STILLE KRACHT? Inzicht in de sociaal-maatschappelijke functie van de wijkbibliotheek

ST IL L E K R AC H T? Inzicht in de sociaal-maatschappelijke functie van de wijkbibliotheek

INHOUD

INLEIDING

Inleiding

3

Methodologie

4

Dit onderzoek wordt uitgevoerd om meer inzicht te verkrijgen in de dagelijkse bezoekers en hun activiteiten in zeven wijkbibliotheken in Eindhoven. Het onderzoek dient als informatieve onderlegger voor de te nemen besluiten aangaande het beleid voor de wijkvestigingen. Eerder waren wij betrokken bij het experttraject ‘Bibliotheek van de Toekomst’ waarbij we de centrale bibliotheek onderzocht hebben.

6 Algemene bevindingen De onderscheidende waarde van de wijkbibliotheek 8 De wijkvestigingen Algemene eigenschappen

Dit onderzoek is op korte termijn geinitieerd en op korte termijn uitgevoerd, wat uiteraard enige beperkingen met zich mee brengt. Meer hierover in de onderzoeksopzet.

Bezoekersgroepen Profielschetsen ACHTSE BARRIER MEERHOVEN MENSFORT STRATUM STRIJP WOENSELSE HEIDE VAARTBROEK

11 14 16 18 20 22 24 26 28

Conclusies - Matrix van resultaten - Uitleg en conclusies

30

Bronnen Alle alle afbeeldingen, kaarten en illustraties zijn eigen materiaal, tenzij anders aangegeven.

Bijlagen Observatieformulieren Vragenlijst Planning observaties

34

Auteurs Piet Suijkerbuijk Danny Gijzen Stijn Kuipers

2

Het onderzoek bestaat uit twee delen: het eerste deel behandeld algemene zaken die bij de meeste wijkvestigingen aantroffen zijn en worden de wijkvestigingen met elkaar vergeleken om een beeld te krijgen van hoe de vestigingen zich tot elkaar verhouden. In het tweede deel worden de wijkvestigingen individueel en gedetailleerd besproken, waarbij de nadruk ligt op de specifieke kenmerken en meerwaarde van de vestiging.

Januari 2013

3

METHODOLOGIE Doel Het doel van het onderzoek is om inzicht te verkrijgen in de dagelijkse bezoekers en hun activiteiten in de wijkbibliotheken in Eindhoven. Omdat het onderzoek wordt vergezeld van een kwantitatieve benadering vanuit Bureau Beleidsinformatie en Onderzoek, zal dit onderzoek vooral een kwalitatieve benadering kennen en zal het niet gefocust zijn op de boekenlener. Het doel is om de volledige breedte van het palet aan activiteiten en gebruikers te belichten. We maken een onderscheid tussen de verblijfsfunctie en de boekenuitleenfunctie van de bibliotheek. De boekenuitleenfunctie is bekend terrein en in wezen de kernfunctie. Het gaat ons juist om de verbredende activiteiten, die daarnaast nog plaatsvinden. Daarom wordt de boekenuitleenfucntie in dit onderzoek niet meegenomen. Naast observatie wordt er een voorzichtig begin gemaakt met de studie naar alternatieve plekken voor activiteiten die, in geval van een sluiting, niet langer door de bibliotheek gefaciliteerd zouden kunnen worden. Informatie hierover is echter ‘bijvangst’, welke niet verspild zal worden, maar ook geen hoofdonderwerp van studie is. Onderzoeksopzet De zeven wijkvestigingen worden elk gekenschetst door het maken van een uniek profiel. Dit profiel is opgebouwd uit vier lagen: context, publiek, ruimtegebruik en activteiten.

Context Demografie van de servicegebieden, lokale 4

voorzieningen, en de plek in de wijk: allemaal factoren die bepalen wat voor type publiek de bibliotheek bezoekt en welke activteiten ze ondernemen. Het locatieprofiel zal daarom bestaan uit een analyse van de sociaal-economische context zoals in statistieken is terug te vinden. Ook worden lokale meegenomen in het onderzoek.

Publiek, ruimtegebruik en activiteiten Om deze aspecten te onderzoeken zetten we een combinatie in van drie verschillende methoden. Ten eerste observeren we de verschillende gebruikers in de wijkvestigingen. Vervolgens stellen we dezelfde gebruikers enkele vragen om onze bevindingen te staven. Als derde middel interviewen we een of meerdere medewerkers per vestiging. De interviews gelden dus als een verbredende bron, waarbij we onze eigen observaties als objectieve tegenhanger kunnen gebruiken. Dit onderdeel zal het zwaartepunt van het onderzoek vormen. In de bijlagen zijn de observatieformulieren en vragenlijst voor de interviews terug te vinden. Planning Elke vestiging is minimaal twee keer bezocht, eenmaal doordeweeks en eenmaal op de zaterdag. In de bijlage is de planning terug te vinden.

van het jaar. Wij zijn ons er van bewust dat we met twee tot drie bezoeken per vestiging niet alle activiteiten op kunnen vangen. Wel kunnen we aan de hand van de statistische gegevens en interviews een beeld krijgen hoe representatief de momenten van ons bezoek waren voor een totaalbeeld. Bovenstaande kanttekeningen dienen in het achterhoofd gehouden te worden bij het lezen van dit rapport. Wij kunnen echter stellen dat ondanks deze beperkingen een redelijk representatief beeld is gegeven van de wijkvestigingen.

De wijkvestigingen met bijbehorende servicegebieden Achtse barrier Meerhoven Mensfort Stratum Strijp Woenselse heide Vaartbroek

Afbakening onderzoeksterrein We maken een onderscheid tussen de verblijfsfunctie en de boekenuitleenfunctie van de bibliotheek. De boekenuitleenfunctie is bekend terrein en in wezen de kernfunctie, meetbaar door de hoeveelheid uitgeleende boeken. Het gaat ons juist om de verbredende activiteiten die plaatsvinden in de bibliotheek: de niet-meetbare aspecten die een onderscheidend karakter opleveren. Dit onderzoek gaat daarom over deze verbredende activiteiten en niet over de boekenuitleenfunctie.

Beperkingen en kanttekeningen Vanwege de korte termijn waarop dit onderzoek plaats vond waren wij voor onze observatieperiode beperkt tot eind november en begin december. Dit is, op de zomerperiode na, de minst drukke periode 5

ALGEMENE BEVINDINGEN De onderscheidende waarden van de wijkbibliotheek Bij het analyseren van de verschillende vestigingen komen een aantal kwaliteiten en eigenschappen naar voren die niet zozeer iets met de locatie te maken hebben. Dit zijn eigenschappen die toe te schrijven zijn aan het concept ‘wijkbibliotheek’ en gelden voor elke vestiging.

Neusfunctie Door de situering rondom voorzieningen lopen veel bezoekers de bibliotheek binnen om rond te snuffelen. Hier kan men ongestoord rondbladeren in een breed assortiment boeken en tijdschriften, zonder koopverplichting.

Veel wijken hebben een gelijksoortige programmatische opbouw in het centrumgebied: een klein buurtwinkelcentrum (meestal met supermarkt), een groot bejaardencomplex, en op enige afstand een vrijetijdsaccommodatie (VTA). Ook de wijkvestiging van de bibliotheek maakt hier onderdeel van uit. De wijkvestigingen kiezen hierbij expliciet voor een representatieve locatie: tussen de winkels. Er is sprake van een combinatie van winkel activiteiten en bibliotheekbezoek, welke elkaar in levendigheid en uitstraling van het winkelcentrum versterken. Het zorgt voor alle ondernemers en instellingen voor extra ‘loop’ van (potentiële) bezoekers. Dit ‘winkelmodel’ brengt hogere kosten met zich mee in huur, maar levert ook extra voordelen op.

De intellectuele speeltuin Om kinderen te laten lezen is het van belang dat ze van jongs af aan in aanraking komen met boeken: naar de bibliotheek gaan, tussen boeken snuffelen, ontdekken wat het is en wat ze leuk vinden. Het is ook van belang dat dit niet (alleen) in school gebeurd: de bibliotheek is een laagdrempelige, meer vrijblijvende omgeving waar kinderen in aanraking komen met boeken, waardoor het lezen niet alleen wordt geassocieerd met leren, maar ook met plezier en vrije tijd. Door de combinatie tussen educatie en spel raken kinderen op een speelse manier vertrouwd met boeken.

Neutrale grond De bibliotheek is een vrij toegankelijke en onafhankelijke locatie waarbij je niet verplicht bent om iets te kopen of mensen te woord te staan. De bibliotheek biedt, buiten het uitlenen van boeken, allerlei voorzieningen aan die vrij of tegen kostprijs te gebruiken zijn: zit- en leesmogelijkheden, pc-plekken, print- en kopieerfaciliteiten, koffie, etc. Iedereen heeft op deze manier de vrijheid hiervan gebruik te maken. 6

Eerste stap naar zelfstandigheid De bibliotheek wordt als veilig ervaren door de sociaal-maatschappelijke functie en de aanwezigheid van een bibliotheekmedewerker. Door de laagdrempelige maar hoogwaardige eigenschappen van de wijkbibliotheek (zie centraal punt in de wijk) is het vaak een plek waar kleine kinderen voor het eerst zelfstandig heen mogen. Centraal punt in de wijk: toegankelijkheid In tegenstelling tot de centrale bibliotheek is de wijkvestiging veel minder een bestemming op zich.

Gradaties in eigenschappen Bezoek wordt gemakkelijk gecombineerd met andere functies en activiteiten die typisch wijkgebonden zijn, zoals basisschool of supermarkt. De nabijheid van de bibliotheek maakt deze dus heel toegankelijk. Voor een aantal doelgroepen is deze toegankelijkheid essentieel, dit zijn o.a. kinderen zonder begeleiding van een ouder, ouderen, of mensen met een handicap. Maar ook andere bezoekers gaan hierdoor (vaker) naar de bibliotheek.

Enkele eigenschappen zijn wel algemeen maar niet overal even belangrijk of van toepassing. In de gedetailleerde uitwerking van de vestigingen zullen deze eigenschappen steeds opnieuw terug komen, afhankelijk van de mate van toepasselijkheid. Inbedding De centrale plek in de wijk en de nabijheid van voorzieningen spelen een belangrijke rol bij de sociale betekenis van de bibliotheek en activiteiten die georganiseerd worden. De bezoekers zelf hechten ook een bepaalde waarde aan de bibliotheek: het is een plek waar ze vaak komen, waar ze mensen ontmoeten of misschien zelfs werken of studeren. In sommige wijken heeft de bibliotheek hierdoor een belangrijke rol in het sociale leven binnen de wijk. In Meerhoven is er bijvoorbeeld een maatschappelijke vraag naar verschillende cursussen, die in de bibliotheek georganiseerd kunnen worden. Bij andere bibliotheken, als Vaartbroek en Stratum, heeft de bibliotheek veel betekenis voor de buurtbewoners als verblijfsplek . Lagger-functie Een aantal van de wijkvestigingen van de bibliotheek staat in wijken met een laag gemiddeld inkomen en een laag gemiddeld opleidingsniveau. Als we dit koppelen aan de bevindingen met betrekking tot de adoptie van nieuwe technologieën uit het onderzoek: Beleef de Bibliotheek!, komen deze groepen vaak overeen met de laggers: zij hebben

namelijk niet de (financiële) middelen en kennis tot hun beschikking om nieuwe technologiën over te nemen. Veel van hen beschikken thuis daarom nog niet over technologisch apparatuur zoals een pc, internet en/of een printer en kunnen en zullen niet binnen korte tijd overstappen op het lezen van een E-book. Om deze reden speelt de wijkbibliotheek voor hen nog een erg belangrijke rol in het verschaffen van deze faciliteiten. Hiernaast vervult het gebouw voor hen vaak een sociale functie (sociale contacten, kinderopvang, van de straat houden, integratie). Daar bovenop is hun actieradius beperkter dan die van de gemiddelde inwoner, waardoor een bibliotheek in de wijk voor hen van belang is. Sociaal brandpunt Voor sommige bezoekers(groepen) vormt de bibliotheek een sociaal brandpunt. Zij bezoeken de bibliotheek regelmatig om contact te onderhouden met vrienden of buurtbewoners of komen er voor een praatje met onbekenden. Een veel voorkomend voorbeeld is de groep 65+-ers die een bezoek aan de bibliotheek zien als een uitstapje. Voor een deel geldt dat de bibliotheek een vaste bestemming is in hun dagelijks/ wekelijks patroon. Men leest een krant of een tijdschrift en heeft sociaal contact met andere bezoekers. Dit leidt in sommige gevallen tot clubjes vaste bezoekers die regelmatig contact met elkaar hebben.

7

KENMERKEN VAN DE WIJKBIBLIOTHEEK Plek in de stad 30 (10)*

De 7 wijkbibliotheken zijn verdeeld over vier vestigingen in het noorden, twee in het westen en één in het zuiden van Eindhoven. Het servicegebied wordt hierdoor onevenwichtig verdeeld waardoor de dekking van de vestigingen in het noorden beter is dan in het zuiden. Zo functioneert Stratum voor het totale zuidelijke deel van Eindhoven waardoor de vestiging ook de meeste potentiële bezoekers kent. De centrale bibliotheekvestiging is vanuit het zuiden wel beter bereikbaar met het openbaar vervoer dan de wijken in het noorden van Eindhoven. Plek in de buurt Alle vestigingen liggen op een centrale plek in de buurt. In de directe omgeving zijn verschillende voorzieningen als winkels, basisscholen en verzorgingstehuizen te vinden. Hierdoor is de bibliotheek goed bereikbaar en voor veel bezoekers gemakkelijk te combineren met andere dagelijkse bezigheden zoals boodschappen doen. De inwoners van de servicegebieden bepalen in grote mate het gebruik van de vestigingen. Zo hebben de Achtse Barrier en Meerhoven relatief weinig niet-westerse allochtonen en inwoners met een laag inkomen binnen hun bereik, terwijl dit voor Stratum en Mensfort juist wel het geval is.

Achtse Barrier

30 (5)*

Meerhoven Mensfort Stratum

25 (5)*

35 (10)*

30 (10)*

Strijp

30 (15)*

Woenselse Heide Vaartbroek

Context: demografie De plek in de stad betekent veel voor het publiek van de vestiging. In de profielschetsen wordt hier dieper op ingegaan. De kaarten geven ons het volgende beeld:

30 (10)*

Achtse barrier : weinig ouderen, veel kinderen, hoge inkomens, weinig allochtonen.

25 (10)* 23 (5)*

30 (5)*

Meerhoven: weinig ouderen, veel kinderen, hogere inkomens, gemiddeld/verschillend allochtonen.

15 (5)*

20 (5)

Mensfort: veel ouderen, gemiddeld kinderen, vooral lage inkomens, veel allochtonen.

20 (10)* 20 (10)*

15 (5)

25 (15)

20 (10) 20 (5)

20 (10)

20 (5) 15 (5) 15 (5)

Inkomens

Hoog

Laag

Percentage <14 jaar

>21%

<15%

>20%

<10%

Stratum: gemiddeld ouderen, veel kinderen, verschillende inkomens, verschillend/gemiddeld Strijp: gemiddeld ouderen, weinig kinderen, lage inkomens, veel allochtonen. Vaartbroek: veel ouderen, gemiddeld kinderen, vooral lagere inkomens, redelijk veel allochtonen. Woenselse heide: veel ouderen, gemiddeld kinderen, verschillende inkomens, verschillend/gemiddeld in allochtonen.

20 (10)

15 (15) 15 (10)

15 (15)

20 (10)

15 (10)

Reistijden met de bus naar de Centrale vestiging 15 (15)* = reistijd in minuten (frequentie in minuten) *aantal overstappen Bron: 9292 8

Percentage niet-Westerse allochtonen

>10%

<2 % Percentage 65+

9

Verklaring: 15 (15)* = reistijd met bus (frequentie)*

Bron: CBS Zie de bijlage voor de uitvergrotingen.

1 keer overstappen

BEZOEKERS VAN DE WIJKVESTIGINGEN Bezoekers, Gebruik en Motieven

Ruimte en faciliteiten Ruimtegebruik De vestigingen hebben een overeenkomstig aanbod van voorzieningen. Iedere vestiging heeft tenminste één lees- en kinderhoek en biedt verschillende faciliteiten en activiteiten aan naast de boekenuitleenfunctie.

De leeshoek: bestaat uit één of meerdere tafels en stoelen, omringd door schappen met tijdschriften en kranten. De kinderhoek: is een verzameling zit mogelijkheden voor de kinderen. Vaak is de ruimte leuk aangekleed met een voorleestroon, podium en de mogelijkheid om te knutselen en tekenen. Loungegelegenheid: buiten de leeshoek zijn op sommige plekken in de bibliotheken loungeplekken gecreëerd. Dit zijn comfortabele banken of stoelen met een vaak bijzonder design. Entree: alle vestigingen hebben één officiële toegangsdeur. De faciliteiten: zijn de internetplekken (icoon), de printers, het kopieer apparaat en het Senseo-apparaat. Met uitzondering van de drinkvoorziening maken deze faciliteiten een essentieel onderdeel uit van de educatieve rol van de bibliotheek. Veel bezoekers die van deze faciliteiten gebruik maken hebben deze thuis niet ter beschikking.

i

i Plattegrond Vaartbroek 10

Informatiebalie: is het bureau van de bibliotheekmedewerkster.

Activiteiten Hiernaast organiseren alle vestigingen activiteiten die op specifieke doelgroepen gericht zijn. Standaard is er de voorleesactiviteit op woensdagmiddag die door iedere vestiging georganiseerd wordt voor kinderen. Hiernaast worden er in bepaalde vestigingen verschillende cursussen en workshops gegeven die ontstaan vanuit de vraag van bezoekers of i.s.m. omliggende voorzieningen.

Er zit veel variatie in de soorten bezoekers, hun activiteiten en hun motieven: bijna iedereen lijkt weleens gebruik te maken van de wijkbibliotheek. Toch zijn er een aantal groepen aan te wijzen die relatief sterk aanwezig zijn en groepen die minder veel of alleen voor het lenen van boeken van de wijkbibliotheek gebruik maken. De belangrijkste groepen bezoekers, activiteiten en motieven zijn verzameld in het schema op de volgende pagina, vervolgens staan de belangrijkste doelgroepen omschreven. Bezoekers De vier soorten bezoekers uit het schema op pagina 12 zijn in bijna iedere wijkvestiging van de bibliotheek duidelijk aanwezig. Enerzijds zijn er vrouwen en ouderen, die geen of parttime werk hebben en daardoor tijd hebben om van de bibliotheek gebruik te maken. Ook mannen tussen de 30 en 60 maken van sommige vestigingen gebruik, maar dit is vaak maar een klein aantal. Anderzijds komen er na schooltijd veel kinderen (eventueel met moeders) in de wijkvestigingen. De activiteiten van de bibliotheek zijn voornamelijk gericht op kinderen. Jongeren maken weinig gebruik van de wijkvestigingen. Gebruik De meest voorkomende manieren waarop de vestigingen gebruikt worden, komen overeen met de aangeboden voorzieningen: het lezen van kranten/ tijdschriften aan de leestafel, knutselen en spelen in de kinderhoek en computeren en printen op de pc-plekken. Daarnaast is snuffelen ook aangemerkt

als belangrijke gebruiksvorm. Bezoekers maken hierbij gebruik van de zitmogelijkheden en de ruimte die de bibliotheek biedt en hun bezoek is beduidend langer dan dat van de gemiddelde lener. Tot slot zijn er ook veel bezoekers die (alleen) iets willen kopiëren of uitprinten. Motieven Er zijn drie belangrijke motieven voor de vaste bezoekers om van de wijkvestigingen gebruik te maken: uit noodzaak, vanwege het sociale aspect of als uitje. Dit is vaak sterk afhankelijk van de persoonlijke (thuis)situatie van de bezoekers. Wederom zijn dit niet de enige motieven, maar wel de meest voorkomende. Daarnaast zijn er altijd een aantal incidentele bezoekers, die eenmalig of in erg beperkte mate gebruik maken van de bibliotheek. Dit hangt samen met het feit dat de (wijk)bibliotheek de enige openbare plek is welke vrij toegankelijk is en waar een aantal voorzieningen vrij te gebruiken zijn.

Dit zijn uiteraard alleen de herkenbare groepen gebruikers die veel (en op structurele basis) gebruik maken van de wijkbibliotheek en ook in meerdere wijkvestigingen voorkomen. Natuurlijk zijn er een aantal vaste bezoekers die niet binnen een van deze herkenbare groepen vallen. Ook zijn er nog vele andere bezoekers: jongeren die de krant lezen, mensen die bijles geven, studerende scholieren, etc.

De wijkbibliotheek wordt dus door een grote en gevarieerde groep mensen gebruikt, voor een aantal uiteenlopende activiteiten en verschillende motieven. Binnen de bezoekers zijn echter wel een aantal herkenbare groepen aan te wijzen die op structurele basis en bij de meeste wijkvestigingen gebruik maken van de wijkbibliotheek.

Hoofdgebruikersgroepen Deze veel voorkomende bezoekers, activiteiten en motieven zijn vrij met elkaar te combineren: zowel kinderen als ouderen komen er om de pc’s te gebruiken, iedereen kan er komen uit noodzaak of voor het sociale aspect, etc. Er zijn echter een aantal combinaties die vaak voorkomen: een groep mensen die een bepaalde activiteit komt doen vanwege een gemeenschappelijk motief. Deze doelgroepen worden op pagina 13 toegelicht.

11

In de matrix hieronder zijn de meest voorkomende bezoekers, activiteiten en motieven verzameld. Uiteraard wordt de bibliotheek gebruikt door veel verschillende mensen. De drie categoriën zijn dan bijna allemaal vrij om met elkaar te combineren: zowel kinderen als ouderen maken bijvoorbeeld gebruik van de pc’s.

De matrix BEZOEKERS

GEBRUIK Ouderen. Bezoekers van 60 jaar of ouder, meestal zijn ze met pensioen of hebben veel vrije tijd. Ze komen vaak op een dagelijkse of wekelijkse basis. Vrouwen (30-60 j.). Zij hebben of geen werk, of ze hebben een vrije dag(deel). Meestal combineren ze een bezoek aan de bibliotheek met andere bezigheden en verplichtingen.

Moeder met kinderen. Zij komen vaak na schooltijd of op een vrije middag in combinatie met andere activiteiten of verplichtingen. Meestal komen zij boeken lenen / terugbrengen.

Kinderen. Een redelijk aandeel van de kinderen komt zonder ouders naar de bibliotheek. Vaak wel met vriendjes of broers/zussen. 12

MOTIEVEN Lezen. Een of meerdere kranten of tijdschriften lezen aan de daarvoor ingerichte leestafel(s). Soms i.c.m. een kopje koffie.

Spelen. Tekenen, knutselen of gebruik maken van de puzzels en het speelgoed in de kinderhoek. Computeren. Gebruik maken van de pc-plekken om (school) werk te maken, sociale contacten te onderhouden of games te spelen. Snuffelen. Vaak zonder bepaald doel naar de bibliotheek komen, rondkijken en een aantal dingen lezen en inkijken aan de leestafel of in de loungestoelen. Kopiëren. Kopiëren of printen van documenten. Voornamelijk voor schoolopdrachten of administratieve documentatie.

Noodzaak. Omdat bezoekers thuis bepaalde voorzieningen niet hebben (bv. een krant, computer, internet, een printer), gebruiken ze deze in de bibliotheek. Sociaal. Bezoekers doen activiteiten in de bibliotheek, zodat ze tegelijkertijd bekende of onbekende mensen kunnen spreken of gewoon een praatje kunnen maken. Uitje. Een bezoek aan de bibliotheek wordt gezien als vrijetijdsbesteding i.p.v. een boodschap. Meestal op dagelijkse of wekelijkse basis.

Incidenteel. Deze groep komt over het algemeen niet in de bibliotheek, maar maakt er bijvoorbeeld gebruik van omdat thuis de pc/printer stuk is of omdat ze moeten wachten op een afspraak.

De hoofdgroepen Lezende Ouderen. In bijna iedere vestiging wordt de leeshoek voornamelijk gebruikt door ouderen die de krant of tijdschriften lezen. De motieven zijn erg divers en daar zit per vestiging vaak veel verschil in: ze hebben thuis geen krant, ze maken hier een dagelijks /wekelijks uitje van of ze komen voor het sociale aspect: om bekenden te zien of gewoon een praatje te maken.

Snuffelende Vrouw. Veel vrouwen komen naar de bibliotheek om wat rond te snuffelen of om iets te lezen. De een doet dit juist graag in rust, de anderen juist om ondertussen ook in contact te komen met andere bekende of onbekende mensen. Beiden komen vaak op een wekelijkse basis.

Computerende Mensen. Allerlei verschillende mannen en vrouwen (30+) maken gebruik van de pc’s uit noodzaak: zij hebben thuis geen pc of internet. Vaak gebruiken ze de pc om contacten te onderhouden of digitale zaken te regelen.

Computerende Kinderen. Kinderen maken hoofdzakelijk van de pc’s gebruik om een werkstuk of spreekbeurt voor school te maken of om te gamen. De eerste groep doet dit vooral uit noodzaak (omdat ze hier thuis de mogelijkheid niet toe hebben of niet kunnen printen), de tweede groep doet dit als uitje (i.p.v. buitenspelen bijv.), maar vaak ook omdat ze thuis geen pc hebben.

Spelend Gezin. Moeders met kinderen komen vaak als uitje naar de bibliotheek. Ze combineren het lenen van boeken met spelen en wat rondsnuffelen in de kinderhoek.

Spelende Kinderen. Kinderen komen zelfstandig naar de bibliotheek om er te spelen, wat rond te kijken en soms een boek te lenen. Vaak omdat dit de enige plek is waar ze zonder begeleiding naartoe mogen of omdat ze thuis geen boeken hebben.

13

PROFIELSCHETSEN LEESWIJZER Achtse barrier

Meerhoven

Mensfort

Stratum

Strijp

Vaartbroek

Woenselse heide

SERVICEGEBIED

15.000

<€

inwoners

25.000

0-15

gem. inkomen

250.000

gem. WOZ-waarde

A

65+

In de grijze balk staan statistische gegevens over de bezoekersaantallen (bron: bezoekersdata, Openbare Bibliotheek Eindhoven). Daarnaast is de mate van gebruik weergegeven van de verschillende voorzieningen die de wijkvestigingen aanbieden (leeshoek, kinderhoek en faciliteiten: pc, internet, kopieerapparaat) en de activiteiten die georganiseerd worden. Dit is gebaseerd op de uitkomsten van observaties en interviews. Hieronder is data over het servicegebied weergegeven, links financiële data en rechts demografische data (<€: lage inkomens, 0-15: kinderen, 65+: ouderen en A: niet-Westerse allochtonen). In het middenstuk worden de algemene punten van de vestigingen besproken. In de gele kolom aan de rechterzijde komen de specifieke kenmerken van de betreffende vestiging ter sprake.

De snuffelbibliotheek Jong en Betrokken de integratiemachine De zoete inval een rustig rustpunt de duizendpoot De geleefde bibliotheek 14

15

ACHTSE BARRIER Buurt- en wijkoverzicht

Doelgroepen

Ruimtegebruik

De snuffelbibliotheek

Vestiging Achtse Barrier ligt het verst van de centrale bibliotheek; meer dan zes kilometer verwijderd. De bibliotheek bezet één van de winkelpanden aan het wijkwinkelcentrum waardoor er veel langsloop is en een bezoek aan het centrum vaak gecombineerd wordt met een bibliotheekbezoek. Het centrum is vergelijkbaar met veel andere centra: een verzorgingsflat en VTA ‘de Mortel’ grenzen aan het winkelcentrum.

Er komen voornamelijk autochtonen tussen 25-60 jaar in de vestiging, die door de geëtaleerde boekencollectie neuzen. Hiernaast komt een vaste groep senioren regelmatig het Eindhovens Dagblad en tijdschriften lezen en een praatje maken.

De vestiging wordt redelijk druk bezocht en is ruim opgezet door de grote oppervlakte die ter beschikking is.

Recreatie en opvoeding Doordat het publiek gemiddeld iets welgestelder is leidt dit tot een ander accent in gebruik van de bibliotheek, de vestiging heeft een relatief hoge recreatieve functie. Veel bezoekers combineren een bezoek aan het wijkwinkelcentrum met het lezen van een krant of tijdschrift, of snuffelen door de ‘geëtaleerde’ boekencollectie.

De inwoners in het servicegebied zijn in vergelijking met de overige vestigingen welvarend en voornamelijk van autochtone afkomst.

Heel af en toe komt er een groep jongeren, als ze voor school een werkstuk moeten maken. Men komt hier dan voor internet en printfaciliteiten. Sporadisch wordt er ook bijles gegeven, zoals een inburgeringscursus.

De leeshoek Deze wordt gedurende de openingstijd constant gebruikt door minimaal één persoon die een krant of tijdschrift leest. De verblijfsduur ligt tussen 30 minuten en een uur. De leeshoek wordt vaak gebruikt door “vaste” klanten, zoals de groep senioren. De kinderhoek De ruimte wordt, behalve op de voorleesmiddag, vaak kort gebruikt als ouders met kinderen een boek komen uitzoeken. Vergeleken met de overige vestigingen wordt de hoek redelijk gebruikt. Faciliteiten Voor zover wij weten wordt er van de kopieer- en internetservice redelijk gebruik gemaakt. Koffie/thee is zeer minimaal.

SERVICEGEBIED

Een vrouw bekijkt de nieuwste materialen.

Activiteiten Buiten de standaard voorleesmiddag worden geen activiteiten georganiseerd. Deze wordt wel goed bezocht.

Vrouw (45): ”Ik hoorde dat de wijkvestigingen gaan sluiten. Dan moet je met de bus naar de stad, dat zou voor mij geen optie zijn.”

De vestiging heeft het hoogste bezoekerscoefficient van alle vestigingen. Dit betekent dat de bezoekers in het servicegebied gemiddeld de meeste bezoeken per jaar brengen aan de bibliotheek . De grote groep welgestelde bezoekers en de grote afstand naar de centrale vestiging kunnen hier een verklaring voor zijn. In verhouding tot het hoge aantal bezoekers per bewoner, zijn er echter relatief weinig mensen die de wijkvestiging gebruiken voor activiteiten of als sociale brandpunt Buiten deze groep zijn er bovengemiddeld veel ouders met kinderen geobserveerd die gebruik maken van de boeken-uitleenfunctie.

i

Man (50): ”Er vormt zich echt een vaste club ouderen die het Eindhovens Dagblad komen lezen.” 16

17

MEERHOVEN Buurt- en wijkoverzicht

Doelgroepen

Ruimtegebruik

Jong en betrokken

Deze vestiging in de nieuwbouwwijk Meerhoven bestaat pas sinds 2009, waardoor het nog nieuw en verzorgd oogt. Het maakt onderdeel uit van een complex met daarin een sportcentrum, een basisschool en kinderopvang. Het complex is gevestigd in een oude hangar en ligt langs een breed pad richting een onlangs geopend winkelcentrum. Omdat de vestiging relatief jong is, is het moeilijk bepalen of sommige aspecten nog moeten groeien (bv. het aantal vaste klanten) en of andere aspecten op deze wijze zullen standhouden (bv. aantal activiteiten).

Buiten de boeken-uitleendoelgroep zijn er twee grote groepen die gebruik maken van deze vestiging. Na school of op de voorleesmiddag komen moeders met kinderen langs die een tijdje in de kinderhoek zitten. Verder zijn er gedurende de dag een aantal oudere mensen die een krantje komen lezen. Bijna iedereen komt hier als een uitje of om rustig te zitten. Er zijn maar weinig mensen waarvoor een bezoek een echte noodzaak is.

De leeshoek Op de begane grond wordt de ruim opgezette leeshoek redelijk goed gebruikt. Het is niet altijd even druk, maar er zijn meestal wel een aantal gebruikers. Zij verblijven gemiddeld 15 tot 30 minuten. Het lenen van kinderboeken wordt regelmatig gecombineerd met het lezen van een tijdschrift of krant. Op de eerste verdieping staat een tweede grote leestafel, deze wordt vrijwel niet gebruikt.

Zoekend naar haar rol in de wijk Omdat de wijk, het winkelcentrum en de vestiging nog vrij nieuw zijn heeft het waarschijnlijk nog tijd nodig om een duidelijke rol in te nemen binnen de buurt en meer mensen aan zich te binden. Er komen momenteel dan ook relatief weinig vaste klanten. De verscholen ligging aan een breed pad richting het winkelcentrum en het gebrek aan herkenbare borden zorgen er voor dat de ’neusfunctie’ hier relatief laag is.

De kinderhoek De kinderhoek heeft veel verschillende zit- en speelmogelijkheden, ook volwassenen kunnen hier plaats nemen. De kinderhoek wordt net na schooltijd goed gebruikt. Het gaat hier om relatief veel, maar korte bezoeken.

Hart van de buurt Ondanks de lage gebruiksintensiteit wordt er wel veel waarde gehecht aan de vestiging. De wijkvestiging is mede een initiatief van een aantal actieve buurtbewoners, omdat zij geen bibliotheek (of andere openbare voorziening) in de buurt hadden. Vaste bezoekers geven aan dat de bibliotheek van groot belang is voor ze: ondanks dat de meesten niet komen vanwege facilitaire noodzaak, is de bibliotheek wel de enige (rustige en vrijblijvende) plek in de wijk waar ze naartoe kunnen om te lezen, een praatje te maken, etc.

In vergelijking met overige wijkbibliotheken kent Meerhoven een servicegebied met de meeste kinderen onder 15 jaar (23%) en de minste mensen met een laag inkomen (8%). De bibliotheek wordt dan ook voornamelijk gebruikt door moeders met kinderen die boeken komen lenen. Hierdoor is het verblijf vaak kort, wat resulteert in een wat stille sfeer en beperkt gebruik van de faciliteiten.

Faciliteiten De bovenverdieping is ingericht als “mediatheek” met meer dan tien pc-plekken, een presentatiebord en verschillende bordspelletjes. Het aantal bezoekers dat op een middag gebruik maakt van de pc’s is echter op een hand te tellen. Wel worden deze gebruikt bij activiteiten.

SERVICEGEBIED

Oudere mensen lezen een krantje aan de leestafel.

Vrouw (50): ”Meerhoven ligt geïsoleerd in de stad. Verder zijn er ook geen voorzieningen, daarom is het fijn dat we hier terecht kunnen.” Medewerkster: “Dit is een relatief rustige vestiging, maar er komen wel veel vaste bezoekers.” 18

Activiteiten In deze vestiging worden veel activiteiten georganiseerd, voornamelijk voor kinderen en soms in samenwerking met de nabij gelegen basisschool, de kinderopvang of een winkel. Buiten de standaard voorlees- en knutselmiddag worden diverse workshops georganiseerd (bloemschikken, ballonnen, etc.), maar is er ook huiswerkbegeleiding en een typecursus.

De mediatheek en leestafel op de eerste verdieping blijven vaak ongebruikt.

(1ste verdieping)

i

Rijk aan activiteiten Zoals gezegd scoort de vestiging hoog op het organiseren van en het aantal deelnemers aan verschillende activiteiten. Dit hangt waarschijnlijk samen met het feit dat de bibliotheek mede is opgericht door buurtbewoners en omdat er wordt samengewerkt met de nabij gelegen school. Beperkt gebruik In vergelijking met andere vestigingen wordt de bibliotheek in Meerhoven niet heel slecht gebruikt. Het aantal voorzieningen dat hier aanwezig is, staat hier echter niet mee in verhouding. Er zijn meer voorzieningen aanwezig dan dagelijks gebruikt worden. 19

MENSFORT Buurt- en wijkoverzicht

Doelgroepen

Ruimtegebruik

De integratiemachine

De vestiging ligt aan het plein met wijkvoorzieningen voor Mensfort. De laatste jaren loopt het winkelaanbod terug waardoor er steeds meer leegstand komt. Het pand tegenover de bibliotheekvestiging staat al een jaar leeg waardoor de plek `s avonds steeds minder actief wordt.

Er komen voornamelijk kinderen, relatief veel van allochtone afkomst. Het merendeel van hen komt hier zelfstandig, zonder ouders. De bibliotheek is de enige plek waar ze zelfstandig naartoe mogen of goed kunnen werken aan schooltaken.

De leeshoek Toch wordt de leeshoek met kranten en tijdschriften relatief weinig gebruikt, er zijn enkele ouderen die een krant of tijdschrift komen lezen. Sporadisch wordt de tafel gebruikt voor bijles of door jongeren die komen studeren.

Educatief en integratie Door de vele ‘laggers’ is de educatieve waarde van de vestiging hoog en wordt de bibliotheek veelal gebruikt door mensen uit noodzaak, omdat ze zelf de beschikking niet hebben over een pc of krant. Voor de vele allochtone bezoekers werkt de vestiging ook als integratiemachine, zowel in de Nederlandse cultuur als tussen mensen in de wijk.

Door de bezuinigingen is bij deze bibliotheek beperkt op het boekenaanbod en uiterlijk, waardoor de uitstraling van de bibliotheek weinig aantrekkelijk is. In het servicegebied van Mensfort wonen veel mensen met een laag inkomen en veel niet- westerse allochtonen.

Naast kinderen vormen senioren een andere groep gebruikers, welke wel duidelijk minder groot is dan de groep kinderen. Deze groep leest een krant of tijdschrift aan de leestafel of maakt gebruik van de pc’s. Voor hen functioneert de vestiging meer ter ontspanning en ontmoetingsplek, maar is er ook duidelijk noodzakelijke behoefte omdat ze thuis geen krant of internet hebben. Verder gebruikt een vaste groep jongeren tussen 16 en 18 jaar regelmatig de grote leestafel om te socializen, kaartspelletjes te spelen of tijdschriften te lezen.

SERVICEGEBIED Medewerker: “Sommige bezoekers combineren het bezoek aan (bijvoorbeeld) de Action met een bezoek aan de bibliotheek. Zij stappen dan even binnen”.

De kinderhoek Ondanks het hoge aantal kinderen dat van de bibliotheek gebruik maakt, wordt de kinderhoek weinig gebruikt, zelfs tijdens de voorleesmiddag. Een enkele keer zit er een moeder met kinderen te lezen. Faciliteiten Van de computers en het kopieerautomaat wordt veel gebruik gemaakt, zowel door de jongeren als door oudere bezoekers. Er zijn veel jongeren geobserveerd die in de bibliotheek werkstukken en spreekbeurten maakten voor school. Veel van hen hebben thuis geen beschikking tot een pc, internet en/of printer. Ouderen gebruiken de pc vaak om contacten te onderhouden of om digitale zaken te regelen. Sommige van deze bezoekers zijn geen lid van de bibliotheek, maar kopen speciaal hiervoor een internetabonnement. Activiteiten Het aantal georganiseerde activiteiten neemt af sinds het vertrek van de shopmanager. Momenteel wordt er nog maar zelden iets georganiseerd, buiten de standaard voorleessessie op woensdagmiddag.

Kinderen spelen in de voorleeshoek.

Kind zoekt een boek uit.

i

Mekka voor kinderen De vestiging heeft met name voor kinderen een aantrekkend vermogen om verschillende redenen: hier mogen ze zelfstandig naartoe, kunnen hun schoolwerk maken en hier zijn pc’s en boeken die men thuis vaak niet heeft. Gedurende de hele middag is het dan ook erg druk. De kinderen komen meestal in kleine groepjes of duo’s (vriendjes of familie), maar komen ter plekke vaak bekenden tegen. Ze maken gebruik van de pc’s, hangen wat rond en snuffelen veel. Eenzijdige bezoekersgroep Bij deze vestiging zijn de kinderen erg aanwezig en komen andere groepen hier duidelijk minder vaak. Op een steenworp afstand ligt een zeer actief buurtcentrum, waar jongeren en ouderen terecht kunnen voor verschillende activiteiten. Dit kan een reden zijn waarom deze groepen maar zelden in de bibliotheek komen.

“Het aantal allochtone jongeren is hier opvallend, vergeleken met de filialen van Stratum en Gestel. Zij maken vooral gebruik van de boeken-uitleen, computers en printer. Waarschijnlijk omdat ze deze faciliteiten thuis niet hebben.” 20

21

STRATUM Buurt- en wijkoverzicht

Doelgroepen

Ruimtegebruik

De zoete inval

De vestiging ligt op het kruispunt van twee winkelstraten op een centrale plek in de buurt. In de directe omgeving zijn verschillende voorzieningen als een supermarkt en basisscholen te vinden. Ook is er een wekelijkse markt op een nabij gelegen plein.

De bibliotheek wordt gebruikt door een breed publiek. Het merendeel is ouder dan 30, hoewel er ook een klein deel van de bezoekers basisschooljeugd is. Opvallend is dat in de leeshoeken voornamelijk mannen te vinden zijn. Er zijn veel vaste bezoekers die op een dagelijkse of wekelijkse basis gebruik maken van de vestiging. Zij lezen de krant, gebruiken pc’s en internet of kletsen wat bij met andere (vaste) bezoekers. Hiernaast zorgt de situering nabij winkels en voorzieningen voor een groep bezoekers die tussen bezigheden door even een krant of tijdschrift leest of snuffelt door de geëtaleerde boeken, ook al is men geen lid.

De leeshoek. De leeshoek bij de entree is continue bezet met bezoekers die de krant of een tijdschrift lezen en ondertussen wat praten. Gemiddeld verblijft men hier een half uur. Veel van deze bezoekers zijn wat ouder van leeftijd. De tweede leeshoek (achterin de vestiging) wordt veelzijdiger gebruikt: hier zitten mensen te werken en wordt er gestudeerd. Een vaste bezoeker geeft aan deze tafel regelmatig bijles in taal.

Centraal in de buurt en Eindhoven Zuid Stratum springt er uit door het drukke karakter en de diversiteit onder de bezoekers. Omdat het de enige bibliotheek in het zuiden van Eindhoven is en het ook op een centrale plek in de buurt ligt is de vestiging voor veel mensen goed en gemakkelijk bereikbaar. Een bezoek aan de bibliotheek wordt dan ook vaak gecombineerd met het doen van boodschappen of een bezoek aan de markt. Daarnaast wonen In de aangrenzende wijken relatief veel mensen met een laag inkomen. Voor hen heeft de bibliotheek een hoge educatieve waarde waardoor zij hier ook veelvuldig gebruik van maken.

Stratum is de enige vestiging in het zuiden van Eindhoven en heeft daardoor de meeste potentiële bezoekers van alle vestigingen. Het profiel van deze bezoekers is dan ook divers.

Man (50): “Ik beschouw deze plek als een tweede thuis, ik verblijf hier een groot gedeelte van mijn werk- en vrije tijd.” Medewerkster: “Voorin zitten vaak vaste bezoekers een krant te lezen en te kletsen. Vaak zijn ze niet eens lid van de bibliotheek. De bibliotheek moet er zijn vanwege het culturele aanbod en de mogelijkheid om te rond te kijken. Je moet zelf dingen kunnen ontdekken!” 22

De kinderhoek. Hoewel de kinderhoek relatief groot is in vergelijking met andere vestigingen wordt hier weinig gebruik van gemaakt, bijna alleen op de woensdagmiddag of door een enkele bezoeker. Faciliteiten. Bij de faciliteiten is het gevarieerd publiek terug te vinden. Zij maken op verschillende wijzen gebruik van de pc`s: om te werken, om contact te houden met (verre) familie en vrienden, om te internetbankieren, te gamen of om wat uit te printen.

SERVICEGEBIED

Ouderen op de PC

Activiteiten. Er worden weinig activiteiten georganiseerd. De opkomst tijdens voorleesmiddagen is minimaal. “Het voorlezen is niet altijd een succes. Soms is er niemand,” aldus de bibliothecaresse.

Moeder en kind zoeken boek uit.

i

Ontmoetingsplek. De sociale functie van de vestiging is belangrijk: bij de entree komen bekenden elkaar tegen en wordt er gekletst of bezoekers spreken in de bibliotheek af om te studeren. Soms, zo blijkt uit interviews, worden er zelfs nieuwe contacten opgedaan onder de vaste bezoekers. Ook dit benadrukt weer de centrale functie die de bibliotheek binnen de buurt inneemt. Verscheidenheid aan activiteiten. Door de diversiteit onder de bezoekers is er een rijk gebruik van de voorzieningen. Naast het lezen van een krant of het spelen door kinderen, wordt deze vestiging ook gebruikt om te studeren, te werken of om op verschillende manieren contacten te onderhouden. Verder blijkt uit observaties en interviews dat, meer dan bij andere vestigingen, de bezoekers regelmatig naar de centrale gaan. 23

STRIJP Buurt- en wijkoverzicht

Doelgroepen

Ruimtegebruik

Een rustig rustpunt

Strijp bereikt de minste mensen van alle wijkvestigingen, maar heeft wel het hoogste percentage lage inkomens in het servicegebied. Dit verklaart wellicht het hoger aantal bezoeken per inwoner.

Hoewel er geen dominante groepen aan te wijzen zijn, brengen veel senioren een regelmatig bezoek aan de bibliotheek. Niet alleen om kranten of tijdschriften te lezen, maar ook voor aanspraak of men rust even uit voordat ze weer verder gaan naar de plaats van bestemming. Hiernaast zijn vrouwen die door de (nieuwe) collectie boeken komen snuffelen ook een duidelijk vertegenwoordigde groep.

De leeshoek. Er zijn twee leeshoeken voor volwassenen. De tafel aan de entreezijde wordt redelijk gebruikt door de groep senioren voor het lezen van een krant of tijdschrift. De tafel aan de achterzijde wordt omringd door boeken en wordt veel minder gebruikt.

Groter dan noodzakelijk Hoewel de vestiging met afstand de minste inwoners in het servicegebied heeft, wordt de bibliotheek door de mensen die er wonen wel intensief gebruikt. Mede door de grote oppervlakte van de vestiging is het toch relatief rustig. Er is veel ongebruikte ruimte waar ook geen controle van de bibliotheekmedewerkster is. Dit is geen probleem maar geeft af en toe een onpersoonlijk en uitgestorven gevoel.

De vestiging ligt aan een doorgaande weg met wat kleinere voorzieningen als een slagerij. In de directe omgeving is een buurtcentrum, een verzorgingstehuis en een basisschool gelegen, een echte centrumlocatie in de buurt dus.

Kinderen gebruiken de vestiging voornamelijk om boeken te lenen of iets uitprinten voor school. Een aantal jongeren komt regelmatig terug om huiswerk te maken, meestal alleen of in tweetallen. Zij hechten waarde aan de faciliteiten en de rust van de plek.

De loungehoek. In het middenstuk is een leeshoek ingedeeld voor oudere kinderen. De hoek bestaat uit designstoelen en een gestoffeerde bank, omringd door boeken en tijdschriften voor de jeugd. Hier zitten regelmatig verschillende mensen.

Rustpunt in de buurt Regelmatig komen mensen even binnen om een praatje te maken of gewoon even uit te rusten. Vooral voor ouderen is het een welkom rustpunt op hun weg naar de winkel. De vestiging ligt dan ook tussen een verzorgingstehuis en de winkels.

De kinderhoek. De kinderhoek wordt vrij weinig gebruikt. Sporadisch puzzelen of tekenen er kinderen met ouders. Faciliteiten. Er zijn relatief veel pc-plekken ingedeeld die lang niet allemaal gebruikt worden. Meestal wordt er gebruik gemaakt van de internetvoorziening en de mogelijkheid om documenten uit te printen (voor opdrachten voor school of werk).

SERVICEGEBIED

Moeder met kind: “Ik loop even binnen, vanwege de kou!”

24

De bibliotheek oogt vaak leeg en kil door de ruime opzet.

i

Activiteiten. De hoeveelheid en diversiteit van georganiseerde activiteiten is de laatste jaren afgenomen. Buiten de voorleesmiddag wordt met Sinterklaas en Kerst een kleine activiteit georganiseerd, zoals het zetten van een schoentje. Aan alle activiteiten wordt over het algemeen goed deelgenomen. 25

VAARTBROEK Buurt- en wijkoverzicht

Doelgroepen

Ruimtegebruik

De vestiging ligt centraal in de buurt aan de rand van het wijkwinkelcentrum, met een verzorgingstehuis in de nabijheid. Naast de bibliotheek zijn er nog verschillende andere verblijfsplekken in de buurt zoals een cafetaria, een buurthuis, etc.

Er zijn een aantal grote gebruikersgroepen die van deze vestiging gebruik maken: ouderen die komen lezen, vrouwen die komen snuffelen door boeken en tijdschriften en moeders met kinderen. Sommige ouderen komen al langer dan 10 jaar in de bibliotheek, voor hen heeft de vestiging een hoofdrol in het dagelijks leven. De bezoekers komen hier of omdat ze thuis niet over bepaalde voorzieningen beschikken, of ze komen hier voor het sociale aspect.

De voorzieningen worden in Vaartbroek erg vaak gebruikt in vergelijking met de overige vestigingen.

Het servicegebied is redelijk groot (al heeft het enige overlap met andere vestigingen) en de bevolkingssamenstelling in het servicegebied kent een gemengde opbouw. Er ligt wel een licht accent op lagere inkomens, ouderen en allochtone bewoners.

Relatief veel mensen kennen elkaar en er is zowel tussen bekenden als onbekende sociaal contact. Een aantal bezoekers maakt een praatje met elkaar in de bibliotheek, waardoor er een gezellige sfeer hangt.

Sociaal hart in de wijk Het wijkcentrum is voor veel mensen de belangrijkste of enige plek waar ze vaak komen doordat men plaatsgebonden is door kinderen of doordat men slecht ter been is. Voor mensen maakt de vestiging onderdeel uit van het dagelijks leven: ze combineren het bezoek aan de bibliotheek met het doen van boodschappen of andere zaken in de buurt. Voor deze bezoekers vervult het een belangrijke sociale rol, omdat ze hier ontmoeten met bekenden, maar ook langskomen om te kletsen met willekeurige mensen.

De leeshoek. Het is aan deze tafel gedurende de gehele middag druk met ouderen en vrouwen van 30-50 jaar. De meesten komen één of meerdere keren per week en verblijven tussen een kwartier tot een half uur, soms langer. De meeste gebruikers komen hier voor de vrijblijvendheid en de rust of voor het maken van een praatje. Ook hebben sommigen thuis geen abonnement op tijdschriften of de krant. De kinderhoek. De kinderhoek is breed opgezet, met teken-, knutsel-, puzzel- en speelmogelijkheden. Er wordt veel gebruik van gemaakt, ook als er geen geplande activiteiten plaatsvinden.

Kinderen knutselen en tekenen tijdens de voorleesmiddag.

Faciliteiten. Een aantal bezoekers komt specifiek naar de bibliotheek om te kopiëren, printen en het internet te gebruiken. Enkele kinderen werken aan een werkstuk of spreekbeurt en printen de documenten uit of bezoeken de bibliotheek om te gamen.

SERVICEGEBIED Medewerkster: “De rijke opbouw van de buurt zie je terug in de bezoekers van deze vestiging. Er is een groot aantal vaste bezoekers: voornamelijk de mensen in de leeshoek en verschillende ouders met kinderen.”

Moeder (40): “Kinderen moeten met boeken in aanraking kunnen komen om zo het lezen van jongs af aan mee te krijgen, daarom is een bibliotheek om de hoek van belang!” 26

De Huiskamer

Activiteiten. Er worden enkele extra activiteiten georganiseerd, hiervoor werkt de bibliotheek o.a. samen met (allochtone) buurtorganisaties door samen evenementen te organiseren. Ook hangt er een prikbord in de bibliotheek, wat gebruikt wordt door verschillende buurtorganisaties en –bewoners. Wekelijks wordt een inloopuur met wijkinstellingen, woningbouwcorporaties en de politie gefaciliteerd.

i

Betrokken gebruikers Voor veel van de gebruikers maakt de bibliotheek een belangrijk onderdeel uit van hun dagelijkse of wekelijkse activiteiten of is de bibliotheek van belang voor een deel van hun sociale contacten. Dit is een van de redenen waarom de gebruikers van deze vestiging erg betrokken zijn bij de bibliotheek en de toekomst van de vestiging. Ook de moeders van kinderen trekken zich het lot erg aan, omdat ze de bibliotheek als belangrijk onderdeel zien voor de ontwikkeling van hun kind. Drukte en gezelligheid Dit alles heeft tot gevolg dat het bijna altijd druk is in deze vestiging: de leestafel, kinderhoek en faciliteiten worden constant gebruikt. Veel mensen kennen elkaar en maken een praatje. Alles bij elkaar lijkt het op “de huiskamer van de wijk”.

27

WOENSELSE HEIDE Buurt- en wijkoverzicht

Doelgroepen

Ruimtegebruik

De geleefde bibliotheek

De bibliotheek maakt onderdeel uit van het wijkwinkelcentrum. Rondom de bibliotheek zijn veel blinde gevels van supermarkten en leegstaande ruimten waardoor de plek een kille uitstraling heeft. De entree is lastig te vinden door de vele deuren aan iedere zijde van het gebouw. Er is geen aangelegen verzorgingscomplex en ook de VTA ligt op enige afstand.

De vestiging wordt druk bezocht door een breed publiek. Kinderen, ouderen en senioren zijn allen goed vertegenwoordigd. Er komt zelfs een vaste club oudere krantlezers die niet lid zijn. Zij vinden het sociaal contact ook belangrijk.

De leeshoek. De ruimte wordt bezet door oudere mensen die kranten en tijdschriften komen lezen, voornamelijk als uitje. In het weekend is de gebruikersgroep overwegend wat jonger.

Voor de bezuinigingen werden Turkse en Marokkaanse kranten aangeboden waardoor de oudere allochtonen vertrouwd raakten met de bibliotheek. Hierdoor mochten hun kinderen zelfstandig naar de vestiging. Zij maken hier nu hun huiswerk of een werkstuk.

De kinderhoek. Deze ruimte lijkt goed gebruikt te worden. Niet alleen om te spelen, maar ook om samen met moeder, of alleen, een boekje te lezen. We zagen een moeder die haar kinderen rustig een middagje achterliet en ze toe vertrouwde aan de goede zorgen van de bibliotheekmedewerker. Deze, en ook veel kinderen op de woensdagmiddag, gebruikten het grootste gedeelte van de bibliotheek als kinderhoek.

Hoewel de omgeving en het gebouw enigszins verouderd zijn wordt de bibliotheek volop geleefd. Woenselse Heide is een druk bezochte vestiging. De kinderen (vooral op woensdagmiddag) dragen flink bij aan het dynamische karakter.

Overeenkomstig met de demografische context komen er veel verschillende mensen in de vestiging, maar ligt op kinderen en ouderen de nadruk. Hoewel de omgeving een relatief hoog percentage allochtonen kent, lijkt Woenselse Heide er op dat punt ten opzichte van andere vestigingen niet uit te springen.

Vroeger was de doelgroep breder, maar (mede) door het afschaffen van enkele activiteiten is het bereik kleiner geworden.

Faciliteiten. Hoewel op een van onze observatiedagen het internet defect was, zien we dat van de computers redelijk gebruik wordt gemaakt, al is het voornamelijk om de catalogus te raadplegen. Van de overige faciliteiten wordt minimaal gebruik gemaakt. De nadruk ligt bij het boeken lenen en het lezen van kranten en tijdschriften.

SERVICEGEBIED

Toch speelt het gevoel dat nog niet iedereen uit de omgeving de bibliotheek gebruikt, door het gebrek aan net een paar extra activiteiten of faciliteiten. De bibliotheek ligt op enige afstand tot het buurtcentrum en basisscholen en is daarom geschikt om zich breder te ontplooien.

Ouderen aan de leestafel.

i

Activiteiten. De standaard voorleesmiddag wordt goed bezocht.

Medewerkster: “Er was zelfs een bezoeker die met mij is ‘meeverhuisd’ naar een andere vestiging toen ik daar ging werken, vanwege het goede contact!” 28

29

CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN Kernconclusies Uit de observaties is gebleken dat de wijkvestigingen naast het uitlenen van materialen ruimte bieden voor allerlei activiteiten. Het gebruik hiervan is zeer divers: er zijn veel verschillende soorten gebruikers en activiteiten. Er zijn ook veel verschillen tussen de individuele vestigingen, iedere vestiging heeft een eigen profiel aan gebruikers, activiteiten en belang voor de buurt. Een aantal doelgroepen en aspecten komen echter duidelijk en bij meerdere vestigingen naar voren. Bezoekers en Activiteiten De hoofdmoot van het gebruik van de bibliotheek is gericht op drie voorzieningen die aangeboden worden door de bibliotheek: een leeshoek, een kinderhoek en pc-plekken en een kopieerapparaat/ printer. Zes belangrijke gebruikersgoepen kwamen uit de observaties naar voren: krant en tijdschrift lezende ouderen, snuffelende vrouwen, internettende volwassenen, computerende kinderen (huiswerk of gamen), spelende gezinnen en spelende kinderen. Ieder gebruiken zij de wijkbibliotheek op een verschillende manier en om een verschillende redenen. De belangrijkste motieven die uit het onderzoek naar voren kwamen zijn: uit noodzaak, als uitje of vanwegen het sociale aspect. Hierbij moet uiteraard de kanttekening gemaakt worden dat dit een paar grote hoofdgroepen betreft. Naast deze gebruikers zijn er nog vele uitzonderingen, andere gebruikers die de wijkvestiging op een andere manier gebruiken: er wordt ook gestudeerd, bijles gegeven, er komen mannen krant lezen, 30

Overzicht Vestigingsprofielen er zijn jongeren die er af en toe rondhangen, etc. Ook zijn er mensen die incidenteel van de wijkbibliotheek gebruik maken: wanneer internet stuk is, wanneer men moet wachten op een afspraak. Uiteindelijk lijkt iedereen dus wel eens gebruik te maken van de wijkbibliotheek, er zijn echter een aantal groepen gebruikers die dit op meer structurele basis doen. Vestigingsprofielen Er zit veel verschil tussen de individuele wijkvestigingen in het gebruik en de functie die het vervult voor de buurt. Hieronder zijn kort de opvallendheden per vestiging uitgelicht. Achtse Barrier: wordt intensief gebruikt voor de recreatieve functie van de bibliotheek. Veel autochtone ouderen komen hier door de nieuwste collectie neuzen. Meerhoven: deze vestiging bestaat nog niet lang, maar is toch al sterk geworteld in de buurt. er worden hier erg veel activiteiten georganiseerd. Mensfort: vooral kinderen maken (zelfstandig) gebruik van deze vestiging. Daarnaast zijn zowel onder kinderen als onder oudere bezoekers de faciliteiten (pc/printer) erg populair.

vestiging wordt voornamelijk gebruikt door jongeren (boekenleners) en ouderen die een tussenstop maken op de route.

ACHTSE BARRIER

MEERHOVEN

MENSFORT

STRATUM

STRIJP

VAARTBROEK

WOENSELSE HEIDE

Vaartbroek: dit is een drukke en veel gebruikte vestiging, zowel door oudere en ( jonge) vrouwen als door kinderen. De bezoekers hebben een sterke band met de bibliotheek en zijn erg begaan met het lot ervan. Het voelt als “de huiskamer van de wijk”. Woenselse Heide: deze vestiging kan gezien worden als een gemiddelde vestiging in gebruiksactiviteiten. De vestiging wordt goed en gevarieerd gebruikt, maar niets springt er ten opzicht van andere vestigingen echt uit.

De wijkvestigingen van de bibliotheek Eindhoven voorzien dus in een aantal belangrijke behoeften: aanbod van verschillende voorzieningen (krant, pc, internet, etc) en het is een vrij toegankelijke openbare plek. Daarnaast spelen de vestigingen een belangrijke rol in het buurtleven, als ontmoetings-/ werkplek of als plek waar mensen zich kunnen organiseren en kunnen deelnemen aan activiteiten.

Stratum: omdat dit de enige vestiging in Zuid Eindhoven is en hij centraal in de buurt ligt, is deze vestiging erg druk bezocht. Veel ouderen maken gebruik van de leestafel en de pc’s. Strijp: dit is de grootste vestiging van allemaal terwijl het de minste aantal potentiele bezoekers bereikt. Dit vertaalt zich in een wat kille sfeer. De 31

Aanvullende conclusies Hoewel het onderzoek gericht was op het verkrijgen van inzicht in het gebruik van de wijkvestigingen, zijn ook andere aspecten aan het licht gekomen waarvan wij denken dat ze het vermelden waard zijn. Deze aspecten zijn relevant voor het debat omtrent de sluiting van wijkvestigingen. Overcapaciteit aan gebruiksruimte Enkele vestigingen hebben meer ruimte ter beschikking dan er daadwerkelijk wordt gebruikt. Dit resulteert in lege, open ruimten die niet alleen veel onnodige kosten voor huur met zich meebrengt, maar ook zorgt voor een grootschalige, kille sfeer wat de verblijfskwaliteit en verblijfsduur (en daarmee de sociale functie) niet ten goede komt. Een herinrichting van het interieur zou bij de betreffende vestigingen een significante winst in kosten en kwaliteit opleveren. In de uitwerkingen van de vestigingen staat telkens aangegeven in hoeverre dat van toepassing is. Uitbreiding van de doelgroepen Een mogelijke uitbreiding op de doelgroepen zouden middelbare scholieren kunnen zijn. Uit ons vorig onderzoek naar de centrale vestiging blijkt dat er groeiende behoefte is naar studeer-/bijlesplekken, plekken voor werkoverleg en plekken voor ontspanning (bijv. gamen). Hierop zijn de wijkvestigingen van de bibliotheek niet ingericht. Er is vaak geen aansluiting op elektriciteit, snel toegang tot WiFi, weinig loungeplekken of inrichting op kleine samenwerkingsgroepen. De koffie/thee- service wordt marginaal gebruikt, omdat de context ontbreekt: het 32

toevoegen van een cafe-achtige omgeving/sfeer zou hier verandering in kunnen brengen. Door de vestigingen hier beter op in te richten kan deze aantrekkelijker worden voor nieuwe doelgroepen.

3) Voor gebruikers die minder mobiel zijn, betekent een verplaatsing van de bibliotheek minder mogelijkheid tot bezoek. Onder andere omdat de veel gemaakte combinatie boodschappen/bibliotheek niet meer gemaakt kan worden.

De kracht van een centrale plek in de wijk: steunpunten? Er heerst de discussie om de wijkvestigingen te sluiten en onder te brengen in andere maatschappelijke voorzieningen in de wijk, zoals een bejaardenhuis, basisschool of VTA. Momenteel zijn alle vestigingen gesitueerd in een voorzieningencluster in de wijk die allemaal grofweg dezelfde opzet hebben: de bibliotheek ligt in het winkelcentrum, verderop een verzorgingshuis voor ouderen, een (basis)school en enigszins in de luwte een VTA. Dit zijn allemaal kandidaten om er, in het geval van sluiting van de vestiging, een steunpunt onder te brengen. Hierbij dienen de volgende overwegingen gemaakt te worden. 1) Het verplaatsen van de vestigingen heeft als gevolg dat de bibliotheek verhuist naar een minder centraal gelegen locatie, uit het winkelgebied. Dit zou de ‘kernkwaliteiten’ aan kunnen tasten, zoals beschreven in de algemene bevindingen in hoofdstuk 2. Gevolg is een terugloop van bezoekers in aantal én in diversiteit. 2) Veel bezoekers geven aan dat de bibliotheek in een verzorgingstehuis of een basisschool het openbare en toegankelijke karakter van de bibliotheek aantasten. Zij zullen de bibliotheek hierdoor niet of minder bezoeken. 33

WERKBLAD OBSERVATIES

BIJLAGEN

Gang van zaken - Eerst de persoon/doelgroep observeren, dan pas vragen stellen. - Gesprekjes kort houden; hoe meer en langer de gesprekken, hoe meer het het functioneren van de bieb beinvloed wordt. (en hoe meer er intussen gebeurt) - Probeer om zoveel mogelijk verschillende typen gebruikers te spreken. - Foto maken, als dat mag. En anders stiekem.

Observatietijden 19 november 14:00 - 17:30 Mensfort 20 november 14:00 - 17:30 Woenselse Heide 14:00 - 17:30 Vaartbroek 22 november 14:00 - 17:30 Vaartbroek 23 november 11:00 - 13:30 Achtse Barrier 13:30 - 16:00 Woenselse Heide 27 november 14:00 - 17:30 Meerhoven 29 november 14:00 - 17:30 Achtse Barrier 01 december 13:30 - 16:00 Meerhoven 5 december 14:00 - 17:30 Strijp 7 december 14:00 - 17:30 Stratum 8 december 11:00 - 13:30 Strijp 13:30 - 16:00 Stratum 14 december 14:00 - 17:30 Stratum 14:00 - 17:30 Meerhoven 15 december 13:30 - 16:00 Mensfort 15 december 11:00 - 13:30 Strijp

Dit werkblad is gebaseerd op de veronderstelling dat iedere observatie ook gepaard gaat met een korte vragenlijst. Indien dit niet mogelijk is wordt het grijze gedeelte van de observaties extra uitgebreid ingevuld. Vragen - Met welk doel komt U meestal naar de bibliotheek? (studeren, alleen boeken halen, kinderen begeleiden...) - Waarom specifiek hier, en niet ergens anders? (thuis, centrale bieb etc.) - En doet U dan allemaal hier? Alleen de genoemde hoofdactiviteit, of bijvoorbeeld ook bijpraten met bekenden, of krant lezen ter ontspanning, serieus onderzoek doen... - Welke faciliteiten gebruikt U dan vooral? - Hoe vaak komt U hier? - Als U niet meer hier terecht zou kunnen: zijn er dingen die U dan ergens anders zou doen? Wat/waar? Of zijn er dingen die U dan niet meer zou doen? Observatieformulieren

extra observatie extra observatie extra observatie

Leeftijdscategorie: 0-15 15-25 25-45 45-65 65+ Geslacht: m / v Groepsgrootte: . . . . . Activiteit: films kijken / gamen / praten / lezen / bladeren / geconcentreerd studeren / eten / drinken / . . . . . . . . . . . . Doel: studeren / werk (zzp) / ontspanning / socializen / onderzoek / . . . . . . . . . . . . . . Ruimtegebruik: werkplek / loungebank of stoel / balie / bar of cafe / pc plek / . . . . . . . . . . . . Items (zelf meegebracht): notebook / tablet / telefoon / studiemateriaal / boek / krant / tijdschrift / eten/ drinken / . . . . . . . . . . . . Gebruik faciliteiten: boekencollectie / tijdschriften of kranten / cafe of bar / personeel / printen of kopieren / . . . . . . . . . . . . Verblijfsduur: < 15 min. 15-30 min. 30 min. – 1 uur 1-2 uur >2 uur Leeftijdscategorie: 0-15 15-25 25-45 45-65 65+ Geslacht: m / v Groepsgrootte: . . . . . Activiteit: films kijken / gamen / praten / lezen / bladeren / geconcentreerd studeren / eten / drinken / . . . . . . . . . . . . Doel: studeren / werk (zzp) / ontspanning / socializen / onderzoek / . . . . . . . . . . . . . . Ruimtegebruik: werkplek / loungebank of stoel / balie / bar of cafe / pc plek / . . . . . . . . . . . . Items (zelf meegebracht): notebook / tablet / telefoon / studiemateriaal / boek / krant / tijdschrift / eten/ drinken / . . . . . . . . . . . . Gebruik faciliteiten: boekencollectie / tijdschriften of kranten / cafe of bar / personeel / printen of kopieren / . . . . . . . . . . . . Verblijfsduur: < 15 min. 15-30 min. 30 min. – 1 uur 1-2 uur >2 uur

34

35

Interviews met medewerkers

Kaarten demografische context

- Wat zijn uw dagelijkse werkzaamheden? Welk gedeelte van uw tijd bent u kwijt aan klantenservice/boeken sorteren/ administratie.... - Wat zijn volgens U de belangrijkste/grootste doelgroepen? Wat zijn hun activiteiten? - Komen er mensen waarvan u denk dat zij echt een specifieke minderheid / unieke bezoeker zijn? - Is er een vaste club/aantal bezoekers? Wie zijn dat? Wanneer zijn ze hier? Hoe groot is hun aandeel? - Waarom komen de meeste mensen hier? (en niet ergens anders?) - Welke bieb-gerelateerde activiteiten ziet u hier vooral? - Gebeuren er ook dingen die niet direct iets met boeken te maken hebben? (zoals bijles geven, gamen..) - Hoe belangrijk is de sociale functie, komen er veel mensen om te ontmoeten? - Zijn er nog andere niet-bieb gerelateerde activitieten die je hier ziet? - Heeft de bieb volgens u een centrum/spilfunctie? (een plek waar mensen samenkomen onder verschillende activiteiten) - We hebben gezien dat er hier (..) (activiteiten, per vestiging verschillend) georganiseerd wordt. Loopt dat goed? Wie komen er op af? - Wat is het gekste/raarste/leukste moment dat u hier heeft meegemaakt? Interviews met omliggende functies/winkeliers - Wat voor rol speelt de bibliotheek in deze buurt? - Zijn er veel mensen die winkelen combineren met boodschappen doen? - Heeft u meer klanten dankzij de bibliotheek? Of heeft de bibliotheek meer bezoekers dankzij de winkels? Percentage 65+ 36

>20%

<10%

Percentage <14 jaar

>21%

<15% 37

Inkomens 38

Hoog

Laag

Percentage niet-Westerse allochtonen

>10

<2 39