SECUNDAIR ONDERWIJS
Onderwijsvorm:
TSO
Graad:
derde graad
Jaar:
eerste en tweede leerjaar
Studiegebied:
Personenzorg
Studierichting:
SOCIALE EN TECHNISCHE WETENSCHAPPEN SPECIFIEK GEDEELTE
Vak(ken):
TV Toegepaste economie
Leerplannummer:
2006/116 (vervangt 96206)
Nummer inspectie:
2006 / 54 // 1 / J / SG / 1 / III / / D/
2/2 lt/w
TSO – 3e graad – Specifiek gedeelte Sociale en technische wetenschappen TV Toegepaste economie (1e jaar: 2 lestijden/week, 2e jaar: 2 lestijden/week)
1
INHOUD Visie ..........................................................................................................................................................2 Beginsituatie .............................................................................................................................................3 Algemene doelstellingen ..........................................................................................................................3 Leerplandoelstellingen / leerinhouden......................................................................................................5 Pedagogisch-didactische wenken ......................................................................................................... 15 Minimale materiële vereisten................................................................................................................. 20 Evaluatie ................................................................................................................................................ 21 Bibliografie ............................................................................................................................................. 22
TSO – 3e graad – Specifiek gedeelte Sociale en technische wetenschappen TV Toegepaste economie (1e jaar: 2 lestijden/week, 2e jaar: 2 lestijden/week)
2
VISIE De studierichting Sociale en technische wetenschappen bereidt de leerlingen in eerste instantie voor op een loopbaan in de welzijnssector. In hun latere loopbaan zullen deze leerlingen meermaals in contact komen met praktische economische en juridische probleemstellingen. Dit leerplan past in de voorbereiding van deze leerlingen op het kunnen kaderen van mogelijke problemen in de economische en juridische sfeer, het vinden van relevante informatie en het zoeken naar mogelijke oplossingen.
TSO – 3e graad – Specifiek gedeelte Sociale en technische wetenschappen TV Toegepaste economie (1e jaar: 2 lestijden/week, 2e jaar: 2 lestijden/week)
BEGINSITUATIE Een specifieke voorkennis is niet vereist.
3
TSO – 3e graad – Specifiek gedeelte Sociale en technische wetenschappen TV Toegepaste economie (1e jaar: 2 lestijden/week, 2e jaar: 2 lestijden/week)
4
ALGEMENE DOELSTELLINGEN Het vak TV Toegepaste economie betekent voor de leerlingen een kennismaking met het boeiende economische en juridische leven. De klemtoon ligt op de praktijkgerichte kennisverwerving, op het opzoeken, ordenen en toepassen van die kennis en dit als voorbereiding op het efficiënt functioneren in de samenleving. In dit vak dienen de leerlingen de volgende vaardigheden te verwerven: analytisch en kritisch vermogen; hanteren van documenten; sociale en communicatieve vaardigheden; vaardigheid in het zien van details. In elk geval moeten zij bijzondere aandacht besteden aan een correct taalgebruik. In aansluiting op het Pedagogisch Project van het Gemeenschapsonderwijs (PPGO) wordt van de leerlingen verwacht dat zij onder begeleiding de volgende attitudes, die gericht zijn op de vereiste beroepshoudingen, ontwikkelen en nastreven: accuratesse: erop gericht zijn binnen de voorgeschreven tijd een taak nauwkeurig te voltooien; leergierigheid: actief zoeken naar situaties om zijn competentie te verbreden en te verdiepen; resultaatgerichtheid: gedreven naar het einddoel van de activiteit toewerken; zelfstandigheid en zin voor initiatief: zelfstandig aan een taak kunnen werken en problemen durven aanpakken; zin voor samenwerking: willen bijdragen tot een leef- en werkomgeving als gemeenschap van mensen. Het is essentieel dat het leerplan als een geheel geïnterpreteerd wordt, m.a.w. naast de leerinhouden en leerplandoelstellingen zijn de pedagogisch-didactische wenken duidende en waardevolle aanvullingen.
TSO – 3e graad – Specifiek gedeelte Sociale en technische wetenschappen TV Toegepaste economie (1e jaar: 2 lestijden/week, 2e jaar: 2 lestijden/week)
5
LEERPLANDOELSTELLINGEN / LEERINHOUDEN
DECR. NR.
LEERPLANDOELSTELLINGEN
LEERINHOUDEN
De leerlingen kunnen 1
1
Inleiding en situering
1.1
Basisbegrippen
•
het begrip behoefte omschrijven en concretiseren via voorbeelden;
1.1.1.
Behoeften
•
de begrippen goederen en diensten omschrijven en concretiseren via voorbeelden;
1.1.2.
Goederen en diensten
•
de begrippen produceren (productie) en consumeren (consumptie) omschrijven en concretiseren via voorbeelden;
1.1.3.
Produceren en consumeren
•
de productiefactoren (natuurlijke hulpbronnen, arbeid en kapitaal) opsommen en omschrijven;
1.1.4.
Productiefactoren
•
het begrip economie omschrijven;
1.1.5.
Economie
•
het onderscheid tussen welvaart en welzijn toelichten;
1.1.6.
Welvaart en welzijn
•
het belang van de vrijetijdsbesteding voor de mens aantonen;
1.1.7.
Vrijetijdsbesteding
•
een eenvoudige economische kringloop opbouwen (gezinnen en 1.2 bedrijven) en toelichten via voorbeelden.
Economische kringloop
TSO – 3e graad – Specifiek gedeelte Sociale en technische wetenschappen TV Toegepaste economie (1e jaar: 2 lestijden/week, 2e jaar: 2 lestijden/week)
DECR. NR.
6
LEERPLANDOELSTELLINGEN
LEERINHOUDEN
De leerlingen kunnen 2
2
Betaling
2.1
Rechtstreekse betaling
•
het begrip kwijting omschrijven, de kwijting herkennen en hanteren;
2.1.1.
Kwijting
•
het begrip kwitantie (kwijtschrift) omschrijven, de kwitantie (kwijtschrift) herkennen en hanteren;
2.1.2.
Kwitantie (kwijtschrift)
•
het begrip ontvangstbewijs omschrijven, het ontvangstbewijs herkennen en hanteren;
2.1.3.
Ontvangstbewijs
2.2
Onrechtstreekse betaling
2.1.4.
Tussenkomst van de financiële instellingen
2.1.5.
Betalingstechnieken
•
de rol van de financiële instellingen bij onrechtstreekse betaling toelichten;
•
het begrip storting omschrijven, de storting herkennen en het document hanteren;
2.1.5.1. Storting
•
het begrip overschrijving omschrijven, de overschrijving herkennen, het document hanteren en het routeschema uitwerken;
2.1.5.2. Overschrijving
•
het begrip bankcheque omschrijven en de bankcheque herkennen;
2.1.5.3. Bankcheque
•
het begrip domiciliëring omschrijven en voorbeelden van nuttige toepassingen aanhalen;
2.1.5.4. Domiciliëring
•
het begrip permanente of doorlopende opdracht omschrijven en voorbeelden van nuttige toepassingen aanhalen;
2.1.5.5. Permanente of doorlopende opdracht
•
het begrip protonkaart omschrijven, de gebruikswijze toelichten en voorbeelden van nuttige toepassingen aanhalen;
2.1.5.6. Elektronische betaling: protonkaart
TSO – 3e graad – Specifiek gedeelte Sociale en technische wetenschappen TV Toegepaste economie (1e jaar: 2 lestijden/week, 2e jaar: 2 lestijden/week)
DECR. NR.
7
LEERPLANDOELSTELLINGEN
LEERINHOUDEN
De leerlingen kunnen •
het begrip debetkaart omschrijven, de gebruikswijze toelichten, voorbeelden van nuttige toepassingen aanhalen en het routeschema uitwerken;
2.1.5.7. Elektronische betaling: debetkaart
•
het begrip kredietkaart omschrijven, de gebruikswijze toelichten, voorbeelden van nuttige toepassingen aanhalen en de gevaren van het gebruik toelichten;
2.1.5.8. Elektronische betaling: kredietkaart
•
actuele software hanteren voor financiële toepassingen;
2.3
PC-banking
•
het gebruik van andere betaalvormen (zoals maaltijdcheque) toelichten;
2.4
Andere betaalvormen
•
de nieuwe tendensen inzake betalingen (zoals opleidingscheque, cultuurcheque …) schetsen;
2.5
Tendensen
•
uit een rekeninguittreksel relevante informatie afleiden.
2.6
Het rekeninguittreksel
3
Krediet
3.1
Begrip en belang
3.2
Krediet op korte termijn
3 •
het begrip krediet omschrijven en het belang ervan aantonen;
•
het begrip kredietopening omschrijven, het gebruik van de kredietopening toelichten en concrete toepassingen opzoeken;
3.1.1.
Kredietopening
•
het begrip kaskrediet omschrijven, het gebruik van het kaskrediet toelichten en het kaskrediet op basis van een concreet voorbeeld vergelijken met een kredietopening;
3.1.2.
Kaskrediet
•
het begrip verkoop op termijn omschrijven, het gebruik van de verkoop op termijn toelichten en concrete toepassingen opzoeken;
3.1.3.
Verkoop op termijn
TSO – 3e graad – Specifiek gedeelte Sociale en technische wetenschappen TV Toegepaste economie (1e jaar: 2 lestijden/week, 2e jaar: 2 lestijden/week)
DECR. NR.
8
LEERPLANDOELSTELLINGEN
LEERINHOUDEN
De leerlingen kunnen •
het begrip verkoop op afbetaling omschrijven, het gebruik van de 3.1.4. verkoop op afbetaling toelichten en concrete toepassingen opzoeken;
Verkoop op afbetaling
3.3
Krediet op lange termijn
•
het begrip persoonlijke lening omschrijven, het gebruik van de persoonlijke lening toelichten en concrete toepassingen opzoeken;
3.1.5.
Persoonlijke lening
•
het begrip hypothecaire lening omschrijven, het gebruik van de hypothecaire lening toelichten en concrete toepassingen opzoeken;
3.1.6.
Hypothecaire lening
•
de intrestlasten van een aantal besproken kredietvormen vergelijken en de voor- en nadelen van de verschillende financieringsvormen afwegen;
3.4
Intrestvergelijking
•
de mogelijke gevaren voor de kredietnemer toelichten;
3.5
Valkuilen voor de kredietnemer
•
de wet op het consumentenkrediet opzoeken en het doel ervan verduidelijken.
3.6
Bescherming van de kredietnemer: wet op het consumentenkrediet
TSO – 3e graad – Specifiek gedeelte Sociale en technische wetenschappen TV Toegepaste economie (1e jaar: 2 lestijden/week, 2e jaar: 2 lestijden/week)
DECR. NR.
9
LEERPLANDOELSTELLINGEN
LEERINHOUDEN
De leerlingen kunnen 4
4
Verzekeringen
•
verzekeringen begripsmatig omschrijven en het belang van verzekeringen voor de verzekeringsnemer aantonen;
4.1
Begrip en belang
•
de basisterminologie met betrekking tot verzekeringen hanteren op basis van een contract uit de leefwereld van de leerling (bijvoorbeeld bromfietsverzekering) en met voorbeelden illustreren;
4.2
Verzekeringscontracten en verzekeringspartijen
•
de belangrijkste verzekeringen (burgerlijke aansprakelijkheid, autoverzekering, brandverzekering …) schematisch ordenen en bondig toelichten.
4.3
Soorten van verzekeringen
5
Gezinnen
5.1
Inkomensvorming
5.1.1.
Inkomen uit arbeid
5
•
de verschillende stelsels van vergoedingen verklaren en beoordelen;
5.1.1.1. Vergoeding van arbeid
•
de inkomensvorming uit arbeid omschrijven m.b.t. stelsels van vergoedingen van arbeid in dienstverband versus zelfstandige;
5.1.1.2. Dienstverband versus zelfstandige ondernemer
•
de begrippen nominaal en reëel loon verwoorden;
5.1.1.3. Nominaal en reëel loon
•
de verschillende inkomsten uit kapitaal omschrijven en toelichten;
5.1.2.
Inkomen uit kapitaal
TSO – 3e graad – Specifiek gedeelte Sociale en technische wetenschappen TV Toegepaste economie (1e jaar: 2 lestijden/week, 2e jaar: 2 lestijden/week)
DECR. NR.
10
LEERPLANDOELSTELLINGEN
LEERINHOUDEN
De leerlingen kunnen 5.2
Gezinsbudget (zie ook TV Huishoudkunde)
•
het begrip gezinsbudget omschrijven en het belang toelichten;
5.1.3.
Begrip en belang
•
via een concreet voorbeeld een eenvoudig gezinsbudget opstellen;
5.1.4.
Opstellen van een gezinsbudget
•
de elementen van de inkomensbesteding (consumptie, sparen en belastingen) omschrijven en onderling vergelijken;
5.3
Inkomensbesteding
5.4
Belastingen
•
de noodzaak van belastingen met voorbeelden aantonen;
5.1.5.
Noodzaak
•
het onderscheid tussen directe en indirecte belastingen aantonen en verduidelijken met voorbeelden;
5.1.6.
Directe en indirecte belastingen
•
een eenvoudige, ingevulde belastingaangifte toelichten;
5.1.7.
Belastingaangifte
•
uit een aanslagbiljet relevante informatie afleiden;
5.1.8.
Aanslagbiljet
5.5
Sparen en beleggen
•
de begrippen sparen en beleggen omschrijven;
5.1.9.
Begrippen
•
enkele bepalende factoren bij de keuze van beleggingen toelichten (inclusief ethisch beleggen);
5.1.10.
Motieven voor beleggen
•
een beperkt aantal spaar- en beleggingsvormen (spaarrekening, termijnrekening … ) opzoeken, toelichten en onderling vergelijken.
5.1.11.
Spaar- en beleggingsvormen
TSO – 3e graad – Specifiek gedeelte Sociale en technische wetenschappen TV Toegepaste economie (1e jaar: 2 lestijden/week, 2e jaar: 2 lestijden/week)
DECR. NR.
11
LEERPLANDOELSTELLINGEN
LEERINHOUDEN
De leerlingen kunnen 6
6
Algemene begrippen van het recht en de gerechtelijke instellingen
•
het nut van het recht verklaren;
6.1
Nut van het recht
•
de bronnen van het recht met voorbeelden illustreren (beknopt);
6.2
Bronnen van het recht
6.3
Gerechtelijke inrichting
•
de rechtbanken schematisch situeren, hun voornaamste opdracht opzoeken, herkennen en toelichten met voorbeelden;
6.1.1.
Rechtbanken
•
de verschillende actoren in rechtszaken (rechter, openbaar ministerie, onderzoeksrechter ...) herkennen en hun opdracht toelichten;
6.1.2.
Actoren
•
een gerechtelijke procedure (bijvoorbeeld voor een vrederechter) 6.1.3. opzoeken en toelichten.
7
Procedure
7
Personenrecht
•
de begrippen “natuurlijke personen” en “rechtspersonen “ omschrijven en met concrete voorbeelden verduidelijken;
7.1
Natuurlijke - en rechtspersoon
•
de begrippen in verband met de staat van een persoon in de gemeenschap, in de familie en als individu omschrijven en met concrete voorbeelden verduidelijken.
7.2
Staat van een persoon in de gemeenschap, in de familie, als individu
TSO – 3e graad – Specifiek gedeelte Sociale en technische wetenschappen TV Toegepaste economie (1e jaar: 2 lestijden/week, 2e jaar: 2 lestijden/week)
DECR. NR.
12
LEERPLANDOELSTELLINGEN
LEERINHOUDEN
De leerlingen kunnen 8 •
het juridisch begrip “goed” omschrijven, de indeling van de goederen met voorbeelden illustreren;
8
Zakenrecht
8.1
De goederen
8.2
De eigendom, het bezit
•
het onderscheid tussen eigendom en bezit aantonen;
8.1.1.
Onderscheid eigendom/bezit
•
het begrip eigendomsrecht verklaren;
8.1.2.
Eigendomsrecht
•
de wijzen van verkrijging van eigendom illustreren;
8.1.3.
Wijzen van eigendomsverkrijging
•
erfdienstbaarheden toelichten en met voorbeelden illustreren.
8.1.4.
Erfdienstbaarheden
9
Verbintenissen
9 •
het begrip verbintenis omschrijven en met concrete voorbeelden toelichten;
9.1
Begrip
•
de bronnen van verbintenissen (wet, contract, oneigenlijk contract, onrechtmatige daad) bondig omschrijven en met voorbeelden illustreren;
9.2
Bronnen
•
de modaliteiten hoofdelijkheid en deelbaarheid verklaren aan de hand van een voorbeeld;
9.3
Modaliteiten (hoofdelijkheid en deelbaarheid)
•
de voornaamste gevolgen van verbintenissen beknopt en schematisch bespreken;
9.4
Voornaamste gevolgen van verbintenissen
•
enkele oorzaken van het tenietgaan van een verbintenis summier 9.5 omschrijven aan de hand van voorbeelden;
Tenietgaan van verbintenissen
•
de schriftelijke en niet-schriftelijke bewijsmiddelen (beknopt) in het burgerlijk recht omschrijven en de waarde van deze bewijsmiddelen praktijkgericht bespreken.
Bewijs
9.6
TSO – 3e graad – Specifiek gedeelte Sociale en technische wetenschappen TV Toegepaste economie (1e jaar: 2 lestijden/week, 2e jaar: 2 lestijden/week)
DECR. NR.
13
LEERPLANDOELSTELLINGEN
LEERINHOUDEN
De leerlingen kunnen 10
10
Courante contracten
•
de grondbeginselen van contracten (wilsautonomie, concensualisme, contract als wet, goede trouw) concreet toelichten;
10.1
Grondbeginselen
•
de geldigheidsvereisten van contracten (toestemming, bekwaamheid, voorwerp, oorzaak) concreet toelichten;
10.2
Geldigheidsvereisten
10.3
Het koopcontract
•
het begrip koopcontract omschrijven;
10.1.1.
Begrip
•
in een koopcontract de geldigheidsvereisten terugvinden en toelichten;
10.1.2.
Geldigheidsvereisten
•
in een koopcontract de vormvereisten aanduiden en toelichten;
10.1.3.
Vormvereisten
•
in een koopcontract de rechten en plichten van koper en verkoper terugvinden en deze toelichten;
10.1.4.
Rechten en plichten van koper en verkoper
•
mogelijke bewijsmiddelen in verband met een koopcontract opzoeken en concretiseren;
10.1.5.
Bewijsmiddelen
•
het tenietgaan van een koopcontract concretiseren;
10.1.6.
Einde
10.4
Het huurcontract
•
het begrip “huurcontract” omschrijven;
10.1.7.
Begrip
•
in een huurcontract de geldigheidsvereisten terugvinden en toelichten;
10.1.8.
Geldigheidsvereisten
•
in een huurcontract de rechten en plichten van huurder en verhuurder terugvinden en toelichten;
10.1.9.
Rechten en plichten van huurder en verhuurder
•
in een huurcontract de duur afleiden en de mogelijkheden om het te beëindigen, concretiseren;
10.1.10. Duur en einde
TSO – 3e graad – Specifiek gedeelte Sociale en technische wetenschappen TV Toegepaste economie (1e jaar: 2 lestijden/week, 2e jaar: 2 lestijden/week)
DECR. NR.
14
LEERPLANDOELSTELLINGEN
LEERINHOUDEN
De leerlingen kunnen 10.5
Arbeidscontract
•
het begrip “arbeidscontract” omschrijven en de soorten toelichten aan de hand van concrete situaties;
10.1.11. Begrip en soorten
•
het begrip “schorsing” omschrijven, de oorzaken van schorsing opzoeken en toelichten aan de hand van concrete situaties;
10.1.12. Schorsing van de uitvoering (begrip en oorzaken)
•
de wijze van beëindiging van de arbeidsovereenkomst via voorbeelden toelichten.
10.1.13. Einde van de arbeidsovereenkomst
11
11
Reglementering van de arbeid: het arbeidsreglement
•
het begrip arbeidsreglement omschrijven;
11.1
Begrip
•
de inhoud van een arbeidsreglement becommentariëren.
11.2
Inhoud
12
Sociale Zekerheid
12.1 12.1.1
De Rijksdienst voor Sociale Zekerheid Algemene organisatie
12.1.2
Functie van de RSZ
12.2 12.2.1
De sectoren de RSZ Belang en doel van elke sector
12.1.1.
Organisatie van de uitbetalingen – Instellingen of organismen
12
•
de algemene organisatie van de R.S.Z. aan de hand van een schema beschrijven;
•
de functie van de RSZ kaderen in het maatschappelijk leven;
•
het belang en het doel van elke sector van de RSZ opzoeken, toelichten en concretiseren met enkele voorbeelden;
•
de organisatie van de uitbetalingen, de instellingen en organismen van de sectoren van de RSZ opzoeken en hun werking concretiseren.
TSO – 3e graad – Specifiek gedeelte Sociale en technische wetenschappen TV Toegepaste economie (1e jaar: 2 lestijden/week, 2e jaar: 2 lestijden/week)
15
PEDAGOGISCH-DIDACTISCHE WENKEN 1
ALGEMENE PEDAGOGISCH-DIDACTISCHE WENKEN
ICT Wat? Onder ICT verstaan we het geheel van computers, netwerken, internetverbindingen, software, simulatoren, enz. Telefoon, video, televisie en overhead worden in deze context niet expliciet meegenomen. Waarom? De recente toevloed van informatie maakt levenslang leren een noodzaak voor iedereen die bij wil blijven. Maatschappelijke en onderwijskundige ontwikkelingen wijzen op het belang van het verwerven van ICT. Enerzijds speelt het in op de vertrouwdheid met de beeldcultuur en de leefwereld van jongeren. Anderzijds moeten jongeren niet alleen in staat zijn om nieuwe media efficiënt te gebruiken, maar is ICT ook een hulpmiddel bij uitstek om de nieuwe onderwijsdoelen te realiseren. Het nastreven van die competentie veronderstelt onderwijsvernieuwing en aangepaste onderwijsleersituaties. Er wordt immers meer en meer belang gehecht aan probleemoplossend denken, het zelfstandig of in groep leren werken, het kunnen omgaan met enorme hoeveelheden aan informatie ... In bepaalde gevallen maakt ICT deel uit van de vakinhoud en is ze gericht op actieve beheersing van bijvoorbeeld een softwarepakket binnen de lessen informatica. In de meeste andere vakken of bij het nastreven van vakoverschrijdende eindtermen vervult ICT een ondersteunende rol. Door de integratie van ICT kunnen leerlingen immers: −
het leerproces in eigen handen nemen;
−
zelfstandig en actief leren omgaan met les- en informatiemateriaal;
−
op eigen tempo werken en een eigen parcours kiezen (differentiatie en individualisatie).
Hoe te realiseren? In de eerste graad van het SO kunnen leerlingen onder begeleiding elektronische informatiebronnen raadplegen. In de tweede en nog meer in de derde graad kunnen de leerlingen “spontaan” gegevens opzoeken, ordenen, selecteren en raadplegen uit diverse informatiebronnen en –kanalen met het oog op de te bereiken doelen. Er bestaan verschillende mogelijkheden om ICT te integreren in het leerproces. Bepaalde programma’s kunnen het inzicht verhogen d.m.v. visualisatie, grafische voorstellingen, simulatie, het opbouwen van schema’s, stilstaande en bewegende beelden, demo ... Sommige cd-roms bieden allerlei informatie interactief aan, echter niet op een lineaire manier. De leerling komt via bepaalde zoekopdrachten en verwerkingstaken zo tot zijn eigen “gestructureerde leerstof”. Databanken en het internet kunnen gebruikt worden om informatie op te zoeken. Wegens het grote aanbod aan informatie is het belangrijk dat de leerlingen op een efficiënte en een kritische wijze leren omgaan met deze informatie. Extra begeleiding in de vorm van studiewijzers of instructiekaarten is een must. Om tot een kwaliteitsvol eindresultaat te komen, kunnen leerlingen de auteur (persoon, organisatie ...) toevoegen alsook de context, andere bronnen die de inhoud bevestigen en de onderzoeksmethode. Dit zal het voor de leraar gemakkelijker maken om het resultaat en het leerproces te beoordelen. De resultaten van individuele of groepsopdrachten kunnen gekoppeld worden aan een mondelinge presentatie. Een presentatieprogramma kan hier ondersteunend werken. Men kan resultaten en/of informatie uitwisselen via e-mail, blackboard, chatten, nieuwsgroepen, discussiefora ... ICT maakt immers allerlei nieuwe vormen van directe en indirecte communicatie mogelijk. Dit is zeker een meerwaarde omdat ICT op die manier niet alleen de mogelijkheid biedt om interscolaire projecten op te zetten, maar ook om de communicatie tussen leraar en leerling (uitwisselen van cursusmateriaal, planningsdocumenten, toets- en examenvragen ...) en leraren onderling (uitwisseling lesmateriaal …) te bevorderen. Sommige programma’s laten toe op graduele niveaus te werken. Ze geven de leerling de nodige feedback en remediëring gedurende het leerproces (= zelfreflectie en -evaluatie).
TSO – 3e graad – Specifiek gedeelte Sociale en technische wetenschappen TV Toegepaste economie (1e jaar: 2 lestijden/week, 2e jaar: 2 lestijden/week)
16
BEGELEID ZELFGESTUURD LEREN Wat? Met begeleid zelfgestuurd leren bedoelen we het geleidelijk opbouwen van een competentie naar het einde van het secundair onderwijs, waarbij leerlingen meer en meer het leerproces zelf in handen gaan nemen. Zij zullen meer en meer zelfstandig beslissingen leren nemen in verband met leerdoelen, leeractiviteiten en zelfbeoordeling. Dit houdt onder meer in dat: −
de opdrachten meer open worden;
−
er meerdere antwoorden of oplossingen mogelijk zijn;
−
de leerlingen zelf keuzes leren maken en verantwoorden;
−
de leerlingen zelf leren plannen;
−
er feedback wordt voorzien op proces en product;
−
er gereflecteerd wordt op leerproces en leerproduct.
De leraar is ook coach, begeleider. De impact van de leerlingen op de inhoud, de volgorde, de tijd en de aanpak wordt groter. Waarom? Begeleid zelfgestuurd leren sluit aan bij enkele pijlers van ons PPGO, o.m. −
leerlingen zelfstandig leren denken over hun handelen en hierbij verantwoorde keuzes leren maken;
−
leerlingen voorbereiden op levenslang leren;
−
het aanleren van onderzoeksmethodes en van technieken om de verworven kennis adequaat te kunnen toepassen.
Vanaf het kleuteronderwijs worden werkvormen gebruikt die de zelfstandigheid van kinderen stimuleren, zoals het gedifferentieerd werken in groepen en het contractwerk. Ook in het voortgezet onderwijs wordt meer en meer de nadruk gelegd op de zelfsturing van het leerproces in welke vorm dan ook. Binnen de vakoverschrijdende eindtermen, meer bepaald “Leren leren”, vinden we aanknopingspunten als: −
keuzebekwaamheid;
−
regulering van het leerproces;
−
attitudes, leerhoudingen, opvattingen over leren.
In onze huidige (informatie)maatschappij wint vaardigheid in het opzoeken en beheren van kennis voortdurend aan belang. Hoe te realiseren? Het is belangrijk dat bij het werken aan de competentie de verschillende actoren hun rol opnemen: −
de leerling wordt aangesproken op zijn motivatie en “leer”kracht;
−
de leraar krijgt de rol van coach, begeleider;
−
de school dient te ageren als stimulator van uitdagende en creatieve onderwijsleersituaties.
De eerste stappen in begeleid zelfgestuurd leren zullen afhangen van de doelgroep en van het moment in de leerlijn “Leren leren”, maar eerder dan begeleid zelfgestuurd leren op schoolniveau op te starten is “klein beginnen” aan te raden. Vanaf het ogenblik dat de leraar zijn leerlingen op min of meer zelfstandige manier laat −
doelen voorop stellen;
−
strategieën kiezen en ontwikkelen;
−
oplossingen voorstellen en uitwerken;
TSO – 3e graad – Specifiek gedeelte Sociale en technische wetenschappen TV Toegepaste economie (1e jaar: 2 lestijden/week, 2e jaar: 2 lestijden/week) −
stappenplannen of tijdsplannen uitzetten;
−
resultaten bespreken en beoordelen;
−
reflecteren over contexten, over proces en product, over houdingen en handelingen;
−
verantwoorde conclusies trekken;
−
keuzes maken en verantwoorden;
17
is hij al met een of ander aspect van begeleid zelfgestuurd leren bezig.
VOET Wat? Vakoverschrijdende eindtermen (VOET) zijn minimumdoelstellingen, die – in tegenstelling tot de vakgebonden eindtermen – niet gekoppeld zijn aan een specifiek vak, maar door meerdere vakken of onderwijsprojecten worden nagestreefd. De VOET worden volgens een aantal vakoverschrijdende thema's geordend: leren leren, sociale vaardigheden, opvoeden tot burgerzin, gezondheidseducatie, milieueducatie en muzisch-creatieve vorming. De school heeft de maatschappelijke opdracht om de VOET volgens een eigen visie en stappenplan bij de leerlingen na te streven (inspanningsverplichting). Waarom? Het nastreven van VOET vertrekt vanuit een bredere opvatting van leren op school en beoogt een accentverschuiving van een eerder vakgerichte ordening naar meer totaliteitsonderwijs. Door het aanbieden van realistische, levensnabije en concreet toepasbare aanknopingspunten, worden leerlingen sterker gemotiveerd en wordt een betere basis voor permanent leren gelegd. VOET vervullen een belangrijke rol bij het bereiken van een voldoende brede en harmonische vorming en behandelen waardevolle leerinhouden, die niet of onvoldoende in de vakken aan bod komen. Een belangrijk aspect is het realiseren van meer samenhang en evenwicht in het onderwijsaanbod. In dit opzicht stimuleren VOET scholen om als een organisatie samen te werken. De VOET verstevigen de band tussen onderwijs en samenleving, omdat ze tegemoetkomen aan belangrijk geachte maatschappelijke verwachtingen en een antwoord proberen te formuleren op actuele maatschappelijke vragen. Hoe te realiseren? Het nastreven van VOET is een opdracht voor de hele school, maar individuele leraren kunnen op verschillende wijzen een bijdrage leveren om de VOET te realiseren. Enerzijds door binnen hun eigen vakken verbanden te leggen tussen de vakgebonden doelstellingen en de VOET, anderzijds door thematisch onderwijs (teamgericht benaderen van vakoverschrijdende thema's), door projectmatig werken (klas- of schoolprojecten, intra- en extra-muros), door bijdragen van externen (voordrachten, uitstappen). Het is een opdracht van de school om via een planmatige en gediversifieerde aanpak de VOET na te streven. Ondersteuning kan gevonden worden in pedagogische studiedagen en nascholingsinitiatieven, in de vakgroepwerking, via voorbeelden van goede school- en klaspraktijk en binnen het aanbod van organisaties en educatieve instellingen.
TSO – 3e graad – Specifiek gedeelte Sociale en technische wetenschappen TV Toegepaste economie (1e jaar: 2 lestijden/week, 2e jaar: 2 lestijden/week)
2
18
SPECIFIEKE PEDAGOGISCH-DIDACTISCHE WENKEN
Nr.
Pedagogisch-didactische wenken
1
Dit leerplan geldt voor een lestijdenpakket van 25 weken op schooljaarbasis.
2
Bij het aanbrengen van de leerstof wordt steeds vertrokken vanuit concrete situaties uit de leefwereld van de leerlingen en via cijfermateriaal, krantenartikels, nieuwsberichten, folders …
3
De leraar dient in toenemende mate, maar op een nuttige en efficiënte wijze gebruik te maken van ICT (inoefenen van leerstof, aanvragen van informatie, opsporen van documentatie ...). Het bevorderen van het probleemoplossend denken dient te worden nagestreefd. De leerlingen worden geregeld gestimuleerd om informatie te verzamelen, te verwerken en te beoordelen.
4
Er dient rekening gehouden te worden met een verschuiving naar zelfstandige kennisverwerving en leren leren, hoewel kennisoverdracht een basisconcept blijft om de economische realiteit te verklaren. Dit om de terugkoppeling naar de realiteit te realiseren en te beantwoorden aan de verwachtingen van het levenslang leren. Ook de maatschappelijke vraag naar het versterken van de attitude- en waardevorming wordt uitdrukkelijker geïmplementeerd.
5
Belangrijk is dat de leerlingen een economisch en juridisch begrippenarsenaal leren hanteren. Het gebruik van het juiste begrip in een bepaalde context en het kunnen toelichten en concretiseren van economische en juridische begrippen primeert op de definiëring. De leraar waakt erover dat de leerlingen steeds de geijkte vakterminologie aanwenden.
6
Dit vak leent zich, zonder afbreuk te doen aan de traditionele didactische werkvormen zoals het onderwijsleergesprek, uitstekend tot het gebruik van activerende werkvormen zoals groepswerk, zelfstudie, opdrachten (al dan niet in een open leercentrum) … Voor welke werkvorm de leraar ook kiest, de leerling moet steeds actief bij het onderwijsgebeuren betrokken worden.
7
De inleiding is bedoeld om een aantal economische begrippen die in het verdere verloop van het curriculum aan bod komen, te introduceren en het economisch leven via een eenvoudige economische kringloop te schetsen. Een algemene kadering primeert in dit hoofdstuk op een al te grote diepgang.
8
Bij de betaling ligt de klemtoon op de moderne betaaltechnieken en –middelen. Het aangeven en herkennen van een correct betaalmiddel in een bepaalde (praktische) situatie is van groot belang. Van de leerlingen mag verwacht worden dat ze de aangehaalde documenten ordelijk en correct invullen. Voor het opstellen van het routeschema kan gebruik gemaakt worden van de routeschema’s zoals die door de BVB zijn ontwikkeld (www.abb-bvb.be). Een uitstap naar een plaatselijke self-banking-terminal is wenselijk. Voor het hanteren van software voor PC-banking kan men gebruik maken van de demo’s zoals deze terug te vinden zijn op de websites van de meeste banken.
9
Bij kredieten gaat de aandacht naar het praktisch gebruik van een krediet en de maatschappelijke gevolgen van krediet, zoals de valkuilen voor de kredietnemer. De leraar bespreekt hierbij ook de achtergronden bij de wet op het consumentenkrediet.
10
De tendens dat de overheid zich steeds meer terugtrekt uit het privé-leven betekent dat het individu steeds meer onderhevig wordt aan het nemen van persoonlijke beslissingen. Hierbij speelt het inschatten van mogelijke risico’s en het anticiperen daarop via verzekeringen een belangrijke rol. Dit hoofdstuk wordt dan ook vanuit dit standpunt benaderd. Het praktisch omgaan met verzekeringen (leren hanteren van een verzekeringscontract en het aanduiden in welke situatie een verzekering aangewezen is) staat hierbij centraal.
11
In het hoofdstuk Gezinnen wordt aandacht besteed aan de inkomensvorming en de bestedingen van de gezinnen. In dit hoofdstuk moet de band met de realiteit maximaal uitgespeeld worden door de link te leggen met het dagelijkse leven van de leerlingen. Dit kan
TSO – 3e graad – Specifiek gedeelte Sociale en technische wetenschappen TV Toegepaste economie (1e jaar: 2 lestijden/week, 2e jaar: 2 lestijden/week) Nr.
19
Pedagogisch-didactische wenken gebeuren door het afnemen van enquêtes, gebruik van krantenartikels, het bezoeken van een financiële instelling … Het onderwerp Gezinsbudget (5.2) wordt ook behandeld in TV Huishoudkunde (2004/023). Overleg met de leraar huishoudkunde is aangewezen om te bepalen in welk vak de leerplandoelstellingen worden gerealiseerd. Dit onderwerp leent zich ook uitstekend tot een vakoverschrijdend project.
12
In de hoofdstukken die betrekking hebben op recht (6 tot en met 12) primeert het praktisch gebruik van het recht in het huidige en toekomstige dagelijkse leven van de leerlingen. Het eentonig doceren wordt vermeden. De juridische problematiek wordt besproken door maximaal gebruik te maken van gevallenstudies (bijvoorbeeld verbintenissen), documenten (bijvoorbeeld contracten), didactische uitstappen (bijvoorbeeld vredegerecht), gastsprekers (bijvoorbeeld personenrecht) … De volgende bronnen kunnen aangewend worden: reële contracten, akten, het Belgisch Staatsblad, arresten en vonnissen, verslagen van processen, krantenartikels, rechtskundige tijdschriften ... Verder leveren de onderscheiden didactische tijdschriften interessante gevallenstudies op. Aansluitend worden probleemstellingen, opdrachten en vragen gepresenteerd, die getoetst worden aan de theorie. De gevallenstudie stimuleert het denkwerk van de individuele leerling, maar lijkt eveneens interessant voor het opzetten van een groepsdiscussie. Hierbij is het van belang dat de leerlingen de onderliggende theorie kennen en kunnen verwoorden. De leraar waakt erover niet voor alle problemen die de leerlingen uit hun familiale situatie aanbrengen onmiddellijk oplossingen te leveren. De problemen zijn soms complexer dan uit de voorstelling van de leerlingen blijkt en kunnen de leraar achteraf in verlegenheid brengen. Het is aan de leraar om de situatie juist in te schatten. Het is niet de bedoeling om de leerlingen steeds te overladen met details. Parate kennis kan soms wenselijk zijn, maar er dient vooral gestreefd te worden naar het bereiken van een algemeen praktisch juridisch inzicht bij de leerlingen. Gezien de evolutie in het vakdomein met zijn talrijke wetswijzigingen moeten de leerlingen vertrouwd gemaakt worden met de zelfwerkzaamheid, het actualiteitsprincipe en het zelfstandig leren. Het opzoeken en verzamelen van gegevens, die uiteraard bij toetsen en taken kunnen aangewend worden, behoren tot het handelingsrepertoire van de leerlingen. Tevens kunnen zij een documentatiemap met het nodige cijfermateriaal en actuele artikels aanleggen.
13
De leraar heeft de mogelijkheid zelf de spreiding van de leerplandoelstellingen binnen de graad te bepalen. Indien de volgorde van het leerplan wordt nageleefd, is het aangewezen in het eerste jaar de leerstofitems 1 tot en met 5 te behandelen. De leerstofitems 6 tot en met 12 komen aan bod in het tweede jaar. Het biedt pedagogisch een meerwaarde als dezelfde leraar voor dit vak aangeduid wordt in het eerste jaar en in het tweede jaar. Indien verschillende leraars optreden, is samenspraak binnen de vakgroep noodzakelijk.
TSO – 3e graad – Specifiek gedeelte Sociale en technische wetenschappen TV Toegepaste economie (1e jaar: 2 lestijden/week, 2e jaar: 2 lestijden/week)
20
MINIMALE MATERIËLE VEREISTEN1 Inzake materiële elementen is er een uitgerust leslokaal met bord, prikbord of magneetbord, kast (voor en met documentatie en tijdschriften, documenten, naslagwerken en boeken) en overheadprojector. Het lokaal wordt zodanig "aangekleed" dat het geheel het uitzicht heeft van een "economische leeromgeving". Daarnaast is er een leerboek, werkschrift of cursus. De leerlingen leggen een documentatiemap aan voor aanvullende informatie en voor de opdrachten. Er wordt gestreefd naar de aanwezigheid van computermateriaal in het vaklokaal. De leerlingen hebben alleszins toegang tot een informaticalokaal met internetaansluiting.
1
Inzake veiligheid is de volgende wetgeving van toepassing: -
Codex, ARAB, AREI, Vlarem.
Deze wetgeving bevat de technische voorschriften die in acht moeten genomen worden m.b.t.: -
de uitrusting en inrichting van de lokalen; de aankoop en het gebruik van toestellen, materiaal en materieel.
Zij schrijven voor dat: -
duidelijke Nederlandstalige handleidingen en een technisch dossier aanwezig moeten zijn; alle gebruikers de werkinstructies en onderhoudsvoorschriften dienen te kennen en correct kunnen toepassen; de collectieve veiligheidsvoorschriften nooit mogen gemanipuleerd worden;
-
de persoonlijke beschermingsmiddelen aanwezig moeten zijn en gedragen worden, daar waar de wetgeving het vereist.
TSO – 3e graad – Specifiek gedeelte Sociale en technische wetenschappen TV Toegepaste economie (1e jaar: 2 lestijden/week, 2e jaar: 2 lestijden/week)
21
EVALUATIE De evaluatie dient te passen binnen het eigen evaluatiebeleid dat de school heeft uitgewerkt. Het staat de school vrij om te kiezen voor om het even welke vormen van evaluatie, zoals permanente evaluatie. Daarnaast zal de vakgroep afspraken maken en nakomen binnen de krijtlijnen van dit coherent evaluatiebeleid. Een goede evaluatie vertrekt vanuit de leerplandoelstellingen. De evaluatie zal vooral dienen om de leerlingen een spiegel voor te houden m.b.t. de mate waarin ze in staat zijn de leerplandoelstellingen te realiseren. Problemen met betrekking tot de leerinhouden en doelstellingen worden gedurende het schooljaar deskundig opgevolgd en geremedieerd. In aansluiting op het Pedagogisch Project wordt van de leerlingen verwacht dat zij de vermelde attitudes ontwikkelen en/of nastreven.
TSO – 3e graad – Specifiek gedeelte Sociale en technische wetenschappen TV Toegepaste economie (1e jaar: 2 lestijden/week, 2e jaar: 2 lestijden/week)
22
BIBLIOGRAFIE De onderstaande bronnen zijn in hoofdzaak bedoeld als achtergrondinformatie voor de leerkracht. Bij gebruik in de klas dient de leraar er over te waken dat de informatie op het niveau van de leerlingen wordt aangeboden. Uitgeverijen www.pelckmans.be
Pelckmans
www.deboeck.com
Deboeck
www.woltersplantyn.be
Wolters Plantyn
www.novum.be
Novum
www.kluwer.nl
Kluwer
www.denarend.be
Den Arend
Onderwijs www.ond.vlaanderen.be
Departement onderwijs
www.gemeenschapsonderwijs.be
Gemeenschapsonderwijs
www.ond.vlaanderen.be/edulex
Wetten, decreten en omzendbrieven voor het Vlaamse onderwijs
www.ond.vlaanderen.be/dbo
Dienst beroepsopleiding van het departement onderwijs
www.ond.vlaanderen.be/adiovwww
Automatisch documentatie- en informatiesysteem voor onderwijs in Vlaanderen
www.onderwijsinspectie.be
Onderwijsinspectie
www.vlor.be
Vlaamse Onderwijsraad
www.vl-leonardo.be
Europese projecten
www.viabo.be
Vlaams Instituut voor Advies in Bedrijfsbeheer en Opleiding
www.klasse.be
Tijdschrift klasse
Federale -, Europese - en Vlaamse overheid www.fgov.be
Portaalsite van de federale overheid
www.vlaanderen.be
Portaalsite van de Vlaamse overheid
www.fed-parl.be
Federaal parlement
www.vlaamsparlement.be
Vlaams parlement
www.staatsblad.be
Het Belgisch staatsblad
www.europa.eu.int
Europese Unie
www.europarl.eu.int
Europees parlement
Internationaal www.imf.org
IMF
www.worldbank.org
Wereldbank
www.oecd.org
OESO
www.ryckevelde.be
Internationaal vormings- en informatiecentrum
TSO – 3e graad – Specifiek gedeelte Sociale en technische wetenschappen TV Toegepaste economie (1e jaar: 2 lestijden/week, 2e jaar: 2 lestijden/week) Kranten en tijdschriften www.krantenkoppen.be
Artikels uit de belangrijkste kranten
www.destandaard.be
De Standaard
www.tijd.be
De Tijd
www.hbvl.be
Het Belang van Limburg
www.hln.be
Het Laatste Nieuws
www.gva.be
Gazet van Antwerpen
www.demorgen.be
De Morgen
www.hetvolk.be
Het Volk
www.nieuwsblad.be
Het Nieuwsblad
www.freemetro.be
Metro
www.knack.be
Knack
www.trends.be
Trends
www.trends.be/trendsopschool
Trends op school
www.test-aankoop.be
Testaankoop
www.vacature.com
Vacature
www.jobat.be
Jobat
www.econict.be
Didactisch tijdschrift
Bedrijfsleven, bedrijfseconomie en bedrijfsbeheer www.mineco.fgov.be
Ministerie van economische zaken
www.banvlaanderen.be
Business angels netwerk
www.ondernemen.vlaanderen.be
Ondernemend Vlaanderen
www.startersservice.be
Startersservice van UNIZO
www.unizo.be
UNIZO
www.vbo.be
VBO
www.lvz.be
Liberaal verbond voor zelfstandigen
www.voka.be
Vlaams netwerk van ondernemingen
www.kmobizz.be/
Portaalsite voor de ondernemer
www.dvo.be
De Vlaamse ondernemer
www.europages.com
Gids voor bedrijven
www.acv-csc.be
ACV
www.abvv.be
ABVV
www.aclvb.be
ACLVB
www.marketing.pagina.nl
Portaalsite over marketing
http://marketing.startkabel.nl/
Portaalsite over marketing
www.stichtingmarketing.be
Stichting marketing
www.marketing-online.nl
Website over marketing
www.pouseele.be
Actuele bedrijfsinformatie
http://www.o-twee.be/o2/illusmat.asp
Handelsdocumenten
23
TSO – 3e graad – Specifiek gedeelte Sociale en technische wetenschappen TV Toegepaste economie (1e jaar: 2 lestijden/week, 2e jaar: 2 lestijden/week) Verzekering, bank en beurs www.abb-bvb.be
Belgische Vereniging van Banken
www.assuralia.be
Beroepsvereniging van verzekeringsondernemingen
www.febelfin.be
Belgische federatie van financiewezen
www.bnb.be
Belgische Nationale Bank
www.ecb.int
Europese Centrale Bank
www.ethias.be
Ethias
www.kbc.be
KBC
www.fortis.be
Fortis
www.dexia.be
Dexia
www.ing.be
ING
www.axa.be
Axa
www.euronext.com
Euronext
Economie en ethiek www.dirkbarrez.be
Economie en ethiek
www.menscentraal.nl
Economie en ethiek
Sociaal recht www.inami.fgov.be
RIZIV
www.onprvp.fgov.be
Rijksdienst voor pensioenen
www.svmb.be
Sociaal zekerheidsfonds voor zelfstandigen
Economie www.meta.fgov.be
Ministerie van tewerkstelling en arbeid
www.mineco.fgov.be
Ministerie van economische zaken
http://ecodata.mineco.fgov.be/
Ecodata
www.statbel.fgov.be/
Nationaal instituut voor de statistiek
www.plan.be
Federaal planbureau
www.begroting.be
Ministerie van begroting
www.serv.be
SERV
www.vdab.be
VDAB
http://economie.pagina.nl
Portaalsite economie
http://www.xs4all.nl/~mkalk/economie.htm
Portaalsite economie
http://economie.2link.be/
Portaalsite economie
http://nu.nl/rubriek.jsp?n=99&c=30
Economische artikels
http://home.wanadoo.nl/econworld/index.ht Economische artikels m www.mesotten.be
Portaalsite voor economie
24
TSO – 3e graad – Specifiek gedeelte Sociale en technische wetenschappen TV Toegepaste economie (1e jaar: 2 lestijden/week, 2e jaar: 2 lestijden/week) Burgerlijk – en handelsrecht http://www.cass.be/
Portaalsite van de rechtbanken
www.notaris.be
Belgisch notariaat
www.advocaat.be/
Orde van Vlaamse balies
www.just.fgov.be
Federale overheidsdienst justitie
www.notaris-moyson.be/
Juridische sites
www.gerechtsdeurwaarders.be
Nationale kamer van gerechtsdeurwaarders
www.mdseminars.be
Actuele rechtspraak en wetgeving
Fiscaal recht www.fiscalcedities.be
Actuele bedrijfseconomische en fiscale informatie
www.fiscalnet.be
Actuele informatie over fiscaliteit
www.taxtoday.be
Actuele informatie over fiscaliteit
www.hamburg-mannheimer.be
Actuele informatie over fiscaliteit
www.dvv.be/taxweb
belastingprogramma
www.finform.fgov.be
Ministerie van financiën
www.taxup.com
Actuele informatie over fiscaliteit
Toerisme http://www.ping.be/~tori0060/Toerisme_Ve Portaalsite voor toerisme rkeer.htm www.toervl.be
Toerisme Vlaanderen
www.belgie-toerisme.net
Tourisme Wallonie-Bruxelles
Kantoor www.managementsupport.nl
Secretariaat
http://kantoor.startkabel.nl/
Portaalsite voor kantoorbenodigdheden
http://users.online.be/~sk002697/
Het virtuele kantoor
Virtuele leeromgevingen www.openleerhuis.be
Digitale toepassingen voor economie
www.digikids.be
E-learning
www.smartbit.be
E-learning
www.digitaledidactiek.nl
E-learning
www.leerhof.be
Centrum voor levenslang leren
http://web.uvic.ca/hrd/hotpot/
Hot patatoes
Lerarenverenigingen www.vlew.be
VLEW
www.vecon.nl
VECON
www.vvl-onderwijs.be
VVL
25
TSO – 3e graad – Specifiek gedeelte Sociale en technische wetenschappen TV Toegepaste economie (1e jaar: 2 lestijden/week, 2e jaar: 2 lestijden/week) Didactiek www.cito.nl
Instituut voor toetsontwikkeling
www.lweo.nl
Werkgroep economie-onderwijs
http://leerkrachten.start.be
Portaalsite voor leraren
http://www.docentenplein.nl/
Portaalsite voor leraren
http://klascement.net
Onderwijssite voor leraren
www.pienternet.be
Onderwijssite voor leraren
www.bin.be
Belgisch Instituut voor Normalisatie
http://www.o-twee.be/o2/attitude.asp
Sam-schaal
http://www.spelinfo.be/
Educatieve spelen
http://www.motherearth.org/bulletin/01_10/ gec.htm
Educatieve spelen
http://www.vecon.nl/software/lijst_software. Educatieve spelen html
Projecten www.vlaamse-jongeondernemingen.be
Vlaamse jonge ondernemingen
www.rys.be
Responsible young starters
www.vives-comito.be
Onderwijs en ondernemen
Tijdschriften Macro-Micro, Tijdschrift van de vereniging voor leraren in de economische wetenschappen Trends Op School Budget en Recht Test Aankoop
Boeken Coppieters, André, e.a., "Economie on Line – 1e jaar van de 2e graad", Uitgeverij Wolters Plantyn, Mechelen, 2005 Goedgebeur, Jacques, e.a., "Economie on Line – 2e jaar van de 2e graad", Uitgeverij Wolters Plantyn, Mechelen, 2005 Snoeck, M., e.a., “De h@ndel en wij 3.1”, Uitgeverij Wolters Plantyn, Mechelen, 2005 Snoeck, M., e.a., “De h@ndel en wij 3.2”, Uitgeverij Wolters Plantyn, Mechelen, 2005 Debels, Jan, e.a., "Economix 3", Uitgeverij Pelckmans, Kapellen, 2005 Debels, Jan, e.a., "Economix 4", Uitgeverij Pelckmans, Kapellen, 2005 Claus, Danielle, e.a., “Economische Topper 3", Uitgeverij de boeck, Antwerpen, 2005 Claus, Danielle, e.a., “Economische Topper 4", Uitgeverij de boeck, Antwerpen, 2005 Geuens, Patrick, e.a., “Optimum 2.1 – handelseconomie en boekhouden”, Uitgeverij de boeck, Antwerpen, 2005 Massy, Maurits, “Optimum 2.2 - boekhouden”, Uitgeverij de boeck, Antwerpen, 2005 Huybrechts, Nadine, “Optimum 2.2 - handelseconomie”, Uitgeverij de boeck, Antwerpen, 2005 Brawers, Dirk, e.a., “Fundamenten van het boekhouden”, Uitgeverij de boeck, Antwerpen, 2004
26
TSO – 3e graad – Specifiek gedeelte Sociale en technische wetenschappen TV Toegepaste economie (1e jaar: 2 lestijden/week, 2e jaar: 2 lestijden/week) Barroo, Mia, e.a., “Handelwijs 3”, Uitgeverij de boeck, Antwerpen, 2005 Van Caer, Francis, “Handelswijs 3 – FVISEM”, Uitgeverij de boeck, Antwerpen, 2005 Brawers, Dirk, “Handelwijs 4”, Uitgeverij de boeck, Antwerpen, 2005 Carton, Geert, e.a., “Voor eigen rekening – Bedrijfsbeheer 1”, Uitgeverij Pelckmans, Kapellen, 2005 Carton, Geert, e.a., “Voor eigen rekening – Bedrijfsbeheer 2”, Uitgeverij Pelckmans, Kapellen, 2005 Verberckt, Frank, e.a., “Bedrijfsbeheer”, Uitgeverij de boeck, Antwerpen, 2005 Smekens, Koenraad, e.a., “Bedrijfsbeheer”, Uitgeverij de boeck, Antwerpen, 2005 Govaerts, An, e.a., “Praktisch basisboek bedrijfsbeheer”, Uitgeverij de boeck, Antwerpen, 2005 Debbaut, D., “Bedrijfsbeheer voor het beroepsonderwijs”, Uitgeverij Wolters Plantyn, Mechelen, 2005 De Troyer, W., “Bedrijfsbeheer”, Uitgeverij Wolters Plantyn, Mechelen, 2005 Bouckaert, B., e.a., “Beginselen van het handelsrecht”, Uitgeverij Novum Van Rompaey, Marcel, “Burgerlijk - en handelsrecht”, Uitgeverij de boeck, Antwerpen, 2005 Hertveldt, Frans, e.a., “Wetgeving – Sociaal en fiscaal recht”, Uitgeverij de boeck, Antwerpen, 2005 Van Rompaey, Marcel, “Handelsrecht”, Uitgeverij de boeck, Antwerpen, 2005 Van Rompaey, Marcel, “Wetgeving – Inleiding tot het recht en burgerlijk recht”, Uitgeverij de boeck, Antwerpen, 2005 Hertveldt, Frans, e.a., “Wetgeving – Sociaal recht”, Uitgeverij de boeck, Antwerpen, 2005 Van Rompaey, Marcel, “Wetgeving – Fiscaal recht”, Uitgeverij de boeck, Antwerpen, 2005
27
