Startpakket. Ideeënschatkamers

Startpakket 2

Ideeën vinden 3 Schatkaart 10 De denkbeeldentuin 14 Voorraadkelder 29 De rustruimte 32 De buitenruimte 47 De prikkelkamer 54 De werkkamer 71 Het laboratorium 79 De salon 95 De verbeeldingszone 109 De speelplaats 116 Het rommelhok 131 De EHBO-kamer 138 De uitgang 148 De bibliotheek 165 Over Sigrid van Iersel 174







Ideeënschatkamers





3



Uitgave: Verhaallijnen 2015 (bijgewerkte versie) www.sigridvaniersel.nl Illustraties: Sabine Verkoren



Ideeënschatkamers



Hallo ontdekkingsreiziger,

4

Van harte welkom! Je staat op het punt om de Ideeënschatkamers te betreden. Een waardevol besluit, want deze schatkamers laten je niet alleen ontdekken hoe je jouw eigen ideeën kunt ontwikkelen maar geven je ook gereedschappen om deze ideeën echt uit te voeren. Door te denken in kansen! De Ideeënschatkamers is een ideaal startpakket voor ideeënmakers. Ze herbergen de kostbaarheden die ik zelf had willen vinden aan het begin van mijn eigen creatieve loopbaan. Ik heb namelijk jarenlang geprutst en geploeterd om goede inspiratiebronnen te vinden en manieren te ontwikkelen om waardevolle ideeën te genereren. Vaak zocht ik die op verarmde gronden, zoals bij vakgenoten die dezelfde beperkte blikvelden hanteerden als ik. De vruchtbare weiden daarbuiten zag ik niet. In dit startpakket heb ik deze schatten voor jou bij elkaar gebracht en in een groot aantal overzichtelijke ruimten gegroepeerd. Ik vond deze ideeënbronnen in vele boeken, artikelen, websites, musea en nog veel meer. Het werk van Andy Boyton & Bill Fischer, Marelisa Fábrega, Erik Kessels, Jonah Lehrer, Steven Johnson, Austin Kleon en Keri Smith vormden daarbij mijn allergrootste inspiratiebronnen. Daarnaast kon ik volop putten ik uit mijn praktijkervaringen als ideeënontwikkelaar. Wat werkt er en vooral wat werkt er niet? Hoe zet je ideeën om in concrete producten? De laatste jaren sprak ik bovendien met vele inspirerende ideeënmakers die al hun doorzettingsvermogen en creativiteit wisten in te zetten om hun ideeën waar te maken. Zij weten heel goed te denken in kansen. Met hun verhalen heb ik deze schatkamers verder gevuld.



Ideeënschatkamers





5

Het maken van het bouwwerk en de inrichting was een enorme klus. De eerste opzet ontstond in 2010 in de vorm van een lijst, zonder dat ik wist waartoe die verzameling zou leiden. Ideeën ontstaan bij mij nogal intuïtief, heb ik inmiddels geleerd. Het begint als een klein zaadje, maar vraagt wel dringend om water en groeistoffen. In enkele jaren tijd ontwikkelde deze lijst zich tot dit pakket. Steeds kwamen er nieuwe verfijningen, aanvullingen en aansprekende voorbeelden bij. Een startpakket is nooit af en een pakket over inspiratiebronnen zeker niet. Dit is een groeipakket. Veel ideeënmakers dachten met mij mee, gaven waardevolle aanvullingen en verbeteringen. Zo bouwden we voort op elkaars ideeën om deze schatkamers nog rijker te maken. Ik ben iedereen diep dankbaar die zijn ideeën en verhalen met mij heeft willen delen. Ik heb ze laten bezinken, verwerkt en er mijn eigen draai aan gegeven. Op deze manier wil ik verder bouwen en inspiratie delen met anderen. Zodat zij ook hun creativiteit kunnen inzetten en met hun ideeën onze wereld mooier, aantrekkelijker en leefbaarder kunnen maken. Ideeën zijn alleen van belang als je daarmee werkelijk iets verandert of toevoegt. Dat geldt ook voor dit startpakket. Ik hoop dat het je inspireert tot nieuwe en betere ideeën waarmee jij het verschil maakt. Bouw verder, deel en maak er iets moois van. Klaar voor de start! Sigrid van Iersel Den Haag, 2015







Ideeënschatkamers





Ideeën vinden 6

“You can’t use up creativity. The more you use, the more you have.” Maya Angelou

Een wervende tekst schrijven, een aansprekend product bedenken of een taai probleem oplossen: het begint altijd met een idee. Het is doorslaggevend voor het welslagen van je inspanningen. Iedereen heeft wel eens spontane invallen die tot goede ideeën leiden. Maar je weet nooit zeker wanneer de inspiratie komt. Het glijdt soms als los zand door je vingers. Het is lastig als je hoognodig om goede ideeën verlegen zit en ze er niet zijn. Je vindt het bijvoorbeeld lastig om te beginnen. Het lijkt wel alsof je ideeënstroom dan ineens ophoudt. Of je hebt wel ideeën, maar lang niet genoeg om met iets origineels of bijzonders te komen. Mensen denken vaak aan één mogelijke oplossing, terwijl er tal van mogelijkheden zijn. Er zijn zelfs onuitputtelijke bronnen van ideeën beschikbaar, vaak al klaar om op te rapen en te gebruiken. Je moet alleen weten hoe je die bronnen aanboort voor jouw ideeontwikkeling. Dat geldt ook voor de ideeën zelf: veel waardevolle ideeën zijn er al, je hoeft ze alleen maar op te merken. Het is daarom handig om te weten hoe en waar je die ideeën aantreft. Dit startpakket bevat vele vindplaatsen voor ideeën en manieren om jouw creativiteit wakker te

Ideeënschatkamers





kussen. Ook vind je aanwijzingen die je stimuleren om te spelen, te ontdekken en te experimenteren. 7

Een van de succesvolle manieren om die overvloedige ideeënbronnen te vinden is jezelf te gedragen als een ontdekkingsreiziger. Je vindt veel ideeën als je nieuwsgierig bent en bereid bent om je oordeel op te schorten. Ook dat is denken in kansen. Daarnaast heb je een systeem nodig om je inspiratiebronnen aandacht te geven en jezelf te blijven voeden. Het is een persoonlijke strategie waarbij je jezelf in die situaties brengt waardoor de kans groter wordt dat je inspiratie krijgt. Een dwaaltocht door deze Ideeënschatkamers laat jou ontdekken welke manier het beste bij jou past. Ieder mens heeft namelijk zijn eigen bronnen om uit te putten. Die lopen nogal uiteen. Picasso liet zich voor het allereerste kubistische schilderij inspireren door het werk van andere kunstenaars maar ook door maskers en houtsculpturen van Afrikaanse stammen. Walt Disney zocht inspiratie in oude schilderijen, moderne kunst, kerken, landschappen, boeken en films. Componist Ludwig von Beethoven en de schilders Carel Willink en Salvador Dali raakten geïnspireerd door hun geliefde. Anderen vinden juist inspiratie in de natuur, religie of symbolen. De ideeën die je bij je ontdekkingstocht vindt, zijn vaak nog flarden. Je moet er nog iets mee doen om ze voor eigen gebruik te vormen en te ontwikkelen. Daar heb je gereedschap voor nodig. In de schatkamers vind je alle benodigde hulpmiddelen.

Ideeënschatkamers





8

In dit startpakket vind je volop materiaal voor de eerste fase waar het allemaal mee begint: ideeën vinden en je eigen inspiratiebronnen ontwikkelen. Je treft allereerst de schatkaart aan: een wegwijzer om snel je weg te vinden naar jouw meest geschikte ideeënbronnen in deze schatkamers. Daarna kom je in de schatkamers zelf: een groot aantal ruimten waar je ideeën opdoet en vormt. Ook tref je hier veel voorbeeldverhalen en citaten aan van kunstenaars en uitvinders om je op meer ideeën te brengen. Stuk voor stuk zijn de hoofdpersonen in de verhalen echte kansdenkers! De tocht door deze schatkamers helpt je om je eigen vondsten te doen en die te verrijken en aan te scherpen. De ene keer moet je daarvoor in actie komen, de andere keer draait het juist om loslaten. Tot slot kom je in de bibliotheek terecht vol boeken en websites met nog meer vindplaatsen voor ideeën. Creativiteit gaat over uitproberen en ontdekken. Sommige dingen werken geweldig voor jou, andere dingen niet. Speel ermee: gebruik wat je verder helpt en maak dit iets van jezelf. Als je een interessante manier hebt gevonden, probeer dan weer iets nieuws uit. Zo rek je je eigen mogelijkheden enorm op. Een goed creatief idee is op deze manier niet langer een raadselachtige toevalstreffer. Met behulp van deze schatkamers ga je je inspiratie voortaan zelf ‘managen’. Losse ideeën worden een soort legoblokjes: hoe meer blokjes je tot je beschikking hebt, hoe creatiever je bent.

Ideeënschatkamers





9

Steven Johnson, bekend van zijn boek Briljante ideeën: hoe kom je erop?, vergelijkt innovatief denken met een dwaaltocht door een huis, dat zich op een magische manier uitbreidt met elke deur die geopend wordt. Elke kamer heeft nieuwe deuren die allemaal leiden naar een splinternieuwe kamer, die vanaf het oorspronkelijke beginpunt niet kon worden bereikt. In elke kamer kun je verder bouwen aan je idee, omdat je altijd voortgaat op het ‘aangrenzend mogelijke’. “Blijf deuren openen en uiteindelijk vertoef je in een paleis”, zegt Johnson. Ga dus op weg. Veel reisplezier door de schatkamers!







Ideeënschatkamers





Schatkaart 10

“We keep moving forward, opening new doors and doing new things because we are curious. And curiousity keeps leading us down new paths.” Walt Disney (filmproducent en zakenman)

Volgens een beroemd Chinees spreekwoord begint een reis van duizend mijl met een enkele stap. Dat klopt, maar het is wel handig om te weten waar je heen wilt op jouw reis. Daarom vind je hier een schatkaart zodat je gemakkelijk je weg vindt in de overvloedige schatkamers en volop kansen ziet. Dit startpakket biedt je geen dwingend startpunt, maar een waaier aan wegen. Je kunt de schatkamers stap voor stap doorlopen, maar het is beter om door diverse kamers te dwalen op zoek naar inspiratie die jij op dit moment kunt gebruiken.



Ideeënschatkamers





Of doorzoek de index aan het einde van dit document, waarbij je de belangrijkste zoekwoorden vindt. Ook deze zoekwoorden brengen je op nieuwe ideeën. 11

Speur in de Ideeënschatkamers in de volgende situaties: • Als je vastzit en instant inspiratie nodig hebt. • Als je je inspiratiebronnen structureel wilt vergroten. • Als je bestaande ideeën wilt verbeteren en uitbouwen. • Als je op nieuwe gedachtensporen wil komen. Dit ontdek je in de diverse ruimtes: Denkbeeldentuin Dwaal in deze tuin om ideeën op te doen en nieuwe denkbeelden te vinden. Hiermee vul je je ideeënvoorraad. Voorraadkelder De voorraadkelder zet je vol met losse informatie en ideeënflarden die je niet meteen kunt gebruiken. Het is de plek waar je altijd kunt grasduinen als je ideeën nodig hebt. Rustruimte De ideale ruimte om je af te zonderen, een beetje aan te rommelen en af te wachten. Buitenruimte De buitenruimte is geschikt om te verpozen en te bewegen. Het is ook een ideale ruimte om te wachten en je intuïtie te laten werken.

Ideeënschatkamers





Prikkelkamer Geuren, kleuren en geluiden zijn krachtige middelen om nieuwe hersenverbindingen te leggen. In de prikkelkamer voeg je nieuwe zintuiglijke informatie toe om tot nieuwe inzichten te komen.

12

Werkkamer Hier trek je je terug om te organiseren, focus te vinden en te starten. Laboratorium Nieuwe gedachten zijn het gevolg van nieuwe verbindingen in je brein. In het laboratorium ga je aan de slag met verbindingen, associaties, mengsels, combinaties en nog veel meer. Salon In de salon praat je met anderen over je ideeën. Tijdens gesprekken bij het koffieapparaat, de lunch of via sociale media dobberen interessante ideeën naar boven. Verbeeldingszone De verbeeldingszone is de plek waar fantasie en verbeelding opbloeien. Speelplaats Op deze plek stap je uit je comfortzone: routines doorbreken, ontregelen en spelen maar!



Ideeënschatkamers





Rommelhok De ruimte om jezelf beperkingen op te leggen, te versimpelen, je eigen regels te verzinnen en overbodige ideeën uit de weg te ruimen.

13

EHBO-kamer Zonder fouten of mislukkingen geen nieuwe uitvindingen. In deze ruimte mag je vrijuit experimenteren en blunderen, in de wetenschap dat er altijd een vaardige EHBO’er in de nabijheid is. Uitgang Hoe voer je je ideeën uit? En wat doe je met de overgebleven ideeën waar je nu niets mee kunt? Bij de uitgang krijg je nog een aantal nuttige aanwijzingen voor je verdere reis.



Ideeënschatkamers





Denkbeeldentuin 14



Welkom in de denkbeeldentuin. Hier kun je eindeloos dwalen om ideeën op te doen en daarmee je voorraadkamer te vullen. Een ondernemer zag ooit hoe zijn vriend een tafel in de achterbak van zijn auto wilde tillen. Dat ging nooit passen, zagen ze allebei. De vriend stelde voor om de poten los te



Ideeënschatkamers





15

maken, zodat de losse onderdelen ingeladen konden worden. Slim bedacht, vond de ondernemer. Het simpele voorval bracht hem op een idee voor zijn eigen meubelwinkel. Hij besloot voortaan zoveel mogelijk producten in losse stukken aan te bieden. Zo konden zijn klanten de meubels veel gemakkelijker naar huis transporteren. Ook voor de winkel zelf bleken de compacte pakketten grote voordelen te hebben. De ondernemer kon grotere voorraden opslaan, meer meubels tegelijkertijd aanbieden en nóg goedkoper leveren dan al het geval was. De ondernemer heette Ingvard Kampvard, zijn winkel kennen we allemaal als IKEA. De rest van het verhaal is bekend: IKEA boekte veel succes met deze verkoopstrategie van niet-gemonteerde meubelen, die nog nergens anders toegepast werd. Het bedrijf groeide uit tot een multinational; in menige huiskamer is de Zweedse huisraad niet meer weg te denken. Dit idee heeft Kampvard een fortuin opgeleverd. Maar hoe kom je tot zo’n gouden vondst? Daarvoor is het interessant om na te gaan hoe Kampvard dit idee precies kreeg. Niet omdat hij achter zijn bureau aan het nadenken was. Ook niet omdat hij met een stel creatievelingen intensieve brainstormsessies belegde. En evenmin omdat hij allerlei denktools toepaste om tot nieuwe ideeën te komen. Op het eerste gezicht was de inval van Kampvard een toevalstreffer. Maar wel in combinatie met zijn persoonlijke alertheid. Hij hield zijn ogen open, want hij was voortdurend op zoek naar manieren om zijn bedrijf slimmer te organiseren. Door die alertheid kwam er in zijn hoofd een klik tot stand.

Ideeënschatkamers





16

Veel mensen denken dat je hard moet nadenken om ideeën te ontwikkelen. Ze denken dat je daarvoor artistiek begaafd moet zijn of een bijzondere ingeving nodig hebt. En als je niet enorm creatief bent, dan heb je pech gehad. Gelukkig is dat een fabeltje. Veel ideeën hoeven namelijk helemaal niet ontwikkeld of opnieuw bedacht te worden, want ze zijn er al. In overvloed zelfs. Want nieuwe vindingen volgen het patroon van de vondst van Ingvard Kampvard, zo blijkt uit onderzoek naar de totstandkoming van innovaties. Ideeën zijn niet het gevolg van hard nadenken of van ingewikkelde hersengymnastiek, maar van de toepassing van bestaande ideeën op een nieuw terrein. Of omdat enkele bestaande ideeën samenklonteren tot een nieuw idee. Het vinden en ontwikkelen van bijzondere ideeën vereist wel een consequente aanpak. Net zoals Kampvard moet je alert zijn op bruikbare bestaande ideeën. Daar geef je vervolgens je eigen draai aan. Een andere branche dan de jouwe heeft bijvoorbeeld een succesvolle aanpak uitgedokterd, die jij met wat kleine aanpassingen gemakkelijk over kunt nemen. Of je signaleert een trend die je slim combineert met jouw eigen product of dienst. Dat vraagt vooral om bereidheid je open te stellen en andere werelden te verkennen. Nieuwe ervaringen verbreden je horizon en laten je gemakkelijker verbindingen leggen met bestaande ervaringen. Wie wil innoveren, onderzoekt daarom alles wat op zijn pad komt – én daarbuiten. Je betreedt nieuwe terreinen om in aanraking te komen met andere gedachten, opvattingen, gewoonten en denkbeelden. Het maakt weinig wat je

Ideeënschatkamers





17

precies onderneemt, als het maar iets is dat je normaal niet doet. Uiteenlopende denkbeelden en losse informatie vormen vervolgens het ruwe materiaal waaruit ideeën geboren worden. Wees je ervan bewust dat niets volledig origineel is. Al het creatieve werk bouwt voort op wat er eerder al was. Wie deze bronnen bestudeert, kan ontdekken wat de diepere laag hierin is. Vernieuwers als Benjamin Franklin, Leonardo da Vinci en Charles Darwin deelden niet alleen een grenzeloze leergierigheid met elkaar, maar hielden er ook een groot aantal liefhebberijen op na. Albert Einstein had zelfs weinig op met technici die vastgebakken zaten aan een enkel vakgebied. Zelf verdiepte hij zich liever in algemene vraagstukken en las graag filosofische werken. Die brede belangstelling was niet voor niets. Ze vulden op deze manier als het ware hun schatkamers, waar ze later ruimhartig uit konden putten. Verzamel daarom goede ideeën, interessante denkbeelden en inspirerende voorbeelden. Beschouw het als je eigen oersoep. Hoe meer ideeën je hebt, hoe meer goede grondstoffen om je te laten beïnvloeden. Dat alles begint met een open geest. Leonardo da Vinci noemde het curiosità: een onverzadigbaar nieuwsgierige benadering van het leven en een niet aflatend streven naar permanent leren. Kijk rond • Bedenk wat jouw persoonlijke inspiratiebronnen zijn. Denk bijvoorbeeld aan films, filosofie, gebouwen, idolen, kinderen, mythen, religie, symbolen, natuur, etcetera. Wat spreekt je zo aan?



Ideeënschatkamers





• Verdiep je in andere vakgebieden en doe nieuwe ervaringen op. Ze verbreden je horizon en laten je verbindingen leggen met je bestaande ervaringen of vraagstukken.

18

“Every really good creative person is an extensive browser in all sorts of fields of information. For it is with the [creative] man as with the cow: no browsing, no milk.” James Webb Young (schrijver)

Zoek de schoonheid van het alledaagse Andere werelden kunnen inspiratie geven. Maar kunstenaars laten zich ook vaak inspireren door alledaagse dingen of omstandigheden. Vincent van Gogh schilderde bijvoorbeeld wat hij zag in zijn eigen omgeving. Ze slaagden erin om met andere ogen naar hun eigen omgeving te kijken en daardoor ook andere dingen op te merken. • Kijk naar je directe omgeving. Inspiratie is overal waar je kijkt als je ernaar uitkijkt. In je vertrouwde omgeving zie je dat gemakkelijk over het hoofd. Probeer daarom rond te kijken in je eigen omgeving met de ogen van een buitenstaander. Wat is alledaags en bij nader inzien toch bijzonder? Wat is vandaag voor jou een aanknopingspunt? “Het bijzondere van een idee zit niet in het nieuwe, het onbekende of het onverwachte ervan, meestal ben je er juist heel vertrouwd mee. Het zit in de helderheid en de precisie en de treffendheid ervan.” Jos Kessels (filosoof)



Ideeënschatkamers





Ga trendwatchen Let op trends, in je omgeving of op internet. Hiervoor hoef je geen zeldzame soort intuïtie te bezitten. Het draait allemaal om het observeren van de wereld om je heen met een open blik. Door observaties ontstaan vaak nieuwe ideeën.

19

Een ondernemer in een badplaats biedt strandrollators en strandrolstoelen aan, omdat hij gezien heeft hoe badgasten hiermee worstelen. Een ander voor-beeld is een schoenenwinkel die een ‘high heel rescue’ verkoopt: oprolbare platte schoentjes, die in een handtasje passen. Ideaal voor vrouwen die na enige tijd hun hoge hakken beu zijn.

• Observeer en kijk waar je veranderingen ziet. Wat is er nu wat er eerst niet was? • Vraag je af wat er gebeurt en waaròm iets gebeurt. Ga niet op zoek naar tekortkomingen en geef geen oordeel. Laat opvattingen los over wat goed en verkeerd is. • Stel vragen. Waarom gebeurt er iets? Waarom is iets bedacht? Waarom vinden consumenten het leuk of hebben ze er juist een hekel aan? Een fabrikant van sportschoenen stelde zich de vraag of yoga ook een sport is. Een slimme vraag, want de fabrikant zag zo op tijd in dat steeds minder mensen



Ideeënschatkamers



sporten om te winnen en steeds meer mensen sporten om zich goed te voelen. Met speciale kleding voor yoga en fitness kon hij op tijd op die nieuwe trend inspelen.

20

• Mogelijkheden om trends op te pikken zijn zeer diverse. Ga surfen op internet en klik door. Als je op het onderwerp zoekt waarover je wilt schrijven, vind je via de zoekmachine tal van bronnen, die je op nieuwe ideeën helpen. Gebruik Google Alerts en relevante zoektermen op Twitter. Bekijk televisieprogramma’s, documentaires en films. Luister naar de radio. Zo krijg je mogelijk een nieuw perspectief op een thema. Wat voor soort televisieprogramma’s zijn populair? Waar praten talkshowgasten over? Welke thema’s komen steeds terug? Wat zijn de trends in populaire muziek? Is het steeds luider of zachter? Meer intiem of opdringeriger? Veranderen de instrumenten? Hoe is de variatie in het muziekstuk? Bekijk televisiereclames. Welke producten of diensten zie je het meest? Welke woorden zijn populair in reclameteksten? Zie je ergens een patroon? Bedenk wat je kunt verbinden met je eigen plan of project. Bezoek verschillende musea. Kunstwerken brengen je in aanraking met andere ideeën. Je leert met andere ogen te kijken. Of je ziet in een museum



Ideeënschatkamers





dat iets vreemds of simpels ook een interessant idee is. Bezoek Studium Generales van universiteiten. Bekijk programma’s van filmfestivals of culturele evenementen: wat zijn de thema’s? Bestudeer lijstjes over voornemens voor het nieuwe jaar. Dit laat zien wat mensen willen veranderen in hun eigen leven. Bekijk regelmatig een willekeurige TED-talk en laat je inspireren door een nieuw vakgebied. Volg de bevindingen van filosofen, architecten, sociologen, cabaretiers managementgoeroes en wetenschappers. Welke thema’s kiezen zij? Bekijk wat beginnende bedrijven ondernemen. Waar zien zij kansen? Bestudeer de voorkeuren van kinderen. Kinderen hebben een frisse blik op de wereld en laten je op een andere manier kijken naar je dagelijkse omgeving. Wat kijken ze op televisie? Welke modetrends zijn er? Hoe denken ze over het leven? Wat houdt ze bezig? • Sorteer de trends op thema en kijk wat er bovenuit springt. Een hulpvraag om tot de kern van een trend door te dringen is het volgende. Sta stil bij de vraag waarom anderen opgetogen raken over iets. Hoe maakt een museum zijn expositie aantrekkelijk? Wat doet een winkel om je te verleiden meer te kopen dan gepland? Met welke middelen pakt een goede spreker zijn publiek in? Kijk waar je eigen medewerkers of branchegenoten niet kijken: dat is vaak dwars door diverse vakgebieden heen. En juist daar zitten kansen.

21



Ideeënschatkamers



De ondernemers Gerard Deen en Rob Wagemaker openen in 1993 de eerste Actionwinkel in Enkhuizen. Ze combineren de lage kosten en bijbehorende goedkope uitstraling van een discounter met een sterk wisselend assortiment aan artikelen. Deze combinatie is nog niet eerder toegepast en lijkt ook helemaal niet logisch. Maar klanten blijken het heerlijk te vinden om bij het licht van TLbalken door een oneindig assortiment aan hebbedingetjes en handige artikelen te struinen en zich te laten verrassen. Een andere manier van ‘funshoppen’ dan gebruikelijk, die minstens zo aantrekkelijk blijkt te zijn als zorgvuldig gestylde winkels vol sfeer en beleving. De keten ziet iedere dag meer klanten komen en heeft inmiddels honderden winkels.

22

Zie je een of meerdere trends zich aftekenen, die voor jou van belang zijn? Geef je trend een naam die tot de verbeelding spreekt en nieuwsgierigheid oproept. “Mijn intuïtie is een soort grote snoepwinkel waar ik altijd weer een nieuwe sensatie uit kan halen. Ik reis, winkel, loop rond en doe overal indrukken op. Het is vaak een object, een kleur, een mening of een flard van een gesprek dat mij aan het denken zet.” Lidewij Edelkoort (trendvoorspeller)



Ideeënschatkamers





Bestudeer magazines Achter ieder magazine zit een groep redacteuren, die de trends op de voet probeert te volgen. Maak gebruik van hun voorwerk. Blader een blad door dat over geheel andere dingen gaat dan jouw gebruikelijke interesses. Wat valt op? Hoe kun je de verbinding leggen met een vraagstuk waar je zelf mee bezig bent? Bestudeer ook de coverteksten van enkele magazines. Deze teksten zijn vaak geformuleerd in de vragende vorm om jou nieuwsgierig te maken naar het antwoord binnenin. Laat je niet verleiden het blad open te slaan om het antwoord van de redacteur te lezen, maar doe eerst een poging zelf die vraag te beantwoorden.

23

“We are cups, constantly and quietly being filled. The trick is, knowing how to tip ourselves over and let the beautiful stuff out.” Ray Bradbury (schrijver)

Lees boeken Breek met je gebruikelijke leesroutines en kies uitdagende boeken, kranten en bladen over onderwerpen die net buiten je bekende terrein liggen. Of het nu beproefde bestsellerklassieken of gratis kranten zijn, alles wat geschreven is biedt een ongelooflijke hoeveelheid inspiratiebronnen. • Bekijk kranten, websites, blogs, nieuwsbrieven maar ook catalogi. Welke onderwerpen behandelen de best verkochte boeken? Wat slaat in andere landen enorm aan?



Ideeënschatkamers



Onderneemster Iens Boswijk gaf in 1999 het eerste restaurantgidsje uit dat haar naam droeg. Niet met de meningen van inspecteurs maar met de bevindingen van gewone restaurantbezoekers. Ze deed haar idee in 1992 op in New York, waar de Zagat Restaurantgids een begrip was. Restaurants werden beoordeeld op basis van enquêtes van gewone gasten. Op dit moment is Iens.nl een van de belangrijkste marketingkanalen voor de Nederlandse horeca.

24

• Zoek in de bibliotheek in andere kasten. Neem informatie tot je die met jou resoneert. Open jezelf om iets te leren, al is het iets miniems. • Verzamel een groot aantal boeken op verschillende terreinen die je wilt lezen. Houd een leesvakantie waarin je alle boeken tot je neemt. Door de samenballing in korte tijd vergroot je de kans dat je nieuwe waardevolle verbindingen legt tussen de inhoud van de verschillende boeken. Microsoftoprichter Bill Gates plande jaarlijks zo’n leesvakantie in. “Schrijvers lezen roofzuchtig, ze kunnen eigenlijk niet lezen zonder aan schrijven te denken. Sommige schrijvers lezen als bedrijfsspionnen, anderen als jaloerse minnaars….” Cees Nooteboom (romanschrijver)



Ideeënschatkamers





Verzamel citaten Teken treffende uitspraken op in je notitieboekje. Kijk of je ze op een ander moment of in een andere situatie opnieuw kunt gebruiken. Gebruik citaten van bekende personen voor instant inspiratie of voor een associatiebrain-storm.

25

“My idea of a writer: someone interested in everything.” Susan Sontag (schrijver)

Let op woorden Nieuwe woorden, vreemde woorden, poëzie en snoepwoorden (verrassende taalvondsten) bieden nieuwe aanknopingspunten. • Verzamel bijzondere woorden die alleen in kleine kring bekend zijn. Schrijf ze op met hun betekenis en ontstaanshistorie. Wat laten ze zien? Kun je ze opnieuw gebruiken? Wat kun jij bijvoorbeeld doen met het woord ‘ommekantje’ (Scheveningse naam voor ‘boterham’?) Of het Zuid-Afrikaanse woord ‘knoffelhuissie’ (‘knoflookteentje’)? • Bedenk nieuwe woorden. Als je idee moeilijk te bevatten is, helpt een zelfbedacht woord om het vorm te geven. Gebruik het liefst een woord dat verrassend of buitenissig is. Wijn met de naam The arrogant frog viel direct op in het schap. Het woord plofkip deed wonderen voor de activisten, die tegen legbattterijenvlees in supermarkten protesteerden. • Lees regelmatig poëzie. Publicist Harry Starren vindt dit verplichte kost voor managers als tegenwicht voor bedrijfskundig taalgebruik en

Ideeënschatkamers





ander jargon. "Zoals je bij een zittend beroep aan fitness moet doen, zo moet je voor hoofdarbeid aan de poëzie. Hoe kom je anders aan empathie, aan gevoeligheid voor wat anderen en jezelf beweegt?"

26

Kunstenaar Austin Kleon heeft foto’s van zijn favoriete kunstenaars opgehangen in zijn atelier als een soort vriendelijke geesten. “Wat zo fantastisch is aan meesters die dood zijn of ver weg wonen is dat ze je niet kunnen afwijzen als leerling. Je kunt alles van ze leren wat je wilt. Ze hebben hun lesplannen in hun werk achtergelaten.”

Koester het onvolmaakte Ga in je eigen omgeving op zoek naar dingen, die in verval zijn. In plaats van te zoeken naar dingen die meeslepend, overdadig of exotisch zijn, zoek je naar elementen vol bescheidenheid, eenvoud of teruggang. De Japanners noemen het Wabi Sabi: een Japanse levensfilosofie, die je de schoonheid laat zien van het onvolmaakte en vergankelijke. “De truc om goede ideeën te krijgen is niet het huren van een hutje op de hei en proberen grote gedachten te denken. De truc is om meer spullen op tafel te krijgen.” Steven Johnson (schrijver innovatieve technologie)



Ideeënschatkamers





Reflecteer Stel jezelf vragen aan het eind van de dag of de week om je inspiratiebronnen beter te leren kennen. Als je de omstandigheden kent waarbij je gemakkelijk inspiratie krijgt, kun je je sneller weer in die situatie brengen als dat nodig is. • Wie of wat heeft je geïnspireerd? Wat deed je op dat moment? Waar was je? Wie waren er nog meer? Op welk uur van de dag was dat? Wat leert jou dat over je inspiratiebronnen? • Ga na wat in alle veranderingen in jezelf onveranderlijk is gebleven. Wat leert je dat over jezelf? • Weet wat je inspiratie en nieuwe energie geeft. Wat heeft je vandaag emotioneel geraakt? Wat gaf je energie of trok je energie weg? Wat staat bovenaan je lijst? Ga na hoeveel tijd je in de afgelopen dagen hieraan gaf.

27

“Zie het leven als een universum van kansen en mogelijkheden. Die wijze van kijken is een bewuste keuze waardoor het leven zich anders toont.” Jeff Gaspersz (hoogleraar innovatie)



Ideeënschatkamers





Ideeën en bevindingen Noteer hier je ideeën, bevindingen en nieuwe inzichten naar aanleiding van dit onderdeel.

28







Ideeënschatkamers





Voorraadkelder 29

De voorraadkelder is het geheim van een onuitputtelijke bron aan ideeën. Bewaak de kelder goed en vul de voorraad regelmatig aan: gedraag je als een hamster. Om je voorraad van grondstoffen te vullen heb je een simpel stuk gereedschap nodig: een notitieboekje. Door je invallen te noteren, word je gedwongen om je gedachte voor een deel uit te werken. Want schrijven is denken op papier. Ook is het gebruik van een notitieboekje een rustbrenger. Wat je opschrijft blijft bewaard, dus kun je je gedachten aan andere zaken wijden. Het is een zaaibed, waar vele zaadjes nooit zullen ontkiemen, maar die je mogelijk later toch op ideeën brengen.

Ideeënschatkamers





30

Schrijf alle ideeën die je hebt op of leg ze op een andere manier vast. Briljante gedachten blijven bewaard, minder goede ideeën laat je ongebruikt. Voeg regelmatig nieuwe notities toe: losse invallen, citaten, gebeurtenissen en wensen. Je kunt ook het computerprogramma Evernote gebruiken om al je ideeën op te slaan. Je kunt ideeën groeperen op basis van onderwerpen. Als je op zoek bent naar iets specifieks vind je het in dit systeem gemakkelijk terug. Lees je aantekeningen regelmatig terug. Daardoor zie je nieuwe dwarsverbanden en kom je op andere ideeën. Gebruik een opbergsysteem voor groter materiaal: een extern geheugen van eerder opgedane ervaringen, gedachten of ideeën. Bewaar knipsels Heb je iets interessants gelezen in een tijdschrift of krant? Scheur het uit en bewaar het in een speciale map. Omcirkel interessante passages. Schrijf er je eigen ideeën bij. Veel kunstenaars gaan zo te werk. “Zo organiseer ik mijn eigen toeval’’, zegt kunstenaar Marlène Dumas hierover. Als choreografe Twyla Tharp een nieuwe dans bedenkt, vult ze een doos met al het materiaal dat haar inspiratie geeft. Bij elk project maakt ze een nieuwe doos. In haar boek ‘The creative habit’ schrijft ze: "The box makes me feel connected to a project. It is my soil."



Ideeënschatkamers



“Putting it on paper lets you start fixing it. If it stays in your head, a perfect idea, you’ll never share it with anyone.” Emma Coats (scenarioschrijver Pixar)

Begin een verzameling Wie een verzameling aanlegt, ziet nieuwe verbindingen en dwarsverbanden en kijkt met een ander oog naar de wereld om zich heen. Documenteer zaken uit het dagelijkse leven. Het verzamelen van informatie of het in kaart brengen van dingen om je heen (interessante patronen, stukjes papier, kleuren) spoort je aan om goed om je heen te kijken en je zintuigen te gebruiken. Verzamel de mooiste voorbeelden op jouw vakgebied. Wat leer je hieruit? Of verzamel voorwerpen die je intrigeren: schelpen, boodschappenbriefjes, toevallige vormen van hartjes, eigenaardige woorden, enzovoort. Kijk op straat rond en speur naar bijzonder-heden: teksten, aparte producten in etalages, uithangborden, graffiti en nog veel meer. Leg je vondsten vast met een fototoestel. Ga na wat precies het bijzondere is in het object dat je gefotografeerd hebt. Zit er een idee achter dat je zelf kunt toepassen? Bestudeer je verzameling. Wat vind je intrigerend en wat niet? Waarom word je getroffen door juist dat bepaalde object? Hebben bepaalde dingen een relatie met elkaar? Welke verbanden zie je met je eigen werk?

31



Ideeënschatkamers



“A writer is a magnet passing through a factual world, taking what he needs.” Ray Bradbury (schrijver)

Zoek patronen Bestudeer patronen. Wat staat in verbinding met het andere? Wat is de diepere laag achter het zichtbare? Houd steeds een fotocamera (bijvoorbeeld op je smartphone) bij de hand om foto's te maken van alles wat je opvalt. Noteer toevalligheden in een notitieboekje. Ga na twee weken na welke patronen je ziet.

32

“De hele wereld om ons heen bestaat uit patronen. Als je die ziet is het alsof je naar de wereld kijkt door een prisma of een caleidoscoop.” Orla Kiely (ontwerper)

Maak je eigen rariteitenkabinet In musea zie je ze wel eens: kastjes (vaak bijzonder mooi bewerkt) vol laadjes, waarin welgestelde verzamelaars uit vervlogen eeuwen hun schatten in bewaarden. Dat waren vaak wonderlijke spelingen der natuur, schelpen, stenen, bijzondere kunstvoorwerpen of miniaturen. Vreemdsoortige voorwerpen brengen ons op ideeën omdat we er gemakkelijk nieuwe associaties bij krijgen. Het is dan ook een uitstekend hulpmiddel bij brainstormsessies of als persoonlijk hulpmiddel om op ideeën te komen. Leg daarom je eigen curiositeitenverzameling aan. Zoek naar vreemdsoortige voorwerpen in tweedehandswinkels of vlooienmarkten of speur



Ideeënschatkamers





naar ongewone gebruiksvoorwerpen uit andere landen, machineonderdeeltjes of speelgoed. Koester je ergernissen Ga na wat je persoonlijke ergernissen zijn. Zit er een rode draad in? Kun je een manier bedenken om je ergernissen op te lossen? Veel nieuwe vindingen zijn voortgekomen uit persoonlijke frustraties en ergernissen.

33

De Amerikaan Reed Hastings huurde in 1997 bij een videotheek de film Apollo-13. Hij bracht per ongeluk een verkeerde film terug bij de verhuurder en was uiteindelijk zes weken te laat toen hij de juiste film alsnog terugbracht. Hij kreeg een boete van veertig dollar. Reed ergerde zich aan die behandeling. Op weg naar de fitness bedacht hij een model om films te huren per e-mail. Samen met Marc Randolph richtte hij datzelfde jaar Netflix op. In juli 2015 had Netflix meer dan 65 miljoen abonnees. Ondertussen zijn videotheken vrijwel uit het straatbeeld verdwenen.



Ideeënschatkamers





Ideeën en bevindingen 34

Noteer hier je ideeën, bevindingen en nieuwe inzichten naar aanleiding van dit onderdeel.



Ideeënschatkamers





Rustruimte 35

Een haardvuur, een bad en een hoek waar je je in alle stilte terugtrekt. Dat vind je in de ruimte waar je je wachtmomenten koestert. De rustruimte is de plek om je snelheid te verminderen en jezelf open te stellen voor het onderbewuste. Op die manier hoor je de antwoorden die vanuit je intuïtie naar boven komen. Er zijn veel voorbeelden van beroemdheden die ‘zomaar’ ideeën kregen. Archimedes zat in bad, Newton in zijn tuin en Paul McCartney lag in bed: hij werd wakker nadat hij in zijn slaap een ingeving had gekregen voor Yesterday.



Ideeënschatkamers





Stel je ontvankelijk op Je gevoel is een grote antenne, die waardevolle ideeën doorgeeft. De ontvankelijkheid daarvoor is een ‘mindset’, stelt Lidewij Edelkoort, die als trendvoorspeller haar intuïtie tot belangrijkste werkinstrument heeft gemaakt. “Ik sta heel erg in dienst van mijn werk. Als je eenmaal hebt besloten dat je zo wilt zijn, dat je wilt doorgeven wat er gaat komen, dan gaat het redelijk vanzelf.” • Oefen je intuïtie. Doe daarvoor regelmatig een spelletje met jezelf om te peilen of je voorgevoel goed is. Als je dat regelmatig doet, zal dat voorgevoel scherper worden. Probeer bijvoorbeeld te raden wie je opbelt als je de toon hoort. • Dwaal af op internet. Laat je inspireren door wat je onderweg tegenkomt. Klik willekeurig wat aan en surf vandaaruit verder. Op die manier kom je op nieuwe ideeën. Bovendien voorkom je op deze manier dat je een tunnelvisie ontwikkelt. • Onderzoek je eigen gedachten en ingevingen. Maak van iedere gedachte een aantekening op een briefje en plak dat op een muur. Kijk er na een paar uur weer naar en plak er een nieuwe gedachte bij. Kijk wat dat oplevert. Kom je niet verder met het ene project, stap dan over naar een andere klus. “Productief uitstellen”, noemt kunstenaar Austin Kleon dat. Op die manier ontstaan interessante kruisbestuivingen en nieuwe nevenprojecten.

36



Ideeënschatkamers





‘Open’ je project voor je geest Neem in het begin de tijd om de opdracht (of taak, plan) af te tasten. Ga fantaseren en associëren. Daarmee ‘open’ je het project voor je innerlijke antennes. Wanneer je ‘toevallig’ iets tegenkomt dat kan bijdragen aan je project, merk je het vanzelf op. Gebruik het om je ideeënvorming verder te voeden.

37

Zoek afzondering Rust is een belangrijke voorwaarde om nieuwe ideeën te krijgen. Kies de manier die bij jou past, bijvoorbeeld mediteren. Het lijkt erop dat mediteren je in een alerte rusttoestand brengt, waarin je gemakkelijker buiten de ingesleten patronen denkt. Bovendien krijgt je brein tijdens de meditatie de gelegenheid om ongestoord nieuwe verbanden te leggen. • Ga bij jezelf na welk uur van de dag voor jou het beste moment is om op ideeën te komen. ’s Ochtends bij het ontwaken? Of juist ’s avonds laat? Benut dit uur elke dag om jezelf rust te gunnen en de buitenwereld buiten te sluiten. Op deze manier focus je jezelf op je eigen gedachten en dromen. • Creër je eigen vertrouwde ruimte. Popzanger Sting laat overal waar hij komt een ruimte inrichten met gordijnen, kussens en tapijten en andere spullen die qua stijl lijken op zijn eigen huiskamer. Op die manier voorkomt hij dat hij afgeleid raakt door een nieuwe omgeving. Hij kan op reis op deze manier gemakkelijk in een staat van dagdromen komen, die hij nodig heeft om muziek te kunnen maken.

Ideeënschatkamers



“One can be instructed in society, one is inspired only in solitude.” Johann Wolfgang von Goethe (schrijver)

Ga lanterfanten Veel religies hebben eentonige of langdradige rituelen, die bedoeld zijn om de geest tot rust te brengen. Kloosterlingen of volgelingen trekken zich periodiek terug uit het tumult van het dagelijkse leven om zich bezig te houden met stille contemplatie. Tegenwoordig hebben bedrijven als Pixar, Google en Facebook van ‘losgemaakte tijd’ een centraal begrip op de werkvloer gemaakt. Vind zelf ook een manier om jezelf terug te trekken uit de drukte van alledag. • Breng een hele dag luierend door. Sta pas op als je je uitgeslapen voelt; wakker worden wanneer jij dat wilt. Neem een ontspannend bad of ga in een hangmat liggen. Doe alleen dingen waar je zin in hebt; ook al betekent dat niksen. • Geef je over aan dagdromen. Dat is een uitstekende manier om in een lome stemming te komen, waardoor je gemakkelijker nieuwe ideeën krijgt. Wat gebeurt er als er geen grenzen zijn wat er mogelijk is. Wat zou je willen doen? Wat zou je willen zijn? Bedenk wat er mogelijk is als er geen beperkingen zijn. • Doe iets waarbij je niet hoeft na te denken, zoals een schoonmaakklusje, grasmaaien of een ander routinematig karweitje. Doe bij voorkeur iets met je handen. Laat je gedachten dwalen. Welke ideeën borrelen op?

38



Ideeënschatkamers





Gebruik het om signalen uit je onderbewuste op te pikken. “De meeste ideeën komen op als ik bezig ben met dingen die ik puur op routine kan doen, zoals stofzuigen of fietsen. Dan zit ik echt ‘in mijn hoofd’ en komt er van alles naar boven: fantasieën, absurdistische gedachtes.” Sara Kroos (cabaretière)

39

Verwonder ‘Verwondering is het begin van alle wijsheid’, zei Aristoteles. Kijk om je heen en verwonder je over alledaagse dingen. De kunst daarbij is om je oordeel over wat interessant of nieuw is los te laten, maar je open te stellen voor alles wat op je pad komt. • Sta bewust stil bij wat er nu al is. Sta stil bij een korte onverwachte ontmoeting, een helverlichte volle maan of mooie muziek. Inspiratie komt niet straks, het is er nu al. Dwalen je gedachten te snel af? Wees je dan bewust dat je al je zintuigen kunt gebruiken. Ruik, hoor, voel, proef en kijk. • Kijk om je heen alsof je het voor het eerst ziet en ontdekt. Maak er een tekening of schildering van. Wat zie je wat je eerder nog niet zag? "Computers are useless. They can only give you answers." Pablo Picasso (kunstenaar)

Neem een staarpunt Staar naar een punt in de verte of kijk naar de vlammen van een haardvuur. Droom een poos sluimerend verder na het ontwaken.



Ideeënschatkamers





• Neem een ‘ideeëndouche’. Omdat het douchen weinig afleiding biedt, borrelen vaak nieuwe inzichten op. Albert Einstein zei dat hij de beste ideeën kreeg wanneer hij in het niets zat te staren of wanneer hij onder de douche stond. Van de Amerikaanse filmmaker Woody Allen is bekend dat hij een extra douche nam om knelpunten in zijn verhaallijnen op te lossen. Door de eentonigheid van het neerstortende water in een douchecabine krijgt de ‘inspiratie' de kans door te breken.

40

“Mensen hebben van die ‘Aha!’-momenten die zomaar uit het niets komen. Ik ben zo vrij te beweren dat die voortdurende interne conversatie in ons brein een voertuig is om dat mogelijk te maken.” Marcus Raichle (neuroloog)

Laat je omgeving bewegen Door de beweging van de trein richt je je aandacht nergens meer op, waardoor je ontvankelijk raakt voor nieuwe invallen. In de trein kun je deze invallen meteen noteren. Fotograaf/conceptontwikkelaar Bruno van den Elshout koopt regelmatig een goedkope dagkaart voor de trein (bijvoorbeeld via HEMA of Blokker) om te gaan ‘treinsurfen’. Hij reist een hele dag onbeperkt over het spoor om ideeën op te doen en plannen uit te werken. De trein leent zich ook als ontmoetingspunt om een stuk samen te reizen en te overleggen.



Ideeënschatkamers





• Benut je autoritten. Na een half uur autorijden neemt het krijgen van ideeën aanzienlijk toe, blijkt uit wetenschappelijk onderzoek. Gebruik een voicerecorder om je ideeën in te spreken.

41

“Breakaway ideas come to those who are in the habit of looking for them.” Andy Boynton en Bill Fischer (auteurs over innovatie)

Laat los Grote ideeën hebben tijd nodig om zich uit te kristalliseren. Deze ideeën komen namelijk vaak eerder als een vermoeden ter wereld dan als een openbaring. Er zijn andere impulsen of ideeën nodig om ze te vervolmaken. Dat vraagt tijd. De Britse software-engineer Tim BernersLee staat te boek als de uitvinder van het World Wide Web. Hij had minstens tien jaar nodig om zijn idee voor een wereldwijd netwerk te laten rijpen voordat hij het kon ontwikkelen.

Kom los van de gedachte dat je uitgewerkte ideeën moet presenteren. Zoek niet naar de ultieme oplossing, want daarmee zet je jezelf teveel onder druk en rem je je creativiteit. Een half idee of een eerste aanzet is ook goed. Laat de voorwaarde los dat informatie relevant, efficiënt of praktisch toepasbaar moet zijn. De informatie die je dan ontvangt, is vele malen groter. Zo groeit je ideeënrijkdom met sprongen.



Ideeënschatkamers





Leg actief verbindingen tussen nieuwe informatie met bestaande kennis en ervaring. Een sluimerend idee maakt zo ineens een nieuwe ‘klik’ met iets nieuws. Stel je open voor die nieuwe impulsen. Wat heb je deze week gehoord of gelezen dat van toepassing is op een activiteit waar je zelf mee bezig bent?

42

“Vulnerability is the birthplace of innovation, creativity and change.” Brené Brown (onderzoeker)

Neem afstand Om het onderbewuste zijn werk te laten doen, is het goed om afstand te nemen van je materiaal of je vraagstuk. Pas als het ’s nachts helemaal donker is, kun je de sterren zien. Zo is het ook met het onderbewuste: pas als de dominante gedachten uit beeld zijn, komen de onderliggende gedachten bovendrijven. • Schakel een avond de elektriciteit uit, dus ook de televisie, smartphone en alle andere apparatuur. Televisie kijken brengt je brein niet tot rust. Wanneer je mobiele telefoon en e-mail uitzet, word je er ook niet door gestoord. Hierdoor werk je met volledige concentratie aan een taak. • Laat je vraagstuk rusten en ga iets anders doen. Speel een computerspelletje, maak een puzzel of ga flipperen. Muziek maken is ook een mogelijkheid. Albert Einstein speelde graag viool. Het maken van muziek was voor hem een belangrijke manier om urenlang zijn gedachten te laten dwalen. Zo kon hij



Ideeënschatkamers





op een ontspannen manier met andere regels en grenzen omgaan. “The time we have alone, the time we have in walking, the time we have in riding a bicycle, is the most important time for a writer. Escaping from the typewriter is part of the creative process. You have to give the subconscious time to think. Real thinking always occurs at the subconscious level.” Ray Bradbury (schrijver)

43

Een andere omgeving werkt vaak enorm goed om de kliks in je hoofd te stimuleren. Zo wilde de schrijfster Renate Dorrestein voor haar roman Ontaarde moeders haar lezers laten voelen hoe verschrikkelijk een verkrachting was. Maar wat ze ook probeerde, ze kreeg het niet voor elkaar om de goede toon te pakken. In die periode moest ze ook naar de tandarts voor een wortelkanaalbehandeling. ‘Bel de andere patiënten maar af’, zei de tandarts tegen zijn assistente. Op dat moment viel bij Dorrestein het kwartje. De wanhoop zit in de tijdsduur, dacht ze. In het gevoel dat je nooit meer uit het moment van ellende komt. Bij thuiskomst schreef ze de verkrachtingsscène uit als een relaas van drie bladzijden zonder enige punt.



Ideeënschatkamers





Slaap Slaap er een nachtje over, vooral als je met een complex probleem bezig bent. Het geeft je brein de gelegenheid alle relevante informatie te verwerken, te organiseren en je mogelijk een nieuwe ingeving te bezorgen. Volgens de Nijmeegse psycholoog Ap Dijksterhuis (schrijver van Het slimme onbewuste) nemen we betere besluiten wanneer we bij complexe vraagstukken de tijd nemen voor onbewust denken. Ons onderbewuste kan veel informatie verwerken – als we het er maar de tijd voor geven. • Powernaps, korte momenten waarop je even je ogen dicht doet, hebben een positief effect op je creativiteit. Niet alleen tijdens het slaapje maar ook net ná de nap. • Gebruik je onbewuste vermogens als inspiratiebronnen. Leg na het ontwaken je dromen vast. Leg daarvoor een notitieboekje klaar naast je bed, omdat je dromen vaak snel vergeet. Onderzoek je dromen. Zitten er patronen in? • Zet ’s ochtends de wekker vijf minuten eerder om nog even in bed te blijven liggen. Als je nog half slaapt is je geest ontspannen. Je staat in deze toestand meer open voor ongebruikelijke ideeën. Een ideaal moment om nieuwe inzichten te krijgen. • Slaap er een nacht over voordat je een ingewikkelde beslissing neemt of keuze maakt. Schrijf de kernwoorden van je voorgenomen beslissing of vraagstuk op een A4-vel. Voordat je gaat slapen werp je een blik op deze kernwoorden. Vraag je daarbij expliciet af wat je morgenochtend hiervan zult vinden. Op deze manier zet je het

44



Ideeënschatkamers





onbewuste zeer bewust aan het werk. Direct na het ontwaken denk je nogmaals terug aan het vraagstuk. Als je er nog hetzelfde over denkt, weet je dat je een goed standpunt hebt ingenomen. Zo niet, bekijk dan wat je nog meer nodig hebt om wel een keuze te maken die in alle opzichten goed voelt.

45

“I don’t need an alarm clock. My ideas wake me.” Ray Bradbury (schrijver)



Ideeënschatkamers





Ideeën en bevindingen Noteer hier je ideeën, bevindingen en nieuwe inzichten naar aanleiding van dit onderdeel.

46





Ideeënschatkamers





Buitenruimte 47

De buitenruimte is geschikt om te verpozen en te bewegen. En het is ook een ideale ruimte om te wachten… Een van de meest effectieve acties om tot meer ideeën te komen is naar buiten te gaan en te bewegen. Daarmee geef je je onderbewuste de ruimte om tot nieuwe inzichten te komen. Mozart hoorde tijdens een ontspannende wandeling vaak de compositie van een nieuw stuk. Organisatiekundige Daniel Ofman, de grondlegger van een veelgebruikt model met kernkwadranten, zag tijdens een wandeling op de Veluwe ineens vier vierkantjes voor zich.



Ideeënschatkamers



Gerda, de directeur van een welzijnsorganisatie, wilde het vijftienjarige jubileum van haar organisatie vieren, maar had geen idee hoe ze dat aan zou pakken. Een speciaal boekje uitgeven? Dat hadden ze bij het vorige jubileum al gedaan. Een seminar houden? Aardig idee, maar te bewerkelijk. Een feestje dan? Met dreigende bezuinigingen in zicht was daar niet bepaald aanleiding voor. Gerda had al half besloten om het hele jubileum te laten zitten. Misschien kon de redactie van hun magazine dit onderwerp nog een plaatsje geven. Dat moest het maar zijn, dacht ze. Het weekend brak aan, dus ze gaf zich over aan ontspanning. Ze ging lekker uit eten, wandelen en naar de film. Op zondagmiddag viel ineens het kwartje. Dat magazine, waarom zouden ze niet het hele nummer aan het jubileum wijden? Met extra pagina’s, om te etaleren wat voor moois de organisatie allemaal voor elkaar kreeg? En een interview met de wethouder erbij. Als die ook verklaarde dat hij het werk van de organisatie zeer bewonderde, zou hij misschien ook wat milder zijn bij de komende bezuini-

48



Ideeënschatkamers



gingsronde… Als ze extra exemplaren zou laten drukken, kon ze dit speciale jubileumnummer bovendien toe sturen aan mogelijke nieuwe donateurs. Dat zou de financiële nood ook verlichten. Dit was een kans, want zo kon Gerda diverse vliegen in één klap slaan!

49

Verkies de natuur Breng tijd door in de natuur en wees je bewust van je omgeving. De natuur haalt je ‘uit je hoofd’. Dwing je aandacht niet in een bepaalde richting. Slenter wat rond en laat je door iets verrassen. Volg je ademhaling, snuif de lucht op, luister naar de geluiden en kijk naar de dingen om je heen. Verwonder je over de verscheidenheid in de natuur. Zoek sporen, zoals voetstappen in de sneeuw of de afdrukken van dierenpoten. Ze vertellen een verhaal over onbekende gebruikers, ongenode gasten of vreemde bezoekers en prikkelen je verbeeldingskracht. “Soms zit ik in een gesprek of vergadering en weet ik het even niet. Ik pas dan een oude truc toe: ik zeg dat ik even wat moet halen, loop de tuin in en dan komen bijna als vanzelf woorden of zinnen omhoog. De natuur geeft je, gewoon door ernaar te kijken, een heel goed antwoord.” Inez van Oord (bladenmaker)

Kom in beweging De combinatie van frisse lucht en regelmatige beweging stuwt bloed door je lichaam én je brein.

Ideeënschatkamers





Beweging verheldert je gedachten. Sporten heeft bovendien een aantoonbaar positief effect op het geheugen, het leervermogen, de creativiteit en het vermogen om beschadigde hersencellen te herstellen, schrijft neurowetenschapper John Ratey in zijn boek Spark. Iets soortgelijks blijkt uit het onderzoek van neuropsycholoog Erik Scherder. Wandelen verhoogt volgens hem je alertheid en zorgt ervoor dat je hersenhelften goed met elkaar communiceren. Daardoor kom je tot goede ideeën. • Werk je in het zweet. Lichaamsbeweging is een prachtige manier om je gedachten los te schudden. Kies je favoriete sport en ga los. Routinematige bewegingen zoals fietsen of joggen leveren tal van nieuwe gedachten op. Of ga dansen. Door de vrije beweging op muziek gaan je gedachten stromen. Als je een hekel hebt aan beweging, doop het dan om tot een methode om je creatieve geest aan te wakkeren en je beste ideeën te produceren. Een aangenaam bijeffect is natuurlijk dat ook je gezondheid met sprongen vooruit gaat. Gebruik beweging doelbewust als manier om antwoorden te ontvangen over een vraagstuk. Neem daarbij een vraag of probleem in gedachten voordat je gaat lopen. Probeer er onderweg niet meer aan te denken. Komt het vraagstuk terug in je gedachten, ga dan iets harder lopen en let op je ademhaling. Luister naar je omgeving. Bekijk onderweg de kleuren en de vormen. Zo raak je uiteindelijk in een andere stemming, waarin je losraakt van je vraagstuk. Vlak voor je terugkeer

50



Ideeënschatkamers





breng je je vraagstuk weer bewust in herinnering. Als je onderweg invallen krijgt, noteer je die. Kuieren, dat is het verticale luieren, zei Toon Hermans. Veel schrijvers en denkers gaan een stukje lopen voordat ze iets op papier kunnen zetten.

51

Schrijver/bioloog Midas Dekkers moet eerst ijsberen rondom een grote houten tafel voordat hij aan het werk gaat. Alleen op die manier kan hij zijn lichaam tot rust brengen. Charles Darwin legde in zijn tuin zelfs een speciaal parcours aan voor zijn dagelijkse wandeling. Creativiteitsdeskundigen hebben een naam voor dit soort wandelingen: loopmeditaties. Wie wandelt, leidt zijn gedachten af en doet tegelijkertijd nieuwe energie op.

Ga dwalen Bezoek niet alleen de gebruikelijke plekken, maar ga ook dwalen. Je vult daarmee je ‘database’ – je brein waaruit ideeën voortspruiten - met nieuwe dingen. Neem bijvoorbeeld een andere route naar school, de winkels of naar je werk. Rij om als dat nodig is en neem onbekende afslagen. Zet je zintuigen wijd open en kijk wat er te zien is. • Houd een minivakantie en gedraag je als een toerist in je eigen omgeving. Maak bijvoorbeeld een wandeling met een gids door je woonplaats. Bezoek een nieuw koffiehuis. Ga naar het museum

Ideeënschatkamers





in je eigen stad of dorp waar je nog nooit binnengewandeld bent. Of kies een wandelroute aan de hand van een muntstuk: als je ‘kop’ gooit, ga je rechts, bij ‘munt’ sla je linksaf. Verzin zelf een regel wat je doet als je op een driesprong komt.

52

Reclamebureau Wisbrun Ubachs moest in 2001 razendsnel een nieuwe campagne bedenken voor supermarktketen C1000. De leden van het creatieve team bedachten van alles, maar ze kregen het niet scherp. Twee teamleden gingen een wandelingetje maken om de zinnen te verzetten. Ze kwamen terug met twee woorden: geen fratsen. De andere leden waren enthousiast, maar het was nog niet ‘af’. Een ander teamlid bedacht een aanvulling. Zo ontstond de slogan ‘Geen fratsen, dat scheelt’. Het groeide uit tot verreweg de meest succesvolle reclameslogan van C1000. "Ideas are like rabbits. You get a couple and learn how to handle them, and pretty soon you have a dozen.” John Steinbeck (schrijver)



Ideeënschatkamers





Ideeën en bevindingen Noteer hier je ideeën, bevindingen en nieuwe inzichten naar aanleiding van dit onderdeel.

53





Ideeënschatkamers





Prikkelkamer 54



Kleur, geur, muziek en beelden leveren ons waardevolle prikkels om op nieuwe ideeën te komen. Ze hebben namelijk een hotline met ons emotionele brein en brengen ons zo op andere gedachten. We krijgen via onze zintuigen duizenden prikkels per seconde binnen, die verwerkt worden door onze hersenen. Samen met onze kennis en ervaringen zet ons brein deze prikkels om in reacties, gedrag én nieuwe ideeën. Dit onbewuste proces is vaak al seconden bezig voordat we ons pas echt realiseren wat we van plan zijn te zeggen of te doen. Soms komen daar steeds dezelfde resultaten uit, die niet goed (meer) werken. Dan zitten we vast in patronen waar we niet meer uitkomen.



Ideeënschatkamers





55

Dan helpt het om jezelf nieuwe prikkels toe te dienen, zodat je ook weer nieuwe kansen gaat zien. Dat doe je door bewust waar te nemen met inschakeling van al je zintuigen. Want prikkels die we via onze oren, ogen, neus, mond of huid tot ons nemen, zijn informatiestukjes, die een rechtstreekse toegang hebben tot ons emotionele brein. Dat levert je een ander gevoel op en vervolgens ook nieuwe ideeën. Maak sfeer Gebruik sfeerverhogende attributen om je stemming te veranderen en daardoor op andere gedachtesporen te komen. Kaarsen, geuren, bubbeldrankjes en lekkernijen zijn beproefde smaakmakers, die je stemming prikkelen. Ook muziek is een uitstekend hulpmiddel om een nieuwe atmosfeer te scheppen. • Verander van omgeving in je huis of je werkplek. Dat schept ruimte voor nieuwe denkpatronen, zodat je gemakkelijker op nieuwe ideeën komt. • Varieer tijdens een brainstorm met sfeer, kleur, licht, beelden, geluid of geur. Gebruik zoveel mogelijk buitenlicht: dat geeft meer energie dan een ruimte met alleen kunstlicht. Daglicht prikkelt onze hormonen en heeft daardoor invloed op onze stemming, alertheid en concentratie. • Zoek de zon op als die schijnt. De zon brengt je gemakkelijk in een lichtere en meer ontvankelijke stemming, waardoor je nieuwe inspiratie krijgt. Geef lucht aan je gevoelens Breng jezelf in een actieve bui. Blijdschap, enthousiasme of een andere actieve stemming

Ideeënschatkamers





vormen een vruchtbare voedingsbodem om te creëren. Bij ontspanning of gelatenheid is het veel moeilijker om een idee te bedenken of in actie te komen. • Laat je vervoeren tot emoties, bijvoorbeeld met filmpjes op YouTube. Verhalen, films of kunstwerken komen vaak voort uit vreugde, verdriet, woede, verbazing, angst of afschuw.

56

“The artist is a receptacle for emotions that came from all over the place: from the sky, from the earth, from a scrap of paper, from a passing shape, from a spider’s web.” Pablo Picasso (kunstenaar)

Onderzoek je ergernissen Speur actief naar knelpunten, fricties of irritaties. Vaak stappen we om problemen heen, maar zonder problemen ontstaan er geen creatieve oplossingen. Wie zich ergert, voelt vaak de behoefte om de bron van irritatie op te heffen of te verbeteren. Als Steve Jobs van Apple zich niet aan de bestaande mobiele telefoons had geërgerd, was er nooit een iPhone gekomen. • Denk terug aan de laatste keer dat je iets onrechtvaardig vond. Of kijk doelbewust om je heen wat in jouw organisatie een probleem is. Wat is al jarenlang een grote ergernis? Waar klagen collega's over in de lift of in de bedrijfskantine? Wat moet nu maar eens aangepakt worden? • Welke handelingen zijn in jouw omgeving rituelen geworden, zonder inhoudelijk doel? Kijk rond met de ogen van een buitenstaander. Wat kan er beter?



Ideeënschatkamers



“Ik was gefrustreerd door de stofzuiger die ik net had gekocht. Hij zou topklasse zijn, maar de zak raakte verstopt met stof en verloor zuigkracht. Toen dacht ik: er moet een betere manier zijn. Ik had een keer een industriële houtzagerij gezien, die een cyclonische scheider gebruikte om stof uit de lucht te halen. Ik dacht: dat principe moet ook werken bij een stofzuiger. En na 5127 prototypes had ik het eindelijk goed.” James Dyson (uitvinder van de eerste zakloze stofzuiger)

57

Maak er een beeld van Beelden maken gemakkelijker ideeën los dan teksten, omdat beelden op een gemakkelijke manier herinneringen en associaties activeren. Maak daarvan gebruik om op ideeën te komen. • Sluit je ogen, praat in jezelf en stel je voor hoe jouw idee tot leven komt. Dat helpt je om je idee concreet te maken. Michelangelo creëerde eerst in zijn hoofd het beeld van zijn beroemdste beeldhouwwerk David. Naar eigen zeggen hoefde hij het beeld daarna alleen nog ‘uit het marmer’ te halen.

• Bekijk allerlei soorten beelden: plaatjes, foto’s, afbeeldingen, vergezichten, schilderijen en nog veel meer. Gebruik Google Afbeeldingen, Pinterest of Flickr om op ideeën te komen. • Scheur plaatjes uit tijdschriften. Leg de plaatjes op een hoop en schuif ermee. De onverwachte beelden en combinaties waar je soms tegenaan loopt, brengen je op nieuwe ideeën.



Ideeënschatkamers





• Bekijk kunstwerken van anderen. Kunstenaars zijn geoefend om zaken op een andere manier te benaderen en vormen daarmee een rijke inspiratiebron. • Maak een visuele vertaling van je beeld. Giet het in de vorm van een moodboard (collage over een bepaald thema) of mindmap. Of stel je voor dat het een foto is of een toneelstuk. Hoe ziet het er dan uit? • Geef je een idee een ander formaat. Druk een tekst af op een andere kleur papier of in de breedte in plaats van de lengte. Door de verandering springen nieuwe elementen in het oog, die je eerder niet zo opgevallen zijn.

58

"Als ik componeer, heb ik altijd een schilderij voor ogen. Daar werk ik naar." Ludwig von Beethoven (componist)

Maak het voelbaar Stimuleer je tastzin en oriëntatievermogen om andere ideeën te krijgen. Ga douchen in het donker en ervaar de ruimte met andere zintuigen dan je ogen. • Gebruik je handen om het idee vorm te geven. Maak een dummy, een model of een prototype. Hoe concreter je je idee maakt, hoe gemakkelijker je ziet wat er beter of anders kan. Je kunt het voelen, omdraaien en ermee spelen. Daardoor ontstaan nieuwe ideeën, die een idee zelfs een compleet andere draai geven.



Ideeënschatkamers



Steve Jobs van Apple stond erom bekend dat hij vaak persoonlijk de ontwerpafdeling binnenliep om de ontwikkeling van de nieuwste producten direct te volgen. Hij betastte met zijn vingers de nieuwe modellen en bekeek ze van alle kanten. Wat de mooiste ontwerptekeningen hem niet lieten zien, lukte op deze manier wel: ideeën krijgen hoe het eindproduct eruit moest komen te zien.

59

Kleur het in Kleuren zijn overal aanwezig in onze omgeving. Gebruik ze om nieuwe ideeën te krijgen. Kunstenaar Wassily Kandinsky 'luisterde’ naar kleuren om tot zijn schilderijen te komen. Picasso dompelde zijn geest onder in een kleur. Als hij volledig opgeladen was, ging hij wat anders doen. Eenmaal achter zijn schildersezel stroomden de vormen en kleuren er vervolgens vanzelf uit. Topkok Allain Passard van driesterrenrestaurant L’Arpège in Parijs besloot enkele jaren geleden voortaan groenten de hoofdrol te geven. Een radicaal besluit, want hij was als chef juist beroemd geworden als specialist in het braden van excellente stukken rundvlees. Sinds zijn ommezwaai gebruikt hij vlees alleen nog als garnering in zijn gerechten. Sindsdien is hij de goeroe van een nieuwe generatie koks.

Ideeënschatkamers



Met zijn keuze voor groenten volgde hij de weg van zijn grootmoeder, die stoffeerster was: het werken met kleuren. “Ik vond geen geel, geen rood, geen wit in de dierlijke keuken, terwijl ik met die kleuren wilde werken op het bord.”

60

• Vraag jezelf af welke kleur jou het meest beïnvloedt. Wat is de kleur van jouw leven? Vanuit welke kleur kijk je naar de wereld? En hoe is dat met je gesprekspartner? • Sorteer voorwerpen op kleur, bijvoorbeeld de ruggen van de boeken in je boekenkast. Het laat je met andere ogen kijken naar alledaagse spullen in je omgeving. • Laat je met kleuren in een andere stemming brengen. Blauw op of rondom je werk- of vergaderplek zou de creativiteit het meest bevorderen. Teken het Als je een idee hebt waar je niet verder mee komt, probeer het dan te tekenen. Op die manier creëer je een andere ingang voor je brein. • Maak tekeningetjes of hiërogliefen van woorden in de opdracht. • Vervang een willekeurig woord in de regel door een zelfgemaakt plaatje. Grote kans dat het je op nieuwe gedachten brengt. Ga droedelen Droedels zijn losse krabbels die je tamelijk gedachteloos op papier zet, bijvoorbeeld tijdens

Ideeënschatkamers





het luisteren of telefoneren. Het is een goede manier om je hoofd leeg te maken, waardoor je gemakkelijk nieuwe inspiratie krijgt. De droedels dienen ook als spontane notities, die je helpen om te denken of je focus vast te houden. Doordat je tegelijkertijd luistert, kijkt en je hand beweegt, is de informatieverwerking erg hoog. Maak daarom droedels op alle stukjes papier die je tegenkomt. Bijvoorbeeld op het witte papier dat sommige restaurants gebruiken als tafelkleed.

61

Maak foto’s Fotograferen is een geweldige manier om met andere ogen naar je omgeving te kijken. • Maak iedere dag een foto die de sfeer van de dag vangt. Gebruik je fotocamera of een mobiele telefoon. Door jezelf deze opdracht te geven, kijk je alerter om je heen. • Geef jezelf een gerichte opdracht. Fotografeer bijvoorbeeld weerspiegelingen die je ziet in regenplassen of spiegelende ramen. Fotografeer alles wat je achterlaat, zoals afval of voetafdrukken. Benut de klankkast Geluid is een ondergewaardeerde ingang om ideeën te krijgen. Zet eens je oren aan het werk om inspiratie op te doen. Luister doelbewust naar geluiden in je omgeving. Wat hoor je als je vijf minuten je ogen sluit? Kun je verschillende ‘geluidskanalen’ onderscheiden, zoals vogelgeluiden in combinatie met een onderliggende bromtoon? Hoe klinkt stilte?



Ideeënschatkamers





• Zoek water op en luister naar het geluid van een fontein, een douche of een duik in het zwembad. Laat het kabbelende geluid van een beek op je inwerken. Watergeluiden helpen om je gedachten gemakkelijk te laten stromen. • De toevoeging van geluid geeft nieuwe impulsen aan je idee. We reageren op rijm, melodie en toon. Van ritmische muziek krijgen we een snellere hartslag. Dat stimuleert je hersenen om de omgeving te onderzoeken en zo te achterhalen waar de opwinding vandaan komt. Lees je idee voor met verschillende stemhoogten. • Pas geluid toe bij je idee. Maak er bijvoorbeeld een liedje van. Schrijf je idee op rijm. Verzin een aansprekende slagzin met een alliteratie of rijm. Of spreek een hele dag je gedachten hardop uit. • Kies muziek die je in een passende stemming brengt: activerend en stimulerend of juist kalmerend en ontspannend. Van ritmische muziek krijgen we een snellere hartslag. Dat stimuleert je hersenen om de omgeving te onderzoeken en zo te achterhalen waar de opwinding vandaan komt.

62

“Having listened to great songwriters like James Taylor and Carole King, I felt there was nothing new that was coming out that really represented me and the way I felt. So I started writing my own stuff.” Amy Winehouse (zangeres)

Gebruik je neus Ons reukvermogen heeft een directe lijn met het emotionele centrum in de hersenen. Geuren zijn instinctief en worden nooit weggedrukt. Geuren



Ideeënschatkamers





zijn nauw verbonden met herinneringen en roepen eerdere belevenissen op. Dat brengt je in een andere stemming en levert nieuwe associaties op. • Maak een ‘geursafari’ door je huis of in je buurt. Ruik aan verschillende voorwerpen en leer verschillende geuren te onderscheiden. Daarmee ontwikkel je je reukvermogen. • Gebruik geuren om je stemming te beïnvloeden, bijvoorbeeld om te activeren of juist te vertragen. Steek wierook aan. Of gebruik doelbewust een bepaalde geur om in een andere stemming te komen, bijvoorbeeld lavendelgeur voor een ontspannende sfeer. • Als je inspiratie krijgt, sta dan een kort ogenblik stil bij het gevoel dat je op dat moment hebt. Sluit je ogen. Wat ruik je? Welke emotie roept het op? Waar voel je dat het meest in je lichaam? Door dit moment bewust te beleven, veranker je het in je geheugen, waardoor je de bijbehorende inspiratie later gemakkelijk weer kunt oproepen. • Zet geuren in om beginnende ideeën te versterken. Bedenk of je een geur kunt toevoegen. Wat kun je ruiken aan jouw idee? Hoe ruikt de omgeving waarin je idee uitgevoerd wordt? • Hoe kun je je idee, product of dienst met een geur onderscheiden? Bisonkit kreeg te maken met fabrikanten die hun lijm kopiëerden. Daarom voegde Bisonkit een eigen onderscheidende geur toe. • Gebruik een vaste geur om te starten met je (creatieve) werk, zodat je je dieper liggende brein het signaal geeft dat je aan de slag gaat. Denk aan

63



Ideeënschatkamers





de geur van koffie, geurkaarsen, wierook of een ander luchtje. Schrijfster Renate Dorrestein schreef één van haar boeken in dezelfde oude ongewassen trui. Als ze de trui rook, zat ze weer in haar verhaal.

64

Zet humor in Humor relativeert en draagt bij aan een goede sfeer en een aangenaam creatief klimaat. Als mensen aan het lachen worden gemaakt, staan ze meer open voor nieuwe ideeën en suggesties. Dit geldt vooral als men op het verkeerde been wordt gezet of ineens een grap voorgeschoteld krijgt die men niet had verwacht. • Vertel grappen. Grappen bestaan vaak uit twee elementen die niet bij elkaar horen en op een onverwachte manier met elkaar in verband gebracht worden. Een woordspeling, bijvoorbeeld. Dat veroorzaakt kortsluiting in je hoofd, wat jou en je toehoorders op nieuwe ideeën brengt. • Begin een vergadering of brainstorm met een grap, een humoristische anekdote of een lachwekkend filmpje. Grappige filmpjes brengen je in een goede stemming om ideeën te ontwikkelen. • Uit onderzoek blijkt dat mensen die vijf minuten naar een filmpje met bloopers hebben gekeken, een stuk beter een probleem oplossen met behulp van creatief denken dan mensen die de bloopers niet hadden gezien.



Ideeënschatkamers



“De meest opwindende zinsnede die je hoort in de wetenschap is niet ‘eureka’ (ik heb ‘t) maar ‘dat is grappig!’” Isaac Asimov (schrijver en biochemicus)

Geef er woorden aan Woorden sturen je gedachten. Gebruik die om je ideeën te laten stromen of uit te bouwen. • Probeer de methode van ‘freewriting’ uit om gedachten te laten stromen. Begin hierbij te schrijven naar aanleiding van een willekeurig gekozen woord of zinnetje. Haal je pen niet van het papier af. Schrijf al je gedachten op zonder je te bekommeren om stijl, spelling of interpunctie. Grote kans dat er nieuwe ideeën in je naar boven komen. • Gebruik beeldspraak. Hierbij koppel je een beeld aan een begrip, waarbij een bepaalde overeenkomst te vinden is. Dat doorbreekt een bestaand denkpatroon, waardoor je nieuwe inspiratie krijgt. Ideeën voor geschikte vergelijkingen vind je bijvoorbeeld op het gebied van hobby’s, sporten, acrobatiek, dieren, gereedschap of bloemen. • Benoem vraagstukken anders of kies een nieuwe naam voor je idee. Een naam bepaalt direct de manier waarop we tegen een nieuw idee aankijken en daarop reageren. Een foute benaming kan een idee of een nieuwe ontwikkeling helemaal doodslaan, een inspirerende naam kan daarentegen bezieling geven. Een naam geeft vaak uiting aan de verwachtingen die je daarvan hebt.

65



Ideeënschatkamers



“Freewriting exercises are push-ups in withholding judgement as you produce so that afterwards you can judge better.” Peter Elbow (schrijver) 66

Kies een andere zintuig als ingang Geef je idee vorm met een website, gedicht, songtekst of Prezi. Door je gedachten op deze manier te ordenen zie je nieuwe verbindingen en ontbrekende schakels. • Maak een mindmap. Hiermee orden je je gedachten op een visuele manier en hak je een onderwerp in kleine stukjes, die beter te overzien zijn. • Maak een moodboard: een visualisatie van een concept, idee, droom of gevoel. Hierbij haal je idee, concept of droom naar boven en bedenk je welke emoties, kleuren of vormen daarbij horen. Vervolgens plak je op een stuk karton of groot vel papier diverse plaatjes, foto's en stukken gekleurd papier, die dat gevoel of dat beeld laten zien. Je staat niet te lang stil bij het waarom van een bepaald plaatje, maar je volgt je gevoel. Digitale moodboards maak je op Pinterest door interessante beelden over een bepaald thema te verzamelen. Dikke kans dat een sluimerend idee hierdoor nieuwe impulsen krijgt en krachtiger wordt. • Verander van zintuiglijke ingang, zoals in dit voorbeeld: Ontwerper Marjolein Wintjens van de Culinaire Werkplaats haalt haar inspiratie



Ideeënschatkamers



voor nieuwe gerechten vaak uit textiel: wol, fluweel of jute bijvoorbeeld. De structuur van deze stoffen vertaalt ze in de textuur van gerechten. Of ze gebruikt de structuur van een afbladderende wand met affiches als uitgangspunt voor een nieuw gerecht.

67

www.deculinairewerkplaats.nl “Prototyping, dat is het gesprek dat je aangaat met je idee.” Tom Wujec (innovator en schrijver)

Zet je goede smaak in Je smaakpapillen kunnen een heleboel subtiele smaakverschillen registreren. Gebruik die eigenschappen om op meer ideeën te komen of je idee verder vorm te geven. Bedenk of je jouw idee kunt proeven. En zo ja, wat voor smaak is dat dan? Uitgesproken of juist subtiel? Ga koken Net als tuinieren, strijken en vegen is het een ideale manier om met je handen bezig te zijn en zo je hoofd vrij maken voor nieuwe ideeën. Bij het koken spreek je bovendien al je zintuigen aan: kijken, horen, voelen, ruiken en proeven. Al kokend combineer je allerlei ingrediënten, totdat er nieuwe smaakvolle combinaties ontstaan. Ook als je je eigen draai geeft aan bestaande recepten ben je creatief bezig. Koken is bij uitstek

Ideeënschatkamers





een combinatie van uitproberen, proeven, toevoegen, aanlengen, roeren, aanpassen en vernieuwen. Voor acteur en regisseur Titus Muizelaar is het maken van een saus maken als de repetitieperiode van een toneelstuk. “Je begint met een grote pan bouillon, dan is het een kwestie van inkoken, alle overbodige poespas weglaten, concentreren. Proeven, iets meer wijn, net iets meer peper. En zo probeer je langzaam tot een kern te komen. Tot de kern van een gevoel."

68

Gebruik je andere hersenhelft In het dagelijkse leven gebruiken we bijna altijd het deel van ons brein dat gespecialiseerd is in analytisch en logisch denkwerk. De creatieve, gevoelsmatige en intuïtieve kant wordt veel minder gestimuleerd en dus ook veel minder gebruikt. Daarmee laten we een aanzienlijk deel van onze hersencapaciteiten ongebruikt. Juist als we beide hersenhelften inzetten, kunnen we veel nieuwe ideeën bedenken. Zet daarom meerdere delen van je hersenen tegelijkertijd aan het werk. Maak bijvoorbeeld een tekening op zijn kop of schilder een portret van een foto die op zijn kop staat. Of probeer een stuk tekst op zijn kop te lezen. Maak een tekening met je linkerhand, leg je muis links, poets je tanden met de andere hand, draag je horloge links of leg je mes en vork andersom.

Ideeënschatkamers





Zing en beweeg tegelijkertijd. Wieg met je lichaam, beweeg je vingers, breng je handen of breng armen en voeten in beweging. Of leer jongleren: een beproefde manier om beide hersenhelften met elkaar te laten samenwerken. Ook trommelen, djembé spelen of andere activiteiten waarbij je beide handen nodig hebt, hebben deze stimulerende werking voor de hersenen.

69



Ideeënschatkamers





Ideeën en bevindingen Noteer hier je ideeën, bevindingen en nieuwe inzichten naar aanleiding van dit onderdeel.

70



Ideeënschatkamers





Werkkamer 71

Je brein heeft zo zijn eigen gedachten om onder een creatief werk uit te komen. In de werkkamer pareer je die gedachten. Je brein weet talrijke redenen om niet te beginnen aan het schrijven van een nota, het maken van een schilderij of een gloednieuw businessconcept. Hij verstoort je gemoedsrust met nare vragen over mislukking of afwijzing. Stel je voor dat je werk niet goed genoeg is? Wie zit er eigenlijk op te wachten? Wat gebeurt het met je als het niet uniek is? In sommige gevallen is je brein zelfs bang om te groot te worden: stel dat het werk een succes wordt?



Ideeënschatkamers





In de werkkamer vind je de gereedschappen om die gedachten te lijf te gaan. Aan de slag! Begin klein Maak een begin met je opdracht of vraagstuk. Als je een beginpunt hebt, komen er gemakkelijker ideeën om door te gaan. Die ideeën kun je daarna verder uitwerken en fijnslijpen. Begin daarom klein. Leg de lat laag en probeer niet iets wereldschokkends of perfects te bedenken. Kleine ideeën zijn net zo goed als grote ideeën. Je hoeft niet de hele wereld te veranderen. Verander gewoon één dingetje. Bouw het idee vervolgens uit. Een architect tekent niet ineens de perfecte bouwtekening, maar maakt eerst losse schetsjes, probeert diverse varianten uit en maakt daarna pas een gedetailleerder plan. Veel kunstenaars starten niet met een vastomlijnd idee, maar ontdekken hun creatie terwijl ze bezig zijn. Probeer iets uit en kijk wat het wordt. Hou je idee in beweging en bouw daar vervolgens weer op voort.

72

“Ik rotzooi maar een beetje aan. Ik leg het er tegenwoordig flink dik op. Ik smijt de verf er met kwasten en plamuurmessen en blote handen tegenaan. Ik gooi er soms hele potten tegelijk op.” Karel Appel (kunstenaar)

Start met een globale opzet Geef niet op als je ervan overtuigd bent dat je een goed idee hebt. Ideeën uitvoeren vergt veel energie. Werk daarom eerst aan een voorlopig plan. Bepaal wat je doel is en wie en wat je

Ideeënschatkamers





daarvoor nodig hebt. Zet eerst kleine stappen op weg naar de definitieve uitvoering. Deze eerste stappen geven je energie; al snel smaakt dat naar meer.

73

“We beginnen met een versie en verfijnen en verfijnen. We maken gedetailleerde modellen van het design, of van de knoppen, of van de werking van een functie. Het is veel werk, maar het wordt steeds beter en al gauw is het: wow, hoe hebben ze dat klaargespeeld?!? Waar zitten de schroeven?” Steve Jobs (CEO van Apple)

Kies een focuspunt Hoe meer je ergens op focust, hoe meer je daarvan te zien krijgt. Geef jezelf daarom een denkopdracht. Een voorbeeld van zo’n vraag: welke verbetering kan ik deze week aanbrengen in mijn werk? • Kijk rond buiten je vakgebied en zoek op ongebruikelijke plaatsen. Bedenk wat je kunt verbinden met je eigen plan of project. • Omring jezelf met plaatjes of symbolen waar je meer over wilt weten of iets wat je graag wilt bereiken. Het eindresultaat zie je al snel voor je. • Schrijf je vraag of probleem op een stuk papier. Lees deze vraag of probleem regelmatig door op ontspannen momenten en denk aan het eindresultaat. “My sense was that once I started looking for business ideas, they were everywhere. It’s sort of like radio frequency. You’re surrounded by radio waves, but if you’re not tuning into them, you’re not going to receive them.” Jim Koch (CEO van Boston Beer Company)



Ideeënschatkamers





Ga bloggen Door kennis en ervaringen op te schrijven in een weblog sla je meerdere vliegen in één klap. Een blog helpt je je focus te vinden, te oefenen en reacties te verzamelen.

74

Marketinggoeroe en dagelijkse blogger Seth Godin raadt iedereen aan een blog te beginnen. "The act of writing is what moves things forward", zegt hij. Alleen al door te schrijven verhelder je je gedachten en creëer je je eigen archief.

Door je schrijfwerk ook nog eens te publiceren als blog, verspreid je je verhaal. Anderen kunnen aanhaken, zeker als je je blog gebruikt in combinatie met Twitter en andere sociale media. Zo helpt een blog dingen vooruit in de wereld, of dat nu je creatieve activiteiten zijn, meningen, foto's of wat anders. Je krijgt bovendien een groep lezers die je slimmer maakt, omdat ze kritiek, aanmoedigingen en aanvullingen zullen geven. Ruim op Ruim je werkplek op. Voor veel creatieve personen is dat een belangrijke routine om te focussen en hun energie te richten op hun creatieve taak. “Scheppen is scheiden en daarom is opruimen creatief.” Joop den Uyl (politicus)



Ideeënschatkamers





Maak een planning Regel een planning en zet een goed systeem op voor ‘getting things done’. Dit is vooral van toepassing bij projecten waar alle onderdelen al uitgekristalliseerd zijn en waarbij het vooral neerkomt op uitvoering. Hoe meer rust in je hoofd, hoe meer ruimte voor doelgerichtheid. Geef jezelf een deadline. Dat is een goede manier om jezelf te dwingen tot focus op één doel, dat je daadwerkelijk uit gaat voeren. Dan volgen ook nieuwe ideeën.

75

“Be ruthless about protecting writing days and do not cave in to endless requests to have ‘essential’ and ‘long overdue’ meetings on those days. The funny thing is that, although writing has been my actual job for several years now, I still seem to have to fight for time in which to do it. Some people do not seem to grasp that I still have to sit down in peace and write the books, apparently believing that they pop up like mushrooms without my connivance.” J.K. Rowling (schrijfster)

Creëer rituelen Veel kunstenaars houden er een ritueel op na. Zo zwoer schrijver Simon Vestdijk bij het geluid van een stofzuiger bij zijn schrijfwerk. Veel vaker gaat het om hele gewone, ronduit saaie rituelen, zoals een verplicht wandelingetje. Hoe vrijer mensen zijn in hun werk, hoe meer behoefte aan zelfsturing. Het creëren van enkele vaste werkgewoonten helpt daarbij. Je hoeft minder na te denken over keuzes, het bestrijdt uitstelgedrag en het helpt bij het leveren van



Ideeënschatkamers





creatieve prestaties. Want de gedachte dat creatieve arbeid en het betere denkwerk vooral gedijen bij de afwezigheid van regels en routine klopt niet. Hoe meer details van ons dagelijkse leven we overdragen aan automatismen, hoe meer we onze geestelijke vermogens kunnen inzetten voor het echte werk. Introduceer daarom allereerst een eenvoudig ritueel om te beginnen met je werk. Deze gewoonte geeft je hersenen het sein dat dit het moment is om echt te beginnen. Een ritueel dat een bepaald zintuig prikkelt, is daarvoor erg geschikt. Schenk bijvoorbeeld een bepaalde soort thee of koffie in een speciale mok. Steek eens een (geur-)kaars aan. Of experimenteer met muziek om uit te vinden waar je lekker bij werkt. Veel kunstenaars plannen daarnaast een vast aantal uren in om creatief te zijn. Hiermee geven ze zichzelf een duwtje in de rug om van start te gaan.

76

“In rituelen en ceremonieën wordt het alledaagse leven mooier gemaakt, zo mooi dat het letterlijk buiten-gewoon wordt.” Ellen Dissanayake (wetenschapper en antropoloog)

Kies een startpunt Aan het dralen? Pieker niet over de juiste start, maak gewoon een begin met je idee. Het hoeft niet een compleet uitgewerkt hemelbestormend plan te zijn voordat je het uit kunt voeren. Bij veel kunstenaars ontstaan de beste creaties terwijl ze bezig zijn. In veel gevallen kun je later wijzigingen of verbeteringen aanbrengen.



Ideeënschatkamers





Wie begint komt in ieder geval op gang. En al snel volgen dan meer ideeën hoe je de rest uitvoert. “Ik maak een ruwe schets van het geheel en dan nog eens en nog eens. Die ga ik dan voorzichtig inkleuren, stukje bij beetje. Ik zoek er literatuur bij en anekdotes. Soms loop ik vast en dan geef ik mijn hersenen de opdracht een oplossing te verzinnen. En vaak plopt die na een paar dagen schijnbaar als vanzelf in mijn hoofd.” Muel Kapitein (schrijver managementboeken)

77



Ideeënschatkamers





Ideeën en bevindingen Noteer hier je ideeën, bevindingen en nieuwe inzichten naar aanleiding van dit onderdeel.

78



Ideeënschatkamers





Laboratorium 79

Nieuwe gedachten zijn het gevolg van nieuwe verbindingen in je brein. In het laboratorium maak je op allerlei manieren nieuwe combinaties. Niets is volledig origineel: een idee is niets anders dan gecombineerde informatie. Alle uitvindingen bouwen dus voort op wat er al was of zijn een remix van eerdere ideeën. Niet voor niets zei Isaac Newton dat hij zijn vondsten kon doen omdat hij op de schouders van reuzen stond. Inspiratie krijgen hangt samen met het leggen van nieuwe verbindingen, bijvoorbeeld tussen iets bestaands met iets uit een ander vakgebied. Hoe soepeler je die nieuwe verbindingen legt, hoe gemakkelijker je ideeën krijgt.



Ideeënschatkamers





Maak associaties Wie gemakkelijk kan associëren, kan ook gemakkelijk nieuwe ideeën bedenken. Oefen daarom dagelijks met het maken van associaties. • Pak een woordenboek en sla het open op een willekeurige plek. Met het woord waar je oog toevallig op valt, maak je een reeks associaties: denk door op het woord, noteer je invallen en borduur daar weer op voort. • Abonneer je via internet op een 'woord van de dag', bijvoorbeeld van Van Dale. Zo krijg je iedere dag een woord aangereikt, waarmee je een eigen associatie maakt. Schrijf bijvoorbeeld een klein verhaaltje waarin dit woord voorkomt. • Neem je onderwerp als uitgangspunt en bedenk daar nieuwe woorden bij. Noteer alle ingevingen die je krijgt, goed en slecht, rijp en groen. Ga daarna nog een stap verder en verzamel nog meer ideeën door associaties buiten je onderwerp te maken. Zoek zoveel mogelijk overeenkomsten en verschillen buiten je onderwerp.

80

“Een nieuwe voorstelling komt tot stand vanuit honderden, misschien wel duizenden associaties die ik in het jaar daarvoor heb opgeschreven.” Sara Kroos (cabaretière)

Scoor nieuwe combinaties Voeg twee bestaande zaken samen en vindt zo iets nieuws uit. Johannes Gutenberg geldt als de uitvinder van de boekdrukkunst. Hij kwam rond



Ideeënschatkamers



1440 tot zijn vinding door de schroefpers van wijnmakers te combineren met een metalen letterzetsysteem. 81

• Combineer elementen uit twee verschillende werelden tot iets nieuws. Bedenk bijvoorbeeld een gerecht met ingrediënten die op het eerste gezicht totaal niet bij elkaar passen, zoals chocola met oesters. • Vind een nieuw concept uit door twee elementen samen te voegen: ‘tapas’ en ‘Thais restaurant’ wordt de tapa-thai. Een luxe camping met glamour wordt een glamping. High tea en een wijnproeverij wordt High Wine. • Neem foto’s van alles wat je aandacht vangt. Ga zitten en breng elk plaatje in verband met het probleem dat je probeert op te lossen. Associeer verder. • Kies twee woorden uit het woordenboek en voeg ze samen. Wat is de betekenis van het nieuwe woord? Wat kan je ermee doen? Een lunch en een ‘drink’ wordt drunch: een borrel rond vier uur met hapjes. Een stadhuis en een operagebouw wordt Stopera. • Pas dingen uit de ene situatie toe in een andere situatie, op manieren die nooit eerder gedaan zijn. Hier komen veel goede ideeën uit voort. De mistgenerator is ooit bedacht om feestjes en optredens van popgroepen op te luisteren. Het apparaat werd later in gebruik genomen om winkels en pompstations snel in een mistwolk te zetten bij een inbraak.

Ideeënschatkamers



“Het overnemen van ideeën van anderen is een eerbetoon, een sociaal glijmiddel en, indien er enige creativiteit aan te pas komt, een bron van innovatie.” Rijn Vogelaar (auteur) 82



• Bedenk hoe je verschillende thema’s met elkaar kunt versmelten. Kan behang niet alleen een mooie decoratie zijn, maar ook betere isolatie vormen voor een wand? Kun je in een school behalve goed onderwijs ook betere gezondheid bieden? Kan een autoweg ook energie opwekken? Een supermarktondernemer in Delft heeft een enorme bouwput voor zijn winkel vanwege de aanleg van een parkeergarage. De bouwwerkzaamheden geven enorm veel stofoverlast. De gemeente weigert echter om de draadhekwerken rondom de bouwplaats te vervangen door schuttingen. Ook geeft de gemeente geen gehoor aan zijn herhaaldelijke verzoek om het gebied rondom de supermarkt beter te verlichten en daarmee de veiligheid ’s avonds te vergroten. Als de kassa’s van de supermarkt vastlopen door het stof, is de ondernemer het helemaal beu. Hij stapt opnieuw naar de gemeente toe en vertelt dat de ambtenaren een groot probleem hebben. Wat dan? Nou, de binnenstad heeft erg veel last van illegale graffiti. Als



Ideeënschatkamers



er nou eens schuttingen geplaatst worden rondom de bouwplaats, waar de graffitimakers hun kunsten mogen vertonen? Daar heeft de gemeente wel oren naar, zeker als de ondernemer aanbiedt om dit te organiseren. De graffitimakers happen eveneens toe en maken de mooiste kunstwerken op de schuttingen. De afbeeldingen zijn zelfs zo mooi dat er veel toeristen op af komen. De gemeente besluit om de graffitiwanden te promoten en ’s avonds in de schijnwerpers te zetten. De ondernemer is dik tevreden. Niet alleen is hij van de grootste stofoverlast af, maar ook heeft hij ’s avonds uitstekende verlichting rondom zijn supermarkt.

83

Bouw voort Gebruik bestaande ideeën om verder te komen. Laat je daarbij inspireren door het gedachtegoed of de ideeën van anderen. Help zo het idee een stap verder. Kies daarbij selectief. Neem de elementen over uit je eigen branche die veel opleveren en weinig kosten. Snijd vervolgens de elementen weg uit je eigen model die niet veel opleveren aan geld of enthousiasme. Vervang die door elementen uit andere branches. Zo ontstond bijvoorbeeld Cirque du Soleil: dit circus liet de dure dierenacts weg en



Ideeënschatkamers





verving die door elementen van straatkunst, mime en andere theatervormen. • Combineer twee bestaande ideeën tot iets nieuws. Een deodorant en een ballpoint leiden samen tot een deodorantroller. Welke ideeën weet jij te benutten?

84

“Without Per Sounds from the Beach Boys Sgt. Pepper would’t have happened.” George Martin (producer van The Beatles)

• Keer terug naar je eigen eerdere werk: een creatief succes uit het verleden of iets wat je eerder niet kon gebruiken. Maak een variatie op dat thema. Voorzie het van een andere invalshoek. Speel een favoriet muziekstuk in een andere toonsoort of in een ander tempo. Schilder een bekend schilderij op je eigen manier. Maak je eigen versie van een klok. Schilder Klaas Gubbels maakt al jarenlang nieuwe variaties op zijn thema ‘koffiepot’ en vindt telkens nieuwe mogelijkheden. • Hergebruik oude materialen. Maak van bestaande ‘kliekjes’ een nieuw gerecht. Gebruik oude schilderijen of tekeningen als ondergrond voor een nieuw werk. Zet een artikel om in lijsten met tips of maak er een liedje van. • Laat je inspireren door cliché’s, zoals blonde vrouwen bij dure auto’s of vastgeroeste uitdrukkingen als ‘vallende herfstblaadjes’. Geef een cliché een eigen twist of vergroot het uit. Zo groeit het uit tot een nieuw idee.



Ideeënschatkamers



De fabriek Leerdammer Kaas wilde niet langer Goudse kaas maken, maar een ander soort product, waarmee ze zich een aparte en bétere plaats konden verwerven in het koelvak. De kaasmakers speurden Europa af en stuitten in Zwitserland op Emmentaler. Een ambachtelijke gatenkaas, die vrijwel nergens anders op deze manier werd bereid. De Schoonrewoerders pikten het idee van de gatenkaas op en combineerden dat met hun eigen kennis over de industriële productie van Goudse kaas. Op basis hiervan ontwikkelden ze een eigen gatenkaas met een rondere smaak. Zo werd een nieuw product gecreëerd, dat vanaf 1977 onder de merknaam Leerdammer op de markt kwam. Dertig jaar later is Leerdammer uitgegroeid tot het grootste merk in deze categorie, vele malen groter dan de inspiratiebron Emmentaler.

85

www.leerdammer.nl/over-leerdammer

• Maak van een artikel een filmpje - of omgekeerd. De een kijkt en luistert liever, de ander leest liever een tekst. De nieuwe vorm levert je vaak ook nieuwe ideeën op.



Ideeënschatkamers





• Herschrijf een oud artikel met een nieuwe invalshoek. Breng een oud idee of product opnieuw onder de aandacht met een nieuwe draai eraan. Iens Boswijk bedacht de website Iens, waarbij restaurantbezoekers een restaurant beoordelen. Later raakte ze betrokken bij initiatieven om consumenten op een soortgelijke manier aannemers te beoordelen: een nieuwe toepassing van hetzelfde idee.

86

Amsterdammer Frank Alsema bouwt op een terrein in Amsterdam-Noord zijn eigen huis. Hij tikt stenen, een gevel, ramen, deuren en andere bouwmaterialen op de kop bij failliete bouwbedrijven, producenten en particulieren. Op basis hiervan gaat de architect aan de slag: eerst de materialen, dan pas het ontwerp. Met deze omgekeerde werkwijze houdt hij de kosten laag. Bron: Tegenlicht, 2013

Kijk af Veel creatieve activiteiten zijn vaardigheden die je je in hoge mate eigen kunt maken door het veel te doen. Kies daarbij gericht je voorbeelden. Niet om klakkeloos te kopiëren - dit is geen pleidooi voor plagiaat - maar om je te laten inspireren.



Ideeënschatkamers



Thomas Edison is niet de uitvinder van de gloeilamp, maar degene die 6000 materialen uitprobeerde om de perfecte gloeidraad te vinden. Zo wist hij wel de eerste commercieel levensvatbare lamp te creëren. Apple was niet de uitvinder van de grafische interface (dat was Xerox), maar wel de eerste producent die het toepaste op een desktopcomputer, die geschikt was voor consumenten.

87

Spiek bij kunstenaars, schrijvers, ontwerpers of andere creatievelingen die je bewondert. Probeer uit wat werkt en wat niet werkt. Combineer en voeg samen. Neem over wat bij je past en geef er je eigen vorm aan. Popmusicus Sting gebruikte een compositie van Sergej Prokofjev bij zijn nummer ‘Russians’. Hoewel hij een bestaand stuk gebruikte, schiep hij desalniettemin een uniek geluid.

• Kijk rond in de natuur. Veel uitvindingen zijn geïnspireerd op ‘vondsten’ uit het het dieren- of plantenrijk, zoals klittenband (geïnspireerd op de harige zaadjes van de klisplant) of gekkotape (watervast verband voor operatiewonden, geïnspireerd op de kleefkracht van de pootjes van een gekko).



Ideeënschatkamers





• Schrijf publieke fanbrieven aan je grote voorbeeld op internet, raadt kunstenaar Austin Kleon aan. Dat is een hele goede manier om het werk van mensen die je bewondert te bestuderen en uit te dragen. Maak dingen, schrijf er een blog over en draag ze op aan je held. Beantwoord vragen in zijn geest, plaats een link naar hun werk, bouw voort op zijn nalatenschap.

88

“Originaliteit is overwonnen imitatie.” Salvador Dali (schilder)

Bekijk de details Inzoomen op details is een manier om met andere ogen naar een vertrouwd onderwerp te kijken. Zoom in op details alsof je ogen een macrofotocamera zijn. Wat zie je wat je eerst nog niet opviel? • Breek een lastig vraagstuk in kleinere onderdelen. Laat je door de kleinere vraagstukken op nieuwe ideeën brengen. Door de verfijning ontstaan nieuwe associaties. • Kijk naar details van vormen om je heen alsof je ze voor het eerst ziet. Let op het materiaal. Signaleer vlekjes en foutjes. “Juist door mijn focus op details, door de aaneenschakeling van kleinigheden, maak ik de wereld groter. Onoverzichtelijker. En dat is goed.” Martin Kers (fotograaf)



Ideeënschatkamers





Verbreed, verdubbel, vervang • Geef je vraagstuk een algemenere formulering. Neem afstand en maak het breder. Hierdoor activeer je nieuwe associaties in je hoofd. • Kijk of je je idee, thema of werk kunt verdubbelen. Het geeft je nieuwe gedachten of ingevingen. Hetzelfde geldt voor verdraaiingen, vervoegingen, vergrotingen, verkleiningen, versimpelingen of andere veranderingen. Gebruik deze aanpak als je vastzit en een nieuwe impuls nodig hebt. Bekijk wat je kunt vervangen bij je idee. Wat kun je weghalen? Wat komt ervoor in de plaats?

89

Dimitri Antonissen is een dichter die enkel schrapt. Met een stift kleurt hij woorden weg uit de krant om de ‘poëzie’ uit de artikelen te redden. Wat overblijft zijn losse woorden die zich opnieuw aaneenrijgen en die hij ‘schrapgedichten’ noemt.

• Keer je uitgangspunten om. Dat geeft je zicht op allerlei nieuwe mogelijkheden. Hoe kun je bijvoorbeeld zo weinig mogelijk klanten trekken? Hoe regel je dat de relatie met je familie nóg beroerder wordt? Of keer de verwachtingen om en doe iets wat niemand van jou verwacht. Op de catwalk van de Amsterdamse Fashion Week werd het nieuwe



Ideeënschatkamers



modemerk Frank gelanceerd. Tot ieders verrassing bleek hier de textielketen Zeeman achter te zitten: niet bekend vanwege zijn modieuze ontwerpen maar zijn lage prijzen. De keten gaf hiermee een statement af: goede mode hoeft niet duur te zijn.

90

Tegenstellingen in allerlei vormen (donker-licht, zacht-scherp, warm-koud, uitvergroten-verkleinen, inkapselen-uitpakken) brengen je op nieuwe ideeën. Waarmee staat jouw onderwerp in contrast? Hoe kun je vanuit twee tegenstellingen werken? Fietsers in Groningen klaagden over tegenwind op het platteland. Enkele ondernemers bedachten daarom de ‘windmeeritten’: fietsen met de wind in de rug en daarna met de bus naar huis.

• Geef jezelf de opdracht om hetzelfde werk, dezelfde techniek, hetzelfde patroon vaak te herhalen. Door je op deze manier te beperken, geef je jezelf de kans om één manier verder uit te diepen, waardoor nieuwe inzichten of ideeën ontstaan. "Soms is het nuttig jezelf te herhalen. Het brengt je op ideeën." Gyorgy Konrad (schrijver)



Ideeënschatkamers





Verander van vorm Verander van vorm, van materiaal of van genre als je vastzit en een nieuwe impuls nodig hebt. Doordat je op een andere manier met je onderwerp bezig bent, kom je op nieuwe gedachten. Met die gedachten kun je je idee sterk verrijken of verbeteren. • Vertel bijvoorbeeld je verhaal in de vorm van een dialoog, overlijdensbericht of een gebruiksaanwijzing. Schrijf je e-mail als een gedicht. Kies voor een SMS-bericht, een receptbeschrijving of liefdesbrief. • Houd je presentatie met Legoblokjes. • Vertel over je onderwerp aan iemand die er nog niets van af weet en beeld het uit met gebaren. • Maak van iets driemensionaals iets plats en omgekeerd en ontdek nieuwe gebruiksmogelijkheden. • Begin helemaal opnieuw. Als je vastzit achter de computer, ga dan verder met een schrijfblok of een leeg vel papier.

91

Nieuw gebruik van bestaande materialen leidt soms tot grote innovaties. Het grafiet van een potlood en een stukje plakband bleken de belangrijkste gereedschappen om grafeen te maken: enorm sterk materiaal dat gebruikt wordt voor touchscreens, zonnecellen en supercomputers.



Ideeënschatkamers





• Schakel over naar een ander medium. Als beginner in een nieuw medium krijg je allerlei nieuwe invallen. Als je altijd schildert, probeer dan eens een film. Of maak een bouwwerk in plaats van een stuk muziek. • Verander van perspectief. We hebben de neiging om in een beperkt kader te denken of onze angst voor verlies de overhand te laten nemen. Bekijk daarom regelmatig je vraagstukken vanuit een andere invalshoek. Welke beslissing zou je nemen als je voor een andere opdrachtgever of een andere organisatie werkt? Welk advies geef je aan een goede vriend? Wat zou je opvolger doen?

92

“When you see the most dramatic shift is when you transition from an abstract idea to a slightly more material conversation. But when you made a 3D model, however crude, you bring form to a nebulous idea, and everything changes - the entire process shifts. It galvanises and brings focus from a broad group of people.” Jonathan Ive (hoofdontwerper van Apple)

De gemeente Zaanstad laat mensen met een bijstandsuitkering nieuwe werkervaring opdoen in de eigen organisatie. Zo zijn er gastvrouwen in de publiekshal, die het publiek vriendelijk verwelkomen en de weg wijzen. Zij leveren daarmee een bijdrage aan de prettige sfeer. Het mes snijdt aan twee kanten, want een goede sfeer zorgt ook voor minder agressie aan de loketten, waar andere mensen een bijstandsuitkering komen

Ideeënschatkamers



aanvragen. Dankzij de inzet van cliënten minder agressie bij andere cliënten dus. 93







Ideeënschatkamers





Ideeën en bevindingen Noteer hier je ideeën, bevindingen en nieuwe inzichten naar aanleiding van dit onderdeel.

94



Ideeënschatkamers





Salon 95

Praat met anderen over je ideeën. Andere mensen helpen je mogelijkheden te zien waar jij niet aan denkt. Uit gesprekken bij het koffieapparaat, de lunch of bij een diner bloeien interessante ideeën op. Die geven je een nieuwe impuls of zetten je net op een ander spoor, waardoor je idee vorm krijgt. Filosoof John Stuart Mill betoogde dat met name de waarde van ontmoetingen met mensen die anders zijn dan jezelf nauwelijks te overschatten is. “Such communication has always been, and is peculiarly in the present age, one of the primary sources of progress.”



Ideeënschatkamers





96

Goede vondsten komen vaak tot stand omdat de ene persoon iets bedenkt en een andere persoon daarop voortbouwt, er iets aan verandert of op een heel ander terrein een toepassing vindt. Hoe meer ideeën op elkaar botsen en nieuwe verbindingen met elkaar kunnen aangaan, hoe meer kans dat die ideeën tot wasdom komen. Vaak hebben we juist de neiging om vooral mensen op te zoeken die op ons lijken: in onze buurt, in onze werkkring, op scholen en op vakantie. Maar voor ideeënontwikkeling is dat lang niet zo vruchtbaar als contacten met mensen buiten je eigen kring. Onderzoekers denken dat technologieregio’s in Californië en Israël hun succes mede te danken hebben aan de grote hoeveelheid losse contacten. In Silicon Valley is geen concurrentiebeding, waardoor werknemers gemakkelijk van baan wisselen en hun kennis uitwisselen. In Israël moet iedereen verplicht het leger in, waarbij mensen veel nieuwe contacten opdoen. Volgens de Amerikaanse auteur Jonah Lehrer doen terloopse gesprekken in cafés en bars dienst als motor voor vernieuwing: van 18e-eeuwse koffiehuizen in Engeland tot hippe hangplekken waar zzp’ers samenklonteren. In Parijs ontstond aan de Rive Gauche in de jaren twintig van de vorige eeuw de ene vernieuwing na de andere op het gebied van schrijf-, film en dichtkunst. Een gangbare verklaring daarvoor is dat veel schrijvers, dichters, kunstenaars en architecten allemaal op elkaar gepakt zaten in dezelfde cafés. Dichter bij huis hebben we hetzelfde verschijnsel meegemaakt. Als een van de succesfactoren van onze Gouden Eeuw wordt namelijk vaak de komst van immigranten genoemd, die om allerlei redenen naar de

Ideeënschatkamers





97

Republiek uitweken. Zij brachten vindingen en ervaringen van elders mee, waar Nederlanders hun voordeel mee konden doen. En erg rijk mee werden. Vooral sociale hangplekken zijn de meest gerichte manier om snel en effectief nieuwe ideeën te krijgen, zoals lunchtafels en koffie-automaten. Een uitgekiende inrichting van een kantoor kan daaraan bijdragen. Animatiestudio Pixar stelt dat het succes van films als Finding Nemo mede te danken is aan de centrale ligging van de toiletten. Daardoor ontmoeten de medewerkers elkaar voortdurend en spreken ze elkaar gemakkelijk aan. Maar ook los van de inrichting van een gebouw kun je zelf gelegenheden zoeken om aan te schuiven bij anderen. Zoek mensen op aan leestafels in cafés, kies bij je werk andere mensen om mee samen te werken en ga naar bijeenkomsten om niet-vakgenoten te ontmoeten. Verbeter je toegang tot mensen met een andere manier van denken of personen die het niet met je eens zijn. Regel ontmoetingen Meestal raken we meer geïnspireerd door mensen dan door dingen. Zo raakt een schilderij ons eerder vanwege de maker en zijn verhaal dan de kenmerken van het doek of de gebruikte verf. Richt je daarom vooral op mensen als inspiratiebron. Daag jezelf uit regelmatig nieuwe mensen te ontmoeten. Gewoonlijk zoeken we onze vrienden op om onze interesses mee te delen. Ongemerkt kopiëren we elkaar en gebruiken we dezelfde informatiebronnen. Vriendschap wordt zo een comfortabele plek om bevestiging te vinden. Zoek daarom nieuwe mensen uit waar je wat van leert of

Ideeënschatkamers





die van jou kunnen leren, zoals mensen die succes hebben in jouw werkveld of eventueel op een ander terrein. Zoek ook contact met mensen die al doen wat jij voor ogen hebt. Vraag of je hen kunt ontmoeten of een interview met hen kunt houden, bijvoorbeeld voor een blog. • Verbeter je toegang tot mensen die op een andere manier denken of het niet met je eens zijn. Zij dagen je uit om goed over je ideeën en argumenten na te denken. Kies mensen die hun enthousiasme uitdragen of mensen die een mooi doel nastreven. Ook mensen die zichzelf hebben overwonnen of een bijzonder doorzettingsvermogen tonen zijn inspirerend. Ontdek wat deze mensen bezig houdt, waardoor ze geïnspireerd raken en wat ze drijft.

98

Horeca-ondernemer Jaap Venendaal neemt doelbewust veel medewerkers met een handicap in dienst, van een serveerster met het syndroom van Down tot een kok met één arm. “Je hoort zoveel redenen waarom je mensen met een handicap niet aan het werk kunt helpen. Maar ik hoor liever die ene manier waarop het wél kan”, zegt hij. Hij vertelt daarna waarom hij zich zo inzet: hij heeft zelf een ernstige vorm van dyslexie en is al op 15-jarige leeftijd van school getrapt. Evengoed heeft hij nu 400 mensen in dienst; van deze groep had meer dan tien

Ideeënschatkamers



procent een arbeidshandicap. ‘Nee bestaat niet’, staat er op zijn visitekaartje gedrukt. 99

www.jaapvenendaalgroep.nl

• Zoek contact met mensen met een creatief beroep, zoals een vormgever, een groep muzikanten of een architect. Het is hun vak om zich te onderscheiden met creativiteit. Hoe pakken zij dat aan? Vraag hoe en waarom zij te werk gaan. • Schep gelegenheid voor informele ontmoetingen, zodat allerlei soorten mensen elkaar gemakkelijker tegenkomen. Medewerkers van diverse afdelingen van een organisatie bijvoorbeeld. Animatiestudio Pixar stelt dat het succes van films als Finding Nemo mede te danken is aan de centrale ligging van de toiletten. Zo ontmoeten medewerkers van verschillende onderdelen elkaar vaak en spreken ze elkaar makkelijk aan. “My ideas usually come not at my desk writing but in the midst of living.” Anaïs Nin (schrijfster)

Organiseer ideeënbijeenkomsten Schakel andere mensen in om je ideeën te toetsen, uit te breiden en te verrijken. • Organiseer een ideaparty. Nodig daarbij enkele mensen uit met een uiteenlopend karakter of achtergrond. Om de beurt legt iemand zijn



Ideeënschatkamers





vraagstuk of idee voor aan het gezelschap om tips of opmerkingen te geven. • Houd een dialoogdiner. Spreek met iemand uit je netwerk af dat hij of zij twee bekenden uitnodigt voor het diner. Vraag zelf ook twee personen. Diverse tafelgenoten kennen elkaar dus niet. Bespreek elkaars toekomstplannen of inspiratiebronnen. • Nodig een groep creatieve mensen uit voor een keukentafelsessie. Vertel over je ervaringen vraag om reacties en ideeën voor een vraagstuk waar je mee bezig bent. • Organiseer een inspiratiebijeenkomst. Laat je gasten een inspirerende vraag aan je stellen op een kaart. In de loop van het jaar schrijf je een antwoord op. Je stuurt de kaart terug naar de gever. Denk aan vragen als: • Wie is je leermeester? • Wat wil je achterlaten? • Wat is het grootste misverstand over...? • Als je een dier zou zijn, welk dier ben je dan? • Wat zijn je verborgen gebreken? • Als je een gerecht bent, wat ben je dan?

100

Zes Amsterdamse studenten richten Fietsforce op: een mobiele pechdienst voor fietsers. Monteurs (allemaal dak- en thuislozen) komen naar je toe en repareren je fiets. De oprichters vinden het enorm belangrijk dat de monteurs zelf ook op de fiets naar hun klant gaan. Voor fietsers door fietsers, is het idee. Het



Ideeënschatkamers



reïntegratiebedrijf waarmee de studenten gaan samenwerken, geeft het advies om de monteurs op scooters te laten rijden. Dat vinden de monteurs veel cooler. De studenten nemen het idee over. Dat blijkt goed uit te pakken, want de monteurs rijden trots rond op hun voertuigen. De studenten trekken hieruit een les: wees flexibel in de route die je aflegt om je doel te bereiken.

101

www.fietsforce.nl

Kies je muze Bedenk wie je muze kan zijn: een mens die je creativiteit laat stromen of waaruit je energie put om een volgende stap te zetten. Dat is bijvoorbeeld een persoon die je op een positieve manier inspireert of juist iemand die gemis en verlies oproept. Een onbeantwoorde liefde is voor veel schilders en schrijvers een grote inspiratiebron. Salvador Dali had Gala als muze. De schilder Carel Willink kreeg inspiratie via ‘zijn’ Mathilde en A.F.Th van der Heijden gebruikte het overlijden van zijn zoon om zijn roman Tonio te schrijven.



Ideeënschatkamers



“Heartbreak can definitely give you a deeper sensibility for writing songs. I drew on a lot of heartbreak when I was writing my first album. I didn’t mean to but I just did.” Adele (zangeres) 102

Vraag een friskijker Nodig mensen uit die met een frisse blik in een organisatie rondkijken. Ook nieuwe werknemers geven een nieuwe kijk op de bestaande situatie. Laat je inspireren door hun onafhankelijke blik. Microsoft Nederland stelt regelmatig een Raad van Anders samen om te toetsen of het bedrijf op de goede weg zit. Mensen van buiten de organisatie bespreken op een onbevangen manier actuele vraagstukken, lopen vrij rond en stellen vragen aan medewerkers. Dat helpt om met andere ogen naar de organisatie te kijken, de blik te verruimen en onverwachte oplossingen te bedenken.

• Vraag een vriend(in) die geen enkele achtergrond heeft op jouw terrein hoe die jouw uitdaging zou benaderen. Hoe helpt zijn of haar visie jou verder? • Vraag deskundigen op andere terreinen om jouw idee vorm te geven. “Invloeden van buitenaf zijn niet alleen spannender, maar ook verrassender en opvallender. Daarom werk ik erg graag met kunstenaars die geen of nauwelijks commercieel werk maken. Dat kunnen zowel oude helden als nieuwe talenten



Ideeënschatkamers



zijn. Hun manier van kijken is niet zo beïnvloed door mensen die louter commercieel denken, waardoor hij vaak authentieker en geloofwaardiger is. Het vinden van bijzonder talent en het samenvoegen van oude en nieuwe helden in mijn werk, geeft altijd bijzonder veel voldoening.” Erik Kessels (reclamemaker)

103

• Vraag aan stagiairs bij binnenkomst wat hen opvalt. Profiteer van hun vers opgedane kennis en onbevangen blik. Organiseer na enige tijd een terugkomdag voor deze groep en stel opnieuw vragen over wat hen is bijgebleven. • Stel vragen aan medewerkers die naar een andere organisatie vertrokken zijn. Welke verschillen zien zij tussen het verlaten bedrijf en hun nieuwe werkkring? Go social Gebruik Twitter en andere sociale media als ideeënmachines. Vind nieuwe informatie of gebruik het voor de uitwisseling van kennis en ideeën. Sean Hill is de man achter het schrijfproject @VeryShortStory op Twitter. Hij was bang dat hij geen nieuwe ideeën meer zou hebben voor verhalen in 140 tekens. Nu vraagt hij zijn volgers om hem een zelfstandig naamwoord te geven. Dat heeft hem al honderden nieuwe verhalen opgeleverd.



Ideeënschatkamers





• Zet je probleem op Facebook of LinkedIn en vraag om reacties. Vaak ontvang je nieuwe invalshoeken. • Vraag het je fans. Heb je mensen die bijzonder enthousiast zijn over jouw activiteiten of producten? Zoek actief contact met hen, bijvoorbeeld via sociale media. Ze denken graag mee, omdat ze intrinsiek geïnteresseerd en gemotiveerd zijn. Ze kennen bovendien de mening van hun sociale omgeving en maken graag anderen ook enthousiast. Maak het ze gemakkelijk om mee te denken en ze gaan voor je aan de slag.

104

Deel je bronnen Deel je vindplaatsen van inspiratiebronnen met anderen en inspireer elkaar. Ruil bijvoorbeeld je boeken en andere materialen met anderen. Lees wat anderen inspireert. “Delivering valuable ideas is not creativity born of genius. It is creativity as an import-export business.” Ronald Burt (socioloog)

Verzamel gespreksstof Veel creatieve projecten ontstaan in eenzaamheid. Door met een andere persoon of met een groep je ideeën te delen, worden ze groter en rijker. Praat daarom met vrienden en bekenden over je idee. Ideeën hebben meer kans om daadwerkelijk uit tot leven gewekt te worden als anderen meedenken. Andere mensen zien vaak andere mogelijkheden waar jij niet aan denkt.



Ideeënschatkamers





Ideeën die in je hoofd zitten, bestaan bovendien meestal uit een paar losse gedachten en vage beelden. Door deze flarden onder woorden te brengen, wordt het idee een stuk concreter.

105

"Good ideas come from brilliant people. Brilliant ideas come from conversation." Anoniem

Gebruik dialogen Toevallig opgevangen gesprekken zijn rijke ideeënbronnen. De Engelse arts Edward Jenner kwam op het idee om mensen te vaccineren met een kleine hoeveelheid van het pokkenvirus, nadat hij een melkmeisje hoorde opscheppen dat ze nooit ziek werd. Tijdens het koeienmelken was ze ooit besmet geraakt met de veel mildere koepokken, wat haar daarna beschermde tegen een ernstiger ziekte.

• Voer een gesprek en luister bewust naar je gesprekspartner. Doe alsof het de eerste keer is dat je dit gesprek voert, ook al gaat het op het eerste gezicht over een vertrouwd onderwerp. Probeer niets in te vullen en let bewust op nieuwe of andere invalshoeken. Wat kun je nog meer te weten komen? • Luister in stilte naar dialogen in je omgeving. Het is geweldig leuk om conversaties van andere



Ideeënschatkamers





mensen te horen op straat, in winkels of in het openbaar vervoer. Het brengt je in contact met andere werelden en denkwijzen. 106

“Mijn denken wordt vaak geprikkeld door flarden van conversaties die ik af en toe opvang. Ik sla ze op om ze later – in welke vorm dan ook – in mijn werk terug te laten komen. Dit soort flarden zijn ook zeer geschikt om tijdens het werken aan een opdracht je gedachten bij te sturen.” Erik Kessels (reclamemaker)

• Maak een praatje met onbekende mensen die je tegenkomt. Babbel met de glazenwasser. Spreek een wachtende persoon in het bushokje aan. Praat met een winkelmedewerker. Wat houdt hen bezig? Wat kun je vertalen naar je eigen vraagstukken? Uit onderzoek blijkt dat veel mensen het erg leuk vinden om een praatje met anderen te maken, het verhoogt zelfs hun geluksgevoel! “Ik heb jarenlang als journalist mensen uitgehoord over hun motieven. Als schrijfster put ik nu dankbaar uit dit spaarvarken.” Renate Dorrestein (romanschrijver)

Verspreid het Veel ideeënbedenkers hebben moeite om ideeën los te laten waar ze zelf niets mee kunnen doen, om wat voor reden dan ook. Je kunt ze wel verspreiden, zodat anderen ermee aan de slag kunnen of erdoor geïnspireerd raken. Je kunt ze gemakkelijk delen via Twitter, nieuwsgroepen op LinkedIn of andere sociale netwerken.



Ideeënschatkamers





Ook weblogs zijn een mooie manier om ideeën de wereld in te helpen, waar je zelf niets mee kunt of wilt doen. 107

“Don’t get stuck in the office. Get out, meet people and listen to their stories.” Richard Branson (ondernemer)



Ideeënschatkamers







Ideeën en bevindingen Noteer hier je ideeën, bevindingen en nieuwe inzichten naar aanleiding van dit onderdeel.

108



Ideeënschatkamers





Verbeeldingszone 109

Fantasie speelt een belangrijke rol bij nieuwe vondsten. In de Verbeeldingszone ga je los. In het denkwerk van Albert Einstein speelde verbeeldingskracht een centrale rol. Hij deed iedere dag fantasieoefeningen. Zo verbeeldde hij zich dat hij op een lichtstraal met de snelheid van het licht door de ruimte suisde en dat er dan een lichtstraal in de cabine viel. Dit gaf hem zijn eerste ideeën over op de relativiteitstheorie. ‘Verbeelding is belangrijker dan onze kennis, kennis is beperkt maar verbeelding creëert’, zei hij.



Ideeënschatkamers





Zet je verbeelding Verplaats jezelf in gedachten in een vreemde situatie. Hoe zou je een vraagstuk dan oplossen? Wat gebeurt er bijvoorbeeld met jouw onderwerp als het een gerecht is dat je gaat koken? • Fantaseer over gebeurtenissen of situaties die nog niet bestaan. Stel jezelf de vraag ‘wat als…’ en vul het antwoord in. Het brengt je op nieuwe inzichten. • Speel je idee in je hoofd af alsof het een film is. Wat zie je? • De gedaanten van wolken zijn voortdurend in verandering en zijn daarmee een aantrekkelijke inspiratiebron voor weermannen, kunstenaars en filmmakers. Let op de wolken. Ga op je rug liggen en kijk naar boven, terwijl je aan je vraagstuk of vorm denkt.

110

“Ideeën bedenken is voor mij een beetje zoals dromen: je moet er ontspannen voor zijn en jezelf een beetje de ruimte gunnen. Als je te veel dingen tegelijkertijd doet, of als je geremd wordt door emoties, komt het er niet van. Dan ben je niet vrij om een mooie idiote gedachte toe te laten en werk je dus niet op vol vermogen. In dromen kan juist alles en dat is een heel prettig uitgangspunt als je op zoek bent naar iets authentieks. Je beste ideeën en je wildste dromen kunnen je versteld doen staan, aangenaam verrassen of zelfs enorm laten schrikken. Dat moet je vooral van harte verwelkomen. Je moet openstaan voor je merkwaardigste hersenkronkels omdat je alleen dan tot een originele gedachte kunt komen. Als je voelt dat er iets wringt of dat er iets niet klopt, dan heb je beet.” Erik Kessels (reclamemaker)



Ideeënschatkamers





Keer het om Bedenk nieuwe ideeën door bestaande regels om te keren of te verbuigen. • Zoek paradoxen op. Schijnbare tegenstellingen laten je met een andere blik naar de wereld kijken. Zoals de zin 'Ik sluit mijn ogen om te kunnen zien' van schilder Paul Gauguin. ‘Ik denk altijd goed na voordat ik iets stoms zeg’. Of deze krantenkop: 'Saai is het nieuwe interessant.’ • Spot met de regels. Een kleiner budget? Denk aan een grotere locatie. De klant is koning? Op een echte Ferrari moet je twee jaar wachten… • Buig negatieve zaken om in het tegendeel. Tegenvallers als ontslag, een staking, een ontbrekend onderdeel voor jouw apparaat of ziekte dwingen je om na te denken over andere mogelijkheden. Wat kun je in die situatie wel doen wat anders niet kan? • Maak van een tegenvaller iets aantrekkelijks. Of wees overdreven positief over een probleem. Welke voordelen zitten er aan? Levert dat een nieuw aanknopingspunt op voor een mogelijke oplossing?

111

De HEMA had veel last van winkeldiefstal. Ondanks de aandacht die de winkelketen aan het hardnekkige probleem besteedde, hadden de media er geen interesse meer in. De HEMA creëerde daarom speciale schappen met de vijf producten die het meest gestolen werden. Op onbetwiste nummer 1 in deze



Ideeënschatkamers



top-5 stonden potten voedingssupplementen; daarna volgden oplaadbare batterijen, lipgloss, cd's en fietslampjes. De schappen werden overdreven bewaakt door extra camera's. Om de actie aangenaam te presenteren aan het publiek, bood de HEMA deze producten aan met tijdelijk 25 procent korting. De actie leverde veel landelijke publiciteit op. En daarmee was het eerste doel bereikt, namelijk het onder de aandacht brengen van winkeldiefstal.

112

• Geen materiaal beschikbaar? Gebruik wat je nu voorhanden hebt. Kunstenaars gebruiken vaak uiteenlopende middelen voor hun werk. Schrijver Ernest Hemmingway schreef op servetjes. Kunstenaar Keith Haring beschilderde de wanden van metrostations. Cartoonist Hugh McLead maakt cartoons op de achterkant van visitekaartjes. • Keer enkele routines om. Loop je hardlooprondje eens in de tegengestelde richting (dikke kans dat je hele andere dingen ziet). Verander de volgorde van de vergadering. Een trainer had zich gespecialiseerd in het efficiënter organiseren van werk, tijd en informatie. Ze hielp haar cliënten structuur en overzicht aan te brengen in hun organisatie, onder meer met een training timemanagement. Toch had ze



Ideeënschatkamers



het gevoel dat er iets niet klopte. Toen ze een cursus creatief denken volgde, viel ineens het kwartje. Als trainer hield ze bij nader inzien helemaal niet van het aanbrengen van meer helderheid en structuur, maar juist van het ontwarren van knopen! Ze besloot haar trainingsaanbod helemaal om te gooien. Nu helpt ze organisaties te ‘ontsporen’ om vandaar uit weer de heldere lijn te vinden.

113

“Anxiety is fuel. We can use it to write with, paint with, work with.” Julia Cameron (schrijver)

Verander van perspectief Waar wij sterren zien, zagen mensen vroeger gaten in het firmament waar licht doorheen scheen. Je perspectief is bepalend voor wat je ziet. Wissel daarom eens van kijkrichting om nieuwe dingen te zien. • Los het probleem op vanuit een ander persoon. Wat zou een cartoonist met jouw probleem doen? Of een baby? Wat zou een kakkerlak doen? • Praat met iemand met wie je gewoonlijk slecht communiceert. Vaak heeft dat te maken met een totaal andere manier van kijken. Wat valt je op bij de ander? • Laat een aantal kinderen zich buigen over jouw vraagstuk. Of laat ze een dag (een deel van) de bedrijfsvoering overnemen. Leg hun aanpak en bevindingen vast op papier en film.

Ideeënschatkamers





• Zet je bril af. Wat zie je? • Gebruik de visie van een bekende persoon om met andere ogen naar jouw vraagstuk te kijken. Zoek een held en bedenk hoe hij of zij jouw probleem zou oplossen. Wat doen Mahatma Gandhi, Albert Einstein of Nelson Mandela? Hoe zouden Spiderman, the Ateam of James Bond het aanpakken? Hoe lossen Asterix of Bono het probleem op? Of bedenk hoe een ander bedrijf het aan zou pakken, zoals Nike, Cirque du Soleil, Albert Heijn, Hema, Unilever, IKEA, Efteling, etc.

114

Maak een sprong in ruimte en tijd Neem afstand in ruimte en tijd. Zo stimuleer je je brein om abstracter en breder te denken. Uit onderzoek van de Indiana University (Verenigde Staten) bleek dat mensen veel beter puzzels op konden lossen wanneer ze te horen hadden gekregen dat die afkomstig waren uit Griekenland of Californië in plaats van het plaatselijke onderzoeksinstituut. • Verplaats je in de toekomst. Stel je eens voor hoe je werk er over een jaar uit ziet. Uit een experiment blijkt dat proefpersonen die zich in de toekomst verplaatsen, hun taak creatiever oplossen dan degenen die zich voorstelden hoe hun leven er morgen uit zou zien. Met een verre toekomstblik neem je meer afstand. Dat stimuleert je brein om abstracter en breder te denken. Bedenk hoe men in de toekomst een bepaald vraagstuk zou beantwoorden. Hoe zou men dan

Ideeënschatkamers





omgaan met de dingen waar jij je nu mee bezig houdt? Welke uitdagingen zijn er dan? Hoe kan dat je nu helpen? • Verplaats je vraagstuk in de ruimte. Hoe kijkt een inwoner van Honolulu tegen je vraagstuk aan? Of een bewoner uit Lapland? • Reis in gedachten terug in de tijd. Wat zou er in een vorige eeuw anders zijn geweest? Wat was er toen onmogelijk? Wat is de overeenkomst met bekende historische persoonlijkheden? Wat is er al eerder bedacht, waarvan jij gebruik kunt maken? Welke fouten uit het verleden kunnen we nu vermijden?

115

Wie weet er nog lekkere recepten met ei, vroeg een mevrouw op een internetforum. Haar kippen legden zoveel eieren dat ze op zoek was naar nieuwe inspiratie om de eieren in de keuken te verwerken. Een ander forumlid had wel een oplossing voor het eieroverschot. Wat dacht ze van kippensoep?

Bedenk onmogelijke dingen Bedenk enkele absurde of onmogelijke beelden. Wat is het gekste of eigenaardigste dat jij voor jouw probleem kunt bedenken? In het boek Alice in Wonderland ontmoet Alice voortdurend wezens die niet bestaan en onzin uitkramen. Als Alice zegt dat ze niet kan geloven in dingen die



Ideeënschatkamers



niet bestaan, zegt de Koningin dat ze te weinig geoefend heeft. "When I was younger, I always did it for half an hour a day. Why, sometimes I've believed as many as six impossible things before breakfast."

116

Bedenk net als de Koningin uit dit verhaal iedere ochtend zes onmogelijke dingen. Wat levert dat op? • Vergroot je idee uit en geef het enorme proporties. Maak er iets belachelijks van. • Laat je inspireren door een fantasyfilm. Wat is er in die wereld wel mogelijk? "I like nonsense. It wakes up the brain cells." Dr. Seuss (kinderboekenschrijver en dichter)

De Deense journalist Emma Holten kreeg een nare verrassing te verwerken. Een hacker had ingebroken op haar computer en haar naaktfoto’s op internet geplaatst. De foto’s werden duizenden keer aangeklikt, wat tot een stroom aan online intimidatie leidde. Holten besloot tot een tegenactie. Ze poseerde voor een nieuwe reeks intieme foto's van haar lichaam. Dit keer kwamen deze foto’s uitdrukkelijk mét haar toestemming op internet. Daarmee stelde ze de thematiek rond instemming en toestemming aan de kaak



Ideeënschatkamers



en veranderde tegelijkertijd de beeldvorming van haar eigen persoon: van slachtoffer naar feministisch activiste. 117



Ideeënschatkamers







Ideeën en bevindingen Noteer hier je ideeën, bevindingen en nieuwe inzichten naar aanleiding van dit onderdeel.

118



Ideeënschatkamers





Speelplaats 119

Wie het onbekende opzoekt, vindt gemakkelijker iets nieuws. Veel nieuwe ideeën ontstaan immers uit de combinatie van bestaande ideeën. Dan moeten die nieuwe elementen wel op je weg komen! Wanneer was de laatste keer dat jij iets voor het eerst gedaan hebt? Dat is wellicht lang geleden. Het betekent immers dat je uit je comfortzone moet stappen. Daar zitten we van nature niet zo op te wachten. Ons brein voelt zich vooral op z’n gemak wanneer het bekende dingen kan herhalen.



Ideeënschatkamers





120

Jammer, want zo verkleinen we de kans om nieuwe dingen te leren kennen en tot andere ideeën te komen. Probeer daarom vaker nieuwe mogelijkheden uit en rek je grenzen op. Betreed nieuwe terreinen om in aanraking te komen met andere gedachten, opvattingen, gewoonten en denkbeelden. Dat hoeft niet groots en meeslepend te zijn, want ook met kleine dagelijkse dingen kun je je grenzen oprekken. Laat daarbij vaker de gedachte los dat je alles precies moet doen ‘zoals het hoort’. Als je de eerste stap gezet hebt, blijkt het meestal een leuke ervaring op te leveren. Je ontdekt dat er meer mogelijkheden zijn dan je denkt. Ontwikkel lef Inspiratie afdwingen is onmogelijk, maar door je buiten je gebruikelijke terrein te begeven maak je het jezelf wel eenvoudiger om geïnspireerd te raken. Dat vereist moed, maar het levert je ook wat op. Door iets te doen wat je eigenlijk niet durft of wat niet hoort, ontdek je dat er meer mogelijk is dan je aanvankelijk denkt. Tegelijkertijd verras je je brein met nieuwe inzichten en ervaringen, waardoor je je hersencellen dwingt om nieuwe verbindingen te maken. • Houd een appeltaartontbijt of eet een ijsje aan het begin van de dag, in ieder geval iets wat je normaal niet eet. Hierdoor worden je zintuigen voor voelen, ruiken en proeven aan het werk gezet en moeten je hersenen op een andere manier aan de slag. • Stap een willekeurig restaurant binnen en vraag de ober om voor jou een keuze te maken. Of kies

Ideeënschatkamers





het gerecht (of wijn of broodje) op de menukaart dat je niet kent of niet snel zou kiezen. • Doe iets wat je sinds je jeugd niet meer gedaan hebt en wat je eigenlijk nog steeds leuk vindt. Ga hoelahoepen, bouw een hut, verzin een speurtocht. Ga op een doordeweekse dag naar een pretpark en gedraag je als een kind. Of ga kleuren, plakken en kliederen. • Doe iets wat je eigenlijk niet durft. Spreek een vreemde aan en begin een gesprekje. Houd een praatje in het openbaar. Ga naar een bijeenkomst waar je niemand kent. Aai een hond als je daar bang voor bent. Nodig een vreemde op straat bij je thuis uit voor een kop koffie. • Kies doelbewust een andere plek aan de vergader- of eettafel dan je vaste zitplaats. Volg de hele dag een onbekende en doe wat hij doet. • Spijbel een dag of breek tussen enkele afspraken door er een paar uur tussenuit. Ga picknicken bij een waterpartij of in het bos en doe alsof het vakantie is. Bezoek op een doordeweekse dag het strand.

121

"Everyone has a risk muscle. You keep it in shape by trying new things. If you don't, it atrophies. Make a point of using it at least once a day." Roger van Oech (creativiteitsexpert)

Ontregel Personages in kinderboeken, cartoons, strips of sprookjes overtreden vaak de regels en scheppen hun eigen waarheid. Zo laten ze zien hoe het anders kan. Denk aan Pippi, Buurman & Buurman



Ideeënschatkamers





en Klein Duimpje. Laat je inspireren door deze ontregelende voorbeelden. Stap in gedachten in hun schoenen en bedenk hoe zij een kwestie te lijf zouden gaan. • Wees onproductief. Laat het idee varen dat je een idee moet leveren of een creatief project moet voltooien. Beschouw het project als een spel in plaats van een doelgerichte actie.

122

“Alice: “Today is my unbirthday too!” Mad Hatter: “What a small world this is.” Fragment uit Alice in Wonderland

• Teken zomaar iets en verras jezelf. Bedenk iets geks en maak jezelf aan het lachen. • Vergeet alle spellingregels en schrijf zo slecht mogelijk, alsof je iemand bent die nog nooit een behoorlijke grammaticale zin geproduceerd heeft. Laat alles los en noteer alles wat er in je opkomt. • Bedenk een aantal dingen die eigenlijk niet mogen: te laat komen, onaardig zijn, afspraken vergeten, te veel eten, iemand negeren, et cetera. Kies er één ding uit om daadwerkelijk uit te proberen. • Schrijf een not to do-lijst: een lijstje van dingen die je allemaal níet gaat doen. Bekijk géén mails voordat je met je hoofdtaak begint, bijvoorbeeld. • Fotografeer zo beroerd mogelijk. Ga een middag slechte foto's maken. Bewogen, scheve horizonnen, rare perspectieven, alles is goed. • Bedenk welke dingen jij doet omdat ze ‘nu eenmaal zo horen’. Kies er één uit en probeer één dag zo’n impliciete regel eens te doorbreken.

Ideeënschatkamers





Draag bijvoorbeeld twee verschillende sokken. Of spijbel een dag: doe andere dingen dan die je eigenlijk zou moeten doen en vertel het aan niemand.

123

Een coach wil zich graag onderscheiden van andere coaches. Hij denkt er lang over na hoe hij dat kan doen. Er zijn immers al zoveel coaches. Ineens krijgt hij een ingeving: als hij nou eens niet de oplossing centraal stelt, zoals de andere coaches, maar juist het probleem scherp belicht? Op zijn website formuleert hij daarom een uitdagende vraag aan zijn klanten: wat is jouw meest geliefde probleem?

Stap in een andere wereld In het begin wordt de impact van een nieuwe vinding vaak onderschat. De mobiele telefoon, de pinautomaat en de supermarkt werden allemaal sceptisch ontvangen. Het is goed om je dat te realiseren als je zelf met een nieuw idee bezig bent, dat op het eerste gezicht gek of onhaalbaar lijkt. Toen Sony met de walkman kwam, klonk de kritiek dat consumenten daar niet op zaten te wachten. Muziek luisteren doe je namelijk in gezelschap, zo was de algemene opvatting. Dankzij mensen die zich toch openstelden voor het onbekende begon de walkman aan zijn zegetocht.



Ideeënschatkamers





• Stel je ontvankelijk op voor iets dat je nog niet kent. Doe iedere dag iets nieuws. Het maakt niet uit wat je precies doet, als het maar iets is dat je normaal niet doet. Loop langs de rafelranden van de stad. Ontdek verborgen binnentuinen. Ga wandelen in de regen. • Geef jezelf de opdracht om een dag lang ‘ja en’ te zeggen in plaats van ‘ja, maar’. Bedenk dat er altijd een andere manier is om naar dingen te kijken. Wat is er dan nog meer mogelijk?

124

“The person who gets the farthest is generally the one who is willing to do and dare. The sure-thing boat never gets far from shore.” Dale Carnegie (auteur)

Verplaats jezelf Ga naar een andere (ongebruikelijke) omgeving. De verandering van omgeving verbreedt je horizon. Je vult je bestaande denkpatronen aan met nieuwe en je ziet dat er andere oplossingen of andere gedachtegangen mogelijk zijn. Kunstenaars en ontwerpers krijgen op een andere locatie vaak een nieuwe impuls voor hun werk. Vincent van Gogh verhuisde van Noord-Brabant naar Frankrijk, waardoor zijn werk radicaal veranderde: van grauwe aardappeleters naar felgekleurde zonnebloemen.

• Reis zoveel mogelijk. Studenten die enige tijd in het buitenland hadden gewoond, bleken handiger in

Ideeënschatkamers





het oplossen van puzzels, blijkt uit studies. Iets soortgelijks bleek uit een onderzoek rond modeontwerpers. Ontwerpers die in veel landen hebben gewoond maken veel originelere ontwerpen dan collega’s die thuis gebleven zijn. • Een ruimte heeft een belangrijke invloed op de wijze waarop je denkt. Een vergaderzaal heeft een andere impact dan een Grand Café. Vergader daarom op andere locaties dan gewoonlijk. Bepaal je nieuwe strategie eens in een speeltuin of pretpark. Ga naar een koffiehuis, een restaurant of de bibliotheek om te werken of rond te kijken. Of als je toch op de eigen locatie blijft: vergader eens staande. • Bekijk de wereld vanuit een ander perspectief. Huur een rolstoel en laat je door de stad rollen. • Bezoek een ander land of stad of in verplaats jezelf in je verbeelding. Gedraag je daarbij als een ontdekkingsreiziger: zet je zintuigen op scherp en vind nieuwe plekken, mensen en gewoonten. • Ga na waar je goed in bent. Kun je dat ook toepassen in een andere omgeving of met een ander onderwerp? Bij andere opdrachtgevers of andere collega’s? • Denk je: dit kan bij ons nooit? Geef jezelf toestemming om het juist wél te doen. Dat is vaak de eerste stap. Tip: noem je plan een experiment. Dat geeft jou en de anderen ruimte om je initiatief op kleine schaal (en op een ongedwongen manier) uit te proberen.

125

Gedragstherapie op kosten van de gemeente? Dat gaat te ver, vond Ester

Ideeënschatkamers



Biezen, hoofd Werk & Inkomen bij de gemeente Oss. Ze was fel tegen het idee om mensen in de bijstand therapie te laten volgen om ze op die manier uit de uitkering te krijgen. Het waren de moeilijkste cliënten, die bekend stonden als totaal ongemotiveerd. Maar als ze het op een kleine schaal zouden uitproberen, kon het weinig kwaad, bedacht Biezen. De gemeente kon hiervoor geld inzetten uit het participatiebudget. Ze besloot het te doen, zonder dat er iets op papier stond. De gemeente noemde het geen gedragstherapie, maar ‘programma’. Dat haalde al veel weerstand weg. Deelnemers kregen intensieve begeleiding: zes maanden lang 32 uur per week. Als ze positiever in het leven staan, is het gemakkelijker om een baan te vinden of aan een opleiding te beginnen. Ze leerden daarbij ook over hun gevoelens te praten. Hoe beter je zicht hebt op je gevoelens en gedrag, hoe gemotiveerder je kunt worden. De deelnemers kregen inzicht in hun eigen gevoelens, weerstanden en capaciteiten. Ze praatten met elkaar over wie je bent, wat je wilt en waarom je naar de fles grijpt als het tegenzit. Ze weten nu hoe zij negatief gedrag als agressiviteit kunnen omzetten naar iets positiefs. Bovendien

126



Ideeënschatkamers



wisten zij zichzelf met overtuiging te verkopen, waardoor ook de werkgever enthousiast raakte. Soms werken de deelnemers écht aan een andere buitenkant, vertelt Biezen. Zo was er een deelnemer die afscheid nam van zijn rastakapsel, omdat hij zich op een andere manier wilde presenteren. De resultaten van het programma waren boven verwachting. Van de 120 deelnemers is 80 procent aan het werk.

127

www.oss.nl/to/Aan-het-werk-dankzijFOCUS.htm

Gooi routines om Verander iets aan je dagelijkse gewoontes. Op die manier stel je je open voor nieuwe impulsen en leer je gemakkelijker om te gaan met onverwachte zaken. Enkele ideeën: • Slaap in een zomernacht op het balkon of in de tuin. • Houd een picknick in de woonkamer. • Draag je horloge om je andere pols. • Combineer kledingstukken op een nieuwe manier. • Verander van zitplaats in de vergaderzaal of kantine. • Luister een dag naar een andere radiozender. • Ruil een dag van werkplek met je collega.



Ideeënschatkamers





Speelkwartier Doe iedere dag iets wat je leuk vindt. Ga naar buiten, beweeg, zoek nieuwe dingen op en praat met nieuwe mensen. Zoek het avontuur op in je leven en maak plezier. Spelen en lol hebben zijn de belangrijkste bronnen voor creativiteit. • Maak van je werk een spel. Kun je ergens een wedstrijd van maken? • Zet iets uit je kindertijd op je werkplek: een poppetje, een geliefde dinky toy of Rubiks kubus. • Zoek een reden voor een feestje en vier het: een after-holiday-feest, een picknick met collega's, een gezamenlijk ontbijt of vieren dat je samen honderd wordt.

128

“Een mens is pas helemaal mens wanneer hij speelt.” Friedrich von Schiller (filosoof en toneelschrijver)

Vraag naar de (on-)bekende weg Een vraag is een ‘aandachtrichter’, zo wordt wel eens gezegd. Stel daarom veel vragen en bekijk de wereld met verwondering. • Neem een beginvraag en vraag jezelf af: waarom? Op het antwoord volgt opnieuw de vraag: waarom? Ga daar net zolang mee door totdat je niets meer te antwoorden hebt. Dit dwingt je om het vraagstuk af te pellen en stap voor stap ruimte te maken voor nieuwe oplossingen. Ga door met vragen totdat je bij de wortel van het probleem of de uitdaging bent. • Pak een project of probleem waarvan je denkt dat je het helemaal begrijpt. Stel jezelf hier toch vijf extra vragen over. Grote kans dat er meer

Ideeënschatkamers





onbekende kanten aan je vraagstuk zitten dan gedacht. • Kijk naar de vraag achter een vraagstuk en herformuleer die vraag. • Laat je bevragen door iemand anders. Een andere persoon kijkt op een andere manier tegen de kwestie aan. Met vragen vanuit een ander gezichtspunt wordt jouw voorstellingsvermogen opgerekt. • Verplaats je in het hoofd van een kind. Wat zou die willen weten? Wat weet je al en wat nog niet? • Oefen je vermogen tot vragen stellen. De beste vragen liggen voor de hand, maar die zie je toch vaak over het hoofd. Dus bedenk wat je toch zou kunnen vragen. Wat wordt er nooit gevraagd? Houd een notitieboek bij waarbij je je vooral concentreert op vragen. Besteed elke dag een kwartier aan het stellen van vragen over de dingen om je heen. Je wordt er een goede observator van. Goede vragen zijn: wat als…, waarom, waarom niet, hoe is dit veroorzaakt? Houd ook bij hoeveel vragen je stelt bij bijeenkomsten of ontmoetingen met andere mensen. Zo zie je direct hoe het met je vermogen tot vragen stellen staat en hoe zich dat ontwikkelt.

129

“De meeste mensen stoppen met zoeken als ze de spreekwoordelijke naald in de hooiberg vinden. Ik ging door om te kijken of er nog meer naalden waren." Albert Einstein (uitvinder)



Ideeënschatkamers





Ideeën en bevindingen Noteer hier je ideeën, bevindingen en nieuwe inzichten naar aanleiding van dit onderdeel.

130





Ideeënschatkamers





Rommelhok 131

Er komen altijd draken op onze weg. Maar er is een manier om die monsters uit de weg te ruimen. Is een idee ingewikkeld of zijn de gevolgen moeilijk te overzien, begin dan met de dingen die gemakkelijk aan te pakken zijn.



Ideeënschatkamers





132

Je hebt allerlei ideeën in je hoofd. Opgesloten en gekoesterd, wachtend om bevrijd te worden. Je hebt al een aanzet gemaakt of losse ideeën in allerlei schriften genoteerd. Maar toch blijf je steken. Het komt er maar niet van om daadwerkelijk een eerste stap te zetten. Gek is het overigens niet dat je worstelt om daadwerkelijk te beginnen. Veel mensen die iets creatiefs doen, maken eerst eerst omtrekkende bewegingen voordat ze van start gaan. Iets drinken, spullen klaarzetten, muziekje erbij, rondlopen, wasmachine vullen, en ga zo maar door. Pas dan lukt het om je over te geven aan schrijven, uitproberen, ontdekken, weghalen en weer toevoegen. Om het ‘monster’ te lijf te gaan, is het goed om te weten dat je hersenen succes willen ervaren. Ze houden van een gevoel van afronding. En daarin zit ook de oplossing. Want als je je idee in stukjes hakt, beloon je jezelf vaker met een gevoel van voldoening. Begin daarom met kleiner maken, opruimen en simplificeren. Schep ruimte Ga opruimen. Door zaken te verwijderen of weg te laten, schep je ruimte - al dan niet letterlijk voor nieuwe ideeën. Zoek de leegte in een kale ruimte, weidse vergezichten met wolkenluchten, de sterrenhemel, het universum... Maak iets kapot Maak iets kapot, schrap stukken tekst weg of haal iets uit elkaar. Vertrouw erop dat dit ruimte geeft voor nieuwe ideeën of een andere aanpak.

Ideeënschatkamers





Bovendien dwingt het je tot een ander denkpatroon, waardoor het gemakkelijker is om je eigen eisen (bijvoorbeeld tot perfectionisme) los te laten.

133

Kunstenares Keri Smith roept in haar boek ‘Wreck this Journal’ haar lezers op tot allerlei subversieve opdrachten met dit boek. Want creëren is vernietigen, luidt haar motto. Zo geeft ze instructies om het boek te doorboren, te verscheuren, je voeten op af te vegen, te verbranden, et cetera. Ze beveelt het aan om los te komen van een (te) perfectionistische aanpak. Gek? Dat is het zeker. Toch gingen duizenden lezers er wereldwijd mee aan de slag. Hun bevindingen delen ze massaal op blogs en filmpjes.

• Spreek met jezelf af dat je alles wat je het komende uur maakt weer weggooit. Als je bereid bent alles weg te gooien, zet je al je zelfkritiek overboord en ga je zonder belemmeringen je gang. Jules Clancy uit Australië is een liefhebber van eten, maar houdt ook van snel, eenvoudig en puur. Ze stelt zichzelf voor de uitdaging om alleen nog maar gezonde maaltijden te eten die geweldig smaken maar ook in de kortst mogelijke tijd op tafel staan. Ze ontdekt dat ze



Ideeënschatkamers



binnen 10 minuten een avondmaaltijd kan bereiden als ze zich beperkt tot 5 ingrediënten. Met vijf gaat ze terug naar de essentie: de smaken spreken voor zichzelf. Haar recepten slaan aan bij andere thuiskoks. In 2010 besluit ze van van het schrijven over eten haar werk te maken. Onder de naam thestonesoup. com publiceert ze nu recepten en geeft ze kookboeken uit.

134

www.thestonesoup.com

Beperk jezelf Leg jezelf een beperking op. Je dwingt jezelf op deze manier de diepte in te gaan en je grenzen op te zoeken. Een opdracht die begrensd is, levert vaak onverwachte oplossingen op. Zo vinden koks nieuwe gerechten uit als ze maar een paar ingrediënten voorhanden hebben. De tomatenplukmachine werd uitgevonden toen er geen goedkope Mexicaanse arbeidskrachten meer werden toegelaten tot de Verenigde Staten. En zo zijn er nog veel meer voorbeelden te vinden. Picasso maakte schilderingen met één enkele streek van zijn penseel. Jan Schoonhoven voerde zijn reliëf helemaal uit in het wit. Steve Jobs was geobsedeerd door zijn drang om de producten



Ideeënschatkamers



van Apple zo eenvoudig mogelijk te ontwerpen.

• Beperk je mogelijkheden. Zing op één toon, schilder in één kleur, schrijf een tekst in de vorm van een haiku of een sonnet. • Doe juist niet iets origineels. Chinese restaurants kopieerden in de jaren zestig en zeventig elkaars formules: dezelfde gerechten, dezelfde inrichting, dezelfde rituelen (‘sambal bij?’). Deze aanpak maakte de Chinees erg herkenbaar, vertrouwd en buitengewoon succesvol. • Verander de voorwaarden of sluit iets uit. Albert Einstein bereikte een doorbraak toen hij de gedachte toeliet dat de tijd niet met een constante snelheid hoeft te verstrijken. Verzin je eigen regel en ga aan de hand daarvan aan de slag. Door je keuzes te beperken, kom je tot nieuwe vondsten.

135

De schilder Piet Mondriaan beperkte zichzelf tot rechte lijnen en primaire kleuren. Dichter Sofie Cerutti schrijft gedichten die precies 160 tekens tellen, gebaseerd op de maximale lengte van een sms'je.

• Leg jezelf de beperking op dat je de eerste tien mogelijkheden die in je opkomen niet gebruikt. Deze mogelijkheden liggen waarschijnlijk voor de



Ideeënschatkamers





hand. Denk langer na, stel een uitdagende limiet en verras jezelf. “Binnen de perken zijn de mogelijkheden even onbeperkt als daarbuiten.” J.A. Deelder (schrijver en performer)

136

Bouw een schema Zet het schema op papier van het bouwwerk dat je voor ogen hebt. Aan de hand van deze tekening ga je met het bouwen aan de slag. Schrijver Thomas Rosenboom werkt met een schema, waarin hij alle hoofdstukken als het ware al 'intekent'. Hij werkt maandenlang aan de structuur op een behangrol, waarop hoofdstukken, verhaallijnen en gebeurtenissen nauwkeurig ingetekend staan. Met kleuren en krijtjes brengt hij orde in het verhaal. Aan de hand van dit schema werkt hij het verhaal verder uit.

Houd het simpel Maak je idee eenvoudiger. Beperk de middelen en bedenk wat je weg kunt laten. Simpele vormen laten zien waarin de essentie zit. Welke elementen kun je weglaten zonder dat de functie verandert? Wat kan compacter? Bij de eerste ruimtereizen kwamen astronauten er achter dat pennen niet



Ideeënschatkamers



werkten bij het ontbreken van zwaartekracht. Het kostte NASA tien jaar en twaalf miljoen dollar om dit probleem op te lossen. Ze creëerden een pen die in allerlei omstandigheden en ook zonder de zwaartekracht toch kon schrijven. De Russen losten dit probleem eenvoudiger op. Zij namen een potlood mee.

137

“Je moet volledig begrijpen wat het wezen van een product is om in staat te zijn die onderdelen weg te laten die niet essentieel zijn.” Steve Jobs (CEO van Apple)

Maak het kleiner Heb je moeite om aan de slag te gaan? Maak het makkelijker voor jezelf door eerst iets kleins te maken. Dat is gemakkelijker dan meteen aan je hele project te beginnen. Gebruik het als concrete eerste stap op weg naar de volgende creatieve fase. • Zeg tegen jezelf: ‘ik ben niet echt aan het werk aan dit stuk. Ik kijk er alleen even naar’. Natuurlijk houd je jezelf voor de gek, maar het eigenaardige is dat je hiervan toch in een meer ontspannen stemming raakt die nodig is om met je werk te beginnen. • Schrijf alle dingen op die in je hoofd opkomen en die niets met je directe creatieve werk te maken hebben. Later loop je deze punten nog eens na en werk je ze uit.



Ideeënschatkamers





• Maak tijd. Als het belangrijk is voor jou om creatief werk te verrichten, schep er dan zelf de ruimte voor. Niemand anders doet het voor jou. 138

Het supermarktbedrijf Schuitema wilde in de jaren negentig ambitieus voorop lopen met een gemechaniseerd distributiecentrum in Eindhoven. Maar de apparaten vertoonden enorm veel kinderziekten. De gemechaniseerde apparatuur werkte alleen als de kratten met producten precies goed waren neergezet. In de praktijk kwam daar weinig van terecht. De fabrikant van de distributiesystemen adviseerde om speciale klemmetjes van 300 euro aan te brengen op de apparatuur, zodat de kratten goed op de lopende band geplaatst zouden worden. Helaas gingen deze klemmen voortdurend stuk. Uiteindelijk vonden de medewerkers van Schuitema zelf een simpele oplossing. Ze kwamen op het idee om deurborstels te monteren. De borstels hadden hetzelfde effect als de klemmen en gingen veel minder snel kapot. En nog mooier: de borstels kostten slechts vijftig cent per stuk.

Ideeën en bevindingen

Ideeënschatkamers





Noteer hier je ideeën, bevindingen en nieuwe inzichten naar aanleiding van dit onderdeel. 139



Ideeënschatkamers





De EHBO-kamer 140



Zonder fouten of mislukkingen geen nieuwe uitvindingen. Menige nieuwe vondst ontstond bij toeval of door een mislukking.



Ideeënschatkamers





141

Misschien wil je liever niet falen. Maar als je op zoek bent naar iets nieuws, horen dwalingen en mislukkingen erbij. Als je het mis hebt, word je namelijk aangespoord om je verkenningen voort te zetten. Juist dan ontstaan echte innovaties. Er zijn talrijke voorbeelden van uitvindingen die ontstaan zijn bij het zoeken naar iets anders. Alexander Fleming ontdekte bij toeval de penicilline. Columbus was op weg naar het verre oosten, maar vond Amerika. En Levi Strauss zat met overtollige zeildoeken in zijn maag, toen hij het idee kreeg om daarvan extra stevige broeken te maken voor de goudzoekers in Californië. Ook had hij niet voorzien dat de broek vanaf de jaren zestig zou uitgroeien tot het meest favoriete kledingstuk aller tijden. Hippies kozen de broek als hun favoriete kledij, juist omdat het een a-modieuze broek met klinknagels was. Marketeers hadden er niets aan gedaan, het succes van de spijkerbroek ontstond per ongeluk. De gebroeders Joseph en Jacques Montgolfier zagen eens hoe een dicht geknoopt hemd dichtbij de open haard opbolde. Dat bracht de broers op het idee om een luchtballon te vervaardigen. Op 4 juni 1783 lieten ze een 900 m³ grote linnen zak opstijgen met behulp van hete lucht. De ballon legde een afstand van twee km af in een tijd van ongeveer tien minuten. Daarna wilden de broers een bemande vlucht uitvoeren, maar niemand durfde. Zelfs enkele gevangenen weigerden. Dat zij als beloning gratie



Ideeënschatkamers



zouden krijgen, veranderde daar niets aan: zo groot was de angst voor het onbekende. Uiteindelijk wezen de broers enkele dieren als vrijwilligers aan. Zo gingen op 19 september 1783 een schaap, een eend en een haan met een ballon de lucht in. Een forse windstoot maakte een scheur in de ballon, waarna er een einde kwam aan de luchtreis van 3,5 kilometer. Al gauw gingen er verhalen rond dat de haan en het schaap gewond waren geraakt, maar het schaap stond na de landing in een bos van het stro te eten; de haan en de eend zaten ineen gedoken. De dieren hadden laten zien dat een luchtreis best mogelijk was. Het schaap, dat de mooie naam Montauciel kreeg, eindigde zijn leven in de Koninklijke dierentuin.

142

Vaak zijn we bang om te experimenteren, omdat we bang zijn dat anderen onze fouten aanrekenen. In plaats daarvan kun je je ervaringen over mislukkingen ook beschouwen als waardevolle data: informatie waarvan je leert. Wie bovendien snel ‘fouten’ maakt, kan ook snel reageren en beter worden. Koester fouten Zoek zelf naar mogelijke fouten. Heb je een idee ontwikkeld, vraag jezelf af wat er allemaal mis is met dit idee. Door je doelbewust op de zwakke



Ideeënschatkamers





kanten te richten, zie je soms ineens waar onverwachte mogelijkheden zitten. • Noem je 'mislukking' geen fout, maar een ‘rakeling’. Dat is iets dat je terecht hebt ondernomen, maar dat (nog) niet tot het gewenste resultaat heeft geleid. Je hebt je goede bedoelingen getoond en iets opgestoken. • Praat met anderen over de dingen die mis gaan of nog niet goed zijn; niet alleen over de grote fouten met ernstige gevolgen, maar ook de kleine foutjes. Uit onderzoek van ongelukken of rampen blijkt keer op keer dat vergelijkbare fouten eerder opgetreden zijn, maar dan zonder grote gevolgen. En zonder dat ervan geleerd is. • Laat je inspireren door kunstenaars en ontwerpers, die in hun werk bewust de spanning opzoeken tussen perfectie en imperfectie. Perfectie is weliswaar vaak de norm, maar volmaakte dingen zijn ook saai en zielloos.

143

Veel hedendaagse kunstenaars vinden rafelrandjes, oneffenheden of foutjes juist interessant, omdat zij voorwerpen of beeldhouwwerken meer karakter geven. Ze gebruiken afvalmaterialen waar anderen geen heil meer in zien of passen welbewust ‘verkeerde’ werkwijzes toe. Sommigen worden juist door die werkwijze beroemd. Ontwerper Hella Jongerius liet porselein bij het bakken expres bobbelen en krom trekken. Zo



Ideeënschatkamers



ontwierp ze voor Koninklijke Tichelaar een nieuw servies dat dezelfde vertedering opwekt als een gebarsten kopje van oma.

144

“Wees dapper en neem risico's. Niets kan ervaring vervangen.” Paulo Coelho

Zoek het experiment Neem de ruimte om te experimenteren en daadwerkelijk iets te doen, ook al ben je niet goed voorbereid. Doen en dingen zelf uitproberen leveren je in ieder geval nieuwe ervaringen op. You win some or you learn some. • Beschouw je werkplek als een onderzoekslaboratorium. Ook als je veel routinewerk hebt, kun je onderzoeken, zaken uitproberen en nieuwe dingen ontdekken. • Experimenteer met een andere aanpak of stel jezelf een uitdaging. Vrijwel elke taak wordt interessant als je deze opdracht tot een uitdaging weet om te vormen. • Ga met je ideeën aan de slag. Test uit of het werkt, probeer en doe vooral. Tot je gaat ‘doen’, blijft een idee maar een idee. • Geef jezelf de opdracht om een aantal ideeën per periode te bedenken. Je brein reageert op opdrachten. Uitvinder Thomas Edison stelde zichzelf als doel om iedere tien dagen een kleine uitvinding te doen en iedere zes maanden een grote.



Ideeënschatkamers



In 1904 stegen de prijzen van tinnen blikken aanzienlijk. Daarom besloot de Amerikaanse theegroothandelaar Thomas Gullivan de theemonsters in zijden zakjes naar zijn klanten te sturen. De klanten hadden niet in de gaten dat ze de thee uit het zakje moesten halen en deden de thee met zakje en al in het water. Dat bleek uitermate goed te werken, omdat theedrinkers op deze manier de theeblaadjes uit het water konden halen voordat de thee zijn bittere stoffen begon af te geven. Inmiddels is het theezakje een alledaagse verschijning.

145

Geef ruimte aan toeval Door toeval ontstaan vaak nieuwe inzichten en doorbraken. Je kunt het toeval niet afdwingen, maar het lot wel een handje helpen. Geef jezelf de ‘opdracht’ om waardevolle ideeën op te sporen, die ‘toevallig’ op je weg komen. Dat geeft je een gerichte focus om daadwerkelijk deze toevallige ontdekkingen te doen, omdat het brein waarnemingen gerichter gaat filteren. • Sla een woordenboek open en kies blind een woord. Herhaal dit twee keer zodat je drie woorden hebt. Breng de woorden met elkaar in verband. Wat gebeurt er? • Maak je keuze voor een volgende stap aan de hand van enkele dobbelsteenworpen. Componist

Ideeënschatkamers





John Cage gebruikte dobbelstenen om composities te maken. “Ik geloof in het ploetermodel. Je kunt niet gaan zitten wachten tot die schrijfflow vanzelf komt. Eerst tegen de heuvel opfietsen en dan komt er altijd een moment waarop je als vanzelf naar beneden suist.” Marion Pauw (romanschrijver)

146

Blunder beter Wetenschappelijke en andere ontdekkingen worden meestal niet gedaan volgens een rechtlijnige en logische route. Aan een grote doorbraak gaan veel fouten en toevalstreffers vooraf. Om te vinden waar je niet naar op zoek was, heb je daarom een flinke portie nieuwsgierigheid nodig én de bereidheid om blunders te maken. • Onderzoek waardoor medewerkers blunders maken of waar minder goede resultaten precies vandaan komen. Doe daar je voordeel mee. • Deel blunders met anderen. Openheid over missers of gemaakte fouten helpen om in de toekomst daar beter mee om te gaan. Het is vaak minstens zo nuttig om te weten wat niet werkt als te weten wat wel werkt. Als je daar open mee omgaat, is een blunder juist ontwapenend. Lach erom als iets anders loopt dan gedacht. “The best way to treat obstacles is to use them as stepping stones. Laugh at them, tread on them, and let them lead you to something better.” Enid Blyton (kinderboekenschrijver)



Ideeënschatkamers



Miroslaw Graf is de Poolse uitvinder van het skischansspringen met de ski’s in een V-vorm. Hij kreeg aanvankelijk de lachers op zijn hand. Skiërs die deze techniek toepasten, kregen strafpunten van de jury. Nu springen vrijwel alle skiërs op die manier

147



Ideeënschatkamers





Ideeën en bevindingen Noteer hier je ideeën, bevindingen en nieuwe inzichten naar aanleiding van dit onderdeel.

148



Ideeënschatkamers





De uitgang 149



Met briljante ideeën alleen ben je er nog niet. Pas als je anderen in je omgeving enthousiast krijgt voor de ideeën die je graag wil uitvoeren, komt er iets van terecht. Je bent in alle schatkamers geweest. En je hebt tal van ideeën opgedaan. Maar hoe kom je van ideeën bedenken en vastleggen naar ideeën uitvoeren? En hoe krijg je anderen zover dat ze jouw ideeën omarmen? Ook dat vraagt om denken in kansen. In het kort vind je hieronder enkele aanknopingspunten om de volgende stappen te zetten.



Ideeënschatkamers





Zie het voor je Sluit je ogen, praat in jezelf en stel je voor hoe jouw idee tot leven komt. Het helpt je om je idee concreet te maken. Haal het beeld helder en concreet voor ogen en maak er zo mogelijk een filmpje van, dat je voor je ogen afspeelt. Wees niet te snel tevreden en borduur voort op je eerste ideeën en inbreng van anderen, zodat je idee uitspringt boven de rest.

150

“To succeed in life you need two things: ignorance and confidence.” Mark Twain (schrijver)

Maak keuzes Geef volledige aandacht aan wat je doet. Het bereiken van een doel vereist concentratie van je gedachten. Het is moeilijk om enthousiast te blijven als je je aandacht over meerdere dingen moet verdelen. • Selecteer. Niet alle ideeën en invallen zijn ook goede ideeën. Richt daarom bij de uitwerking je energie alleen op ideeën met potentie. • Leg ideeën vast waar je op dit moment niets mee kunt, bijvoorbeeld als losse notitie in een opschrijfboekje. Bewaar deze ideeën voor later gebruik. Een idee kan zich altijd verder ontwikkelen: als de omstandigheden zich wijzigen of als je ineens een ander idee hebt dat hiermee gecombineerd kan worden. • Te veel ideeën? Deel ze ruimhartig met anderen die er wél wat mee kunnen. Publiceer ze bijvoorbeeld op een website of geef ze op een



Ideeënschatkamers





andere manier weg aan anderen die ze wel uit willen of kunnen voeren. “Geen enkel groot boek concludeert. En wel omdat de mensheid altijd onderweg is en niet tot een conclusie komt.” Jan Brokken (schrijver)

151

Maak een actieplan Om je plan tot uitvoering te brengen, is het goed om een actieplan te maken. Je hebt dan direct een overzicht van alle actiepunten, die je moet afwerken. • Geef een korte en bondige naam aan je idee: hiermee wordt het in je hoofd concreet. Omschrijf je plan: wat is het en welk doel dient het? Wat merken je collega’s, klanten van het idee? Wie kun of wil je vragen om mee samen te werken? Wanneer wil je dit idee gerealiseerd hebben? • Maak een actielijst en een begrotingspost. Beschrijf in een schema welke concrete activiteiten er gedaan moeten worden, wie wat doet en wanneer het klaar moet zijn. Houd je actieplan zo eenvoudig mogelijk: formuleer alleen de hoofdzaken en dwing jezelf tot scherpe formuleringen. Kijk kritisch naar wat écht nodig hebt. Zo maak je je plan klein en overzichtelijk, wat de daadwerkelijke uitvoering een stuk gemakkelijker maakt. Zet de eerste stap binnen 24 uur, al is het maar het opzoeken van een telefoonnummer. Dat heeft een grote invloed op het uiteindelijke succes.



Ideeënschatkamers





Eenmaal begonnen met een taak, wil je brein het graag verder afmaken. Muzikale kladblokjes van Beethoven laten zien hoe nauwgezet hij zijn melodieën bijsleep. Beethoven experimenteerde regelmatig met zeventig verschillende versies van een stuk muziek voordat hij zijn uiteindelijke keuze maakte.

152

Stel vragen Stel veel vragen aan mensen in je omgeving die betrekking hebben op je plan. Behalve dat je hiermee informatie inwint, heeft het als bijeffect dat je hiermee je omgeving aan het denken zet. Dat geeft openingen om een verandering in gang te zetten over een probleem of de oplossing ervan. Betrek anderen erbij Bepaal doel en richting voor de uitvoering van je idee. Wie heb je daarbij nodig? Ga aan de hand daarvan gericht op zoek naar mensen die je bij de uitvoering kunnen helpen. Houd daarvoor een lijst bij van mensen die je hebt ontmoet en mogelijk interesse hebben in jouw idee. Bedenk welke rol ze kunnen spelen om je idee te realiseren. Als deze persoon concreet vraagt wat je van hem of haar verwacht, heb je een antwoord paraat. Bedenk samen met een paar gelijkgestemden de eerste plannen. Kom niet met een kant en klaar plan, maar laat anderen meedenken bij de



Ideeënschatkamers





ontwikkeling van het idee. Hoe meer anderen het gevoel hebben dat ze meegedacht hebben en dus mede-eigenaar van het idee zijn, des te meer zullen ze zich verantwoordelijk voelen. Wees inspirerend, toon passie en draag je verhaal uit. Daarbij helpt het om je droom nog beter onder woorden te brengen dan je tot nu toe al hebt gedaan. Wat wil je bereiken? Wat heb je al bereikt? Wat heb je nodig? Kies zoveel mogelijk voor mensen die iets beter of liever doen dan jijzelf. Geef hen daarvoor de ruimte, het vertrouwen en de waardering. • Laat je medestanders actief meehelpen om het idee te promoten. Zorg er stap voor stap voor dat de groep gangmakers steeds groter wordt. Elke gangmaker heeft weer een eigen netwerk of groep om zich heen. Zo wordt het bereik steeds groter. • Wissel met gelijkgestemden ervaringen uit en bemoedig elkaar. Doe zelf actief mee: je krijgt wat je geeft, dus steek zelf ook energie in het plan. • Zoek steun bij mensen met een groot netwerk of leidinggevenden die hoog in een organisatie zitten. Vraag of zij willen optreden als ambassadeur. Als zij je willen steunen geeft dat enorm veel kracht aan je plan: het ‘peetvadereffect’. • Streef naar een win-winsituatie. Niemand vind het prettig om steeds iets voor anderen te doen zonder zelf iets terug te krijgen. Bedenk daarom wat het delen van jouw idee de ander kan opleveren. Wat kun jij betekenen voor iemand die iets voor jou betekent?

153



Ideeënschatkamers



De Amersfoortse bibliotheek ging verhuizen naar een gloednieuw gebouw. Leden mochten extra veel materialen voor een langere periode lenen in de oude vestiging en deze terugbrengen in de nieuwe centrale Bibliotheek in het Eemhuis. Leden die aan de actie meededen, hielpen op deze manier mee aan de verhuizing van de collectie. De leden werden voor hun hulp beloond doordat zij extra materialen (boeken, dvd’s, cd’s, tijdschriften etc.) mochten lenen en die ook langer in huis mochten houden. Bovendien kregen ze speciale verhuisdozen uitgereikt met een duidelijke routekaart naar de nieuwe vestiging in het Eemhuis.

154

www.bibliotheekeemland.nl

Begin eenvoudig Is een idee complex, begin dan met de eenvoudige dingen. Dat helpt om andere mensen mee te krijgen. Als anderen zien dat het werkt, kun je langzamerhand naar je totaaloplossing groeien. Vind je helemaal geen steun voor je plan bij anderen? Denk dan nog eens goed na of het idee inderdaad zo goed is. Wie zit er op te wachten? Kun je een element uit je plan halen dat wel aanslaat bij anderen?



Ideeënschatkamers





Vertel het verhaal Als het idee klopt, valt er ook een goed verhaal over te vertellen. Een verhaal brengt je idee tot leven en zorgt dat het beklijft. Dat komt omdat verhalen over mensen en hun emoties gaan. Alleen emoties brengen ons werkelijk in beweging. Bovendien wordt een verhaal beter onthouden. Door het verrassende element en de emoties die in veel verhalen zitten, stel je je open, let je beter op en denk je beter na. • Laat zien waar je als persoon voor staat en waarom het idee belangrijk voor je is. Hoe persoonlijker je verhaal, hoe sterker. Vertel hoe je tot je idee gekomen bent en wat het oplevert. Durf je verhaal groot te presenteren, deel een groter ideaal. Maak duidelijk dat het niet alleen om je eigen voordeel gaat, maar dat er voor iedereen iets in zit. • Vertel over het waarom van je idee en druk op de pijnpunten. Als alles op rolletjes loopt, is er vaak geen aanleiding om iets te veranderen. Benoem expliciet wat er nu verkeerd gaat en waarom verandering noodzakelijk is. Geef aan waar jouw idee een oplossing voor is en schets een perspectief waarin deze problemen uit de wereld geholpen zijn. • Leg niet te veel nadruk op het nieuwe van het plan, maar benadruk hoe het voortbouwt op bestaande ideeën. Noem gelijksoortige ideeën die goed hebben gewerkt. Geef mensen de tijd om aan het idee te wennen; al te grote veranderingen schrikken vaak af. Bedenk

155



Ideeënschatkamers





dat een reeks kleine briesjes van vernieuwing meer teweeg brengt dan één stormvlaag. Voor IJslandse begrippen is de Eyjajallajökull een bescheiden vulkaan met een gletsjer erop. Evengoed leert op 14 april 2010 heel Europa hem kennen, want met zijn enorme aswolk legt hij het vliegverkeer in West-Europa een aantal dagen volledig plat. Pal onder de gletsjer woont een boerengezin. Natuurlijk weten ze dat ze op een vulkaan wonen, maar in hun dagelijkse leven speelt dat nauwelijks een rol. Totdat ze in 2010 ineens de benen moeten nemen. Boer Olafur jaagt zijn paarden naar binnen, terwijl de hemel aardedonker is geworden door de rook. Alle kieren en gaten stopt hij met alle mogelijke middelen dicht om de rook buiten te houden. De koeien krijgen snel voer voor vier dagen in de hoop dat ze het gaan redden. Olafur en zijn vrouw Guòmy zien bij de weg een cameraman staan. Ze vragen hem om hun activiteiten te filmen. Ze realiseren zich dat ze iets bijzonders meemaken en willen dit laten vastleggen voor hun familie. Na hun terugkeer maken ze een helikoptertocht over de vulkaan om te zien wat de uitbarsting eeft uitgericht. Ze laten daar ook eigen

156



Ideeënschatkamers



filmopnames van maken. Na de ramp kloppen voortdurend nieuwsgierige toeristen aan bij hun huis die het verhaal willen horen en geïnteresseerd zijn in restanten lava. Ondertussen moet de familie het bedrijf weer opbouwen. Het gezin kan alle belangstelling niet meer aan. Naast Weg 1, de belangrijkste autoweg op IJsland, heeft de familie nog een oude leegstaande schuur. Dat brengt hen op een idee. Op 14 april 2011, precies een jaar na de uitbarsting, opent de familie hier het informatiecentrum ‘Eyjafjallajökull Erupts’. Er is een professionele filmzaal, waarin de film van de evacuatie vertoond wordt, compleet met spectaculaire helikopterbeelden. Boerin Guòmy vertelt aan de balie bezoekers over haar persoonlijke belevenissen, verkoopt T-shirts met grappen over de onuitspreekbare naam van de vulkaan en dvd's met hun eigen film. Het uitdragen van hun persoonlijke relaas is nu een vast onderdeel van hun broodwinning geworden.

157

www.icelanderupts.is



Ideeënschatkamers





Wek het verhaal zintuiglijk tot leven Breng het verhaal niet alleen met woorden tot leven, maar ook door andere zintuigen te prikkelen. Een idee raakt mensen namelijk meer als je het niet alleen kunt zien of horen, maar ook kunt voelen, proeven of ruiken. • Wat kun je zien aan jouw idee dat het uniek en onderscheidend maakt? Geef je idee een logo, een eigen typografie, een filmpje of een eigen verpakking. Of kies een eigen kleur. De Belastingdienst is direct herkenbaar aan de typerende blauwe envelop. • Wat kun je voelen aan jouw idee? De iPhone onderscheidt zich door middel van zijn gladde vormgeving. • Hoe kun je jouw idee horen? Geef je idee een eigen geluid mee, zoals de solide klap van de dichtslaande portieren van een BMW. Of kies een aansprekende slogan of songtekst om je idee vorm te geven. De lobbyisten die de start van de Tour de France naar Utrecht wilden halen lieten het carrillon van de Domtoren de Marseillaise spelen als de directie van de Tour in de stad was. De Tourdirectie bekende later dat zij telkens in gedachten het deuntje weer hoorden spelen als het over Utrecht ging. In 2015 kreeg Utrecht zijn Tour. • Wat kun je proeven aan jouw idee? Geef je idee een vertrouwde smaak als dat van toepassing is. • Wat zijn de geuren die jouw idee onderscheidend maken? Hoe ruikt de omgeving waarin jouw idee wordt uitgevoerd? Kun je daar iets aan toevoegen? Bij de introductie van een nieuwe

158



Ideeënschatkamers





voetbalschoen ruiken de aanwezigen bijvoorbeeld de geur van vers gemaaid gras. • Bedenk een inspirerende naam waar mensen zich aan willen verbinden. Een naam die een verlangen oproept of appelleert aan een grotere droom, waardoor mensen (en jijzelf!) zin krijgen in de uitvoering van het idee.

159

Gebruik je oude successen Kijken naar alles wat je tot nu toe bereikt hebt is een geweldige manier om je zelfvertrouwen weer terug te krijgen. • Maak een lijst van al je successen uit het verleden. Wanneer je een dip hebt, kijk je weer naar deze lijst. • Sla elke waarderende opmerking of aardige email op in een speciale complimentenmap. Noteer resultaten van tips die je succesvol hebt toegepast. De opmerkingen laten zien dat je eerdere werk (ook) gewaardeerd werd. Dat is vaak voldoende om jezelf op een lastig moment opnieuw te bemoedigen. • Draag je successen uit om ook anderen een opkikker te geven. Verwacht tegenslag… Het is niet de vraag of je te maken krijgt met tegenslag, het is de vraag wanneer die tegenslag op je weg komt. Mensen die tegenwerken, maar ook nare gebeurtenissen of moeilijke omstandigheden. Innovatieve ideeën worden zelden meteen omarmd of herkend als iets belangrijks. Het overkwam de bedenkers van de Eiffeltoren, de eerste

Ideeënschatkamers





supermarkt, pinautomaat, mobiele telefoon, scanapparaten voor zelfbediening en ga zo maar door. Toch zijn die uitvindingen niet meer weg te denken uit ons dagelijkse leven. Laat je niet door weerstand uit het veld slaan, maar zeg: ‘ah, daar ben je, ik verwachtte je al’. Het overwinnen van weerstand en tegenslag is onderdeel van het proces om je doel daadwerkelijk te bereiken.

160

Streep af Verdeel je werk in dagelijkse brokken en schrijf die brokken in een grote muurkalender. Zet elke dag na de voltooiing van je werk een grote streep door het hokje van die dag. Je dagelijkse doel wordt dan niet je ‘grote werk’ afkrijgen, maar een hokje doorstrepen. Zo zie je niet alleen precies welke voortgang je maakt, maar geef je jezelf ook iedere dag een positieve impuls. “Een oeuvre of een carrière opbouwen is vooral een kwestie van in de loop van de tijd langzaam veel kleine resultaten boeken. Een bladzijde per dag schrijven lijkt niet veel, maar als je dat 365 dagen lang volhoudt heb je genoeg om een roman te vullen. Een kalender helpt je je werk te plannen, geeft je concrete doelen en houdt je op koers.” Austin Kleon (kunstenaar)

Maak je reis aangenamer De reis naar je doel is minstens zo verrijkend als het bereiken van je doel. Vind je het niet bevredigend om stappen te zetten in de richting van je doel? Kijk dan hoe je die reis leuker kan maken.



Ideeënschatkamers





• Ga op een andere plek werken. Kies een restaurant bij het strand of in het bos om afstand te nemen. Maak een wandeling om ideeën op te doen. Spreek voor een vergadering af in een koffiehuis of het bos. • Gebruik stimulerende muziek. • Wissel zitwerk af met beweging. • Verwen jezelf met bloemen, een korte vakantie, een zelf gecreërde studiereis of een cadeautje als je iets bijzonders voor elkaar hebt gekregen. • Omring jezelf met mooie spullen: een plant op je bureau, een schilderij of iets anders waar je blij van wordt. • Lees het werk van inspirerende vakgenoten, volg cursussen, bezoek seminars of zoek andere manieren om jezelf verder te ontwikkelen. Door je reis aangenamer te maken, volg je misschien niet de meest efficiënte route. Maar je houdt het waarschijnlijk wel langer vol. Daardoor is er ook een grotere kans dat je je doel bereikt.

161

Maak een snel begin Veranderingen stuiten bijna altijd op weerstand. Op je schouder zit een mannetje dat je influistert dat het allemaal wel niets zal worden. Hoe langer je wacht met uitvoering, hoe meer het mannetje op je schouder de kans krijgt zijn ondermijnende zinnetjes uit te spreken. En dat geldt natuurlijk ook voor de mannetjes op andermans schouders. Maak snel een begin. Zet binnen 24 uur de eerste stap. De volgende stappen volgen dan vanzelf.



Ideeënschatkamers



“Ship often. Ship lousy stuff, but ship. Ship constantly. Skip meetings. Often. Skip them with impunity. Ship.” Seth Godin (marketinggoeroe)

Voer uit Veel ideeënbedenkers willen pas met een idee naar buiten komen als het tot in de puntjes uitgewerkt is. Het hoeft echter niet een compleet uitgewerkt hemelbestormend plan te zijn voordat je het presenteert aan de buitenwereld. Liever niet zelfs. Het voordeel van gewoon beginnen is dat je op gang komt. En al snel volgen dan meer ideeën over manieren om de volgende stappen te zetten. In veel gevallen kun je later wijzigingen of verbeteringen aanbrengen. Daarnaast kun je bij de uitvoering van een idee je gemakkelijk geremd voelen door bezwaren van anderen, belemmerende regels of gebrek aan medewerking. Zeker in grote organisaties kost het enorm veel tijd en energie om alle procedures te doorlopen en alle parafen op papier te krijgen. Je kunt proberen om iedereen op één lijn te krijgen, maar je kunt ook gewoon beginnen en kijken hoe het uitpakt. Steek je je energie in het overtuigen van mensen? Of leg je liever achteraf uit waarom je het precies gedaan hebt en bied je je excuses aan? De laatste mogelijkheid is gewaagder, maar pakt nogal eens verrassend goed uit. Vraag je daarom eens af wat er gebeurt als je geen toestemming vraagt voor je plan, maar gewoon begint. Wat zijn de voor- en nadelen van het vragen van toestemming vooraf? Wat is het ergste dat er kan gebeuren als je het toch doet? Kun je de

162



Ideeënschatkamers





voordelen van je plan echt aantonen? En wat gebeurt er als je plan mislukt? • Houd het klein. Als je een groep toespreekt zijn er altijd tegenstanders die luider schreeuwen dan jij. Begin daarom met je idee te delen in een kleine groep. Ga niet te snel en te hard, maar probeer je idee op een gematigde manier te realiseren. • Alles wat aandacht krijgt groeit. Draag je successen uit via allerlei media. Richt je aandacht op successen, want dat motiveert en inspireert. • Houd vol: in volharding ligt het succes. Zoek altijd naar nieuwe mogelijkheden. Wat succesvolle ideeën onderscheidt van gewone ideeën is dat de bedenkers er tijd en doorzettingsvermogen in steken.

163

Wees een trekker, geen duwer Focus op actie en op gezamenlijke uitvoering. Dat levert positieve energie op, wat nieuwe mensen aantrekt. De uitvoering van een idee lijkt op het verslepen van een bolderkar op het strand: die moet je trekken, niet duwen, want dan raak je alleen maar verder in het zand vast. Dus als er echt een krachtig idee op tafel ligt, moet je er vóór gaan staan en het idee verder de wereld in helpen. Laat de ‘ja-maar-zeggers’ achter je en ga verder met de mensen die je wel ondersteunen. “Opportunity is missed by most people because it is dressed in overalls and looks like work.” Thomas Edison (uitvinder)



Ideeënschatkamers





Maak je idee nooit af Veranderingen in de huidige maatschappij gaan zo snel, dat ‘blijvende’ oplossingen een illusie zijn geworden. Een idee is daarom nooit echt af, maar voortdurend in ontwikkeling. Goed om je dat te blijven realiseren! Vier de verschillende versies van je idee als tussenmijlpalen. Ze zijn belangrijk als momentopnames. En ga voort op de ingeslagen weg: blijf je idee doorontwikkelen, uitbouwen en fijnslijpen.

164

Schrijver en ‘ontdekkingsreiziger’ Martijn Aslander houdt een pleidooi voor de staat van permanent bèta. Deze term wordt in de ICT gebruikt om de open ontwikkelingsfase van programma’s te beschrijven. “Ik begin te geloven dat we te hard streven naar dingen die af zijn”, zegt Aslander. “Pas wanneer het af is, mogen we er mee spelen. Maar veel online diensten zijn heel lang in bèta. Waarom? Met de ervaringen van gebruikers kun je onderzoeken wat je in handen hebt, wat de voordelen zijn en wat er beter zijn. Dat label permanent bèta is ons dierbaar geworden.” Aslander schrijft hierover het boek ‘Nooit af’ (2015, Business Contact).





Ideeënschatkamers





Ideeën en bevindingen Noteer hier je ideeën, bevindingen en nieuwe inzichten naar aanleiding van dit onderdeel.

165



Ideeënschatkamers





Bibliotheek 166

“There is more treasure in books than in all the pirates' loot on Treasure Island and at the bottom of the Spanish Main... and best of all, you can enjoy these riches every day of your life.” Walt Disney (filmproducent en zakenman)

Via deze boeken en websites krijg je als ideeënbedenker toegang tot nog meer schatkamers aan inspiratie en technieken. Hierbij mijn selectie:

Inspirerende boeken: Baréz-Brown, Chris (2006). How to have kick-ass ideas. Get curious, get adventurous, get creative. Harper Element Berg, Karel van den (2011). Bedenk eens wat nieuws. Handboek voor journalistieke ideeontwikkeling. Haystack

Ideeënschatkamers





Bevan, Rob & Tim Wright (2005). Laat je creativiteit zien. De geheimen van een creatief talent. 52 briljante ideeën. Spectrum 167

Boer, Marja den (2011). Durven doen wat je raakt. 22 gesprekken over lef en bevlogenheid. Thema, Schouten & Nelissen. Bode, Jenny de & Lia Nijman (2009). Creativiteit géén kunst. Een denk-, durf- en doeboek voor het ontwikkelen van je creativiteit. Akasha Bono, Edward de (2009). Creatief denken. Slimme technieken om problemen op te lossen. Business Contact Bogers, Jan-Peter (2013). Versimpelen. Projecten realiseren zonder gedoe. Delft Digitalpress Boynton, Andy & Bill Fischer (2011). The Ideahunter. How to find the best ideas and make them happen. Jossey-Bass Buzan, Tony & Barry Buzan (2007). Mindmappen. Voor een beter geheugen en creatiever denken. Pearson Education Byttebier, Igor (2002). Creativiteit Hoe? Zo! Inzicht, inspiratie en toepassingen voor het optimaal benutten van uw eigen creativiteit en die van uw organisatie. Uitgeverij Lannoo Cameron, Julia (2002). The artist’s way. Vind je eigen inspiratie. Uitgeverij Christofoor Dols, Rozemarijn & Josine Gouwens (2009). 50 werkvormen voor creatieve sessies. Een schatkist vol ideeën voor bijeenkomsten met resultaat. Van Duuren Management Dijksterhuis, Ap (2007). Het slimme onbewuste. Uitgeverij Bert Bakker



Ideeënschatkamers





Fábrega, Marelisa. How to be more creative. A Handbook for Alchemists, www.marelisa-online.com 168

Gaspersz, Jeff (2005). Je hok uit! 30 praktische adviezen voor een creatiever team. Pearson Education Gelb, Michael J. (2004). Denken als Leonardo da Vinci. De zeven stappen naar een dagelijkse genialiteit. Uitgeverij De Kern Groot, Frank (2012). 52 patroondoorbrekende denktechnieken voor managers voor besluitvorming en visieontwikkeling in teams. Van DuurenManagement Johnson, Steven Berlin (2010). Where good ideas come from. The Natural History of Innovation. Allen Lane Harrison, Sam (2006). Ideaspotting. How to find your next great idea. How books Kashdan, Todd (2009). Nieuwsgierig? Spectrum Kessels, Erik (2012). Een idee AUB. Over creativiteit op commando. Business Contact Kleon, Austin (2012). Steal like an artist. 10 dingen die niemand je vertelt over creativiteit. Lannoo Kleon, Austin (2014). Show your work! 10 manieren om je creativiteit met de wereld te delen. Lannoo Kok, Jelle en Noks Nauta (2010). De Innovatiebrouwerij: Van idee naar vernieuwing. Pearson Lehrer, Jonah (2012). Hoe creativiteit werkt. Business Contact



Ideeënschatkamers



Loomans, Paul (2013). Ik heb de tijd. Een handleiding in Tijdsurfen. AnkhHermes

169

Marenthe de Bruijne en Sigrid van Iersel (2015). Lenig denken. Technieken voor creatieve denkkracht. AnderZ Michalko, Michael (2006). Thinkertoys. Ten Speed Press, Berkeley Pink, Daniel (2009). Een compleet nieuw brein. Waarom de rechterhelft van ons brein ons succesvoller maakt. Business Contact Ratey, John (2010). Spark! The Revolutionary New Science of exercise and the brain. Quercus Publishing Robinson, Ken (2009). Het element. Als passie en talent samenkomen. Spectrum Smith, Keri (2008). How To Be An Explorer Of The World: Portable Life Museum. Penguin Putnam Inc Smith, Keri (2010) Wreck this journal. Creëren is vernietigen. Spectrum Tharp, Twyla (2003). The creative habit. Learn it and use it for life. Simon & Schuster Thomson, Chic ( 2007). What a great idea! 2.0 Sterling Publishing Co Vader, Carolien (2011). Het begint met een idee. Hoe ideeën de wereld kunnen veranderen. AW Bruna Vogelaar, Rijn (2014). De enthousiasme trilogie. Adfo Groep



Ideeënschatkamers



Wetering, Tini van de & Judith Zadoks (2008). Natuur werkt! Inspiratie en werkvormen voor de ontwikkeling van mensen en organisaties. Uitgeverij Zadoks 170

Wijk, Alieke van der & Henk van der Steen (2009). Werk in uitvoering. Over de kracht van improviseren op de werkvloer. Van Duuren Management Wulfen, Gijs van (2014). De Innovatie Expeditie. Een visuele reisgids naar nieuwe diensten en producten. Van Duuren Management.





Ideeënschatkamers





Inspirerende websites:

171

Ted.com Talrijke inspirerende filmpjes van sprekers op het gebied van innovatie, design, onderzoek en nog veel meer. Abundance-blog.marelisa-online.com Tips voor het ontwikkelen van creativiteit en adviezen tegen uitstelgedrag. Briljantemislukkingen.nl Website waar allerlei mislukkingen gedocumenteerd worden als bemoediging en inspiratiebron voor anderen. Bemorecreative.com Website met een grote hoeveelheid inspiratiebronnen. Deinspiratiekamer.nl Blog met veel tips en achtergrondinformatie om met creativiteit je effectiviteit te verhogen. Friskijkers.nl/webspirator De Webspirator toont je drie willekeurige beelden. Door de kenmerken van die beelden te benoemen en hierop door te associëren creëer je nieuwe prikkels; deze helpen je om vanaf een totaal andere kant je vraag of probleem aan te vliegen. Lateralaction.com Blog vol tips en technieken voor kunstenaars en andere creatieve professionals om hun creativiteit tot volle bloei te laten komen. Met gratis 25-delige digitale cursus om te floreren als creatieve professional.



Ideeënschatkamers





172

Rakeling.nl Op deze website kun je je rakelingen delen. Een rakeling is een positief woord voor iets nieuws dat je terecht hebt ondernomen maar dat (nog) niet tot het gewenste resultaat heeft geleid. Straatjutten.nl Foto’s van alledaagse vondsten op straat, die als inspiratiebron dienen voor nieuwe ideeën. Thestonesoup.com Recepten met maximaal vijf ingrediënten. Writetodone.com Beproefde tips en schrijfinspiratie.





Ideeënschatkamers





Over Sigrid van Iersel Als verhalenmaker heb ik twee grote interesses: het gebruik en toepassing van verhalen (storytelling) en creatief denken. Ik knoop ze graag aan elkaar.

173

Verhalen zijn een krachtige manier om ideeën en inspiratie met elkaar te delen en verder te laten groeien. Verhalen zijn voor mij bovendien direct verbonden met creatief denken. Dat is een grote ontdekkingstocht, waardoor ik in contact kwam met veel interessante mensen, boeken en ideeën. Over mijn bevindingen op dit gebied schrijf ik artikelen met tips en inspirerende verhalen. Daarnaast heb ik samen met Rineke Rust en Marenthe de Bruijne het boek Lenig Denken gepubliceerd om je denkvermogen op te rekken. Creatief denken heeft mij enorm geholpen om flexibeler en vrijer te leven. Het levert bovendien meer, betere en mooiere ideeën op. Daar hebben we nooit genoeg van!

Meer weten? Mail: [email protected] Twitter: @sigridvaniersel Website: sigridvaniersel.nl



Ideeënschatkamers