Stadswandeling Joods Nijmegen Stadsdeel Bottendaal Een routebeschrijving
Inleiding
Deze wandeling wordt u aangeboden door Stichting Kitty de Wijze. De stichting hoopt, in de voormalige Synagoge aan de Gerard Noodtstraat, het Kitty de Wijze Centrum te vestigen. Het Kitty de Wijze Centrum wil voor een breed publiek een brug slaan tussen de Joodse cultuur en geschiedenis én de actuele maatschappelijke thema’s. Het Kitty de Wijze Centrum ijvert hiermee voor een verdraagzame pluriforme samenleving en houdt het bijzondere gebouw, en de verhalen welke ermee verbonden zijn, in stand. In deze voormalige Synagoge uit 1913, een van de markantste creaties van Oscar Leeuw, wordt de eeuwenlange geschiedenis van de Joden in Nijmegen zichtbaar. Het is bij uitstek de locatie voor activiteiten rondom etnische, culturele en levensbeschouwelijke onderwerpen. Deze wandeling Joods Nijmegen laat u raken aan onbekende levensverhalen.
2
De route in kaart gebracht
3
Beschrijving van de route door Bottendaal Startpunt is de (1) Vredesvlam nabij het Titus Brandsma Memorial. U loopt via de (2) Stijn Buysstraat richting Graafseweg, steek de weg over en ga naar de (3) van Oldenbarneveltstraat. Sla dan de (4) Vondelstraat in, een zijstraat. Op het einde van de Vondelstraat links aanhouden naar de (5) Arend Noorduijnstraat. Opnieuw steekt u de Graafseweg over. Ga naar de (6) Burghardt van den Berghstraat. Houdt rechts aan en ga de (7) Johan de Witstraat in. Via de Holtermanstraat bereikt u de (8) van Dulckenstraat, overgaand in (9) Schoolstraat. In de (10) St. Stephanusstraat gaat u langs twee zijstraten, de (11) Jan van Galenstraat en de (12) Piet Heijnstraat, linksaf (13) Dr. Jan Berendsstraat , dit is in de richting van het spoor. Als u links aanhoudt komt u in de (14) Evertsenstraat. Via de St.Annastraat of de Graafseweg bereikt u de grote singels, de Oranjesingel en de St. Canisiussingel, nabij de voormalige Synagoge.
4
Fragmenten van verhalen bij de Routebeschrijving (1) Vredesvlam Titus Brandsma Memorial “ Een plek in het hart van Nijmegen voor passanten of om even uit te rusten, om stil te staan bij vredesteksten of om het gelaat en het handschrift van Titus Brandsma te lezen” (..). Voor meer informatie: www.titusbrandsmamemorial.nl/vredesvlam Titus Brandsma O Carm. werd in 1881 geboren te Bolsward. Hij stierf op 26 juli 1942 in kamp Dachau. (2) Stijn Buijsstraat 47 Dina Ligtenstein-Frank Stijn Buijsstraat 47 Dina (1875) was de dochter van Mozes Frank en Betje van Zanten. Dina trouwde in Nijmegen op 1 december 1916 met de 53-jarige weduwnaar Mozes Ligtenstein. Mozes was geboren in Arnhem op 18 juni 1863. Hij was de zoon van Phillipus Ligtenstein en Margaretha de Groot. Dina Ligtenstein- Frank vestigde zich in 1929 in Nijmegen, komende uit Rotterdam. Daar was Mozes Ligtenstein op 7 september 1927 overleden. Dina Ligtenstein- Frank opende een pension in de Stijn Buijsstraat met Marianna Frank en Elizabeth Ligtenstein. Bekend is, dat Dina Ligtenstein één dochter had, geboren te Rotterdam. Zeer waarschijnlijk is Elizabeth haar dochter. Dina werd opgepakt op 17 november 1942. Via Westerbork werd zij naar Auschwitz gedeporteerd waar zij werd vermoord. Het huis werd op 22 maart 1943 ontruimd. Elizabeth Ligtenstein Stijn Buijsstraat 47 Elizabeth Ligtenstein (1918) was ongehuwd; en verdiende de kost als reizigster fournituren en kantoorbediende. Ze had de Nederlandse nationaliteit. Elizabeth vestigde zich op elfjarige leeftijd op 24 december 1929 in Nijmegen, komende uit Rotterdam. Zij woonde bij Dina Ligtenstein-Frank en Marianna Frank, haar moeder en tante (?). Elizabeth kwam om in Auschwitz (31 januari 1943). Zie voor meer informatie de namenwand van de website Stichting Kitty de Wijze. 5
Marianna Frank Stijn Buijsstraat 47 Mevrouw M. Frank werd in 1864 in Nijmegen geboren. Zij vestigde zich, vanuit Rotterdam, opnieuw in Nijmegen in 1929. Mevrouw was de oudere zus van Dina, ongehuwd en had de Nederlandse nationaliteit. Zij werd op 17 november 1942 opgepakt. Na de razzia werd Marianna via Westerbork naar Auschwitz vervoerd waar zij werd vermoord. (3) van Oldenbarneveltstraat 29, 43, 47, 69 Melanie de Haas-Leven van Oldenbarneveltstraat 29 Mevrouw Melanie de Haas-Leven (1885) werd geboren in Krefeld (Dld). Haar man was handelaar in kasregisters (Panther). Ze had drie kinderen. Haar zoon en dochter woonden een eindje verderop in de straat. Melanie heeft Nijmegen na het overlijden van haar man in 1938 verlaten en werd opgenomen in het Centraal Israelitisch Krankzinnigengesticht Het Apeldoornse Bos (Zutphensestraat 106) in Apeldoorn. Ze is omgekomen in Auschwitz (25 januari 1943). Eén zoon heeft de oorlog overleefd. Familie Gotlieb-Klein van Oldenbarneveltstraat 43 Mozes Gotlieb (1860) werd geboren in Grave. Hij was de zoon van Jakob Gotlieb en Theresia Silverenberg. Mozes Gotlieb vestigde zich in april 1900 in Nijmegen, komende vanuit Grave. In 1893 was hij in Enschede getrouwd met Claartje Klein. Zij kregen een zoon, Alexander en een dochter, Theresia. De beroepsuitoefening van Mozes Gotlieb is niet bekend. De ouders en hun zoon zijn opgepakt en via Westerbork in september 1942 naar Auschwitz gedeporteerd en vermoord (21 september 1942). Alexander drie maanden na zijn ouders (31 december 1942). Dochter Theresia overleefde de oorlog in onderduikadressen. Claartje Gotlieb-Klein (1869) werd geboren in Oss. Alexander Gotlieb (1902) werd geboren in Nijmegen. Vanuit Hengelo vestigde hij zich opnieuw in Nijmegen in 1930.
6
Hij woonde in 1942 bij zijn ouders. Alexander Gotlieb was ongehuwd en docent boekhouden en talen. Jane Henriëtte en Elisabeth Cutzien van Oldenbarneveltstraat 47 Jane (geb. 1933) en Elisatbeth Cutzien werden geboren in Zutphen. Zij waren de dochters van Aron Cutzien (zich noemende Krukziener) en Sara Vromen. De meisjes werden op dit adres ondergebracht bij hun grootvader en zijn tweede vrouw Esther. Hun moeder, Sara Vromen, was de enige dochter uit het eerste huwelijk van Joseph Vromen en Elisabeth Glazer. Jane werd in juni 1943 met het “kindertransport” uit Kamp Vught via Westerbork naar Sobibor gedeporteerd. Zij werd direct vermoord. In 1949 werd zij als oorlogsvermiste officieel overleden verklaard. In Nijmegen werd – volgens de OGS haar laatst bekende adres – in 1950 de overlijdensakte opgetekend. Haar ouders hebben de oorlog overleefd, aldus www.joodsmonument.nl Zij zaten gedurende de oorlog ondergedoken in Zutphen.
van Oldenbarneveltstraat 47 Joseph en Esther Vromen-Jacobson Van Oldenbarneveltstraat 47 Joseph Vromen (1870) werd geboren in Lochem. Dhr. Vromen vestigde zich in mei 1899 in Nijmegen, komende vanuit Zutphen. Hij was papierhandelaar en gehuwd met Esther Vromen- Jacobson (1875 ). Joseph Vromen was voorzitter van het bestuur van de Joodse Gemeente in Nijmegen van 1940 -1942. Esther Vromen- Jacobson was geboren in Alkmaar. Esther en Joseph worden in 1943 met transport 64 vanuit Westerbork gedeporteerd naar Sobibor. Hun huis werd op 5 juni 1943 ontruimd.
7
Leopold H. de Haas en Gezina H. Zaligman-de Haas van Oldenbarnevelstraat 69 Leopold Henri de Haas (1912) werd geboren in Deventer. Hij was ongehuwd, had de Nederlandse nationaliteit. Mogelijk handelde ook hij in kasregisters. Hij vestigde zich in Nijmegen op 25 mei 1918, vanuit Deventer. Hij woonde samen met zijn zus Gezina Henriëtte Zaligman- de Haas (1916). Ook zij was in Deventer geboren en was gehuwd met Jacob, Jaap, Zaligman, die echter in Meppel woonde bij Benjamin Zaligman. Vader en zoon hadden daar een winkel aan het Prinsenplein. Gezina, Susi, was steno-typiste. Waarschijnlijk zijn beiden, Leopold en Gezina, met transport 24, in oktober 1942 van Westerbork naar Auschwitz gedeporteerd. Gezina werd direct vermoord. Leopold moest tot eind december dwangarbeid verrichten waarna hij werd vermoord (31 december 1942). Het huis van Leopold Henri werd op 20 en 21 oktober 1942 ontruimd.
8
Jaap Zaligman 1942 (4) Vondelstraat 17, 31 Meyer en Johanna Frankenhuis Vondelstraat 17 Meyer Frankenhuis (1874) werd geboren in Nijmegen. Hij was koopman in metalen of in herenkleding. Rond 1900 was hij getrouwd met Wilhelmina de Leeuw. Zij kregen vijf kinderen. Wilhelmina Frankenhuis- de Leeuw overleed op 63-jarige leeftijd in Nijmegen op 7 november 1931. De dochters Hendrika en Johanna bleven bij vader wonen. Bij de razzia van 17 november 1942 werden vader Meyer en zijn twee dochters opgepakt en via Westerbork naar Auschwitz gedeporteerd. Daar werden zij bij aankomst direct vermoord. Ook zijn zoon David Levi, geboren in 1900 en gevestigd in Breda, is om het leven gebracht. Twee zonen, Rinus en Louis, hebben door onder te duiken de oorlog overleefd. Esther van Zuiden Vondelstraat 17 Mevrouw Esther van Zuiden (1887) was geboren in Smilde. Zij was ongehuwd. Op 19 maart 1940 komt zij naar Nijmegen, vanuit Eindhoven. Zij kwam als huishoudster in dienst van Meyer Frankenhuis. Op 26 november 1941 gaat ze terug naar Eindhoven en duikt onder. In het Politieblad (nr. 36, 10-09-1942, 1028,bericht 1904) vroeg de Eindhovense politie om haar opsporing.
9
Zij werd getraceerd en op 16 februari 1943 via Westerbork naar Auschwitz gedeporteerd. Direct na aankomst werd ze vermoord. Op 23 maart 1943 werd het huis aan de Vondelstraat 17 ontruimd. David Sealtiel Vondelstraat 31 David Sealtiel (1886) werd geboren in Amsterdam. Hij was een zoon van Samuel Sealtiel en Roza (Roosje) Lever. David Sealtiel trouwde met Aaltje Cohen, die in april 1940 overleed. Zij hadden toen zes kinderen: Roosje, Frederika, Rachel, David, Samuel en Maurits. Allen werden opgepakt en vermoord tijdens de oorlogsjaren. David Sealtiel was een veelzijdig en beweeglijk man. Ze verhuisden in Amsterdam vele malen. David had een eigen slagerszaak van 1906 -1926. Toen verkocht hij de zaak en ging zich toeleggen op het vak van kunstschilder. Tot dan toe zijn hobby. Hij had zijn atelier in een souterrain aan het Waterlooplein. Hij maakte schilderijtjes, spiegeltjes en beschilderde ook lampenkappen. Aanvankelijk liep de zaak goed, maar het werd langzaam minder en in 1929 ging hij failliet. In 1932 deed David een uitvinding om een kunstgebit zodanig te maken dat het bijna als een normaal gebit vast zat. Hij had een contract met een tandarts om dit gebit op de markt te brengen. Toen deze samenwerking mislukte, maakte hij nog voor eigen rekening gebitten, naast zijn werk als kunstschilder. In 1933 huurde hij weer een slagerij, maar omdat de inkomsten nihil waren werd hij in overspannen toestand opgenomen. In 1933 hervatte hij zijn werkzaamheden. Hij maakte nu reclames voor winkels en handelde in loterijbriefjes. Zonder veel succes. Na de dood van zijn vrouw Aaltje vestigde David zich in december 1940 in Nijmegen. Twee dagen na zijn aankomst trad hij op 13 december 1940 in het huwelijk met de 58-jarige Marianne van Raap. Zij was gescheiden in 1914. David Sealtiel is via Westerbork naar Auschwitz gedeporteerd en in oktober 1942 vermoord.
10
(5) Arend Noorduijnstraat 31 Familie Zadick- Markreich Arend Noorduijnstraat 31
De familie Zadick- Markreich vestigde zich op 15 maart 1935 in Nijmegen, vanuit Amsterdam. Michel Zadick (1887) werd geboren in Den Bosch. Hij was koopman in manufacturen en gehuwd met Bertha Zadick- Markreich (1890). Mevrouw Zadick werd geboren in Leer (Dld). Zij hadden twee kinderen. Zoon Leon (1915) werd geboren in Emsdetten (Dld), en dochter Augusta (1922) in Nijmegen. Ouders en zoon zaten in de manufactuurhandel. Vader had geruime tijd een zaak aan de Ziekerstraat 98. Het gehele gezin werd op 18 september 1942 vanuit Westerbork op transport gesteld naar Auschwitz. Het huis werd op 17 en 18 oktober 1942 ontruimd.
11
(6) Burghardt van den Berghstraat 159, 120, 105, 41 Alfred en Sabine Goldschmitt-Nathan Burghard van den Berghstraat 159 Sinds november 1941 was Alfred Goldschmitt (1882) statenloos. Geboren in Sank Johann (Dld) vestigde hij zich in oktober 1940 in Nijmegen, met zijn vrouw Sabine (1882), komende vanuit Haarlem. Zij werd geboren in Vallendar (Dld). Hij was koopman. Zijn tweede naam Israel werd hem opgedrongen. Duitse Joden en Jodinnen kregen de naam Israel en Sara toegevoegd door de Duitse bezetters. Alfred en Sabine werden eind november 1942 opgepakt en via transport 39 naar Auschwitz gedeporteerd en vermoord. Herman en Arthur Max Gotlieb Burghardt van den Berghstraat 120 Herman Gotlieb (1891) werd geboren in Grave. Hij was de zoon van Abraham Gotlieb en Mietje Sacks. Herman trouwde in 1919 in Amsterdam met Theresia Gotlieb. Zij was onderwijzeres en een achternichtje (ze was de dochter van Mozes en Claartje GotliebKlein, wonende aan de Van Oldenbarneveltstraat 43). Aanvankelijk bracht Herman Gotlieb in Grave de manufactuurzaak, die zijn vader was begonnen, tot bloei. Dan vertrekt hij met zijn gezin aan het begin van de oorlog in 1940 naar Nijmegen. Ze hebben drie kinderen: Karla Willy (1920-1962), Arthur Max (1923 – 1942), ook wel “Broertje” genoemd en Willy Karla (1926-2004). Het gezin dook onder bij de familie Cobussen, Graafseweg. Vader en zoon werden op 2 september 1942 opgepakt, op 17 september 1942 naar Westerbork getransporteerd. De volgende dag werden zij naar Auschwitz gevoerd. Vader Herman werd direct vermoord. Zoon Arthur Max werd nog enkele maanden gedwongen arbeid te verrichten. Moeder Theresia Gotlieb en de twee dochters overleefden de oorlog. Zij volgde haar dochter Karla Willy naar de Verenigde Staten. De jongste dochter, Willy Karla bleef ongehuwd en stierf in Den Haag.
12
Ernst Friedberg Burghardt van den Berghstraat 105 Ernst Friedberg (1916 ) werd geboren in Essen (Dld). Hij was de zoon van Julius Friedberg en Selma Friedberg- Koopmann. Komende vanuit Oss vestigde hij zich op 30 maart 1934 in Nijmegen. Ernst Friedberg was ongehuwd, statenloos en van beroep automonteur. Hij werd op 17 november 1942 om het leven gebracht in concentratiekamp Mauthausen in Oostenrijk. Hoe en waarom dhr. Friedberg in Mauthausen belandde, is niet bekend. Zijn huis stond op de naam van zijn moeder en het werd op 1 april 1943 ontruimd. Het pand Burghardt van den Berghstraat 107 is ook het geboortehuis van schrijfster en historica Annie Romein Verschoor (4 februari 1895- 5 februari 1978). Zij stierf te Amsterdam.
Kitty Glaser Burghardt van de Berghstraat 41 Kitty Glaser (1919) werd geboren in Nijmegen. Ze was de dochter van Eliaser Jonas Glaser en Reintje Sanders. Met haar zus Regina Kaatje Glaser dook zij onder in Kamerik. Volgens www.joodsmonument.nl staat daar een monument voor Kitty en Regina. Zij werden opgepakt en op 28 januari 1944 in Auschwitz vermoord. Kitty was ongehuwd en hulp in de huishouding. De zussen worden ook vermeld op de herinneringszerk, geplaatst door hun broer Jonas (Joost) Glaser (1915 – 1989), achter een leeg graf op de begraafplaats te Nijmegen.
13
(7) Johan de Witstraat 51 Mordechai en Rosette Sons-Kool, Johan de Witstraat 51 Mordechai Sons (1896) vestigde zich met zijn echtgenote Rosette Sons-Kool (1897) in Nijmegen op 7 juli 1924, vanuit Amsterdam waar zij ook geboren werden. Mordechai en Rosette hadden de Nederlandse nationaliteit. Hij was vertegenwoordiger in vleeswaren/Commissionair. Zij is opgepakt en via Westerbork op 23 oktober 1942 gedeporteerd naar Auschwitz. Daar werd zij op 26 oktober vermoord. Haar man is in 1944, ergens in Midden Europa, om het leven gebracht.
(8) van Dulckenstraat 38, 45 Machiel L. en Geertruida Roos-Serphos, van Dulckenstraat 38 Machiel Levi Roos (1887) werd in Nijmegen geboren. Hij was de zoon van Geertruida Roos-Serphos (1852). Moeder werd geboren in Enschede. Machiel Levi Roos was ongehuwd en leraar Engels M.O. Hij vestigde zich in 1924 in Nijmegen, vanuit Londen. Aan de Molenstraat 80 had hij zijn taleninstituut gevestigd.
14
Hij heeft diverse pogingen gedaan om zijn bijna 90-jarige moeder over te halen zich in Engeland in veiligheid te brengen. Toen dat niet lukte, besloot hij bij zijn moeder te blijven. Dat kostte ook hem het leven. In het najaar van 1942 werden ze beiden door Duitse soldaten in een vrachtwagen afgevoerd. Met transport 38 werden zij van Westerbork naar Auschwitz gedeporteerd, waar hij werd vermoord. Zijn moeder was op 19 april 1886 vanuit Enschede naar Nijmegen gekomen waar ze in 1886 was getrouwd met Levie Roos. Inmiddels was mevrouw weduwe. Zij overleed in kamp Westerbork. Zij werd op 3 december 1942 begraven op de Joodse begraafplaats in Assen. Zie voor meer informatie de Namenwand op de website van Stichting Kitty de Wijze. Annonce uit Het Joodsche Weekblad, 17 april 1942:
Hans Menkel, van Dulckenstraat 45 Hans Menkel (1907) is statenloos en ongehuwd. Vanuit Eitorf in Duitsland, waar hij ook geboren is, vestigde hij zich op 25 juli 1937 in Nijmegen. Blijkens zijn papieren gaf hij aan RK te zijn en van beroep slager en behanger. Via Westerbork werd hij naar Auschwitz gedeporteerd en vermoord (30 september 1942). (9) Schoolstraat 123
15
Familie Bos-Krause Schoolstraat 123 Liebman Bos (1889) werd geboren in Arnhem. Hij is een zoon van Salomon Bos en Rachel van Duren. Liebman Bos vestigde zich in november 1927 in Nijmegen, komende vanuit Arnhem. Hij was getrouwd in Nijmegen met Irene Bos-Krause (1897) in december 1928. Op haar PK staat vermeld: geboren in Oswiecim Hongarije. Zij krijgen twee kinderen: Hertha (1929) en Jacob (1933). Ze zijn ongehuwd. Liebman Bos is koopman in borstels. Het gehele gezin werd omgebracht in Auschwitz. Het huis werd op 25 februari 1943 ontruimd. (10) St. Stephanusstraat 62, 151 Jonas en Johanna Monnikendam-Frankenhuis St. Stephanusstraat 62. Jonas Monnikendam (1885) werd geboren in Amsterdam. Hij trouwde met Johanna Frankenhuis (1892). Zij werd in Nijmegen geboren en was de dochter van koopman Jacob Manuel Frankenhuis en Jetje de Jong. Johanna vestigde zich weer in Nijmegen op 13 mei 1922, komende uit Amsterdam. Jonas en Johanna trouwden op 13 juni 1922. Hun zoon was Phillip Jacob. Jonas Monnikendam was koopman in tweedehands meubelen waarvoor de opslag mogelijk gelegen was aan de Smidsstraat 6. De gehele familie is op transport gesteld. Vader kwam om in Auschwitz. Moeder en zoon zijn (met transport 72 op 20 juli 1943) naar Sobibor gedeporteerd.
Phillip Jacob Monnikendam
16
Familie Pels St. Stephanusstraat 151 Nafthalie Pels (1877) werd geboren in Delfzijl. Hij trouwde met Eva Pels- Koperenberg (1882). Zij werd geboren in Eijsden. Het gezin Pels vestigde zich op 9 maart 1920 in Nijmegen. Er waren vier kinderen; drie zonen zijn bekend: Simon ( 1907), Andries (1909) en Nathan (1910). Zoon Nathan raakte verloofd met Greet Aelberts, een slagersdochter. Nathan dook in augustus 1942 onder bij de familie Kruitwagen, aan de Dorpsstraat in Hees. Hij werd verraden en op transport gesteld naar Buchenwald waar hij werd vermoord. Greet Aelberts bleef ongetrouwd. Zoon Simon werd in 1933 door de Nijmeegse socialist Henk Spansier ingeschakeld voor de verspreiding van het Duitstalige, anti- Nazi weekblad Freie Presse. Bij een bezoek aan Kleef werd Spansier gepakt en kon Simon de dans nog ontspringen. Echter, op 17 september 1942 werden Simon en zijn vrouw Jetje Pels Levie (1912) én hun dochtertje Evalina Bertha (9 maanden oud) opgepakt en via Westerbork naar Auschwitz gedeporteerd. Zijn vrouw en dochter werden direct vermoord. Dit gebeurde ook met zijn ouders, en de vrouw van Andries, Betje Pels Blok (1912). Volgens een verklaring van een familielid was Betje zwanger. Zoon Andries ,geboren in Delfzijl, stierf op 3 september 1975 in Wisselkerke. Hij overleefde de oorlog. Simon Pels en Jetje Pels-Levie woonden aan de Groenewoudseweg 262. (11) Jan van Galenstraat 44 Sala Erwin Kwiat Jan van Galenstraat 44 Sala Erwin Kwiat (1931) werd geboren in Berlijn (Dld). Hij was statenloos en kwam in oktober 1940 naar Nijmegen, vanuit Haarlem. Hij was toen elf jaar.. Op 13 november 1942 verhuisde hij naar Amsterdam. Op 06 juli 1943 werd hij vanuit Westerbork op transport gesteld naar Sobibor waar hij direct werd vermoord. Er is weinig over hem bekend. Ook zijn ouders zijn niet bekend.
17
(12) Piet Heinstraat 33 Meijer Mug Piet Heinstraat 33 Meijer Mug (1919) werd geboren in Rotterdam. Hij vestigde zich op 3 juli 1940 in Nijmegen en trad hier in het huwelijk in 1940 met Elisabeth Johanna Kuiper (1918). Zij was van niet Joodse komaf. Meijer Mug was koopman en matroos. Hij kwam om het leven in Mauthausen. Er zijn weinig gegevens over hem. Ook heeft hij gewoond aan de Jan de Wittstraat 79. (13) Dr. Jan Berendsstraat 16, 82 Abraham Mendes da Costa en Albert Cohn Dr. Jan Berendsstraat 16 Het Adresboek 1940 van Nijmegen vermeldt dit adres als het verblijf van Abraham mendes Da Costa en zijn zwager Albert Cohn. Voor meer informatie zie de Namenwand van de website Stichting Kitty de Wijze. Gertraud Anna Marie A. Rothe-Jacobi Dr. Jan Berendsstraat 82 Mevrouw Rothe – Jacobi (1908 ) werd geboren in Steglitz (Dld). Zij was statenloos en gehuwd. Op 8 oktober 1940 komt zij naar Nijmegen, komende vanuit Zandvoort. Mevrouw Rothe, behorende tot de categorie gemengd gehuwden, kon niet tegen de spanning van de vervolging van de Joden in Nijmegen, en pleegde zelfmoord. Zij ligt begraven op de begraafplaats Rustoord te Nijmegen. (14) Evertsenstraat 4 Familie Wolff Evertsenstraat 4 Abraham Marcus Wolff (1913) werd geboren in Nijmegen, en was koopman in antiquiteiten. Hij was gehuwd met Celine Wolff-Kaas (1908 ). Zij hadden twee kinderen: Everdina Henriëtte (1939) en Marcus Louis (1940). De kinderen werden in Nijmegen geboren.
18
Hun moeder Celine werd geboren in Amsterdam en kwam op 28 januari 1939 naar Nijmegen. Eerder woonde het gezin aan In de Betouwstraat 36. Zij werden allen op 10 maart 1943 vanuit Westerbork op transport gesteld naar Sobibor. Daar werden zij direct bij aankomst vermoord. Op 8 april 1943 werd het huis ontruimd, na dagenlange plundering door medewerkers van de Politieke Dienst van de Nijmeegse Politie. Eindpunt van de wandeling
19
Bronvermelding Deze wandeling is tot stand gekomen middels twee bronnen: www.oorlogsdodennijmegen.nl en www.joodsmonument.nl Alle hier geboden informatie kunt u via deze bronnen terugvinden. De website van Stichting Kitty de Wijze laat u delen in de resultaten van historisch onderzoek. De informatie wordt verwerkt middels sociale portretten. Achter de Namenwand van www.stichtingkittydewijze.nl treft u in toenemende mate aanvullende gegevens aan. Aanvullende informatie is te vinden via: Websites: www.ogs.nl (Oorlogsgraven Stichting, OGS) www.nijmegen.nl/archief (Regionaal Archief Nijmegen) www.arianverheij.nl (A. Verheij/ Woord en Geschrift) www.huisvandenijmeegsegeschiedenis.nl www.nignijmegen.nl (Joodse Gemeente Nijmegen) www.stichtinginparadisum.nl www.relikwi.nl www.joodszwolle.nl
Literatuur en documenten: Collectie Bart Janssen; Gedenkboeken; Jaarboeken Numaga; Google Maps; Persoonskaarten (PK); F.M.Eliëns, Nijmegen tussen bezetting en bevrijding; H. van den Berg, Onse Joeden, Nijmegen en de geschiedenis van haar Joden. Uitg. Walburg Pers, Zutphen, 2002. Joods Monument Meppel Samenstelling Deze wandeling is uitgegeven door Stichting Kitty de Wijze. Redactie: Jem van den Burg, Emmy Smithuis.
20
