Spectra Salvatore Sciarrino Quaderno di strada zaterdag 19 september · 13.30 - 14.30 uur sint lambertuskerk
Salvatore Sciarrino 1947
Quaderno di Strada
Quaderno di strada (2003) Een notitieboekje is voor Salvatore Sciarrino als een residu van een reis, waarin slechts fragmenten bewaard Spectra
blijven, nooit het geheel. Tegelijk biedt dat fragmen-
Filip Rathé dirigent
tarische voor Sciarrino openingen naar nieuwe bete-
Tille Van Gastel fluit
kenissen en context. Zo bouwt hij Quaderno di strada
Luk Nielandt hobo
op vanuit korte notities, fragmenten van gedichten,
Peter Merckx klarinet
een gesprekje dat hij opvangt, een graffito die hij
Deian Toptchiev fagot
onderweg tegenkomt.
Frankie De Kuyffer trompet Roel Smedts trombone
Als niet nu, wanneer dan?
Luc Van Loo piano en celesta
Als niet hier, waar dan?
Frank Van Eycken percussie
Als niet jij, wie dan?
Bjorn Denys percussie
(op een muur in Perugia)
Pieter Jansen viool Stefan Willems viool
Reizen, fysiek of mentaal, we doen het elke dag. We
Bram Bossier altviool
maken tijdens die tocht een onbewuste, maar unieke
Jan Sciffer cello
selectie van gedachten en indrukken. We kunnen ze
Olivier Garnier contrabas
onthouden of opschrijven in een schetsboek. Sciarrino transformeert ze in Quaderno di strada tot een intri-
m.m.v. Thomas Bauer bariton
gerend web van klinkende associaties. Wat je hoort zijn spreuken, graffiti en korte tekstfragmenten. Klank en woord versmelten bij Sciarrino tot een geheel. De stem van de bariton en de instrumenten groeien in een perfecte symbiose uit tot een bijna tastbaar klanklichaam.
1
zaterdag t 13.30
Sciarrino gaat subtiel en geraffineerd om met de klank Het doel van een notitieboekje is tevens de bestemvan een tekst en instrumenteert met een ongebreidelde
ming ervan: zich vullen met woorden en tekens. Dat
fantasie. Alternatieve speeltechnieken doen het onder-
betekent: nadat iemand de wereld heeft verkend en
scheid tussen de instrumenten vervagen.
ervoor gekozen heeft een klein deel daarvan voor zichzelf te bewaren, wordt het boekje gesloten en
Sciarrino over Quaderno di Strada
terzijde gelegd.
Salvatore Sciarrino zegt zijn voorwoord bij Quaderno
Uit de restanten van een verloren geheel vormen zich
di Strada: ‘Het uitvoeren van deze muziek vraagt vóór
nieuwe samenhangen, andere wegen. Die vormen
alles om een herontdekking van de kracht van de
weer de bron waaruit ik put voor mijn composities,
suggestie. Natuurlijk zijn ook de perfectie in vorm, de
en voor de titels waarover velen zich verbazen. Zo
zoektocht naar klankkleuren en de originaliteit van
heb ik vele opslagplaatsen van teksten en van titels.
groot belang. Maar waar het hier om gaat, gaat veel
Wat ik verzamel is niet alleen afkomstig uit literaire
verder dan de gebruikelijke uitdrukking van het
bronnen, maar komt ook van uitspraken, en van op-
notenmateriaal.
schriften en graffiti op muren.
Deze muziek brengt ons tot aan de grenzen van de
Het notitieboekje gaat altijd met me mee en wordt
stilte, waar ons oor zich scherpt en de geest zich open-
zo deel van het beeld van het reizen. We zouden ons
stelt voor elke manifestatie van klank alsof het deze
vergissen als we zouden geloven dat dit beeld ons
voor het eerst hoort. Zo ontstaat een nieuwe manier
overal volgt, nee, eerder zijn wij haar schaduw.’
van waarnemen en wordt het luisteren tot een emotionele ervaring.
In de Laudatio die Peter Hagmann uitsprak bij de
Zouden we een dergelijke ervaring directe (of diepe)
presentatie van de Salzburger Musikpreis aan Sciarrino
communicatie moeten noemen? Zonder terug te
(in februari 2006) roemt hij hem om vier karakteris-
grijpen op Orpheus en de mythologische oorsprong
tieken waarin zijn muziek zich onderscheidt, en die
van muziek, moet hier toch verwezen worden naar
met name in Quaderno di Strada naar voren komen:
disciplines als psycho-akoestiek, muziektherapie en
Eenvoud - de manier waarop Sciarrino het muzikale
studies over de spraak van dieren, die ver van de muziekwetenschap af staan.
materiaal reduceert, en hoe hij de muzikale ontwikkelingen vervolgens heel geleidelijk laat ontstaan; Stilte - de bijzondere wijze waarop Sciarrino zich in zijn muziek concentreert op stilte. Om zijn muziek goed te kunnen beluisteren ‘we must immerse ourselves in listening - and that means: becoming silent ourselves and turning our attention to the music. It hasn’t been written for quick consumption or conceived as a well deserved rest after work…’; Geluid - door de bewuste en speelse manier waarop Sciarrino omgaat met geluid, ontstaat er een nieuw soort klankwereld, die heel divers is, en waarin nog heel veel te ontdekken valt; Timbre - voor Sciarrino speelt timbre in de muziek een even basale rol als toonhoogte. Soms lijkt het zelfs alsof de toonhoogtes voortkomen uit het timbre. Quaderno di Strada is opgedragen aan bas-bariton Otto Katzameier en Klangforum Wien. t
Salvatore Sciarrino
2
Libretto I.
I.
se non era, quando?
Als niet nu, wanneer dan?
se non qui, dove?
Als niet hier, waar dan?
se non tu, chi?
Als niet jij, wie dan?
(su un muro di Perugia, 2001)
(opschrift op een muur in Perugia, 2001)
II.
II.
… lo smarrimento non è eccezione
… het verloren gaan is geen zeldzaamheid
per Ie poste italiane
bij de Italiaanse posterijen
(da una letters di Rainer Maria Rilke, 1903)
(uit een brief van Rainer Maria Rilke, 1903)
III.
III.
… smarrita Ia misura
… We hebben de maatstaf
delle figure più grande,
van de veel groteren verloren,
ché da quelle masse tuto
want zij zijn degenen die de werken
I’ordine dell’opera
hun orde verlenen
(da una lettera di Lorenzo Lotto, 1526)
(uit een brief van Lorenzo Lotto, 1526)
IV.
IV.
Disse un poeta:
Een dichter denkt:
‘È più amata Ia musica
‘De meest populaire muziek
che non si può suonare.’
is de muziek die men niet kan spelen’.
(da Kavafis, 1897)
(Kavafis, 1897)
V.
V.
se spera che i sasi
Al wie hoopt
diventin michete
dat de stenen zullen
perché i povereti
veranderen in brood
se possa saziar
om de maag van de armen te vullen,
se spera sperando
al wie hoopt, vol hoop,
che venga quell’ora
dat voor ons het uur zal komen
che andremo in malora
om onze hoop met ons mee
coI nostro sperar
het graf in te nemen.
(cantava il gobetto padovano di Milano,
(gezongen door een gebochelde Paduaan
metà sec. XX)
uit Milaan, midden 20ste eeuw)
VI.
VI.
Dove andarono Ia sera i muratori,
Waar gingen de metselaars heen in de avond,
terminata Ia Grande Muraglia?
toen de Grote Muur af was?
(da Brecht, Domande di un lettore operaio)
(Bertolt Brecht, Fragen eines lesenden Arbeiters)
3
VII.
VII.
Anno 410:
Het jaar 410:
turba di monaci cristiani sbrana l’ultimo
Een aantal christelijke monniken verscheurt
matematico Ipazia di Alessandria
de laatste wiskundige, Ipazia di Alessandria.
(da un articolo)
(uit een artikel)
VIII.
VIII.
La rose che si disfa
De roos die verwelkt,
il papavero che al fiato
de klaproos die door een
improvviso cadrà
plotselinge ademhaling neervalt,
I’ombra dei vasi
de geluidloze schaduw
che non fa rumore
van een vaas;
lo spazio che sgretola la mente
de ruimte die de rede doet verbrokkelen;
Ia Iunga crepa, la silente
de langgerekte kreet, de stilte
– il tarlo
– de houtworm,
come non amarlo
hoe kunnen we daar niet van houden,
sapendo che anche noi
wetend dat ook wij – beetje bij beetje –
pian piano roderà
door hem uit elkaar geknaagd zullen worden,
come i tuoi fiori
net als uw bloemen.
(da Giovanni Testori, per Morandi, 1981)
(Giovanni Testori aan Morandi, 1981)
IX.
IX.
Piove
Het regent,
anche se il mare
ook als de zee onrustig is,
è inquieto, dalla barca vi saluto
groet ik u vanaf mijn schip
(da Fausto Melotti)
(Fausto Melotti)
X.
X.
Donato Creti scrisse:
Donato Creti schreef:
tu che gentile ammiri
Jij die voor mijn schilderingen
i quadri miei,
een beminnelijke bewondering toont,
specchiati e abbi pietà
kijk in de spiegel en heb mededogen
(da un articolo)
(uit een artikel)
XI.
XI.
a file deI violino
Van de snaar van de viool
vibra Ia fiamma
beweegt de vlam
immagine deI suono
het beeld van geluid
4
XII.
XII.
1.
1.
Fior di kencùr
Bloem van Kencur,
s’invoca con gioia
vol vreugde roepen wij haar op,
di forme armoniose
met haar harmonieuze vormen
si muove ed incanta
beweegt en betovert ze,
che grazia
zodat, wanneer we het over haar hebben,
neI dire rapisce l’anima
genade de ziel verrukt.
2.
2.
Fior di blimbing girate,
Bloem van Blimbing, draai, reik uit,
spòrgiti splendente coglila gioiello
grijp het prachtige juweel van de lacune,
suI vuoto corolla regina essenza di donna
koninginnekroon, het wezen van de vrouw.
4.
4.
Fiore di arèn reclina su altho ramo
Bloem van Arèn, gebogen boven een grote tak,
sempre scende al vederti
wanneer ik jou zie, komt er altijd
sui miei versi un’ombra
een schaduw over mijn verzen.
9.
9.
Fior di pandàn soffice suolo
Bloem van Pandàn, zachte ondergrond,
tu vieni da me entri
Je komt naar mij toe, je komt binnen,
ma scorda il timore
maar vergeet je angst,
eccoti l’anima
hier is mijn ziel.
(da Ghirlanda, Giava, sec. XVII)
(Gharlanda, Java, 17de eeuw)
© Klaas Verpoest
5
XIII.
XIII.
Proverbio
Gezegde
Du cose al mondo
Er zijn twee dingen in deze wereld
non si ponno avere:
die je niet kunt hebben:
d’essere belli e di saper centare.
een knap uiterlijk en de gave om te zingen.
(detto todino riferito da Marcella Vincenti)
(gezegde uit Todi, Marcella Vincenti)
SPECTRA
Filip Rathé · dirigent
SPECTRA werd opgericht in 1993 en is gevestigd in
Filip Rathé (1966) studeerde piano en directie aan het
Gent. Acht musici vormen de kern van het ensemble
Koninklijk Conservatorium van Gent. Hij vervolgde zijn
en werken al twintig jaar samen. Het ensemble is pleit-
directieopleiding bij Laszlo Heltay en Pierre Cao en
bezorger van werk van hedendaagse Vlaamse com-
studeerde compositie bij Lucien Goethals. Aan de
ponisten. Artistiek leider en dirigent is Filip Rathé.
Universiteit van Gent behaalde hij een master in
SPECTRA brengt vele opdrachtwerken in première,
musicologie. Sinds 1993 is Filip Rathé artistiek leider
in presentatievormen die variëren van concerten tot
en dirigent van SPECTRA, waarmee hij meer dan 130
muziektheater en multimedia events. Daarbij heeft
werken in première heeft gebracht.
het ensemble samengewerkt met onder anderen Luca
Filip Rathé was gastdirigent van onder meer het
Francesconi, Lucien Goethals en Nicolaus A. Huber.
Symfonieorkest van Vlaanderen, het Vlaams Radio
SPECTRA heeft concerten gegeven in Europa en Zuid-
Koor en ensembles als I Solisti del Vento, het Hermes
Amerika en was te horen op festivals als Ars Musica
Ensemble, het Aquarius Ensemble in Noorwegen en
in België, Festival Musica Nova in Brazilië, het Oerol
Musiques Nouvelles.
Festival, Huddersfield Contemporary Music Festival,
Ook als componist is Filip Rathé actief. Zijn werken zijn
het Traiettorie Festival en de Biennale Venezia in Italië,
uitgevoerd door onder andere het Vlaams Radio Koor,
de World Music Days 2010 in Sydney en Musica Sacra
Collegium Instrumentale Brugense, Exaudi, Kremerata
Maastricht.
Baltica,de Neue Vokalsolisten Stuttgart en SPECTRA.
Filip Rathé © Karin Borghouts
6
Thomas Bauer · bariton Zijn eerste zangervaring deed Thomas Bauer (1970) op bij de Regensburger Domspatzen, het kathedrale koor van de Dom van Regensburg, dat werd opgericht in het jaar 975. Bauer studeerde zang aan de Hochschule für Musik und Theater München. Hij gaf concerten in het Gewandhaus Leipzig, het Wiener Konzerthaus, de Philharmonie van Berlijn en die van Keulen, en in het Concertgebouw in Amsterdam. Als opera- en liedzanger heeft Thomas Bauer ook opgetreden in de Verenigde Staten en Azië. Met Schuberts Winterreise trok hij zelfs door Siberië. Van die concertreis werd een documentaire gemaakt. Thomas Bauer was medeoprichter en jarenlang lid van het Duitse ensemble Singer Pur, dat drie Echo Klassikonderscheidingen ontving. In 2003 kreeg Thomas Bauer voor zijn prestaties in hedendaagse muziek de Schneider-Schott Musikpreis. Oude(re) muziek heeft hij uitgevoerd onder leiding van dirigenten als Philippe Herreweghe, Frieder Bernius, Sigiswald Kuijken, Daniel Reuss en Jos van Immerseel. Thomas Bauer treedt ook veel op met zijn vaste partner en echtgenote, pianiste Uta Hielscher. Met haar richtte hij de Kulturwald - Festspiele Bayerischer Wald op, een jaarlijks terugkerend evenement in de bossen bij Metten, Bauers geboorteplaats.
Thomas Bauer © Marco Borggreve
7
t Nomos Quartet
t Studium Chorale
zondag 20 september · 11.30 - 13.00 uur
zondag 20 september · 15.15 - 16.15 uur
sint lambertuskerk
bordenhal (gewijzigde locatie!)
· € 15
· € 12
Bedrˇich Smetana Strijkkwartet nr.1
Studium Chorale o.l.v. Hans Leenders
‘Uit mijn leven’
Nathalie Forget ondes Martenot
John Zorn Kol Nidre
Roderik Povel zang
Steve Reich Different Trains Niels Rønsholdt Songs of Doubt
wereldpremière
In zijn autobiografische Eerste Strijkkwartet roept Smetana de etappes van zijn levensweg op: van de
Ieder moment van een belangrijk besluit in ons leven
roeping tot het kunstenaarschap en de ontdekking
markeert een radicaal onderscheid tussen de tijd er-
van de liefde, tot de doofheid die hem treft. Ruim
voor en de tijd erna, tussen verleden en toekomst.
twee eeuwen later is Different Trains (met tape) op
Dit gegeven inspireerde de Deense componist Niels
een heel andere manier autobiografisch. Ten tijde van
Rønsholdt tot het werk Songs of Doubt voor Studium
de Tweede Wereldoorlog reisde Steve Reich geregeld Chorale, ondes Martenot-specialiste Nathalie Forget tussen zijn gescheiden ouders. Terugblikkend op die
en zanger Roderik Povel.
tijd realiseerde hij zich dat, had hij als Jood nog in Europa gewoond, een ander soort trein wellicht zijn deel was geweest, richting de concentratiekampen. Deze composities flankeren de bewerking die John Zorn maakte van het Kol Nidre, gezongen op Jom Kippoer, de Grote Verzoendag.
Dit concert wordt opgenomen door Omroep MAX voor NPO Radio 4. Uitzending zal plaatsvinden op een nader te bepalen datum in het programma MAX Avondconcert, zie www.maxavondconcert.nl.
Stichting Musica Sacra, Theater aan het Vrijthof Maastricht en Omroep MAX Radio 4. festivaldirectie Hugo Haeghens bestuur Jean Jacobs, Eddy Klomp, Bas Huijser en Michel Cobben programmacommissie Jacques Giesen (voorzitter), Jos Leussink (adviseur), Sylvester Beelaert (Musica Sacra Maastricht), Hugo Haeghens en Fons Dejong (Theater a/h Vrijthof), Russell Postema (Omroep MAX) projectleiding en fondsenwerving Fons Dejong marketing en publiciteit Nicole de Boer productiebureau Peter Noten, Raf Meijers en Joyce Limpens-Paquay redactie Philip Leussink en Jacinta Wetzer vormgeving Philip Leussink uitbalie Daan Grol, Judith Bruijnzeels, Kirstin Görtz, Diederik Honing, Elsbeth Willems en Jules Indemans techniek Remco van der Giessen facilitair Claire Dullens en Nandi Nijsten financiën Jos Spauwen, Marc Berkmans en Willy Spronck festivalbeeld GOTRA | Maïté Guérin © David Peskens samenwerkingspartners Theater aan het Vrijthof, Omroep MAX, NPO Radio 4, RKK, Academie Beeldende Kunsten Maastricht, Conservatorium Maastricht, Koninklijk Conservatorium Den Haag, Intro in situ, Lumière Cinema Maastricht, Philharmonie Zuidnederland, Stichting Maastrichtse Componisten, Studium musica sacra maastricht is een coproductie van
8
Chorale, Toneelacademie Maastricht, VVV Maastricht, Boekhandel Dominicanen, Universiteit Tilburg (School of Humanities, Department of Culture Studies), dr. Fons Kurris, ds. Joen Drost en alle deelnemende locaties en podia. mediapartners Omroep MAX, L1, Media Groep Limburg, RTV Maastricht. Omroep MAX maakt opnamen voor (live) uitzending op NPO Radio 4. met dank aan Fonds Podiumkunsten, Provincie Limburg, Gemeente Maastricht, Stichting Elisabeth Strouven, VSBfonds, Fonds 21, Prins Bernhard Cultuurfonds Limburg, Stichting Kanunnik Salden Nieuwenhof, Limburgs Festival Platform en VVV Maastricht. De activiteiten worden mede mogelijk gemaakt door de Vrienden van Musica Sacra Maastricht en door anonieme giften van particulieren.
word vriend van het festival Steun ons met een bijdrage vanaf € 40 en geniet als Vriend van het festival vele voordelen. Zie voor meer informatie en aanmelding www.musicasacramaastricht.nl/vriend. stichting musica sacra Vrijthof 47, 6211 LE Maastricht
[email protected] • www.musicasacramaastricht.nl
