Het Narratieve Mysterie van
Sprookjes Babette Mouallem
Cursusnaam: Dream Discover Do Cursuscode: JDE-SCON.3V-13 (5 EC, jaar 3-4) Docent: Madris Duric Studentnummer: 1607017 Dit document bevat 3012 woorden en is vrij van spelfouten
1
Wat hebben sprookjes te maken met het menselijk bewustzijn?
Inhoudsopgave Inleiding.........................................................................2
Binnen literatuurwetenschappen worden sprookjes gezien als verhaaltjes die geen werkelijkheid bevatten. Toch is het bijzonder dat ze tot op de dag van vandaag nog steeds levendig worden herinnerd en verteld.
Waarom en voor wie zijn sprookjes ontstaan?..............2 Wat hebben sprookjes te maken met het menselijk bewustzijn?....................................................................3 Analyse van Klein Duimpje............................................4
Er lijkt iets verstopt te zitten in sprookjes. Een zekere mysterie, een gegeven dat ons een blik gunt in een andere werkelijkheid. Als de vertelsels moeiteloos door eeuwen heen generaties blijven boeien, moeten sprookjes méér zijn dan verhalen die voortkomen uit willekeurige figmenten van onze fantasie. Maar wat zijn het dan?
Analyse van De Zeven Rozen.........................................6 Analyse van Le Petit Prince...........................................8 Wat heb ik hier aan gehad als CMD-er?......................11 Conclusie......................................................................11 Bronnen........................................................................11 Inleiding
Waarom en voor wie zijn sprookjes ontstaan?
Het idee voor dit essay onstond toen ik mijn oude lievelingsboek “Le petit Prince” van Saint-Exupéry van de boekenplank plukte en begon te scannen, voor nostalgische doeleinden. Het scannen sloeg al snel over in aandachtig lezen; tot mijn verbazing herkende ik, nu als jong-volwassene, talloze metaforen die de schrijver in het bekende kinderboek heeft verwerkt. Als kind leek ik die slechts onbewust te ervaren. Ik begon me af te vragen wat het werkelijke doel van sprookjes is en wat hun functie in onze huidige maatschappij inhoudt.
Al eeuwen gebruikt de mens verhalen om zijn cultuur, moralen en wijsheden over te brengen. Sprookjes zijn in essentie volksverhalen. Zij staan voor verscheidene sociale wijsheden van menselijke gemeenschappen en bevatten impliciete moralen of onderwijzingen. (InfoNu, 2015)
Hieruit rees de hoofdvraag: “Wat is het narratieve mysterie van sprookjes?” In dit essay ga ik in op de spirituele, sociaalmaatschappelijke en religieuze storytelling achter sprookjes. Ik heb drie van mijn favoriete sprookjes geanalyseerd op hun thema’s, moralen en metaforen. Één sprookje met een spirituele boodschap, één met een religieuze boodschap en één met een sociaalmaatschappelijke boodschap. Ik wil hiermee de veelzijdige manieren laten zien waarop sprookjes kunnen fungeren als leer- en communicatiemiddel voor de lezer. 2
Omdat sprookjes afgeleid zijn van levenslessen tonen ze over de hele wereld vaak grote gelijkenissen. Tegenwoordig worden sprookjes beschouwd als literatuur voor kinderen, terwijl ze gelaagd zijn in mate die misschien alleen volwassen daadwerkelijk kunnen begrijpen. Cultuur curator Erika Eichenseer vertelt namelijk dat sprookjes niet alleen voor kinderen zijn. Hun hoofddoel was jong-volwassenen te helpen op hun pad naar volwassenheid, om ze te laten zien dat gevaar en uitdagingen konden worden overkomen met deugdzaamheid, beleid en moed. (the Guardian, 2012)
Vele sprookjes hebben een verhaallijn die gelijkenissen vertoont met die van de verloren zoon. Één kind of meerdere kinderen verlaten hun ouders en raken verstrengelt in een avontuur. Uiteindelijk keren ze rijk terug naar de ouders of hun oude leefomgeving; wijzer, sterker en volwassener. Deze structuur zien we terug in klassiekers als Hans en Grietje, Roodkapje en Klein Duimpje.
Beroemde psychologen als Carl Gustav Jung hebben veel symbolen die voor komen in sprookjes vertaald naar ons menselijk bewustzijn. Door het gebrek aan ruimte binnen dit essay kunnen we niet dieper op deze theorieën in gaan. Wel zien we dat karakters in sprookjes nauwelijks uitgediept worden, dit ten opzichte van vele hedendaagse romans. De afwezigheid van een psychologische gesteldheid van sprookjeskarakters heeft alles te maken met de functie die ze binnen een verhaal hebben. Ze staan namelijk voor de verschillende aspecten van ons menselijk bewustzijn. De karakters staan voor verschillende krachten binnen een mens. Hierom vecht de protagonost niet tegen externe machten, maar is het doel om zijn eigen “lagere zelf” te verslaan. Vrijwel alle avonturen en locaties in het verhaal weerspiegelen symbolen van onze innerlijke strijd. Omdat deze strijd zich manifisteert binnen elk mens worden sprookjes niet beïnvloedt door de tijd waarin we leven. (Dijkstra, T. 1858)
De sprookjes dienen om een moeilijke boodschap begrijpbaar en communiceerbaar voor ze te maken. Vaak zit er een belerende boodschap in, gesteund op het verschil tussen goed en kwaad. 3
Klein Duimpje - Een spirituele boodschap
Als de zeven broers in bed liggen, krijgt Klein Duimpje de ingeving om in het donker op onderzoek uit te gaan. Klein Duimpje vindt de zeven lelijke slapende dochters, neemt de kroontjes die zij dragen af en zet die op het hoofd van zijn slapende broertjes. De zeven hoofdzonden regeren dan niet meer, maar de zeven oerdeugden.
Dit sprookje blijkt een uitgebreide spirituele boodschap te bevatten die spreekt van volwassen worden en de innerlijke zelfverbetering van mens. Uitgaande van esotherische archetypes heb ik dit wereldberoemde verhaal geanalyseerd.
Als de reus ‘s morgens wakker wordt en ontdekt dat hij zijn eigen dochters heeft opgegeten, is hij woedend. Hij trekt zijn zevenmijlslaarzen aan en gaat op zoek naar de zeven broers. Hij wordt echter zo moe van zijn achtervolging dat hij moet slapen. Het valse ego in de mens wordt zo onschadelijk. De waardevolle parels en de Zevenmijlslaarzen stellen Klein Duimpje en zijn broers ertoe in staat terug te keren naar huis, hun oorsprong. De parels staan symbool voor kostbare ervaringen die Klein Duimpje en zijn broers sterker hebben gemaakt.
Synopsis Het verhaal gaat over Klein Duimpje en zijn zes broers. Ze leven in een arm gezin dat de kinderen niet voldoende van voedsel kan voorzien. Klein Duimpje moedigt zijn broers aan het ouderlijk huis te verlaten om hun eigen geluk te beproeven. Om de weg terug naar huis nog te kunnen vinden, strooit hij kruimeltjes. De vogels eten deze echter op, waardoor de groep verdwaald. Klein Duimpje besluit naar het topje van een hoge boom te klimmen, zo ziet hij een lichtje in de verte waar de groep heen kan. Het lichtje blijkt te behoren aan een reus en reuzin, met zeven lelijke dochters. Ieder van de dochters draagt een kroontje. De reuzin is vriendelijk, maar waarschuwt dat haar man aast op het mensenvlees van klein duimpje en zijn metgezellen. Wanneer ze de nacht spenderen pakt Klein Duimpje ongemerkt de kroontjes van de zeven lelijke dochters en zet ze op het hoofd van zijn eigen broers. Dit veroorzaakt dat de hongerige reus ze s’nachts met rust laat, in plaats hiervan verorbert hij zijn eigen zeven dochters. Klein Duimpje en zijn familie sluipen intussen weg. Wanneer de reus er achter komt dat hij in de maling is genomen wordt hij woedend; hij grist zijn Zevenmijlslaarzen en zet de achtervolging in. Echter raakt hij al snel uitgeput en rust uit om te slapen. Zo ontfrutselt Klein Duimpje de laarzen en brengt zijn broers veilig thuis. Door parels die ze vinden in de laarzen leven ze een voorspoedig leven. 4
Centraal thema: Volwassen worden Klein duimpje en zijn broers trekken voor het eerst de wijde wereld in om hun eigen geluk te beproeven. Ze lopen echter tegen velen obstakels aan en zijn zich niet bewust van de vele gevaren die de wereld biedt. (De vogels die de kruimels opeten, de naïviteit die zorgt dat ze bij een vreemde aankloppen). Gedurende het verhaal worden de broers steeds sterker en keren vervolgens terug met rijkdommen om hun gezin te kunnen voorzien. Ze zijn volwassener geworden.
Spiritueel moraal en metaforen Klein Duimpje en zijn zes broers worden door hun ouders naar het bos gebracht; zij worden de wereld ingestuurd. De zeven broers staan symbool voor de zevenvoudige mens of de zeven “oerdeugden” (wijsheid, rechtvaardigheid, gematigdheid, moed, geloof, hoop en liefde). Klein Duimpje kan worden gezien als symbool voor het denken, dat nog maar heel beperkt is ontwikkeld doordat hij zo klein is.
Doordat de kruimels die Klein Duimpje strooit worden opgegeten moet hij een andere oplossing zoeken. Om de juiste weg in het leven te kunnen vinden moeten we ons innerlijk verheffen. Daarom klimt Klein Duimpje in een boom en ziet een dan een lichtje. Het licht is afkomstig uit een huis waar de reus, zijn vrouw en hun zeven lelijke dochters wonen. Het huis staat symbool voor het menselijke stelsel waarin zowel het valse ego (de reus) als het ware ego (de vrouw van de reus) wonen. De vruchten van het huwelijk zijn niet best: zeven lelijke dochters. De dochters kunnen worden gezien als minder prettige eigenschappen die in meer of mindere mate in ieder mens tot voorkomen, bijvoorbeeld in de vorm van de zeven hoofdzonden (hoogmoed, hebzucht, lust, jaloezie, gulzigheid, woede en luiheid). Deze lelijke dochters dragen kroontjes omdat zij (te) veel invloed hebben in de mens. Het ware ego (de vrouw van de reus) biedt de verdwaalde zevenvoudige mens (Klein Duimpje en zijn broers) onderdak en waarschuwt voor het valse ego (de reus) die erop gericht is ze te verslinden.
5
De Zeven Rozen - Een religieuze boodschap De Zeven Rozen is een Scandinavisch sprookje, gebundeld door Antoon Coolen in het boek “De mooiste sprookjes uit alle landen”. Ieder sprookje verraadt veel over zijn land van herkomst, de één nog verontrustender dan de ander. Synopsis Een arme vrouw trouwt een welvarende dominee, maar wil in het geheim geen kinderen. Hierom reist ze op de dag van haar bruiloft naar een oude molen waar ze een heks om hulp vraagt. Deze geeft haar zeven korenkorrels die haar ongeboren kinderen representeren, waarna de vrouw ze één voor één moet verbrijzelen onder de molensteen. Bij iedere korrel hoort ze een klagende stervenskreet en een kinderhart dat breekt. Al snel verstoot de dominee zijn vrouw nadat hij opmerkt dat ze geen schaduw meer heeft. Ze moet een vreselijke zonde hebben begaan. Na jaren op straat te hebben geleefd en verstoten te zijn door ieder mens ontmoet de vrouw een vriendelijke man. Hij vertelt haar naar de kerk te gaan en een boek vast te houden en niet los te laten, wát er ook gebeurt. Als de zon op komt zal hij haar weer halen, niet eerder. In de nacht verschijnen er verschillende vriendelijke mannelijke figuren aan de vrouw, die haar elk proberen te verleiden het boek los te laten. Tenslotte komen haar zeven prachtige kinderen naar haar toe, die een levendig beeld scheppen van hoe prachtig hun leven samen had kunnen zijn als ze hen niet had vermoord. De vrouw zwelgt in haar eigen berouw. Na een paar dagen vindt de intussen verouderde dominee zijn vrouw gestorven op de grond. Haar schaduw is weder gekeerd, om haar heen groeien zeven prachtige rozen. Haar zonden zijn eindelijk vergeven. 6
Centraal thema: Abortus is fout
Religieus moraal en metaforen
Het centrale thema dat De Zeven Rozen wil communiceren draait om een religieuze kijk op abortus plegen. De arme vrouw in het verhaal wenste geen kinderen, en ontnam zo haar zeven kinderen de kans op leven. Hier werd ze zwaar voor gestraft. Ook is het “verkopen van de ziel” een thema. In essentie verkocht de arme vrouw haar ziel, gerepresenteerd door haar schaduw, aan de heks(duivel) in ruil voor de dood van haar potentiële kinderen.
Het doel van het verhaal is om angst in te boezemen tegen het plegen van abortus. Doordat de vrouw haar kinderen aborteert verliest ze haar ziel en wordt ze geteisterd door onheil. Na jaren wordt ze geholpen door een barmhartige samaritaan om haar te verlossen, door oog in oog te komen te staan met de gevolgen van haar zonden. Gedurende haar nacht in de kerk in de kerk komt de duivel meerdere keren naar haar toe om haar te verleiden en overtuigen het boek, de bijbel, los te laten. De bijbel representeert haar geloof in God. Ze weerstaat de duivel en wordt zo verlost van haar zondes. Wanneer ze terugkeert naar haar oude dorpje en sterft keert haar schaduw weer terug. Er groeien zeven rozen aan haar zijde; deze representeren de vergiffenis van elk van haar kinderen. Net als in Le petit Prince wordt de roos als symbool gebruikt om de ziel te representeren.
De Zeven Rozen is een mooi voorbeeld van een zogenaamd “slecht sprookje”, dat de lezer op een propaganda-achtige wijze angst inboezemt opdat de bestrafte handeling nooit zal worden ondernomen. In tegenstelling tot een “goed sprookje”, dat de lezer aanmoedigt om zichzelf te ontwikkelen, geeft het slechte sprookje bepaalde (religie-gerelateerde) grenzen aan die nooit overtreden mogen worden.
7
Le petit Prince - Een sociaalmaatschappelijke boodschap
Dit onbegrip, dat resulteert in de eenzaamheid van de kleine prins, is ook een groot thema uit het boek. De kleine prins vindt bij noch de grote mensen, noch de piloot een ware connectie. Uiteindelijk kiest hij ervoor om terug te keren naar zijn eigen roos op zijn eigen planeet door zijn lichaam weg te laten nemen door de slang. Ook de dood wordt hierdoor behandeld, op een luchtige wijze.
Dit beroemde kinderboek uit 1943, geschreven door Saint-Exupéry is het ideale voorbeeld van een verhaal dat geschreven is om zowel door kinderen als volwassenen begrepen te worden. Verder in het verhaal ontdekt de lezer diepere lagen in het avontuur van de kleine prins. Synopsis
“Het zal lijken alsof ik dood ben en dat is niet zo…(..) —Begrijp je het niet. Het is te ver. Ik kan dit lichaam niet meenemen. Het is veel te zwaar. (..) Het zal niets anders zijn dan een oud omhulsel dat weggegooid wordt. Daar is niets verdrietigs aan.”
Het verhaal betreft de auteur, een piloot, die met zijn vliegtuig crasht temidden van de Sahara-woestijn. Terwijl hij probeert zijn vliegtuig te repareren verschijnt er een klein jongetje die hem vraagt een schaap voor hem te tekenen. De auteur begrijpt van het jochie, een kleine prins, dat hij van asteroïde B-612 komt, waar hij drie vulkanen bezit en een roos. Voor hij naar aarde kwam is hij op bezoek geweest bij meerdere kleine planeten die ieder behuisd werden door een zonderlinge volwassene die kampt met vreemde volwassen problemen. Op aarde ontmoette hij vervolgens een vos, die hem heeft geleerd dat om iemand te kennen, je ze moet “temmen”. Dit maakt ze uniek. “Wat essentieel is, is niet met het blote oog te zien”, vertelt de vos. (Saint-Exupéry, 1943) Om terug te keren naar zijn eigen planeet met zijn roos besluit de kleine prins zich te laten bijten door een giftige slang. Zijn planeet is te ver weg en zijn lichaam is te zwaar om mee te nemen. Dit is het trieste einde van de kleine prins.
Maatschappelijk moraal en metaforen
Enkele volwassenen die de kleine prins ontmoet
De zakenman
De Koning
De zakenman is een drukbezette man wiens schema zo vol is dat hij niet eens tijd heeft om zijn sigaret op te steken. Hij telt sterren die hij claimt te bezitten. Het aantal schrijft hij op een papiertje en sotp hij in de bank. De kleine prins vertelt hem dat je nuttig moet zijn voor wat je bezit. Zo zorgt hij ervoor dat zijn roos altijd water heeft. De zakenman heeft hier niets op te zeggen en de kleine prins is wederom erg teleurgesteld in volwassenen.
De kleine prins ontmoet op asteroïde B 326 een koning die beweert over alles te heersen. Zijn enige “onderdaan” is echter een oude rat die hij s’nachts hoort. De koning oefent zijn macht uit door de zon te bevelen onder te gaan, maar alleen als de zon daadwerkelijk onder gaat. De koning geeft alleen “redelijke” bevelen als manier om zijn dorst naar macht te vervullen. De kleine prins trapt er echter niet in en ziet de koning slechts als een zonderlinge volwassene. De Dronkaard
8
De dronkaard woont alleen met een verzameling flessen om zich heen. Hij drinkt constant om te kunnen vergeten dat hij zich ervoor schaamt. Voor de kleine prins is het duidelijk dat de dronkaard diep ongelukkig is en wil hem graag te hulp schieten. De dronkaard trekt zich echter terug in depressie en stilte. De kleine prins is geschokt door deze volwassene die geen uitweg ziet voor zijn problemen.
Centraal thema: Kritiek op de maatschappij Het centrale thema binnen het verhaal is het verliezen van de onschuld die kinderen bij zich dragen. “Grote mensen” vergeten hoe het is om zich kind te wanen, wat resulteert in nietszeggende obsessies. Ze verliezen zo de essentie van het leven uit het oog. (“Je kunt alleen met je hart helder zien; Het essentiële is niet zichtbaar voor het blote oog”) Vaak voelen kinderen zich onbegrepen, dit is waarom ze vragen stellen die volwassenen belachelijk vinden.
In essentie vertelt Le Petit Prince hoe een groot mens zijn authenticiteit kan behouden in deze maatschappij die overloopt van de valse beloftes en volwassen rollen. We leven in een wereld waar iedereen zich koning in waant en waar iedereen roem en geld najaagt als de zakenman. In de wereld waarin we leven is de top halen de norm geworden. Hierdoor vergeet men dat slechts onze wezenlijkheid, onze authenticiteit, werkelijke uitstraling heeft. De piloot en de kleine prins leren deze les wanneer ze elkaar ontmoeten. Vergelijkbaar met het Griekse verhaal van Icarus (Greekmyths-greekmythology.com, 2012) stort de piloot neer nadat hij te hoog is gevlogen. De kleine prins heeft zijn planeet verlaten in zoektocht naar wezenlijkheid. Hij besefte zich toen nog niet dat zijn roos, op zijn planeet, alles aan waarde bevat die hij heeft als ziel. Deze schijnt immers voor hem het helderst. Toch is de roos voor de prins niet genoeg: Hij zoekt een andere bloem en een ander lot, een nieuwe vorm van persoonlijkheid om in te huizen.
9
Wat heb ik hier aan gehad als CMD-er?
Bronnen
Als Content CMD-er ben ik constant bezig met het (over)analyseren van de methode om een motiverende, activerende en memorabele boodschap kan overbrengen op mijn doelgroepen. Ik heb er erg veel plezier gehad om de kracht achter één van de oudste literaire genres te kunnen ontdekken. Sprookjes zijn immers een ideale manier om zowel kinderen als volwassenen aan te spreken.
Coolen, A. (1968). De mooiste sprookjes uit alle landen. Alphen a/d Rijn: Kruseman’s Uitgeverij, pp.125-138.
De storytelling van sprookjes is één van de weinigen die na eeuwen nog steeds moeiteloos overeind staat en mensen van alle leeftijden aanspreekt. Daar kan ik als Content Designer nog wat van leren.
the Guardian, (2012). Five hundred new fairytales discovered in Germany. [online] Available at: http://www.theguardian.com/ books/2012/mar/05/five-hundred-fairytales-discovered-germany [Accessed 24 May 2015].
Conclusie De narratieve kracht van sprookjes komt voort uit de kundig verstopte metaforen en symbolen, die spreken tot iets in ons dat we zelf niet helemaal kunnen bevatten. Sprookjes verschijnen in de vorm van allerlei uiteenlopende soorten boodschappen. Ze kunnen ons bewust maken van de wereld om ons heen, assisteren bij onze ontwikkeling en groei, of kunnen ons (on)terecht waarschuwen voor het slechte. Dit is waarom we ze zo goed onthouden. Vrijwel elk sprookje staat voor een innerlijke strijd van de mens. Dit maakt het dat we sprookjes tot op de dag van vandaag nog steeds in ons hart sluiten en ze generatie op generatie door vertellen. “Sprookjes spreken aan op een andere laag van ons bewustzijn. Dat geldt voor zowel kinderen als volwassenen. Het gaat er om dat je ze leest of aanhoort met je hart, niet met je hoofd.” - Barbara de Graaf
10
Dijkstra, T. (1858). Iets over den oorsprong van volksoverleveringen en sprookjes (Holl). Greekmyths-greekmythology.com, (2012). The myth of Daedalus and Icarus. [online] Available at: http://www.greekmythsgreekmythology.com/myth-of-daedalus-and-icarus/ [Accessed 13 May 2015].
hetkanWel.nl, (2012). Wat sprookjes je leren over seks, macht en spiritualiteit - hetkanWel.nl. [online] Available at: http://www. hetkanwel.net/2012/05/24/29824/ [Accessed 27 May 2015]. InfoNu, (2015). Volksverhalen: mythe, legende, sage, saga, sprookje, fabel. [online] Available at: http://kunst-en-cultuur. infonu.nl/taal/32435-volksverhalen-mythe-legende-sage-sagasprookje-fabel.html [Accessed 5 May 2015]. Mareiki, (2012). Symbolieken in sprookjes. [online] Available at: https://marreiki.wordpress.com/2012/10/11/symbolieken-insprookjes/ [Accessed 22 May 2015]. Saint-Exupéry,(1943). The little prince. San Diego: Harcourt. De Stentor (web), (2008). Spiritualiteit vervat in sprookjes. [online] Available at: http://www.destentor.nl/regio/lochem/ spiritualiteit-vervat-in-sprookjes-1.2925304 [Accessed 27 May 2015].
