se

oa. ‘tonicum’, ontstekingen, kanker

EvdW

9

1/18/2015

Quinoa zaden: Bevatten 2x zoveel eiwitten als tarwe en zilverliesrijst Vitamine- en mineralengehalte gelijk of lager dan volkorengranen Vezelgehalte quinoa: 3,5 gram per 100 gram Vezelgehalte volkorenbrood: 5 gram per 100 gram Vezelgehalte havermout: 7,5 gram per 100 gram Calciumgehalte lager dan in havermout havermout, aminozuurpatroon vergelijkbaar met dat van vlees of melk (ijzer uit vlees wordt beter opgenomen dan ijzer uit quinoa) (± €13-16 per kg) Goji bessen: Antioxidantengehalte van verse bessen gemiddeld, maar 2x lager dan in bv. pruimen, granaatappels en linzen (gedroogde bessen: ± €8-14 per 100 gram, sap: ± €12 per 500 mL) In België beschouwd als ‘gevaarlijke plant’ Chia zaden: Een haring of een portie makreel of zalm bevat meer omega-3 vetzuren (DHA(22), EPA(20)) Vrijwel volledig vergelijkbaar met lijnzaad (dat minimaal 5x goedkoper is) Chiazaden hebben een bloedverdunnende werking Maca wortel: Beschikbaarheid van veel inhoudsstoffen nogal beperkt. Bij langdurig gebruik kunnen de aanwezige glucosinolaten leiden tot vergroting van de schildklier (struma of krop) en vergroting van spiermassa


EvdW

10

1/18/2015

Spirulina: Eerder gemelde hoge concentraties eiwitten blijken verwaarloosbaar laag Bevat vaak toxines (microcystines) boven de toegestane norm (1μg/gram) Bevat hoge concentraties chlorofyl a Bevat geen enkel nutriënt dat niet ook in groenten en fruit voorkomt

Acai bessen: polyfenolen en antioxidantengehalte in verse bessen lager dan in bv. aardbeien en druiven Bevat saponinen die darmklachten kunnen veroorzaken. p ~ €28 - €35 p per liter, g gemalen bessen: € 100 - €115 p per kg g Puur sap:

Tarwegras: ‘Raw food’ veel vezels, maar veel slecht beschikbare voedingsstoffen Geclaimd: aanwezigheid van vitamine B12, maar dit is aangetoond onjuist


EvdW

11

1/18/2015

(rauwe) cacao Moerbeien

Mangosteen

Hennep

Baobab Acerola


Kelp

EvdW

12

1/18/2015

Inhoudsstoffen


EvdW

13

1/18/2015

Vitamines

Polyfenolen Antioxidanten Vezels

Mineralen


(wateroplosbaar vs. vetoplosbaar, endogeen vs. exogeen, essentieel?) (glycosides, aglyconen, oligomeren, polymeren) (hydrofiel vs. lipofiel) (oplosbaar vs. onoplosbaar, prebiotisch?) (essentieel vs. sporenelement)

EvdW

14

1/18/2015


EvdW

15

1/18/2015

a UV straling

(lucht) vervuiling

stress / ziekte

ongezonde voedingsgewoontes of leefpatroon


EvdW

16

1/18/2015


EvdW

17

1/18/2015

Fysiologische effecten van polyfenolen


EvdW

18

1/18/2015

b a

c

flavonen

flavanonolen

isoflavonen


flavonolen

flavanolen

flavanonen

anthocyanidines

chalconen

EvdW

19

1/18/2015

Flavonoïden

Secundaire metabolieten!

flavonolen

flavonen

flavanolen

flavanonen

anthocyanidines

isoflavonen

quercetine kaempferol myricetine galangine fisetine

luteoline apigenine chrysine tangeritine baicaleïne

catechine epicatechine epigallo‐ catechine EGCG

hesperitine naringenine eriodyctiol naringine butine

delphinidine cyanidine malvidine peonidine pelargonidine

genisteïne daidzeïne glyciteïne formononetine ‘Phyto-oestrogenen’


EvdW

20

1/18/2015

Biologische beschikbaarheid


EvdW

21

1/18/2015

Zeer belangrijke factoren voor biologische activiteit van antioxidanten, polyfenolen en andere actieve inhoudsstoffen: beschikbaar besc baa voor oo abso absorptie….? pt e afgebroken in maag, darm of lever….? (metabole) omzetting omzetting….? ? bloed-hersen barrière….?

Biologische beschikbaarheid ..!!! Dept. Moleculaire Farmacie

EvdW

22

1/18/2015

naringenin


EvdW

23

1/18/2015

Looizuur (gallotannine)

Oligomere proanthocyanidines

Biologische beschikbaarheid van polyfenolen: ± 10% Interacties (bv. melk)


EvdW

24

1/18/2015

Bereiding / Verwerking


EvdW

25

1/18/2015

Lycopeen (een carotenoïde) is een potente antioxidant, maar is onoplosbaar in water en zit stevig gebonden aan de vezels van de tomaatmatrix

C40H56

Lycopeen in tomatenketchup en -puree is 3x meer biologisch beschikbaar dan in verse tomaten! Bewerking (bv. koken, vermalen) en verwerken in een olie rijk menu (bv. olie-rijk (bv pasta saus) zorgt voor een drastische verhoging van de biologische beschikbaarheid van lycopeen


EvdW

26

1/18/2015


EvdW

27

1/18/2015


EvdW

28

1/18/2015


EvdW

29

1/18/2015

Nadelen van koken van groentes: 20-50% verlies van bepaalde vitamines (C, B1, foliumzuur)

Voordelen van koken van groentes: veel betere voedselvertering en opname veel betere beschikbaarheid van Fe, Ca, vitamine B2, carotenoïden en glucosinolaten afbraak van celwanden (cellulose) peulvruchten neutralisatie van lectines uit p


EvdW

30

1/18/2015

Herkomst / Kwaliteit


EvdW

31

1/18/2015

Veel verschillende factoren hebben invloed op concentraties van plantaardige inhoudsstoffen: ‐ Ras en soort (‘cultivar’) ‐ Zonlicht ‐ Bodemgesteldheid ‐ Waterhuishouding ‐ Temperatuur ‐ Nutriënten in de bodem ‐ Opslagcondities (na oogst)

etc.


EvdW

32

1/18/2015


EvdW

33

1/18/2015

Antioxidant‐activiteit in aardbeien: effecten van rijpingsfase


EvdW

34

1/18/2015

Anthocyanin content of juices of strawberries at different stages of maturity Anthocyanine‐gehalte in aardbeien in verschillende rijpingsfases (expressed as mg pelargonidin-3-glucoside per 100 g dry matter) ) (uitgedrukt als mg pelargonidin‐3‐glucoside per 100 g drooggewicht

Anthocyanin con ntent (mg/100g)

400

300

200

Maturity stages: A: small green B: large green C: white D: pink E: 50% red F: 80% red G: full red

100

0

A

B

C

D

E

F

G

from: Wang et al., J, Agric. Food Chem. 48:140‐146; 2000.


EvdW

35

1/18/2015

Total phenolics‐gehalte in aardbeien in verschillende rijpingsfases Total Phenolics content of juices of strawberries at different stages of maturity (expressed as mg gallic acid equivalents per 100 g dry matter) ) (uitgedrukt als mg galluszuur equivalenten (GAE) per 100 g drooggewicht

Total Phenolics s (GAE/100g)

2000

1500

1000

M aturity stages: A: small green B: large green C: white D: pink E: 50% red F: 80% red G: full red

500

0

A

B

C

D

E

F

G



EvdW

36

1/18/2015

Antioxidant capaciteit van aardbeien in verschillende rijpingsfases ORAC values of juices of strawberries at different stages of maturity uitgedrukt als μmol Trolox eenheden (TE) ) ( (expressed as Trolox equivalents per gram dryper gram drooggewicht matter) 175

ORAC value ((mol TE/g)

150

125

100

Maturity stages: A: small green B: large green C: white D: pink E: 50% red F 80% red F: d G: full red

75

50

25

0

A

B

C

D

E

F

G



EvdW

37

1/18/2015

Verandering van samenstelling: Witlof (Cichorium intybus) en andijvie (Cichorium endivia)

Intybine (Lactucopicrin)


Traditioneel gebruik: melksap ter onderdrukking van hoestprikkels (sedativum, pijnstilling)

EvdW

38

1/18/2015


EvdW

39

1/18/2015

=X Secundaire metabolieten-concentraties in planten zijn niet constant !

V b ld Voorbeeld: anthocyanidines


EvdW

40

1/18/2015


EvdW

41

1/18/2015

AS

AV Q

C

R reference

DPPH reagens

‘Natuurstof reagens’ (366 nm)

AV: Appel Vruchtvlees AS: Appel Schil


EvdW

42

1/18/2015

De kwaliteit van sommige ‘superfoods’ heeft te lijden onder hun populariteit

Kweken of cultiveren van ‘superfoods’ kan tot veranderingen in de samenstelling van actieve ingrediënten leiden (en in veel gevallen een afname…)

Strenge kwaliteitseisen maken ‘superfoods’ nog duurder (en dus minder winstgevend….. )


EvdW

43

1/18/2015

Marketing / ‘Hypes’ Hypes


EvdW

44

1/18/2015


EvdW

45

1/18/2015

Rijk aan glucosinolaten / isothiocyanaten / flavonoïden / vezels


EvdW

46

1/18/2015


EvdW

47

1/18/2015


EvdW

48

1/18/2015

± 75 gram

Nederlandse supermarkten: 1 kkg. gesneden d b boerenkool k l ~ € 3,95 3 95


EvdW

49

1/18/2015


EvdW

50

1/18/2015

Conclusies


EvdW

51

1/18/2015

‘Superfoods’ hebben heel veel, minder exotische, concurrenten:


EvdW

52

1/18/2015


EvdW

53

1/18/2015

Er zijn absoluut heel veel voedingsmiddelen en -producten die ‘actieve en gezonde’ inhoudsstoffen bevatten - ook onder de ‘superfoods’ Geen enkel ‘superfood’ bevat unieke of speciale inhoudsstoffen die niet i meer off mindere in i d mate ook k iin andere d voedingsmiddelen di idd l voorkomen k Veel gezondheidseffecten van ‘superfoods’ blijven voorlopig onbewezen en vele claims zijn afgewezen door de EFSA / FDA Heel veel ‘saaie’ voedingsmiddelen zijn minstens net d off zelfs lf gezonder d dan d ‘‘superfoods’ f d ’ zo gezond ‘Superfoods’ zijn sterk onderhevig aan hypes en marketingcampagnes ‘Superfoods’ lijken vooral erg ‘super’ te zijn voor de producenten en verkopers ervan Een compleet, gezond en veelzijdig dieet/levensstijl lijkt vooralsnog veel effectiever te zijn dan speciale diëten met ‘superfoods’


EvdW

54

1/18/2015


EvdW

55

1/18/2015

Vragen


EvdW

56

Superfoods: feit of fictie?

Recommend Documents