1
Spellingregels Een totaaloverzicht van de spellingregels
2
3
Een totaaloverzicht van de spellingregels: alle belangrijke spellingwijzigingen sinds het Groene Boekje van 1995, inclusief de aanpassingen uit 2005 blz
1
paardebloem of paardenbloem?
de tussen-n
4
2
bedrijfzeker of bedrijfszeker?
de tussen-s
6
3
moederdag of Moederdag?
hoofdletters en kleine letters
8
4
B.T.W., BTW, b.t.w., btw?
hoofdletters en punten in afkortingen
10
5
reïntegratie of re-integratie?
botsende klinkers
12
6
arbo(-)zorg, tv’tje,
woorden met een afkorting
14
7
Tweede(-)Kamerlid?
lastige woordcombinaties
16
8
gefaxd of gefaxt?
Engelse werkwoorden
18
9
on line of online?
Engelse woorden: aaneen of los?
20
10
fabrikaat of fabricaat?
c of k?
22
11
procédé of procedé?
accenttekens
24
De tussen-n:
4
5
1
De juiste spelling aktetas, aspergesoep, bessensap, boekenbon, brievenweger, geboortegolf, gedachtesprong, hartenwens, hondenweer, leeuwendeel, muggenzifter, pannenkoek, ruggenprik
paardebloem of paardenbloem?
De regel Ga uit van de meervoudsvorm van het eerste deel: 1. Meervoud op –en, niet op –es? Schrijf dan een tussen-n krant > kranten
+ bericht
= krantenbericht
paard > paarden
+ bloem
= paardenbloem
boek > boeken
+ legger
= boekenlegger
2. (Onder andere) meervoud op –es? Schrijf dan geen tussen-n
Samengestelde woorden bestaan uit delen die ook los kunnen voorkomen: paard + bloem, krant + bericht, leraar + kamer. Krijgen die woorden een -n- of niet?
Koninginnedag reuzeleuk schattebout, bolleboos paardenbloem, kattenkruid, muizenkervel Spelling sinds 1995
horloge > horloges
+ maker
= horlogemaker
akte > akten, aktes
+ tas
= aktetas
gedachte > gedachten, gedachtes
+ sprong
= gedachtesprong
Er zijn drie uitzonderingen. Zet nóóit een tussen-n: • als het eerste deel een unieke persoon of zaak is • als een bijvoeglijk naamwoord een ‘versterkend’ eerste deel heeft • als het een versteende samenstelling of ‘schijnsamenstelling’ is Sinds 2005 zijn woorden van het type ‘dier+plant’ geen uitzondering meer. Ze krijgen gewoon een –n. Aangepast in 2005
6
7
2 De tussen-s: bedrijfzeker of bedrijfszeker?
De juiste spelling stadsdeel, dorpskern, bedrijfsrestaurant stationschef, bedrijfszeker Je mag zeggen: drug(s)gebruik, huid(s)kleur, geluid(s)hinder, onderzoek(s)groep, tijd(s)verschil, wet(s)tekst
Een probleem bij woorden als geluid(s)hinder en station(s)straat: wel of niet een tussen-s?
Spelling sinds 1995
De regel 1. Schrijf een tussen-s waar je die hoort: stadsdeel, bedrijfsrestaurant, dorpskern. 2. Geen hoorbare –s? Kijk naar vergelijkbare woorden waarbij je de -s- wél kunt horen: het is stationschef vanwege stationshal, bedrijfszeker vanwege bedrijfsongeval. 3. Kom je er met deze regels niet uit? Dan zijn beide vormen goed. Maak in zo’n geval wel een consequente keuze. Als er vervoersservice staat op je visitekaartjes, gebruik dan niet vervoerservice in je brieven.
8
9
3
De juiste spelling minister, staatssecretaris victoriaans middeleeuwen downsyndroom gideonsbende
Hoofdletters en kleine letters: moederdag of Moederdag?
Moederdag, Bevrijdingsdag
Hoofdletters gebruik je bij eigennamen (Wim de Jong, mevrouw C. de Jongvan Dam) en om respect uit te drukken (Majesteit, Allah, God). Maar wat is een eigennaam, en wat niet? Het Groene Boekje van 2005 hakt de knoop soms anders door dan voorheen.
zigeuner, bedoeïen, indiaan
Fransen, West-Vlamingen, een Groninger, Palestijn jood (geloofsaanhanger) Jood (volk)
De regel Overbodige of inconsequente hoofdletters zijn vervangen door kleine letters: • bij functies en titels zoals minister • bij afleidingen van persoonsnamen • bij historische periodes • bij samenstellingen met de naam van een uitvinder of ontdekker • als de gedachte aan de eigennaam op de achtergrond is geraakt. Alle feestdagen krijgen een hoofdletter. Namen van bevolkingsgroepen krijgen een hoofdletter als de naam verwijst naar een specifiek gebied of als het om een specifiek volk gaat. Maar een overkoepelende term voor etnische groepen krijgt een kleine letter. Een kleine letter voor aanhangers van een geloof (moslim, jood), maar een hoofdletter om een etnische afkomst aan te duiden: Joden en Palestijnen.
Aangepast in 2005
10
4
11
De juiste spelling cd (compact disc), v. Chr. (voor Christus, PvdA (Partij van de Arbeid) btw, bv, cao, gft, havo, hbo, hrm, lcd, lpg, mv, ov, pdf, pr, pvc, sms, vwo ADSL, RAM, DNA, UMTS
Hoofdletters en punten in afkortingen: B.T.W., BTW, b.t.w., btw?
pc, aids, btw, tv, wc, MBA, pin, aso, lab, ICT, BuZa, Riagg dr. drs., d.w.z., mevr., m.a.w., z.g.a.n.
De regel Schrijf hoofdletters en kleine letters (in principe) zoals in het hele woord. Ingeburgerde afkortingen verliezen hun hoofdletters: ‘BTW, HIV en CAO’ zijn nu ‘btw, hiv en cao’. Hoofdletters blijven staan in een afkorting uit een andere taal die (aldus het Groene Boekje) nog ‘vreemdtalig’ aanvoelt. Spreek je de afkorting letter voor letter uit (pc: ‘pee cee’) of als een gewoon woord (aids)? Dan geen punten. Spreek je de afkorting uit als de volledige woorden? Schrijf dan punten.
Het Groene Boekje van 2005 geeft nieuwe, gedetailleerde regels voor de schrijfwijze van afkortingen.
Aangepast in 2005
12
13
De juiste spelling
5
auto-ongeluk, netto-opbrengst, college-uren, na-apen, zee-eend beëindigen, onderzeeër, smeuïg
Botsende klinkers: reïntegratie of re-integratie? Hoe geef je aan dat twee opvolgende klinkers niet tot dezelfde lettergreep horen?
locoburgemeester, pseudokoper, quasireligieus, vicepremier co-existentie, re-integratie, pre-industrieel coördinatie, reëel
Spelling sinds 1995
De regel In samengestelde woorden (woorden die bestaan uit twee of meer delen die elk als zelfstandig woord kunnen voorkomen) plaatst u altijd een streepje tussen twee ‘botsende klinkers’. Bij klinkerbotsingen op andere plaatsen (dus niet tussen delen van een samenstelling) zet u een trema: be+eindigen wordt beëindigen. Een verandering sinds 2005: schrijf een Grieks of Latijns voorvoegsel (zoals co-, de-, pre-, pseudo-, quasi-, re-, semi-, vice-) aan het woord vast. Bij botsende klinkers na zo’n Grieks/Latijns voorvoegsel zet je een streepje: co-existentie. U behandelt het woord dus als een samenstelling. Maar let op: zet een trema in ‘ondeelbare’ woorden. Het is niet co+ordinatie of re+eel.
Aangepast in 2005
14
15
De juiste spelling
6
pc-gebruiker, cd-speler tv’tje latrelatie, vipruimte, arbozorg, latter, vipje
De regel Samengestelde woorden met een afkorting erin krijgen een streepje: pc-gebruiker. Maar let op: zet een apostrof tussen een afkorting en een achtervoegsel (tv’tje, pc’s), en zet een streepje tussen een voorvoegsel en een afkorting (ge-sms). Maar let op letterwoorden (afkortingen die je als een heel woord uitspreekt) zoals lat, vip, arbo: daarna geen streepje of apostrof.
Woorden met een afkorting: arbo(-)zorg Wanneer schrijf je een streepje of apostrof in woorden met een afkorting?
Spelling sinds 1995
Aangepast in 2005
16
7
17
De juiste spelling Tweede Kamerlid, Rode Kruispost, New Yorkbezoek 1 aprilgrap, 50 eurobiljet
De regel Schrijf een naam die bestaat uit meer delen altijd los, ook in een samenstelling. Schrijf de naam aan het volgende woord vast. Als het eerste deel van de woordgroep een cijfer is, volgt een spatie.
top 10, hepatitis B
Een woord gevolgd door een cijfer of letter krijgt een spatie.
top 10-hit, hepatitis B-patiënt
Tussen cijfer/letter en een volgend woord wél een streepje.
Lastige woordcombinaties: Tweede(-)Kamerlid? Hoe schrijf je ‘losse’ combinaties (Tweede Kamer, top 10) wanneer ze onderdeel worden van een samenstelling? Het Groene Boekje van 2005 stelt de regels bij.
Aangepast in 2005
18
19
De juiste spelling
8
stressen, streste, gestrest faxen, faxte, gefaxt finishen, finishte, gefinisht saven, savede, gesaved e-mailen, e-mailde, ge-e-maild
Engelse werkwoorden: gefaxd of gefaxt?
De regel Doe alsof het een Nederlands werkwoord is. Dus: stressen, streste, gestrest (net als flessen, fleste, geflest), scoren, scoorde, gescoord (net als horen, hoorde, gehoord). Alleen als er een onuitspreekbaar woord ontstaat, zet je tussen stam en uitgang de ‘Engelse’ e: savede, gesaved. Tussen het voorvoegsel ge- en een afkorting(sletter) komt een streepje. Het is dus ge-e-maild.
Hoe vervoeg je Engelse werkwoorden in het Nederlands?
Spelling sinds 1995
Aangepast in 2005
20
9
21
De juiste spelling accountmanager, businessclass, callcenter, managementteam, online data processing, world wide web
Aaneen of los: on line of online?
intensive care, full colour
De regel Hoofdregel: schrijf samengestelde woorden uit het Engels aan elkaar, als ze gebruikelijk zijn in het Nederlands. Het Engelse account manager wordt in het Nederlands accountmanager. Schrijf Engelse woorden los wanneer ze incidenteel in het Nederlands voorkomen (ze worden als het ware geciteerd in het Engels). Schrijf woorden die beginnen met een bijvoeglijk naamwoord los.
Behouden Engelse leenwoorden hun spaties?
Aangepast in 2005
22
10
23
De juiste spelling actie, akkoord, consequent, contact, directie, fotokopie, insect, product (half)fabricaat, predicaat, coloriet, requisitoir, secreet, choqueren
De regel Sinds de spellingwijzigingen van 1995 zijn vroeger ‘toegelaten’ vormen als ‘kontakt’, ‘accoord’, ‘konsekwent’ en ‘vacantie’ niet meer correct. Er is nog maar één juiste spelling. In 2005 is een klein aantal inconsequenties in de schrijfwijze van c/k of qu/kw hersteld. Spellingen als ‘fabrikaat’, ‘predikaat’, ‘koloriet’ zijn vervallen.
C of k: fabricaat of fabrikaat? Is het direktie of directie? Konsekwent of consequent? Hoe zit het met c/k en qu/kw?
Spelling sinds 1995
Aangepast in 2005
24
25
De juiste spelling
11
entrecote, debacle, ragout associee, prostituee au sérieux, dégénéré bohemien, procedé
Accenttekens in Franse woorden: procédé of procedé?
De regel Accenten die voor de uitspraak niet nodig zijn, verdwijnen: geen accent circonflexe op de o, de a en de u: entrecote, debacle, ragout. Geen accent aigu in de uitgang ée. Wel accenten bij een onmiskenbaar Franse uitspraak. Sinds 2005 zijn enkele accenten geschrapt die voor de uitspraak niet nodig zijn: ‘bohémien’, procédé is nu bohemien, procedé.
Nemen we accenten mee als we woorden aan het Frans ontlenen?
Spelling sinds 1995
Aangepast in 2005
26
Heb je vragen naar aanleiding van het lezen van de spellingregels, bekijk dan de schrijfwijzer of neem contact op met de afdeling I&C.
27
Berenschot Groep B.V. Europalaan 40 3526 KS Utrecht T +31 (0)30 291 69 16 E
[email protected] www.berenschot.nl
Berenschot is aangesloten bij E-I Consulting Group een Europees samenwerkingsverband van toonaangevende bureaus
