Studieverslag Campagne Dakwerken. De problematiek van werken op hoogte

Studieverslag Campagne Dakwerken De problematiek van werken op hoogte


0.

Inleiding

4

1.

Doelstellingen en verloop van de campagne Dakwerken

5

1.1 1.2 1.3 1.4 1.5

Een nieuwe campagnestrategie Keuze van de doelgroep Het Overlegplatform Doelstellingen Het campagneverloop

5 5 5 5 5

2.

Acties en hulpmiddelen

6

2.1 2.2

Acties Hulp- en communicatiemiddelen

6 8

2.2.1 2.2.2 2.2.3 2.2.4 2.2.5 2.2.6

8 8 8 8 8 8

Auto-evaluatiegids Het Ervaringsfonds Navb dossier Dakwerken Campagnekrant Campagnewebsite Promotiemateriaal

3.

Tekortkomingen met betrekking tot werken op hoogte (2006-2007)

3.1 3.2 3.3 3.4

De MUOP-systematiek Vastgestelde tekortkomingen bij dakwerken Tekortkomingen met betrekking tot het gebruik van collectieve valbescherming Tekortkomingen met betrekking tot het gebruik van steigers

9 9 10 10

4.


11

4.1 4.2

Tekortkomingen met betrekking tot het gebruik van collectieve valbescherming Tekortkomingen met betrekking tot het gebruik van steigers

11 12

5.

Arbeidsongevallen als gevolg van een val van hoogte (2008-2009)

13

5.1 5.2

De bouwsector als geheel Subsector dakwerkzaamheden

13 14

6.

Vergelijking tussen de evolutie van de tekortkomingen vastgesteld door het navb en de ongevallencijfers (2008-2010)

15

6.1 6.2 6.3 6.4

De frequentiegraad vs. de collectieve valbeschermingsmiddelen De werkelijke ernstgraad vs. de collectieve valbeschermingsmiddelen De globale ernstgraad vs. de collectieve valbeschermingsmiddelen Conclusie

15 15 15 15

7.

Evolutie van de parameters m.b.t. de primaire en de secundaire campagnedoelstellingen (2006-2010)

16

Primaire doelstellingen Secundaire doelstellingen

16 16

7.2.1 7.2.2

16 16

7.1 7.2

9

Evolutie tijdens de campagne (april 2006 - maart 2007) Evolutie na de campagne (2008-2010)

8.

De handhavingsgolf

17

9.

De campagne in de pers

18

10. Tot slot

19

10.1 Conclusies 10.2 Aanbevelingen voor aannemers

19 19

© navb-cnac Constructiv 2011

3


0. Inleiding De doelgroepgerichte campagne Dakwerken die het navb in 2006 en 2007 gevoerd heeft in verband met veiligheid bij dakwerken, was in meerdere opzichten historisch. Voor het eerst was het geen globale campagne voor de hele bouwsector, maar een zeer intensieve campagne die zich richtte naar een specifieke doelgroep, namelijk de uitvoerders van dakwerken. Ook de aanpak was totaal nieuw: de campagne werd gevoerd in zeer nauwe samenwerking met een overlegplatform, waarin alle partners vertegenwoordigd waren die van ver of van dichtbij betrokken waren bij welzijn bij dakwerken. Ook dit navb-studieverslag, dat zich verdiept in één welbepaald thema, is een nieuwigheid. Deze eerste uitgave bevat een eindevaluatie van de campagne Dakwerken, vijf jaar na de start. Niet alleen de evolutie van de ongevallencijfers tussen 2006 en 2010 komt aan bod, maar ook - en dat is misschien nog meer tekenend voor het effect dat de campagne heeft gehad - de evolutie van de vastgestelde tekortkomingen met betrekking tot de preventie van vallen van hoogte bij dakwerken, die de navb-adviseurs optekenden tijdens hun bouwplaatsbezoeken tussen 2006 en 2010. We bestuderen onder meer of er een verband is tussen de vastgestelde tekortkomingen op bouwplaatsen enerzijds en de ongevallencijfers anderzijds en maken ook een vergelijking tussen de sector dakwerken en de bouwsector als geheel.

4



1.

Doelstellingen en verloop van de campagne Dakwerken

1.1

Een nieuwe campagnestrategie

Na de geslaagde globale preventiecampagnes voor de bouw van 2002 tot 2005, ontwikkelde het navb in 2006 de strategie van de doelgroepgerichte campagnes. De bedoeling was om door intensieve, gerichte acties bij een bepaalde doelgroep binnen de bouwsector het aantal arbeidsongevallen en de ernst van die ongevallen versneld te doen dalen. Om het welzijn bij de bouwondernemingen en arbeiders van een welbepaalde subsector meteen zoveel mogelijk te bevorderen, werd besloten om alle actoren erbij te betrekken die een impact kunnen hebben op het preventiegebeuren in deze doelgroep. Daarom werd beslist om voor elke nieuwe campagne een Overlegplatform samen te stellen.

1.2

Keuze van de doelgroep

Voor de eerste doelgroepgerichte campagne viel de keuze op de sector Dakwerken. Dit waren de belangrijkste redenen voor deze keuze: • De frequentiegraad (Fg), een graadmeter om na te gaan hoe vaak er zich een arbeidsongeval voordoet, lag bij dakwerken op 135% van het gemiddelde in de bouwsector (ongeveer een derde hoger dus). • De globale ernstgraad (GEg), een graadmeter voor de ernst van arbeidsongevallen, lag op 168% van het sectorgemiddelde. • Met ongeveer 10.000 bouwvakkers die tewerkgesteld waren in zo’n 2.500 bedrijven, vormde de sector dakwerken een beheersbare testgroep voor de nieuwe strategie. • Het ging om een groep met een sterke zichtbaarheid: dakwerkers vallen op in het straatbeeld.

1.3

Het Overlegplatform

In het Overlegplatform van de campagne Dakwerken zetelden onder meer vertegenwoordigers van werkgevers- en werknemersorganisaties (de sociale partners), externe diensten voor preventie en bescherming op het werk (EDPB), arbeidsongevallenverzekeraars, ontwerpers, coördinatoren, leveranciers van bouwmaterialen en preventiemiddelen, de algemene directie Toezicht op het Welzijn op het Werk van de FOD WASO (TWW), het Fonds voor Vakopleidingen in de Bouwnijverheid (fvb-ffc Constructiv), het Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf (WTCB) en provinciale comités. Al deze actoren ondertekenden samen met het navb een samenwerkingshandvest om hun motivatie kenbaar te maken om het welzijn bij dakwerken te bevorderen.

1.4

Doelstellingen

Omdat het algemene doel van de campagne, “het welzijn bij dakwerken bevorderen”, moeilijk meetbaar was, werd het vertaald in twee meetbare primaire doelstellingen: 1. Een daling van de frequentiegraad met 15% op 1 jaar tijd 2. Een daling van de ernstgraad met 15% op 1 jaar tijd Omdat de frequentiegraad en de ernstgraad, berekend door het Fonds voor Arbeidsongevallen (FAO), pas na verloop van tijd beschikbaar zouden zijn, werden ook een aantal secundaire doelstellingen geformuleerd, die sneller meetbaar waren. Deze lieten ook toe om na te gaan of de welzijnssituatie in de sector dakwerken er al dan niet op vooruitging. 1. Een stijging van het aantal aangeslotenen bij een EDPB met 15% 2. Een stijging van het aantal werkmeldingen aan het navb met 15% 3. Een stijging van het aantal opleidingsuren i.v.m. welzijn met 15% 4. Een stijging van het gebruik van collectieve beschermingsmiddelen (CBM’s) met 15% 5. Een stijging van het gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM’s) met 15% 6. Een stijging van de conformiteit van hijstoestellen en goederenliften met 15%

1.5

Het campagneverloop

Na een voorbereidende fase tijdens het eerste trimester van 2006, startte op 11 april van dat jaar de preventieve golf van de campagne, met een persconferentie en de ondertekening van het samenwerkingshandvest door de partners van het Overlegplatform. Tijdens die preventieve golf, van april 2006 tot maart 2007, organiseerden het navb en zijn partners uit het Overlegplatform tal van acties. Daarvoor werden ook een heel aantal hulp- en communicatiemiddelen ingezet tijdens de campagne. Details daarover vindt u in hoofdstuk 2, “Acties en hulpmiddelen”. Om de ondernemingen en de arbeiders van de sector Dakwerken extra te motiveren om preventief te werken, werd aan TWW1, de bevoegde overheid, gevraagd om na de preventieve golf van de campagne een handhavingsgolf te organiseren om op de werven de belangrijkste pijnpunten i.v.m. welzijn bij dakwerken te controleren. Deze handhavingsgolf liep van april tot december 2007 en viel onder de exclusieve bevoegdheid van TWW. U leest er meer over in hoofdstuk 8, “De handhavingsgolf”. 1

De algemene directie Toezicht op het Welzijn op het Werk van de Federale Overheidsdienst Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg.

5


2. 2.1

Acties en hulpmiddelen Acties

Overzicht campagne-acties

De campagne Dakwerken werd in de eerste plaats gevoerd op het terrein. De adviseurs • Werfbezoeken navb-adviseurs van het navb besteedden tijdens de preventieve fase van de campagne 50% van hun tijd • Kantoorbezoeken navb-adviseurs aan dakwerken. Zo gaven ze informatie en adviezen tijdens 3.387 werfbezoeken, goed • Ondernemingsgebonden actieplan voor 4.852 bouwplaatsverslagen met 31.356 vastgestelde tekortkomingen. Daarnaast • Campagnecharter vonden er 1.353 kantoorbezoeken plaats. • Welzijnsopleidingen Dakbedrijven konden tijdens de campagne gratis een beroep doen op een navb-adviseur • Bezoeken EDPB aan dakbedrijven om hun preventiebeleid vorm te geven of te verbeteren. 735 aannemers van dakwerken (quasi 30 % van de 2.479 bedrijven met werknemers in de sector - bron: RSZ 2004), stelden • Studiedagen en infosessies daarvoor samen met de adviseur van hun sector een ondernemingsgebonden actieplan • Diverse activiteiten op. De volgende punten werden het vaakst opgenomen in die actieplannen: 1. Het organiseren van opleidingen aangaande werken op hoogte (cf. KB Werken op Hoogte²) 2. Het organiseren van toolboxmeetings 3. Afspraken maken met de externe dienst (EDTC) voor de jaarlijkse controle van de persoonlijke valbeschermingsmiddelen en voor de periodieke controle van heftoestellen 4. Het opstellen van een jaarlijks actieplan en van het vijfjaarlijks globaal preventieplan 5. Het opstellen van specifieke risicoanalyses per werf 6. Het opstellen van een risicoanalyse op het niveau van de organisatie van de onderneming 7. Het aankopen van collectieve beschermingsmiddelen (tegen vallen van hoogte) 8. Het opstellen van een lijst met beschikbare persoonlijke beschermingsmiddelen 9. Instructies geven over het correcte gebruik van steigers op ladderklampen De actieplannen hebben ook effectief tot verbeteringen op de werven geleid. De top-10 van de verbeterde actiepunten zag er als volgt uit: 1. Specifieke risicoanalyse per werf 2. Steigers conform normen 3. Collectieve beschermingsmiddelen aangepast aan de situatie 4. Collectieve beschermingsmiddelen gericht op postinterventie 5. Lijst met gebruikte persoonlijke beschermingsmiddelen 6. Rekening houden met de afstand tot de luchtlijnen 7. Inventarisatielijst gevaarlijke producten 8. Globaal preventieplan – jaaractieplan 9. Instructies i.v.m. collectieve beschermingsmiddelen 10. Jaarlijkse keuring van valharnassen

Het campagnecharter Ja, ik onderteken het charter en engageer mij ertoe om: • dakwerken zo veilig mogelijk uit te voeren • volgens een gestructureerd preventiebeleid te werken, in samenwerking met: » mijn eigen werknemers » mijn Interne Dienst voor Preventie en Bescherming (mijn preventieadviseur) » mijn Externe Dienst voor Preventie en Bescherming » de plaatselijke adviseur van het navb » de veiligheidscoördinator » mijn arbeidsongevallenverzekeraar • mijn eigen werknemers een degelijke veiligheidsopleiding te geven

6

2

Ook vandaag nog kunnen dakbedrijven - net als alle andere bouwondernemingen trouwens - gratis een beroep doen op het navb om hen te helpen met hun preventiebeleid. Bij hun acties maakten de navb-adviseurs intensief gebruik van de “Preventieatlas”, een doorgedreven software die een gedegen kennisverwerking toelaat. Grondige analyses en rapporten leveren de onderbouw voor de opmaak van bouwplaatsverslagen en ondernemingsscreenings, voor benchmarkinginstrumenten, campagnes en voor de uitgebreide waaier van producten en diensten die het navb levert. Aannemers van dakwerken konden zich engageren voor meer veiligheid in hun bedrijf door het campagnecharter te ondertekenen, wat niet minder dan 387 dakbedrijven ook effectief deden. Een andere pijler van een goed welzijnsbeleid zijn welzijnsopleidingen. Onder meer de opleiding “Werken op hoogte”, opgesteld door het navb en verstrekt via partnerorganisatie fvb-ffc Constructiv, het Fonds voor Vakopleiding in de Bouwnijverheid, is bij uitstek geschikt voor werknemers van dakbedrijven en werd ook door tal van ondernemingen gevolgd.

Koninklijk besluit van 31 augustus 2005 betreffende het gebruik van arbeidsmiddelen voor tijdelijke werkzaamheden op hoogte.


Ook de partners uit het Overlegplatform waren zeer actief. Diverse externe preventiediensten hebben een actieve bijdrage geleverd via bezoeken aan dakbedrijven die bij hen aangesloten waren. O.m. de preventieadviseurs van IBEVE kregen een opleiding om een auto-evaluatie uit te voeren bij de aangesloten dakbedrijven. De sociale partners uit de bouwsector, zowel van werkgeverszijde als van werknemerszijde, hebben meerdere studiedagen of -avonden georganiseerd en infosessies op touw gezet. Hieronder volgt een chronologisch overzicht van activiteiten die plaatsvonden in het kader van de campagne Dakwerken. • 11/01/2006 “Dakdag”, met navb-stand Spy • 13/03/2006 Infoavond “Dakwerken” Spy, centrum FORMATTOIT • 24/04/2006 Charterondertekening Waalse ondernemingen Marche-en-Famenne, centrum WEX, beurs BATIMOI • 26/04/2006 Voorstelling Campagne Dakwerken Congres BIB.Co • 04/05/2006 Workshops “Werken op hoogte” Heusden-Zolder, Centrum Duurzaam bouwen • 12/05/2006 Voorstelling Campagne Dakwerken Kortrijk, productavond Grusenberg in samenspraak met Dimos • 15/06/2006 Voorstelling Campagne Dakwerken Brussel, fvb-ffc Constructiv • 15 & 22/06/2006 “Veiligheid bij Dakwerken in de praktijk” Brugge, Confederatie Bouw West-Vlaanderen • 23/06/2006 Infoavond “Dakwerken” Libramont, patronale kamer • 01/08/2006 Toelichting “Veiligheid bij dakwerken” Onderneming Bergés • 22/08/2006 Toelichting “Veiligheid bij dakwerken” Onderneming Gielen Service • 04/09/2006 Infoavond “Dakwerken” Namen, i.s.m. de voorzitter van de dakwerkers van de provincie en met de directie Namen van de FOD WASO • 28/09/2006 Debatavond “Haal geen ongeval op uw dak”, met ondertekening van het campagnecharter door Minister van Werk Peter Vanvelthoven Heusden-Zolder, Centrum Duurzaam Bouwen, org. Bouwunie Limburg • 10/10/2006 Infoavond “Veiligheid bij dakwerken” Zwijnaarde, Huis van de Bouw, org. Confederatie Bouw GentEeklo-Dendermonde i.s.m. navb


• 12 & 13/10/2006 Opleiding “Toegangscontrole voor stellinggebruikers” Schoten, VDAB • 16 & 17/10/2006 Opleiding “Toegangscontrole voor stellinggebruikers” Schoten, VDAB • 18/10/2006 Infoavond “Hoe een praktisch veiligheidsbeleid opstarten in een bouwen dakbedrijf?” Tongerlo-Westerlo, Torenhof, org. IKMO, Bouwunie, Sociaal Bureau, Unizo en navb • 19/10/2006 Infoavond “Hoe een praktisch veiligheidsbeleid opstarten in een bouwen dakbedrijf?” Kortrijk, Middenstandshuis, org. IKMO, Bouwunie, Sociaal Bureau, Unizo en navb • 25/10/2006 Infoavond “Dakwerken” La Louvière, gemeentehuis, org. Confederatie Bouw Le Roeulx en Charleroi • 13/11/2006 Infoavond “Veiligheid bij dakwerken” Antwerpen, Confederatie Bouw, org. Vereniging van Aannemers van Dakbedekkingen van Antwerpen i.s.m. Antwerpse Asfalteursvereniging • 15/11/2006 Infosessie “Platte daken” Leuven, Brabanthal, org. BEVAD • 10/01/2007 Beurs “Journée de la Couverture”, Gembloux, Z.I. Les Isnes, Centre Formattoit, org. Confederatie Bouw Dak • 10/01/2007 “Dag van de Dakdekker”, met wedstrijd voor jonge dakwerkers Roeselare, VDAB • 16/01/2007 Demo-avond “Dakwerken”, over aankoopbeleid, valbescherming, steigers, ladders, containers plaatsen Schoten, VDAB, org. Bouwunie, navb, VDAB e.a. • 22/01/2007 Demo-avond “Dakwerken”, over aankoopbeleid, valbescherming, steigers, ladders, containers plaatsen Hamme, VDAB, org. Bouwunie, navb, VDAB e.a. • 06/02/2007 Demo-avond “Dakwerken”, over aankoopbeleid, valbescherming, steigers, ladders, containers plaatsen Heverlee, VDAB, org. Bouwunie, navb, VDAB e.a. • …

7


2.2

Hulp- en communicatiemiddelen 2.2.1

Auto-evaluatiegids

Een belangrijk hulpmiddel bij de opstelling van het ondernemingsgebonden actieplan was de auto-evaluatiegids voor aannemers van dakwerken, die bedrijven toeliet - al dan niet samen met een navb-adviseur – om een goed zicht te krijgen op de welzijnssituatie in hun onderneming.

2.2.2

Het Ervaringsfonds

De subsidies van het Ervaringsfonds, een federale overheidsinstelling, vormden een motivatie voor bouwbedrijven om welzijnsmaatregelen te nemen voor hun oudere werknemers. In sommige gevallen kwamen deze maatregelen kwamen ook ten goede aan de andere werknemers van de onderneming.

2.2.3

Navb dossier Dakwerken

In de aanloop naar de campagne ontwikkelde het navb een dossier over de welzijnsproblematiek bij dakwerken. Deze publicatie (navb dossier nr. 110) gaat over de integratie van preventiemaatregelen in het ontwerp, de verschillende collectieve beschermingsmiddelen, de ergonomische aspecten en de verantwoordelijkheden en verplichtingen van de verschillende tussenkomende en betrokken partijen.

2.2.4

Campagnekrant

De campagne Dakwerken was ook een vaste klant in het magazine navb info. De Campagnekrant vormde daarin een specifieke katern, met de volgende artikels: Campagnekrant nr. 14 (navb info nr. 38) • De campagne “dakwerken” • “Veiligheid: schreeuw het van de daken” (affiche) • Veilig werken op daken: de regelgeving en het prijskaartje • Betonbakken met werkplatform Campagnekrant nr. 15 (navb info nr. 39) • Veiligheid: schreeuw het van de daken • “Veiligheid maakt je onweerstaanbaar” (affiche) • Charter van de aannemer van dakwerken Campagnekrant nr. 16 (navb info nr. 40) • Valgevaar bij werken op platte daken • Vervoer van gasflessen • Brandveilig werken op daken • Tips voor het brandveilig gebruik en de opslag van materieel • Schadelijke producten bij dakdichtingswerken • De vuurvergunning voor de dakafdichter Campagnekrant nr. 17 (navb info nr. 41) • De campagne “dakwerken” op het terrein: een tussentijdse evaluatie • Breekbare dakelementen: opgelet voor valgevaar! • Vooruitblik op de handhavingsgolf • Veiligheid heeft hoogste prioriteit - Investeren in veilig werken loont, ook in een klein dakbedrijf • Minister van Werk Peter Vanvelthoven steunt de veiligheidscampagne • De nagel op de kop

2.2.5

Campagnewebsite

De website www.navbcnac.be was de draaischijf voor informatie over de campagne Dakwerken. Je kon er als dakbedrijf online het campagnecharter onderschrijven en de auto-evaluatiegids downloaden, je vond er tips en adviezen over veiligheid op het dak, informatie over de campagne-acties, campagnenieuws, een campagne-agenda…

2.2.6

Promotiemateriaal

In het kader van de campagne hebben het navb en zijn partners uit het Overlegplatform heel wat sensibiliseringsaffiches en twee formaten van stickers verspreid in de sector.

8



3. 3.1

Tekortkomingen met betrekking tot werken op hoogte (2006-2007) De MUOP-systematiek Het navb gebruikt de MUOP-systematiek om risico’s te detecteren die eigen zijn aan bepaalde werksituaties. Die systematiek gaat uit van de analyse van de gevaren die verbonden zijn aan vier factoren, namelijk Mens, Uitrusting, Omgeving en Product, evenals van de gevaren verbonden aan de interferentie tussen deze vier factoren.

De MUOP-systematiek

3.2

Vastgestelde tekortkomingen bij dakwerken

Uit de vaststellingen die de navb-adviseurs maakten op bouwplaatsen, blijkt dat de belangrijkste tekortkomingen bij dakwerken precies te maken hebben met de preventie van vallen van hoogte. Tijdens de periode 2006-2007 werden 4.852 verslagen opgesteld van bezoeken aan bouwplaatsen met dakwerken. Dit leverde een totaal van 31.356 vastgestelde tekortkomingen bij dakwerken op. De vastgestelde tekortkomingen waren als volgt verdeeld over de 4 MUOP-factoren:

Omgeving: 26,8% Product: 0,6% Mens: 8,7% Uitrusting: 63,9%

Verdeling van de vastgestelde tekortkomingen bij dakwerken over de 4 MUOP-factoren

De factor “Uitrusting” vertegenwoordigde met andere woorden bijna twee derden van alle vastgestelde tekortkomingen op bouwplaatsen met dakwerken. Als we die factor meer uitsplitsen, zien we dat twee aspecten eruit springen: Collectieve valbeschermingsmiddelen (19,3%) Huisvestingsmiddelen (12,0%)

Machines met ARAB-keuring (9,5%)

Persoonlijke beschermingsmiddelen (6,5%) Elektratoebehoren (5,1%) Arbeidsmiddelen voor werken op hoogte (45,1%) Verdeling van de vastgestelde tekortkomingen bij dakwerken binnen de factor “Uitrusting”

Dat betekent dat de vastgestelde tekortkomingen i.v.m. “Arbeidsmiddelen voor werken op hoogte” en “Collectieve valbeschermingsmiddelen” samen 64,4% uitmaken van de tekortkomingen i.v.m. de factor “Uitrusting” en zo 41% vertegenwoordigen van het totale aantal tekortkomingen bij dakwerken. De campagne Dakwerken heeft zich dan ook vooral toegespitst op deze twee aspecten. © navb-cnac Constructiv 2011

9


3.3

Tekortkomingen met betrekking tot het gebruik van collectieve valbescherming

Uit deze analyse blijkt dat op het einde van de preventieve golf van de campagne meer dan 19% van alle vastgestelde tekortkomingen in verband met uitrusting, te maken hadden met het ontbreken of het niet correct gebruiken van collectieve valbeschermingsmiddelen. In verband met collectieve valbescherming werden voornamelijk de volgende tekortkomingen vastgesteld: • Afscherming van vloer- en muuropeningen: • Het ontbreken van collectieve beschermingsmiddelen tegen het vallen van hoogte • Het niet dichtleggen/afschermen van gevaarlijke openingen • Het ontbreken van vangnetten • Leuningsystemen: • Het ontbreken van reglementaire leuningen • Het ontbreken van zijdelingse valbescherming bij puntgevels • Toegang en trappen: • Het ontbreken van een degelijke toegang Aan de hand van het monitoringinstrument van het navb, de “Preventieatlas”, werden twee momentopnames gemaakt van het aantal vastgestelde tekortkomingen op bouwplaatsen met dakwerken, namelijk bij het begin van de preventieve campagnegolf (april 2006) en bij het einde (maart 2007). Uit de vergelijking blijkt dat er na een jaar campagne voeren 5,3% minder tekortkomingen werden vastgesteld m.b.t. het gebruik van collectieve valbeschermingsmiddelen.

3.4

Tekortkomingen met betrekking tot het gebruik van steigers

Voor wat betreft het gebruik van arbeidsmiddelen voor werken op hoogte werden voornamelijk de volgende tekortkomingen vastgesteld (opbouw en gebruik van steigers zijn niet conform het KB Werken op Hoogte): • Het gebruik van steigers waarvan de werkvloeren niet afgeschermd zijn • Het gebruik van een steiger op ladderklampen als opvangvloer voor personen • Het ontbreken van reglementaire leuningen • Het ontbreken van opbouwinstructies • Het niet laten controleren vóór indienststelling

10



4.


Bij de analyse van de vastgestelde tekortkomingen wordt gebruik gemaakt van de “Preventieatlas”. Dat is een informaticatoepassing die bestaat uit circa 2.000 verschillende vragen waaraan telkens één of meerdere adviezen gekoppeld zijn. De vragen zijn ingedeeld in categorieën. Tijdens de periode 2008-2010 stelden de navb-adviseurs tijdens een eerste bezoek aan bouwplaatsen 166.617 tekortkomingen vast, waarvan er 58.275 betrekking hadden op werken op hoogte. In dit hoofdstuk wordt de evolutie van het aantal vastgestelde tekortkomingen met betrekking tot het gebruik van collectieve beschermingsmiddelen tegen vallen van hoogte bestudeerd.

4.1

Tekortkomingen met betrekking tot het gebruik van collectieve valbescherming

De vastgestelde tekortkomingen die betrekking hebben op collectieve valbescherming zijn in de Preventieatlas onderverdeeld in de volgende drie categorieën: 1. Collectieve valbeschermingsmiddelen bij hellende daken. 2. Collectieve valbeschermingsmiddelen op een horizontale werkvloer. 3. Collectieve valbeschermingsmiddelen bij industriebouw en lichtstraten. De relevante vragen met betrekking tot deze drie categorieën vindt u in de rechterkolom in de tabel hieronder. Structuur Preventieatlas

Vragen

Hellende daken > Collectieve beschermingsmiddelen

• Zijn er maatregelen getroffen om vallen van hoogte te voorkomen? • Zijn er maatregelen getroffen om vallen of uitglijden op fragiel materiaal te voorkomen? • Zijn er maatregelen getroffen om regelmatig de goede staat van collectieve beschermingsmaatregelen te controleren? • ...

Horizontale werkvloer > Leuningsystemen

• • • •

Zijn er reglementaire leuningen aanwezig? Zijn de collectieve beschermingsmiddelen voor dakwerkzaamheden geplaatst? Is er ook zijdelingse valbescherming bij puntgevels? ...

Horizontale werkvloer > Afscherming dakranden

• Worden de dakranden en de randen van de werkvloeren afgeschermd ?

Horizontale werkvloer > Afscherming randen werkvloer

• Zijn de collectieve beschermingsmiddelen tegen vallen van hoogte aanwezig?

Industriebouw en lichtstraten > Veiligheidsnetten

• Worden er bij de dakwerken veiligheidsnetten gebruikt ?

Na het einde van de campagne (december 2007) bleef het aandeel van de vastgestelde tekortkomingen met betrekking tot het gebruik van collectieve valbescherming drie jaar lang constant, op circa 30%. Het valt op dat het aandeel van de tekortkomingen met betrekking tot het correcte gebruik van het juiste type dakrandbeveiliging in 2010 met ongeveer een kwart is toegenomen in vergelijking met de twee voorgaande jaren: een stijging van 20% naar 25% van het totale aantal vastgestelde tekortkomingen betreffende collectieve beschermingsmiddelen tegen vallen van hoogte.

15%

z Industriebouw en lichtstraten > Veiligheidsnetten

25%

z Horizontale werkvloer > Afscherming randen werkvloer

5% 3% 22%

10% 9% 19%

z Horizontale werkvloer > Afscherming dakranden

20% 31%

26%

28% 29% 31%

z Horizontale werkvloer > Leuningsystemen z Hellende daken > Collectieve beschermingsmiddelen

27%

Onderverdeling van de vastgestelde tekortkomingen betreffende de collectieve beschermingsmiddelen tegen vallen van hoogte © navb-cnac Constructiv 2011

11


4.2

Tekortkomingen met betrekking tot het gebruik van steigers

De vragen met betrekking tot het gebruik van steigers zijn op te splitsen in 4 categorieën: 1. Categorie over de bevoegde persoon zoals bedoeld in het KB Werken op Hoogte. Deze categorie omvat 3 vragen: • Wordt de steiger opgebouwd en gebruikt door een bevoegd persoon? • Heeft de bevoegde persoon de nodige opleiding genoten? • Is er een bevoegd persoon aangesteld? 2. Categorie over dienststeigers (alle vragen over dienststeigers, behalve de vragen die betrekking hebben op de bevoegde persoon) 3. Categorie over steigers op ladderklampen (alle vragen over ladderklampen behalve de vragen die betrekking hebben op de bevoegde persoon) 4. Categorie over hangsteigers (het betreft de categorieën consoles en onthaalplatformen)

6% 3%

6% 24% 27%

34%

47% 42% 44% 22%

z Hangsteigers z Steigers op ladderklampen z Dienststeigers z Bevoegd persoon

25% 19%

Verdeling van de tekortkomingen m.b.t. het gebruik van steigers

Het valt op dat de verdeling van de vastgestelde tekortkomingen over deze 4 thema’s ieder jaar gelijkaardig is: • 20 à 25% gaan over de bevoegde persoon; • ongeveer 45% gaan over dienststeigers; • ongeveer 30% gaan over steigers op ladderklampen; • ongeveer 5% gaan over hangsteigers. In de onderstaande grafiek worden de vastgestelde tekortkomingen over de bevoegde persoon verder opgesplitst. De helft van die tekortkomingen betreft de vraag “Wordt de steiger opgebouwd en gebruikt door een bevoegd persoon?”, gevolgd door “Is er een bevoegd persoon aangesteld?” en als laatste “Heeft de bevoegde persoon een opleiding genoten?”

20% 19% 19% 29% 30% 31%

z Heeft de bevoegde persoon een opleiding genoten? z Is er een bevoegd persoon aangesteld? z Wordt de steiger opgebouwd en gebruikt door

51%

een bevoegd persoon?

51% 50%

Verdeling van de tekortkomingen m.b.t. de bevoegde persoon i.v.m. het gebruik van steigers

12



5.

Arbeidsongevallen als gevolg van een val van hoogte (2008-2009)

Elk jaar publiceert het Fonds voor Arbeidsongevallen (FAO) een erg gedetailleerde analyse van de arbeidsongevallen in de bouwsector. De meest recente analyse, met als titel “De arbeidsongevallen in de bouwsector in 2009 – Analyse van de impact van de preventiecampagnes tegen vallen van hoogte van 2005 tot 2009”, dateert van december 2010. In die uitgave stelt het FAO een diepgaandere analyse voor van de sector dakwerkzaamheden en vallen van hoogte, waardoor het navb een cijfermatig resultaat krijgt van de impact die zijn veiligheidscampagne van 2006 en 2007 over dit onderwerp gehad kan hebben. We stellen enkele statistieken uit deze analyse aan u voor: • enerzijds over de bouwsector als geheel (NACE-codes 41 “Bouw van gebouwen, ontwikkeling van bouwprojecten”, 42 “Weg- en waterbouw” en 43 “Gespecialiseerde bouwwerkzaamheden”); • anderzijds over de subsector dakwerkzaamheden (NACE-code 43910 “Dakwerkzaamheden”). De volledige analyse vindt u op de website van het FAO: www.fao.fgov.be > Statistieken en studies > Studies > Activiteitssectoren > De bouw

5.1

De bouwsector als geheel

Volgens de onderstaande tabel kunnen we een globale verbetering van de situatie in de bouwsector vaststellen tussen 2008 en 2009, doordat niet alleen het aantal ongevallen, maar ook de frequentiegraad en de werkelijke en globale ernstgraad verminderd zijn. Er viel tussen 2008 en 2009 ook een daling met 2,8 % van het aantal gewerkte uren in de bouw te noteren, maar het aantal arbeidsongevallen daalde veel sterker, namelijk met 9,0 %. Dit wordt bevestigd door de daling van de frequentiegraad. Meer in het bijzonder kunnen we deze vermindering ook vaststellen voor het aantal ongevallen als gevolg van een val van hoogte en voor de frequentie-index van ongevallen als gevolg van een val van hoogte per 1.000 voltijdse equivalenten. In de analyse komt ook de frequentie van de afwijkende gebeurtenissen in de arbeidsongevallen aan bod. Een afwijkende gebeurtenis is de laatste, van de normale gang van zaken afwijkende gebeurtenis, die aanleiding gaf tot het ongeval, de ‘rechtstreekse oorzaak’ als het ware. Afwijkende gebeurtenis nr. 51 “Vallen van persoon van hoogte” is van de vijfde plaats in 2008 naar de zesde plaats in 2009 gegaan, wat betekent dat dit soort afwijkende gebeurtenis minder vaak voorkomt.

21943 19959

z 2008 z 2009

12475 11396

6535 5930

2905

2611

28

22

Aantal arbeidsongevallen en hun gevolgen - Bouw

Bouwsector

2008

2009

Frequentiegraad (Fg)

55,82

52,27

Werkelijke ernstgraad (WEg)

1,62

1,49

Globale ernstgraad (GEg)

7,09

6,34

Aantal ongevallen als gevolg van een val van hoogte

1.700

1.318

Index / 1000 voltijdse equivalenten - frequentie van de ongevallen als gevolg van een val van hoogte

10,72

8,55

Plaats van de afwijkende gebeurtenis nr. 51 “Vallen van persoon van hoogte” ten opzichte van de andere afwijkende gebeurtenissen

5e = 7,8% van het totaal



13


5.2

Subsector dakwerkzaamheden

In vergelijking met de bouwsector als geheel stellen we vast dat de frequentiegraad en de werkelijke en globale ernstgraad veel hoger liggen voor de subsector dakwerkzaamheden en dat deze subsector zich in de top-3 van sectoren met de hoogste graden bevindt. Toch is het belangrijk om erop te wijzen dat de situatie verbeterd is tussen 2008 en 2009, want zowel het aantal arbeidsongevallen als de frequentiegraad en de werkelijke en globale ernstgraad zijn verminderd voor deze subsector. Net als voor de bouwsector als geheel stellen we meer bepaald een vermindering vast van het aantal ongevallen als gevolg van een val van hoogte en ook van de frequentie-index van ongevallen als gevolg van een val van hoogte per 1.000 voltijdse equivalenten. De frequentie van afwijkende gebeurtenis nr. 51 “Vallen van persoon van hoogte” is van de tweede plaats in 2008 gezakt naar de derde plaats in 2009. Vallen van hoogte blijft wel één van de belangrijkste oorzaken van ongevallen bij dakwerkzaamheden. Bovendien komt deze afwijkende gebeurtenis vaker voor in de subsector dakwerkzaamheden dan in de bouwsector als geheel: in 2009 stond ze op de zesde plaats voor de sector als geheel, maar op de derde plaats voor de subsector dakwerkzaamheden.

1.480 1.343

z 2008

910

z 2009

842

340

229 297

203 1

1

Aantal arbeidsongevallen en hun gevolgen - Dakwerken

Subsector dakwerkzaamheden

2008

2009

Frequentiegraad (Fg)

93,10

86,17

Werkelijke ernstgraad (WEg)

2,85

2,59

Globale ernstgraad (GEg)

12,33

12,16

Aantal ongevallen als gevolg van een val van hoogte

177

140

Index / 1000 voltijdse equivalenten - frequentie van de ongevallen als gevolg van een val van hoogte

25,16

20,07

Plaats van de afwijkende gebeurtenis nr. 51 “Vallen van persoon van hoogte” ten opzichte van de andere afwijkende gebeurtenissen

2e = 12% van het totaal


Deze vaststellingen herinneren ons eraan dat de sector dakwerkzaamheden ondanks een verbetering van de situatie tussen 2008 en 2009 een risicovolle sector blijft en dat de inspanningen om het aantal en de ernst van de ongevallen te verminderen, die de voorbije jaren geleverd werden tijdens onze veiligheidscampagne en door de verschillende intervenanten op de werven, hardnekkig verdergezet moeten worden.

14



6.

Vergelijking tussen de evolutie van de tekortkomingen vastgesteld door het navb en de ongevallencijfers (2008-2010)

Het is niet enkel interessant om de evolutie van de ongevallencijfers enerzijds en van de tekortkomingen vastgesteld door de navbadviseurs anderzijds te bestuderen, maar ook om na te gaan in welke mate deze twee evoluties parallel verlopen. Over een periode van twee jaar, van 1 januari 2008 tot 1 januari 2010, stelden de navb-adviseurs een daling met 6,7% vast van het aantal tekortkomingen die verband houden met het ontbreken of het onaangepast gebruik van collectieve valbeschermingsmiddelen. We dienen hierbij aan te stippen dat op het einde van de preventieve golf van de campagne al een daling met 5,3 % werd opgetekend van het aantal vastgestelde tekortkomingen met betrekking tot het gebruik van collectieve valbeschermingsmiddelen t.o.v. de start van de campagne een jaar eerder.

6.1

De frequentiegraad vs. de collectieve valbeschermingsmiddelen

Tijdens deze periode van twee jaar daalde de frequentiegraad voor de subsector dakwerken met ca. 7,4%, terwijl het aantal tekortkomingen vastgesteld door de navb-adviseurs met slechts 6,7% daalde.

6.2

De werkelijke ernstgraad vs. de collectieve valbeschermingsmiddelen

Tijdens deze periode van twee jaar daalde de werkelijke ernstgraad voor de subsector dakwerken met ca. 9,1%, terwijl het aantal tekortkomingen vastgesteld door de navb-adviseurs met slechts 6,7% daalde.

6.3

De globale ernstgraad vs. de collectieve valbeschermingsmiddelen

Opmerkelijk is dat de werkelijke ernstgraad voor de subsector dakwerken in deze periode met slechts 1,4% daalde, terwijl het aantal tekortkomingen vastgesteld door de navb-adviseurs in dezelfde periode met 6,7% daalde.

6.4

Conclusie

Uit deze vergelijking blijkt dat de evolutie van het aantal ongevallen grotendeels gelijkloopt met de evolutie van de vastgestelde tekortkomingen met betrekking tot het gebruik van collectieve valbeschermingsmiddelen. De evolutie van de beide ernstgraden is minder gelijklopend. Dat mag weinig verbazing wekken: als er minder tekortkomingen vastgesteld worden, wordt de kans op een ongeval kleiner, maar dit heeft geen effect op de ernst van het ongeval wanneer het zich toch voordoet. Anders gesteld: Een goede dakrandbeveiliging verkleint de kans op een val van hoogte, maar áls je valt, zijn de gevolgen nog altijd even erg.


15


7. 7.1

Evolutie van de parameters m.b.t. de primaire en de secundaire campagnedoelstellingen (2006-2010) Primaire doelstellingen

De beoogde daling met 15% van de frequentiegraad (Fg) en van de ernstgraden (GEg en WEg) viel moeilijk te verifiëren, aangezien deze indicatoren enkel worden berekend over een volledig kalenderjaar, terwijl de campagne liep van april 2006 tot maart 2007. Uit een studie van het FAO blijkt echter wel dat de frequentiegraad bij dakwerken tussen 2005 en 2009 daalde met ongeveer 30%. De campagne Dakwerken is dus zeker niet zonder effect gebleven.

7.2

Secundaire doelstellingen 7.2.1

Evolutie tijdens de campagne (april 2006 - maart 2007)

Aan het einde van de preventieve golf van de campagne Dakwerken, in maart 2007, stelde het navb het volgende vast: • Een daling met 25% van het aantal vastgestelde tekortkomingen met betrekking tot het gebruik van hijs- en hefwerktuigen; • Een daling met 41% van het aantal vastgestelde tekortkomingen met betrekking tot het gebruik van persoonlijke valbeschermingsmiddelen; • Een daling met 5,3% van het aantal vastgestelde tekortkomingen met betrekking tot het gebruik van collectieve valbeschermingsmiddelen (leuningen enz.); • Een stijging met maar liefst 60% van het aantal opleidingsuren bij dakwerkers. Ongetwijfeld heeft de wettelijke verplichting om een opleiding te volgen voor het verwijderen van asbesthoudende materialen met eenvoudige handelingen, bijgedragen tot deze spectaculaire toename. De evolutie van de twee overblijvende secundaire doelstellingen hebben we niet kunnen meten: • Om uitspraken te kunnen doen over de evolutie van het aantal aansluitingen bij een EDPB, heeft het navb onvoldoende gegevens kunnen verzamelen. • Voor wat betreft de evolutie van het aantal werkmeldingen aan het navb, was het niet mogelijk een betrouwbare meting uit te voeren, aangezien het meestal niet de dakbedrijven zijn die de werkmelding verrichten. Dakwerkers werken immers meestal in onderaanneming.

7.2.2

Evolutie na de campagne (2008-2010)

In de periode 2008-2010 (dus na het afsluiten van de preventieve en de handhavingsgolf van de campagne) daalde het aantal vastgestelde tekortkomingen met betrekking tot het gebruik van collectieve valbeschermingsmiddelen verder met 6,7%. Dat is een goede evolutie, maar er is zeker nog ruimte voor verbetering.

16



8.

De handhavingsgolf

De campagne Dakwerken kende 2 luiken: een preventieve golf van april 2006 tot maart 2007 en een handhavingsgolf van april tot december 2007. De handhavingsgolf was de exclusieve bevoegdheid van TWW, de algemene directie Toezicht op het Welzijn op het Werk van de FOD WASO. De inspecteurs van de afdeling Regionaal Toezicht van TWW bezochten tijdens de handhavingsgolf vooral bouwplaatsen waar dakwerken werden uitgevoerd. TWW, de sociale partners en het navb stelden een lijst van vijf zware inbreuken op. Voor elke vastgestelde inbreuk uit deze lijst werd een proces-verbaal van overtreding opgemaakt en overgemaakt aan de juridische overheid. Wanneer de inspecteurs tijdens een bezoek vaststelden dat er ernstig gevaar dreigde voor de veiligheid en de gezondheid van de werknemers, werden de werken onmiddellijk stilgelegd tot wanneer de werkgever de nodige preventiemaatregelen had genomen om de veiligheid van de werknemers te verzekeren. De lijst omvatte de volgende inbreuken: 1. Substantiële tekortkomingen in de collectieve bescherming tegen vallen van hoogte. Dit omvat: • valrisico’s bij de toegang tot het dak; • risico voor vallen van het dak; • risico voor vallen door het dak (lichte materialen); • risico voor vallen door dakopeningen (bv. koepels, lichtstraten). 2. Totale afwezigheid van PBM’s, voornamelijk het ontbreken van gekeurde persoonlijke valbeschermingsmiddelen. 3. Afwezigheid van beschermingsmiddelen tegen het vallen van voorwerpen. 4. Verkeerd gebruik van hijstoestellen en heftoebehoren, ernstige gebreken aan hijstoestellen, het ontbreken van keuringen uitgevoerd door een EDTC. 5. Ernstige gebreken in de werforganisatie (inrichting, sociale voorzieningen, risico’s door het innemen van een gedeelte van de openbare weg, evacuatie dakafval – plaatsing container, afbakening en signalisatie). Tijdens de handhavingsgolf bezochten de inspecteurs van TWW in totaal 1.551 bouwplaatsen waar dakwerken werden uitgevoerd. Bij deze bezoeken werden 129 processen-verbaal van overtreding opgesteld en werd in totaal in 139 gevallen bevolen de dakwerken onmiddellijk stil te leggen vanwege het dreigend gevaar op de bouwplaats. Het aantal bezoeken, processen-verbaal en stopzettingen was als volgt verdeeld over de maanden waarin de handhavingsgolf liep: Bezoeken

Processen-verbaal

Stopzettingen

april

234

10

33

mei

176

22

26

juni

233

25

28

juli

109

14

7

augustus

176

9

14

september

189

9

2

oktober

171

13

15

november

141

14

13

december

122

13

1

1.551

129

139

TOTAAL

Alle repressieve maatregelen werden pas genomen nadat er ernstige tekortkomingen vastgesteld werden in de preventiemaatregelen tegen vallen. Behalve repressieve maatregelen, werden op vele bouwplaatsen waar dakwerken werden uitgevoerd, schriftelijke of mondelinge waarschuwingen gegeven in verband met inbreuken op de reglementering. Het navb en zijn partners voerden een jaar lang preventieve acties en de handhavingsgolf die daarop volgde, was duidelijk aangekondigd. Toch moeten we vaststellen dat TWW nog repressieve acties moest ondernemen bij 17% van de bezoeken aan bouwplaatsen met dakwerken, omdat de nodige preventiemaatregelen tegen vallen van hoogte niet genomen waren.


17


9.

De campagne in de pers

De sociale partners uit de bouw hebben de campagne belicht in hun infomagazines. Ook in andere media verschenen artikels. Hieronder een kleine selectie: • Navb lanceert veiligheidscampagne dakwerken - Bouwnieuws nr. 5-2006 • Preventiemaatregelen bij het uitvoeren van dakwerken (deel 1) - Bouwnieuws nr. 5-2006 • Preventiemaatregelen bij het uitvoeren van dakwerken (deel 2) - Bouwnieuws nr. 6-2006 • Navb-veiligheidscampagne dakwerken: onderteken het charter - Bouwnieuws nr. 6-2006 • Navb-campagne dakwerken: van preventie naar handhaving - Bouwnieuws nr. 2-2007 • Navb kiest daksector voor eerste doelgroepgerichte veiligheidscampagne – RoofBelgium mei 2006 • Doe als architect niet uit de hoogte (over de rol van de architect tijdens dakwerken) - Maandblad NAV • Campagne dakwerken werpt vruchten af - Prevent Actua mei 2009 • …

18



10. Tot slot 10.1 Conclusies • • • • • •

•

De communicatie tussen de navb-adviseurs en de dakbedrijven verloopt vandaag beter. Kleinere dakbedrijven hebben het navb en zijn opdrachten beter leren kennen, onder meer zijn rol als adviserende partner. Kleine dakbedrijven vragen vandaag vaker om samenwerking of hulp. Dat toont aan dat een nazorgfase een must is bij toekomstige campagnes. Door de intensieve samenwerking met de lokale werknemers- en werkgeversorganisaties hebben de navb-adviseurs hun goede contacten met deze organisaties verder kunnen uitbouwen. De evolutie van het aantal tekortkomingen die de navb-adviseurs vaststellen aan de hand van de Preventieatlas, loopt grotendeels gelijk met de evolutie van het aantal ongevallen. Het aantal arbeidsongevallen en het aantal vastgestelde tekortkomingen bij dakwerken volgen de dalende trend die we vaststellen voor de bouwsector als geheel, maar blijven in de subsector dakwerken gemiddeld genomen toch een stuk hoger dan in de bouw algemeen. Enkel bereidwillige ondernemingen stelden een actieplan op. Dat is wellicht het gevolg van het feit dat het navb enkel een adviserende, en geen repressieve rol vervult.

10.2 Aanbevelingen voor aannemers 1. 2. 3. 4. 5.

Maak bij werken op hoogte systematisch gebruik van geschikte collectieve valbescherming. Doe een beroep op een EDPB (Externe Dienst voor Preventie en Bescherming op het werk) om uw actieplan op te stellen. Doe een beroep op de navb-adviseur van uw sector voor advies i.v.m. specifieke bouwplaatsrisico’s. Geef uw werknemers de nodige opleidingen i.v.m. asbestverwijdering en werken op hoogte. Zorg dat uw hijstoestellen, goederenliften en toebehoren driemaandelijks gekeurd worden door een EDTC (Externe Dienst voor Technische Controles).

ZOOM: Het gebruik van steigers op ladderklampen onder vuur Begin 2011 heeft TWW (de Algemene Directie Toezicht op het Welzijn op het Werk van de FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg) een nota opgesteld waarin ze formeel stelt dat het gebruik van steigers op ladderklampen verboden is, tenzij het onmogelijk is om een arbeidsmiddel te gebruiken dat voldoet aan de geharmoniseerde Europese normen. Als er toch steigers op ladderklampen worden gebruikt, dan mag dat enkel en alleen op voorwaarde dat de wettelijke voorwaarden rigoureus worden nageleefd. We zetten deze wettelijke vereisten nog eens op een rijtje: 1. Voor elke steiger moet een berekeningsnota bij de steiger aanwezig zijn. 2. Voor elke steiger moet de fabrikant een montage- en gebruiksinstructie opstellen. 3. De afzonderlijke delen van de steiger mogen niet kunnen bewegen ten opzichte van elkaar. 4. Ten slotte moet ook voldaan worden aan de opleidingsvereisten, zowel voor de arbeiders die op de steiger werken en de arbeiders die de steiger monteren als voor de bevoegde persoon montage. We kunnen niet genoeg benadrukken dat een steiger op ladderklampen: • enkel en alleen gebruikt kan worden als er geen enkel ander arbeidsmiddel aangewend kan worden; • in geen geval als opvangvloer gebruikt mag worden.


19

Studieverslag Campagne Dakwerken

navb-cnac Constructiv Het preventie-instituut van de bouw Koningsstraat 132/4 - 1000 Brussel Tel.: +32 2 552 05 00 - Fax: +32 2 552 05 05 E-mail: [email protected]

navb.constructiv.be

Studieverslag Campagne Dakwerken. De problematiek van werken op hoogte

Recommend Documents