MONTY� S
FLYING
CIRCUS
NIEUWSBRIEF STICHTING WERKGROEP GRAUWE KIEKENDIEF jaargang 5, nummer 3 Schoonheid De man van ... Vrijwilligersdag 7 mei
Insectenstofzuiger Vlikken
Gps_loggervogels 2011 Een bijzonder moment
© Harold van der Meer
Door Ben Koks
Schoonheid
Schoonheid kent vele uitingsvormen. Zo ook in de natuur. Op 30 mei maakte Harold van der Meer, van een paartje grauwe kieken nabij Bellingwolde, deze spannende plaat. Let op de wijze waarop dit acrobatische stel een prooi door de lucht slingeren. Timing in optima forma! Bekijk ook het wijfje goed; haar vleugels zijn nauwelijks meer in staat haar te dragen, zo veel rui aan arm- en slagpennen. De schoonheid van deze details waarnemen aan onze beschermingssoort blijft mateloos boeien. Tijdens deze prooiovergave waren een aantal ‘kwikmedittende kwartels’ te horen en was er een deken van leeuwerikzang. Een dergelijk koor van ‘oorstrelende’ geluiden maakt het veldwerk een stuk aangenamer. De veldleeuwerik laat ondanks enorme investeringen in agrarisch natuurbeheer wederom een achteruitgang zien in de best bekeken akkers van Nederland. Henk Jan, Marije en Leontien zijn halverwege hun seizoen en maken weer een sprong in het vergaren van leeuweriken kennis; de schoonheid van veldwerk! Leontien heeft een stukje geschreven over een Smelleken en de ‘thrill van een kill’. Een prachtig moment tijdens haar uren in het veld. Marycha kon het niet laten een klein moment van een schitterende veldwerkdag te vatten in één foto met een mooie poëtische tekst. Geniet beste mensen! Ik sluit af met weer een oproep om jullie waarnemingen vooral door te blijven geven. Al jullie waarnemingen zijn de puzzelstukjes van een groter geheel met als resultaat een geweldig draaiend seizoen. Radertjes die goed draaien zijn nodig om als actieve werkgroep het verschil te maken. Stichting Werkgroep Grauwe Kiekendief, postbus 46, 9679 ZG, Scheemda Bezoekadres: Plattelandshuis Oost Groninge, Nassaustrtaat 14, 9671 BW, Winschoten www.werkgroepgrauwekiekendief.nl
Design by Studio-Pgraphix
pagina 2
De man van € 30 miljoen gaat op vakantie Door Ben Koks Met Douwe Hollenga was het goed garen spinnen. Vlak voor zijn benoeming als gedeputeerde van de Provincie Groningen, kwam ik hem tegen op het afscheidssymposium van de toenmalige gedeputeerde Ali Edelenbos. Als import Groninger heb ik toen in een discussie over megastallen in waardevolle cultuurlandschappen geprobeerd de spreekwoordelijk kat uit de boom te kijken. De carrière van Douwe was tot op dat moment grotendeels gekleurd door zijn werk voor de boerenstandsorganisatie LTO. Als dat maar goed gaat, was mijn eerste gedachte! Eerder dan zijn ambtenaren was Douwe overtuigd dat het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB) van grote betekenis zou gaan worden voor Natuur en Landschap in het landelijk gebied. Samen met oud Kamerlid Harm Evert Waalkens en mijzelf werd een traject uitgestippeld waarmee uiteindelijk € 30 miljoen werd binnengesleept voor akkervogels! Met name Groningen en Brabant hebben hiervan fors geprofiteerd. Dankzij die geslaagde samenwerking liggen er nu in Groningen ongeveer twee keer zoveel hectares aan akker- en faunaranden dan anders gerealiseerd had kunnen worden. Het mooie van Douwe was dat hij als gedeputeerde open stond voor tal van suggesties, altijd bereid om direct actie te ondernemen en je kon – hoewel mijn bergschoenen geregeld onder de Oldambster klei zaten – altijd zijn werkkamer binnen sluipen. Dat waren mooie tijden en ik durf hier te stellen dat we door onze geweldige samenwerking veel punten hebben binnengesleept voor de Groninger akkervogels. Op zijn afscheid is namens de Werkgroep een foto van een invallend wijfje grauwe kiekendief in koolzaad overhandigd en beloofd dat Douwe en zijn vrouw de komende zomer een keer mee gaan tijdens het vangen van grauwe kiekendieven vanwege ons zender onderzoek. © Ben Koks
Douwe Hollenga en assistente Agnes Delstra vergapen zich in Polder Hoop op Beter aan een groep van 600 geelgorzen.
pagina 3
Op een mooie dag in mei Mijn naam is Evelien de Klein en ik ben moeder van 3 zonen. Onze middelste zoon van 6 jaar is al van peuter af aan gefascineerd door wilde dieren. Zijn grootste voorkeur gaat uit naar roofvogels maar ook dinosaurussen, haaien en grote reptielen spreken hem erg aan. Door een lezing van Ben Koks kwam ik in aanraking met de Werkgroep de Grauwe Kiekendief. Het leek me gelijk iets voor Milan en Ben vond dit een leuk idee. En zo kwam het dat we 7 mei naar de vrijwilligers dag in Oost Groningen gingen.
© Hans Hut
© Theo van Kooten
Door Evelien de Klein Voor mij was de dag bijna net zo spannend als voor Milan. Milan heeft zijn vogelfascinatie niet van mij geërfd. Doorgaans heb ik er moeite mee om een mus van een koolmees te onderscheiden en dan nu mee met echte vogelfanaten … De groep vrijwilligers was erg divers en ook qua leeftijd erg uiteenlopend, iets wat ik niet verwacht had maar wel erg leuk vond. Mooi om te zien dat er mensen zo begaan zijn met de natuur om ons heen. De rondleiding door de grasdrogerij was interessant en de koffie ging er ook wel in. Na de rondleiding werden we in groepjes naar bepaalde plekken gestuurd. Wij gingen naar een plek bij Nieuw Scheemda om de Grauwe Kiekendief te spotten. Het was een plek waar een aantal vrouwtjes en mannetjes zaten dus dit was voor Milan wel heel erg leuk. Het weer zat mee en we hebben beiden flink wat opgestoken over deze mooie vogel. Rond de middagklok had Milan het wel bekeken, we gingen nog even naar een plek in Noordbroek maar hier hebben we ze niet zien vliegen. Rond half 2 was Milan er wel klaar mee, vond het wel verbazend dat hij het zo lang heeft vol gehouden. Milan was helemaal enthousiast en heeft op school verteld over de Grauwe Kiekendief. De poster hangt boven zijn bed en hij wil erg graag nog een keer mee kijken naar een nest. Zelf vond ik het een boeiende leerzame aangelegenheid. Denk dan ook dat jullie ons in de toekomst nog wel een keer tegenkomen!
pagina 4
Op een mooie dag in mei Door Milan de Klein Ik ben Milan de Klein en ik ben 6 jaar. Ik zit op de Inspecteur Americaschool in Noordbroek in groep 3. Dierenboeken vind ik het allermooiste. Ik houd van roofvogels, die zijn heel mooi.
© Hans Hut
© Evelien de Klein
Groot en klein op zoek naar grauwe kiekendieven.
De zeearend vind ik heel mooi. Ik mocht met mama naar de grauwe kiekendief kijken. We begonnen bij een grasboerderij. Daar kwamen een paar mensen en we gingen koffie drinken, ik mocht warme chocomelk, die was heel lekker. Daarna gingen we rondlopen op de boerderij, ik wilde graag naar de Grauwe Kiekendief kijken. Toen gingen we naar een weiland om naar de Grauwe Kiekendief te kijken. We gingen met de verrekijker kijken en zagen we grauwe kiekendieven vliegen. Het mannetje is wit is grijs en het vrouwtje is bruin. Ze gingen een bruine Kiekendief weg jagen. Het kijken duurde wel heel lang maar was wel leuk. Thuis ging ik spelen dat ik een Grauwe Kiekendief was.
pagina 5
De Insectenstofzuiger Door Marije Kuiper Ziet u iemand met een paar vreemde attributen door het veld lopen? Een grote oranje plastic ring, een witte bak, rode gehoorbeschermers, en iets dat verdacht veel lijkt op een bladblazer? Dat kan kloppen! Dit is de nieuwe methode waarmee we dit jaar onderzoek doen naar het insectenaanbod in gewassen en akkerranden.
© Hans Hut
De bladblazer heeft ook een bladzuigfunctie, waarmee je normaal gesproken bladeren kunt opzuigen die in het apparaat worden versnipperd en in een zak verzameld. Door nu een fijnmazig netje in de zuigmond te bevestigen, kunnen er ook insecten mee worden opgezogen die levend en wel in het net belanden, samen met allerlei los plantenmateriaal. Het net wordt leeggeschud in een witte bak, waar alles wat wriemelt eruit wordt gepikt en genoteerd. Om te zorgen dat overal hetzelfde oppervlak wordt bemonsterd, gebruiken we een plastic ring waarbinnen de bodem en de vegetatie goed worden leeggezogen. Per rand of perceel worden 5 van deze monsters genomen. Vorig jaar hebben we gekeken welke soorten insecten er in akkerranden voorkomen, dit jaar kijken we ook naar enkele gewassen ter vergelijking. We willen graag nog meer te weten te komen over waar vogels de meeste insecten kunnen vinden. Deze methode geeft een goede momentopname van het insectenaanbod op een bepaalde plek. Elke 14 dagen worden de randen en percelen opnieuw bemonsterd, zodat we aan het eind van het seizoen niet alleen een vergelijking kunnen maken tussen gewassen en akkerranden, maar ook het verloop van het insectenaanbod door de tijd kunnen bekijken. We houden u uiteraard op de hoogte van de resultaten.
pagina 6
Vlikken om op te smikken... Door Leontien Cenin
© Leontien Cenin
De eerste weken veldwerk zitten er alweer op. Er is een hoop gebeurd en er zit veel variatie in ons dagelijkse werk. Samen met Henk Jan en Marije ben ik in april begonnen met vegetatiemetingen in verschillende gewassen en het
“Om op te eten”
bekijken van het insectenaanbod. Dit blijven we het hele
© Hans Hut
veldseizoen doen zodat we een goed beeld krijgen van de aanwezige insecten en veranderingen in de gewassen. De eerste dagen was alles even wennen, elke haas en ree was bijzonder! In het westen is dat niet iets wat je alle dagen ziet. Inmiddels is dit voor mij ‘normaal’ geworden en kijk ik er nauwelijks meer van op. Maar we houden ons natuurlijk vooral met de veldleeuweriken, snel gezegd: vlikken, bezig. Zo zijn we dagelijks op zoek naar nesten. Eerst was ik wat onzeker want wanneer heeft een vogel echt een nest met jongen? En trap ik het nest niet zomaar kapot? Maar Henk Jan is een goede leermeester en het gaat inmiddels goed! (en ik heb gelukkig nog niets kapot getrapt) Als we een nest met jongen hebben gevonden, maken we een protocol: twee keer een uur observeren. Dan noteren we wat de volwassen vogels doen, waar en hoe vaak ze eten halen. Tijdens het observeren zie ik ook andere dingen; een kievit slaat alarm en jaagt een bruine kiek weg of een kat sluipt door het gewas. Ik probeer daar dan niet naar te kijken en me alleen te focussen op het gedrag van vlikken. Maar laatst gebeurde er iets waar ik wel naar moest kijken!
vervolg
pagina 7
Vervolg Vlikken om op te smikken... In mijn ooghoek zag ik een kleine roofvogel van achter mijn auto (deze dient als een soort schuiltent) een vogeltje opjagen. Het vogeltje viel tegen mijn auto en de roofvogel verdween uit het zicht. Ik was een beetje in twijfel, zal ik de auto uitstappen en kijken wat voor een soort vogeltje het was of zal ik toch maar wachten? Het antwoord kwam snel want de roofvogel vloog ineens voor mijn auto op met een prooi in haar poten. Even verderop in de akkerrand begon zij haar prooi lekker op te smikkelen. Wat bleek het was een vrouwtje smelleken*! Van het protocol kwam niet veel meer terecht, dacht ik. Ik was te veel afgeleid. Voor de zekerheid toch maar 15 minuten langer kijken. Ik zag alleen het mannetje veldleeuwerik nog een keer zingen. Samen met Henk Jan ben ik naar de plek des onheil gegaan, daar lagen alleen nog maar wat veertjes van … het vrouwtje veldleeuwerik! Voor mijn ogen was ze opgegeten door een smelleken! Wat die ochtend eerst nog gaaf en spectaculair was, werd nu toch ook een beetje een teleurstelling. Gek eigenlijk, het had in principe natuurlijk niet uit moeten maken of het nou een veldleeuwerik of graspieper was. Maar toch, door het volgen van de vlikken lijkt het net wat erger en het betekende weer een mislukt nest. Door mezelf voor te houden: dat is nou eenmaal de ‘natuur’, kon ik toch enthousiast blijven over deze bijzondere waarneming.
© Hans Hut
© Ben Koks Dit wijfje smelleken werd in het voorjaar nabij Numero Dertien (Oost- Groningen) op de foto gezet, ze hield een zingende veldleeuwerik nauwlettend in de gaten.
Gelukkig is het veldseizoen nog lang niet afgelopen, het mannetje vindt hopelijk nog een ander vrouwtje en ik blijf mijn ogen goed open houden!
*
Het smelleken is gedurende de najaars- en voorjaarstrek een geregelde voorbijganger van de Groninger akkers. Op en rond de betere winterveldjes zijn ze in de periode van november tot begin maart regelmatig te zien. Het zijn eigenlijk miniatuurslechtvalkjes en kenmerkend is hun jakkerende vlucht. In Oost-Groningen trekken ze nog tot laat in mei door en verschalken ze onder andere veldleeuweriken en gele kwikstaarten.
pagina 8
GPS-logger vogels terug uit Afrika! Door Almut Schlaich Dit jaar zijn we weer bezig om met behulp van antennes de grauwe kiekendieven met GPSloggers terug te vinden om zo de data, die tijdens de trek en winter zijn opgeslagen, uit te lezen. Vier van de zeven vogels zijn in ons gebied teruggekomen, waaronder vrouwtje Rita en mannetje Edwin. Beide hebben ze in 2009 een logger gekregen en zij zijn al voor de tweede keer naar dezelfde omgeving teruggekeerd! Een nadeel van ingewikkelde technieken is dat er altijd iets kapot kan gaan. Zo lijkt de batterij van de logger van Edwin niet goed meer te werken. Hoe lang dit al het geval is en hoeveel data hij tijdens het laatste jaar verzameld heeft is afwachten. Daar komen we pas achter als we hem terug kunnen vangen en de logger naar de “echte” Edwin in Amsterdam sturen. Hopelijk kan hij er nog gegevens uit halen! Van Rita kunnen we al de hele trek naar Afrika tot en met haar verblijf in de wintergebieden laten zien (blauwe punten op de kaart). Van de logger vogels van 2010 zijn tot nu Rik en Elzo terug, maar jammer genoeg is Rik verdwenen, helemaal buiten het bereik van onze antennes. Voorlopig is zijn trek naar het zuiden in het najaar van 2010 al wel uitgelezen (groene punten op kaart). Op dit moment geeft Elzo het beste beeld. Van hem is de hele trek naar Afrika, zijn winter daar en de reis terug al gedownload (rode punten op de kaart). En wat we hier kunnen zien is zeer spannend! Hij vliegt in het najaar van 2010 via Spanje, over de Middellandse Zee naar Algerije. Na een stop-over daar gaat hij verder naar de Sahel, waar hij in Burkina-Faso ten noorden van de hoofdstad Ouagadougou overwintert. We hadden hem op onze Afrika reis daar tegen kunnen komen!!! Maar nog gekker is wat Elzo op de weg terug doet. Hij vliegt niet, zoals je zou verwachten, dezelfde weg terug maar hij gaat via Italië en maakt daarna een hele grote bocht naar het Oosten. Daarbij komt hij zelfs langs Zagreb, Wenen en Praag! Wat mooie en boeiende gegevens, dit was met een satellietzender niet te zien geweest! Het probleem of, om het niet zo negatief te laten klinken, het nadeel van de GPS-loggers is dat om al die data te krijgen de zendervogels wel moeten terugkeren naar dezelfde plaats als voorgaande jaren en dat ze binnen de bereik van de antennes gaan zitten. Rik is het beste voorbeeld dat vogels die niet op onze scherm verschijnen niet dood hoeven te zijn. We weten zeker dat hij hier is aangekomen, maar waar is hij nu naar toe??? Misschien zit hij tientallen kilometers verder op en wij weten dat niet. Hetzelfde geldt voor de vogels die nog helemaal niet in ons gebied aangekomen zijn. We zien bij de satellietzender vogels wat voor rondjes sommige vogels maken voor ze echt ergens blijven. En Klaus-Dieter laat zien dat ook mannetjes niet altijd in hetzelfde gebied terug komen. Satellietzender vrouw Jo is een mooi, maar extreem voorbeeld van wat voor omzwervingen er gemaakt worden om...
lees meer over satellietzender-vrouw
pagina 9
Vervolg: GPS-logger vogels terug uit Afrika! Dit laat me afsluiten met een oproep aan alle mensen in het veld:
OGEN OPEN EN ALLE MANNETJES HEEL ERG GOED OP DE RUG KIJKEN!!! En als ergens in de randgebieden een vogel opduikt die wat op de rug lijkt te hebben, graag meteen doorgeven aan Almut: 0650459766
Routes van de GPS-logger vogels zoals ze tot nu gedownload zijn:
Rik Rita Elzo
Volg het laatste nieuws over de satellietvogels
© Marycha Franken
Mannetje Edwin met logger terug in het Groninger landschap.
pagina 10
Een bijzonder moment Door Marycha Zo groot en stoer in de lucht, zo klein en kwetsbaar in je hand. De felle gele ogen houden elke beweging nauwlettend in de gaten. De spanning tijdens het wachten, de
© Hans Hut
vreugde van de vangst en de concentratie bij het omdoen van de logger. Dit ruimschoots overtroffen door het bijzondere moment dat de vogel zijn vleugels spreidt, zich licht afzet tegen je hand, en bijna de fotograaf onderpoept. Hij vliegt weg en zal ons hopelijk veel leren over het leven als grauwe kiekendief.
© Harold van der Meer
Een nieuwe GPS logger vogel; Paul
Satellietzender-vrouw Jo
De meest spectaculaire data in deze update (website 14/05/11) kwam van de OostGroningse zendervrouw Jo. Nadat ze door ons - de vorige keer - in Oost-Groningen als een blijvertje was betiteld bleek ze daar zelf helemaal geen zin in te hebben.
De spectaculaire afgelopen 10 dagen van Jo in "vogelvlucht": Migratie vanaf Oost-Groningen (nacht van 04 op 05-05) naar midden-DK (we zagen 2 nachten: 05 op 06-05 nabij Brædstrup - Horsens en 06 op 07-05 bij Ansager - Varde), weer terug via N-Dld (07 op 08-05 bij Wittmund - Ost-Friesland) naar Groningen (08 op 09-05 in het natuurgebied Peizermaden onder de rook van Groningen), vervolgens naar N-Dld (09 op 10-05 in landbouwgebied tussen Cuxhaven en Glückstadt), via de grensregio Z-DK/Sleeswijk-Holstein (10 op 11-05) naar midden-DK (11 op 12-05 bij Herning) en zelfs naar N-DK (rondom Aalborg en slaapplaats 12 op 13-05 bij Mou). Jo trok daarna weer verder ZZW via Egtved - Vejle (13 op 14-05) naar onze vertrouwde ZW-Deense regio Syddanmark (Skærbæk en nabij Løgumkloster - middagsignaal 14-05). Bekend is dat vrouwtjes grauwen wel eens minder plaatstrouw naar hun bekende broed gebied teruggaan dan mannetjes - bij o.a. oud zenderkiek Merel zagen we dat in drie opeenvolgende zomers - maar een haast onwaarschijnlijke heen-en-weer-trekbeweging van ruim 1750 km die we nu van Jo zagen konden we nog niet eerder waarnemen. Zal deze "nomade" - zoals Jo onlangs genoemd werd door onze kiekendokter Chris Trierweiler - na al haar omzwervingen nu haar broedplekje dan toch bij onze Deense vrienden vinden?” ...toch weer in Oost Groningen terug te komen! Voor dit jaar definitief?! TERUG
