Stichting Behoud Waterland Overlekergouw 3 1151 CX Broek in Waterland www.stichtingbehoudwaterland.nl
Broek in Waterland, 27 februari 2016 Betr.: Omgevingsvisie Waterland 2030 Geachte mevrouw, heer,
Wij hebben kennis genomen van de Notitie Zoeken naar visie. Wij waarderen dat de gemeente hoge prioriteit geeft aan de natuur- en landschappelijke kwaliteiten van haar gebied en daar zorgvuldig mee wenst om te gaan. Hieronder willen wij, uw aandacht vragen voor de volgende punten, die wij belangrijk vinden voor de omgevingsvisie. Prioriteit natuur-, landschap en recreatieve waarden Wij onderschrijven uw stelling in het kader op blz 12: ‘Waterland is belangrijk als open landelijk gebied en moet geen dienst doen voor stedelijke uitbreiding van bijvoorbeeld Amsterdam’. Deze stelling is in overeenstemming met het provinciale beleid voor de bufferzone, weidevogelleefgebieden èn voor de NNN- en Natura2000-gebieden.
Dit uitgangspunt is elementair. De SBW vindt dat de gemeente uitdrukkelijk prioriteit moet geven aan het behoud en de versterking van de natuur- en landschappelijke kwaliteiten. Zij moet niet doorgaan met het mogelijk maken van verdere verstedelijking, waarbij de kaders van de huidige beschermende wet- en regelgeving worden ‘opgerekt’. We zijn vooral trots op wat we hebben behouden. Daarom stellen wij voor dit uitgangspunt al in hoofdstuk 2 op te nemen. Immers, dit hoofdstuk gaat over Waterland en de autonome ontwikkelingen en trends. Hieronder een suggestie ter inspiratie: Waterland is een groene, weidse en waterrijke gemeente met uitzonderlijk hoge natuur-, landschappelijke en cultuurhistorische waarden. Het ligt in de metropoolregio Amsterdam. Je fietst er vanuit de omliggende steden zo naar toe. Een wonder dat haar waarden bewaard zijn gebleven, dat Waterland nog authentiek en kleinschalig is. Die waarden zullen in de toekomst, gezien de enorme (economische) ambities van de metropoolregio alleen maar unieker worden. De bevolking en werkgelegenheid nemen toe. De internationale concurrentiepositie wordt verbeterd. Het wordt steeds drukker in de metropoolregio. De behoefte van stedelingen en toeristen aan een heerlijke plek om buiten te kunnen ontspannen, om stilte en duisternis te kunnen ervaren, zal alleen maar groter worden. Waterland kan dat bieden. Waterland is nu een kip met gouden eieren maar het wordt vanzelf de kip met diamanten eieren voor alle bewoners van de metropoolregio. Als wij er verstandig mee omgaan. Dat betekent dat: Gekozen wordt voor behoud en versterking van een vitaal en kenmerkend landschap, waarbij de aanwezige natuurwaarden en openheid centraal staan; de landbouw duurzaam moet zijn;
1
het landelijk gebied niet kan voorzien in stedelijke functies, behoudens kleinschalige recreatie. Het streven is het bebouwd oppervlak als geheel niet te laten toenemen; Waterland niet bij kan bijdragen aan de oplossing van de regionale woningbouwopgave, het heeft vooral een natuur-, landschappelijke- en recreatieve functie in de metropoolregio; Ontwikkelingen kleinschalig moeten zijn: ‘maat’ en ‘karakter’ zijn bepalend, om recht te doen aan de nog authentieke landelijke- en cultuurhistorische waarden.
De ambitie van de gemeente is de natuur-, landschappelijke- en recreatieve waarden van het gebied verder te ontwikkelen en te versterken. De gemeenten ziet dit als één van haar kerntaken. Daarnaast zorgt zij voor een goed woon- en werkklimaat voor haar inwoners en bedrijven.
Landschap ‘Laag Holland’ Hetgeen in hoofdstuk 3.4 op blz 18 is opgenomen klopt niet helemaal meer. In 2012 is het rijksbeleid voor nationale landschappen gestopt. Daarmee werd de verantwoordelijkheid voor het landschap bij de provincies en gemeenten gelegd. De provincie Noord-Holland verplicht gemeenten in bestemmingsplannen op te nemen dat nieuwe verstedelijking of de uitbreiding daarvan in het landelijk gebied voldoet aan de in de provinciale Leidraad Landschap en Cultuurhistorie opgenomen kernkwaliteiten. Deze komen overeen met de kernkwaliteiten, die in de notitie staan. Dus, men spreekt niet meer over nationale landschappen in de wet- en provinciale regelgeving (provinciale ruimtelijke verordening). Landschap Laag Holland wordt nog wèl in het provinciaal beleid als begrip gebruikt. Behoud veen(weidenatuur) Wij missen in de notitie een visie met betrekking tot het veen. De provincie streeft in de veenweidegebieden, vanuit de belangen van klimaatbestendigheid en ruimtelijke kwaliteit, naar veenbehoud en het tegengaan van bodemdaling. In de brochure ‘Waarheen met de veenweidenatuur’ van de Milieufederatie Noord Holland, nu Natuur en Milieufederatie Noord-Holland, wordt de karakteristieke natuur van het veen beschreven. ‘Veenweiden zijn heel rijk aan bijzondere natuur. Veel planten en dieren komen nergens anders voor dan hier. De veenweide is een product van de cultuurgeschiedenis van het land van veen en het water.’ Daarin worden de top drie natuurtypen genoemd, waaronder vochtige weidevogelgrasland. ‘Kruidenrijk grasland ontstaat alleen op natte graslanden waar niet te veel mest op komt. Het gras groeit traag, de kruiden groeien des te beter. Omdat er steeds minder kruidenrijk grasland is, gaat de weidevogelstand gestaag achteruit’. Zie verder: http://www.mnh.nl/friksbeheer/wpcontent/uploads/2014/04/Waarheen-met-de-Veenweidenatuur.pdf.
Het Waterlandse veenweidelandschap is van grote waarde. Niet alleen vanwege haar unieke natuur en rijke cultuurhistorie, maar ook omdat het een belangrijk gebied is voor de weidevogels. Ondanks pogingen het gebied te beschermen, klinkt het veen in met ongeveer één centimeter op jaarbasis. Deskundigen verwachten dat de helft van ons veen binnen een eeuw is verdwenen. De oorzaak daarvan ligt volgens hen vooral bij de (huidige vorm van) veehouderij: veel koeien die veel eiwitrijk gras moeten eten voor een hoge melkproductie. Voor de productie van al dat gras is een lage waterstand nodig. 2
En door het inklinken van veengronden neemt de CO2-uitstoot toe. Daarnaast staat de weidevogelstand onder druk, verdwijnen bijzondere planten en is echt schoon water er al jaren niet meer te vinden. Een laatste reden tot zorgen over het inklinken van het veen is de kwetsbaarheid van de dijken. De grond binnen de dijken daalt, het waterpeil buiten de dijken stijgt door klimaatverandering, waardoor de druk op de dijken toeneemt. Gezien de conclusies in verschillende (wetenschappelijke) rapporten, pleit de SBW er voor, waar mogelijk, anders met het veenweidelandschap om te gaan: het waterpeil moet omhoog en natuurwaarden moeten leidend worden. Wij snappen dat dit niet zomaar en overal kan. Maar in bijvoorbeeld weidevogelleefgebieden moet die verandering wel worden nagestreefd.
Duurzame landbouw De manier van landbouw is van wezenlijk belang hoe de natuur en ons landschap er nu en in de toekomst uit zal gaan zien èn voor het behoud van de biodiversiteit. Aangezien de natuur en het landschap de belangrijkste waarden van de gemeente zijn en dit groen een wezenlijke functie heeft in de metropoolregio, verdient de landbouw meer aandacht in deze Omgevingsvisie. Wij onderschrijven uw stelling op blz 31 dat ‘rendabele agrarische bedrijven nodig zijn voor een vitaal platteland en tevens voor beheer en onderhoud van landschap en natuur.’ Wij vrezen echter dat daarbij al gauw wordt gedacht dat een boer meer melk moet kunnen produceren, dus dat schaalvergroting en intensivering nodig zijn. Maar schaalvergroting en intensivering betekenen uiteindelijk de ondergang van ons icoon landschap en dat het veen verdwijnt.
De SBW pleit er voor dat de gemeente zich uitspreekt vóór en, waar mogelijk, meer richting geeft aan de ontwikkeling van duurzame landbouw, waarbij de draagkracht van de fysieke omgeving het uitgangspunt is. De melkveehouderijen zijn grondgebonden. De regionale kringloop van gewassen/voedsel en afval/mest is zoveel mogelijk gesloten. Koeien hebben weidegang. Er vindt geen overbemesting plaats. Gebruik van chemische bestrijdingsmiddelen wordt verboden. Er wordt gestreefd naar een zo klein mogelijk negatief effect op de natuur. Door natuur- en landschapsbeheer worden dieren en planten geintegreerd in de bedrijfsvoering. Daarmee kan een belangrijke bijdrage worden geleverd aan de verbetering van de biodiversiteit, inclusief het behoud van het veen en de veenweidenatuur. De wenselijkheid voor een duurzame landbouw geldt voor heel Nederland maar voor Waterland in het bijzonder vanwege haar waardevolle natuur (Natura2000-, NNN-, veen- en weidevogelleefgebieden – meer dan de helft van haar grondgebied!) en landschap (bufferzone, landschap Laag Holland).
Uit de brochure van Alterra Wageningen UR ‘Op weg naar een natuurinclusieve duurzame landbouw’, september 2015 blijkt dat een meer duurzame landbouw mogelijk is (http://www.wageningenur.nl/nl/nieuws/Naar-een-natuurinclusieve-duurzamelandbouw.htm). Zoals bekend worden op dit moment veel proeven gedaan met het omschakelen van boeren naar andere verdienmodellen. Eén van die experimenten wordt een proef met ‘natte landbouw’ bij een agrariër in de Burkmeer. Er zijn boeren die overstappen op koeien, die beter tegen natuurgras kunnen en veel minder krachtvoer nodig hebben, zoals de blaarkop en jursey-koeien. Sommigen verdienen geld met 3
‘verbredings-activiteiten’ of met het houden van ‘vleeskoeien’, die gewoon buiten in natuurgraslanden lopen (zie website van Waterlant’s Weelde: www.natuurvlees.nl).
Wij realiseren ons dat het een zoektocht is naar de meest ideale èn duurzame bedrijfsvoering voor Waterland, die ook nog rendabel is. Dat zal per bedrijf misschien verschillen. Er zijn voorbeelden van duurzame bedrijven, die winstgevend zijn! De gemeente kan mogelijk de agrariers ondersteunen bij hun zoektocht, misschien in samenwerking met de provincie NH en de gemeente Amsterdam (zie hierna onder ‘klant-producent relatie). De provincie NH zet zich reeds in de concurrentiepositie van de biologische bedrijfsvorm te versterken om daarmee de verduurzaming van de NoordHollandse landbouw verbeteren (https://www.noordholland.nl/web/Projecten/Agenda-Landbouw-en-Visserij-1/Biologischelandbouw.htm) Gezien het bovenstaande stellen wij voor de verduurzaming van de landbouw onder speerpunten te noemen op blz 30 en het volgende in het kader op te nemen op blz 31: ‘De gemeente stimuleert verduurzaming van de landbouw omdat dat goed is voor de natuur, het landschap en de leefbaarheid. De gemeente biedt ruimte voor ontwikkeling van agrarische bedrijven, zolang deze bijdragen aan het behoud en ontwikkeling van de kenmerkende natuur- en landschapswaarden.’ De laatste zin is overigens al opgenomen in het kader.
Wij zijn het eens met de op blz 31 opgenomen voorwaarden, die worden gesteld aan ontwikkeling van agrarische bedrijven. Het gaat er om dat er een goede invulling wordt gegeven aan deze voorwaarden en dat door de gemeente strikt de hand wordt gehouden aan de naleving daarvan. De afspraken in het Afsprakenkader zouden voor geheel Waterland moeten gelden. Klant – producent relatie De gemeente zou een rol kunnen spelen bij verbetering van de klant-producent oftewel stad-platteland relatie door de afzet van streekproducten te stimuleren. Door voor bijvoorbeeld Amsterdam en haar eigen inwoners voedsel te produceren neemt het belang van het landelijk gebied toe en wordt het vervoer van voedsel naar de afnemers tot een mimimum beperkt.
De tijd is nu rijp. Immers, er is een maatschappelijk draagvlak ontstaan voor verduurzaming van de landbouw. De vraag naar biologische- en/of streekproducten neemt enorm toe. Als de boeren zuivelproducten kunnen produceren op een biologische of natuurvriendelijke manier en die producten - al dan niet met een keurmerk – tegen een hogere prijs kunnen verkopen in de stad en dorpen, dan is dat beter voor het veen, de natuur, het klimaat en de portemonnee van de boer. De gemeente zou bijvoorbeeld kunnen ondersteunen bij het ontwikkelen van keurmerken, opzetten van een marketing/informatiecampagne en distributiekanalen. De gemeente zou ook zelf meer duurzame producten kunnen kopen. Zie bijvoorbeeld de factsheet Duurzaam inkopen & overheidscatering in de praktijk (http://www.diverzio.nl/bestanden/Diverzio_factsheet_duurzaaminkopen2012.pdf)
4
Weidevogels De weidevogels mogen niet onvermeld blijven in de Omgevingsvisie. Dit omdat Waterland zo’n belangrijk gebied voor hen is en de leefgebieden en weidevogelpopulaties steeds meer achteruit gaan. Voor veel weidevogels is openheid van het landschap een belangrijke voorwaarde. Niet alleen de openheid maar ook de schaal van de openheid is van groot belang. De openheid wordt onder andere verstoord door bebouwing en menselijke activiteiten. Ondanks de terugval van de weidevogelpopulatie blijft Noord-Holland nog steeds één van de provincies met de hoogste weidevogeldichtheid. “Dat geeft ons een grote verantwoordelijkheid voor deze populaties en op ondersteuning van speciaal op weidevogels afgestemd beheer”, staat op blz 24 van het Natuurbeheerplan 2016 van de provincie Noord-Holland. Op bladzijde 23 van hetzelfde Natuurbeheerplan wordt zelfs gesproken van een “internationale verantwoordelijkheid.” Daarom wil de provincie dat bepaalde gebieden optimaal worden ingericht voor weidevogels. U heeft dit vermeld op blz 16 van de Omgevingsvisie. Wij gaan er van uit dat de gemeente dit, waar mogelijk, ondersteunt en daar meer invulling aan geeft door bijvoorbeeld géén verdere verstedelijking toe te staan in weidevogelleefgebieden – bijna de helft van het grondgebied - en waarborgt dat de aanleg en het gebruik van recreatievoorzieningen niet kan leiden tot verstoring van de weidevogels. En natuurlijk door veenbehoud en verduurzaming van de landbouw te stimuleren. Dit beleid moet helder in de Omgevingsvisie worden uitgewerkt. Sanering boerenerven Het aantal boerderijen in de regio wordt aanzienlijk kleiner. Dat betekent dat er boerderijen/schuren komen leeg te staan en dat deze moeten worden herontwikkeld. In het Afsprakenkader Landbouwontwikkeling en landschap Waterland-oost zijn voorwaarden opgenomen. De SBW pleit er voor deze voorwaarden te laten gelden voor geheel Waterland. De voorwaarden zijn stringent maar zorgen er wel voor dat er daadwerkelijk minder bebouwing komt dan gesloopt op voormalige boerenerven, het doel van de ruimte voor ruimteregeling. Er zou misschien gekozen kunnen worden voor sloop van alle bouwwerken en dat de nieuwbouw op een geschiktere plek wordt gerealiseerd. Het voormalige boerenerf wordt dan weer volledig weiland. Dit kan wenselijk zijn in bijvoorbeeld weidevogelleefgebieden. De huidige regeling voorziet niet in deze mogelijkheid. Dit principe wordt veel in Brabant toegepast. Toerisme en recreatie Wij hebben kennis genomen van de toeristische visie. Wij lezen op blz 29: ‘.. zonder dat e.e.a. ten koste gaat van specifieke cultuurhistorische waarde en kleinschaligheid van de beschermde stads- en dorpsgezichten en het unieke landelijke gebied.’ Wij snappen dat ontwikkelingen mogelijk moeten zijn. Maar alles hangt af van de maat en het karakter daarvan. Bestaande mogelijkheden moeten eerst optimaal worden benut, waaronder de mogelijkheden in speciaal aangelegde recreatiegebieden. De kleinschaligheid is niet beperkt tot de stads- en dorpsgezichten maar het gehele landelijke gebied is overwegend kleinschalig en nog authentiek. Activiteiten mogen niet kunnen leiden tot verstoren van weidevogels. Géén verlichting langs polderwegen en fietspaden, géén verdere versnippering van natuurgebieden. De weidsheid, duisternis en stilte moeten ‘voelbaar’ blijven evenals de authenticiteit, d.w.z. de oorspronkelijkheid en eigenheid van Waterland. Deze zijn uitermate precair maar wèl “het goud” in onze handen. De geschiedenis van en het ontstaan van Waterland is nog steeds in het landschap te lezen.
5
Gezien het bovenstaande vinden wij: Dat de recreatie een kleinschalig karakter moet behouden. Want leisure en grootschalige voorzieningen, zoals de Poort van Waterland in Uitdam, passen niet in Waterland. Deze voorzieningen en het (auto)verkeer dat ze aantrekken gaan ten koste van het landschap en de recreatieve beleving daarvan alleen al vanwege de verlichting ‘s nachts; Nieuwe voorzieningen moeten passen bij het huidige recreatieve profiel van Waterland, dat gericht is op fietsen, wandelen, varen en schaatsen; Kleinschalige nieuwe voorzieningen worden zoveel mogelijk gekoppeld aan boerenbedrijven, zoals een theetuin of verhuur van kano’s. Ontwikkelingen op boerenbedrijven worden gefaciliteerd op voorwaarde dat het landschap, de natuurwaarden en de recreatieve voorzieningen er op vooruitgaan; Het wegenstelsel moet gericht zijn op mensen die in het gebied wonen, werken en recreëren. Niet op doorgaand verkeer; Dat reclameuitingen en (hoge)borden zoveel mogelijk moeten worden voorkomen. Duurzame energie De SBW is voor duurzame energie. Het opwekken van energie middels windmolens is vanuit landschappelijk oogpunt echter een dilemma en mogelijk minder wenselijk. De oprichting daarvan hangt af van de plek. De gemeente moet met haar inwoners bespreken welke vorm van duurzame energie het meest geschikt is. De SBW is voor het plaatsen van zonnepanelen op daken van boerderijen. De gemeente kan dit mogelijk stimuleren.
Wonen Om de natuur-, landschappelijke en recreatieve waarden te kunnen behouden kan Waterland niet bijdragen in de oplossing van de regionale woningbehoefte. De gemeente zet zich in uitsluitend woningbouw te realiseren binnen bestaand bebouwd gebied. Daar zijn nog verschillende mogelijkheden: bijvoorbeeld aan de Hellingweg en Eilandweg in Broek in Waterland en aan de Bernhardlaan te Monnickendam. Wij verwijzen hiervoor naar de Plancapaciteit Metropoolregio Amsterdam 2014, waarin op blz 29 het overzicht van de nieuwbouwplannen in de gemeente Waterland is opgenomen (www.plancapaciteit.nl). Graag zijn we bereid het bovenstaande toe te lichten. Met vriendelijke groet,
Rineke Neppelenbroek Stichting Behoud Waterland
6
