SOM-standpunt organisatie- en beheerstructuur Beleidsdomein Welzijn, Gezondheid & Gezin 1. Inleiding Ten gevolge van de zesde staatshervorming wordt een aantal bevoegdheden van het federale beleidsniveau naar de deelstaten overgedragen. Dat is ook het geval in het beleidsdomein Welzijn, Gezondheid en Gezin. Deze overhevelingen stelt de Vlaamse overheid voor belangrijke vraagstukken op het gebied van beleid, beheer en financiering. Maar ook los van de staatshervorming staat Vlaanderen voor grote maatschappelijke uitdagingen: vergrijzing, structurele moeilijkheden op de arbeidsmarkt, budgettaire krapte ten gevolge van de economische crisis, … . De gevolgen van de staatshervorming reiken bovendien verder dan de overgehevelde sectoren. Voor SOM de federatie van sociale ondernemingen is het bestaande regelgevend kader voor het beleids- en beheermodel ontoereikend om een werkbare en performante organisatie van dit uitgebreide beleidsdomein op te zetten. De reorganisatie van de besluitvormings- en beheerstructuur in het beleidsdomein Welzijn, Gezondheid en Gezin dringt zich dan ook onvermijdelijk op. In de zoektocht naar een gepaste organisatie- en beheerstructuur mag de uiteindelijke doelstelling van maatschappelijk verantwoorde zorg niet uit het oog verloren worden. We maken de keuze voor een warme samenleving waar solidariteit, betrokkenheid en oplossingen voor zorgnoden en armoedebestrijding op de agenda staan. We moeten zoeken naar een organisatiemodel in het beleidsdomein Welzijn, Gezondheid en Gezin waarin duurzaamheid, efficiëntie en effectiviteit, sociale rechtvaardigheid en kwaliteit voorop staan. De keuze voor een warme samenleving draagt bij tot een economisch goed draaiende samenleving. Investeringen in welzijn en gezondheid zijn nodig en brengen ook op, zowel in kwaliteit van leven voor ieder als in centen. De welzijns- en gezondheidssectoren zijn immers een motor voor de economie door de tewerkstelling, die nog steeds groeit, en de daaruit volgende welvaart die zij generen. Bovendien zijn investeringen in zorg en welzijn, van preventieve tot curatieve zorg, ook kostenbesparend doordat zij latere en zwaardere kosten voor de burger en de samenleving vermijden.
De te nemen strategische keuzes moeten op lange termijn leiden tot een duurzame en werkbare organisatie- en besluitvormingsstructuur voor het beleidsdomein Welzijn, Gezondheid en Gezin. De finaliteit is het verbeteren van de kwaliteit, betaalbaarheid, en toegankelijkheid van de welzijns- en gezondheidszorg zodat iedere burger de zorg en ondersteuning krijgt die hij nodig heeft. Voor die nieuwe structuur formuleert SOM een aantal krachtlijnen.
2. Garanties voor het optimaliseren van een kwaliteitsvolle integrale zorg- en hulpverlening Nood aan een brede intersectorale aanpak Bij het uittekenen van de krijtlijnen van het beleidsdomein Welzijn, Gezondheid en Gezin is een integrale en gedeelde zorg het uitgangspunt. Om tot een zorgmodel te komen, vertrekken we van de behoeften, vragen en doelstellingen van de persoon met een zorgnood. In het realiseren van een goede kwaliteit van leven voor en door elke burger streven we naar een doel-georiënteerde zorg en ondersteuning waar het luisteren naar en het anticiperen op de vragen en behoeften van de persoon met een zorgbehoefte centraal staat. Om een gepast antwoord op een hulpvraag te vinden en geven, moeten er voortdurend dwarsverbindingen gelegd worden tussen verschillende hulpverleners, organisaties, specifieke werkvormen, sectoren tot en met regelgevingen. Vertrekken van de zorgnood vanuit een integrale visie op zorg en ondersteuning vereist een brede intersectorale kijk met rechtstreekse dialoog en samenwerking op alle verschillende niveaus. Ziekte of onwelzijn kennen hun oplossing niet enkel vanuit een medische of psychische kijk maar hebben veelal ook sociale, contextgebonden componenten. Dit maakt samenwerking met ook andere beleidsdomeinen essentieel. Hierbij horen de dwarsverbindingen en linken naar en met andere beleidsdomeinen zoals wonen, werk, sociale economie, justitie, mobiliteit, armoedebeleid en onderwijs. In het kader van vermaatschappelijking van de zorg1 en het streven naar kwaliteit van leven op alle levensdomeinen voor iedereen en in het bijzonder de meest kwetsbaren, moet er ook aandacht zijn voor sociale netwerken en maatschappelijke 1We
definiëren vermaatschappelijking van zorg als het streven om mensen met beperkingen, chronisch zieken, kwetsbare ouderen, jongeren met gedrags- en emotionele problemen, mensen die in armoede leven, …., een eigen zinvolle plek in de samenleving te laten innemen, hen daarbij waar nodig te ondersteunen en de zorg zoveel mogelijk geïntegreerd in de samenleving te laten verlopen.
SOM-voorstel nieuwe organisatiestructuur beleidsdomein welzijn, gezondheid & gezin Vlaanderen 2014/09/22
2
ondersteuning van mantelzorgers. Ook de structuren moeten hierop afgestemd zijn. Dit maakt nogmaals het belang van dwarsverbindingen duidelijk. De doorstroming van de ene hulpvorm naar de andere of de dwarsverbindingen die op cliënt/patiëntniveau dienen gelegd te worden, moeten voor de cliënt/patiënt naadloos kunnen gebeuren. Als sociale ondernemers willen wij actief meewerken aan de welzijns- en gezondheidsdoelstellingen. Maar in de huidige structuur zijn de schotten tussen de verschillende sectoren/agentschappen te hoog. Door de initiatiefnemers op het terrein worden deze hindernissen als moeilijkheid of zelfs als tegenwerking ervaren en moeten deze bijgevolg zoveel als mogelijk weggewerkt worden. Intersectorale samenwerking moet zoveel mogelijk gestimuleerd en gefaciliteerd worden en dit op alle niveaus. Overheid als partner SOM vindt dat de overheid de maatschappelijke eindverantwoordelijkheid draagt om te zorgen voor toereikende, toegankelijke, betaalbare en kwaliteitsvolle zorg- en hulpverlening die rekening houdt met de zich wijzigende maatschappelijke behoeften. Vanuit de erkenning van het primaat van de politiek is een heldere, actieve en verantwoordelijke rol voor de overheid weggelegd. De overheid dient deze opdracht samen met de betrokken actoren en het maatschappelijk middenveld te realiseren. De overheid vervult een corrigerende, regulerende en faciliterende rol maar doet dit in samenspraak met de stakeholders. Stakeholdersmodel Zorg op maat vereist een constante betrokkenheid van de verschillende actoren. SOM pleit voor een beleidsstructuur voor het beleidsdomein Welzijn, Gezondheid en Gezin waar een actieve en voortdurende betrokkenheid en participatie is van alle rechtstreeks belanghebbenden: gebruikers, overheid, zorgverstrekkers/werknemers, werkgevers/zorgaanbieders, verzekeraars, experts. Zorg op maat is een gedeelde verantwoordelijkheid waarbij alle partijen als geresponsabiliseerde en betrouwbare partners hun maatschappelijke rol moeten opnemen. Die maatschappelijke rol kan maar betrouwbaar zijn wanneer ze vanuit een eenduidig mandaat opgenomen wordt en belangenvermenging vermeden wordt.
3. Organisatiestructuur Voor SOM is het bestaande kader voor het organisatiemodel ontoereikend om een werkbare en performante organisatie van dit uitgebreide beleidsdomein op te zetten.
SOM-voorstel nieuwe organisatiestructuur beleidsdomein welzijn, gezondheid & gezin Vlaanderen 2014/09/22
3
In het kader van de zoektocht naar een nieuwe organisatiestructuur formuleert SOM een aantal krachtlijnen en doet het een voorstel van organisatiestructuur. In de nieuwe organisatie- en beheerstructuur van het beleidsdomein Welzijn, Gezondheid en Gezin stellen we als SOM het helikopterperspectief van een departement welzijn, gezondheid & gezin als inhoudelijke intersectorale bovenbouw voorop om zo maximaal te kunnen vertrekken van de zorgnoden van gebruikers. Voor de concrete operationele vertaling doen we beroep op de expertise van een agentschap welzijn, gezondheid & gezin. Doorheen de volledige beleidscyclus vervult de SAR WGG een sterke inhoudelijk adviserende rol. Tijdens het hele beleids- en organisatieproces is er overleg, betrokkenheid en participatie van alle relevante actoren.
Figuur 1: nieuwe organisatiestructuur beleidsdomein welzijn, gezondheid & gezin
Strategisch niveau Het uittekenen en bepalen van de grote beleidslijnen gebeurt op het politieke beleidsniveau. Vooraleer er prioriteiten gelegd worden en keuzes gemaakt worden, moeten de relevante stakeholders afdoende aangeven welke noden er zijn en welke prioriteiten dienen gesteld te worden. Prioriteitstelling en het aangeven van keuzes is
SOM-voorstel nieuwe organisatiestructuur beleidsdomein welzijn, gezondheid & gezin Vlaanderen 2014/09/22
4
niet neutraal en heeft zijn consequenties. Niettemin vinden we dat het tot de opdracht van alle maatschappelijk relevante stakeholders hoort daarover te adviseren. SOM ziet de Strategische Adviesraad Welzijn, Gezondheid & Gezin als orgaan voor het adviseren van de politieke overheid over de wenselijk te stellen prioritaire beleidslijnen. Hiertoe dienen de samenstelling, opdrachten, spelregels en het mandaat van dit adviesorgaan vooraf goed vastgelegd te worden. Vanuit een helikopterperspectief dient de SAR WGG op proactieve en reactieve wijze een langetermijnbeleid uit te stippelen en het korte termijnbeleid in die zin te sturen. Dit betekent de betrokkenheid van de SAR WGG tijdens de hele beleidscyclus, van de prioriteitstelling over de beleidsvoorbereiding tot de besluitvorming. Door de voortdurende interactie tussen vertegenwoordigers van alle relevante actoren maar ook door het overstijgen van sectoren en beleidsdomeinen kan de SAR WGG tot gedragen, evenwichtige adviezen komen. De bevoegde minister kan slechts met gefundeerde motieven van de adviezen van de SAR WGG afwijken. Beheersmatig niveau Bij de uitvoering van het door de politiek uitgestippelde beleid moet de visie op integrale zorg en ondersteuning door een brede intersectorale aanpak vertaald worden in een werkbare structuur. Het vertrekpunt is de zorgnoden van cliënten/patiënten waarbij we eerder moeten zoeken naar de generieke componenten dan naar de verschilpunten. Het uitgangspunt is kwaliteit van leven voor iedereen met voldoende oog voor de meest kwetsbaren. Zo komt het aspect wonen terug in de gehandicaptenzorg, geestelijke gezondheidszorg, ouderenzorg, thuislozenzorg, ... . Gezondheidspromotie en ziektepreventie moeten in alle domeinen en op alle niveaus een vertaling krijgen. Om deze aanpak vanuit een intersectoraal perspectief te laten doordringen naar alle werkvormen, sectoren tot op organisatieniveau, zien we een taak weggelegd voor het huidige departement Welzijn, Gezondheid en Gezin. Zijn opdracht en mandaat moet zo ruim mogelijk zijn. Het departement stelt inhoudelijke algemene welzijns- en gezondheidsdoelstellingen op die gestoeld zijn op de globale strategische beleidsprioriteiten. Deze welzijns- en gezondheidsdoelstellingen dienen zij te vertalen in beleidsmatige en operationele doelstellingen voor sectoren en in opdrachten aan andere beleidsdomeinen. Het departement zorgt ook voor de inhoudelijke aansturing, afstemming en coördinatie op het uitvoerend operationele niveau. Het departement Welzijn, gezondheid & gezin is voor SOM de overkoepelende
SOM-voorstel nieuwe organisatiestructuur beleidsdomein welzijn, gezondheid & gezin Vlaanderen 2014/09/22
5
inhoudelijke administratie. Deze inhoudelijke administratie is de toetssteen naar voldoende waarborgen van integrale en gedeelde zorg voor de sectorale beslissingen die genomen worden. Deze inhoudelijke administratie maakt vanuit een brede intersectorale kijk voortdurend de nodige dwarsverbindingen binnen het eigen beleidsdomein maar ook naar andere relevante beleidsdomeinen zoals wonen, werk, onderwijs … . Het departement werkt beleidsondersteunend en ontwikkelt het door de minister uitgestippelde beleid, werkt het uit en volgt het op. De minister blijft ten volle bevoegd en verantwoordelijk. Maar een verantwoord beleid kan maar gevoerd worden indien er een maatschappelijk draagvlak voor is. Dit draagvlak dient gecreëerd te worden door de nauwe betrokkenheid van alle middenveldorganisaties en stakeholders door een structureel ingebed overlegorgaan. De vooropgestelde welzijns- en gezondheidsdoelstellingen moeten door het Vlaams parlement goedgekeurd worden na gehoord te zijn door de stakeholders. Uitvoerend niveau Voor de verdere operationele uitvoering van het beleid zien we een rol weggelegd voor het agentschap welzijn, gezondheid & gezin als technische administratie. Voor het regelgevend kader en de subsidiëring willen we beroep doen op de reeds bestaande expertise en specialisatie. In de operationele uitvoering van het beleid primeert een actief medebeheer van alle relevante belanghebbenden. Dit agentschap krijgt de verantwoordelijkheid voor de uitvoering van het beleid inzake welzijn, gezondheid & gezin. Bij de verdeling van opdrachten binnen deze structuur denken we in termen van doelgroepen en problematieken. De uitvoering en implementatie van het inhoudelijke beleid kunnen liggen bij een aantal permanente werkgroepen binnen dit agentschap. Zij werken in opdracht van het bestuursorgaan van dit agentschap waarbij het bestuursorgaan waakt over de samenwerking, duurzaamheid en coherentie tussen de verschillende werkgroepen.
Bij de samenstelling van het bestuursorgaan primeert maatschappelijk belang en gelijkwaardigheid van partners. Er wordt rekening gehouden met expertise, terreinkennis en diversiteit van en bij gebruikers, werkgevers, werknemers, zorgverstrekkers, het werkveld, overheid en andere belanghebbenden.
SOM-voorstel nieuwe organisatiestructuur beleidsdomein welzijn, gezondheid & gezin Vlaanderen 2014/09/22
6
De operationele uitvoering wordt best afgestemd met het mesoniveau hetzij op zorgregioniveau hetzij op een hoger niveau (provinciaal). In dit kader worden de welzijns- en gezondheidssectoren best op hetzelfde niveau georganiseerd.
4. Tot slot De uiteindelijke doelstelling van het welzijns- en gezondheidsbeleid is het verbeteren van de kwaliteit, betaalbaarheid, en toegankelijkheid van de welzijns- en gezondheidszorg, zodat iedere burger de zorg en ondersteuning krijgt die hij nodig heeft. Vanuit een visie op integrale en gedeelde zorg stelt SOM het intersectorale helikopterperspectief voorop om zo maximaal te kunnen vertrekken van de zorgnoden van gebruikers. De organisatie- en beheerstructuur van het beleidsdomein Welzijn, Gezondheid en Gezin mag geen doel op zich zijn maar dient een middel te zijn om een zorgzame samenleving te bevorderen. Structuren moeten dan ook in functie en ten dienste staan van het bereiken van deze finaliteit. Het voorstel van organisatie- en beheerstructuur dat SOM hier poneert wil daar toe bijdragen. Graag willen wij actief meewerken en bijdragen aan de uitbouw van een werkbaar bestuursmodel voor de organisatie van het Beleidsdomein Welzijn, Gezondheid en Gezin.
SOM-voorstel nieuwe organisatiestructuur beleidsdomein welzijn, gezondheid & gezin Vlaanderen 2014/09/22
7
