Streekontwikkeling met als motor streekidentiteit in de Westhoek en de rol van de landbouwsector

KATHOLIEKE UNIVERSITEIT LEUVEN FACULTEIT WETENSCHAPPEN DEPARTEMENT AARD- EN OMGEVINGSWETENSCHAPPEN

Streekontwikkeling met als motor streekidentiteit in de Westhoek en de rol van de landbouwsector

door

Annelies Steelandt

Promotor Begleider

Prof. dr. E. Van Hecke Tom Laurijssen

bachelorproef ingediend tot het behalen van de graad van bachelor in de Geografie

academiejaar 2007-2008

KATHOLIEKE UNIVERSITEIT LEUVEN FACULTEIT WETENSCHAPPEN DEPARTEMENT AARD- EN OMGEVINGSWETENSCHAPPEN

Streekontwikkeling met als motor streekidentiteit in de Westhoek en de rol van de landbouwsector

door

Annelies Steelandt

Promotor Begleider

Prof. dr. E. Van Hecke Tom Laurijssen

bachelorproef ingediend tot het behalen van de graad van bachelor in de Geografie

academiejaar 2007-2008

Copyright by K.U.Leuven

Deze tekst is een examendocument dat na verdediging niet

werd gecorrigeerd voor eventueel vastgestelde fouten. Zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de promotoren en de auteurs is overnemen, copiëren, gebruiken of realiseren van deze uitgave of gedeelten ervan verboden. Voor aanvragen tot of informatie in verband met overnemen en/of gebruik en/of realisatie van gedeelten uit deze publicatie, wendt u zich tot de promotor van de K.U.Leuven, Dept. Geografie-Geologie, Celestijnenlaan 200E, B-3001 Heverlee (België).

Voorafgaande schriftelijke toestemming van de promotor is vereist voor het aanwenden van de in dit eindwerk beschreven (originele) methoden, producten, toestellen, programma s voor industrieel nut en voor inzending van deze publicatie ter deelname aan wetenschappelijke prijzen of wedstrijden.

Voorwoord In 2008 behaal ik, Annelies Steelandt, het diploma Bachelor in de Geografie. Dit academiejaar kreeg ik in het kader hiervan de opdracht om een bachelorpaper te schrijven. Mijn voorkeur ging uit naar het onderwerp

Streekontwikkeling en de rol van de

landbouwsector en dit specifiek gericht op de Westhoek. Mijn interesse ging uit naar dit onderwerp omdat ik geboren en getogen ben in Vlamertinge, een dorp in de Westhoek, en ik altijd al geboeid ben in wat er gebeurd in de streek. Ik wou ook iets rond de landbouw doen aangezien we zelf thuis landbouwers zijn, een loonbedrijf hebben en de familie al generaties lang actief is in deze sector. Dit onderwerp leek me gepast om beide interesses te combineren.

Een werk als dit is iets wat je niet alleen kan verwezenlijken Langs deze weg wil ik dan ook verschillende mensen bedanken. Op de eerste plaats mijn promotor Prof. Dr. E. Van Hecke en mijn begeleider Tom Laurijssen die mij met raad en daad bijgestaan hebben om deze paper tot een goed einde te brengen. Ook wil ik de verschillende organisaties en landbouwers bedanken die wat van hun kostbare tijd wilden vrijmaken voor een diepteinterview. Mijn laatste dankwoordje gaat uit naar ouders, familie, vrienden en kennissen die me steunden in deze soms lastige periode.

Inhoudstafel Inhoudstafel. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . I Lijst kaarten, figuren en foto s . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .III Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1 1.

Het ontstaan van streekontwikkeling. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 1.1

Streken in functie van globale processen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2

1.2

De Streekvorming . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 1.2.1

Statistische begrenzing . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4

1.2.2

Dynamische begrenzing. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6

1.2.3

Geografische begrenzing. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7

1.2.4

Historiek. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .8

1.3

De creatie van streekidentiteiten. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10

1.4

Streekontwikkeling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11

1.5

Conclusie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13

2.

Situering studiegebied. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 2.1

Inleiding. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14

2.2

Afbakening van de Westhoek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 2.2.1

Oorsprong van het gebied. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14

2.2.2

Het huidige gebied. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14

2.2.3

De Westhoek onder invloed van verschillende streekvisies. . . . . . . . . . . 17

2.3

De omgeving. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18

2.4

Karakteristieken van de streek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19

3.

Methodologie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20

4.

Streekontwikkeling door organisaties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 4.1

4.2

Voorstelling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 4.1.1

Het niveau Westhoek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22

4.1.2

Werking op een lager niveau . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23

4.1.3

Werking op een hoger niveau . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24

Hun bijdrage aan de streekontwikkeling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25 4.2.1

Hun programmapunten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26

4.2.2

De verwachtingen naar de inwoners toe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27

4.3

De streekidentiteit als verantwoordelijke voor deze werking . . . . . . . . . . . . . 28

4.4

Conclusie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29

5.

De landbouwsector in de streekontwikkeling. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30 5.1

Veranderingen in de landbouw. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30

5.2

Motivatie van de landbouwers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31

5.3

Hun omgang met organisaties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32

I

5.4

5.3.1

Een goede start dankzij organisaties. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32

5.3.2

Bestaande conflicten tussen beide partijen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33

Conclusie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24

Besluit. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35 Bibliografie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37 Bijlagen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39

Aantal woorden: 10923

II

Lijst Kaarten Kaart 1: Traditionele Landschappen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 Kaart 2: Regionale Landschappen in Vlaanderen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 Kaart 3: Toeristische regio s in Vlaanderen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 Kaart 4: Geografische regio s . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 Kaart 5: De Leadergebieden in West-Vlaanderen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 Kaart 6: De Westhoek in West-Vlaanderen volgens Westtoer. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18 Kaart 7: De Westhoek ten opzichte van grootsteden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18

Lijst Figuren Figuur 1: Schema ontstaan streekontwikkeling. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 Figuur 2: Luchtfoto van de IJzer met op de achtergrond Diksmuide. . . . . . . . . . . . . . . . 19 Figuur 3: Overzicht partners in Streekhuis Esenkasteel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22

Lijst bijlagen Bijlage 1: lijst contactpersonen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39 Bijlage 2: topics diepte interview organisaties. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41 Bijlage 3: topics diepte interview landbouwers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42

III

Inleiding De Westhoek is een regio helemaal in het uiterste westen van West-Vlaanderen die gekend is als een landelijke regio met een open ruimte. Toch kampt deze streek met een eerder negatief imago. Tijdens de industrialisatie startte de ontvolking in de 19e en 20e eeuw met als gevolg dat de Westhoek nooit een plaats op de kaart van de ontwikkeling gekregen heeft. De landbouw blijft de hoofdsector en werd lange tijd niet gemoderniseerd en de streek werd verwaarloosd betreffende zijn uitstraling. Europa en België aanvaardden dit als een probleemgebied met een achterstand en een onaangename leefomgeving en zetten de eerste stap om het probleem aan te pakken. Er moest dringend iets gebeuren om het geheel op te waarderen en het heersende negatieve beeld over de Westhoek was een stimulans om streekontwikkeling te starten. Zo werden er geleidelijk aan acties en programma s opgesteld in het kader van de ontwikkeling. De uitgewerkte programmapunten zijn gericht op de aanwezige kwaliteiten als natuur, open landschap, rust en landbouw, die allen ver gelegen zijn van een grootstad. Daarmee is de Westhoek een streek die slechts enkele kleine steden en dorpen verzamelt omgeven van het groen.

Streekidentiteit is een veelvuldig gebruikt concept in deze streekontwikkeling, maar is echter een zeer ondoorgrondbaar begrip. Het vergt een intens onderzoek om te achterhalen wat die streekidentiteit precies inhoudt. Het verhaal achter de vele streekontwikkelingsacties

is

gebaseerd

op

deze

identiteit

en

verklaart

de

streekontwikkeling. De programmapunten dienen als middel om tot inzicht te komen in het abstracte concept van streekidentiteit.

De hierna volgende tekst handelt vooral over het concept streekidentiteit en hoe dit gehanteerd kan worden als motor voor de streekontwikkeling. De casestudy handelt over de Westhoek, een streek waar de landbouw een belangrijk onderdeel op zich neemt. Het is dus ook gepast om na te gaan hoe landbouwers omgaan met dit proces. Om op deze vragen te kunnen antwoorden gaan we eerst dieper in op de streekvorming, streekidentiteit en streekontwikkeling als theoretische begrippen. In de literatuur wordt toelichting opgezocht in verband met streken, hoe er een streekidentiteit gevormd wordt en hoe streekontwikkeling daaruit voortvloeit. Daarna volgt er nog een empirisch onderzoek in de Westhoek zelf met een analyse over de werking van streekontwikkelingsorganisaties en hun achterliggende motivatie om alzo de nodige inzichten bij te brengen over de streekidentiteit die als motor dient voor de streekontwikkeling in de Westhoek. Uiteraard volgt daarna een analyse over het standpunt van de landbouw in deze ontwikkelingen. Om af te sluiten wordt alles bijeen gebracht in een besluit.

1

1.

Het ontstaan van streekontwikkeling

Hedendaags is de streek en de regio een actueel begrip in de samenleving. Het regiogevoel leeft opnieuw onder de mensen. De mensen zoeken betrokkenheid bij een bepaalde gemeente, stadsgewest en streek. De wereld wordt groter en alles vloeit in elkaar over, doch een mens keert nog altijd terug naar zijn thuisbasis. Sociale geografen zijn actief bezig met allerlei onderzoeken en gaan helemaal op in de begrippen streek , streekidentiteit en streekontwikkeling (Simon, 2004) Er is veel neergeschreven over deze begrippen. In dit hoofdstuk wordt bondig en dieper ingegaan op de verschillende thema s. Eerst en vooral moet de vraag gesteld worden waarom streken met hun identiteiten actueel zijn. Vervolgens is het nodig om even stil te staan wat een streek precies is. Als derde punt wordt nagegaan wat er verstaan wordt onder streekidentiteit. Om te eindigen wordt er nog beschreven wat de relatie is tot streekontwikkeling en hoe die precies in zijn werking gaat.

1.1

Streken in functie van globale processen

De recente mondialisering heeft een wereldwijde economie, politiek en cultuur gecreëerd. Er zijn ontwikkelingen en vernieuwingen geweest in de transportmogelijkheden en in de telecommunicatie

waardoor

er

een

schaalvergroting

was

van

alle

sectoren.

Maatschappijen, culturen en economieën smelten samen en vormen één globaal systeem waarin alle delen van de wereld blootgesteld worden aan dezelfde invloeden. Kolen (2006) stelt dat de globalisering enorme effecten kent op onze leefruimte. Het harmonieuze en organische concept van een regio begon te barsten vanaf de jaren 60. Geografen vreesden dat hun studieonderwerp zou verdwijnen door een vervlakkende werking van bovenregionale en internationale ontwikkelingen. Hun onderzoeksdomein verschoven ze daarom ook op naar de beschrijving van een wereld die veel grootser was dan enkel een streek. Er was onzekerheid en angst dat streken zouden verdwijnen en daarmee ook een houvast van de bevolking. Als dit daadwerkelijk gebeurt, betekent dit een proces van ontstreking (Simon, et al.,2001). Dit fenomeen wordt in de eerste plaats tegengesproken door Friedman, een Amerikaans wetenschapsjournalist (The World is Flat, 2005). Hij is van mening dat de vele globale processen zorgen voor de instandhouding van regionale en lokale instellingen die deel uitmaken van wereldwijde netwerken. Mensen gaan meer en meer de drang hebben om een ankerpunt te zoeken in de eigen, gekende omgeving. Harvey (1989) verwoordde dit als volgt: The feeling that we live in an increasingly unstable and uncertain world, also makes us need even more strongly that notion of place as secure and stable . Mensen zijn opzoek naar een veilige plaats, naar hun wortels en verankering en gaan een bepaald territorium afbakenen, niet alleen geografisch maar ook volgens de geschiedenis en het landschap. De discussie over eigenheid, migratie en tolerantie is actueel. Mensen verlaten

2

hun huidige woonplaats om opzoek te gaan naar een leefomgeving die beter strookt met zichzelf. Er wordt gevlucht want het is te vol , te druk en stresserend . Maar elders worden ze dan weer geconfronteerd met emotioneel-maatschappelijke fenomenen als acceptatie en inburgering. Ieder gebied heeft culturele waarden en normen waarin ieder voor zichzelf zoekt naar die welbepaalde plaats waar hij of zij die bepaalde identiteit vindt die zorgt voor een persoonlijk welzijn (Curré, 2007). Dit proces krijgt de naam relokalisering . Er ontstaat een proces van het opnieuw opkomen van lokale gemeenschappen. Globalisering is verantwoordelijk voor het proces dat er voor zorgt dat lokale krachten weer plaats-specifieke elementen gaan vormen (Simon, 2004).

1.2

De streekvorming

Een streek, een regio is een welbepaald gebied dat als een eenheid beschouwd wordt en een welbepaald karakter heeft. Gebieden kunnen zowel groot en klein zijn. Het schaalniveau waarop gewerkt wordt, is belangrijk en moet goed in acht genomen worden als men bezig is over streken en regio s. Algemeen wordt aanzien dat streken op een lager niveau voorkomen dan een nationaal gebied en op een hoger niveau dan lokaal en gemeentelijk niveau (Simon, 2004). Toch blijven er discussies bestaan over de omvang van een streek. Zo zijn er in de sociale geografie twee stellingen. Enerzijds wordt er een standpunt ingenomen dat streken een vaste grens hebben die bepaald is door fysische en culturele karakteristieken. Anderzijds is er een groep die het allemaal veel complexer ziet en streken zien als het resultaat van veranderende sociale relaties waardoor ook de grenzen niet statisch zijn (Agnew, 1999). In het verdere verloop van deze uiteenzetting wordt dit nog duidelijk gemaakt. Of een streek nu statisch of dynamisch is, blijft een heikel punt. Het kan op verschillende manieren bekeken worden en op vele manieren geïnterpreteerd worden.

3

1.2.1

Statische begrenzing

In Vlaanderen zijn er verschillende afbakeningen naargelang sociaal weefsel, juridische en administratieve grenzen en landschappelijke waarden gemaakt met telkens licht verschillende grenzen (Van Hecke & Van Rompaey, 2007). Zo hebben verschillende organisaties voor zichzelf een streekafbakening gemaakt, dit allemaal volgens andere criteria. Hieronder volgen enkele voorbeelden. Traditionele Landschappen in Vlaanderen (kaart 1). In 1985 startte de Universiteit Gent met dit project en probeerde om de regionale verscheidenheid van historisch gegroeide cultuurlandschappen in kaart te brengen. Ze baseerden zich op fysische en natuurlijke kenmerken (reliëf, bodem) maar ook op cultuurlandschappelijke kenmerken (bewoningsvormen, landgebruik, percelering).

Kaart 1: Traditionele Landschappen (bron: http://geoweb.ugent.be/services/tradla.asp)

4

Regionale Landschappen (kaart 2). Dit zijn entiteiten met een

eigen

identiteit en met belangrijke natuur- en

landschapswaarden. Vlaanderen telt momenteel 11 erkende Regionale Landschappen verspreid over het Gewest. Niet iedere Vlaamse gemeente behoort daardoor ook tot een bepaald Regionaal Landschap. Wel zijn er recent enkele nieuwe Regionale Landschappen opgericht, maar deze zijn nog niet door de Vlaamse minister van Leefmilieu erkend (Regionale Landschappen, 2006).

Kaart 2: Regionale Landschappen in Vlaanderen (bron: www.inbo.be, Natuurraport 2007)

5

Steunpunt Toerisme en Recreatie (kaart 3). Het doel van deze afbakening was om de interne differentiatie van Vlaanderen te achterhalen. Deze is afhankelijk van het toerisme in bepaalde gebieden.

Kaart 3: Toeristische regio s in Vlaanderen (bron: Steunpunt Toerisme Vlaanderen)

Zo zijn er verschillende invalshoeken te merken aan de beslissing van de gelegen grenzen. Zoals fysisch geografisch, administratief, historisch-sociaal-economisch en sociale cohesie gekoppeld aan plattelandsimago. (Cabus, 2002)

1.2.2

Dynamische begrenzing

De bovenstaande afbakeningen zijn in theorie heel aannemelijk, maar in de praktijk is het niet zo eenvoudig. Vele wetenschappers sluiten zich aan bij de tweede opvatting van de sociaal geografen, namelijk zij die van mening zijn dat streken het gevolg zijn van sociale en psychologische relaties. Dit brengt een dynamisch karakter teweeg voor de streken. Veranderingen van samenlevingen en maatschappijen hebben een invloed op sociale netwerken en hun ruimtelijke implicaties. Mensen kunnen mettertijd anders staan ten opzichte van de omgeving en ten opzichte van elkaar. Hiermee wordt bijvoorbeeld bedoeld dat de onderlinge relaties tussen mensen vroeger anders was dan nu het geval is. De leefwereld van de mensen was kleiner en hun dagelijks leven zag er anders uit zowel op professioneel vlak als op ontspanningsvlak. Door de industrialisering en later de urbanisering veranderde de leefwereld van de mensen. Mensen die zich terugtrekken uit

6

de landbouw en de groei van steden zorgde voor een verandering in het landschap. Zo kan een ruimtelijk gebied veranderen van uitstrekking, van karakteristieken en leiden tot andere beeldvormingen bij de mensen. Deze stroming, geïntroduceerd in 1980, heeft de naam nieuwe culturele geografie gekregen. In de jaren 80 was er een cultural turn wat inhoudt dat sociaal-culturele aspecten belangrijk worden in het analyseren en verklaren van ruimtelijke processen. Er werd niet meer geloofd in één type van oplossingen voor maatschappelijke problemen, maar er was een verscheidenheid aan problemen en oplossingen in de menselijke samenleving. Cultuur geografen gaan zich bezig houden met de ruimtelijke dimensie waarbij ze landschappen gaan zien als onderdeel van een maatschappij. Die pluraliteit aan problemen en oplossingen zijn een gevolg van het feit dat de vele actoren van de ruimte allen verschillende interesses en visies hebben zodat ze streken op verschillende manieren zullen bekijken en evalueren. Ruimten zijn daarmee niet neutraal maar eerder een afspiegeling van sociale relaties in de samenleving. Dit heeft als gevolg dat de betekenis van een streek telkens anders is naargelang er een andere interesse is in de streek. Dus zijn streken sociale constructies en kunnen ze gezien worden als producten van specifieke relaties en uitingen van sociale verhoudingen. Streken zijn een onderdeel van de samenleving en hebben geen strikte grenzen. Ieder persoon heeft een andere visie en dus impliciet een andere opvatting over de streek (Simon, 2004). Zo stelt Johnston (1990): The creation of regions is a social act. Regions differ because people have made them so .

1.2.3

Geografische begrenzing

Ch. Christians (1988) heeft ook geografische regio s afgebakend in België (kaart 4), maar dit op een andere basis, namelijk op een hiërarchie van biofysische elementen van de omgeving. Dit is op basis van de bodem en de geologische structuur. Deze kaart toont grote overeenkomsten met de kaart van de Traditionele Landschappen in Vlaanderen (kaart 1). De landschappen staan in relatie tot de bodem en de plaatselijke geologie, waardoor beide kaarten in feite op basis van gelijke criteria zijn opgebouwd.

7

1.2.4

Historiek

De basis van de hierboven vermelde streekafbakeningen kende deels hun oorsprong tijdens de vele veroveringen daterend na de Middeleeuwen. In de 16e eeuw was er sprake van de Nederlanden of de Zeventien Provinciën die verre van een homogene staat was. Het waren namelijk 17 verschillende gewesten met een eigen middeleeuwse traditie. Toch werden deze samengesmolten onder één staatshoofd. Het is bij deze gewesten dat streken, gekend zoals vandaag, hun oorsprong kennen en nu nog altijd ongeveer hetzelfde gebied afbakenen (VVF Westhoek, 2008).

8

Kaart 4: Geografische regio s (bron: A geographical introduction to its regional diversity and its human richness, Christians Ch.)

9

1.3

De creatie van streekidentiteiten

Een moeilijk begrip is streekidentiteit en het vraagstuk rond identiteiten is zeker niet eenvoudig. Toch moet de vraag gesteld worden en moet er nagegaan worden wat die identiteit precies is. Deze heeft namelijk een aandeel in de ontwikkelingsagenda voor streken (Curré, 2007). Zoals hierboven vermeld, worden streken terug belangrijk waardoor de streekidentiteit terug de aandacht trekt. Maar wat is die identiteit precies? Wie bepaalt deze? Grenzen en streken hebben een zekere dynamiek is dat dan ook zo met een identiteit? Allemaal moeilijke vragen, maar die dienen wel om een antwoord.

Het laatste decennium kreeg het begrip identiteit meer betekenis in het ruimtelijk beleid. Toch bestaat er nog veel onduidelijkheid over de definitie, draagkracht en toepasbaarheid ervan. Het begrip verwijst naar de onveranderlijke aard van iets of iemand, naar de toestand van zo te zijn en niet anders (Reinders, 2005). In de Van Dale wordt het omschreven als eenheid van wezen , persoonlijkheid en karakter . Dit concept werd toegepast in het ruimtelijke onderzoek als reactie op het proces van sociaal-ruimtelijke fragmentatie en het verruimen van sociale gemeenschappen. Door de globalisering strekken sociale relaties zich uit over een groter gebied dan enkel de directe leefomgeving van vroeger. Bij het waarnemen van dit fenomeen begon men te spreken over streekidentiteiten (Reinders, 2005). Er bestaat de idee dat streekidentiteit een continuïteit en stabiliteit kent (Kolen, 2006) want het zou gevormd zijn op basis van datgene wat in de loop der tijd onveranderd en herkenbaar is gebleven. Het is een ruimtelijk houvast in ons bestaan en onze dynamische levenswijze. Kolen (2006) verwerpt dit en ziet dit als een misopvatting. Hij staat niet alleen, ook Cohen (2000) en Reinders (2005) zien streekidentiteit eerder als een dynamisch gegeven. Een identiteit die toegepast is op een bepaalde ruimte is daarom niet wezenlijk aan een bepaalde plaats verbonden. Een plaats creëert geen identiteit, maar wel de mensen creëren die. Identiteit wordt altijd door mensen zelf toegeschreven aan een bepaalde ruimte. De mens heeft een actieve rol in het bepalen van de streekidentiteit (Reinders, 2005). Het gaat niet meteen om eigenschappen die op een logische manier uit een specifiek element en plaats voortvloeien, maar het is de wijze waarop mensen die karakteristieken verbinden aan een bepaalde plaats (Reinders, 2005). Ieder persoon ervaart iedere plek anders en gaat dit op andere manieren gaan consumeren wat leidt tot andere beelden ten opzichte van dat ruimtelijk gebied. De manier waarop mensen een gebouw, een plein,

zien en gebruiken is geen vast gegeven. Zo creëren verschillende

mensen verschillende identiteiten op regio s en is een streekidentiteit subjectief. Waardoor streken geen vaste grenzen krijgen, maar eerder dynamisch zijn.

10

Volgens Rik Herngreen (2002), Nederlands ruimtelijk adviseur, kunnen vele fysische en immateriële zaken uit en van een streek zorgen voor de opbouw van een streekidentiteit. Streekeigen kenmerken zoals het landschap, streekproducten en een cultuurhistorische erfgoed krijgen een bepaalde waarde die dan tot uiting komen in het beeld over die streek. Dit is voor ieder persoon anders en daardoor komen dan ook niet álle elementen voor in de omschrijving van identiteit.

Er bestaat een sterke relatie tussen de ruimte en de identiteit ervan. Zoals hierboven vermeld, wordt identiteit subjectief opgebouwd aan de hand van beelden over de materiële en immateriële elementen in die bepaalde ruimte. Zo creëert een volk zelf een landschap, een leefomgeving naar hun waarden en normen die ook door de evolutie in de tijd veranderen. Dit heeft als gevolg dat mensen hun ruimte anders gaan benutten waardoor er een dynamisch landschap ontstaat. Naarmate mensen andere behoeften en noden hebben, zullen ze hun leefwijzen veranderen. Dit heeft een weerslag op de ruimte waarin ze leven waardoor ook die verandert. Bij ruimtelijke verandering, ook door oa streekontwikkeling, verandert ook ieders persoonlijk beeld over die regio. Een veranderend beeld betekent ook een andere identiteit van een streek.

1.4

Streekontwikkeling

Door alle boven vermelde fenomenen - zoeken naar het vertrouwende, belang hechten aan een de streek, creëren van een zekere identiteit - wordt er volop gedacht en gewerkt aan streekontwikkeling. Mensen ondernemen een zoektocht naar een ankerpunt in de eigen woonomgeving. Mensen willen zich meer en meer gaan inzetten voor hun streek en terug leefbaar maken. De streek heeft een zekere kwaliteit en men tracht deze te behouden en zelfs te verbeteren. Gebiedsontwikkeling is dan ook de rode draad in het ruimtelijk beleid. De vele activiteiten

industrie, wonen, natuur, recreatie, landbouw

die zich afspelen op

een beperkte oppervlakte beïnvloeden elkaar net als de leefomgeving zelf. Men kan er niet onderuit om al deze verschillende sectoren en belangen samen te brengen en te evalueren zodat de kwaliteit gegarandeerd wordt (Ministerie VROM Nederland, 2008).

Doordat alle inwoners van een bepaalde streek het aangenaam vinden om te leven in een mooie streek is gebiedsontwikkeling daarmee niet langer het exclusieve domeinen van planologen en beleidsmakers, maar ook van private actoren. Overheden hebben niet langer het monopolie over beslissingen omtrent regionale ontwikkelingen. Er is een groeiend aantal actoren, met vaak tegenstrijdige visies, die ook deelnemen (Curré, 2007). Dit fenomeen is bekend als de actorbenadering. Dit betekent dat niet meteen de gebiedsontwikkeling op zich het belangrijkste werkpunt is. Ook is het nodig om de mensen, de actoren, die sterk regionaal gebonden leven en ingebed zijn in de streek, te mobiliseren

11

om deel te nemen aan de streekontwikkeling. Deze zijn namelijk sterk verbonden met de leefomgeving en zullen vanuit eigenbelang instaat zijn om gebiedskwaliteiten te verstevigen. (Mommaas & Boelens, 2006) Door de vele deelnemende actoren ontstaan er spanningen

tussen

conventionele

ruimtelijke

ordeningen

en

private

ontwikkelingsinitiatieven en tussen de verticale organisatie van de beleidssector en de horizontale multifunctionele ontwikkelingsdynamiek. Dit fenomeen vraagt een grotere inspanning van de ruimtelijke planners om de ruimtelijke kwaliteit te bewaren. Er moeten creatieve oplossingen komen zodat een meervoudig en duurzaam ruimtegebruik mogelijk is in het consumptielandschap van vandaag (Curré, 2007).

Een typische aanpak voor de streekontwikkeling is branding. Het is een gekend begrip in de wereld van de marketingcommunicatie. Nu is het een belangrijk woord geworden in het domein van de streekontwikkeling. Het is zelfs één van de hoofdthema s geworden bij het streven naar duurzaamheid, naast biodiversiteit en ruraal erfgoed. Branding slaat op een bredere inzet op de markt en gaat landschappelijk gezien om het imago van een regio en het promoten van streekproducten. Daarmee wordt wel slechts het marketingaspect van regionale ontwikkeling benadrukt en overgewaardeerd en zo ontstaat er een zeker risico dat Gebiedsgerichte ontwikkelingsprocessen vastlopen doordat er geen inhoudelijke basis is. Dit wil zeggen dat het fout is om ervan uit te gaan dat het enkel volstaat om een logo en merk te hebben. Het is veel belangrijker om te weten hoe duurzaam die branding is. De ontwikkeling reikt verder en dieper dan enkel een verpakking in de vorm van een logo of merk. Er moet ook nog wat achter liggen zoals een verhaal en een plan waarop ontwikkeling gebaseerd is. Alleen dan kan branding een blijvend concept zijn. Die branding moet gesteund worden door de lokale bevolking, je doet iets goed voor de inwoners zodat zij op hun beurt zich vrijwillig inzetten om mee te werken aan streekontwikkeling en het beeld over de leefomgeving positiever wordt. Maar branding kan ook niet blijven voortbouwen op de waargenomen kwaliteiten van de leefomgeving, gegeven door de actoren zelf in de streekidentiteit (Curré, 2008). Je kan niet blijven putten uit de van nature aanwezige kwaliteiten zonder eraan te werken. De kwaliteiten moeten onderhouden, verbeterd en misschien wel uitgebreid worden. Enkel je baseren op iets wat uit zichzelf (voorlopig) instandhoudt, is niet duurzaam. Komt daar nog eens bij dat niet iedere streek een zekere kwaliteit

landschap, natuur,

recreatie, historiek - heeft om een ontwikkeling erop te baseren. De mogelijkheid bestaat natuurlijk om bepaalde producten te importeren en te verbinden aan de streek. Maar zijn die wel duurzaam genoeg? Streekproducten enerzijds, zijn zeldzaam en worden enkel in die bepaalde streek geproduceerd. Anderzijds zijn producten uit de streek ook te verkrijgen in andere streken met een soortgelijke omgeving. Vele regio s zijn dan ook op zoek naar een eigen, zeldzaam product en worden daarin gesteund door het EU-programma

12

Lifescape your Landscape (Curré, 2007). De culturele biografie heeft hierin een belangrijke invloed. Men spreekt over deze discipline wanneer het gaat om sporen die mensen in hun leefomgeving gegraveerd hebben. Deze sporen zijn een verzameling van verhalen, interpretaties en belevingen van de leefomgeving. Met andere woorden in de ruimte zitten vele historische en landschappelijke elementen die een platform vormen in de zoektocht naar een eigenheid van de streek (Rooijakkers, 1999).

1.5

Conclusie

Figuur 1: schema ontstaan streekontwikkeling (eigen figuur)

Als gevolg van de huidige trend van mondialisering hechten mensen meer en meer belang aan hun eigen bakermat, hun eigen leefomgeving. Mensen creëren elk voor zich een bepaalde visie, een bepaald beeld over hun leefomgeving die een zekere begrenzing heeft. Door al die verschillende beelden en visies opgesteld voor een streek, krijgt een regio een bepaalde identiteit opgekleefd. Mensen die actief zijn in de streek zijn gemotiveerd om die bepaalde identiteit te verbeteren, te versterken of misschien wel veranderen. Het zijn deze inspanningen, gebaseerd op streekkwaliteiten, die samengenomen worden onder de noemer streekontwikkeling. Dit alles is nog eens samengevat in Figuur 1.

13

2.

Situering studiegebied

2.1

Inleiding

Volgens de geografische en landschappelijke regioafbakening (kaart 1, 2, 4) bestaat de Westhoek niet. Volgens andere instanties bestaat deze streek echter wel, namelijk als toeristische streek (kaart 3). De Westhoek is nog een ongerepte streek in het uiterste westen van West-Vlaanderen waar weidse en rustige landschappen het uitzicht domineren en waar de landbouw prominent aanwezig is. Geografisch zijn de grootste gemeenten van de streek (Veurne, Ieper en Diksmuide) zelfs nog maar kleine steden met als resultaat een regio die kleine pittoreske dorpjes verzamelt, verspreid tussen de vele velden. Zande, Vladslo, Beauvoorde, Oeren, Lo, Elverdinge, Westvleteren, Watou, Dranouter

worden allen

onderling verbonden via landelijke wegen gelegen in het groen.

2.2

Afbakening van de Westhoek

2.2.1

Oorsprong van het gebied

In documenten daterend van 1300 is er al sprake van Het Westland, het gebied aan de overkant van de IJzer. In de 16e eeuw duikt ook de naam West-Vlaanderen op als een gewest van de Zeventien Provinciën (cfr hoofdstuk 1). In diezelfde eeuw werd ook Westkwartier opgericht die zeven kasselrijen bevatte met Veurne Ieper en Waasten op Belgisch grondgebied en Belle, Sint-Winoksbergen, Kassel en Broekburg die nu gelegen zijn in Frankrijk. Eind 18e en begin 19e eeuw is de benaming Westkwartier in onbruik geraakt, de zeven kasselrijen werden immers door de Frans-Belgische grens gescheiden en zijn de vier Franse gemeenten nu respectievelijk Bailleul, Bergues, Cassel en Bourbourg (VVF Westhoek, 2008). De Westhoek als streeknaam dateert van rond 1920 en is een niet precies afgebakend gebied dat zich uitstrekt rond de grens Frankrijk

België. De Westhoek, zoals we ze nu

kennen met de Kust uitgezonderd heeft zijn oorsprong in 1959 met de erkenning als economisch probleemgebied door de overheid. Dit probleemgebied overlapt dezelfde regio als de toeristische afbakening op kaart 3.

2.2.2

Het huidige gebied

Zoals eerder vermeld is de afbakening van een streek dynamisch zodat een streek niet zomaar eindigt bij een administratieve grens. Toch vallen de grenzen van de werkgebieden van verschillende organisaties min of meer samen met de administratieve grenzen van gemeenten. Volgens Westtoer, die instaat voor het toerisme in de Westhoek, en VZW Westhoek omvat de Westhoek 15 gemeenten: Alveringem, Diksmuide, Heuvelland, Houthulst, Ieper; Koekelare, Kortemark, Langemark-Poelkapelle, Lo-Reninge, Mesen,

14

Poperinge, Staden, Veurne, Vleteren en Zonnebeke. De werking van de provincie WestVlaanderen voor multifunctionele landbouw beschouwt ook nog De Panne, Koksijde, Nieuwpoort en Middelkerke als onderdeel van de Westhoek. Deze vier samen kregen de naam Westkust en behoren tot De Kust bij de toeristische afbakening (Westtoer, 2008). De nabijheid van Frankrijk speelt ook een belangrijke rol. Net over de grens liggen er grotere steden: Dunkerque, Lille en Armentières. Dit stukje Noord-Frankrijk behoorde tot midden de 17e eeuw nog bij Vlaanderen en behoorde in die tijd ook tot het Westkwartier. Nu nog altijd is er een zekere connectie tussen beide. (VZW Westhoek, 2005)

Al deze gemeenten hadden vroeger een negatieve ondertoon van achtergesteld gebied. Zo behoorde de Westhoek in de jaren 90 tot de 5b doelstelling van de Europese ontwikkelings- en/of reconversiebeleid. Deze 5b doelstelling greep in bij het verbeteren van een traditionele, zwakke sociaal- en economische plattelandsstructuur. In de daarop volgende jaren 2000-2006 kreeg de Westhoek nog altijd verder steun, dit beslist op basis van het inkomen per hoofd die minder dan 75% van het Europese gemiddelde bedroeg. Niet alleen kreeg de Westhoek steun op basis van deze criteria, ook heeft de EU communautaire programma s. Zoals LEADER die gericht is op plattelandsontwikkeling en INTERREG die grensoverschrijdende initiatieven ondersteunt (Vanneste, 2007). LEADER heeft ook een eigen afbakening die grotere overeenkomsten vertoont met de toeristische afbakening (kaart 5).

15

Kaart 5: De Leadergebieden in West-Vlaanderen (bron: www.west-vlaanderen.be)

16

2.2.3

De Westhoek afbakening onder invloed van verschillende streekvisies

Gemeenten aan de rand van een streek zijn vaak een discussiepunt en worden vaker door de verschillende geïnterviewden tot verschillende streken gerekend. Mensen die deelnamen aan de interviews gaven telkens ook hun opvatting van de begrenzing van de streek. Daaruit valt het op dat iedereen andere criteria heeft over afbakeningen. In de Westhoek zijn dit de gemeenten Middelkerke, Koekelare, Kortemark en Staden. Ook Wervik, die in de vorige alinea niet vermeld werd bij de Westhoek, zou soms wel eens tot de Westhoek gerekend worden. Dit fenomeen is te wijten aan het feit dat ieder andere afbakeningscriteria heeft, zoals in het literaire deel vermeld.

Uit de ondervraging van verschillende inwoners van de Westhoek en organisaties die actief zijn in de streek, bleek ook dat een streek zeer uiteenlopende grenzen heeft als gevolg van andere criteria en subjectiviteit. Zowel instellingen die actief bezig zijn in de streek als ondervraagde landbouwers denken in de lijn van de bovenvermelde afbakening van Westtoer. Wel zijn er enkele kleine verschillen op te merken betreffende de randgemeenten Middelkerke, Koekelare, Kortemark, Staden en Wervik. Deze gemeenten behoren tot het werkgebied van de organisaties, andere geïnterviewden zijn van mening dat ze meer aanleunen bij Brugse Ommeland of Leiestreek. Organisaties hebben hun vast werkgebied en kunnen zelfs werken op enkel een deel van de Westhoek (cfr hoofdstuk 4). In de praktijk is de werking van actieve organen niet zo statisch. De Gebiedsgerichte Werking voert de promotie van de landbouw in de gehele toeristische regio, terwijl hun normale werking gebeurt in de 3 arrondissementen Diksmuide, Veurne, Ieper. Bij het eerste wordt Wervik niet meegerekend en bij het tweede wel. Dit is een mooi voorbeeld van de onvaste grenzen van een streek. De inwoners van de streek hebben ook een verschillende kijk op de afbakening. Globaal genomen volgen ze het gebied vastgelegd door Westtoer. Maar opnieuw liggen er verschilpunten bij de grensgemeenten. Dit is vooral te wijten aan het feit dat het streekgevoel, de mentaliteit, het leven van die inwoners meer aansluit bij steden als Oostende, Brugge, Roeselare en Kortrijk. Men vindt dat het anders is in Wervik, Staden en Kortemark. Die mensen trekken meer naar de andere kant van de provincie.

Iedereen ziet dit anders en heeft andere criteria om op terug te vallen, waardoor in het ene opzicht de gemeenten eerder naar de Westhoek leunen en een andere keer meer naar het Brugse Ommeland of de Leiestreek. Waar men wel eensgezind over is, is dat de kern van de Westhoek ligt tussen Ieper en Veurne, met de steden Veurne, Diksmuide, Poperinge en Ieper en waarvan het gedeelte tussen de IJzer en de Noordzee gekend is als Bachten de Kupe (Provincie West-Vlaanderen, 2007).

2.3

De omgeving 17

In het vorige deel werd aangehaald dat streken dynamisch zijn en dat bijgevolg een ware begrenzing niet bestaat. Toch heeft de Westhoek een vrij duidelijke positie op de kaart, maar de grenzen ervan verschillen naargelang de auteurs of de betrokken organisatie. De Westhoek grenst aan het Brugse Ommeland in het noordoosten van West-Vlaanderen en aan de Leiestreek in het zuidwesten van de provincie. In het zuiden ligt de taalgrens met Henegouwen en aan de westkant grenst Frankrijk (kaart 6). De Westhoek kent dus eerder een marginale ligging in Vlaanderen, maar op Europees niveau heeft de streek wel een centrale ligging met goede ontsluitingsmogelijkheden (kaart 7). Het is mogelijk om in een tweetal uur te reizen naar Londen, Amsterdam en Parijs! (VZW Westhoek, 2005)

Kaart 6: De Westhoek in WestVlaanderen volgens Westtoer (bron: www.toerismewesthoek.be)

Kaart 7: De Westhoek tov grootsteden (bron: www.westhoek.be)

18

2.4

Karakteristieken van de streek

De Westhoek wordt heel vaak gebruikt als een perfect voorbeeld van een typisch agrarische regio. Maar niet alleen de landbouw is een uithangbord ook wordt maar al te vaak de streek gelinkt aan de Grote Oorlog en WO II. Het

toerisme

hoofdzakelijk

wordt hierop

dan

ook

gericht.

Buitenstaanders worden gelokt met een uitgebreid gamma aan musea en vele

monumenten

en

gebouwen.

Voorbeelden hiervan zijn In Flanders Field

Museum ,

Last

Post ,

Figuur 2: Luchtfoto van de IJzer met op de achtergrond Diksmuide: met de IJzertoren (bron: www.toerismewesthoek.be)

de

IJzertoren en vele begraafplaatsen. Doch, de streek heeft veel meer te bieden zoals een uitgestrekt landschap met vergezichten in het noorden en beboste heuvels in het zuiden. De regio bestaat hoofdzakelijk uit landbouwgrond en natuur die vandaag de dag aanzien wordt als een unieke kwaliteit van de streek waarop de streekontwikkeling gebaseerd is.

19

3.

Methodologie van het terreinwerk

Streekontwikkeling wordt gedragen door verschillende instanties maar ook door de inwoners zelf van de streek. Er worden diepte-interviews afgenomen van betrokken partijen die actief bezig zijn met de streekontwikkeling. Diepte-interviews zijn aangewezen om een dieper liggend onderzoek te ondernemen naar het waarom van acties, terwijl enquêtes oppervlakkig blijven. Aangezien de Westhoek een landbouwstreek is, wordt in het bijzonder de rol van de landbouwsector onderzocht. Daarom worden ook landbouwers geïnterviewd die actief zijn in de landbouwverbreding. Bij hen wordt er ook een diepte-interview afgenomen om te achterhalen hoe zij met die streekontwikkeling omgaan en waarom. Een lijst van de gecontacteerde organisaties en landbouwers wordt achteraan de paper bij gestopt in de bijlage.

De gekozen organisaties worden geselecteerd op basis van hun werkdomeinen. Enkel organisaties die zich bezighouden met natuur, landschapsinrichting en landbouw werden gecontacteerd. Zij worden aangesproken via e-mail omdat bij hen veel communicatie verloopt via dit medium. De selectie van de landbouwers gebeurt op basis van hun activiteiten op de boerderij. Allen die zich bezighouden met landbouwverbreding komen in aanmerking. Het gekozen medium om bij hen een afspraak vast te leggen is de telefoon. Dit heeft als reden omdat landbouwers zo veel makkelijker te bereiken zijn dan via e-mail

Na de uitgevoerde interviews met allerlei partijen wordt alles bijeen gebracht en geanalyseerd. Dit om tot een verhandeling te komen over welke specifieke acties plaatsvinden voor die streekontwikkeling en wat de drijfveren zijn om het te doen en alzo ook inzichten te verschaffen voor een beter begrip van het concept identiteit. Als laatste fase wordt alles bijeengebracht tot één geheel met als resultaat een document betreffende De streekontwikkeling met als motor streekidentiteit in de Westhoek en de rol van de landbouwsector .

20

4.

Streekontwikkeling door organisaties

De huidige dynamiek waarbij streken en streekidentiteiten in de actualiteit komen, zoals in het eerste hoofdstuk aangehaald, speelt zich ook af in de Westhoek. Dit gebied kampte jarenlang met een achteruitgang van bevolking en levenstandaard. Het werd aanzien als een achtergesteld gebied tot begin jaren 90 wanneer niet alleen de plaatselijke bevolking maar ook België en Europa aan de alarmbel trokken. De regio moest van zijn negatieve imago verlost worden en kreeg vanuit verschillende hoeken steun. Vele organisaties werden gestimuleerd om aan streekontwikkeling te doen en andere namen zelf het initiatief. De doelstelling was om de hoofdactiviteit, de landbouw, in evenwicht te brengen met de landschappelijke kwaliteiten die de streek bezit. Dit omdat mensen alsmaar kritischer worden op hun leefomgeving en natuur en groen aanzien worden als een extra kwaliteit van een gebied. Er zijn ontzettend veel actieve organen bezig rond streekontwikkeling. Hieronder worden er eerst enkele voorgesteld om daarna in een volgend puntje hun verhaal en hun ervaringen uiteen te zetten over hun werking. Omdat in de streekontwikkelingsprogramma s een belangrijk punt is toegeschreven aan de landbouw, worden in het volgende hoofdstuk enkele

landbouwers

aan

het

woord

gelaten

die

actief

deelnemen

aan

de

streekontwikkeling.

4.1

Voorstelling

In dit deel komen maar enkele organen aanbod die een rol spelen in de streekontwikkeling van de Westhoek. Elk heeft zijn eigen werkdomein met hun eigen agendapunten en doelstellingen. De gekozen organisaties hebben vooral een belangrijke rol en impact op de landbouw. In de Westhoek mag dit zeker niet over het hoofd gezien worden, aangezien de landbouwsector de hoofdactiviteit is van de streek en 25% van de inwoners hun inkomen haalt uit de landbouw zowel rechtstreeks als in de toeleveringssector. De totale oppervlakte in gebruik voor deze sector is dan ook immens, namelijk 78%. Streekontwikkeling wordt gedragen door de provincie, die verschillende organen oprichtte en gevestigd zijn in een Streekhuis. West-Vlaanderen heeft drie zo n Streekhuizen, per streek één. Voor de Westhoek is dit het Streekhuis Esenkasteel in Diksmuide. In dit gebouw zijn mensen van de provincie, van de gemeenten en andere streekpartners verzameld. Dit heeft als voordeel dat ze allemaal nauw contact kunnen houden en dat het overleg eenvoudiger is. Dit heeft een positieve invloed op de werking met een beter functioneren van het totaal pakket streekontwikkeling. Figuur 3 heeft een overzicht van de verschillende organen die samengebracht zijn in het Streekhuis Esenkasteel. Niet elke organisatie werkt op eenzelfde niveau. Sommige zijn actief over gans het gebied, andere werken op een lager niveau en een derde groep werkt op een hoger niveau. Bij een overzicht van enkele organisaties wordt er hier rekening mee gehouden.

21

Figuur 3: overzicht partners in Streekhuis Esenkasteel (bron:

4.1.1

Het niveau Westhoek De regiocoördinator

Hij is het aanspreekpunt voor de streek vanuit de provincie. Hij is verantwoordelijk voor de opmaak van een streekagenda en de opvolging van de verschillende streekstructuren. Dit gebeurt vooral via overleg. Hij werkt ook op het raakvlak van de vele besturen en sectoren en begeleidt de medewerkers van de provincie actief in het Streekhuis. Dit alles gebeurt vooral projectmatig.

Gebiedswerking Landbouw Deze organisatie is opgezet vanuit de provincie zelf. In de drie streken van WestVlaanderen worden er verantwoordelijken aangesteld die zich elk concentreren op één domein (milieu, cultuur, landbouw ) en elk werken ze in hun streek.

22

De Gebiedsgerichte Werking rond landbouw hanteert een hefboomproject voor duurzame landbouw die nu 6 jaar gelopen heeft en in 2008 ten einde is. Er zijn twee grote punten waar men wilde op inzetten: landbouwverbreding en milieuzorg in land- en tuinbouw. Het eerste stelt dat er landbouwers gemotiveerd moeten worden om aan multifunctionele landbouw te beginnen. Dit houdt in dat boeren naast hun gewone landbouwactiviteiten ook nog aan landbouweducatie, zorgboerderij of hoevetoerisme doen of dat ze hoeveproducten verkopen. Mensen die actief zijn binnen de Gebiedswerking Landbouw staan in voor het geven van advies en begeleiding op dat gebied. Ze leiden ook de bijeenkomsten van de landbouwers en hoeveproducenten om ervaringen uit te wisselen, aan vorming te doen en samen te werken aan kwaliteit. Een tweede punt richt zich op het begeleiden van landbouwers met de milieuzorg op het bedrijf. De milieuvergunning wordt besproken, het waterverbruik wordt nagezien, adviezen en tips worden gegeven om energie te besparen Naast dit alles wordt er ook gedacht aan landschappelijke integratie voor de boerderijen. Dit wil zeggen dat er besproken wordt hoe het bedrijf kan ingekleed worden in het landschap via aanplanting van groen, natuur en agrarische architectuur.

4.1.2

Werking op een lager niveau Regionaal Landschap West-Vlaamse Heuvels (RLWH)

RLWH is opgericht in 1992 als gevolg van een oproep van het Vlaamse Gewest. De overheid wou acties ondernemen om het Vlaamse landschap, platteland en de natuur te ondersteunen. In West-Vlaanderen werd het initiatief genomen met de gemeenten Ieper, Poperinge, Heuvelland en Mesen (de zuidelijke Westhoek) om RLWH op te richten als proefproject. Pas in 1998 werd een uitvoeringsbesluit opgemaakt die duidelijk stelde wat de kerntaken van een Regionaal Landschap moesten zijn: 1)

landschapszorg: behoud, beheer en uitbreiding kleine landschapselementen

2)

natuureducatie

3)

recreatief medegebruik organiseren en stimuleren

4)

bevordering van een draagvlak voor natuurbehoud: bij lokale bevolking een draagvlak creëren voor natuurbehoud

Plattelandsbewoners, zowel landbouwers als particulieren, kunnen vrijwillige contact opnemen met de organisatie om te bespreken welke de mogelijkheden zijn om meer natuur op en rond het bedrijf en de woning te brengen. Na de aanplanting wordt er nog 2 jaar langs gegaan voor het onderhoud ervan. Zo komt er meer landschapskwaliteit op de het bedrijf. RLWH werkt enkel in het zuidelijk deel van de streek, dit omdat het noordelijk deel een totaal verschillend landschap kent. Het zuidelijke landschap wordt gedomineerd door de West-Vlaamse heuvels en door het meer bosrijk gebied terwijl dit in het noorden anders is.

23

Regionaal Landschap IJzer & Polder In het noorden domineren de vergezichten met akkers en weiland als hoofdlandgebruik. Daarom is er een aparte Regionaal Landschap voor dit gebied: Regionaal Landschap IJzer en Polder. Deze organisatie, opgericht in 2004, bevindt zich nog altijd in de aanloopperiode naar erkenning.

Beide Regionale Landschappen kunnen niet samen gesmolten worden omdat ze gebonden zijn aan de criteria van de overheid die bepaalt dat het gebied van één RL eenzelfde soort landschap moet zijn. Dit maakt geen verschil in werking van beide, er zijn enkel licht verschillende aandachtspunten aangezien men zich moet aanpassen aan het aanwezige landschap. RLWH heeft daar geen enkel probleem bij dat er geen samensmelting is, ze hebben een goed contact met de RL van het noorden en een ander landschap vraagt ook licht verschillende aandachtspunten.

t Boerenlandschap t Boerenlandschap is ontstaan als gevolg van de activiteiten van RLWH. Zoals gezegd stopt het onderhoud van de aanplanting door RLWH na 2 jaar. Maar na die periode moesten de boeren het zelf zien te onderhouden. Daarom zijn zes landbouwers zelf met het initiatief gekomen om gezamenlijk een haagschaar aan te kopen die uitgewisseld kan worden. Zo is het stilaan gegroeid en rijden er nu reeds twee chauffeurs rond die bij boeren en particulieren hagen scheren. De ambities reikten verder dan enkel het scheren. Er is ook al een compostmachine aangekocht en men ijvert naar het tegengaan van wildschade. Ook wordt er getracht om de betrokkenheid van de burger bij de inspanningen van de landbouwer op het vlak van natuur en landschap te vergroten. De vereniging wil vooral werken op het raakvlak landbouw en landschap/natuur. Deze organisatie werkte aanvankelijk niet in alle gemeenten van de Westhoek. Ze richtte zich ook eerder op het werkingsgebied van RLWH. Maar t Boerenlandschap heeft een sterke toename van zijn ledenaantal en niet alleen met inwoners in het zuiden, maar ook gemeenten als Alveringem en Lo-Reninge doen mee. Op lange termijn willen ze zeker uitbreiden naar gans de Westhoek en de compostmachine werkt nu al op provincieniveau.

4.1.3

Werking op een hoger niveau Vlaamse Landmaatschappij

Het VLM houdt zich vooral bezig met ruilverkavelingen die initieel gestart zijn met een studie van waterzieke landbouwgronden in de jaren 1950. De eerst ruilverkavelingen hadden als doel het herstructureren van landbouwgrond om zo op een betere manier landbouwactiviteiten uit te voeren. Het VLM legt harde wegen aan, effent percelen, voorziet

24

een goed gesloten patroon voor de ontwatering

De eerste acties waren enkel gericht op

landbouw en landschappelijke of recreatieve maatregelen werden nauwelijks genomen. Het is pas van de jaren 80 dat er aandacht kwam voor natuur en landschap met landschapsplannen die moesten zorgen voor het vrijwaren van natuurelementen. Zo was er aandacht voor het geheel van landbouw, natuur, landschap en recreatie

Boerenbond en Landelijke Gilden De Boerenbond, opgericht in 1890 als een landbouwsyndicaat, had als doelstelling boeren te laten samenwerken om sterker te staan zowel in aankoop van grondstoffen, verkoop van producten, vormingen te organiseren

Dit is nog altijd niet veel veranderd enkel met dat

verschil dat het economische aspect nu rust bij de bedrijven lid van de vereniging en de organisatie zelf zich bezighoudt met de vorming van leden en bestuursleden. De Landelijke Gilden werd in 1971 opgericht uit de Boerenbond met als doel zich in te zetten voor alle plattelandsbewoners, ook de gewone particulieren. Beide zorgen voor vorming van de leden en hun belangenverdediging. Als er ergens beslissingen genomen worden door allerhande overheden dan houden deze organisaties het nauwlettend in de gaten zodat er geen nefaste gevolgen voortvloeien voor hun leden.

Beide organisaties hebben gelijkaardige acties voor gans Vlaanderen. Maar ze moeten hun werking wel telkens aanpassen van streek tot streek. Algemene doelstellingen worden wel opgesteld door de hoofdkantoren in Brussel en Leuven, maar het is wel noodzakelijk om deze te nuanceren afhankelijk van het soort gebied. Zo moet de VLM hier in de Westhoek veel meer rekening houden met de landbouw dan elders in Vlaanderen en verloopt de werking van de Boerenbond er veel vlotter omdat de meerderheid van de mensen in relatie staat tot de landbouwsector. In overige delen van Vlaanderen is de mentaliteit ten opzichte van de landbouw anders, terwijl ze in de Westhoek veel meer open staan voor deze sector.

4.2

Hun bijdrage aan de streekontwikkeling

Samen zorgen de vele actieve organen voor een actieve streekontwikkeling op elk niveau. Ieder heeft zijn eigen werkingsdomein en door onderling rond de tafel te zitten wordt de Westhoek in zijn geheel ontwikkeld met een positief imago als gevolg. Doordat de landbouw dé hoofdactiviteit is van de streek, komt deze sector prominent naar voor in de programmapunten. Er werd in dit onderzoek ook bewust gekozen om de landbouw centraal te stellen, dit wil niet zeggen dat er geen andere acties ondernomen worden op gebied van economie, toerisme en recreatie.

4.2.1

Hun programmapunten

25

Specifieke

doelen

en

acties

worden

allemaal

verzameld

in

een

strategisch

ontwikkelingsplan. Organisaties hebben een bepaald doel voor zich waar ze met de Westhoek naartoe willen en om alles op te volgen heeft ieder een eigen masterplan opgesteld. Deze vormen een leidraad in hun werking aan streekontwikkeling. Er is geen gezamenlijk plan en dit is ook niet meteen nodig. Er wordt over het algemeen in dezelfde richting gedacht en moest er toch ergens een onenigheid zijn dan wordt dit opgelost door rond de tafel te zitten. Hun sterkte ligt vooral ook op dit punt. Er wordt vooraf goed overlegd wat ieder wil ondernemen en men gaat na of dit te verzoenen is met elke sector.

Gebiedsgerichte Werking in de Westhoek Het RESOC (Regionaal Sociaal-economisch Overlegcomité) heeft een Streekpact opgemaakt met verschillende hefboomprojecten voor de verschillende economische sectoren. De Gebiedsgerichte Werking voor de landbouw heeft daarop ingespeeld en heeft verschillende punten op de agenda gezet om de leefbaarheid en de toekomstkansen van de landbouwbedrijven veilig te stellen. Dit gebeurt onder twee peilers: landbouwverbreding en milieuzorg op de land- en tuinbouw. In het begin van het project werd er vooral ingezet op communicatie met de landbouwers. Men probeerde om zoveel mogelijk informatie door te geven betreffende het uitbreiden van hun traditionele landbouwactiviteit met multifunctionele landbouw (hoevetoerisme, hoeveproducten, landbouweducatie, zorgboerderij

). Nu zijn er twee netwerken: één rond

hoeveproducten en één rond bezoekboerderijen. De Gebiedswerkers Landbouw Westhoek richt zich nu vooral op de organisatie van de vormingslessen voor de leden en op de promotie van hoeveverkoop en bezoekboerderijen. Daarnaast helpen ze landbouwers met de milieuzorg op het bedrijf. Ze proberen boeren er bewust van te maken dat dit belangrijk is en gaan niet enkel administratief advies verlenen, maar ook energietips geven en hen raad en subsidies geven bij de landschappelijke inplanting van hun bedrijf.

RLWH en t Boerenlandschap RLWH, die opgestart is al proefproject heeft geen vooropgesteld plan en dit heeft hen de ruimte om te experimenteren. Zo kan er soms meer bereikt worden dan enkel wat het plan als doel voorschreef. De Regionale Landschappen opereren in gebieden zonder beheerder, dit zijn dus gemeentelijke terreinen en het buitengebied met landbouwers en plattelandsbewoners. Via kleine stapstenen proberen ze om natuurgebieden onderling te verbinden. Dit is enerzijds de doorgankelijkheid van het platteland vergroten door aanleg van wandelwegen en fietspaden en anderzijds trachten ze de specifieke natuurelementen (poelen, patrijzen, groene kikkers, planten

) te behouden. Dit gebeurt door het beschermen ervan en door

landschappelijke integratie van bedrijven en woningen.

26

t Boerenlandschap speelt hier op in. De leden lenen machines van de vereniging om zo hun leefomgeving net te houden. Via allerlei activiteiten (snoeilessen, infoavonden

)

willen ze iedereen laten kennis maken met de natuur en een hart doen krijgen voor de natuur.

VLM en Boerenbond Deze hebben meer een algemene werking over gans Vlaanderen. Het VLM is in de Westhoek terechtgekomen via ruilverkavelingen die nodig waren bij de aanleg van de E40. Percelen worden geherstructureerd met een betere toegankelijkheid en werking als gevolg. Niet alleen de toegankelijkheid van gronden wordt verbeterd, ook van dorpjes. Zo worden er ook fiets- en wandelpaden aangelegd. De laatste 20 jaar is er ook aandacht voor landschap en natuur. Dorpspleinen krijgen een renovatie voor een grotere aantrekkelijkheid en stukken grond worden aangeplant met struiken en bomen. De VLM overlapt niet met RLWH. Ten eerste werken ze respectievelijk in het noorden en het zuiden van de Westhoek. Ten tweede is VLM vooral gericht op inrichting van het landschap en ruilverkavelingen, daar RLWH bezig houdt met aanplantingen van groen en natuur. Het VLM zal ook niet overlappen met Regionale Landschappen IJzer &Polder die ook in het noordelijk deel van de Westhoek werken. Na nog een laatste ruilverkaveling, verlaat de VLM de Westhoek als werkgebied om zich op het Brugse Ommeland te concentreren.

De Boerenbond heeft, net als RLWH, geen actieplan. Ze worden meer gevraagd als een middelveld organisatie en zitten in een onderhandelingspositie. Hun taak is er voor te zorgen dat de landbouw beschermd wordt in al die processen in de ruimte. Door RLWH of VLM kan er landbouwgrond afgenomen worden ten voordele van natuur. Boerenbond verdedigt de landbouw en maakt de schade aan de landbouw zo min mogelijk.

4.2.2

De verwachtingen naar de inwoners toe

Naar de landbouwers toe wordt er verwacht dat ze zich openstellen voor de nieuwe ontwikkelingen, zoals de strengere wetgeving op milieuvervuiling en waterverontreiniging. Dit in het kader van de opwaardering van de streek. Landbouwers moeten beseffen dat er vele acties op stapel zijn om de streek een beter imago te geven. Vele boeren zijn ook wel van die mening dat het aangenamer wonen is op een mooi erf dan op een lelijk en gaan dan ook zelf initiatief nemen om contact op te nemen met RLWH of t Boerenlandschap of andere organisaties betreffende landbouwverbreding. Dit is allemaal geen probleem. Maar er wordt ook verwacht dat ze landinrichting en natuurgebieden respecteren. Op dit punt treden er wel nog conflicten op. Het VLM of RLWH wil nieuwe aanplantingen doen, maar boeren zien dit nog altijd maar uit één ooghoek, namelijk verlies van landbouwhectaren.

27

Maar ze zien niet in dat dit bijdraagt aan een leefbare en kwaliteitsvolle omgeving. Dit wordt zoveel mogelijk opgelost via overleg en toegevingen van beide kanten om zo het maximale te verkrijgen voor alle partijen.

4.3

De streekidentiteit als verantwoordelijke voor deze werking

Zoals in het eerste hoofdstuk besproken ontstaat streekontwikkeling uit een bepaalde streekidentiteit en streekvisie. Mensen hebben een bepaald beeld over een regio en willen dat beeld verbeteren en behouden. Om daarin te slagen zijn er heel wat acties nodig. Midden 20e eeuw heeft de Westhoek gevochten om industrie te krijgen en de streek zo op de kaart van de ontwikkeling te krijgen. Die evolutie is nooit doorgedrongen in de streek aangezien industrie op andere plaatsen in het land opgang, dit bij de grondstoffen of bij de afzetmarkt. De Westhoek bleef dus steken in zijn traditionele activiteiten rond landbouw. Naar het einde van diezelfde eeuw veranderde het ideale beeld over de leefomgeving. De maatschappij schrijft voor dat een aangename leefomgeving gelegen is in een gebied buiten de drukke stad met veel groen en natuur. Een dergelijke omgeving is te vinden in de Westhoek. Het heersende beeld van die streek is een uitgesproken landelijk gebied in Vlaanderen. De buitenwereld kijkt ook naar die uithoek van Vlaanderen als naar een industriegebied, maar wel van een buitengebied met landbouw en uitgestrekte landschappen. Deze elementen worden aanzien als de kwaliteiten van de Westhoek en daarom is er ook een duidelijke keuze gemaakt in de ruimtelijke ordening om de Westhoek als open ruimte te behouden en deze niet te laten dichtslibben met industrie en bebouwing.

Deze keuze was een gevolg uit de heersende identiteit van de Westhoek als landelijk gebied met landbouw als hoofdactiviteit. De keuze viel dus op het behouden en verbeteren van de aanwezige kwaliteiten als natuur en landbouw. Men heeft ingezet op landbouwverbreding omdat via deze weg het gemakkelijk is om de landbouw in contact te brengen met het brede publiek en omdat dit ook voor de landbouw zelf meer een zekerheid biedt op financieel vlak. Er is ook aandacht voor milieu en waterbeheer aangezien deze twee elementen cruciaal zijn op weg naar een mooie en gezonde natuur.

Inwoners nemen nu meer zelf initiatief dan vroeger. Hun waarden en normen betreffende een leefomgeving zijn veranderd en daarom passen ook hun leefruimte aan aan hun noden (cfr 1.3 creatie van streekidentiteiten). Mensen afkomstig uit de stad gaan meer en meer op zoek naar een woonplaats op het platteland omdat dit een kwaliteitsvollere leefomgeving is. Landbouwers nemen zelf ook het heft in eigen handen, want ook voor hen is het aangenamer om te wonen tussen het groen in de rust en op een plaats die ook net is.

28

Daarom gaan ze zelf hun hagen en andere aanplantingen onderhouden waardoor t Boerenlandschap ontstaan is.

Een grote drijfveer bij organisaties is om iets te doen voor de mensen en voor de streek, om hen te helpen bij de opbouw van die kwaliteitsvolle leefruimte. Men stimuleert de samenwerking tussen mensen, want een streek is niet van één iemand alleen, maar van een ganse gemeenschap. Komt daar bij dat men merkt dat mensen meer en meer zelf hun zeg willen hebben in de streek. De globalisering is verantwoordelijk voor het verstevigen van regionale en lokale instellingen aangezien mensen in de vele wereldwijde netwerken opzoek gaan naar het gekende en een veilige plek. Mensen zoeken een woonplaats die past bij zichzelf en levenswijze. Daarom worden mensen kritischer en willen een ruimte boetseren die voldoet aan hun waarden en normen.

4.4

Conclusie

Er zijn vele actieve organen bezig met de opwaardering van het imago van de Westhoek, een streek waar het in de 20e eeuw niet zo goed was. De basis werd gelegd op de al aanwezige kwaliteiten als natuur, landschap en landbouw. Het beeld dat er heerst over de streek is dan ook één van op den buiten en zeker geen beeld van industrialisering en urbanisatie. De inwoners zijn zich bewust van de streek en willen een aangename leefomgeving. Vele organisaties willen zich inzetten voor de streekontwikkeling en elk heeft zijn eigen programmapunten. De één legt zich meer toe op natuur terwijl de ander meer bezig is met de landbouw. Maar via overleg en samenwerking wordt alles in evenwicht gebracht.

29

5.

De landbouwsector in de streekontwikkeling

De landbouw speelt een heel belangrijke rol in de Westhoek waar er variërend van gemeente tot gemeente 10 à 20% van de inwoners actief zijn in de landbouw. Dit zijn in totaal iets minder dan 4000 landbouwers. Daarnaast zijn er ook nog vele personen actief in de toeleveringssector. Echter van dit aantal is 9.1% niet rendabel en heeft geen toekomstkansen. Blijven er 90.8% over die wel een kans maken te overleven, dit lijkt veel maar de toekomst is niet zomaar verzekerd. Daarom werd er de laatste jaren heel wat ingezet om te werken aan een mooie toekomst. In het vorige hoofdstuk werd er al dieper ingegaan op wat die werking precies is. Er wordt door allerlei organisaties en de overheid veel ondernomen om de landbouw een positief imago aan te meten en ze positieve vooruitzichten te bieden. Er worden veranderingen in de landbouw doorgevoerd in functie van de streekontwikkeling. Landbouw is mee verweven in de streekidentiteit en daarom wordt ook deze sector er nauw bijbetrokken. Maar blijft de vraag natuurlijk hoe boeren daar zelf mee omgaan. In dit hoofdstuk wordt het verhaal samengebracht van zes landbouwers die actief zijn in de landbouwverbreding. Elk hadden ze een iets andere tak van de verbreding. Daarnaast staat er ook een opvatting in van drie landbouwers die geen vorm van landbouwverbreding op hun boerderij hebben. Een lijst van de landbouwers is bij gesloten in bijlage 1.

5.1

Veranderingen in de landbouw

Landbouwers worden vandaag veel strenger gecontroleerd op milieuvervuilingen en waterverontreiniging. Ze moeten zich aan veel meer voorschriften houden en hebben worden administratief zwaarder belast. Maar de grootste evolutie die de landbouw het laatste decennium doormaakt is de opkomst van landbouwverbreding. Landbouwers maakten kennis met de mogelijkheden om naast hun traditionele activiteiten iets meer te doen in relatie tot de landbouw maar wel gericht op het grote publiek. Daarmee wordt bedoeld: hoevetoerisme, landbouweducatie onder de vorm van groeps- en klasbezoeken, hoeveverkoop van producten en zorgboerderij. Vele boeren hebben zich verbreed waardoor er nu een uitgebreid aanbod hiervan is.

Die landbouwverbreding past volledig in het concept streekontwikkeling die gebaseerd is op de streekidentiteit. Aangezien de landbouw prominent aanwezig is in de streek is het ook nodig om deze sector mee te trekken in de streekontwikkeling. Er is gekozen voor landbouwverbreding omdat dit een meerwaarde biedt aan de sector. Het is een soort campagne om de stedelingen te sensibiliseren om een positieve identiteit te kleven op de Westhoek. Via groepsbezoeken, hoeveverkoop... kan het imago van de sector opgepoetst worden. Ook biedt het aan de landbouwers de kans om te groeien in hun bedrijf en deze een toekomst te geven.

30

5.2

Motivatie van de landbouwers.

Er zijn verschillende redenen die de landbouwers hiertoe hebben aangezet. De Gebiedsgerichte Werking landbouw heeft veel ingezet op dit domein en heeft zeker zijn doel niet gemist. Vele boeren waren geïnteresseerd en klopten aan voor hulp bij de organisaties. Elk heeft wel zijn eigen reden waarom hij of zij aan verbreding doet. Het wordt veelal aanzien om een extra inkomen te hebben en meer inkomenszekerheid te werven, doch dit is niet de enige reden. Vele klaagden over het isolerende dat de landbouw met zich meebrengt. Je komt veel minder met mensen in contact en via groeps- & klasbezoeken en hoevetoerisme kan je dit voorkomen. Ook willen ze hun eigen leefomgeving uitbreiden en met andere mensen uit andere leefwerelden in contact komen. Vroeger was de landbouw een wereld op zichzelf en men moest trachten uit dit isolement te komen. De meerderheid vindt het gewoon aangenaam om ook met mensen te werken en om hen iets bij te leren over hoe de landbouw écht werkt. Ze willen ook het échte leven op de boerenbuiten tonen. De landbouwers die vooral het sociale leven misten kiezen dan ook meer voor hoevetoerisme, groeps- en klasbezoeken en zorgboerderij. Natuurlijk speelt het extra inkomen ook een rol, dit vooral bij verkoop van hoeveproducten. Het is moeilijk om nog iets te verdienen als je dieren, groenten en fruit verkoopt via de gewone handel. De landbouw is de enige sector waar je grondstoffen moet inkopen aan de gevraagde prijs maar ook waar je eigen producten moet verkopen aan de prijs die vooropgesteld is. Met een hoevewinkel bepaal je zelf de verkoopprijs omdat je de tussenpersonen uitschakelt en waarbij producent en consument alleen maar beter van worden. Groeps- en klasbezoeken leveren een veel kleinere bijdrage op aan het inkomen. Voorbereidingen en de rondleidingen zelf vragen veel tijd en het inkomen per uur beantwoordt zeker niet aan een volwaardig uurloon.

Het ligt ook vooral in het karakter van de mensen om aan landbouwverbreding te doen. Hoofdzakelijk zijn jonge dynamische boeren hierin geïnteresseerd want zij staan meer open voor vernieuwing dan ouderen, die zich nog altijd richten op de echte landbouwactiviteiten. Deze staan ook minder stil bij het punt landschap en natuur. Bij hen primeert nog altijd de landbouw. Landbouwers die niet deelnemen aan landbouwverbreding staan er daarom niet negatief tegenover en vinden het een goed initiatief. Je moet er ook tijd en geld voor vrijmaken, die ook gebruikt kan worden voor de uitbreiding van de veestapel of aantal hectaren grond. Als de structuur van je bedrijf niet geschikt is voor dergelijke zaken is het ook niet zinvol om dit te doen. Je moet keuzes maken in je baan. Ofwel kies je voor schaalvergroting ofwel onderneem je nog andere activiteiten. Zo kan je een deel van je tijd besteden aan buitenstaanders en laat

31

je hen kennis maken met het vak. Het is niet iedereen gegeven om dit te doen en niet iedereen kan en mag dit doen opdat het succes zou blijven voortbestaan. Stel dat iedere landbouwer zich gaat verbreden in een bepaalde tak, dan raakt de markt verzadigd en taant het succes.

Doordat dit fenomeen nog tamelijk recent is, heeft dit als gevolg dat er nog maar weinig cijfers bekend zijn. De cijfers die er zijn handelen enkel op gewestniveau en provinciaalniveau. In West-Vlaanderen zou 18% van de landbouwers zich toeleggen op verbreding. Dit lijkt me twijfelachtig aangezien er al veel zijn die één of andere vorm van verbreding hebben op hun boerderij. Er zal moeten gewacht worden op sluitende cijfers als er een meer gedetailleerde studie gemaakt wordt.

5.3 De

Hun omgang met organisaties netwerken

rond

bezoekboerderijen

en

hoeveproducten

opgezet

door

de

Gebiedsgerichte Werking Landbouw kent een belangrijke rol in de verbredende activiteiten van de boeren. Zonder hen was dit allemaal niet uitgegroeid zoals nu het geval is. Landbouwers speelden misschien al wel met het idee om iets meer te doen maar de aanzet moest wel gegeven worden.

5.3.1

Een goede start dankzij organisaties

Er moet niet enkel geïnvesteerd worden in aangepaste infrastructuur maar ook vormingen om voor een groep te staan en kwaliteitscontroles zijn van belang. In al deze aspecten worden boeren zo goed mogelijk geholpen. Vooral in het begin, via financiering en begeleiding, kregen landbouwers steun. De geïnterviewde boeren appreciëren de werking die er gedaan wordt voor hen, er is enkel één verplichting om één maal per jaar naar een bijeenkomst te gaan. De Gebiedsgerichte Werking verzorgt ook de promotie via folders en brochures. Dit kost enorm veel en dit geld kan een landbouwer niet besteden aan reclame. Dus ook op dat punt worden boeren enorm geholpen. De Gebiedsgerichte Werking laat ook de boeren zelf aan het woord. Alle leden krijgen inspraak in beslissingen. Men kan zelf voorstellen doen voor thema s van infoavonden of meehelpen aan de organisatie van de uitvoering.

Er zijn al meer landbouwers te vinden die aankloppen bij Regionale Landschappen en t Boerenlandschap. Ze vinden het een zeer goed initiatief. Landbouwers vinden het ook aangenamer wonen op een groene boerderij.

Er kan zeker gezegd worden dat men in de landbouw nooit zo ver zou gestaan als die projecten er niet waren. Landbouwers zijn zeer dankbaar voor de hulp die ze kregen. Het

32

gaat niet goed in de sector, dus moet je met beide handen grijpen wat er gedaan wordt ervoor. Na enkele jaren werking, merkt men toch dat mensen positiever beginnen te staan tegenover de sector. Bij bezoekboerderijen worden er echte leergierige vragen gesteld waaruit een grote interesse kan afgeleid worden. Op boerderijen met hoevetoerisme lopen de boekingen vlot binnen en blijven er mensen ieder jaar terugkeren van uit alle hoeken van Vlaanderen. Hoevewinkels breiden hun aanbod uit en kunnen hun klantenlijst uitbreiden. Elke landbouwer stelt een positieve vooruitgang vast, wat ze alleen maar kunnen toejuichen. Het betere imago van de landbouw heeft ook een effect op de streekidentiteit. Het positieve beeld over de landbouw in de sector zorgt mede voor een positiever beeld voor de hele streek.

5.3.2

Bestaande conflicten tussen beide partijen

Toch beginnen er in de werking scheuren te ontstaan. De verplichtingen zijn nagenoeg nihil ten opzichte van Gebiedsgerichte Werking. De leden dagen als maar minder op naar de bijeenkomsten, ze nemen enkel de gezamenlijke promotie mee maar de inzet om het project uit te dragen blijft momenteel achterwege. De begeleiding en steun die men krijgt is vooral cruciaal in de beginfase van de verbreding, eens opgestart en lopende heeft men de organisatie veel minder nodig. Daarom mindert de aanwezigheid van landbouwers die denken dat ze de vorming niet meer nodig hebben. Maar daardoor zorgen ze er wel voor dat het geheel niet meer gaat groeien. Dit is een beetje het resultaat van de verandering op streek- en provincieniveau. De financiële ondersteuning staat sinds 2007 ter discussie en het aantal verantwoordelijken voor het project landbouwverbreding werd teruggeschroefd naar één voor de ganse provincie. Dit is vooral het probleem, niet het project op zich. Boeren klagen dat er van overheidswege veel te weinig naar hen toekomt terwijl zij melden dat er te weinig medewerking komt vanuit hun leden.

Ook niet iedereen is enthousiast over dit project. Enkele landbouwers zijn niet aangesloten bij de vereniging Westhoek Hoeveproducten (ontstaan uit de Gebiedsgerichte Werking). Vooral bij hoeveproducten treed het volgende probleem op. Bij Westhoek Hoeveproducten komen de producten verschillende keren bijeen tijdens vergaderingen betreffende verschillende voorschriften en vereisten bij hoeveverkoop. Men vreest dat dergelijke vergaderingen veelal op discussies eindigen. De vele hoeveproducten zijn in feite concurrenten van elkaar en bij het nemen van gezamenlijke initiatieven streeft ieder naar die maatregel die het best bij hem past.

33

5.4

Conclusie

In de laatste 5 jaar is er in de Westhoek een gans netwerk gegroeid met landbouwers die actief zijn in de landbouwverbreding. In de zoektocht naar sociaal contact en inkomenszekerheid hadden velen al het idee iets meer te doen buiten hun gewone activiteiten, maar het is pas sinds de start van het project uitgaande van de Gebiedsgerichte Werking Landbouw dat deze sector begon te groeien. Landbouwers doen het niet enkel voor het geld maar ook om hun eigen wereld te verruimen met sociale contacten en ook om de stedelingen te tonen wat het echte leven is op het platteland. Landbouwers hebben zeer veel hulp gekregen van die organisatie onder de vorm van subsidies, begeleiding, vorming en reclame. Zonder hen was het zeker niet zo goed gelukt of was er veel meer tijd over gegaan.

34

Besluit De basis van de huidige streekontwikkeling is te vinden in de moderne processen van globalisering en mondialisering. Sociale netwerken kennen een uitbreiding en dit heeft als resultaat dat mensen de drang krijgen om terug te vallen op iets wat herkenbaar is, op iets vertrouwelijks, op hun eigen directe leefomgeving, op hun streek. Iedereen vormt een bepaald beeld over een streek. Men heeft gedachten en visies, opgebouwd uit verschillende materiële en immateriële elementen aanwezig in die ruimte, over hoe een streek is. Iedereen ziet een streek anders want iedereen heeft andere visies. Daarom worden er verschillende beelden gecreëerd over een bepaalde streek. Zo ontstaan streekidentiteiten die aanleiding kunnen geven tot streekontwikkeling. Want mensen zijn nu eenmaal geneigd om die gecreëerde identiteiten te verstevigen of zelfs te verbeteren. Streekontwikkeling is daar een gevolg van en levert als resultaat een aangename leefomgeving.

Er wordt wel gesproken over streken, maar de begrenzing ervan is een dynamisch gegeven. Streken hebben geen vastliggende grenzen. Iedere organisatie heeft een verschillend werkgebied en iedere inwoner heeft andere criteria om een streek af te bakenen. Dit is ook zo voor de Westhoek met als vaste grenzen Frankrijk, De Kust, Brugse Ommeland en de Leiestreek. Toch behoren sommige gemeenten op de rand van de drie streken in West-Vlaanderen (Westhoek, Brugse Ommeland, Leiestreek) nu eens tot de ene streek dan weer neigen ze meer de andere kant op. Alles is afhankelijk van hoe de streek wordt gezien per persoon. Wanneer er wordt gebaseerd op landschap of mentaliteit van de mensen wordt de streek verschillende afgebakend.

Er zijn heel wat actieve organen bezig met de streekontwikkeling van de Westhoek. Hun programma s vertrekken van een zekere streekidentiteit. Ze zien de Westhoek als een landelijk gebied met veel natuur, een mooi landschap en veel landbouw. De huidige maatschappij hecht veel belang aan kwaliteiten als groen, natuur en rust, weg van de stad. Deze elementen zijn zeker aanwezig in de Westhoek en daarop baseren organisaties hun werking. Ieder heeft wel zijn eigen aandachtspunt waarrond gewerkt wordt. Zo wordt er actief gewerkt om veranderingen door te voeren in de landbouw, worden er natuurgebieden gevrijwaard, komt er meer aandacht voor aanplanting op en rondom gebouwen en zorgen ruilverkaveling voor een betere landinrichting en betere functioneren van de landbouw. Door veelvuldig overleg proberen ze in de Westhoek altijd de verschillende prioriteiten van de vele actoren te verzoenen zodat streekontwikkeling op verschillende domeinen herleid wordt tot een positieve spiraal in de streek.

35

In de Westhoek is de landbouw de hoofdsector en mag dus zeker niet over het hoofd gezien worden bij de streekontwikkeling. Landbouwers dragen ook hun steentje bij door aan landbouwverbreding te doen en via deze weg de landbouw én de streek een beter imago te verschaffen. Vele boeren startten met hoevetoerisme, landbouweducatie of hoeveproducten verkoop. Zo brengen ze het breed publiek in contact met de sector. Boeren actief in de landbouwverbreding zijn op zoek naar een extra inkomen of naar sociaal contact. Als landbouwer ben je altijd bezig op je eigen erf en via groepsbezoeken of hoevetoerisme kom je in contact met allerlei mensen uit verschillende sectoren. Ze vinden het ook aangenaam stedelingen te laten kennis maken met het leven op de boerenbuiten. Ze merken dat ze hen ook iets kunnen bijbrengen en dat men anders komt te staan tegenover de landbouw. Landbouwers appreciëren de hulp die komt vanuit organisaties. Dankzij hen hadden velen er waarschijnlijk nooit aanbegonnen. De begeleiding, de vorming en het geld die men verkreeg waren en zijn een positieve duw in de rug.

Al deze werkingen en acties worden genomen vanuit een streekidentiteit. De huidige maatschappij ziet natuur, open landschap en veel groen als een meerwaarde voor een streek. Deze elementen maken van een regio ook een aangename leefomgeving waar inwoners trots op kunnen zijn. Mensen willen daaraan werken om dit te bekomen en daarom werden er verschillende plannen opgemaakt die moeten leiden tot die aangename leefomgeving.

Er kan zeker besloten worden dat streekontwikkeling een succes is in de Westhoek. Persoonlijk zie ik ook een evolutie tussen tien jaar geleden en nu. Vanuit de inwoners van de streek zelf gaat er veel meer aandacht naar de natuur en het landschap. De landbouwverbreding met hoevetoerisme, groepsbezoeken en hoeveverkoop is een groot succes. Vele verenigingen gaan langs bij boerderijen en meer en meer koopt de plaatselijke bevolking producten in een hoevewinkel. Niet alleen op dit gebied is er verandering opgetreden. De mensen gaan ook bewuster om met milieu en met de aanplantingen. Er wordt veel meer aangeplant en dit wordt ook net gehouden. Nu is het vooral nog de grote opdracht van alle partijen om alles wat nu opgebouwd is te behouden en goed te beheren.

36

Bibliografie Literatuur AGNEW J, 1999, Regions on the mind does not equal regions of the mind . Progress in Human geography, 23(1): 91-96.

CHRISTIANS Ch. & DAELS L, 1988, Belgium, A geographical introduction to its regional diversity and its human richness, Derouaux Luik, pp 180

CURRÉ C, 2007, De culturele X-factor: een promotieonderzoek naar regionale identiteit in relatie tot duurzame streekontwikkeling, Hoofdstuk 2, pp 20

CURRÉ C, 2008, Het verhaal achter het verhaal

internationale voorbeelden van

duurzame gebiedsontwikkeling, pp 54

FRIEDMAN T, 2005, The World is Flat: A Brief History of the Twenty-first Century, Picador, pp 672 HERNGREEN R, 2002, De 8e transformatie. Over planning en regionale identiteit, Blauwe Kamer, pp 78

MOMMAAS H. & BOELEN L, 2005, Voorbij het plan: de actorbenadering, pp8

ROOIJAKKERS G, 1999, Mythisch landschap: verhalen en rituelen als culturele biografie van een regio, in Landschap in meervoud, Utrecht, pp 301-326

SIMON C, 2004, Ruimte voor identiteit: de productie en reproductie van streekidentiteiten in Nederland, Hoofdstuk 1 & 2, pp 221

VAN HECKE E. & VAN ROMPAEY A, 2007-2008, Regionale geografie: België in de Europese Unie, Katholieke Universiteit Leuven

VANNESTE D, 2007, Economische lokalisatie en regionale ontwikkeling, Katholieke Universiteit Leuven, pp 243

VAN WELDEN T, 2006, Sociaal-economische streekontwikkeling: een vijver met veel vissen

37

Websites KOLEN J, 2006, Lezing Regionale identiteit, 29 september 2006, http://www.skor.nl/article2913-nl.html

REGIONALE LANDSCHAPPEN, 2006, website met informatie over de Regionale Landschappen in Vlaanderen, http://www.regionalelandschappen.be/

REINDERS L, 2005, Identiteit, ruimte en de emotionele logica van een post-industriële stad, Agora

UNIVERSITEIT GENT, 2008, website van Departement Geografie van de universiteit Gent, http://geoweb.ugent.be/services/tradla.asp

VLM, 2007, website met info over de Vlaamse Landmaatschappij en specifiek over hun diensten en landinrichting, http://www.vlm.be/algemeen/diensten/Inrichting_op_maat/Pages/default.aspx

VVF, geraadpleegd 2008, website van de VVF-Westhoek (Vereniging Voor Familiekunde), www.vvf-westhoek.be

WESTHOEK VZW, 2005, website over de Westhoek, www.westhoek.be

WESTTOER, geraadpleegd in april 2008, toeristische website van West-Vlaanderen, www.westtoer.be

WESTTOER, geraadpleegd in april 2008, website met alle informatie over de Westhoek, http://www.toerismewesthoek.be

WEST-VLAANDEREN, 2008, website over het Streekhuis in de Westhoek, www.westhoek.streekhuis.be

WEST-VLAANDEREN, geraadpleegd april 2008, website over de provincie WestVlaanderen, www.west-vlaanderen.be

38

Bijlage 1: lijst contactpersonen Organisaties -

Streekhuis Westhoek in Diksmuide: netwerk van partners dat zich inzet voor duurzame streekontwikkeling

-

medewerking verleend

Regionaal Landschap West-Vlaamse Heuvels: ontwikkelt activiteiten rond duurzame streekontwikkeling op basis van de actuele en potentiële kwaliteiten van de natuur, het landschap en de streekidentiteit

medewerking verleend

-

Regiocoördinator: verantwoordelijk voor de streekagenda

medewerking verleend

-

t Boerenlandschap: werkt op het raakvlak tussen landbouw en landschap/natuur medewerking verleend

-

Vlaamse Landmaatschappij: door plattelandsbeleid en inrichting van de open ruimte krijgen de vele functies in het gebied duurzame ontwikkelingskansen medewerking verleend

-

Boerenbond en Landelijke Gilden Gilden: beroepsorganisatie voor de agrarische ondernemer en bouwt aan een leefbaar platteland voor iedereen

medewerking

verleend -

Westtoer: toeristische organisatie van West-Vlaanderen

geen medewerking

verleend

Landbouwers -

groenteboer uit Gijverinkhove (Alveringem): hoeveverkoop, schoolbezoeken en groepsbezoeken

-

medewerking verleend

gemengd bedrijf met akkerteelt en vee in Reningelst (Poperinge): melkverwerking, hoeveverkoop, school- en groepsbezoeken

-

gemengd bedrijf met akkerteelt en vee in Poperinge: school- en groepsbezoeken, cursussen wolverwerking

-

medewerking verleend

medewerking verleend

varkensbedrijf in Beveren-aan-de-IJzer (Alveringem): school- en groepsbezoeken, zorgboerderij

medewerking verleend

-

rundveebedrijf in Dranouter: hoevetoerisme

-

gemengd bedrijf met akkerteelt en rundvee: hoeveslagerij

-

gemend bedrijf met akkerteelt en rundvee in West-Vleteren (Vleteren): geen landbouwverbreding

-

medewerking verleend

medewerking verleend

gemengd bedrijf met akkerteelt en varkens in Voormezele (Ieper): geen landbouwverbreding

-

medewerking verleend

medewerking verleend

gemengd bedrijf met akkerteelt en rundvee in Proven (Poperinge): geen landbouwverbreding

medewerking verleend

39

-

rundveebedrijf in Veurne: school- en groepsbezoeken, hoeveverkoop

geen

medewerking verleend -

rundveebedrijf in Dikkebus (Ieper): hoevetoerisme, zorgboerderij, feestzaal, groepsbezoeken

-

geen medewerking verleend

paardenhoeve in Alveringem: school- en groepsbezoeken

geen contact

gekregen -

gemengd bedrijf met akkerteelt en rundvee in Alveringem: geen landbouwverbreding

geen medewerking verleend

40

Bijlage 2: topics diepte interview organisaties Oprichting: Waarom? In welke omstandigheden? Met welk doel? o

Wat is jullie precieze taak?

o

Wanneer is deze organisatie tot stand gekomen en wat was de doelstelling?

Werking: Programma? Waarvoor staan jullie? Waarvoor zetten jullie zich in? Troeven? Werkpunten? o

Bestaat er een strategisch ontwikkelingsplan?

o

Bestaat er een masterplan (een allesomvattend ontwikkelingsplan)? Ja? Wat zijn de hoofdpunten? Nee? Waarom is die er niet? Wat is jullie mening hierover?

Waarom: Drijfveren? Passie voor de streek? o

Wat zijn de huidige drijfveren voor jullie huidige werking?

Visie: Welk beeld over Westhoek? Hoe promoten jullie de streek bij buitenstaanders? Wat biedt de streek aan? o

Wat is jullie streekvisie van de Westhoek?

Landbouw: Samenwerking? Wat verwachten jullie van landbouwers? Impulsen? Sensibilisering? Zijn er hindernissen? Multifunctionele landbouw opl voor streek & het financiële probleem van landbouw? o

Krijgen jullie steun?

o

Hebben jullie nauw contact met landbouwers (of vertegenwoordigers)? Zoja, hoe verloopt dit contact?

Andere: samenwerking organisaties? Lokale bevolking? Conflict? Resultaten: voelbare effecten van jullie werking? Wat naar de toekomst toe? o

Is jullie aanvankelijke doelstelling bereikt?

o

Wat zijn de succesfactoren van jullie werking?

o

Zijn er nieuwe doelstelling in de loop van jullie bestaan gekomen?

o

Wat zijn de toekomstplannen?

Regio: Gebied? Afbakening? o

Op kaart de Westhoek aanduiden.

41

Bijlage 3: topics diepte interview landbouwers Nevenactiviteiten: Waarom? Wanneer? Hoe? Impulsen hiertoe? Initiatief: op eigen initiatief? Andere mensen of organisaties die streek willen uitbouwen? Ken je organisaties/netwerken? Ervaringen hiermee? Zijn er impulsen om landbouwers te stimuleren? Positieve effecten van de werking met organisaties? Participatie: waardevolle bijdrage? Of enkel voor het geld? Bewust van zijn rol als actor in de streekontwikkeling en identiteitsopbouw? Multifunctionele landbouw de toekomst? Goed? Nog uitbreiden? Of andere diensten? Streek: hoe denk je over de Westhoek? Wat is je beeld? Afbakening? Collega s: meningen van collega-landbouwers? Suggesties en lessen voor een verbetering van de bewustwording en sensibilisering

Zijn er impulsen voor nieuwe inkomsten? Welke drijfveren hebben jullie om verder te doen? Zijn jullie bewust van jullie werkzaamheden in de omgeving en het respect dat jullie dragen voor de leefomgeving? Zetten jullie zich bewust in om mee te werken aan de ontwikkeling van de Westhoek? Hebben jullie het gevoel dat jullie betrokken worden in de werking van organisaties? Ondervinden jullie impulsen om landbouwers bij de ontwikkelingsplannen te betrekken? o

Financieel

o

Vorming

o

Begeleiding

o

Bewustzijn

Wat zijn de succesfactoren van jullie job in de streekontwikkeling

42

43

This document was created with Win2PDF available at http://www.win2pdf.com. The unregistered version of Win2PDF is for evaluation or non-commercial use only. This page will not be added after purchasing Win2PDF.