STREEKONTWIKKELING EN ERFGOED. studiedag Erfgoed en Plattelandsbeleid 27 november 2013 plattelandsacademie Landelijke Gilden

STREEKONTWIKKELING EN ERFGOED studiedag Erfgoed en Plattelandsbeleid 27 november 2013 plattelandsacademie Landelijke Gilden

STREEKONTWIKKELING EN ERFGOED °streekontwikkeling de Westhoek °landschap als integrerend kader °pilootproject gebiedvisie Kemmel-Scherpenberg * situering * doel * methodiek * illustratie case studies * resultaat

STREEKONTWIKKELING EN ERFGOED °streekontwikkeling de Westhoek : opbouw identiteit rond verhalen * de grens * WO I (oorlogsrelicten, de wederopbouw) * landschap

STREEKONTWIKKELING EN ERFGOED °streekontwikkeling de Westhoek : opbouw identiteit rond verhalen * de grens * WO I (oorlogsrelicten, de wederopbouw) * landschap

WORKSHOPS STREEKONTWIKKELING BOUWEN IN HETEN LANDSCHAP ERFGOED °streekontwikkeling de Westhoek : opbouw identiteit rond verhalen * de grens * WO I (oorlogsrelicten, de wederopbouw) * landschap ? - bescherming - gelinkt aan erfgoed - herstel - gelinkt aan erfgoed gelinkt - ontwikkeling - gelinkt aan nieuwe verhaallijnen

STREEKONTWIKKELING EN ERFGOED °streekontwikkeling de Westhoek °landschap als integrerend kader Paul Selman - Planning at the landscape scale, 2006 To date, our approaches to planning for landscape have mainly been concerned with scenic amenity and recreational opportunity in particular celebrating the sublime ans salubrious. Public policies have typically sought to ring-fence and protect expert-acclaimed areas. However, attention is turning towards the functionality of landscapes - or more particularly, their multifuntionality. This requires that landscape is mainstreamed into spatial planning rather than perceived as a sectoral interest. In this regard, landscape is seen, not so much as a pleasant commodity, but more as an integrative nexus wherein an transdisciplinary appraoch to sustainable development can be conducted (= planning through landscape)

STREEKONTWIKKELING EN ERFGOED °streekontwikkeling de Westhoek °landschap als integrerend kader Paul Selman - Planning at the landscape scale, 2006 To date, our approaches to planning for landscape have mainly been concerned with scenic amenity and recreational opportunity in particular celebrating the sublime ans salubrious. Public policies have typically sought to ring-fence and protect expert-acclaimed areas. However, attention is turning towards the functionality of landscapes - or more particularly, their multifuntionality. This requires that landscape is mainstreamed into spatial planning rather than perceived as a sectoral interest. In this regard, landscape is seen, not so much as a pleasant commodity, but more as an integrative nexus wherein an transdisciplinary appraoch to sustainable development can be conducted (= planning through landscape) To achieve these outcomes, landscape-centred spatial planning will need to embrace the possibilities associated with new type of rural scenery even though some may currently be perceived as heretic or hazardous, and with emergent vernaculars reflecting sustainable settlement and infrastructure. New stories and new associations

between people and place are to be welcomed if they have functionality and coherence.

STREEKONTWIKKELING EN ERFGOED °streekontwikkeling de Westhoek °landschap als integrerend kader °pilootproject gebiedvisie Kemmel-Scherpenberg * situering * doel

STREEKONTWIKKELING EN ERFGOED °streekontwikkeling de Westhoek °landschap als integrerend kader

De Klijte

SCHERPENBERG

°pilootproject gebiedvisie Kemmel-Scherpenberg Studiegebied gebaseerd op beschermd landschap, uitgebreid tot omliggende wegenstructuur

Kemmel

beschermd landschap

Loker

Parallel met agnas procedure Ieperboog Zuid Parallel met opmaak beheerplan beschermd landschap

kEMMELBERG

Dranouter

STREEKONTWIKKELING EN ERFGOED °streekontwikkeling de Westhoek °landschap als integrerend kader

De Klijte

SCHERPENBERG

°pilootproject gebiedvisie Kemmel-Scherpenberg Studiegebied gebaseerd op beschermd landschap, uitgebreid tot omliggende wegenstructuur

Kemmel

beschermd landschap

Loker

Parallel met agnas procedure Ieperboog Zuid Parallel met opmaak beheerplan beschermd landschap

kEMMELBERG

Ambitie om toekomstig landschapsbeeld toe te voegen aan planningsprocessen Pilootproject om integrererend landschapsbeeld naar voor te schuiven als gemeenschappelijk streefdoel waarbinnen verschillende sectorale plannen en nieuwe verhaallijnen gekaderd worden

Dranouter

STREEKONTWIKKELING EN ERFGOED °streekontwikkeling de Westhoek °landschap als integrerend kader °pilootproject gebiedvisie Kemmel-Scherpenberg opmaak gebiedsvisie - Labo S (vakgroep stedebouw U Gent) ontwerpend onderzoek bebouwing - S. Verbeke - Volt architecten (architect- bachelor landschapsontwikkeling) opdrachtgevers: Provincie West Vlaanderen - gebiedsgerichte werking Regionaal Landschap Westvlaamse Heuvels betrokkenen: Provincie West Vlaanderen (landbouw, natuur, toerisme) Gemeente Heuvelland ANB, VIOE, WVI

STREEKONTWIKKELING EN ERFGOED °streekontwikkeling de Westhoek °landschap als integrerend kader °pilootproject gebiedvisie Kemmel-Scherpenberg * situering * doel * methodiek

GEBIEDSVISIE 2025 KEMMELBERG EN SCHERPENBERG

ONTWERPBOUWSTENEN VOOR EEN TOEKOMSTIG LANDSCHAP STUDIEBOEK / VERSIE 06.12.2011

Labo S, Universiteit Gent In opdracht van de Provincie West-Vlaanderen DECEMBER 2011

diagramma methodiek gebiedsvisie

BESCHRIJVEN ANALYSE

AFWEGEN KEUZE

VRAAGSTELLING

4 waardeconcepten als sectorenoverschrijdend FILTER

1 WAARDEANALYSE: STUDIEGEBIED





2 SYNTHESE: BESTAANDE VISIES

3 BETREKKEN VAN BEWONERS EN EXPERTEN

8





LANDSCHAPSSTRUCTUUR GEHEEL STUDIEGEBIED

PLANNEN

BEHEREN

ONTWERPEND ONDERZOEK

VISIE

ontwikkelen van ONTWERPBOUWSTENEN INPUT waardeanalyse: argumentative lagen < B L G C > INPUT synthese: programma op basis bestaande visies

combineren van ONTWERPBOUWSTENEN

--> WOONLANDSCHAPPEN ALS KWALITEITSSPRONG VOOR BEWONERS EN LANDSCHAP --> WERKLANDSCHAPPEN TER INTEGRATIE VAN GROEIENDE BEDRIJVEN

RECREATIEF ONTHAAL HEUVELS --> ROBUST INFRASTRUCTUURCONCEPT ALS BASIS VOOR EEN EVENWICHTIGE ONTHAAL

omzetten in BELEIDSINSTRUMENTEN:

tussen minimale en maximale geslotenheid

--> HOGE BEELDKWALITEIT DOOR EEN STEVIGE LANDSCHAPS-STRUCTUUR

BEBOUWING HEUVELRUG EN VALLEIEN

ACTIEPLAN

LANDSCHAPS BEHEERSPLAN RUP-Horeca

masterplannen voor veranderende functies geintegrerde en geexposerde bebouwing van assen naar eilanden

ZONES VOOR GESLOTEN EN OPEN LANDSCHAPPEN + TWEE ONTWIKKELINGSMODELLEN VOOR BEBOUWING + DRIE ONTHAALWEGEN

Inrichtingsprogramma recreatie Educatief programma ....

„HOE OMGAAN MET BEBOUWING EN NIEUWE FUNCTIES in de open ruimte?“ (2) De vraagstelling naar WONEN(+) ALS KWALITEITSPRONG VOOR BEWONERS EN LANDSCHAP benadert het studiegebied vanuit het thema bebouwing in de open ruimte. De functies van de bebouwing verschuiven van landbouw naar wonen, werken en recreatie. De schaalvergroting van de landbouwgebouwen neemt toe, oude bedrijfsgebouwen (vaak wederopbouwarchitectuur) verkommeren omdat ze geen functie hebben in de bedrijfsvoering. Zorg voor oud en jong biedt nieuwe mogelijkheden maar is in het gebied nog niet of maar beperkt aanwezig. De kenmerkende wederopbouwarchitectuur is een bijkomende uitdaging.

DRIE VRAAGSTELLINGEN AAN HET STUDIEGEBIED

Op basis van de synthese van de bestaande beleidsvisies, gekoppeld aan de waardeanalyse van het studiegebied en rekening houdend met de input uit overleg met bewoners en actoren, zijn drie vraagstellingen voor ontwerpend onderzoek geformuleerd.

„WELKE LANDSCHAPSSTRUCTUUR voor het studiegebied?“ (1) De vraagstelling naar HOGE BEELDKWALITEIT DOOR EEN STEVIGE LANDSCHAPSTRUCTUUR benadert het geheel studiegebied vanuit het thema grondgebruik in relatie tot het ecologisch systeem en de beeldkwaliteit. Vertrekkend vanuit o.m. de ‘Ruimtelijke visie voor landbouw, natuur en bos’ staan bosuitbreiding, verweving van natuur en landbouw, behoud en herstel van kleinschalige landschappen en het versterken van de beken als groene linten centraal. De zoektocht naar een inbedding van wonen, werken en recreëren is een bijkomende ambitie.

„WELK RECREATIEVE ONTSLUITING van de Kemmelberg?“ (3) De vraagstelling naar een ROBUUST ONTSLUITINGSCONCEPT ALS BASIS VOOR EEN EVENWICHTIG ONTHAAL benadert het deelgebied rond de Kemmelberg vanuit het thema recreatie en verkeer. Ambities in het gemeentelijke mobiliteitsplan, namelijk het koppelen van het terugvoeren en spreiden van het verkeer aan de toegankelijkheid van de huidige en toekomstige recreatieve knooppunten, horecasites en attracties, alsook de toegankelijkheid van het gebied voor de bewoners, reiken hier het programma aan. Een robuust infrastructuurconcept maakt onderdeel van het ruimer recreatief netwerk rond de bergen.

3

STREEKONTWIKKELING EN ERFGOED °streekontwikkeling de Westhoek °landschap als integrerend kader °pilootproject gebiedvisie Kemmel-Scherpenberg * situering * doel * methodiek * illustratie case studies

Ruimtelijk Planbureau 2005

Gebiedsgebonden toekomstvisies

Ruimtelijk Planbureau 2005

Conclusies Veranderende rol van de landbouw De (mentale en fysieke) verstedelijking van het landelijk gebied zal verder toenemen. Afhankelijk van het landschap en het scenario verandert de landbouw van schaal en raakt deze vermengd met andere vormen van grondgebruik of grondeigendom. Wanneer de landbouwfunctie vervalt komen daar wonen, werken en recreatie in de plaats.

Veranderend krachtenveld Het toekomstig landschap zal de weerslag zijn van een groter variatie aan functies, waarbij naast bestaande ook veel nieuwe eigenaren en belanghebbenden een rol spelen. Het toekomstig cultuurland zal daardoor eerder van onderop tot

stand komen. Ruimte voor de cultuurlandondernemer In het beleid voor het cultuurland zou daarom niet de agrariër centraal moeten staan, maar de individuele cultuurlandondernemer - die uiteraard ook een agraiër kan zijn. Dit doet recht aan de veranderingen die zich voordoen in de plattelandsamenleving:

het landelijk gebied vormt een pluriform palet van ondernemingen in het cultuurland.

Analyse bestaande bebouwingtypes

GROTE HOEVES

KLEINE HOEVES

WONINGEN

Analyse bestaande bebouwingtypes - grote hoeves

GROTE HOEVES

Analyse bestaande bebouwingtypes - kleine hoeves

KLEINE HOEVES

Analyse bestaande bebouwingtypes - woningen

WONINGEN

Selectie zones 4 casestudies 4 1 3

GROTE HOEVES

KLEINE HOEVES

WONINGEN

2

Casestudy kleine hoeves - ontwikkelingsmodellen bebouwing

Casestudy kleine hoeves - ontwikkelingsmodellen aanleg huisweiden

Casestudy cluster woningen - fasering

Casestudy cluster woningen - streefdoel

Invulling 4 casestudies

Simulatie evolutie landschap - transformaties door disfunctioneel worden van elementen

Het verleden terughalen kan niet - nieuwe verhaallijnen met functionaliteit en samenhang ontwikkelen (cfr Selman)

Het verleden terughalen kan niet - nieuwe verhaallijnen met functionaliteit en samenhang ontwikkelen (cfr Selman)

Het verleden terughalen kan niet - nieuwe verhaallijnen met functionaliteit en samenhang ontwikkelen (cfr Selman)

Het verleden terughalen kan niet - nieuwe verhaallijnen met functionaliteit en samenhang ontwikkelen (cfr Selman)

STREEKONTWIKKELING EN ERFGOED °streekontwikkeling de Westhoek °landschap als integrerend kader °pilootproject gebiedvisie Kemmel-Scherpenberg * situering * doel * methodiek * illustratie case studies * resultaat: Gebiedsvisie 2025

GEBIEDSVISIE 2025 “STEVIG EN ROBUUST”

studiegebied 2011 met bestaand bos

+ bosuitbreiding

+ kleinschalige landschappen

+ beeklinten

+ verweving

+ kleine nieuwe landschappen -> maximale invulling gebiedsvisie 2025

Met de drie ruimtelijke bouwstenen ‘zones voor geslotenheid en openheid’, ‘twee types bebouwing integratie of expositie‘ en ‘drie onthaalwegen gebundelde spreiding‘ levert de gebiedsvisie een strategisch plan aan, om toekomstige ontwikkelingen in een coherent en gedragen landschapsbeeld te integreren.

HOGE BEELDKWALITEIT DOOR EEN STEVIGE LANDSCHAPSSTRUCTUUR VAN KEMMELBERG TOT SCHERPENBERG De ‘Gebiedsvisie Kemmelberg en Scherpenberg 2025’, bestaand uit de bouwstenen (1) ‘zones voor geslotenheid en openheid’, (2) ‘geïntegreerde of geëxposeerde bebouwing‘ en (3) ‘drie onthaalwegen‘, dient als aanzet voor de opmaak van een actieplan, die het landschappelijke streefbeeld stapsgewijs realiseert en het kader voor de integratie van toekomstige ontwikkelingen en functies creëert. De geïntegreerde ontwikkeling van een door alle sectoren gedragen landschapsbeeld, kan enkel worden gerealiseerd door een juiste inzet en keuze van beleidsinstrumentaria. Voor de ‘zones voor bosuitbreiding, kleinschalige landschappen en verweving langs beeklinten’ zoals de ‘drie onthaalwegen’ kan dit door middel van bestaande instrumenten. Het beheren van de ‘zones voor nieuwe kleine landschappen en het verder planmatig begeleiden van ‘geëxposeerde (zichtbare) percelen’ vragen naar nieuwe, aangepaste beleidsinstrumenten.

17

ZONES < GESLOTENHEID >

ZONES < GESLOTENHEID >

afbakening van de zones voor geslotenheid

BOSUITBREIDING

atlas 56-Z

BOSUITBREIDING (bosgebied met open plekken, stapsteenbos)

KLEINSCHALIGE LANDSCHAPPEN VERWEVINGSGEBIED LANGS BEEKLINTEN

4.3 1.4

NIEUWE KLEINE LANDSCHAPPEN

VERWEVINGSGEBIED LANGS BEEKLINTEN (natuur- of productiegebied) > prioritaire gebieden: linten > gebieden op lange termijn: systeem van kamers

2.1

NIEUWE KLEINE LANDSCHAPPEN (woon- en werklandschappen: kansen voor nieuwe programma’s)

1.3

3.1

4.1

4.4

3.2

2.5 4.2

2.5

1.2

1.1 2.5 2.3

2.4 2.2

2.5 4.5

6

KLEINSCHALIG LANDSCHAP (bocage-, relict- en wastinelandschap) > overgangsgebied landbouw > overgangsgebied bos

STREEKONTWIKKELING EN ERFGOED °streekontwikkeling de Westhoek °landschap als integrerend kader °pilootproject gebiedvisie Kemmel-Scherpenberg * situering * doel * methodiek * illustratie case studies * resultaat: Ambitie als sectoraal overlegplatform geslaagd

STREEKONTWIKKELING EN ERFGOED °streekontwikkeling de Westhoek °landschap als integrerend kader °pilootproject gebiedvisie Kemmel-Scherpenberg * situering * doel * methodiek * illustratie case studies * resultaat: Ambitie als pilootproject voor integreren nieuwe verhaallijnen voor ontwikkeling erfgoed/landschap/platteland niet geslaagd, sector erfgoed houdt vast aan verhalen uit het verleden.