P r e f a c e
Studytour 2011 São Paulo & Rio de Janeiro Traditionally, the Studytour is linked to the
Christ the Redeemer, Sugarloaf Mountain,
course International Orientation. Unfortu-
Carnival, the Copacabana and the Maracanã
nately this course has been cancelled this
Stadium. The Maracanã Stadium is one of
year. Therefore it was not possible anymore
the venues to host matches at the 2014
for the participating students to obtain their
World Cup. To prepare for the World Cup
ECTS credits by joining the Studytour and to
2014 and for the Olympic and Paralympic
Every year Asset | Accounting & Finance or-
write a paper, despite all the effort the previ-
Games 2016, Rio de Janeiro is investing in
ganizes a Studytour to an interesting desti-
ous committee put in for making the course
the infrastructure and building new stadi-
nation somewhere in the world. This year
valuable for the Studytour.
ums in order to facilitate these events.
the committee chose to travel to Sao Paulo
The combination of Sao Paulo and Rio de
In short, the committee has chosen a very
and Rio de Janeiro. The destination is a good
Janeiro as destination of this year’s trip is a
interesting mix of cultural and formal activi-
complement to the previous editions of the
very interesting one because of the major
ties. The cultural activities that took place in
Studytour to Singapore & Kuala Lumpur,
formal activities in Sao Paulo and the cultural
Rio de Janeiro have been very impressive.
Buenos Aires, Athens, Beijing & Shanghai and
activities in Rio de Janeiro. Sao Paulo is
Also, the company visits in Sao Paulo were
Cape Town, which were also very successful.
known of being the largest city in Brazil and
very interesting and informative. Students
The Studytour not only embraces the trip
being the world’s seventh largest city by
have obtained a lot of knowledge about cul-
itself, but it is also related to the association’s
population. The city exerts strong regional
ture and business in Brazil and the rest of
magazine Faces. The special International
influence in commerce and finance as well
the world.
edition of the magazine dedicated to the
as arts and entertainment. Being home to
To conclude, the participants had a trip
Studytour and its destination. Several topics
millions of immigrants, Sao Paulo is one of
they will never forget. On behalf of the Advi-
about finance and accounting will be dis-
the most diverse cities in the world, and is
sory Board of the Studytour Committee I
cussed in the light of the economy of the
the most cosmopolitan city found in any
would like to thank the committee, partici-
Studytour’s destination. The articles and in-
developing country in the world.
pants, companies and institutions for their contribution to this Studytour.
terviews in the magazine are written by stu-
The second half of the Studytour took
dents who participated in the Studytour
place in Rio de Janeiro, which is well known
and by people who are closely connected to
for its famous landmarks. Being the second
Robert Vriese
the destination.
largest city in Brazil it is well known due to
Chairman Advisory Board 2011
|1|
|1|
Advertentie Wesselman
|2|
C o n t e n t s Contributions
Colophon Faces International is a magazine published by Asset | Accounting & Finance for members, Activum and
01.
Editorial Words
11.
Column: Brazil: the Three Wise Monkeys
and other persons interested. Faces International is
21.
Column: Europese crisis komt als geroepen
p u b l i s h e d o n c e a y e a r, o n t h e o c c a s i o n o f t h e
25.
Column: Another BRIC in the wall
37.
Column: Corruptie Brazilië wijdverbreid én geaccepteerd
43.
Column: Engels – de nieuwe sociale verdeler
45.
Travel Journal
52.
Section
Financials, relations of Asset | Accounting & Finance,
S t u dy t o u r.
Editor-in-Chief Tim Kesler
Copy Editor Rik van Maanen
Editors Brenda Baetsen, Tim Kesler, Rik van Maanen, Freekje Verberne, Maurice Waltmans, Vincent van Zon
Articles
Contributions D. Nijboer, F. Admiraal, L. S. Sigmond, R. van Maanen BSc., R. Wilmink, T. Kesler BSc., N. van Buuren, Q. Deij, R. Boerkamp, L. van Veen, B. Ernste, A.
04.
Hijmans, R. Vriese BSc.
Interview met Nanko van Buuren Nanko van Buuren is de oprichter van IBISS. In dit interview bespreken we onder andere zijn werk in de sloppenwijken van Rio
Lay-out Mark Koevoets, Michel Lerou
de Janeiro en hoe IBISS tot stand is gekomen. Circulation 1100 issues
Printing Orangebook | almanakken & verenigings-
12.
Zaken doen in Brazilië Succesvol zaken doen in Brazilië is mogelijk, maar wees op de
bladen, www.orangebook.nl,
[email protected]
hoogte van de mogelijke valkuilen en de culturele verschillen. Correspondence Asset | Accounting & Finance, p.a. Tilburg University, Room 106, Postbus 90153, 5000 LE Tilburg, Telephone: 013-466 2662, Fax: 013-466 2992,
16.
E-mail:
[email protected]
The ‘secret’ underpinning the economic success of Brazil Does a growing domestic demand, abundance of commodities, rising new middle class and a rather strict government policy
Copyright Nothing from this edition of Faces International may be copied and/or made public using
characterize the secret underpinning the economic success of
press, microfilm, photocopy, or whatever other means,
Brazil?
without authorisation from the Editor-in-Chief.
22.
Why are Brazilian taxes so high? Taxes in Brazil are very high for foreign investors. This article
Advertisements
explains the reason for these measures.
Cover KPMG 02. Wesselman 06. ABAB 08. Foederer DFK 10. 26.
Zaken doen in Brazilië: kansen, uitdagingen en mores!
Govers 20. BDO 24. Accon AVM 32. Alumni Association
Brazilië is een land vol mogelijkheden, maar hoe speel je hier op
Financials 34. Duisenberg School of Finance 36. Departe-
in? Lees alles over de Braziliaanse manier van zaken doen.
ment Accounting 40. Ernst & Young 42. HLB Van Daal & Partners 44. Deloitte 46. AkzoNobel 50. PwC Cover EBT 30.
Interview met Lars Sigmond
Cover NIBC
In dit interview spreken we met Lars Sigmond, manager bij KPMG Audit in Rio de Janeiro. Lars Sigmond vertelt zijn ervaringen over het wonen en werken in Brazilië.
38.
God Was Een Braziliaan Rio de Janeiro staat voor zon, zee, strand, caipirinha-cocktails en de samba. De stad heeft echter ook een andere kant.
|3|
Nanko van Buuren is de oprichter van IBISS foundation. In dit interview bespreken we onder andere zijn werk in de sloppenwijken van Rio de Janeiro en hoe IBISS tot stand is gekomen.
|4|
Tekst R. van Maanen, F.Verberne, T. Kesler en M. Waltmans*
Zou u iets over uzelf kunnen vertellen, zoals de
functioneert in de binnenstad. In veel wijken hebben we
studie(s) die u volgde?
eigen gebouwen.
Ik ben opgegroeid in Noord-Groningen. Daarna ben ik eind jaren zestig gaan studeren in Italië, hier heb ik psychiatrie gestudeerd in Triest. Na deze studie ben ik teruggekomen
Uit welke aspecten van uw werk haalt u de meeste
naar Nederland. Lange tijd ben ik in Nederland actief ge-
voldoening?
weest in het welzijnswerk, op de grens van welzijnswerk en
Als je ziet dat dingen die je aangestuurd hebt uiteindelijk
forensische psychiatrie. Ik heb veel gewerkt met TBR (nu
ook resultaat hebben. Ons soort werk is verbonden aan een
TBS) patiënten. In 1987 ben ik voor een onderzoek naar Bra-
lange termijn, je ziet de resultaten pas na jaren. Zo zijn we in
zilië gegaan. Ik deed onderzoek naar de impact van geld dat
1996 in een favela begonnen met een educatieprogramma
naar de straatkinderen ging. Daaruit bleek dat die welzijns-
dat kinderen voorbereid aan deelname op openbare scho-
mensen prima mensen zijn en ze prima contacten hebben,
len. Het doel hiervan is om een kind te laten instromen bij
maar dat er niets structureels uit volgde en het meer een
zijn leeftijdsgenoten. In 1996 waren van de kinderen tussen
kwestie van pappen en nathouden was. Zodoende werd mij
zes en veertien jaar nog geen 40 procent op school aanwe-
gevraagd om gedurende een jaar te helpen een soort so-
zig. Vorig jaar hebben we dit opnieuw bekeken en het bleek
ciale academie op te zetten voor straatwerkers. Daardoor
dat van kinderen tussen de vier en zestien jaar er 98 pro-
zou er meer inhoud aan het werk gegeven kunnen worden.
cent op school zit. De eersten van deze lichting zijn afgestu-
Dat heb ik toen gedaan. Het bleek dat de straatwerkers
deerd aan een universiteit. Je ziet dat dit ook impact heeft
enorm goede ideeën hadden, maar dat ze deze niet konden
op de favela zelf. De drugshandel verdwijnt langzamerhand,
uitvoeren omdat hun organisatie aan de kerk of gemeente
omdat de mensen zien dat je op een andere manier dan
verbonden was en dat niet zagen zitten. Zo is het idee ont-
drugshandel een mooi inkomen kunt hebben en dat je dan
staan om zelf een organisatie op te zetten waar deze beper-
ook nog een veilig leven leidt. Wat ik zelf het leukste vindt
kingen niet gelden. Samen met ongeveer acht personen
is het direct onderhandelen met de maffia, zorgen dat er
ben ik hiermee aan de slag gegaan en zodoende is IBISS
een goede status quo is. We hebben onder andere een pro-
ontstaan. Deze mensen wilden dit ontzettend graag, maar
gramma dat ‘Nooit meer kindsoldaten’ heet. Dit zijn jongens
op de voorwaarde dat ik ook zou blijven. In het begin
tussen de acht en achttien die zwaarbewapend met onder
dacht ik, dat doe ik een jaar, maar ondertussen zit ik er al
andere A15’s en bazooka’s de favela’s beschermen. Het blijkt
bijna 23 jaar.
dat de voornaamste reden waarom ze dit gaan doen status
Interview met Nanko van Buuren Oprichter van IBISS foundation Wat zijn uw dagelijkse werkzaamheden?
is. Daarachter volgt de adrenalinekick en dan pas geld. Dit
Een normale dag begint meestal om half zeven ’s ochtends.
komt voort uit de cultuur die daar heerst. Daarom ontwikke-
Tot een uur of tien ben ik achter de computer bezig met de
len we activiteiten die ook aantrekkingskracht hebben op
nationale en internationale correspondentie. Meestal rond
deze jongens, zoals de voetbalschooltjes. We proberen ze te
een uur of tien ga ik richting de sloppenwijken. Hier praat ik
laten inzien waar dit leven hen toe leidt. Uit onderzoek blijkt
met mensen in de wijk, ga ik na wat de behoeften zijn en
dat 80 procent van hen de 21 jaar niet haalt. Als een van
kijk ik of het uitgezette beleid handen en voeten krijgt in de
deze jongens eruit wil stappen, dient er goed onderhandeld
sloppenwijk. Als ik thuiskom is het meestal een uur of een ’s
te worden met de maffia en dat is een onderdeel dat ik zelf
nachts. De dag erna ben ik weer vroeg aan de slag en dit
doe.
gedurende zeven dagen in de week. Het zijn lange dagen, maar het is ook erg gezellig werk aangezien ik vrijwel nooit op kantoor te vinden ben. We hebben een vrij grote personeelsafdeling die de werkzaamheden faciliteert, deze
*
Rik van Maanen is master student Accounting, Freekje Verberne is master student Accounting, Tim Kesler is pre-master student Finance en Maurice Waltmans is Masterstudent Accounting.
|5|
Advertentie FoedererDFK
|6|
Hoe kijkt u aan tegen de huidige sterke economische groei
drugsbendes onderling. De politie is over het algemeen erg
van Brazilië?
bang om een favela binnen te gaan. Ze hebben gepantserde
De economie staat sterk de laatste tijd. De Real stijgt enorm in
wagens waarmee ze al schietend de favela binnen komen. Daar-
waarde ten aanzien van de dollar. Of dit een goede ontwikkeling
entegen schieten de politie en de jongens van de drugshandel
is, heb ik zelf heel grote vraagtekens bij. Met name op de
niet op mij. Je moet echter niet op de verkeerde plek op het
termijnmarkt zijn langlopende contracten met vaste prijzen in
verkeerde moment tussen de twee instaan. Ik heb hier wel
dollars afgesloten waardoor de uitvoer schade oploopt. Brazilië
eens tussen gestaan, maar meestal weet ik het wel als er iets te
is door de sterke valuta ook zeker geen goedkoop land. Op dit
gebeuren staat. Als je vaak in de favela’s bent, raak je eraan ge-
moment is de olie-industrie erg in trek. De grootste olievelden
wend. Je weet je wat je moet doen. Zo gauw je hoort dat er po-
ter wereld liggen vlak voor de kust van Brazilië. Er worden mil-
litie in aantocht is, is het eerste wat je doet een muurtje van
jarden geïnvesteerd door Amerika om ervoor te zorgen dat zo-
bewapend beton opzoeken en daar dekking zoeken. Tijdens de
dra het misgaat in het midden Oosten er een terugvalbasis is.
grote inval in november 2010, waarvan ik wist dat deze zou ko-
Op dit moment is er een groei van de economie tussen de 3,6
men, heb ik ervoor gezorgd dat ons personeel niet op het pro-
en 3,8% per jaar. Wat de nieuwe regering aardig doet is deze
ject aanwezig zou zijn. Het leger viel binnen met enorme tanks
groei teruginvesteren in de economie om deze op peil te hou-
en veroorzaakten enorme knallen. Naast mij ontploften echter
den. Wat echter heel slecht is, is de verdeling van de economi-
twee enorme mijnen, waardoor ik ongeveer een kwartier bang
sche groei. Brazilië is een van de landen met de grootste sociaal-
ben geweest dat ik mijn gehoor kwijt was. Dit was echter ge-
economische ongelijkheid. Het minimumloon van een gezin in
lukkig niet het geval. Deze inval heeft ertoe geleid dat de wa-
de favela’s is ongeveer 400 Reals (170 Euro), terwijl goed opge-
pens weg zijn in de favela’s waar deze inval heeft plaatsgevon-
leide werknemers klagen over een maandsalaris van 36000
den. De drugshandel is echter wel alweer teruggekeerd. De bin-
Reals (17000 Euro). Dit soort ongelijke verdeling is schandelijk.
nenlandse media wil laten doen geloven dat de bevolking blij is dat de wapens van de drugsbendes weg zijn. Ikzelf ervaar dat het voor de mensen weinig uitmaakt of ze nou naar de
Hoe onderhoudt u zich financieel (aangezien uw werk vrij-
wapens van de drugsbendes of naar de wapens van het leger
willig is)?
moeten aankijken.
Ik krijg zelf een vaste toelage voor mijn levensonderhoud. Ontwikkelingswerk dient niet verward te worden met vrijwilligerswerk. Ontwikkelingswerk is ook een vak, er is nauwelijks een
Heeft u het idee dat uw werk wordt gewaardeerd door de
business te vinden die zo verschrikkelijk hard is als deze.
m e n s e n i n d e f a v e l a ’s ?
Daarom is het logisch dat deze werknemers een goede toelage
We merken dat ons werk door de bevolking word gewaardeerd.
krijgen waarmee ze vooruit kunnen.
Je word bijna op handen gedragen. We zitten voornamelijk in de favela’s waar de staat binnen de staat heerst. Dat is een van onze criteria en dat zijn vaak de heftige favela’s. In de favela’s
Wa t i s u w m o t i v a t i e o m m e n s e n i n d e f a v e l a ’s t e h e l p e n ?
waar de infrastructuur slecht ontwikkeld is en de leefomstan-
Mijn motivatie komt voort uit het feit dat voor mij sociaal maat-
digheden slecht zijn, doen we puur opbouw werk. Hierbij gaat
schappelijke uitsluiting compleet onacceptabel is. Waarom zou
het om mensen te mobiliseren, zodat er riolering en waterlei-
een samenleving het recht hebben om mensen met een ander
dingen worden aangelegd. In de andere favela’s gaat het er
soort gedrag, dat ontstaat door een samenleving die ontoegan-
meer om hoe je het geweld zo laag mogelijk kan houden en
kelijk en gewelddadig is, af te zonderen in kolonies buiten de
hoe je het moet terug dringen. In de favela’s werken we met de
stad? Het is juist de taak van de samenleving om om te gaan
gehele bevolking en niet met bepaalde groepen.
met hetgeen het creëert. Als je deze mensen de kansen geeft, dan komen ze er wel. Hier voel ik mij sterk mee verbonden en daarom zet ik mij in voor IBISS.
H o e k o m t h e t d a t u “ v r i j ” i n d e f a v e l a ’s k u n t r o n d l o p e n , terwijl politie en overheden over het algemeen niet welkom zijn?
Heeft u ooit iets heftigs meegemaakt (op cultureel gebied
De band met de mensen in de favela’s bouw je heel langzaam
of geweld)?
op en het is ook belangrijk hoe je je opstelt richting de georga-
Als je in een favela bent, kan het gebeuren dat er een vuurge-
niseerde misdaad. Een voorbeeld is dat je personen die in de
vecht losbarst tussen politie en drugsbendes of tussen de
georganiseerde misdaad zitten niet aanspreekt op het feit dat
|7|
|8|
ze misdaden plegen, maar dat je ze aanspreekt op andere zaken. Op deze manier creëer je een totaal andere verstandshouding dan dat je die mensen constant aanspreekt op hun crimineel gedrag. Een vakmanschap in ons werk is dat je zorgt dat de mensen uit de favela’s baas blijven van hun eigen situatie en dat je als ontwikkelingswerker niet hun verantwoordelijkheden wegneemt.
DE BRAZILIAANSE BEVOLKING ZIT NIET TE WACHTEN OP HET COMMENTAAR VAN BUITENAF: ZE WETEN ZELF WEL WAT ER VERKEERD IS
Denkt u dat het beleid van de Braziliaanse overheid helpt om de armoede en favela’s terug te dringen? De Braziliaanse overheid moet daar langzamerhand mee beginnen. Er komt nu wat ruimte vrij om te investeren in de sociale sector. De overheid moet er bijvoorbeeld voor zorgen dat scholen beter gaan functioneren en dat is in mijn ogen de meest fundamentele vorm van ontwikkeling. Er moet ruimte komen voor zogenaamde “arbeidsplek-gerichte-beroeps-opleiding”.
Wat zijn uw verwachtingen van het WK en de Olympische
Concreet betekent dit dat we naar bedrijven toegaan en vragen
Spelen in Brazilië?
wat het bedrijf specifiek aan arbeidskrachten nodig heeft. Een
De invallen in november 2010 hebben geen goede invloed op
groep mensen uit de favela’s wordt daar dan voor opgeleid en
het imago gehad. De hele wereld heeft gezien dat het leger op
dat levert ze een baan op.
de bevolking heeft geschoten. Zelfs Blatter vond dit te grof en te ver gaan. Ook het IOC vond dit onverantwoord en wilden niet geassocieerd worden met een land dat zo met haar bevol-
In Nederland neemt de negatieve berichtgeving omtrent de
king omgaat.
situatie en het escalerende geweld in de favela’s toe, wat vindt u hiervan? En hoe beoordeelt u deze ontwikkeling? Er zitten twee kanten aan het verhaal. Aan de ene kant als de
Komt u nog ooit (permanent) terug naar Nederland?
politie en/ of het leger een favela binnen vallen wordt het we-
Nee, ik kom niet meer permanent terug naar Nederland. We
reldwijd bekend gemaakt, omdat Brazilië op die manier ermee
hebben een huis, werk, kinderen en de kleinkinderen in Brazilië,
om gaat. Dit moet je niet onder stoelen of banken en steken en
dus we hebben alles in Brazilië.
ik vind het een goede zaak dat de Nederlandse media daar aandacht aan besteed. Aan de andere kant zit de Braziliaanse bevolking ook niet te wachten op het commentaar van buitenaf, ze
Wat hoopt u over 5 jaar nog bereikt te hebben?
weten zelf wel wat er verkeerd is. Er zijn natuurlijk ook veel
We willen het “soldatenprogramma” zodanig optuigen dat we
goede ontwikkelingen aan de gang, een daarvan is waarbij we
daar meer handen en voeten aan kunnen geven. Het is een van
proberen om favela’s om te bouwen in woonwijken.
onze succesvolste programma’s die we hebben, alleen het is te succesvol geworden. Maar we willen de capaciteit voor dit programma versterken en uitbouwen. Verder zijn er ambities om
Verdienen de favela’s In Brazilie meer aandacht vanuit Ne-
de problematiek omtrent “de staat binnen de staat opgelost
derland?
krijgen”. Het moeten weer gebieden worden, waar gezondheids-
Volgens mij besteed Nederland redelijk veel aandacht aan de
zorg en onderwijs moet komen door de overheid.
favela’s in Brazilië. Waar ze geen aandacht aan besteden is de grootstedelijke problematiek. Op het gebied van ontwikkelingswerk zijn er bijvoorbeeld programma’s die effectief en
To t s l o t , h e e f t u n o g a d v i e z e n v o o r d e s t u d e n t e n v a n d e
goed in favela’s worden geïmplementeerd. Dit soort benaderin-
Universiteit van Tilburg?
gen kunnen ook in andere grote (miljoenen)steden worden
Het is belangrijk om te reizen en hierbij te observeren hoe an-
geïmplementeerd. Er moet ook meer aandacht worden besteed
dere culturen functioneren, zonder dat je daar direct iets mee
aan goede en leuke zaken in de favela’s, met name richting de
moet doen, maar dat je een gevoel krijgt dat er andere culturen
jaren 2014 en 2016.
zijn en dat men vanuit een cultuur anders reageert en denkt. ■
|9|
Advertentie Govers
|10|
C o l u m n
Brazil: the Three Wise Monkeys
course, the poor should truly believe they can achieve a better future by going to school and pursuing a normal career. More-
From living in upper-class neighborhood Copacabana to working in the slums, student Felipe Admiraal
over, the rich shouldn’t close their eyes and their ears to the social inequality in Rio de
will share his memories and stories when he was studying in Rio de Janeiro.
Tekst F. Admiraal*
Janeiro and speak and act upon their responsibilities as sage Confucius would tell
G
reat philosopher Confucius incorpo-
ence the world for the better – from provid-
them to. Providing great public educational
rated monkeys in his basket of norms
ing soccer practices to children to teaching
institutions, facilitating the poor to go to
on piety, respect for elders, humanistic gov-
English to teenage moms (11-15 years of
good universities, increasing the minimum
ernance and, social responsibility. Wasn’t it
age). In short, for my belief, I was living the
wage would all help. If such thing would
for his teachings, we all know the proverbial
best of both worlds.
happen, I truly believe that with all of Brazil its resources For example labour force, Brazil
principle of see no evil, hear no evil, speak no evil, depicted by three monkeys. This might sound all like a rather lame historical history class but this is more or less appropriate for the following two reasons. Firstly, monkeys make me think of my first year of studying in Tilburg. My housemates occasionally asked me whether I was apenkooien (please youtube it if you do not know it – it is the best tag game there is) in my room when playing FIFA on my Xbox. For
“I could have easily written a book about the great and less great events that I have experienced in Rio de Janeiro. However, their different mindset striked me the most”
would become a true superpower. In one of my conversations with IBISS’ Director Nanko van Buuren, he told me Brazil is in need of highly educated people that have both good capabilities and sense of social responsibility. People who could intrude into the high-class society but would still be willing to create awareness of the issues Brazil have an impact for the better. Therefore, I am working hard to develop my capabilities here in Europe, obtain working experience
the record, of course I wasn’t, I was always studying and walking around with my
The strangest thing was that, though ev-
and one day get send to Brazil. Hopefully,
books actively, but they considered this to be
eryone in Rio de Janeiro acknowledges the
you will precede, go with me or follow me.
a joke for my Brazilian roots. More important,
huge social differences, no one seemed to
For your information, Rio de Janeiro does
the above mentioned proverbial principle
care about it. Upper-class society seemed to
have the most beautiful women on earth,
characterized my time in Rio de Janeiro when
have no clue whatsoever about things hap-
the finest sand beaches, the goaded Samba
doing an internship with NGO IBISS late 2010.
pening in the favelas other than what they
music, the biggest Carnival, host big athletes
During this period, I had an apartment in
saw on the news (mostly concerning drugs
like Ronaldinho and has a perfect climate
upper-class neighbourhood Copacabana
and shootings). The lower-class society
throughout the whole year. Well, that should
and worked in the slum Vila Cruzeiro – best
seemed to have a very short-term perspec-
convince you, right?!
characterized as living in between worlds. In
tive with regards to, for example, education
the former neighbourhood (and even more
and possible future professional careers. I
in neighbourhoods like Ipanema), I enjoyed
recall that in one of the conversations I had
high-end parties in penthouses and luxuri-
with twenty boys around 5 to 10 years old,
ous clubs, haute-couture fashion shows and
about half told me that they wanted to be-
all the glitter and glamour you can think of.
come drugs dealers because this would allow
In the latter, however, I witnessed and under-
them buy motors and get women easily.
went the struggle of families that have to
Hearing such an answer made me realize
cope with a monthly pay of less than 200
that changing Brazil or even Rio de Janeiro
Euro, their accompanying problems but also
takes generations instead of years.
their joys for example Friday nights’ Baile
Here, I am talking about changing both the
Funks but I had the opportunity to influ-
mindset from “the poor and the rich”. Of
*
Felipe Admiraal is master student Finance.
|11|
Zaken doen in Brazilië Succesvol zaken doen in Brazilië is mogelijk, maar wees op de hoogte van de mogelijke valkuilen en de culturele verschillen. Nu is namelijk het moment om Brazilië niet links te laten liggen. Starbucks is een voorbeeld hoe je succesvol in Brazilië kunt ondernemen, wanneer je bereid bent om je te verdiepen in de Braziliaanse markt en cultuur.
|12|
Tekst E. van Deursen en R.Wilmink*
W AT I S E R V O O R N O D I G O M D I T T O T E E N S U C C E S
tie in steden. Grootste en belangrijkste steden zijn São
TE MAKEN?
Paulo en Rio de Janeiro met inwoneraantallen van respec-
Lang is er over Brazilië gezegd dat zij het land van de toe-
tievelijk rond de achttien en tien miljoen. De overheid is
komst is……. en altijd zal blijven. Maar het lijkt er nu toch
sterk gefocust op het stimuleren van zowel de private als
echt op dat de toekomst van Brazilië begonnen is. Brazilië is
publieke sectoren richting snelle industrialisatie en hiermee
onlangs nog neergezet als de “World’s Next Economic
de economische groei. Brazilië is momenteel wereldleider in
Superpower” en niets, zelfs de wereldwijde economische cri-
de productie van voedsel en mineralen. En vele andere sec-
sis, lijkt de groei van dit land te kunnen stoppen.
toren - zoals staal, aluminium, auto-industrie, luchtvaart, hout, chemie en textiel – zijn ver ontwikkeld. Het Bruto Na-
De groeiende middenklasse, een aantal belangrijke demo-
tionaal Product van Brazilië in 2010 bedroeg ongeveer US$
grafische voordelen, een stabiele financiële omgeving, een
2.14 biljoen, waarmee het in 2010 de zevende economie van
sterk commitment van de publieke sector en de private sec-
de wereld was.
tor om te investeren hebben het fundament gelegd voor een toekomst waarvan sommigen zeiden dat die nooit binnen handbereik zou komen. Brazilië neemt meer en meer haar rol als speler in de mondiale economie en het lijkt er
D E V E R WA C H T I N G E N O V E R B R A Z I L I Ë
daarom op dat het voor bedrijven niet langer de vraag moet
Tot zover de cijfers, maar wat zijn nu de belangrijkste rede-
zijn of zij in Brazilië zaken willen doen, maar meer: wat is er
nen om aan te nemen dat Brazilië een van de belangrijke
voor nodig om zaken doen in Brazilië tot een succes te ma-
spelers in de wereldeconomie zal worden? Over de afgelo-
ken?
pen drie jaren zijn 45 miljoen Brazilianen opgeklommen tot de zogenaamde middenklasse. Dit heeft een enorme impuls gegeven aan de consumentenindustrie. Deze nieuwe middenklasse koopt alles van mobiele telefoons tot koelkasten,
DE FEITEN OVER BRAZILIË
zij gebruiken veel frequenter dan de voormalige midden-
Voordat we ingaan op een aantal belangrijke verschillen
klasse het internet en zij kopen voor het eerst in hun leven
tussen zakendoen in Brazilië en in Europa of de Verenigde
een huis. De enorme groei van de middenklasse is een drij-
Staten, eerst even de belangrijkste feiten over Brazilië op
vende kracht in de versterking van de consumentenmarkt.
een rij. Brazilië is het op vier na grootste land ter wereld met een totale oppervlakte van 8,5 miljoen vierkante kilometer,
Naast de groei van de middenklasse wordt tevens verwacht
wat ongeveer de helft van het Zuid Amerikaanse continent
dat Brazilië zal profiteren van de zogenaamde ‘demogra-
beslaat. Ter vergelijking, Nederland is slechts 41.528 vier-
fische bonus’, wat betekent dat de huidige jeugdige popula-
kante kilometer groot, wat betekent dat Brazilië meer dan
tie de komende 20 jaar meer volwassen zal worden. De ge-
200 maal zo groot is als ons kikkerlandje. De afstanden zijn
middelde leeftijd is op dit moment 29 jaar, maar zal naar
er derhalve eveneens groots: 4.420 kilometer van noord naar
verwachting 34 jaar zijn in 2020 en 38 jaar in 2030. Een trans-
zuid en 4.328 kilometer van oost naar west. Brazilië grenst
formatie die de Verenigde Staten in het verleden ook heeft
aan elk land in Zuid Amerika met uitzondering van Chili en
doorgemaakt. Volgens leidende economen als Cássio Turra
Ecuador. Het grootste deel van Brazilië ligt in de tropische
en Bernardo Queroz van de Federale Universiteit van Minas
zone tussen de evenaar en de steenbokkeerkring. Volgens
Gerais, heeft Brazilië een groeipotentie van 2,5 procent per
het officiële statistische instituut in Brazilië, Instituto
jaar exclusief als gevolg van deze democratische bonus.
Brasileiro de Geografica e Estatistica (IBGE) heeft Brazilië in
Daarnaast is er de verwachting dat de sterke consumenten-
2010 197 miljoen inwoners (161 miljoen in 1996 en 170 mil-
industrie ondersteund wordt door een stabiele economi-
joen in 2000).
sche politiek. Voor de tweede keer in twee jaar heeft Brazilië een betere rating gekregen van de rating agencies. In April
Sinds de ontdekking en kolonisatie van Brazilië door Portu-
2011 gaf Fitch een BBB rating, waar zij daarvoor nog een
gal is Portugees de taal van Brazilië. Brazilië is hiermee het enig Portugees sprekende land van Zuid Amerika. De meeste industriële en commerciële activiteiten zijn in het zuiden en zuidoosten van Brazilië. En ondanks het enorme landoppervlak woont ongeveer tachtig procent van de popula-
*
Eric van Deursen is manager Audit bij KPMG en Rob Wilmink is partner bij KPMG Audit.
|13|
BBB-rating gaf. Volgens de Braziliaanse minister van Financiën
zaken te doen in Brazilië. Maar, uiteindelijk zul je driemaal zo-
Guido Mantega geeft dit de huidige soliditeit van de
veel winst maken dankzij de sterke economische groei.” Boven-
Braziliaanse economie aan. Daarnaast zullen de Wereldkampi-
dien kan het volgens hem heel goed zo zijn dat je de deal van je
oenschappen voetbal in 2014 en de Olypmische Zomerspelen
leven sluit na een dag waarin je als Europeaan of Amerikaan
van 2016 waarschijnlijk een belangrijke boost geven aan inves-
het gevoel hebt dat je alleen maar gesocialiseerd hebt en niet
teringen in gebieden als de infrastructuur en zullen door deze
aan zakendoen toegekomen bent.
evenementen de ogen van de wereld gericht zijn op Brazilië. Als je succesvol wilt zijn neem tevens de volgende zaken in acht: ■
Europeanen zijn over het algemeen sterk gefocust op hun
DE SOCIALE SPELREGELS
capaciteit om dingen te doen, waar Brazilianen en Amerika-
Als gevolg van eerder genoemde is het niet verrassend dat veel
nen sterker gefocust zijn op hun competenties en ervarin-
internationale bedrijven sterk geïnteresseerd zijn om de
gen die ze al hebben. Competenties worden in Brazilië bo-
Braziliaanse markt te betreden. Maar wat is er nu voor nodig
vendien vaak vergezeld van enige details over het privéle-
om dit tot een succes te maken?
ven. ■
In Brazilië wordt er van je verwacht dat je een actieve
Een van de belangrijkste zaken is het onderkennen en kennen
luisterhouding aanneemt. Het Nederlands instemmende
van de culturele verschillen tussen Brazilië en Europa of de Ver-
‘hmmmm’ als iemand je een verhaal vertelt, is dus onvol-
enigde Staten. Brazilianen willen weten met wie ze zaken doen.
doende. Maak gebruik van lichaamstaal en intonatie om
Het individu met wie ze zaken doen is belangrijker dan de onderneming. Dit betekent dat zij de voorkeur zullen geven aan
duidelijk te maken dat je iemand zijn verhaal kunt volgen. ■
Geef net zoveel weg als dat je krijgt. Als een Braziliaan vertelt
face-to-face meetings in plaats van communicatie via email of
over zichzelf en zijn achtergrond, zowel zakelijk als privé,
telefoon. Maar als het eenmaal aankomt op het vastleggen van
zorg dan dat je dit zelf ook doet. Doe je dit niet, dan zul je als
de afspraken, dan zullen Brazilianen er altijd op staan om gede-
te gesloten overkomen en zal het vermoeden ontstaan dat
tailleerde contracten op te stellen. Zakendoen is in Brazilië een
je iets te verbergen hebt.
sociale interactie. Brazilianen willen je leren kennen en zich op hun gemak voelen voor ze zaken met je zullen doen. Direct naar
Net zo belangrijk om te vermelden is het feit dat Brazilianen
je doel gaan, is iets wat in Brazilië als agressief zal worden erva-
over het algemeen erg modebewust zijn en graag de Europese
ren. Iets waar je zeker als Nederlander goed rekening mee moet
stijl volgen. Europeanen komen er daarom meestal goed vanaf,
houden.
maar Brazilianen vragen zich regelmatig over Amerikanen af waarom zij zo matig gekleed zijn, terwijl in Amerika zoveel geld
Ook de perceptie van tijd en punctualiteit is in Brazilië totaal
en winkels beschikbaar zijn. Dus vermijd polyester en dubbele
anders, wat overigens zeker niet betekent dat men lui is in Bra-
knopen, maar laat zien dat je een goede smaak hebt: katoenen
zilië. Een aantal dagen in het zakencentrum van São Paulo zou
pakken met een Europese snit en zijden stropdassen. Waag het
genoeg duidelijk moeten maken. In het algemeen, wanneer je
niet een stropdas te dragen bij een overhemd met korte mou-
afspraken maakt, sta jezelf toe om iets soepeler te zijn dan je
wen en laat ondershirts en witte sokken thuis. En draag nooit,
gewend bent. In Nederland zijn we gewend ons te houden aan
maar dan ook nooit sokken in je sandalen als je casual gaat.
rigide schema’s en afspraken en gaan zaken hierdoor sneller. In
Tenzij je door wil gaan voor een toerist.
Brazilië is het gebruikelijker om met verschillende mensen en problemen tegelijkertijd bezig te zijn en heeft men te maken met een veel grotere bureaucratie.
K E N N I S VA N D E L O K A L E M A R K T E N W E T E N R E G E L G E Tel hierbij op de eerder beschreven grotere focus op socializing
VING
en je zult begrijpen dat het er in Brazilië iets anders aan toe
Naast het kennen van de sociale spelregels is het minstens zo
gaat. Het slechtste wat je kunt doen is je hierover op te winden:
belangrijk om goed de lokale markt en wet en regelgeving te
kalmeer en onthoud waar je bent. Randall K. Edwards, een Ame-
kennen en de hordes die je hierin kunt tegengekomen. Zo be-
rikaanse advocaat met veel ervaring in het zakendoen in Brazi-
staan er een aantal hardnekkige misvattingen over Brazilië:
lië, zet de verwachtingen vaak neer door de “regel van drie”. “Het
■
is drie maal zo gecompliceerd en kost driemaal zoveel tijd om
|14|
Salarissen zijn in Brazilië erg laag: het minimum salaris is sinds 2002 praktisch verdubbeld en ligt momenteel rond de
BRL 510. Met name hoog gekwalificeerd personeel is relatief
H E T S U C C E S V E R H A A L VA N S TA R B U C K S I N B R A Z I L I Ë
duur. Bovendien moet rekening worden gehouden met ■
hoge sociale lasten en een standaard dertiende maand.
Starbucks is pas vele jaren later dan andere Amerikaanse ketens
Het is erg gemakkelijk een bedrijf te openen in Brazilië: het
als McDonald's of Pizza Hut, maar desondanks is de afgelopen jaren
proces in Brazilië om een bedrijf te openen is gecompli-
bijzonder succesvol gebleken. Welke lessen kunnen we leren van
ceerd en tijdverslindend. Verschillende autoriteiten, vergun-
de manier waarop Starbucks de Braziliaanse markt heeft veroverd?
ningen en belastingen afhankelijk van het soort bedrijf dat
■
je wilt starten, kan het tot meerdere maanden duren voor je
1. Het is nog niet te laat
bedrijf operationeel is.
Je hoort momenteel regelmatig dat het te laat is om nu nog de
Rio de Janeiro is DE stad waar je moet zijn: nog steeds schij-
Braziliaanse markt te betreden. Dit is niet correct en Starbucks
nen veel mensen onterecht te denken dat Rio de Janeiro
heeft dat bewezen. Een Amerikaans bedrijf dat koffie probeert te
niet alleen de beste plaats is om carnaval te vieren, maar
verkopen in Brazilië lijkt net zo ambitieus als zand verkopen in de
tevens de beste plaats is om je onderneming te beginnen.
Sahara. Desondanks is Starbucks erin geslaagd een marktsegment
Zonder te zeggen dat Rio de Janeiro dit niet is, is het goed
te winnen die nog niet door bestaande koffiebedrijven als Fran's
te beseffen dat São Paulo gezien wordt als de zakelijke
en Ponto Cafe werden bediend.
hoofdstad van Brazilië en misschien wel van geheel Zuid Amerika. São Paulo alleen draagt vijftien procent bij aan het
2. Bestudeer de levensvatbaarheid
Bruto Nationaal product en ongeveer driekwart van alle
Brazilië is bekend als land van de koffie, maar Brazilianen hou-
zakelijke events vindt hier plaats.
den zelf niet van koffie. De koffie die je normaliter in Brazilië koopt kent een lage kwaliteit en is slecht bereid door ongetraind perso-
De belastingen in Brazilië zijn complex en bovendien hoog. Er is
neel. In Brazilië is koffie meer een frisdrank dan een aromatische
sprake van veel bureaucratie en corruptie komt helaas nog
ervaring. Het Braziliaanse beeld over koffie past goed in de
steeds veel voor. Het is daarom enorm belangrijk om een lokale
producten die Starbucks normaliter aanbiedt, bijvoorbeeld met veel
expert in te huren die de lokale wet en regelgeving en de lo-
melk en andere toevoegingen.
kale gebruiken kent. Hoewel er zoals eerder gezegd veel goede redenen zijn om de Braziliaanse markt beter nu dan morgen te
3. Maak je product lokaal
betreden, dit vergt voorbereiding, onderzoek en een gedegen
Starbucks heeft haar koffie op een geniale wijze haar product lokaal
planning.
uitgevoerd zonder daadwerkelijk het product te veranderen. Starbucks heeft haar traditionele cappuccino lokaal gemaakt door
Overhaaste beslissingen of veronderstellingen nu, kunnen
middel van een 'doce de leite' editie. Doce de leite is een traditio-
langdurige nadelige gevolgen hebben en het is daarom be-
nele Braziliaanse slagroom van melk en suiker, ongeveer gelijk aan
langrijk niet alleen de potentiële kansen te zien, maar ook de
caramelsiroop. Deze doce de leite hebben veel Brazilianen als kind
potentiële risico’s te begrijpen. Als ondernemingen hun investe-
nog gegeten en hoewel de smaak wellicht hetzelfde is als
ringen in Brazilië goed plannen en voorbereiden met hulp van
caramelsiroop, voor een Braziliaan is doce de leite een totaal
lokale experts en daarnaast de sociale spelregels kennen, dan
andere ervaring. Op deze wijze heeft Starbucks vrij eenvoudig een
kan een investering in Brazilië inderdaad een waardevolle in-
echt lokaal product weten te creëren.
vestering voor de zeer nabije toekomst blijken te zijn. 4. Selecteer je personeel zorgvuldig Starbucks heeft zichzelf weten te onderscheiden door het juiste personeel aan te nemen. Brazilianen zijn hartelijke mensen en hun
KORTOM
loyaliteit richting personen die warm en vriendelijk zijn is daarom
Als er een moment is geweest om Brazilië niet links te laten lig-
opmerkelijk. In de meeste Braziliaanse koffieketens vind je slecht
gen dat is het nu wel. Brazilië heeft de afgelopen jaren bewezen
opgeleid personeel die hun werk puur en alleen als plek zien om
dat het economisch en politiek stabiel is en daarmee een ge-
geld te verdienen door water door een koffiefilter te laten lopen.
zonde basis heeft voor economische groei. Er bieden zich legio
Starbucks heeft haar investering in vriendelijk en vakkundig per-
mogelijkheden aan, zeker met de komende grote evenementen.
soneel terugverdiend door de loyaliteit die Brazilianen hiervoor
Het Starbucks voorbeeld toont aan dat wanneer je bereid bent
tonen.
om je te verdiepen in de Braziliaanse markt en de cultuur je je Braziliaanse avontuur tot een succes kunt maken! Boa sorte!
■
|15|
The secret that’s not a secret
to T h eEmerging ' s e c r e t ' Market u n d e r p iEconomies. nning the economic success of Brazil There used to be a saying about Brazil: 'Brazil is the country of the future and will always be'. But it appears that the future of Brazil has already arrived. Are growing domestic demand, abundance of commodities, rising new middle class and a rather strict government policy part of this future? Text R. van Maanen*
|16|
es.
There used to be a saying about Brazil: ‘Brazil is the country
The experience of the last decade implies that development
of the future and will always be’. But it appears that the fu-
strategy should be left to the vagaries of foreign govern-
ture of Brazil has already arrived. As shown in Table 1 and
ments and international monetary conditions. Abandoning
Table 2, the Centre for Economics and Business Research re-
this strategy would substantiate an increasingly voiced
cently ranked Brazil up to place six in the World Economic
opinion that it is not possible for an economy to develop
League Table. This means Brazil has overtaken the UK as the
on the basis of external savings. Rather, all development
world’s sixth largest economy. CEBR chief executive Douglas
depends on the mobilization of domestic resources and the
McWilliams said: "Brazil has beaten the European countries
direction of domestic policy to fully utilize domestic re-
at soccer for a long time, but beating them at economics is
sources. Thus, the most obvious path is the transition to
a new phenomenon.
growth based on domestic income growth and consumption through diversification of markets and production.
Our world economic league table shows how the economic map is changing, with Asian countries and commodity-pro-
Indeed, the shift from an economy dependent on exports to
ducing economies climbing up the league while we in Eu-
an economy led by domestic demand has been a highly elu-
rope fall back." It looks like there is nothing that can put a
sive goal. Japan has never been able to achieve this goal,
stop to the country’s growth, not even a world economy cri-
and has suffered from stagnant growth since 1999. This
sis. What is the ‘secret’ underpinning the economic success
option does not apply to Brazil, since its per capita income
of Brazil?
level and (higher) population growth do not compare with Japan’s. The same situation applies to the other BRIC economies. Thus, the key is to continue the transformation from export-led to domestic demand–led growth in economies
EMERGING MARKET
where large peasant or agricultural populations and associ-
Let’s start with the designation BRIC, an often used term in
ated income inequalities remain. From this viewpoint, Brazil
economics. BRIC was first coined by Goldman Sachs and re-
seems much better placed than the other BRIC countries.
fers to the fast-growing developing economies of Brazil, Russia, India, and China. In 2011, Biggemann & Fam showed
Indeed, Brazil already has a transition policy that is ready to
that these countries are different from one another in their
implement. Those programs sought to augment the rate of
culture, background, language, and the structure of their
domestic demand and growth through government-sup-
economies. However, they have a common denominator:
ported infrastructure investment projects (including hous-
economic growth development in the BRICs has greatly ex-
ing and roads) that were often aimed to improve the plight
ceeded growth compared to the world's leading industrial-
of the disadvantaged members of Brazilian society.
ized nations. Even after the economic crisis that started in 2007, they continued outperforming the rest of the world. While in 2009 large economies shrunk as much as 6%, (e.g., Japan and Germany), Brazil stayed steady, India grew 5.9%,
BOLSA FAMÍLIA
and China 8.1%; only Russia was the group's bad performer
Next to large infrastructure investment projects, President
shrinking 7%. The forecast gives all these countries an ex-
Luiz Inácio Lula da Silva invented Bolsa Família. This policy
pected economic growth above the average of developed
provides financial aid to the disadvantaged members of
economies.
Brazilian society. Rather Bolsa Família is the only (monthly) conditional cash transfer (CCT) programme in Latin America that does not use any proxy means test formula for the selection of beneficiaries. Eligibility and the structure of the
DOMESTIC DEMAND
benefits are determined by self reported family per capita
However, in 2009 there were concerns about how the finan-
income and the number of children and teenagers in a
cial crisis will affect the BRICs and Goldman Sachs has ques-
household. A family with a per capita income below the ex-
tioned whether Brazil should remain within this group. In 2009, Jan Kregel explained in “The Global Crisis and the Implications for Developing Countries and the BRICs: Is the B Really Justified?” the importance of demand–led growth.
*
Rik van Maanen is master student Accounting.
|17|
TABLE 1 CEBR WORLD ECONOMIC LEAGUE TABLE 2010 (GDP IN BILLIONS)
TABLE 2 CEBR WORLD ECONOMIC LEAGUE TABLE 2011 (GDP IN BILLIONS)
Rank 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30
Rank 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30
Country United States China Japan Germany France United Kingdom Brazil Italy India Russia Canada Spain Australia Mexico Korea Netherlands Turkey Indonesia Switzerland Poland Belgium Sweden Saudi Arabia Taiwan Norway Islamic Republic of Iran Austria Argentina South Africa United Arab Emirates
$ GDP 14,527 5,878 5,459 3,286 2,563 2,250 2,090 2,055 1,632 1,480 1,577 1,410 1,237 1,034 1,014 781 735 707 528 469 468 459 448 430 413 407 377 370 364 302
Country United States China Japan Germany France Brazil United Kingdom Italy Russia India Canada Spain Australia Mexico Korea Netherlands Indonesia Turkey Switzerland Sweden Saudi Arabia Poland Belgium Taiwan Norway Islamic Republic of Iran Argentina Austria South Africa United Arab Emirates
$ GDP 15,065 6,988 5,855 3,629 2,808 2,518 2,481 2,246 1,885 1,843 1,759 1,536 1,507 1,185 1,164 858 834 763 666 572 560 532 529 505 479 475 435 425 422 358
treme poverty line is entitled to a basic benefit, currently set at
INCOME INEQUALITY
R$70 ($44.30) independent of the number of children. Families
Bolsa Família is only one device Dilma Vana Rousseff used to
between the extreme poverty line and the poverty line, set at
support the disadvantaged members of Brazilian society. In-
R$140 ($88.60), are only entitled to a variable benefit linked to
cluding Bolsa Família, other Brazilian policies are paying off. In
the presence of children, R$32 ($21) per child up to 15 years old
2010, Marcelo Cortes Neri explained in his paper The New
with a limit of three children. Adolescents between 16 and 17
Middle Class in Brazil: The Bright Side of the Poor, that the Bra-
years are entitled to a youth benefit of R$38 ($24) per person,
zilian income inequality is falling steadily since the very begin of
subject to a limit of two per family. As such, the maximum
the last decade. Between 2001 and 2009 incomes of the 10%
amount a family can receive from the programme is R$242
richest grew 1,49% per year while the incomes of the 10% poor-
($153) if it is extremely poor and has three children and two
est grew at 6,79% per year.
teenagers. The average paid to a family is R$115 ($73). The size of the Brazilian pie is growing while providing larger If families want to receive the cash transfer and they have chil-
slices for the poor. Incomes are growing more in traditionally
dren, families must ensure that the infants attend school and
excluded groups of Brazilian society such as non whites,
are vaccinated. The program attempts to both reduce short-
women, those living in the favelas or in the outskirts of Brazil-
term poverty by direct cash transfers and fight long-term pov-
ian cities. Brazil is about to reach the lowest income inequality
erty by increasing human capital among the poor through con-
level since 1960, when the recording started. Actually, inequal-
ditional cash transfers. It also works to give free education to
ity in Brazil remains among the top ten in the world, and it
children who cannot afford to go to school to show the impor-
would take 30 years at the current growth rate to reach the
tance of education.
U.S. levels.
|18|
E D U C AT I O N
COMMODITIES
The strength of Brazil is partly driven by education. Bolsa
Another driving force will be the very large amount of com-
Família provided access to education for a large group of the
modities Brazil naturally has to offer. Brazil is a major exporter
Brazilian society and there is also evidence for increasing quality
of both “hard” and “soft” commodities. The former term refers to
of education and an increasing average number of education
industrial raw materials, such as metals and crude oil while the
years. As Marcelo Cortes Neri indicates, improvements on the
latter refers to agricultural products, such as cocoa, sugar and
distribution of the education are the main variable available to
coffee. Brazil is the world’s leading exporter of sugar, coffee, beef
explain income distribution. Years of schooling for people of 25
and orange juice. Besides agricultural products, abundant re-
year and older increased from 4,98 in 2003 to 7,27 in 2009. And
serves in iron-ore, tin, nickel and aluminum has made Brazil one
next to the growing average number of educations years, there
of the world’s most prominent raw materials exporters. Further-
is also evidence for an increasing education quality. In 2000,
more, Brazil owns the second-largest crude oil reserves in South
when Brazil participated in the Programme for International
America and has become one of the fastest growing oil pro-
Student Assessment (PISA) for the first time, Brazil came last.
ducers in recent years. Commodities are important to the Brazilian economy: total exports contributed to overall Brazil’s GDP
A decade later, it is clear that the shock was salutary. Last year,
are growing.
the fourth PISA study was published, and Brazil showed solid gains in all subjects tested. Brazil set the goal of reaching the average standard of the OECD over the next decade. The new middle class has flocked to private universities and technical
TO CONCLUDE
colleges and begun competing for jobs with the traditional
The ‘secret’ underpinning the economic success of Brazil is that
middle class.
it is possible to compare Brazil with any other country in the world. However, it is impossible to find a duplicate. Brazil is an emerging market and forecast gives all BRIC countries an expected economic growth above the average of developed
THE NEW MIDDLE CLASS
economies. Brazil is an economy led by domestic demand and a
An expected consequence of continuous income growth, de-
major exporter of commodities. Furthermore, the rising con-
crease in income inequality, and evolving education is a grow-
sumer class is expected to be a driving force to the strength of
ing middle class. Middle class in Brazil is much different than an
the consumer markets. Because of its prudent management,
American or European one. With monthly salaries between 1,000
the central government has been able to implement policies to
and 4,000 reais, or $631 and $2,526, income is just one facet that
counter the European crisis and stimulate consumption.
■
defines this new mass of consumers. According to Marcelo Cortes Neri the middle and upper class in Brazil increased by 35,7 million people between 2003 and 2009. In comparison, the lower class, fell from 96,2 million in 2003 to 73,2 million in 2009.
REFERENCES
This means that an equivalent of more than half of the population of the United Kingdom was added to the middle and up-
Biggemann, S.; Fam, K.S. (2011) Business marketing in BRIC
per class.
countries, Industrial marketing management vol. 40 (2011) nr. 1 p.5-7.
The role of the new middle class has changed. The new middle class concentrate more purchasing power. According to KPMG’s
Kregel, J. (2009) The Global Crisis and the Implications for Devel-
Investment in Brazil it is, among others, the rising middle class
oping Countries and the BRICs: Is the B Really Justified? Econom-
that has build the foundations for a future that some thought
ics Public Policy Brief Archive.
would never come. With their ascent into the new social stratum came a world of consumer opportunity. This new consumer class
Neri, M. C. (2010) The New Middle Class in Brazil: The Birght Side
is buying everything from cell phones to refrigerators, they are
of the Poor, Rio de Janeiro: FGV/CPS.
using internet more frequently than in former times and they are even buying houses for the first time in their lives. This ris-
Veras Soares, F (2011) Brazil's Bolsa Familia: A Review, Economic
ing consumer class is expected to be a driving force to the
and political weekly: a Sameeksha Trust publication vol. 46
strength of the consumer markets.
(2011) nr. 21 p.55-61.
|19|
|20|
C o l u m n
Europese crisis komt als geroepen
op een verdere stijging van de Braziliaanse
In tegenstelling tot de Westerse economieën is de Braziliaanse economie booming. Door een sterke vraag
uitstroom van buitenlands geld, kan het Mi-
real ten opzichte van de dollar. Indien Brazilië te maken krijgt met forse nisterie van Financiën bovenstaande re-
naar grondstoffen vertoonde de Braziliaanse economie de laatste jaren tekenen van oververhitting. Wijs
stricties snel terugdraaien. Verder beschikt de
geworden door de crisis in 2002 hebben de overheid en de toezichthouder, de financiële sector en de
BCB over meer dan 350 miljard dollar aan
financiële markten in Brazilië in de jaren daarna sterk gereguleerd om excessen en bubbels proberen te
aangewend om de real te ondersteunen.
voorkomen. Afgezien van de wat hoge kredietverlening aan consumenten is dat ook redelijk gelukt.
buitenlandse valutareserves, dat kan worden Wijs geworden door de crisis in 2002 hebben de overheid en de toezichthouder, de financiële sector en de financiële markten in
Tekst R. Boerkamp*
Brazilië in de jaren daarna sterk gereguleerd
D
oor een sterke vraag naar grondstof-
overheid nog een enorme uitdaging te
om excessen en bubbels proberen te voor-
fen vertoonde de Braziliaanse econo-
wachten in het verbeteren van de infrastruc-
komen. Afgezien van de wat hoge kre-
mie de laatste jaren tekenen van over-
tuur. Er zal veel extra geld moeten worden
dietverlening aan consumenten is dat ook
verhitting. De werkloosheid daalde naar
geïnvesteerd in nieuwe metrolijnen, snelwe-
redelijk gelukt.
nieuwe laagterecords of: naar een nieuw
gen en vliegvelden om de capaciteit te ver-
laagterecord. (in november 5,2 procent).
groten.
Door in de goede jaren te zijn begonnen met contracyclisch beleid is stimulering nu
De Braziliaanse Centrale Bank (BCB) zag
De huidige capaciteit is bij lange na niet
mogelijk, in tegenstelling tot de VS en de
zich, tot medio vorig jaar, genoodzaakt de
toereikend om de miljoenen toeristen die
landen in de Eurozone, waar men inmiddels
rente in stappen te verhogen tot zelfs 12,5
voor beide evenementen worden verwacht
zulke schuldenniveaus heeft bereikt dat de
procent om de economie af te remmen en
aan te kunnen. Goldman Sachs heeft bere-
financiële markten hen dwingen tot verdere
daarmee de inflatie te beteugelen. Echter nu
kend dat er voor de aankomende drie tot
bezuinigingen.
zorgen de problemen in de Eurozone ervoor
vier jaar voor 85 miljard real (33,5 miljard
De hoge inflatie voorkwam lange tijd dat
dat wereldwijd consumenten en bedrijven
euro) aan infrastructurele projecten gepland
de Braziliaanse overheid de overheids-
terughoudender worden in hun aankopen.
staan, een bedrag dat neerkomt op tien pro-
uitgaven fors kon verhogen. Nu het erop
cent van het Bruto Binnenlands Product
begint te lijken dat de economische groei
(BBP) van 2010.
ook in Brazilië gaat afnemen, kan men be-
De export zal naar verwachting ook in Brazilië teruglopen. Voor de Braziliaanse overheid doet zich nu eindelijk de kans voor om
Om de economische groei op peil te hou-
ginnen met grootschalige investeringen in
fors te gaan investeren. Met het Wereldkam-
den heeft de Braziliaanse overheid meer in-
infrastructuur zonder de inflatie tot kritieke
pioenschap Voetbal in 2014 en de Olympi-
strumenten achter de hand dan de meeste
niveaus te laten stijgen. Gezien de achterge-
sche Spelen in 2016 op komst, dient er nog
overheden in het Westen. De overheid kan
bleven investeringen op dit gebied komt de
genoeg te gebeuren. Zo gaf de FIFA enkele
de economie stimuleren door middel van
Europese crisis dus als geroepen….voor Bra-
maanden geleden aan dat Brazilië in de
investeringen in infrastructuur en de BCB
zilië althans.
voorbereidingen voor het WK achter op
kan de rente en verplichte kasreserveratio
schema loopt. Op dit moment voldoet geen
voor banken verder verlagen.
enkel Braziliaans voetbalstadion aan de ei-
Daarnaast zijn in de goede jaren allerlei
sen van de FIFA. Er wordt zelfs gevreesd dat
restricties in het leven geroepen om met
het nieuwe stadion in Sao Paulo niet klaar is
name een verdere stijging van de Bra-
voor de aftrap van de Confederations Cup,
ziliaanse real tegen te gaan. Als een bui-
die in 2013 in Brazilië gehouden wordt. De
tenlander Braziliaanse obligaties aankoopt,
Confederations Cup wordt door de FIFA ge-
betaalt deze een belasting van zes procent.
zien als de generale repetitie voor het WK.
Verder is dit jaar een belasting ingesteld op
Naast investeringen in stadions staat de
valutaderivaten waarbij gespeculeerd wordt
*
Rick Boerkamp is fund manager bij Intereffekt Investment Funds N.V. (http://www.intereffektfunds.nl).
|21|
Why are the taxes in Brazil so high? Everybody knows that tax burden in Brazil is high and foreign businesses invest much time and resources in finding ways reduce taxes. The simple reason why the overall taxes burden in Brazil are
to be re-elected in Brazil. Even the most conservative politicians in Brazil
so high is simple: The government needs the money and Brazilians do not produce enough value per
will have to talk about so-
capita to handle the country's challenges. Text E. Fujikawa Nes
stand a chance to be
*
cial inclusion in order to elected. The general trust in politicians in Brazil is re-
Brazil's high tax burden that surpasses 33% of the country's
markably low, only 14% of the population state that they trust
GDP is loved and hated by foreigners as well as locals. Hillary
the parliament.
Clinton has even been stating that she admires the Brazilian tax policies while Apple CEO Steve Jobs has put the opening of a
It is mandatory to vote in Brazil and as in any other democracy,
retail store in Brazil on hold due to the high tax burden. Despite
every vote counts the same and since a large part of the popu-
having one of the highest taxation regimes in the world, public
lation belongs to the poorer social classes socialism is a secure
investment levels in Brazil is one of the lowest.
way for re-election. Social welfare programs like Bolsa Famlia were a direct reason to ex-president Lula's re-election in 2006. While Bolsa Famlia has reduced short-term poverty for 44 million Brazilians by direct cash transfers, investment into public
P AY I N G F O R I M P R O V E D L I F E Q U A L I T Y F O R L O W E R
health system and other public tasks are not prioritized.
CLASSES The Brazilian government spends money as fast as it collects it.
Bolsa Famlia alone is estimated to cost about 0.5% of Brazil's
Socialism has for long been the most secure way for politicians
GDP each year and is collected through taxes. Parts of the coun-
Fac | 2 2 |es - 22
try with lower income also tend to have other problems
imports in order to protect the local industry. This move to-
that need to be addressed using tax payers money:
wards protectionism was highly disputed by the major Bra-
■
High crime rate
zilian media and industrial organizations in Brazil arguing
■
High unemployment rates
that the move seemed like a cold wind from the past.
■
High adoption of underground economy
■
Reduced health conditions
Protectionism is an old strategy to mature the industry in a country before exposed to real competition from foreign
A large portion of the tax money collected from the legiti-
and more efficient industries. The problem in which Brazil
mate part of the economy is used to improve life quality
finds itself is that while they advocate free trade for export
for poor people.
of their commodities to countries like USA, they do not embrace free trade when industrialized products are coming back to the country.
UNDERGROUND ECONOMY
Brazilian industry is having a hard time delivering the same
The tax level in Brazil is reflected on its underground
quality and price as foreign businesses due to the local tax
economy which occurred as a result of Plano Real and esti-
burden, so the only way for the Brazilian government to
mated to be as much as 40% of the Brazilian GDP in 2004.
make sure Brazilian industry survive is by adding taxes on
Since 2004, Brazilian GDP has grown significantly and today
the edge of what the international society accepts whitout
the underground economy is estimated be about 20% of
losing their free trade status at the same time as they imple-
the GDP. A majority of underground economy activity is un-
ment dramatic tax reduction for companies thatexport prod-
dertaken by the lower-middle classes who will often not
uct or services from Brazil.
declare their wages as well as buying illegitimate products and services in the underground market. The widely spread underground economy has created im-
CONCLUSION AND PREDICTIONS
balances in the Brazilian business environments clearly lim-
The simple reason why the overall taxes burden in Brazil
iting the growth of companies who play by the rule and
are so high is simple: The government needs the money
pay their taxes. In terms of the underground economy, Bra-
and Brazilians do not produce enough value per capita to
zil finds itself in a Catch-22. High taxes and only a few tax
handle the country's challenges. As an underlaying problem,
evaders punished, leading to social acceptance of tax eva-
Brazil has not managed to achieve institutional stability.
sion. While underground businesses manages to sell
Courts, schools, hospitals and specially law enforcement are
cheaper, businesses that play by the rules sell less.
struggling to bring solid bases of stability to Brazil.
Lower profits for businesses stifle investments and hiring in
The Brazilian tax burden will not decrease before the coun-
the formal economy. With fewer formal jobs available, con-
try manage to find a solid bases of stability. This might only
sumer spending drops, causing law-abiding companies to
happen when the majority of the Brazilian population is
commit tax fraud in order to survive. While Brazil seems like
lifted out of poverty or when social diversity be commonly
one of the most developed countries in the BRIC block, the
accepted. At the moment a big portion of the Brazilian
underground economy of India and China are tiny when
population provides a minimal contribution to the overall
compared to Brazil's.
tax revenue, making it easy for the politicians to justify high taxes as a majority of the population see increased tax revenue for the government as a way to improve their life quality.
■
PROTECTIONISM Brazil has moved beyond the period of strict control of imports, applied in the eighties and seventies, however it often seems like Brazil has not moved too much over the last decades. During the financial problem the world experienced in 2009 Brazil's first move was to put restrictions on 60% of
*
Egil Fujikawa Nes is founding partner of the Brazilian consulting firm Connection Consulting and editor of The Brazil Business.
|23|
|24|
C o l u m n
Another BRIC in the wall
major events. Government and the police are putting a lot of effort to make Rio a safer place to stay. On a daily basis, the police will
De city of Rio de Janeiro is currently facing great changes. With events as the World Cup 2014 and
invade the favelas in order to get rid of drugs and weapons. Unfortunately during
Olympic Games 2016 coming up, the city is forced to make some important improvements.
these invasions casualties will occur. Whether you are in favor or against this policy, one
Text T. Kesler*
cannot deny the fact that safety is important, especially during the World Cup and the
T
he title of this column might suggest
Olympics with many foreign and important
this is a dedication to Pink Floyd’s leg-
guests that will be visiting and staying over in the city.
endary song eponymous to this title. However, I want to address some developments
The developments as mentioned earlier,
regarding the great city of Rio de Janeiro, lo-
are just the dynamics of a city located in a
cated in one of the BRIC countries named
BRIC country. On one hand we where very
Brazil.
privileged to stay in Rio’s finest neighbor-
A few months ago I found myself (includ-
hoods, while on the other hand there are still
ing some of my committee members) in a
a lot of poor people living in the favela’s. This
great apartment located in one of Rio’s finest
social inequality causes a lot of problems, but
and high class neighborhoods, called
it is applicable to many places all over the
Ipanema. Standing on our rooftop terrace,
world. Whether you are vastly wealthy or
while looking out on the neighborhood, I
poor, every Carioca is contributing to society
was philosophically thinking about the
to make the city an excellent host for the
transformation this city is going through at
upcoming events.
this particular moment in time. With big
By the way, if you got the impression that
events coming up in 2014 and 2016, the city
Rio de Janeiro is becoming a city where busi-
of Rio de Janeiro will be host of the World
ness is topping the table (like in so many
Cup and Olympic games. Two major events
metropolitan cities around the world) you’ve
in a four years time period.
got it all wrong. The Cariocas will always find
Critics say the city is not ready at all to
reasons to spend their leisure time on one of
host these two major events. Lack of ad-
Rio’s beautiful beaches, playing football,
equate infrastructure, slow pace of building
their adjusted schedule, just in time for the
drinking caipirinha’s (Brazil’s famous cocktail),
new facilities, great social inequality and
grand opening of 2014’s World Cup. And
dance to samba music or party with great
safety issues are just common examples
that is where the Cariacos are known for, get-
baille funk beats. That is probably why origi-
from critics. One cannot reject this criticism,
ting things done just in time. Don’t ask them
nal schedules will not hold and they some-
since they do have a fair point. Yes, not all
why or how, but when things starting to get
how manage to get things done just in time.
places in Rio de Janeiro are safe and yes, the
ugly (read: heavy delays instead of on sched-
To make a long story short, are you plan-
Cariocas (inhabitants of the city of Rio de
ule), they will manage to get things done
ning to visit a BRIC country? I would highly
Janeiro) are in general not known about
just right on time.
recommend you to start with the letter B
their high working pace. However, the Cario-
One of the other important aspects is
cas are working hard and proving the critics
safety. Surely, Rio de Janeiro is not the safest
are wrong.
place on the planet, but for tourists it is quite
For example, the Maracana stadium is
safe in general. The public is questioning
now closed due to extensive renovation. This
whether Rio is capable of offering a save en-
renovation will be finished, according to
vironment to its visitors during these two
and visit Brazil, in particular the city of Rio de Janeiro. You will not regret it! Obrigado Brazil!
*
Tim Kesler is pre-master student Finance.
|25|
|26|
Zaken doen in Brazilië: Kansen, uitdagingen en mores! Brazilië is inmiddels één van de sterkst groeiende emerging markets. Het land stoomt zich op alle fronten klaar om een belangrijkere rol in de wereld van morgen te spelen. Gedragen door onder meer een rijkdom aan grondstoffen, een grote interne markt, politieke stabiliteit, een degelijk monetair beleid, een jonge bevolking, een in omvang snel toenemende middenklasse en een sterk groeiende economie, begint de verwachting nu uit te komen.
Tekst Q. Deij*
ACHTERGROND In juni 1909 verscheen het boek van de heer N.R. de Leeuw, Viceconsul van Brazilië, met als titel: “Brazilië, een land der toekomst”. Een eeuw lang stond Brazilië inderdaad zo bekend en vaak werd er enigszins ironisch aan toegevoegd, dat het dat ook altijd zou blijven. Anno 2011 lijkt de eeuwige belofte echter uit te gaan komen. Brazilië is inmiddels één van de sterkst groeiende emerging markets. Het land stoomt zich op alle fronten klaar om een belangrijkere rol in de wereld van morgen te spelen. Gedragen door onder meer een rijkdom aan grondstoffen, een grote interne markt, politieke stabiliteit, een degelijk monetair beleid, een jonge bevolking, een in omvang snel toenemende middenklasse en een sterk groeiende economie, begint de verwachting nu uit te komen. Tevens is Brazilië de laatste jaren voor buitenlandse bedrijven steeds beter toegankelijk geworden. Traditioneel is het een landbouw grootmacht, maar het land is ook sterk in diverse andere sectoren, waaronder een moderne en veelzijdige industrie en dienstensector.
*
Quirinus Deij is managing director bij QD Consult en mede oprichter & partner van Holland Brazil Business Consulting Group.
|27|
W A A R S TA AT B R A Z I L I Ë N U ?
Al deze ontwikkelingen zijn met name voor Nederlandse bedrij-
Het Bruto Nationaal Product (BNP) totaal en per inwoner geeft
ven zeer interessant. Onze kennis op het gebied van infrastruc-
een grove indicatie van respectievelijk de marktomvang en de
tuur, logistiek en procestechnologie past prima bij de ontwikke-
levensstandaard. Na in 2010 met 7.49% te zijn gestegen, is het
ling die het huidige Brazilië doormaakt. De Nederlandse
BNP van Brazilië inmiddels ongeveer gelijk aan het BNP van
producten en diensten zijn over het algemeen kwalitatief hoog-
Frankrijk. Het BNP per inwoner ligt in de Westerse economieën
waardig.
echter drie á vier maal hoger. De gemiddelde leeftijd in Brazilië is 29 jaar tegen ongeveer 40 jaar in de West-Europese landen. De bevolking groeit ruim twee keer zo snel. De verschillen tussen de opkomende Braziliaanse markt en de verzadigde Euro-
ALERTHEID IS GEBODEN
pese markt beginnen zich duidelijk af te tekenen. Indien Brazilië
Het lijkt een inkoppertje om op zo’n enorme groeimarkt met
zich de komende decennia verder in dit tempo ontwikkelt, dan
een uitstekend product en/of dienst te starten, maar niets blijkt
wordt het BNP mogelijk hoger dan het BNP van Duitsland,
minder waar. De Nederlandse kamer van koophandel heeft in
Frankrijk, België en het Verenigd Koninkrijk – traditioneel de be-
2010 een onderzoek gedaan, waaruit blijkt dat van alle Neder-
langrijkste Europese handelspartners van het Nederlandse be-
landse bedrijven, die tien jaar op de Braziliaanse markt actief
drijfsleven – bij elkaar.
zijn, slechtst 25% winstgevend zijn. Dit zijn harde cijfers en het is aan de Nederlandse ondernemers om dit cijfer de komende jaren flink te laten stijgen. Veel gemaakte fouten bij het opstarten zijn:
KANSEN
1.
Nederlandse bedrijven denken als Nederlanders en hande-
Voor bedrijven die op zoek zijn naar nieuwe afzetmarkten en/
len dus ook zo. Dit slaat niet altijd goed aan op de
of goede productiefaciliteiten biedt Brazilië derhalve volop
Braziliaanse markt. De cultuur van het zakendoen in Brazilië
kansen. In het algemeen is er een sterk groeiende vraag naar
is echt verschillend van die in Nederland;
diverse kwalitatief hoogwaardige en/of innovatieve producten
2.
Een aantal Nederlandse bedrijven wil graag de Braziliaanse
en diensten. Brazilië is er in geslaagd om de laatste tien jaar een
organisatie vanuit Nederland en soms via de USA aanstu-
constante economische groei te behouden. Dit terwijl de groei
ren. Daardoor ontstaat er regelmatig onbegrip voor lokale
op de Europese markt langzaam stagneert. De groei op de
situaties en worden er verkeerde bestuurlijke beslissingen genomen;
Braziliaanse markt was minder afhankelijk van de wereld– markt, omdat deze voornamelijk is gebaseerd op de groei van
3.
Het financiële en belastingstelsel van Brazilië is erg complex,
de interne markt. Zo steeg het minimum salaris onder oud pre-
het is bijna onmogelijk om deze met onze accountantsbril
sident Lula van 285R$ in 2000 naar 545R$ in 2011. Deze relatief
te bekijken;
forse stijging van de lonen zorgde voor een enorme toename
4. De arbeidswetgeving is erg complex en kan niet als vanzelfsprekend genomen worden;
van de koopkracht van de gemiddelde Braziliaan. Het is overigens een geruststelling dat de nieuwe president Dilma, de op-
5.
De taal is een niet te onderschatten obstakel. Brazilianen
volgster van Lula, hetzelfde economische beleid voert. De toe-
zijn over het algemeen niet sterk in de Engelse taal en zelfs
name van de koopkracht gecombineerd met een gematigde en
het Spaans wordt door velen niet goed begrepen. Als je
gecontroleerde inflatie heeft een sterke groei van de vraag naar
succesvol wilt zijn in Brazilië, dan moet je Portugees kunnen
consumptiegoederen tot gevolg. De industrie groeit zeer snel
spreken en verstaan.
en door die enorme vraag stond de kwaliteit van de goederen en geleverde diensten zwaar onder druk. De komende decennia
Het is dus niet alleen goud dat er blinkt. Zo groot als de kansen
zal de industrie zich daarom vooral dienen te richten op het
zijn, zo omvangrijk zijn de uitdagingen verbonden aan het
verbeteren van de te leveren kwaliteit, het optimaliseren van
zakendoen in Brazilië. Naast de bedrijfsspecifieke risico’s, wor-
processen en het meer inzetten van innovatieve middelen. Hier-
den de belangrijkste barrières gevormd door complexe belas-
aan zit direct de enorme ontwikkeling aan de infrastructurele
tingregelgeving, hoge belastingtarieven, corruptie en oneerlijke
kant verbonden. Meer industrie betekent meer beweging van
zakenpraktijken, restrictieve arbeidswetgeving, bureaucratie en
goederen, halffabrikaten en grondstoffen en daarom meer
onzekerheid over de regelgeving, moeilijkheden bij het afdwin-
bulkvervoer door de havens en meer vrachtvervoer over de
gen van contracten, debiteurenrisico (moraliteit), taal en cultuur,
wegen. Het is niet voor niets dat de Braziliaanse overheid een
alsmede de onderontwikkelde infrastructuur, detailhandel en
mega-investering doet in deze segmenten.
distributiesystemen.
|28|
E E N PA A R D O ’ S E N D O N ’ T S VA N H E T Z A K E N D O E N E N
NEDERLANDSE BEDRIJVEN
VERBLIJF IN BRAZILIË
DENKEN ALS NEDERLAN-
Neem rustig de tijd en overhaast niets. Het is normaal om in za-
DERS EN HANDELEN DUS
kelijke bijeenkomsten te praten over de familie en relaties. Zonder relaties kom je nergens.
OOK ZO: DIT SLAAT NIET
Een zakelijke afspraak moet je twee tot drie weken van tevoren plannen en één of twee dagen van tevoren herbevestigen.
A LT I J D G O E D A A N O P D E
Kom op tijd en wees niet teleurgesteld als de gesprekspartner dat
BRAZILIAANSE MARKT
niet is. De gesprekspartner geeft aan wanneer het gesprek naar business overgaat. São Paulo is het meest zakelijk, de verschillende staten zijn onderling compleet verschillend.
Vooraf opgedane kennis en goede lokale contacten zijn ook
Brazilië kent een verticale hiërarchie, de baas beslist.
cruciaal om deze uitdagingen goed in te schatten en te omzei-
Er bestaan wel grote economische verschillen, maar enige vorm
len en/of te overwinnen. Bij onderschatting van deze risico’s is
van discriminatie op het werk is bij de wet verboden.
de kans groot dat het zakendoen in Brazilië op een fiasco uitdraait. Het betreden van de Braziliaanse markt moet dan ook niet te lichtvaardig worden benaderd en is veelal een langdurig
Aanspreken op verkeerd gedrag doe je alleen individueel, in een groep is dat onacceptabel. Dames zoenen elkaar vaak al bij eerste kennismaking.
proces, alvorens goede resultaten geoogst kunnen worden.
Mannen schudden elkaar stevig de hand en geven blijk van waardering voor de kennismaking (muito prazer).
D E H O L L A N D B R A Z I L B U S I N E S S C O N S U LT I N G G R O U P
Brazilianen vinden het heerlijk om kritiek op eigen land te heb-
De Holland Brazil Business Consulting Group (HBBCG) is een
ben, ga daar niet in mee, maar benadruk de sterke punten van
organisatiedie zich bezighoudt met het begeleiden van Neder-
het land, anders kunnen ze je plotseling boos aankijken.
landse ondernemingen bij het toetreden op de Braziliaanse markt. Het bedrijf is opgericht door ondernemers met een brede ervaring in zakendoen met Brazilië. HBBCG biedt voor
Ga niet in discussie over onderwerpen, probeer niet gezien te worden als betweter.
bedrijven die met name nog helemaal aan het begin van de
Brazilianen willen je graag tevreden stellen. Zij zullen je nooit direct
oriëntatiefase staan, een geïntegreerde verkenning aan, waarbij
een slechte boodschap brengen, geef dus ruimte, maar vraag extra
in de vorm van een workshop met behulp van moderne tech-
door om zeker te weten waar je aan toe bent.
nieken, zoals mindmapping, snel een compleet eerste beeld ontstaat van de sterkten- en zwakten van Brazilië versus organisatie. Ervaring leert dat een dergelijke benadering ook het
Als baas ben je altijd de beste baas die een medewerker gehad heeft, dat geldt ook voor de volgende baas.
draagvlak binnen een organisatie vergroot en eventuele ge-
Medewerkers kunnen heel moeilijk nee zeggen en zullen dat niet
voelige kwesties makkelijker bespreekbaar maakt.
uiten; als men ontevreden is, wordt dat vaak niet besproken, maar wordt er gezocht naar een andere baan.
Het Nederlands management wordt in staat gesteld om goed overwogen beslissingen te kunnen nemen. Het bedrijf wordt vanaf de planvorming tot en met de implementatie en eventueel daarna ondersteund door kundige consultants die zowel de Nederlandse als de Braziliaanse zakencultuur kennen. Voor meer informatie kunt u terecht op www.hollandbrazil.com.
■
|29|
In dit interview spreken we met Lars Sigmond, manager bij KPMG Audit in Rio de Janeiro. Lars Sigmond vertelt zijn ervaringen over het wonen en werken in Brazilië.
|30|
Tekst R. van Maanen en M. Waltmans*
Kunt je iets over jezelf vertellen? Wat heb je gestu-
bestemming waar ik wilde gaan wonen en werken. De
deerd en hoe bent je in je huidige positie als manager
meeste mensen zullen toch geneigd zijn om te kiezen voor
bij KPMG terechtgekomen?
een veilige bestemming als London of New York. Ik heb tij-
Ik heb Economics & Businesses aan de Erasmus Universiteit
dens mijn studie al veel gereisd door Azië. Ik merkte toen al
te Rotterdam gestudeerd. In 2000 ben ik begonnen met
dat ik het erg leuk vond om andere culturen te leren ken-
deze studie en de eerste paar jaren wist ik niet goed wat ik
nen. De Amerikaanse cultuur is qua drempel niet heel erg
wilde. Ik voelde me aangetrokken tot boekhoud gerela-
hoog in mijn opzicht. Ik was op zoek naar iets anders, iets
teerde vakken, maar ik had nog niet echt het idee om de
spannends. Ik heb ook door India gereisd en dat leek mij
accountancy in te gaan. In mijn Masterjaar bezocht ik een
een hele mooie optie omdat Engels de business language
vierdaags event, waarbij de vier grote accountantskantoren
is en het een emerging market is. Uiteindelijk zag ik bij mijn
werden bezocht. Tijdens die presentaties merkte ik dat ik me
grootste klanten in Nederland dat vooral de offshore markt
heel erg aangetrokken voelde tot het type werk dat een
in Brazilië heel erg in opkomst was. Dat maakte deze optie
accountant doet. De diversiteit en de flexibiliteit spraken mij
erg interessant. Een nadeel was de portugese taaldrempel.
aan. Het was nadien wel duidelijk wat ik wilde gaan doen.
Het kost je iets meer moeite de eerste maanden in Brazilië,
De vervolgvraag is bij welk kantoor je wilt gaan werken. Dat
omdat je naast het omgooien van je leven ook nog eens
was in mijn geval KPMG. Zij boden mij de mogelijkheid en
een nieuwe taal moet leren. Maar dat is uiteindelijk hele-
de faciliteiten om mijn scriptie te schrijven. Dat was een erg
maal goed gekomen.
leuke ervaring; zo ben ik na mijn afstuderen begonnen bij KPMG.
Hoe ziet een gemiddelde werkdag eruit voor je en waarin verschilt deze met een werkdag in Nederland? Waarom heb je gekozen voor KPMG?
Het grootste verschil voor mij is dat Petrobras in mijn
De persoonlijke aanpak van KPMG sprak mij het meeste aan,
klantenpakket zit. Dat is de grootste klant van KPMG Brazilië
hoe mensen met elkaar omgaan. Ik ben zoals vermeld bij
en het grootste bedrijf van Zuid–Amerika. Dat betekent
een aantal In-housedagen geweest. Die dagen zijn qua in-
voor mij als controlerend accountant dat ik daar fulltime
houd ongeveer hetzelfde, dus was ik op zoek naar een per-
aanwezig ben. We hebben ons eigen kantoor binnen Pet-
soonlijke klik. Een aantal weken na de In-house dag bij
robras waar we ongeveer met 50 personen zitten. Dat ver-
Interview met Lars Sigmond Manager bij KPMG Audit KPMG kwam ik hun recruiter tegen op de Erasmus Universi-
schilt heel erg met Nederland. Daar deed ik meerdere klan-
teit. De recruiter herkende mij en was geïnteresseerd in mijn
ten, terwijl ik hier 90% van mijn tijd bij Petrobras zit. In Ne-
toekomstplannen. Ik was erg druk met tentamens, maar ik
derland was ik gewend aan kleinere teams en was ik afwis-
gaf aan dat ik over een maand meer tijd had. Na mijn laat-
selender bezig op verschillende locaties met verschillende
ste tentamen ontving ik een mailtje met de vraag hoe mijn
collega’s en klantenaspecten. Waarvoor ik in beginsel voor
tentamens waren gegaan. Juist die persoonlijke benadering
de accountancy heb gekozen, heb ik hier dus helemaal niet
sprak me heel erg aan.
meer. Daarentegen krijg ik er wel veel voor terug. Petrobras is een klant waarbinnen je ook weer heel veel verschillende aspecten hebt waar ik mijn uitdaging uit kan halen.
Waarom heb je er voor gekozen om in Brazilië te gaan werken? Ik heb altijd al de wens gehad om in het buitenland te gaan werken. Het avontuur en de persoonlijke ontwikkeling spraken me heel erg aan. Een belangrijke keuze hierin was de
*
Rik van Maanen is master student Accounting en Maurice Waltmans is master student Accounting.
|31|
|32|
Je bent een voorbeeld van een accountantswereld die steeds internationaler wordt. Zeker de internationale kantoren zoals KPMG zetten medewerkers in op diverse plaatsen in de wereld. Echter een RA in Nederland, is zo gauw hij in bijvoorbeeld Italië aan de slag gaat niet langer tekenbevoegd. Dat komt door de verschillende eisen die aan de opleidingen in de diverse landen worden gesteld, maar ook aan verschillende wettelijke regels. Stuit je in de praktijk op dergelijke obstakels? Binnen KPMG ben je niet tekenbevoegd totdat je director of partner bent, dus wat dat betreft is er niets voor mij veranderd. Als je kijkt naar ervaring heb ik hier echter een voorsprong op de rest. In Nederland werken we al ongeveer zeven jaar met IFRS, en mijn klantenpakket bestond daar voornamelijk uit beursgenoteerde bedrijven die op basis van IFRS rapporteren In Brazilië heeft men echter pas sinds 2010 de IFRS standaarden overgenomen. Brazilië zit wat IFRS betreft dus nog in de leerfase. In zoverre heb ik eigenlijk een enorme voorsprong. Ik zie ook steeds meer landen overgaan op IFRS, wat het voor de registeraccountant een stuk gemakkelijker maakt.
Waarom denk je dat steeds meer landen de overstap maken naar IFRS? Door de toenemende internationale handel. Voor beleggers en gebruikers van de jaarrekening is het natuurlijk prettig als je vergelijkbare standaarden hebt. Dat maakt de vergelijkbaarheid van de jaarstukken een stuk hoger. Dat is de algemene trend die ik zie. Zelfs in Amerika is het zo dat de SEC accepteert dat de jaarstukken in IFRS in plaats van US GAAP worden gedeponeerd, in ieder geval voor niet-Amerikaanse bedrijven.
slagen, terwijl hij waarschijnlijk al dood op straat lag. Tevens is er een keer iemand bij mij thuis voor de deur met een machinegeweer doodgeschoten. Waarschijnlijk wilde hij zijn motor niet
Naast de verschillen in werkomgeving en accountants-
afgeven en is hij toen vermoord. Ondanks dat komen de meeste
regels verschilt Nederland ook qua veiligheid met Brazilië.
verhalen over geweld uit de favela’s en daar kom ik in mijn da-
In Nederland horen wij met enige regelmaat berichten over
gelijkse werkzaamheden eigenlijk niet terecht. Ik beweeg mij
de drugsoorlog in Brazilië en voornamelijk in de favela’s in
vooral tussen Zona Sul en het centrum van de stad. Over het
Rio de Janeiro. Waarschijnlijk hebt u ook aan de veiligheid
algemeen is het in de favela’s zelfs ook nog wel redelijk veilig.
in Brazilië gedacht voor u vertrok. Zijn er momenten ge-
Wat het gevaarlijk maakt is wanneer een concurrerende drugs-
weest tijdens uw periode in Brazilië waarbij u zich onvei-
bende of de politie besluit een inval te doen. In die gevallen
lig hebt gevoeld?
wordt er over en weer geschoten, en ontstaan zeer gevaarlijke
Die zijn er wel geweest, maar over het algemeen voel ik me heel
situaties.
erg veilig. Je leest erg veel schokkende verhalen waar je geen ervaring mee wilt hebben. Dat heeft er wel voor gezorgd dat ik een duurdere wijk ben gaan wonen die als veiliger wordt erva-
Neem je maatregelen in je dagelijks leven om je eigen vei-
ren. Als ik nu terug kijk is dat misschien overtrokken geweest. Ik
ligheid te bevorderen?
voel me absoluut niet onveilig. Er zijn wel twee momenten ge-
In het begin deed ik dit wel, toen bedacht ik heel goed wat ik
weest dat ik even met mijn neus op de feiten werd gedrukt. Op
wel en niet mee nam, hoe ik me kleedde en of ik wel of geen
een doordeweekse middag werd behoorlijk op een man inge-
horloge omdeed. Toen mijn vriendin en ik naar Brazilië vertrok-
|33|
|34|
ken, hebben we een spiegelreflex camera gekocht. We wilden
overheid werkt, kun je niet worden ontslagen. Die zekerheid is
mooie foto’s maken, maar twijfelden toch vaak of we de camera
waarom mensen snel voor een baan bij de overheid kiezen.
wel of niet mee zouden nemen. In het begin liet ik deze dan ook vaak thuis, terwijl er eigenlijk geen dreiging bleek te zijn. Dit gevoel is nu over. Als iemand hem zou willen hebben, dan
Denk je dat al deze groei ook een keerzijde heeft?
lever ik hem zonder tegenstribbelen in. Als ik uitga kijk ik nog
Ik kijk het argwanend aan. De inflatie is erg hoog, 10% of 11%
wel vaak wat ik echt mee moet nemen. Ik laat mijn bankpassen
per jaar is heel normaal. Het leven is erg duur, zelfs duurder dan
thuis en ik neem alleen cash mee, al moet ik toegeven dat ik
in Nederland. Als je bedenkt dat het minimumloon hier in Brazi-
ook daar steeds makkelijker in wordt. Het is vooral belangrijk
lië ongeveer 250 euro per maand bedraagt, moet je heel erg je
dat je goed kijkt waar je je beweegt. In São Paulo is het veiliger
best doen om rond te komen. Brazilië is een zeer gesloten eco-
dan in Rio de Janeiro, maar neem ‘s nachts voor het gemak een
nomie. Wat je nu ziet gebeuren, is dat Brazilië zich heel erg fo-
taxi.
cust op de olie- en gasindustrie. Petrobras gaat de komende vijf jaar 225 miljard dollar investeren in de olie- en gasindustrie en dat moet allemaal voldoen aan een local content percentage.
Merk je dat het in aanloop naar de Olympische spelen en
Dat houdt in dat bijna 70% van de investeringen in Brazilië en
het WK voetbal veiliger wordt op straat?
door Brazilianen moet worden gebouwd. Zodoende zijn ze de
Absoluut. Nadat we waren aangekomen, was het ook op het
markt behoorlijk aan het verhitten. Het opleidingsniveau in
nieuws dat de overheid een aantal van de gevaarlijkste favela’s
Brazilië is matig tot laag en ineens zie je de vraag naar opgeleid
heeft gepacificeerd. Nu is de overheid met een programma be-
personeel sterk toenemen. Daarnaast is er momenteel onvol-
zig om de meeste favela’s in en rond het centrum en daar waar
doende infrastructuur en zijn er niet voldoende havens. Ik denk
de wereldbeker en de Olympische spelen worden gehouden vrij
dat ze te snel willen. Er wordt wel veel aandacht besteedt aan
te maken van de drugsmaffia. Er staan ook nog een aantal
de bijscholing, maar het ontbreekt aan voldoende ervaren per-
favela’s op de planning om gepacificeerd te worden, het is al-
soneel.
leen nog de vraag wanneer dat gaat gebeuren. De Brazilianen die ik ken ervaren ook dat het steeds veiliger wordt in Rio.
In welke sectoren in Brazilië verwacht je de komende vijf jaar een enorme groei en kunt u aangeven waarom? Naast dat het veiliger wordt, is Brazilië ook één van de
De olie- en gassector in Brazilië gaat enorm groeien, juist door
snelst groeiende van de wereld. Welke invloed heeft dit op
de enorme investeringsplannen die er zijn. Naar mijn mening is
uw werk en uw dagelijks leven?
alleen het beeld dat men nu voor ogen heeft niet helemaal rea-
Ik merk het verschil vooral in de benadering. De sfeer in Brazilië
listisch. Die groei gaat denk ik wel doorzetten de komende ja-
is heel erg positief. Ik ben enkele maanden geleden terug ge-
ren, zeker gezien het feit dat iedereen er heel erg in geloofd. Of
weest in Nederland om vrienden en familie te bezoeken. Het
ze dat helemaal zelf kunnen gaan realiseren vraag ik mij af.
enige wat daar het nieuws domineert, is de recessie en dat het
Brazilie zal ook vrij veel buitenlandse investeringen en kennis
zo slecht gaat in Nederland. Hier in Brazilië wordt daar niet eens
nodig hebben, gezien het opleidings- en ervaringsniveau. Wat
over gesproken. De onderwerpen zijn hier over hoe goed het
dat betreft liggen er heel veel kansen voor Nederlandse bedrij-
hier in Brazilië gaat en welke kansen het hier de mensen biedt.
ven.
Dat merk je eveneens in het verloop binnen het team waarin ik werkzaam ben. Veel collega´s gaan uit dienst, en weten vaak nog niets eens wat ze in hun nieuwe functie gaan doen.
To t s l o t , w a t z o u j e p e r s o o n l i j k w i l l e n m e e g e v e n a a n d e Tilburgse student?
Een aantal van mijn collega’s hebben gesolliciteerd bij staats-
Geniet ervan zolang het studentenleven duurt. Het is een schit-
bedrijven als BNDES en Petrobras. Daar moet je een toelatings-
terende tijd zonder al te veel verplichtingen. Dat is toch wel heel
test doen en als je daarvoor slaagt word je vanzelf opgeroepen,
erg waardevol. Op een gegeven moment is dat genoeg ge-
alleen weet je dan nog niet in welke functie je terecht komt, dat
weest, want dan begint het echte werkende leven. Wat dat be-
interesseert die mensen ook niet. In Nederland is het belangrijk
treft is de accountancy de ideale overgang, omdat je met
dat je iets doet wat je leuk vindt, geld is in Nederland een rand-
leeftijdsgenoten in hetzelfde schuitje zit. Tevens heb je een tra-
voorwaarde. In Brazilië is dat anders. Het gaat erom zoveel mo-
ject van twee jaar waarin je studentenleven en je werk combi-
gelijk geld te verdienen en zekerheid te hebben. Als je voor de
neert.
■
|35|
|36|
C o l u m n
Corruptie Brazilië wijdverbreid én geaccepteerd
ders, omdat studenten daar een aantal dagen protesteerden, maar de meeste Brazilianen halen de schouders op en lijken te denken “als ik de kans kreeg, deed ik het ook”. Ook president Luiz Inácio Lula da Silva
Brazilië is hard op weg om een economische grootmacht te worden. De economische groei is hoog, zij het niet op het niveau van China, en de Braziliaanse middenklasse groeit als kool. Maar corruptie komt ook nog veel voor!
(foto) van de Arbeiderspartij PT, die in januari na twee ambtstermijnen aftrad, deed tijdens zijn regeerperiode nogal laconiek over het grote omkoopschandaal dat er onder zijn
Tekst B. Ernste*
bewind plaats vond in het Braziliaanse parlement. Daar werd zes jaar geleden een sys-
O
ok op het wereldtoneel speelt Brazilië
teem ontdekt, waarmee stemmen gekocht
een steeds belangrijkere rol. Brazilië is
werden tegen forse maandbedragen voor de
onder meer kandidaat voor een permanente
parlementariërs, die hun stem verkochten.
zetel in de Veiligheidsraad van de Verenigde
Dat gaf het schandaal de naam mensalão
Naties. Niet alles in Brazilië groeit mee met
(groot maandbedrag). Even was iedereen
die vooruitgang. Het rechtssysteem moet
verontwaardigd en president Lula zei dat de
nodig gemoderniseerd, want veel bedrijven
politiek zich diende te excuseren. Dat ebde
aarzelen om in Brazilië te investeren, van-
echter snel weg en zowel president Lula als
wege de juridische rompslomp. Het is bui-
andere politieke leiders begonnen het
tengewoon moeilijk om je recht te halen, als
schandaal te ontkennen of in ieder geval te
je partners zich niet aan hun contracten
doen alsof het niet zo veel voorstelde. Presi-
houden. Het onderwijssysteem is ook hard
dent Lula bleef uiterst populair en had geen
aan vernieuwing toe, net als het belasting-
met de aanschaf van de veiligheidssensoren,
enkele moeite om zijn opvolger Dilma
systeem en de gezondheidszorg. Verder is er
waarna het geld is teruggestort op de reke-
Rousseff van de Arbeiderspartij PT verkozen
corruptie op alle niveaus en de besteding
ning van de centrale overheid. Dat is in die
te krijgen.
van belastinggelden is vaak niet doelmatig.
twee jaar simpelweg niet opgelost. De biblio-
Het schandaal van de mensalão was even-
In een van Braziliës deelstaten, ik meen São
theek is overigens wel een succes als cen-
wel enorm groot, zo blijkt nu uit het eind-
trum voor culturele activiteiten.
verslag van de Federale Politie, dat door het
Paulo, stonden een aantal fonkelnieuwe schoolbussen al maanden niets te doen op
Corruptie komt ook nog veel voor, op alle
blad Época is gepubliceerd. Het is veelzeg-
een parkeerplaats. De schoolbussen, waar-
niveaus van het openbaar bestuur. Het meest
gend dat president Lula weg kwam met het
mee kinderen ondertussen naar school gin-
gebruikelijk is dat bedrijven bij de overheid
bagatelliseren van de corruptie. Met dit rap-
gen, waren oud en slecht, maar noodgedwon-
veel te hoge rekeningen indienen met (ruim
port in de hand, kan men het schandaal niet
gen nog steeds in bedrijf, als ze niet met
betaald) medeweten en goedkeuring van de
meer ontkennen. Wie maalt evenwel nog om
panne in de garage stonden. Desgevraagd
nodige politici en ambtenaren. ( Terzijde: in
corruptie van zes jaar geleden? De Brazilia-
lichtten de autoriteiten toe dat de nieuwe
Het Verenigd Koninkrijk kunnen ze er ook
nen zijn eigenlijk niet anders gewend. De
bussen in gebruik genomen zouden worden,
wat van.) Leden van de regering van het Fe-
vervolging van corruptie, die na een schan-
zodra de burgemeester een gaatje in zijn
derale District Brasília (waar de hoofdstad
daal natuurlijk netjes begint, loopt in Brazilië
agenda had voor de officiële, feestelijke
ligt), zijn vorig jaar met een verborgen ca-
vaak op niets uit. “Eindigt in pizza”, zeggen ze
ingebruikstelling. In de hoofdstad Brasília
mera betrapt op het innen van dikke pakken
dan in Brazilië. Op het gebied van de
staat sinds twee jaar fonkelnieuwe biblio-
baar geld. Deze stopten ze onder meer in de
corruptiebestrijding heeft Brazilië nog heel
theek, die iets van achttien miljoen Euro
sokken en de onderbroek. Onthutsende
veel te doen.
heeft gekost, met ruim honderdduizend boe-
beelden. In de media spreekt men schande
ken, die het publiek niet mag inzien en niet
van de corruptie, maar het leidt zelden tot
mag lenen. Er ging administratief iets mis
protesten. In Brasília was dat heel even an-
*
Bert Ernste is freelance journalist. Op http://www.ernste.net heeft Bert Ernste al zijn artikelen gepubliceerd.
|37|
Brazilie is hot! En Rio de Janeiro The Place to Be! Niet alleen gepensioneerde buitenlanders, ook menig multinational weet de havenstad te vinden. De gemiddelde Carioca, de Rio-inwoner, doet het allemaal niet zoveel. Er zijn immers belangrijkere zaken, zoals het strand, de Cachaça-rum, de Caipirinha-cocktail en de samba. Typerend voor de ontspannen en onbezonnen wijze waarop de inwoners van deze miljoenenstad omgaan met hun dagelijkse beslommeringen. Toch heeft ook de Carioca zo zijn probleempjes. Tekst D. Nijboer*
God was een Braziliaan.... Van uw correspondent te Rio de Janeiro Brazilie is HOT! En Rio de Janeiro The Place to Be! Niet alleen voor de gepensioneerde buitenlander met zijn appartement met zeezicht in de in glorie herstelde wijk Copacabana. Ook menig multinational van betekenis weet de grootste havenstad van het land inmiddels te vinden. Tijdens de talloze internationale handelsmissies onder aanvoering van ministers en regeringsleiders scharen
|38|
bedrijfsdelegaties zich bij het hoofdkantoor van oliegigant
Hoewel toch nog steeds 22 procent van de Brazilianen on-
Petrobras in de hoop op goede betrekkingen of die ene
der de armoedegrens leeft, groeit de middenklasse daaren-
mega-order. Iedereen wil meeliften op de miljardenstroom
tegen explosief. Dat zie je vooral terug in het straatbeeld,
aan dollars die is ontstaan dankzij de recente vondsten van
dat in de recente jaren flink is veranderd. Zoals door de
enorme olievoorraden voor de kust van Rio.
duur geïmporteerde luxe-artikelen in de winkel of het type auto op de snelwegen. Producten die de middenklasser nu
De gemiddelde Carioca, de Rio-inwoner, doet het allemaal
wel kan aanschaffen, al betaalt hij daarvoor een belachelijk
niet zoveel. Er zijn immers belangrijkere zaken, zoals het
hoge importbelasting. Rio de Janeiro, São Paulo en nieuwe
strand, de Cachaça-rum, de Caipirinha-cocktail en de samba.
opkomende steden zoals Curitiba of Belo Horizonte, ont-
Ten tijde van de mondiale crisis was de doorsnee opvat-
poppen zich tot peperdure locaties in het dagelijks leven.
ting dan ook: “Crisis.. Welke crisis? Die is toch alleen gaande
Alleen al in Rio de Janeiro zijn vastgoedprijzen voor appar-
boven de evenaar?” Typerend voor de ontspannen en on-
tementen en kantoorpanden het afgelopen jaar met maar
bezonnen wijze waarop de inwoners van deze miljoenen-
liefst 40 procent gestegen.
stad omgaan met hun dagelijkse beslommeringen. Voor de elite van Sao Paulo en Rio de Janeiro is het ‘goed vertoeven’. De puisant-rijke Carioca (de Rio-inwoner) rijdt elk weekend vanaf zijn peperdure penthouse-met-zeezicht op
W K V O E T B A L E N O LY M P I S C H E S P E L E N
Ipanema of Leblon, naar zijn comfortabele buitenhuis in de
Met de landelijke verkiezingen achter de rug wordt de suc-
bergen van Petropolis of vliegt met prive-helicopter naar
cesvolle
zijn privé-eiland voor de kust van Angras dos Reis. Je mag
economische
koers
voortgezet.
Miljarden
Braziliaanse reals moeten de komende jaren worden geïn-
gerust stellen... God moet Braziliaan zijn geweest!
vesteerd in de grootste knelpunten in het land, waaronder infrastructuur, transport en technologie. En de autoriteiten
Maar getroost.. ook de rijken in Brazilië hebben zo hun pro-
in de hoofdstad Brasilia lijken haast te maken, want de eco-
bleempjes; ze kunnen niet leven naar hun ‘verdiende’ status
nomie groeit jaarlijks bovengemiddeld. Bullet Brazil is als
en inkomen.
nieuwe economische mogendheid niet meer te stoppen en staat als BRIC-land sinds enkele jaren volop in de schijnwer-
Ter illustratie; vrienden in de luxe strandwijk Leblon over-
pers van de mondiale financiële markt en politiek. Het land
wegen een auto aan te schaffen. Niet zo’n in het
heeft voorgoed afgerekend met de kwalificatie van derde-
Braziliaanse Amazone geproduceerde Polo-Volkswagentje,
wereldland. Daar komt nog bij: het land staat aan de voor-
maar een heuse geïmporteerde 4x4 SUV terreinbak met een
avond van de twee grootste sportevenementen ter wereld,
flink aantal pk’s onder de kap, waarbij de smaak uitgaat
het WK Voetbal in 2014 en de Olympische Spelen twee jaar
naar
later. Dus mag je gerust concluderen dat Rio de Janeiro tus-
accessoirepakket en wit lederen interieur. Bij het eerste
sen nu en zes jaar een metamorfose zal ondergaan die zijn
oriënterende bezoek aan de dealer wordt naast de gelikte
weerga niet kent. Vanwege de dichte bebouwing en ruimte-
folder met de nodige technische feitjes standaard nog een
gebrek zal Zona Sul weliswaar vrijwel onaangetast blijven,
tweede folder toegeschoven. ‘O Carro Blondado’, ofwel;
maar de aangrenzende buitenstad Barra de Tuijca zal door
welke bepantsering dient de bolide te krijgen? Compleet
moderne sportaccommodaties, stadions en olympische dor-
voorzien van een illustratieve lijst met elk denkbaar pistool,
pen onherkenbaar veranderen.
shotgun en Kalashnikoff. Voor het dagelijks gebruik in Rio
een
zwarte
uitvoering
inclusief
uitgebreide
en Sao Paulo krijgt deze SUV dan ook nog een kwart van Ben je rijk in Brazilië, dan ben je ook echt rijk. Het contrast
zijn eigen gewicht mee aan gewapend glas en gepantserd
met de verpauperde buitenwijken en favela’s (sloppen-
metaal van enkele centimeters dik. Zelfs het reservewiel
wijken) is levensgroot. Zitten wij in het zuinige Nederland
wordt niet vergeten.
liever op onze spaargelden ‘voor de dag die komen gaat’ (mits je al niet vroegtijdig van je spaarcenten bent verlost door één of andere woekerpolis of verkeerde belegging bij een IJslandse spaarbank), in Brazilië leeft men met de dag. Natuurlijk; als je weinig of niks bezit, heb je dan ook weinig andere keus.
*
Daniel Nijboer is Nederlandse film-director, reporter en correspondent, wonend in Rio de Janeiro.
|39|
Advertentie Ernst & Young
|40|
den van bankdirecteuren, industriëlen en politici werden ontvoerd in ruil voor extreem hoog losgeld. Daarvan zie je nog steeds de uitwassen. Een beetje ‘moderne’ crimineel opereert vandaag de dag vanaf zijn laptop in de gevangeniscel of favela om adressen te achterhalen voor z’n dagelijkse afpersing- en overvalpraktijken.
B A N K S A L D O O P S T R A AT Maar het zijn niet alleen de rijken die vrezen. Ook de groeiende middenklasse krijgt zijn dagelijkse portie terreur. Onlangs kopte de Braziliaanse krant ‘O Globo’ dat je tegenwoordig voor zo’n 200 reais (90 euro) op de zwarte markt in Sao Paulo een CD op de kop tikt met daarop alle namen, adressen en bedragen die gepensioneerden maandelijks van overheidsinstanties ontvangen. Alles en iedereen is te koop in dit land...!! of het nou gaat om een ambtenaar van de Inkomstenbelasting of medewerker van de grootste bank van Brazilië.
S T E L E N VA N T E L E F O O N K A B E L S Op dezelfde voorpagina nog een ander opmerkelijk bericht. Het zoveelste schandaal dat de gemiddelde Braziliaan dagelijks via de media over zich heen krijgt. Een vooraanstaande tuchtrechter binnen de Militaire Politie, onder andere verantwoordelijk voor de gedragscodes en operationele uitvoering van de Want het is bijna scheer-en-inslag dat je al op de eerste straat-
Militaire Politie, is gearresteerd voor het stelen van telefoon-
hoek van je (eveneens getraliede) huis de statusbak gelijk weer
kabels. Ook in Brazilië is koper een waardevol goedje. De MP-
mag inleveren aan het eerste de beste straatboefje met zo’n
chef gaf leiding en bescherming aan een groep mannen die de
meedogenloze blaffer aan je raam. Dus tel bovenop de import-
koperen kabels van het publieke telefoon- en internet gewoon
prijs van je Range Rover of Porsche Cayenne nog een keer een
uit de straten roofden.
kwart van de prijs om hem te blinderen. Een noodzakelijk kwaad en niet langer alleen weggelegd voor presidenten, bank-
Binnen een tijdsbestek van negen uur verruilde deze corrupte
directeuren en politici. Heb je dan eindelijk je nieuwe bolide,
MP-rechter de rechtbank voor de beklaagdenbank. Maar de
geblindeerd en al, in de garage staan, dient zich het volgende
gemiddelde Carioca wordt er niet langer meer koud of warm
probleem aan. Want al waan je je veilig in de gepantserde SUV,
van... corruptie, schandalen, drugscriminaliteit en politieke
op het moment dat je ergens uitstapt, ben je vervolgens ook
ongeloofwaardigheid is aan de orde van de dag... op straat en
weer doelwit....
in de media. Morgen is er immers weer een nieuwe dag op het strand... met Caipirinha en Samba.... God moet een tweede pas-
Eind jaren negentig kenden Rio en Sao Paulo een absoluut
poort hebben!
■
hoogtepunt in het aantal kidnappingen, afpersingen, drugscriminaliteit, corruptie en overvallen. Mede door het ongegeneerd publiceren van persoonlijke en gevoelige informatie van de elite in het beroemde boek ‘Sociedade Brasileira’, zeg maar de Quote Top 100 van de Rijksten in Brazilië, vreesden de welgestelden voor hun leven, familie en bezittingen. Alles stond er gewoon in ... van adressen tot en met het banksaldo. Familiele-
|41|
Advertentie
|42|
C o l u m n
Engels – de nieuwe sociale verdeler
Moisés schudt van nee. Heel Brazilië wil Engels leren. Het WK van 2014 komt eraan, en in 2016 de Olympische Spelen. Aan al die
Heel Brazilië wil Engels leren. Het WK van 2014 komt eraan, en in 2016 de Olympische Spelen. Aan al die
buitenlandse toeristen gaat goud verdiend worden, maar dan moet je natuurlijk wel een
buitenlandse toeristen gaat goud verdiend worden, maar dan moet je natuurlijk wel een beetje met ze
beetje met ze kunnen communiceren. Parti-
kunnen communiceren. Particuliere taalinstituten schieten als paddenstoelen uit de grond. Maar een
culiere taalinstituten schieten als padden-
cursus Engels kost rond de EUR 165 per maand - meer dan de helft van het minimummaandloon. Kennis
kost rond de EUR 165 per maand – meer dan
van de Engelse taal wordt de zoveelste verdeler in één van de ongelijkste maatschappijen ter wereld. Tekst A. Hijmans
*
stoelen uit de grond. Maar een cursus Engels de helft van het minimummaandloon. Kennis van de Engelse taal wordt de zoveelste verdeler in één van de ongelijkste maatschappijen ter wereld. “Maar waar heb je dit boek dan vandaan?”
B
ij zijn wachthokje en zijn slagboom zit
Moisés kijkt weg. “Mijn broer heeft het ge-
Moisés op me te wachten, schrift en pen
vonden. Die neust soms door andermans
in de aanslag. Het is tijd voor de dagelijkse
vuilnis om te kijken of er iets bruikbaars bij
Engelse les.
zit.”
Moisés is een magere zwarte jongen uit de
“Wat voor boek gebruiken jullie dan op
sloppenwijk vlak achter de jaren ‘60 flatten-
school?” Hij staart me aan alsof ik van Mars
buurt waar ik woon. Hij is tweeëntwintig,
kom. “We hebben op school helemaal geen
maar zijn middelbare schooldiploma haalt
boeken.”
hij pas over twee jaar. Niet omdat hij zo vaak is blijven zitten, maar omdat hij, zoals zoveel andere armen in Brazilië, jarenlang tijdens schooltijd moest werken om geen honger te lijden. Nu bewaakt hij van zeven uur ’s ochtends tot zeven uur ’s avonds een stuk straat. Dan racet hij naar school; een staatsschool uiteraard, niet een van de vele dure privéscholen. Daar zit hij tot tien uur in de banken. “How are you?” zeg ik. “Good, my friend!” Hij staat op om iets uit zijn wachthokje te pakken. Hij komt terug met een stralende glimlach op zijn gezicht en een voddig boek in zijn handen. “Kijk,” zegt hij, in het Portugees, want het woord ‘look’ kent hij nog niet. Het is een leerboek Engels uit het jaar nul. De oefeningen zijn geïllustreerd met heren in bolhoed en dames met paraplu’s; de voorbeeldzinnetjes zijn even archaïsch als nutteloos: ‘I am partial to strawberries’. “Is dit het boek dat jullie op school gebruiken?”
*
Alex Hijmans is o.a. columnist voor De Pers.
|43|
Advertentie Mazars
|44|
Tr a v e l
J o u r n a l
On October 22 it was finally time to pack our bags and leave for Sao Paulo and Rio de Janeiro. All 30 students were eagerly awaiting the bus at Tilburg University that would take them to Brussels. From there, we would take the plane to London after which we would continue our journey to Sao Paulo. Text L. van Veen*
SÃO PAULO & RIO DE JANEIRO Sunday October 23 We arrived early in the morning on Guarulhos Airport in Sao Paulo. Some of us are fit, because they got some good sleep, though the ones that did not catch any sleep are very tired. Two taxi busses pick us up from the airport and drive us to our hostel in the center of the town. The first impression of Sao Paulo is that it is an immense city with many skyscrapers. The hostel is not very big, but it does have a nice common area where the students can chill after a long day in the city. After everybody is settled down in the hostel we leave for Ibirapuera Park in the city center, which is a huge park where many people are jogging, biking or just enjoying the nice weather. In the park the Museum of Contemporary Art is located, which we also have visited. In this museum paintings of Chagall and Picasso were exhibited. At the end of the first day, we went with the whole group to a restaurant nearby our hostel and while the quality of the meals was not to everyone's satisfaction, it was a very nice end of a wonderful first day. Monday October 24 After a very good night of sleep all students wake up and have breakfast at the hostel. The lady of the hostel has prepared a breakfast with many fruit and bread for us so we have enough energy for the rest of the day! On the program is the second half of the citytour. During this walkabout we get to see many different parts of the city center, like the Italia Building, the Repulic Square, the Mercado Municipal and the Sao Paulo Cathedral. In the Mercado Municipal we had lunch and this was a real experience. This marketplace occupies an area of 12600 square meters and when you order a sandwich with meat you get nine slices, which ensures that you will not be hungry again for a couple of hours. In the evening we visited one of Sao Paulo hippest clubs called 'The Edge'. In this club all students had the opportunity to dance the night away.
*
Lennard van Veen is bachelor student International Business Administration.
|45|
Advertentie Economische Bedrijvenweek Tilburg
|46|
Tuesday October 25 After two days of sightseeing throughout the city the first company visits were on the program. After making our way through the hectic traffic we arrived at Bloomberg where we got a very interesting lecture about the Brazilian economy. One of the main problems of the economy is that it lacks schooled employees. Therefore, commodities remain the most important export product. The lack of knowledge also makes that they cannot produce products themselves, but they have to import them from other countries. After our interesting visit to Bloomberg, we went to the Sao Paulo School of Economics where we got a tour around the campus. It is not a very big university and the campus is a lot smaller than our one at Tilburg University. The visit ended with a lecture from a local professor who told us all about the economic development in Brazil and the influence of the government. Wednesday October 26 On our forth day in Sao Paulo we went to the heart of the Brazilian financial sector: the stock exchange! The Brazilian stock exchange is called BM&F Bovespa and we got an interesting lecture about the investment climate in Brazil. They told us that the Brazilian investment culture is mainly focused on national investors with long-term investment strategies. They are expecting a large increase in investors the upcoming years and are investing in many different programs that teach kids how to deal with money. In the afternoon we paid a visit to the Sao Paulo Zoo. In the zoo, all students had the opportunity to enjoy the beautiful nature that Sao Paulo has to offer. The zoo is namely located in a much wooded area outside of the city and has many gorgeous sights. The animals had lots of space and especially seemed like they were really enjoying themselves. In the evening the students again had the opportunity to go out and discover Sao Paulo exciting nightlife. Thursday October 27 Today we are going to BDO, a much respected accounting and finance orientated company. It is a very hot day and everyone is glad when they enter the well ventilated office in the center of Sao Paulo. We get a very interesting presentation about the Brazilian economy with some insights that we have not heard about before, for example that they expect the inequality in income will decline in the coming, because the level of education and GDP have increased in the past years. In the end we got a tour through the BDO office, before going to a typical Brazilian restaurant where we had lunch with some of the employees. They ordered some traditional Brazilian dishes like fried bananas, meat with beans, and rice with sausages, which was very delicious! Since it was our last day in Sao Paulo all students had the afternoon free to walk to the city for the last time. Most students paid a visit to the Rua Oscar Freire, the eight most ex-
|47|
pensive shopping street in the world, to see a totally different side of Brazil; the wealthy one. In the evening we had a drink on the terrace of the hostel for the last time and at midnight we celebrated the birthday of Piet Hanegraaf who has reached the age of 22! Friday October 28 In the early morning we leave for Rio de Janeiro and Paraty, which is a small beach community in between Sao Paulo and Rio. We arrive in Paraty at noon and have one hour to discover this beautiful little town, which was originally a Portugese colony. At 1 p.m. we all enter the bus again for the last part of the trip to Rio. When we arrive in Rio we notice that the hostel is not very big, though it is very cozy and the location is fantastic; just one block away from the famous Ipanema Beach. In the evening, we visit the beautiful apartment of documentary maker and correspondent Ernst Daniel Nijboer who lives nearby. Ernst Daniel has been living in Rio for many years now and he tells us all about his experiences in Brazil and the projects he is working on at the moment. The students are asking lots of questions and it is a very nice introduction for the upcoming week. Saturday October 29 The favela's are the name of the slums that are located in and around Rio de Janeiro. Together with aid worker Nanko van Buuren, who is the founder of the IBISS Foundation, we went to visit two of these favela's, namely Jardim Gramacha and Vila Alianca. The first one was located near the greatest dump of the Americas . This favela was very impressive because of the huge amount of garbage of which the favela consisted and the poor living conditions of the people who lived there. After this visit we went to a waste disposal center, where we learned about the disposal process of the garbage from the man whose picture is displayed on all the Coca Cola cans in Brazil. Nanko then took us out for lunch in one of the neighborhoods nearby. While we were a bit reluctant at first to eat in such a neighborhood it soon turned into to pure joy by the delicious food we were offered. When all stomachs were filled we continued our trip to Vila Alianca, a favela which is run by drug lords. In the center of the favela was a soccerfield where a tournament was held for the local children. After the tournament was over, the students got the opportunity to play a game against the local team. At the end of the day, we walked through the favela, to what we thought would be a simple barbeque, but what turned out to be a party for the whole neighborhood. This was an amazing experience because normally they do not tolerate people from outside into their midst. However, because we were with Nanko van Buuren and they respect him for all his good work, they accepted our presence and we got to talk to the local people. Around 8 p.m. we drove back to the hostel and got ready for a night in Lapa, the area with the best nightlife in Rio de Janeiro!
|48|
Sunday October 30 Today is a very special day. Not only is the football tour on the program, which is of course the wet dream of every football loving student, it is also the birthday of Joep Engelhart, our association's treasurer. The football tour is an optional activity but almost all students have joined it, since soccer in Brazil is the number one sport and Rio de Janeiro hosts many great clubs. The first sight we are visiting is the old stadium of Fluminese, after which we continue our trip to the Maracana stadium, and the Sao Cristovao stadium. At the end of the day we went to the stadium of Vasco da Gama, to watch the game between Vasco and Sao Paulo, which unfortunately ended in a disappointing 0-0. The experience, however, was amazing. Monday October 31 The Monday started with a disappointment. It was raining in Rio! The original plan was to visit Sugarloaf Mountain in the morning, but this was cancelled and rescheduled to the next day. In the afternoon we headed over to the Dutch Consulate where we were very kindly welcomed by Paul Comenencia, the Dutch Consul General, and his wife. They told us all about the trade agreements and cooperation between Brazil and the Netherlands in sectors like oil & gas, mining, and transport. Although they are lacking in several areas, there are also fields in which they are ahead of us and therefore we may not underestimate them according to Paul. Tuesday November 1 Today we are going to visit three amazing sights! The first one is the Christ the Redeemer statue on the Corcovado Mountain. In the morning we were picked up by two jeeps which drove us all to the top of the mountain. Unfortunately, it is still a bit clouded but it is clear enough to get a good view of Rio and we are able to take some nice pictures. When we are all back in the jeeps we continued our journey to the Tijuca Forest, which is an immense forest right in the middle of city. In the forest we have made several stops to visits the beautiful spots and finally we end this tour on the beach. In the afternoon we are going to visit the famous Sugarloaf Mountain and the people who drive the jeeps are kind enough to take us there. On our way to Sugarloaf one of the greatest waterfights that Rio has ever seen takes place between the students of the two jeeps. Water, water bottles and even coconuts fly back and forth in order to make the other students life miserable. Once we arrived at the Sugarloaf Mountain all peace was restored and we all got in the cable car and enjoyed the beautiful views of Rio! Wednesday November 2 On the second of November another optional activity was on the program, namely rafting! We left the hostel in the early
|49|
Advertentie Akzo Nobel
|50|
morning for a two hour drive to the river where the rafting would take place. On our way we get to see some beautiful Brazilian nature, though most people preferred to close their eyes and get some extra sleep. Once we arrived we got a small tutorial about rafting and then it was off to the river! Although the water was not very warm we had a blast and it was over before we knew it. Once we were back at the hostel, the sun was shining bright and there was still some time left so we decided to visit Ipanema beach for the first time. The beach was wonderful and most people enjoyed themselves with the huge waves in the sea and with playing soccer in the sand. Thursday November 3
WORD OF THANKS
Just a few weeks ago, the two incredible cities of Sao Paulo and Rio de Janeiro were the playground of the Asset | Accounting & Finance Studytour 2011. With a perfect mix of formal and informal activities, such as company visits and cultural activities, we had the best two weeks of our lives. This success was not possible without the dedication, in any form, from different par-
This day we all went to Ilha de Paqueta, a beautiful and small island in the bay of Rio de Janeiro. After a 45 minute boat ride we arrived at the isle and hired special bikes to discover the beautiful nature that the island has to over. After everyone had cycled all around the island we headed back to Rio for some relaxing time on the beach and fun in the waves. At night, we went over to the boulevard at the Copacabana, where there was a market with all kinds of nice little souvenirs.
ties.
First of all, I would like to thank all the companies and institutions we visited and the persons who have spoken to us. The visits to the Consul General, University of Sao Paulo, BDO, Bloomberg, KPMG, Olympic organization and BM&F Bovespa were a great success due to their enthusiasm and commitment. Therefore I would like to thank them all, without them we would not have had the opportunity to get acquainted with
Friday November 4 The Friday was a day with visits to two very interesting corporations! In the morning we went to one of the biggest accounting firms in the world; KPMG. KPMG Netherlands had given us the contact details of Lars Sigmond, who is a Dutch expat working for KPMG in Rio de Janeiro. He told us about his own experiences in Brazil and told many funny anecdotes about the differences between the working culture in the Netherlands and Brazil. We learned for example that nobody plans ahead in Brazil, not even partners from a big accountancy firm. After a terrific lunch, several colleagues from Lars tell us all about the different aspects of KPMG, like Audit, Tax, and Advisory. In the afternoon we have an appointment with Rio2016, which is the organization of the Olympic Games that are being held in Rio de Janeiro in 2016. Getting there is tough, because it is rush hour, but we do manage to arrive on time. We are getting an interesting presentation about all the different aspects that are part of organizing such a large event. In the evening we have paid another visit to the vibrant nightlife of Rio in the Lapa district.
the business life in Brazil. In particular, I would also like to thank Lars Sigmund for his amazing effort, so thank you again for your commitment to our Studytour!
I would also like to thank BDO and Cargill for their financial contribution. Without these contributions the Studytour would not have been possible. Furthermore, I would like to thank BDO for their incredibly interesting workshops. I would also like to give my gratitude to all the stakeholders who have contributed to this edition of Faces International, in particular the writers of the articles and columns and the participants in the interviews. We very much appreciate that you were willing to support us.
Furthermore, I would like to give credits to the board of Asset | Accounting & Finance and the Advisory Board for their support, knowledge and experience which have contributed to the success of this Studytour. Above all, this Studytour would never have been possible without the positive attitude and enthusi-
Saturday November 5
asm of the students who participated. Last but not least, I would like to thank the Studytour Committee for their fantastic ef-
Our last day in beautiful Brazil! It has been two amazing but also very exhausting weeks and we decided not to plan anything on this last day, so that everybody is able to do what they want. Most people head over to the beach to enjoy the water, the sun and the nice views for the last time. At 6.00 p.m. our taxis arrive to bring us to the airport and the Studytour of 2011 to Sao Paulo and Rio de Janeiro has unfortunately come to an end.
forts and dedication for making this Studytour one to never forget. I am very proud of the results we accomplished during the last year.
Rik van Maanen Chairman Studytour Committee 2011
|51|
S e c t i o n help you to accomplish your goals. Through attending
company
presentations
and
speed date sessions, companies can give you a first impression of their activities. Individual conversations, workshops, business lunches, dinners and informal activities will help you to become more familiar with a company and its career possibilities. Moreover, a Case Day is organized where real life cases are presented by prominent companies. Though, if you are more interested in working in a small- or medium sized enterprise, the SME Day is just right for you. Students who are willing to become a real entrepreneur can subscribe themselves for the Entrepreneurship Day. Additionally, two days are focused on self development. By participating in the Training Day, you are able to develop your
About us
EBT 2012
personal skills. The Assessment Day, on the other hand, will prepare you for a job application.
Asset | Accounting & Finance is an active
MARCH 5 UNTIL MARCH 15 2012
During the first week of January you will receive our information book, check this out
professional study association for financial interested students of Tilburg University.
Do you know what you will be doing from
for more information. Prepare today, stand
Each year several activities are organized for
the 5th up to and including the 15th of
out tomorrow. Do not hesitate and sub-
students interested in the fields accountancy,
March 2012? If not, this might be interesting
scribe now for the Economic Business weeks
controlling, finance and investment theory.
information to you! Do you need profes-
Tilburg 2012, from the 5th up to and includ-
With these informative and career orientat-
sional help with flirting in a formal setting?
ing the 15th of March. We are looking for-
ing activities, Asset | Accounting & Finance
Are you about to apply for your first job? Do
ward to welcoming you at the EBT 2012! For
tries to link theory with practice, and plays
you use social media to find your future em-
subscription and more information check
an intermediary role between students and
ployer? Or will your future employer be pres-
our website www.ebtilburg.nl.
companies. Moreover, Asset | Accounting &
ent during the Company Days from March
Finance supports students with their studies
12-15? Do you have a brilliant business plan?
During the year
by publishing guidelines, organizing guest
If you can answer these questions with a
lectures and orientation days and supplying
"YES!", then take a look at www.ebtilburg.nl
graduation information.
and subscribe for the largest career event in
Members of Asset | Accounting & Finance
Tilburg. In January and February you will see
will monthly receive a newsletter. This news-
us everywhere on the campus of the univer-
letter contains all the information about ac-
sity to promote the Economic Business
tivities in the following month. More infor-
Become Active
weeks Tilburg (EBT) 2012. This event offers
mation about activities can be found on our
Asset | Accounting & Finance is always look-
you the perfect opportunity to prepare to-
website: www.Asset-AccountingFinance.nl.
ing for new enthusiastic active members to
day, and to stand out at the moments you
Interesting career opportunities, such as in-
enforce one of our committees. Interested?
need it most. The EBT is a project of Faculty
ternships and job vacancies can be found on
Do not hesitate to email us for more infor-
Association Asset and this year the four-
our website as well, so, check it regularly!
mation at
[email protected].
teenth edition of the EBT will take place, with
Finally, Asset | Accounting & Finance
You can also go to our website, www.Asset-
more than 50 participating companies.
organises drinks as well. During these drinks
AccountingFinance.nl, or visit us at the Asset
Whether you are orientating yourself on
all members of Asset | Accounting & Finance
| Accounting & Finance room (E106) and ask
the labor market or you are looking for a
and other students interested are more
for Nina.
traineeship or starter's position, the EBT can
than welcome.
|52|
