SO N ST~FE DESERT."ê::stm lau REL

YOU'U BE IHITIATED ;"/0. IholU...4 "'"' '-thI;" lAwn H.Jtl """*11 1.J1·u.t,h I'MrIT' pir"""

IBLOTTO :lij" J, li" J, I A

M7n;;T.'u~~ ...tld

.rry mttc:h l,kC'

,It ..

OUI (",

,n

"C'-

R"'I ol whanp~. M lhut '. ftN' Iluk Ihln •• hu .. kffJtin, L.aa.. tI lrnftll int hl. ("tlHI I n.aföftC' lult

ra,d,.

r.."

.hln, .. MA. taurd (NCfttIQt tG SM,· iock I""m .. ). Mn. Lawd .-"u.r/J ,.1 __ tG kt hor r..to.. 4 hu•• "" "" out, unine. ol C'OUf"IC. II • on J ",1 IC'" of ImpOf'tI.t Mr. '10,4, ClU. Mr. L...tI .. ,ho tdtphoM and .'1" him 10 lf'tit4 • u lt. ra", to h,mtdl. nlll"' htm .-., for the e"'f'n.". 0lIl Ntd ,",pol , tint buunat. U",fiU"".lff, Mn. u.,tl i. I.'nti", In on cM: CIM"" aUIOft, thtnb, IC1t;", .tw "1ow do_,," Oft eh.. plot. Wtwa .hf' hu " .hu the, art ,.m. te Sf'irch her bnilit ol prt · ..u (ptt .he·nut ... d hquot, the: ."thft " ... uin_ «mph" out dM' rul and .ult"lhlfa it WI(" coW tn t

bUi'""',

SO N ST~FE DESERT ."ê::Stm lAU REL ..It'

U".

~' ,

MfM-,..dllh.. """urd.,

ra ft,.

Sa,," anel AI,. In thc mnn.hde: Sun .n'a htmKW I ,n"lnm, cake. II eut · .......cI nn" Ik bello IJ, .......... • .ade: W'tn ftiat- beU • .cI Hit lus ,àqrnm trom In Wnt~,n UnÎM Bo,.. M r•. Lawd _ In Mr. Lauf1'1 hu to 1'0 fMH', \.uI ~n · IItQ hit h.. IM k,.... hlm .,..db,.. Mr. ".urtl jo.... lotr IJ .. d • • "" 011 .h., .., '" tIw: 0"""'"1 0/ ,ho all'bo- Ni.h' O.~. A•• ho .ith. dub. ~lt. 1I .. 4y ....

J.... ...

im.,m."

"'''J'

.w..

::::.

db!':u~~. 'L~·::n"r;:. 'ho: ~~ '10....

oue: , mu""u. Ind IIka it. Ahtf I ''''n ol COInphclttd ...... St.ft .hlnk. ti hl .... .te:', clï.rm,. at d.."... · tl l"e het liq,,",r .In l'fMM UNt a-b I I.u«:ht" r ia,- Jft tdl. OII"tr ...... It • • nd thr, bn,h nMr ....... a.urhtt,. [.,n

.he " ,h, ol Mn. l.aunl. '''lMC In I ~.h bclti"" .h ..... ",,"n••.., ."""Th" ". unril ..... tlio .t- .... r h••• Hen d""k u... cold IC'I .

C H A I L E Y C H AS'

_ ..ne... _O"'YC"."". lKllllutT\.Mft.t 010....., ~::IL,~IA .. A. Slm.

A_·

...............

• ."r hom

• J.... couple of bc:n.pedctd h\&lbMcb oe die I<>ow. tMy _Ic ~t wi'fa to • ,rand ~ .._ÏOft of "dM bors-- But ~ lMiI iUle 'powa 6ne1 OUI. he plepand fOI dM motC hiluiou. momme. of rOU! piaule-aoin, cIa)"1

SeOm"C uo

""- p i ",. . . nel Lau,tI ..... IJ .. d,

.,.f.

bil

lts In The Mind! Thc ,man"' (ock" ,1 ..t .ht InIIII'M1 hu IItOChtac Of' th, 4,i"\ •• hu .'n.

La""' mIJN'" -B'ocro: dw ' atnt Ihl

a...... "t. La.,n ..ui

MGM . -... , ..... ~ " ,"",Im .....hr JI , .... ___ .

••• ho 'fMa. Hu4y rt.inlt i... Ih. rul ..... . IM 1",.,iM rt tJ tuf'lk ,,.. ,h, mulrt ol tt.. OaoIr ...t&r n Mn. La,ud ldh lh.tm It it nofh..-, bu, roU ( n de 'MJ soMt

.he,.

I.,.

leED TEA JUG Th .ho .... _ .1 "Bin,,,,: la u,tl 'M H"dy, la .... 1101 R•• ei. MG I com~dr. whach ia ...... thrt ,ms'--'" IC 1h~ _ ... . ___ • Tltn.,... ÎI -rM C.f".e or A. Ach .... 11,,, •." or i~ 11,,4.',

.hÎ1kty ft,"" wf')uld m.ke , con'mwd ck-unh,d lUI at hit ha., W1th ,n"" .n.! S... Laurtl·. 4i"••1....... Id he ."" "MI. 0/ • Limchous, ......... J . A.d d.. wond.r ft, ,hty 40 i, I1 00 Ind

... 1

INHOUD Nieuws

Jubileumnummer In dit extra dikke v!Jfentwin tigste nummer is een aantal artikelen bijeengebracht die in onderlinge samenhang een beeldgeven van leven en werken van Laurel & Hardy. Op onderdelen zal dat een aangepast beeld zijn, want recente research en de ontdekking in dejaren negentig van verloren gewaande (/ilm-) documenten hebben tot nieuwe inzichten geleid. Sommige van de artikelen zijn herziene herdrukken uit niet langer verknjgbare nummers van 'Blotto' Leo Brooks levert een speciale bijdrage met twee biogrqJische schetsen, waadn korte metten worden gemaakt met de mythevonning rond Stan en Ol/ie.

1

5

OUI

Op de actuele pagina's o.m. de ontdekking van een nooit uitgezonden Amerikaanse radioshow met Stan en Ollie; concen van The Beau Hunks in Londen; de komende Leuke Middag in The Movies met veiling ten bate van het Statue Fund; in memoriam BiD Cum; onderscheiding voor The Music Box; Sotheby's veilt brieven van Laurel en de dreigende herziening van het copyright in de V.S.

Blotto-the movie

1

1

Een verhandeling over de drie-akter die de naamgever was van dit tijdschrift. Auteur Richard Finegan heeft de verschillende versies van de film bestudeerd en maakt een reconstructie van de oorspronkelijke geluidsband. Bij een reissue in 1937 is deze vervangen door muziek die Leroy Shield had gecomponeerd voor Dur

Relations.

mullCl i. wn uil~u'e ",n ,I,. Sli,·hlin,::

25

Relations

1

De verhalen van Hal Roach

14

De anikelenserie over de hoofdfilms, die in B1otto #5 begon met een dossier van Sans qfthe Desert, krijgt met Dur Relations haar sluitstuk. Deze komedie uit 1936 is de eerste die onder een nieuw anistiek beleid van Hal Roach Studios tot stand kwam. De oorspronkelijke panituur van de in de film verknipte) muziek van Leroy Shield is overgebracht naar ederland en wacht op een uitvoering door het ederlandse orkest The Beau Hunks.

Jean Dading vertelt...

1

22

Speciaal voor 'Blotto' schreef het vroegere kindsterretje uit de 'Our Gang'-serie, Jean Darling, een nieuw hoofdstuk van haar memoires. Over paniek bij de Hal Roach Studios, bramen taan, kauwgom en een dolle hond. En waarom 'Babe' rood aanliep van woede, toen Jean hem venelde van haar bezoek aan zijn eerste echtgenote ...

!Jij J,-,e contributie i. inh"4"'''''n hd liJmuutoehap "In de ·:-;nn. uf ti", J),"'~rl'

Luur'" 6: I la,.J~ FunJ .. Clp~e,·i,·hl in IOH .11 ... 1....,1 I Fond. i. oi,,,I. 1\)ïl .1.

dnl r"ehl ~,..,fl op J~ "H.',enJin~ ,.n

p,·,·f,·,i J)u~ T"nl (Ou,,, 1:1) in{:,.,.,·I".e,en

nic..'uwshril'\tm 4.:n dt.·c.·lnumt.·

hij dt" inlrrnuliunult'

ten in hinnl·n- en

UUIl

lidi, Îtt·j·

huih·nlUlul.

L..,un·l6: Ilu,J~ I \ppr,·ei .. 1icon Su","'~ ·Snn.

c.r ti", (),·.,'rl

Foto's

Administratie en redactie

C.II,,'/i.., Sicp Bnu.mn ,'n I I .r,·~ Iluppe

Lour,·1 6: Ilul'th FonJ.

Raad van Advies

P"'lbu.Sïll 1200 ,\\\·llil,cr.ulll

H/utlu \ (.·rn·llijnl cU1l-'l·4l·lmuli{;. tl1fUlI'

dcwu"4uon"

h\('('

b",c"" in

i,,'lt$ mc"c",' Jun c,'('n juur.

Aan dit nummer werkten mee

D,.,..J.C'. KI~)""~l (,....1udl(·) P.E. SCh .... udcr (""mJ!,.... inl!)

S"'p B.. usmn. I....co i-I. B",,(I~',

Donnementen

J"nn ()II,·linl1, l~ichu('(1 FiOl'{;nn. I I i11,·

D,· mnl ribul ie h('d"flll~l f:l".-

Tijm.ln, "n Bruon R,'ijnh .. udt (,·indrc·d.)

\(Wlr h\.'l·c'~

Tel,·f'HlIl 11:1:'1 mO\:\(\ Inl e"nel, hl"lIn(a.,up .. \:HIlH1.nI

Een zilveren randje 1

Gevonden

1

3

In de bestaansgeschiedenis van dit tijdschrift hebben weinig berichten zoveel opschudding veroorzaakt als de ontdekking (of herontdekking) van drie verloren gewaande solofilms van Stan Laurel en Oliver Hardy In 1991 dook in het ederlands Filmmuseum een 35mm-kopie op van The Snow Hawk. Een jaar later werden bij een anoniem gebleven paniculier Get 'Em Young en A BanknIpt Ho/?{ymoon gevonden, 'Slotto' doet een boekje open over het geheimzinnige wereldje van de filmverzamelaars, die soms niet weten over welke schatten zij beschikken.

Geknipt!

1

36

De films van Laurel & Hardy staan tegenwoordig bekend als onschuldig vermaak, films voor kinderen zelfs. In de jaren dertig werd daar anders over gedacht. De censuur hield Stan en Ollie nauwlettend in de gaten en aarzelde niet in te grijpen als het niet langer 'door de beugel' kon. Een onderzoek in het archief van de ederlandse Filmkeuring, voor het eerst gepubliceerd in Blotto # 12.

ISSI

Lmm·1 ~n IllIrd~ Fund •. Ilil"'''Hum

002ï-20:l:l

Stan 142 Babe 152

Rubrieken PlaM)()eI19 .

8/0110 #25

\ 'o(),jaa,. 199

, IT 'Blol/o' mei val/en en opslaan

hel .'ij{enlu'inliqsle nummer zou holen had uw eindredacteur nooil dur P('11

(J,.omen . \ 'ele tr'Ouwe lezers u'aar-

scl,ijnlijk ook niel. ln 19

.j

!!t'rscheen hel

Mad ."x,r de eer.ll' ket·r. Iiel leverde enkele lienlal/en abonnees op. Velen beschouwden hel 'L&II - mo~zine in w 'orl-wit' als een t-enclaqsvlitil. als ,'{'n qrap op zijn besl, j'-'Iaor hel abonnl.'(·be'·'·'·m'.... relerel,· snel lol enkele honderden en bereikle zelfs ,-en "un lu·ooll'wnd.·,~1 in 1992. '~'rsl(' aunl,·q 'I'a .• 'H/ol/o' niel .• oncle,'s dan dl' ordeninq en puMim/it' .'cm el,· prit't>col/"ct ie <'an dt· eindreclacteur die al sinds de . Url'n "iilii(: F.lo '., .'on ,'n orlikelen o<'er Laurel en Ilardy <,erza t.Jdt'. Zijn med"/"'sluurders .'an hel Laurel &: Ilardy Fonels .'On ..n ht'l ,~'n q,,,~1 pIon om hel Macl nam('ns hel Fonds uil Ie (:el>en. H.., nH.rllCwm,/c· do...l ..an deze •'Iichlin~. hel aanlc~(:en l'an een ïmcol/,~'I;.... U'O, immers al/on~ bere·ikt. De f,lm s woren l'r. luur kU'CIT,...n Lt· ollk uil de Mikken? ,'-'Iel de ICK'l'IC)(,J van a/wn ....·s fln>t·ie/... 11t'1 be,erdal d,·ze losjes (:erk .'an Laurel en ardy in ",'rlonin~ 1.. />rc·n(:en. I lel leidde ook lol nieuwe. ll'aar,,"~,I/.. conlud"n mei anel..re· ",Jen ..an de " ons o{lhe Deser/: de nl ..rnuli,mo"·/~nc.[ub ",oor/C)(' hel Fonds in /9il. dril' jaar na de U1,(' cmclerb,'(,llÎn~('n in de ..(.,..('hijnin~ .'an -alol/o' hebben hel x,r/b..·.loun ,'on 11t'1 Mael beclreiqcl. iVa nummer u'as cle eerelernc}("n"I,· p,.i""col/,'(·Iie uilqepul. Ct·lukkiq ,.ooklen andere ..tno-

..100,.,. q,·ulu/'Illl'..rd I''''n .,Ioplel/inq <,on cle uilqa"e Wt·rd oon(:<'nJif:
Dt' num"n

,'on cI"ze re'{lcIenJe en(:elen zijn sincl..dien in

~ numm,'r in h ..1 c"I"I;m Ie <,inden.

numm('rH.lt.' ",inri('n up

bnnkrc~eninl: ~\.!;2.lt\.:lïl1.n.,.

D

26

Voor een goede klucht was volgens Roach meer nodig dan een bij elkaar geraapte losse collectie grappen, Een goed lopend verhaal moest de basis zijn voor een waterval van logisch uit elkaar voonvloeiende komische situaties. Zijn filosofie botste met het bruisende talent van de vroegere variété-komiek Stan Laurel, die aan een of twee situaties genoeg had voor een onderhoudende film van twintig minuten. De conflicten waren niet van de lucht, vooral toen de studio overging op de productie van louter lange films, De baas van de studio ging prat op zijn talent voor verhalen. Voor veel films die zijn studio verlieten, had hij zelf de plot op papier gezet, o.a. voor Get 'Em Young, waarvan het basisverhaal in de kantlijn van dit ani kei is gepubliceerd.

Twee biografische schetsen van Laurel en Hardy door Leo Brooks. iet geschikt voor vereerders en devoten .

nndo,' "'rmeldin{: ,,'" ni,·u" lid'

2

Voorjaar 1998

a ()//i,' S /:'uu1;"'sl ph·kl'· hel aan lal abonnc-e•. D,· ",Jenadmini tratie t'n clt""TL<'nclinq ..on hel Mod werden zo'n la.l. dol (Ie eindaelt'ur in /I)!):I no hel duMelnummer /9/20 lijdelijk hel bijlijl' rbij n,~,,./ti!
lat·klberiehlen 60 • Bol/wedjes 63

h"1 n"l! lon~ /u moql,lij.'en!

Bram Reijnhoudt, cindr<'Clocleur

3

L&H-HOORSPEL ONTDEKT Laurel en Hardy hebben in 1944 de hoofdrollen gespeeld in een radiosketch, getiteld 'Mr. Slater's Poultry Market' . Het was een proefopname met publiek voor NBC-radio, die nooit is uitgezonden.

GEHEIMZINNIGHEID ROND NIEUWE VONDST Een kopie van de sketch is onlangs ontdekt door een Amerikaanse verzamelaar, Chris Lembesis. Dit blijkt uit een anikei van Chris Seguin in 'Another Fine Message' , de nieuwsbrief van de Another Fine Mess Tent in Windsor, canada. De weinige mensen die kennis hebben genomen van de tape zijn van oordeel dat er weinig plezier aan te beleven is. De opname wordt vergeleken met de films die de jongens voor Fox hebben gemaakt. De tekst zou voor ieder willekeurig duo geschreven kunnen zijn. Het scenario past niet bij de personages van

........rtnt........ ter plepIIIaeW YB . . tmtl Euopese t....H. lMl/48

'Blollo' heeft een nieuw telefoon· nummer en een nieuw E-mail adres. De redactie is voortaan te bereiken onder nummer 035 1120456 (alleen noodgevallen s.v.p.) of via e-mail blollo @zap.1\2000.nl. Het postbus adres blijft ongewijzigd: PB 810, 1200 IlW Hilversum.

\'o()tjaar WO

Stan en Ollie, zo wordt gezegd. De sketch was bedoeld als eerste deel van een serie die 'The Laurel & Hardy Show' zou gaan heten. De show van een half uur is opgenomen op 6 maan 1944. Drie maanden eerder hadden de jongens een andere radio-pilot gemaakt, 'The Wedding Pany' Deze sketch van tien minuten is op lp en cd beschikbaar. Intussen blijkt dat de nieuwe ontdekZcliel'cla4 I. april:

LEUKE MIDDAG OP MEDISCH ADVIES De twintigste Leuke Middag is op zaterdag 18 april in The Movies in Amsterdam. Het programma heeft een overwegend medische inslag, met Stan en/of Ollie onder doktersbehandeling in Sons qf the Desert, Them Thar HlÏls, Thicker Than Water en County Hospital. Op het programma staan verder o.a. Our Relations en Blotto, twee films die in

dit jubileumnummer uitvoerig worden besproken.

Veiling Zoals gewoonlijk wordt in meerdere zalen tegelijk geprojecteerd. Het café van The Movies zal de hele middag geopend zijn. Er wordt ook weer een beurs gehouden en voor het eerst een

king al meer dan een jaar geleden is gedaan. Waarom de opname niet voor een breed publiek beschikbaar is gemaakt blijft onduidelijk. Door de betrokkenen wordt niets meegedeeld over de plot of over afzonderlijke gags. 'Blono' heeft echter uit betrouwbare bron vernomen dat Laurel en Hardy als bestellers van gebraden kippen terechtkomen in een gangstermilieu, waar ook twee huurmoordenaars worden verwacht. Stan en Ollie worden voor deze 'hit men' aangezien. aar de redenen voor het geheimzinnige gedoe rond deze interessante vondst kan alleen maar worden gegist. Wordt er gezocht naar een commerciële distributeur? Of moet de show onbekend blijven, omdat hij afbreuk zou kunnen doen aan de reputatie van Laurel en Hardy? 'Blono' heeft geen antwoord kunnen krijgen op deze vragen. Een kwestie van copyright is het volgens ingewijden in dit geval niet. veiling. Diverse memorabilia komen onder de hamer van veilingmeester Harry Hoppe, waaronder een cheque, die is getekend door Stan Laurel. Leden van de Perfect Day Tent worden in een bulletin van alle details op de hoogte gesteld. De Leuke Middag, met beurs en veiling, is ook toegankelijk voor niet-leden. Voor hen zijn nlichtingen bij de de redactie van 'Blono' verkrijgbaar. 5

I

•

. t

•

BILL CUBIN De oprichter, eigenaar en curator van het Laurel & Hardy-museum in Ulverston, Bill Cubin, is op 28 november 1997 in het St. Mary's Hospice in Ulverston overleden. Hij was 69 jaar. Bill Cubin was graag gezien bij de Nederlandse afdelingen van de Sons of the Desert. Omgekeerd werd zijn museum in het centrum van Stan Laurels geboorteplaats druk door Nederlandse L&H-liefhebbers bezocht.

Het is uitsluitend aan de onvermoeibare inzet van BiU Cubin te danken dat het stadje aan de rand van het Lake District een soort bedevaartplaats werd voor L&H-fans. In 1974, het jaar waarin Cubin burgemeester van UIverston werd, onthulde hij meteen een plaquette in de gevel van LaureIs geboortehuis in Argyle Street. Dat was nog maar het begin. 1\vee jaar later, toen de toenmalige bewoonster van het huis op hoge leeftijd stierf, dreigde al het meubilair op straat gezet te worden. Bill ontfermde zich over de spullen, die voor een deel uit de tijd van de opgroeIende Stan stamden, en sloeg ze op in een 14de-eeuws pand, dat hij bezat in Upper Brook Street. Op die locatie, achter het café 'Family Fare', dat door de familie Cubin werd gedreven, breidde de collectie zich snel uit. BiU had intussen in UIverston de 'Berth Marks' Tent opgericht. Als Grand Sheik reisde hij naar conventies in Amerika waar hem kostbare objecten voor zijn collectie werden aangeboden. In 1981 boorde hij een gat in een muur van bijna een meter dik om een doorgang te maken naar een aangrenzende ruimte, waar een klein bioscoopje werd ingericht. Sindsdien vormen videoprojecties van verzoeknummers een topattrac6

tie voor de bezoekers. Enkele jaren later kon een nieuwe uitbreiding worden gerealiseerd, dankzij een donatie van een ederlandse quizwinnaar. Het museum, met zijn nederige ingang op een rommelig binnenplaatsje, groeide uit tot een ontroerend getuigenis van Bills liefde voor Stan en Ollie. Alle muren, nissen en balken werden beplakt en behangen met foto's, brieven, posters en curiosa. Stans cocktailboek en vingerasbakje, zijn vaders zilveren sigarettenkoker en een brief van een vijfjarig jongetje aan Stan beschouwde Cubin als zijn dierbaarste bezittingen. Zijn vurigste wens was een standbeeld voor Laurel en Hardy in het centrum van UIverston. Daartoe werd een Statue Fund in het leven geroepen, dat wordt beheerd door functionarissen van de Sons of the Desert en de gemeente UIverston. Het zal niet iedereen opgevallen zijn, maar Bill sukkelde al met zijn gezondheid, toen hij in 1995 aanwezig was op de Europese Conventie in Kerkrade. Zijn vrouw Lucyen zijn dochters Marion en Barbara wisten dat het niet goed met hem ging. In 1996 was hij voor het laatst in ederland, voor de opening van een L&H-expositie in het Filmmuseum

ter gelegenheid van het 25-jarig bestaan van de Perfect Day Tent. Uit handen van André van Duin kon hij een cheque van duizend gulden in ontvangst nemen, als bijdrage van de Tent aan het Statue Fund. Een week voor zijn dood had Bill nog niets van zijn jovialiteit en optmisme verloren, toen hij aan zijn ziekbed in het verpleeghuis St. Mary bezoek kreeg van twee ederlandse 'Sons' Ook toen sprak hij uitvoerig over het standbeeld. Bij de uitvaartdienst op 3 december was BiUs kist getooid met zijn fez. 'Sons' zaten op de eerste rijen in de kerk en het orgel speelde 'The Blue Ridge Mountains of Virginia' en 'In the Good aId Summertime' Het museum in Upper Brook Street staat nu onder leiding van Bill Cubins kleinzoon Mark.

Veiling ten bate van 'statue fund' De opbrengst van de veiling die op 18 april in 'The Movies' zal worden gehouden, gaat naar het Britse fonds waaruit een standbeeld voor Laurel & Hardy zal worden bekostigd. Geveild worden o.a. kostbare stuldlen als een cheque, getekend door Stan Laurel, een originele poster van 'A Chump at Oxford' en een 35mm-kopie van een L6Htweeakter. Het fonds heeft nog veel geld nodig: tot op heden is naar schatting niet meer dan tien procent van het benodigde bedrag bij ellIaar. Veel campagnes lopen echter nog. Ook individuele giften, groot en ldein, zijn wellIom. Stort uw bijdrage op bankrekening 54 82 16371 t.n.v. Laurel & Hardy Fonds, Hilversum, onder vermelding van 'Standbeeld'. Een verantwoording van de giften zal in het volgend nummer van 'Blotto' worden gepubliceerd.

B/o/to #25

Acliviteiten

BEAU HUNKS GEVEN CONCERT IN LONDEN Het Nederlandse orkest 'The Beau Hunks' zal deze zomer spelen op het Meltdown Festival in Londen. Het concert is vastgesteld op woensdag 1 juli. De uitnodiging van de festivaldirectie

komt voor het orkest als geroepen, omdat het de mogelijkheid biedt voor het eerst en in grote bezetting de muziekscore voor Our Relations uit te voeren. De composities van Leroy Shield voor deze film zijn ruim twee jaar geleden door researchers van het orkest ontdekt in een depot in Los Angeles. Slechts een klein deel van de muziek is voor de film gebruikt (zie ook het artikel over Our Relations elders in dit nummer) De 'Our

Relations Suite' zal het sluitstuk worden van het concert. Andere interessante stukken op het programma zijn de originele score van de eerste akte van Laughing Gravy (1931) en een live begeleiding van We Faw Down in de orkestratie van Peter Stöve, die ook zal dirigeren. Dit kunststukje is voor het laatst opgevoerd tijdens de Europese Conventie van de Sons of the Desert in 1995 in Kerkrade. Een andere film die (voor het eerst) door het orkest zal worden begeleid is Their Purple Moment. De basis voor deze score is de soundtrack die Piet Schreuders heeft samengesteld voor de nieuwe release van TaurusVideo in Duitsland.

THE MUSIC BOX OP OFFICIËLE AMERIKAANSE ERELIJST GEPlAATST

In Amerika is 'The Music Box'

(1932) op de lijst van de National Film Registry geplaatst.

Elk jaar worden door de Library of Congress-te vergelijken met onze Koninklijke Bibliotheek-vijfentwintig films voor deze lijst gekozen. \'oorjaar /99

Andere gekozen films zijn dit keer: Rear Window, The Bn'dge on {he River KWal: Verrassend was de keuze van Tulips Shall Grow, een poppenfilm uit 1942 van George Pàl over ederland in oorlogstijd. Van Laurel en Hardy was eerder alleen Big Business opgenomen in het register, dat nu 225 titels telt. Plaatsing betekent dat de films worden toegevoegd aan de culturele erfenis van de Verenigde Staten. Helaas is het niet zo, dat de films daarmee automatisch verzekerd zijn van een blijvende conservering. De bezitters van de copyrights moeten daarvoor zorgen.

AMSTERDAM 'Leue Middag' op zaterdag 18 april a.s. Films, YeWng, Mun.

B/RM/N6HAM Bet autal deelAemers au de Intemationale ConYentie (17 tot 21 jali 1998) is tot duner ruim 250, wauonder ca. 15 uit Nederlud, Bet bruet lA Wuwick Castle is uitYerkocht, mau er zijn nog plutsen yoor de bUMeue lA Stutford-on-Ayon en de dagtocht nau U1Yerston.

LONDEN De LiYe Chost Tent in Londen orgUliseert een 'post-conYention', ausluitend op lirmiDgham, 1'U 21 tot 24 jali. Een filmshow in het Londense Maseum of the Moring Image en een avond in de Old EDglish Masic Bali zijn de yoornumste attracties,

V/LLATA Een uieuwe Tent in Italië, 'Atollo K', houdt een bijeeuomst op 6 jlllli in Villata, een plutsje bij VereeW. Alle 'Soas' zijn uitgenodigd, Deze Tent is 1'oortgellomen uit het theatergezelschap 'Lo Spazio SceDico', Inlichtingen: 'Atollo K', c/o Spuio Sceuico, CP 266, 13100 VereeW, Italië,

HEERLEN In de Stadsschouwburg wordt op 3 april de Zesde Intemationale FUm en Videobeun gehouden, mede georguiseerd door de plutselijke Them Thu Ri11s Tent,

HA RL EM Bet Negende Oli1'er Bard, FestIYal in Bulem, Ceorgia, heeft nau schAtting twintigduizend bezoekers getrokken. Bet feest wordt ieder JAU gnierd op de tweede zaterdag 1'U oktober.

KERKRADE? De Derde Europese Con1'entie lA lolduc trok YOrig jau een teleurstellend auatal1'u zestig deelAemers, Er is nog geen IIeslissiJlg genomen O1'er een nentuele "'erde conYentie iJl 1999. Dat zal deze zomer gebeuren na 01'erleg met de Europese delegaties in BinDingham,

ï

Auteursrechtwetgeving in Amerika dreigt ftlmbezit te decimeren L&H-fiLMS VOORLOPIG VEILIG DANKZIJ BELANGSTELLING IN EUROPA Filmliefhebbers, historici, documentairemakers en verzamelaars in Amerika lopen te hoop tegen een uitbreiding van de copyrightwet, die bij het congres aanhangig is gemaakt. De wettelijke duur van de auteursrechtbescherming moet volgens deze wetsontwerpen voor films, kranten en tijdschtiften etc. (works for hire), worden verlengd tot 95 jaar. Op het ogenblik is dat 75 jaar. De tegenstanders betogen dat dit rampzalige gevolgen zal hebben voor de duizenden films die nu op de plank liggen in afwachting van de afloop van het copyright. De films komen dan in het 'public domain' en kunnen vrij vertoond worden zonder dat toestemming van derden nodig is.

Het probleem is dat de huidige rechthebbenden-meestal grote concerns die ook de lobby vormen achter de wetsontwerpen-slechts belangstelling hebben voor een klein aantal titels in hun bezit, dat nog een commerciële waarde vertegenwoordigt. Het gros van de films wordt verwaarloosd. Verlenging met nog eens twintig jaar betekent dat veel films niet zullen overleven, gezien de vergankelijkheid van het materiaal. De films van Laurel en Hardy zijn hier een voorbeeld van. Hal Roach Studios is lang geleden gekocht door Quintex, die haar belangen weer doorverkocht aan RHI Entertainment, dat op zijn beurt weer is opgekocht door Hallmark Entertainment. Dit bedrijf, een dochteronderneming van Hallmark cards, was geïnteresseerd, omdat RHI een aantal titels bezat dat in opdracht van Hallmark was geproduceerd. De Laurel & Hardy-films waren bij de koop inbegrepen maar blijven op de plank. Het gevolg is dat in Amerika vrijwel niets

POLYGRAM VIDEO ONDER NIEUWE LEIDING Theo van der Schaaf, die enkele jaren geleden Polygram vaarwel zei om een eigen cd-maatschappij op te zetten (Basta Records), is terug op zijn oude stek. Sinds midden februari is hij opnieuw

directeur van Polygram Video. Van der Schaaf is de man, die begin jaren 90 voor Polygram de uiterst succesvolle L&H-serie op poten heeft gezet. Hij was ook de producer van twee Beau Hunks cd's met de muziek van Marvin Hatley en LeRoy Shield. Terug bij Polygram krijgt hij te maken met nieuwe medium DVD

van L&H op video te koop is. Uitzonderingen zijn een aantal stomme L&H-films die onder een ander contract vallen en enkele films die al eerder in het publieke domein terecht zijn gekomen. Dat zijn o.a. The Flying Deuces, Be Big, Flying Elephants en Do Detectives Think?

Europa Gelukkig worden de L&H-films voorlopig niet bedreigd door chemisch verval, omdat onlangs een conserveringsproject is voltooid. Dankzij de belangstelling in Europa, waar de Duitse Kirch-groep de rechten heeft, zijn nieuwe masters gemaakt van de nog bestaande kopieën. Het succes van de uitbreng op video in ederland in de eerste helft van dit decennium heeft duidelijk tot het welslagen van dit project bijgedragen. BetaFilm kon destijds nog geen goede videornasters leveren. De ederlandse video's waren gebaseerd op oude, niet altijd fraaie en bovendien in het ederlands ondertitelde bioscoopcopieën die hier nog voorhanden waren. Toen andere Europese landen wilden inhaken op het ederlandse succes, waren nieuwe masters nodig. Richard W Bann kreeg van BetaFilm de opdracht hiervoor gebruik te maken van het authentieke filmmateriaal dat in bewaring is bij de Amerikaanse Library of Congress. Ook Hallmark Entertainment heeft - als rechthebbende voor Amerika en canada - toegang tot dit materiaal, maar toont tot dusver geen enkele belangstelling.

(een cd voor muziek én beeld), dat binnenkort een belangrijke rol zal gaan spelen bij het uitbrengen van films. Gedacht wordt aan laat 1998 of anders t 999. Volgens Van der Schaaf is een nieuwe Sotheby's in Londen gaat brieven L&H-serie op DVD een van de opties, veilen, die Stan Laurel heeft geschrewaarvoor dan gebruik zal kunnen ven aan zijn nicht elly Busby De worden gemaakt van de nieuwe, datering ligt tussen 1955 en t 965. gerestaureerde masters (zie ook el- Laurel schrijft o.m. over de gezondders op deze pagina). heidsproblemen van Oliver Hardy, Van der Schaarf blijft ook labelma- die na een hartaanval en een dieet nager van Basta, dat zal worden zeventig kilo afviel. De waarde van voortgezet onder de dagelijkse leiding de brieven wordt geschat op L2500. van zoon Jeroen van der Schaaf. De veiling is op 23 maart.

E.D. te •. lruIot lilt Callfolllië

I.L. t. l.o.Z

Brieven Laurel onder de hamer

B/alla #25

AlMERE STAD, Stan l.au'elstraat 17 In Fi gelegen goed ondeItlouden . . . . mei houten berging en tUin van ca 12 " . . dtep op het westen gelegen (1.27 . . lndeling. entree, hal, tOIlet, Woon1\., beI1Iast. keue verd.: overloop, 3 SlaapIIamers (1 knel" met Frans balkon), badKamer met .gbad. aparte douche. 2e tOIlet en was1afeL 28 verd vaste 1rIp, belgtuilT1te. verwaomng w.m.a en mag&liIId*d voor kamer. • '19QI/lQ nabiJ YI1IlkeIceolnrn: ~onq' 1/1 overleg. VNIgprijs I 2211.500,' k.k. ~ N~ Makelaaldir, 036-S300005

'11It~_

.....'

Voorjaa"lgg

l.I. t.1.

1.1. t.l.

9

the movie In /993 was de r~'anse vel'sie uan '8101/0 'le zien in een exlusieve uOO/'slel/inq UOOl' cle deelnemel's aan cle Eel'sle EUl'Opese

onvenlie uan de ' ons o{lhe J)esel'l in Kek,·ade. J)e r;tm wel'd uel'loond in hel Palaee Thealel' in Luill. Een hislorische plek: Sion LaU/'el hecft el'lwee Ileel' op helloneelqeslaan. in /9/2 en in /91ï.

De lweehondel'cl conuenlieqanqel's Ill'eqen UOOf' hel eel'sl een aan lal nieuwe scènes mei _ Ion en Ol/ie Ie zien. wanl de Fmnse edil ie uan deze f,lm heeft een aanfJ1('I·kelijk ICf/1qel'e speelduU/' dan de Enqelslaliqe ,'el·sie. Inlussen is ook de Spaanse vel'sie van 'B/ollo' bekend qewol'den. En dal is noq niel al/es. Iloeveel"el'sellil/ende vel'sies beslaan el' eiqenlijld J)e I \ mel'ikaanse UIl-kennel' R ichard Fineqan heefi ele qeschieden is "on '8lollo' diepqaand besludeel·d en qaal in dil adillel uilqeb"eicl in op de vel·schil/en.

LOTTO werd oorspronkelijk uitgebracht op 8 februari 1930. Bij alle drie aktes van de film was achtergrondmuziek te horen, uitgezonderd een paar korte scènes in de nachtclub. Toen de film opnieuw tot leven werd gebracht op 30 oktober 1937 werden de credits weggelaten (met inbegrip van een hoofdrol-credit voor Anita Garvin). Ook de openingstitel verviel (' Mr. Hardy is a bachelor - Mr. Laurel married the successor to Sherloek Holmes'). En daar kwam tot overmaat van ramp nog bij dat ook meters film van Laurel & Hardy verdwenen zijn! Alsof L&H-fans niet al genoeg vermiste beelden hebben op te sporen! Voor de duidelijkheid moet hier aan worden toegevoegd dat dit niet slechts ideeën waren die in het script stonden, maar niet werden verfilmd, of eruit geknipt zijn voordat de film in première ging. Deze scènes waren te zien in alle kopieën van Blono die dateerden van vóór 1938. Misschien dacht men tijdens de voorbereiding van de heruitbreng dat 27 minuten (2654 voet) een ongemakkelijke speelduur was, en dat met een beetje trimmen de lengte van een tweeakter kon worden benaderd.

B

10

Blol/o #25

Voor;jaal'/99

Programmaboekje van de Brusselse M.C.M bioscoop Qutfn's van 27 maart 1931. 'Une nuit extravagante' was de eerste L&II-Iilm in het Frans. Laurel en Hudy spraken zelf de Franse teksten. Bijrollen met tekst werden veelal door Franse acteun vervuld. De Franse en de Spaanse versie werden opgenomen na voltooiing van de Engelstalige ' Blollo·.

De eerste van de drie verdwenen scènes bevond zich tegen het einde van de tweede akte, na het nummer van de Spaanse danseres. In de bekende

reissue-versie zien we daarna Mrs Laurel buiten bij de sportartikelenwinkel staan. Geknipt is een scène die begint met Stan en Ollie, luid applaudiserend als het dansnummer afgelopen is. Dan knipt Ollie met zijn vingers en gebaart naar Stan dat hij een nieuwe portie spuitwater in z'n glas wil. Ollie heft het glas en kijkt een andere kant op: het spuitwater komt in Ollie's schoot terecht. Stan ziet niet wat hij doet en ook bij Ollie duurt het een paar seconden, voordat hij door heeft wat er gebeurd is. Als het eindelijk tot hem doordringt, springt hij op en slaat Stan bestraffend op de hand. Ze gaan zitten. Ollie buigt zich kwaad voorover om Stan opnieuw te slaan, maar die deinst terug om zich te beschermen. Dan volgt de scène bij de winkel voor sportartikelen. Deze geknipte scène is wel te zien in de Spaanse versie an Blotto, La Vida Noctuma (en ook Franse versie Une Nuit Extravagante, red.), maar daar is ze zelfs nog langer en besluit met een grap die niet helemaal bij het personage van Ollie lijkt te passen. adat hij beseft heeft dat zijn schoot nat is van het spuitwater, ontdekt hij dat er een plasje water op zijn stoel 11

De roto's op deze en de nlgende p~gin~ zijn nit de Fruse nnie nn 'Blollo'. Cecile Rhodes speelde durin de rol nn Anit~ Carrin (Mn.Laurel). Als zij ontdekt d~t de jongens stiekem nur een nacbtclub willen en de lies, die zij sinds de Drooglegging beeft bewurd willen meenemen, nnegt zij de ~coboJiscbe dranJc met een eigen brouwsel ye peper, mosterd en koude thee.

ligt. Dus wat doet de meestal zo galante Mr. Hardy? Hij wisselt zijn stoel met die van een tafeltje dichtbij, net voordat een deftige dame (gespeeld door Simone Boniface) de stoel als zitplaats kiest. Op haar beste 'Anita Garvin'-manier staat ze langzaam en kalm weer op, excuseen zich en loopt weg terwijl haar metgezel verwonderd naar haar natte japon kijkt. Het tweede fragment dat uit de reissue van 8/0{(0 is verwijderd zat aan het begin van de derde spoel, direct achter de scène in de winkel. Stan en Ollie beginnen zich aardig dronken te voelen. Ollie buigt zich naar Stan toe, legt zijn elleboog op Stans schouder en zegt goedgehumeurd: 'I like you' Stan glimlacht en schuift zijn glas naar voren. Met dubbelslaande tong zegt hij: 'Let's have another, pal.' Dan zien we dat Ollie onder de tafel 12

naar de fles reikt. Hij schenkt meer 'sterke drank' in, terwijl Frank Holliday The Curse of an Aching Hean' begint te zingen. De scène vervolgt als in de ons bekende versie tot het eind van het lied wanneer Holliday het drankje uitsprietst. Hierna is een lange sequentie gesneuveld. Antwoordend op Holliday's That's terrible!, roept Ollie hem na '50 is your voice!' Ollie kijkt Stan aan en allebei geven ze een bevestigend knikje. 'We can sing better'n that,' zegt Ollie. 'Cer'nly,' antwoordt Stan. Ollie schuift zijn stoel dichter bij die van Stan, duwt de glazen op de tafel naar voren terwijl Stan de fles op de tafel zet en vraagt: 'Are y'all ready?' 'All set,' antwoordt Ollie. Stan gebruikt de ijstang als stemvork. Hij tikt ermee tegen de ijsemmer en produceen een doffe toon. Ze beginnen te zingen zonder

muzikale begeleiding en-het spreekt vanzelf-het klinkt afschuwelijk. Als ze de eerste twee regels van het lied hebben gehad, slaat Stan opnieuw de stemvork aan. Ze gaan door met 'IaIa-Ia', want ze zijn de woorden vergeten. De ober (Tiny Sandford) komt in beeld en kijkt kwaad op de jongens neer. Stan slaat de stemvork opnieuw aan, draait zich om naar zijn makker en ziet de ober, die vlak achter hen staat. Ze stoppen met zingen en mensen in de club beginnen te lachen. De ober geeft een gemene draai aan Stans oor, waarop Ollie zijn eigen oor bedekt om soongelijke mishandeling te ontwijken. Opnieuw een oorlogszuchtige blik van de ober, voordat deze weg loopt. Stan en Ollie proberen elkaar wat in te fluisteren, maar elke keer als ze zich naar elkaar toe buigen, missen ze, voorover vallend op de tafel of achter elkaar heen schuivend. Ollie hikt en daarna zijn we terug op het punt waar de reissueversie begint na de uitroep 'That's terrible!' Dit hele segment komt voor in de buitenlandse versies, maar het is belangrijk om te weten, dat het zich tot 1937 ook in de Amerikaanse versie bevond en nu als vermist moet worden beschouwd. et was de periode waarin de kone films van Roach die met muziek werden uitgebracht, nog niet voorzien waren van de ons zo bekende composities van Leroy Shield en Marvin Hatley. Tot ver in 1930 bestonden de muziekregistraties uit passages die werden ontleend aan de gesynchroniseerde grammofoonplaten voor de zwijgende films uit 1928-'29, aangevuld met registraties van populaire liedjes uit die tijd (die meestal in hun geheel gespeeld werden zonder enige poging om ze aan te laten sluiten op de handeling). Voor mij als verzamelaar van muziek uit de jaren twintig zijn deze eluidsporen heel interessant-leuk om naar te luisteren en bovendien een uitdaging om de gebruikte deuntjes te identificeren. Veel ervan zijn obscure hits uit 1929 die nu vergeten zijn,

H

B/ol/o #25

dus het geeft altijd een kick om door 78-toerenplaten uit de late jaren twintig te spitten en weer een liedje te vinden dat in een Hal Roach-score is opgenomen. Aangenomen dat La Vida Noctuma kan dienen als een redelijke representatie, volgt hier een reconstructie van de oorspronkelijke score van 8/0{(0: De film begint met de 'Coo-Coo' herkenningsmelodie. Als Ollie probeen Stan aan de lijn te krijgen wordt 'Baby Oh Where can You Be?' op de geluidstrook gespeeld. Dit nummer, gecomponeerd door Ted Khoeler en Frank Magine, werd ook gebruikt voor andere Roach-films, zoals Angora Love (14 december 1929) Als Stan het telegram schrijft en Mrs. Lau rel haar eigen speciale 'sterke drank' samenstelt, horen we als achtergrondmuziek 'Satisfied' (geschreven door Cliff Friend) en tegen het einde van de scène met Ollie buiten bij het huis van Stan horem we '00 Ya Love Me (lust A Tiny Bit, Do Va?) van Mabel Wayne en Haven Gillespie. In 8/otto's oorspronkelijke soundtrack gebeun iets interessants aan het einde van de volgende scène. adat Stan heeft gezegd 'She doesn't suspect a thing' wordt de 'Coo-Coo' muziek gebruikt om de scène te laten eindigen, zoals dat een paar maanden later ook zou worden gedaan in The Laurel-Hardy Murder Case, aan het einde van de scène op de kade. De openingsscène in de Rainbow Club wordt begeleid door een liedje uit 1929, getiteld 'When You're Counting The Stars Alone' (toegeschreven aan Rose, RusselI en Murray) In de oorspronkelijke soundtrack stopt de muziek wanneer Stan de kurk uit de fles trekt, wat het harde piepende geluid veel opvallender maakt. Ik denk dat de scène daardoor beter werkte. Er wordt geen muziek meer gespeeld, totdat Stan de tafel omver gooit. Het orkest speelt dan een hit uit 1929 'Every Day Away From You' van Charles Tobias-Irving Mills (in de reissue wordt op dit punt pianomuziek van Marvin Hatley gespeeld) De oorspronkelijke muziek stopt vlak \'oO/jaar' /99

Bonn: bet Dummer ye de Sp~use duseres in de lilinbow Club duurde in de bnitenledse nnies leger en was w~t piketer. Onder: de komiscbe dus met de ballon was nitsJnitend in de Fruse en de Sp~ese nnies opgenomen.

voor de scène waarin Stan met zijn oren wiebelt en gaat weer door op het moment dat de Spaanse danseres opkomt. Er was geen achtergrondmuziek wanneer Stan en Ollie 'The Curse Of An Aching Hean' (door AI Piandatosi en Henry Fink) 'zingen' maar wanneer ze het plastronnetje van de kelner aftrekken en Mrs. Laurel binnenkomt, wordt 'Tiger Rag' (gecomponeerd door The Original Dixieland Jazz Band) gespeeld, totdat Stan begint te lachen. Dan is er geen

muziek meer totdat Ollie de fles inspecteen en beseft dat er geen echte alcohol in zat. Dan be int een andere song uit 1929, 'Bl' The Wal" (Pollack, White, Lewis en Young) die doorgaat tot de eindtitel. Dit waren in 1937 allemaal oude selecties. Men heeft blijkbaar gedacht dat nieuwe muziek aantrekkelijker zou zijn voor het publiek van 1937 l~i('''al'(l Fint'é"n

El"" uiICtt·lu't'icl.·n· in

H,",i~·

"U, Jit "rii~(·1 \(· ...... h....·n ,,·"I.or

Jl·lnl,.., I ;,,.fjotlrnil/. H

••

rjanr IHfa:1

In I9:J5 maa/llen (/ejonqens mei 711ic/lef' T/wn \V a I ,,/.. hun /aalsl" Iweea/ller. D e loe/wmsl/aq/Jij c/e -r~atures i

De stuc/ia bes/aal flin/l uil Ie pagen. Laure/ en Ilarc/y in C/u!J/J('/mllen. Een 'comec/y ofe,'I'O"s' mei ue/'rassenc/e wenc/inqen. K ost!JClre (/eco/·s. Vieuwe mULiek van Leroy Shie/d. Een /'eqisseUl' ucm naam en een /Je/'oemc/e come/·aman. \\lal kon er noq {oulqaan? \\'aG/'om

J

Laurel en Hardy als Alf en Bert als 'Singapore Esldmos' 1\

B!o/to#25

'OUl' R e/alion s 'Ioch niel (/e meesl q"anc/ioze /wmische r;Jm c!e/'/aalslejaren we/·c/.

e hoeft alleen maar de samenvatting van het verhaal te lezen op de volgende pagina's, om te begrijpen dat Our Relations een bijzondere plaats inneemt in het werk van Laurel & Hardy. De plot is zo ingewikkeld dat het een wonder mag heten dat de film nauwelijks 75 minuten duurt. (n het publiciteitsmateriaal van Hal Roach Studios uit 1936 werd ook de nadruk gelegd deze nieuwigheid-gesproken wordt van de 'fastest moving' film waarin de jongens ooit hebben gespeeld, en van 'the most involved and humorous spectacle of mistaken identity, with gangsters [... ] adding thrilIs.' 'Fast moving' is inderdaad een opvallende term om te gebruiken voor een L&H-film. Hun beste tweeakters berusten op één of twee situaties die tot op het bot worden uitgemolken- in complete tegenstelling tot de turbulente avonturen van de twee tweelingen die zich van het ene misverstand in het andere storten. Het resultaat is dat er minder ruimte is voor de typische uitgesponnen 'nummers' die in andere hoofdfilms als aparte sketches kunnen worden beleefd. Waarschijnlijk zijn enkele van deze scénes wel opgenomen, maar uit de definitieve bioscoopverFao/jaar 199

VRIJDAG DE MEEST GRANDIOOZE KOMISCHE FILM DER LAATSTE JAREN

OP HET TOOHUt.

HetEurope sch.bekende

Charton's Ma rioneHen ·Th eater

sie weggelaten. Er bestaan stills waaruit kan worden opgemaakt dat er een scène is geweest waarin Laurel door Hardy aan boord van de schoener wordt geschoren en een andere, waarin de jongens met hun auto (van een aanmerkelijk nieuwer model dan de T-Ford) vastlopen in een file. Muzikale intermezzi ontbreken evenzeer, ook al speelt de film gedeeltelijk in een sjieke nachtclub. De 'Pirate Club' is vermoedelijk het meest dure en bewerkelijke decor dat ooit voor een L&H-film werd gebouwd, de nachtclub in Blotta niet uitgezonderd. Onder de vele tientallen figuranten zijn een groepje showgirls die vage associaties oproepen met het Hawaii-groepje uit Sans qf the Desert. Een andere overeenkomst met deze favoriete film is dat Laurel en Hardy in hun dubbelrollen van Stan & Ollie en Alf & Bert in Our Re/ations praktisch niet van het scherm zijn weg te slaan. Het doet trouwens wat vreemd aan, ook al is het begrijpelijk, dat er geen enkele poging is gedaan verschil aan te brengen in de karakters van de twee tweelingen, waarvan het ene paar bestaat uit brave getrouwde burgermannen en het tweede uit zeelui, die in hun jeugd van huis zijn weggelo15

16

In een brief van hun moeder lezen Stan en Ollie, twee gelukkig getrouwde braveriken, dat het slecht is afgelopen met hun tweelingbroers, de zeelui Alfred en Albert. Alf en Bert zijn de schandvlekken van de familie en Stan en Ollie besluiten het treurige nieuws voor hun vrouwen te verzwijgen. Maar diezelfde dag loopt de schoener 'Periwinkle' de haven binnen. Aan boord zijn AlJie en Bert. Voor ze aan wal gaan vertrouwen ze hun kameraad Fin hun gezamenlijke gage toe. Fin spiegelt een spaarplan voor dat hen miljonair zal maken. De jongens zijn opgetogen. De kapitein heeft nog een bijzondere opdracht voor de twee. Ze moeten een kostbare ring voor hem in ontvangst nem. Hij zal de ring later in Denker's Beer Garden op komen halen.

Nu zijn het de jongens die, slechts gekleed in ondergoed, in het pension achterblijven. In Denker's Beer Garden gaat de echtelijke crisis naar een nieuw hoogtepunt als Fin arriveert en een foto produceert met AlJie en Fred in vrouwelijk gezelschap. Stan en Ollie nemen wraak. In het pension heeft AlJie (Laurel) een idee: de jongens verkleden zich met vloerkleden en beddegoed en verschijnen als 'Singapore eskimo's' in Denker's Beer Garden. Inmiddels zijn Stan en Ollie daar vertrokken, nadat hun vrouwen kwaad zijn weggelopen. Alf en Bert eisen de ring van de ober terug met een vechtpartij als gevolg. De jongens komen op het politiebureau terecht. Daar worden ze bevrijd door de vrouwen van Stan en Ollie!

AlJie en Bert arriveren met de ring in het café. Twee dames van lichte zeden zien het kostbare stuk en nodigen de jongens aan hun tafel. Al gauw loopt de rekening op tot een astronomisch bedrag. Alf en Bert zijn vrijwel blut Ze besluiten hun geld bij Fin terug te halen. Tegen de meisjes zeggen ze, dat ze zich even willen verkleden. Als even later Stan en Ollie binnenstappen met hun vrouwen, worden ze door de schatjes aangezien voor Alf en Bert. Het resultaat: een dubbele echtelijke crisis. Stan en Ollie betalen tandenknersend de rekening van de twee dames. De ober, die de tweelingen evenmin uit elkaar houdt, geeft hun de ring die hij van Alf en Bert als onderpand had gekregen.

AlJie en Bert zien de echtgenotes van Stan en Ollie aan voor welzijnswerkers. Samen met de vrouwen vertrekken ze naar een sjieke nachtclub om hun vrijlating te vieren. Stan en Ollie zijn daar ook, om in gezelschap van een nieuwe, lichtelijk aangeschoten vriend (Arthur Housman), hun vrijgezellenbestaan te vieren. De kapitein (Sidney Toler, links op de foto) zoekt in de hele stad naar Alf en Bert om zijn ring terug te krijgen. Als hij in de Pirate Club arriveert, spreekt hij de verkeerde tweeling aan. Ook Fin achtervolgt de jongens tot in de Pirate Club, want hij heeft nog een appeltje met ze te schillen. Hij heeft twee helpers meegebracht.

Alf en Bert zijn intussen aangekomen in het pension waar Fin logeert. Die ligt in bed en weigert de jongens hun geld terug te geven, want dat was niet de afspraak. Ze nemen hem zijn kleren af en brengen die naar de lommerd. De opbrengst is niet genoeg om de rekening in het café te betalen en ze gaan terug naar het pension om het pandbriefje bij Fin in te ruilen voor hun geld. Fin onthult dat het geld in de voering van zijn verpande colbertje was verstopt. Hij heeft intussen het briefje van de jongens afgepakt en is bereid zijn pak terug te halen als de jongens zich uitkleden. Eén pak heeft hij nodig om zelf de straat op te kunnen, het andere om de rente op het pandbriefje te betalen.

Nu zijn er vier partijen die zich met de dubbelgangers bezig houden: de kapitein die zijn ring terug wil, de echtgenotes die hun mannen terug willen, Fin die zich wil wreken en tenslotte een paar gangsters die besluiten Stan en Ollie wegens de ring te ontvoeren. De Pirate Club verandert in een chaos wanneer Fin en zijn beulen Alf en Bert achtervolgen. Intussen heeft Bert de ring, zonder dat hij dat zelf weet. De gangsters nemen Stan en Ollie mee naar hun hol in de haven (foto), waar hun voeten in cement worden gemetseld. Als twee duikelaartjes worden ze naar de rand van de kade gerold. De chaotische ontknoping brengt iedereen gelukkig tezamen, de gangsters uitgezonderd.

BIolla #25

Voorjaar' Tgg

17

Boven: Still uit een verdwenen scène die als tekenend hn gelden voor de remhrandlieke belichting, die werd voorgestaan door cameraman Rudolph MatE. Onder: Portret·still in de kostuums van een andere Yerdwenen sc~ne. Bier zijn de gezichten uitgelicht zoals Stan Laurel dat wilde.

Bewerkelijke decors en decoralieve ' girls' waren in 'Ow Relalions' een nonteit. Bal Roach was gestopt met tweeakters en wilde grote films maken met ' produclion yalue' .

in de gezichten en evenmin in de decors. In dat opzicht was hij een aanhanger van de oude Hollywoodtheorie dat een schilderachtige beeldopbouw alleen maar afleidde van het verhaal, dat alleen door actie moest worden verteld. Mooie plaatjes waren taboe. Een nog belangrijker overweging van Laurel was, dat een theatrale lichtval atbreuk zou doen aan zijn en Ollie's onnozele 'babyface's' Ook in dit geval kreeg Stan Laurel zijn zin, ook al overheerst in Our Re/ations, vooral in de decors, een meer genuanceerde belichting dan het geval zou zijn geweest als de vaste cameraman Art Lloyd de leiding zou hebben gehad. De film kreeg een preview in juli 1936 en ging pas in oktober in de Amerikaanse bioscopen lopen. Blijkbaar is de film in de tussentijd ingrijpend gewijzigd. Gevreesd moet worden dat vooral scènes waarin Laurel & Hardy hun eigen gang konden gaan, zijn gesneuveld. De kritieken waren overwegend gunstig, ook in ons land. De ederlandse première van De Tweelingbroers was op 14 mei 1937 in Passage Den Haag, met prolongatie. Het Grand in Rotterdam volgde op 23 juli en Tuschinski-Amsterdam weer een week later.

pen en betrokken zijn geweest bij een muiterij! Alf en Bert zijn in alle opzichten identiek aan Stan en Ollie. De toeschouwer wordt geholpen ze uit elkaar te houden door middel van verschillende muziekjes: de Ku-Ku song van Marvin Hatley en een parafrase door Leroy Shield op een bekend zeemansdeuntje (meer over de muziek verderop in dit artikel). e opnamen voor Our Relations begonnen in februari 1936, ongeveer een maand nadat de laatste scènes van The Bohemian Girl waren gedraaid. Randy Skretvedt schrijft in 'L&H, The Magic Behind the Movies': 'The Hal Roach Studios veranderde dramatisch in het begin van 1936. Er kwam geleidelijk een eind aan de gemoedelijke atmosfeer en Roach concentreerde zijn energie op de productie van prestigieuze hoofdfilms. De financiële leiding van de studio kwam in andere handen en een assistent-productieleider L.A. French, werd gepromoveerd tot de enige productieleider van de Laurel & Hardy films . Op de titelrol van Our Re/ations wordt French aangeduid als 'production supervisor' van deze 'Stan Laurel Production' (Hetzelfde gebeurde bij de volgende productie, Way Out West.) In hoeverre Laurel feitelijke controle had blijft onderwerp van speculatie. De kans is groot dat zijn zeggenschap als producent niet ver ging. Uit een contract van iets latere datum blijkt dat Stan als 'schrijver' belast was met de voorbereidingen van het scenario en dat het eindresultaat onderworpen was aan zijn goedkeuring. Ook de keuze van de regisseur was afhankelijk van zijn fiat. Our Relations is gebaseerd op een kort verhaal van de Engelse schrijver William Wymark jacobs, getiteld 'The Money Box' Zijn idee van de dubbe-

D

,.

Ie tweeling werd grondig bewerkttot in het onherkenbare toe-door een hele stoet schrijvers, die successievelijk nieuwe gags toevoegden. Onder hen was de vaak voor Roach werkende 'gag man' Felix Adler, die ook circusclown was. In totaal zes schrijvers waren bij het script betrokken, niet meegerekend Charley Rogers en Stan Laurel die in vrijwel alle scenario's de hand hadden. Dat er een nieuwe wind bij Hal Roach Studios waaide bleek ook uit de keuze van de regisseur en de cameraman . Beiden hadden nooit eerder voor Roach gewerkt. Regisseur Harry Lachman was een Amerikaan die

midden jaren twintig in Frankrijk een reputatie had verworven als schilder van de impressionistische school, met werken in diverse Franse musea. Hij was in Parijs ook portretfotograaf. Aangetrokken door de filmkunst, kreeg hij een aanstelling als still-fotograaf in de Victorine-studio in ice, die was afgehuurd door M-G-M. Later werd hij regisseur, o.a. van de Travelaugh's, een serie komische tweeakters. In 1928 ging hij naar Hollywood, waar hij een groot aantal films maakte, maar nooit doordrong tot de echte A-producties. Maar in 1936 had hij de aandacht op zich gevestigd met Dante's Jiferno, een 8/0110 #25

.'

.. ...

M-G-M-film met Spencer Tracy, die uitblonk door visuele zeggingskracht. Lachman had voor die film samengewerkt met de in Hongarije opgeleide Poolse 'director of photography', Rudolph Maté, die in Frankrijk het camerawerk had gedaan voor earl Dreyers klassieke La Passion de Jeanne d'Arc (1928). Het was dit duo dat door Hal Roach werd geëngageerd om de nieuwste Laurel en Hardy feature van visuele glamour te voorzien. Het kon niet uitblijven: zowel Lachman als Maté kwamen in botsing met Stan Laurel. In het eerder genoemde boek van Skretvedt wordt Roy Seawright (die Vo Ol jaa" /99

als hoofd van de special effects verantwoordelijk was voor de paar shots waarin de twee tweelingen samen in beeld zijn) geciteerd: 'Lachman was een uitstekende regisseur, maar hij was nier de regisseur voor deze jongens. Stan corrigeerde hem altijd. Lachman zei" ee, ik wil dat je het zo doet" en Stan zei dan" ee, we doen het zo." En dat was dat. Maar ze konden prima met elkaar overweg. ' Met Maté lag het al niet veel anders. De opnamen van de eerste week werden door Laurel afgekeurd wegens de dramatisch belichting die Maté had toegepast. Laurel wilde een vlakke belichting zonder diepe schaduwen

De muziek De score van Our Relations is een hoofdstuk apart. iemand minder dan Leroy Shield werd opgetrommeld om de muziek te schrijven en onder zijn leidingte laten uitvoeren. Shield had in het begin van de jaren dertig, toen Hal Roach Studios werd uitgerust voor geluidopnamen, een groot aantal melodietjes geschreven voor de tweeakters, die telkens opnieuw zouden worden gebruikt. Ook al was Shield allang uit Hollywood vertrokken (hij werd chefmuziek van NBC-radio in Chicago) , zijn aanstekelijke deuntjes bleven in de bioscoop klinken zodra L&H, \9

De première in het Rialto Theatre in New Vork, 1936

N_ Jour.lAo and - . . ; . . nown fot leur.1 and. Hardy In colobratlon 0/ ano1hor _ . ol year kxlether Ol tM for.m~t c::omed.y Ieom on tbe 8CtMn. They'v. enoc:ted duel roles lor .... llrot Hrno In a lul1·_ fea. tule end the ,...uIt la unqu.Uon. abJy thW qt«Jtat lauQh bit In theI.r moet _laboro1e prod1X'tion. Tholr 1nlmlJabio whl... JcaI _ . IOmlmo and cMh lanoaoy 10 au-

~~Ou~ ~~"':'

whkh be9an cr • _•• daya run ot

.... ...... _

mI

nJqht

HOur Rolollcrta." baood 011 "Th. Monoy 110>... w,"I.n by

F.l'Ivland'. tor.fDOIt &hort MOo aIory teller. W. w. Jooobt., ..rva Ol an kiea.I vehJde lar tbe film comb. It 18 a Skm Laur.1 pre> ducllon. All 11 ..rene cmd ~ful in .... ~In. ocono wltb tour.l and I!anly onlovJnq cdtemaan tea wUb !helt wtvee In tMlr qulet and Mdo .. MOJ)Ott lownwith bul ene excepUon. Alen., lrom home odv"," that lhelr \wIn b
bon.

have

boon ,oporlod hcmqed Ier Joln. l.nQ In cr mutlny. Fecit of inc\:rrInq d..fcnor wuh ...... IOdolly· lncllned wl ... and loa of IX.

u,q. in &he

COmmWllly prompta

luppreumq any JWWI ol tb. twln brolhen.

In tbe nül

ICOn. t.au.r.1 a:nd

.........

. ~ - -11\0

Iro

10 d.U.iff cr fabuloutly valuabI. ,*,,1 >In. lor ...... captain. For eiQht hUonou.ly funny ond n . ,...t. the oud~ .. trIO&eet ti) !he mOlt lnvolvod and

Whon LauroJ end Hardy ..... ltnow1:DQlly have thelr lOlIor twtn brolhefl oome alhQfO 10 thetr

clunq

qw.t Mapott lawn.

MI in the Hal Rooch-FaYOrife; fealure comedy, "Dur Reto. &he mOlt involved. 11IUClUonl wlth enaulnQ

humoroul lpeetacl. of mll1aken idenUty. wUh oanc;mera In qu,nt ol .... >In., addin. thrlllo. Lau..1

I km..:· 10 create

end Hardy were n..,., mor. en. IortaJnln. than _ In .... duol roJeo.

I

_1oc_=-1

!he Pf'Oduc:tfon 11 80 mueb more.1oI> oralo ond ,oaJlolIc: than _ I"""". oomodt.lrom Roach .tudio. that bvorabt. notie:» ti montod. TM otIqJnal and oaIo. Ilal _ ohlp oalo, "" plctur...

Inq

=-:eo~.==~ ore outakmdlnQ In bac::k.

HardT _

Laure1 " cIooo

.......... IIoIo~ed Irom tlt.e kb: com-.dr swo_ _ _ - 0... RoIatIoaa."

anDe

I Col. Sc.n. Met

No. I A

arUtUe

qround,

valu• .

TM lnnoyollon

0

I havtnq

Harry Ladunan. InlomollootoUy

utobliahed at a pointer and cr.ator 0 I lpectod... direct Laurel and Hordy PfOYed hlQhIy IUCONafuJ in produdnQ eo~ thJnQ .ntlr.ly cut ol !he crd1nary

"'I_"""'edy. 1bt IUppottlnQ' COlt In HOut JWlahoQ.l" 11 ••ceDent In chor. ccterlzotlCn end performcnoe. Abn Halo. ca .... wa:Iot, Sklnoy Toler, the Ihlp'. ce

tM pk)t '-

Plod _

Credits _••••••••• Ral Rooch

DI.reet« •••••• lIany Loduowm

DoubI. T
Money Box," la roted th.lattMtmovlno and funnl ..t . .hk:le ever ltarred by 1he renown.d leon and fot lunny meo. lmOQ' ine, If you wUI, Laurel and Hardy enJoylno a --'--

-...- --

AutIo.. ....... S-,"" bT W. W. Jacobo' , _ 1lae Moae,. Iox'" by Ibchanl ec....n cmd Felix AdIer .... .. _ . . . . . . . . t'--

..

thon ptdure what happeN when Iboy <~ chorcx:t.o.. end c:lOlhei and become tM1t twm brathe..1 Th. Iwo lOllen are bod kid..

Tbey ren away from horne, won! &0 Ma end wer. reporWM:l hcuwed for muuny. Sc qrec1 la

.... 1cm1l;.o' ~ \hol Lau..1 end Hardy wlthhold informaHoa ~ from !heIr wlv_-that &hey have twtn brothorl. whon tho _ _ And

I""'"

c:ome ashore. entrult.d wim a vc1uohl. ,*,,1 _ by _ ohlp __

(sidaoy

!DM! two <Jirll

Tol..l,


And~

they

and

lril Adrtcnl end .... hm 10 on. Mtotakon Idon.ty 10 modo ....

boob Ier many hlIor1ouoly Junny . . . . . al Ma end on kmd wlth .:)tne troqody when 9QnQltwt appear 10 quett ol the pearl rtnQ "Our ReJoIlona" 10 oo:nethln.

ontlr.ly dlfflronl and mot. on· 1.J1cnnlnQ than cny of !.he poat Lau,..l end Hardy leoture <:om. .di", Th. excellent aupportlnQ cx::w featw... beaidee thOM al ready menUoned. Jam.. FlnlayAlan Hole. Arthur Hou. man. Rolt Hatolde ond Noel Madlson. Th. r-Jcture WOl dil' octod by lIarTy Lcc11man IOn,

a..y

. Daphno P01lord end I the wlv. .: Jamel F'lnkry1Q ClQ1n8eI'; lrls Adnan and And... oalo 91t1a; RolI Ha end Nool ModJoon, .... < II.rI: a:nd Arthur HOUImCm " ' _ ItroIlo<, cid La

- -' lfordy In aehWVIJlQ I

·....·"'w.

a.y ........... "Our RalobCno.

bolnq cw·

rmUy ICtMned at tb. • ___ ._._ _ , """ a bac:k..,ound 0/ mUlSc: lhat la In kNptnQ' wim !he ribold, Ik»apllllonq eUUlkX'I of !hen fameus oomedy teamLa",,1 and Hanly. 11 10 tunclul

cmd cxr.chy but dectdedly hum· 0f0UI. l,ozoy ShIoJd. .... muoJcal dUec:IoT 0/ lbo Natlonal Bzoad· CX:lt1nQ Company cf WOl en9CtO'ed bocouae

Chlcoqo.

ol h1I ex.

pertence end talonl in the held of comedy. '!'he tod that Laurel and Hardy ploy duol rol.. _ IWLJl brotherl - in "Oor Relo. Ucru:I" qave ShJeId eroellent OJ> uruty lor h1I

m~

eco,..

Fragment VilJl het 'presshook' , mei Inzellinks: partituur van Shield voor ' Our Relations' en midden: regisseur Harry Lachman (met pet) en ' director of photography' Rudolph Maté postren met hun stenen,

20

Charley Chase, Thelma Todd & zaSu Pitts, The Boy Friends of Our Gang op het doek verschenen. u werd hij gevraagd om voor Our Relations een nieuwe score te schrijven, die scène voor scène op de film was toegesneden. Shield ging aan het werk zodra de opnamen waren voltooid. Hij schreef de partituur in ongeveer een week, Het was niet zo maar een verzameling van nieuwe achtergrond .. muziekjes, maar eerder een continue orkestsuite met 'interludes' en 'tran .. sitions', waarin de thema's elkaar naadloos opvolgden. De film opende met een 'Overture' , gevolgd door een ongewoon arrange.. ment van Hatley's 'Ku .. Ku' .. thema. De prachtige openingsscène aan de eettafel, met Laurel en Hardyen hun vrouwen druk doende elkaar het ser.. vies en de selderij door te geven, werd geillustreerd met 'We 're Just a Happy Family' Stan en Ollie's tweelingen, Alf en Bert, werden de hele film door geïdentificeerd met het zee .. mansdeuntje 'Airs Hornpipe' Voor de kapitein van hun schip was het thema 'Captain Winkie' Onder alle scènes met politie klonk 'It's the Law' en de scènes met de meisjes in Denker's Beer Garden werden ondersteund met 'We're Out For Fun' en 'On a Sunny Afternoon' De thema's werden knap met elkaar verweven en van tijd tot tijd gevarieerd. Jammer genoeg is er van Shields schepping weinig overgebleven. De film werd na de preview zo verknipt, dat ook de muziek ernstig te lijden had, De originele orkestpartituren werden enkele jaren geleden door Rob Stone en Piet Schreuders ontdekt in een depot in Los Angeles en naar ederland overgebracht. a bestude.. ring bleek dat in de film niet meer dan ongeveer de helft van de oorspronkelijke score te horen is. Het orkest The Beau Hunks hoopt over niet al te lange tijd het originele werk op de plaat te zetten. Bram Rcijnhoudt

CREDITS Produclle. Hal Roach CA Stan Laurel Production' onder toezicht van LA French), 1936 RegIe: Harry Lachman Script Richard Connell. Felix Actler Charles Rogers en Jack Jevne, naar 'The Money Box' een kort verhaal door Williarn Wyrnark Jacobs Camera: Rudolph Maté GelUld; Williarn Randall Special effects. Roy Seawright Montage: Bert Jordan MUZIek: Leroy Shield, uitgevoerd onder zijn leiding Decors.· Arthur I. Royce en Williarn L. Stevens Met. Stan Laurel (als Zichzelf en als Alfie Laurel). Oliver Hardy (als zichzelf en als Bert Hardy) , Daphne Pollard (Mrs. Hardy), Betty Healy (Mrs. Laurel), Iris Adrian (Betty), Lcma Andre (Lily), Jarnes Finlayson (machinist van de 'Periwinlde'), Siciney Toler (kapitein van de 'Periwinlde'), Arthur Housman (dronken vriend van Stan en Ollie) , Alan Hale (ober in Denker's Beer Garden), Baldwin Cooke (bartender Pirate Club), Harry Bemard (politieman), RalfHarolde en Noel Madison (gangsters), "Tiny" Sandford (een van de boeven aan de haven) Lengte' 74 minuten

"Iel

BloIlo #25

dan!. tlon

Pi cl chrcude,·s

VoOl jow'/99

21

egenover de Hal Roach studio was een klein café. Het was daar halen en betalen. Maar in een bepaalde periode van het jaar stapte iedereen bij Roach naar dat cafeetje, want dan verkochten ze er bramen taart, opgesierd met een dot vanilleijs. Op een dag, tegen het einde van het bramenseizoen, werden buiten voor de studio publiciteitsfoto's gemaakt van 'Our Gang' Tussen de opnamen door keek ik uit naar Stan en Babe die net zo gek waren op bramen taart als ik. a een tijdje ontdekte ik Stanny, die bij de portier stond te praten met Fatty Arbuckle, de komiek die uit de gratie was gevallen toen hij beschuldigd werd van verkrachting en moord op het sterretje Virginia Rappe in een hotelsuite in San Francisco. Het was al verscheidene jaren geleden dat het schandaal van kust tot kust met vette koppen in de kranten werd uitgemeten en zelfs zijn vrijspraak na het derde proces kon geen spat verandering brengen in de publieke opinie. Schandalen rond filmsterren waren toen niet aan de orde van de dag. Dus bleef het doorwerken en, zoals een koe zijn hap herkauwt, zo genoten onze ouders steeds opnieuw van elk sappig kruimeltje roddel zodra er een stilte viel in het gesprek of als Fatty aan de horizon opdook op zoek naar werk. Die dag was het van hetzelfde laken een pak. Op het moment dat ArbuckIe gezien werd, ging het gefluister rond als wind in de bomen. Het verspreidde zich van het studiopersoneel naar de voorbijgangers, veel van hen met kinderen op sleeptouw, die waren blijven staan om te kijken of stonden te wachten op een kans om een handtekening te bemachtigen van een van ons 'Our Gang'-kinderen. Toen de mensen zich realiseerden dat het Stan Laurel was die met het gevallen idool had gepraat, werden hun ogen groot van schrik. Er was een vlaag van activiteit toen Stax Graves, de still-fotograaf, de "Gang"-kinderen naar een nieuwe pose manoeuvreerde, met onze gezichten de andere kant op. Toen ik

T

22

BIolla #25

de kans kreeg om weer om mij heen te kijken, verdween Stan snel in het café voor zijn dosis bramen taart. Even vroeg ik mij af waar Babe was, in de hoop dat hij en Stan niet weer woorden hadden gehad. Toen bedacht ik dat er die dag zonder Babe werd gedraaid omdat hij ziek in bed lag met de Griep, zoals we een verkoudheid noemden in die tijd. Plotseling klonk er een schreeuw: 'Dolle hond! Dolle hond! ' Als één man draaiden we ons om in de richting van het geluid. En jawel, geen vijftig meter verder, in het midden van Washington Boulevard, stond een straathond met zijn voorpoten gespreid en zijn kop zwaaiend dicht bij de grond. Iedereen, de toekijkers inbegrepen, zocht de veiligheid van de studio op. Iedereen, behalve één klein meisje dat met uitgestoken hand zo hard ze kon op de hond toe trippelde. 'Lief hondje! Braaf hondje!' zei ze, terwijl iedere stap haar dichterbij het gevaar bracht. Alle aandacht was op het kind gevestigd, en toch verroerde niemand een vin. Zelfs haar moeder niet, die met een zakdoek tegen haar mond stond te jammeren als een sirene. Als een klein locomotiefje sukkelde het meisje dichter en dichterbij. 'Lief hondje!' Braaf hondje!' riep ze met haar hoge stemmetje. Toen kwam een man op haar toe gerend. Het was Fatty Arbuckle. Binnen een paar seconden werd ze van de straat gepakt en hoog in zijn armen teruggedragen naar haar moeder. De vrouw griste het kind uit zijn handen en beende zonder een woord van dank weg, toen ze zag wie de redder van haar dochter was. Iemand moest de hondenvanger hebben gebeld, want een ogenblik later arriveerde de officiële ophaaldienst en werd het ongelukkige dier met een net gevangen. De auto reed direct terug naar het asiel, waar de hond zou worden afgemaakt. Stan, die in het keuken van het café had staan wachten tot de volgende lading bramentaart uit de oven kwam, werd zich bewust van de situatie op het moment dat Fatty het kind had bereikt. Hij had gezien dat Voorjaar /99

de ondankbare vrouw zonder meer met haar nageslacht was vertrokken. Met een arm om zijn schouders nam hij Arbuckle mee het café in voor een troostrijk, dik stuk warme bramentaart, vers uit de oven en bekroond met twee bolletjes vanilleijs. en ander incident dat zich aan mij opdringt en dat zich ook afspeelde op Washington Boulevard, was de ongebruikelijke manier waarop ik kennis maakte met Marion Davies, wier hele carrière op schandaal was gebaseerd. In die tijd had Wil! Hayes de rol van waakhond

E

Jean Darling was eind jaren '20 een van de kinderen van de Hal Roach-serie 'Our Gang'. Tot haar haar twaalfde jaar stond zij voor de camera, daarna volgde een zangcarrière op Broadway. Haar memoires verschenen drie jaar geleden onder de tritel '1\ Peek in the Past'. Speciaal voor dit jubileumnummer van Blotto schreef zij een nieuw hoofdstuk met herinneringen aan haar periode bij de Hal Roach Studios aan Washington Boulevard in Culver City.

voor de filmindustrie op zich genomen en Louella Parsons was de meest gelezen, best betaalde Hollywood-roddeltante ter wereld. Maar nooit werd één woord geschreven over Marions relatie met William Randolph Hearst, noch werd er uit haar films ook maar één scène geknipt. Marion was een zacht meisje dat een beetje lispelde, wat het einde van haar loopbaan betekende toen de sprekende film in zwang kwam. Ze was lief, grappig en ze vond het niet boven haar stand om neer te hurken naast een klein blond meisje, dat op zekere middag zat te frunniken aan het sierwerk aan de achterkant van

haar Rolls Royce. Mama stond druk te praten, wat betekende dat ze niet op mij lette wat weer een buitenkansje was. Het betekende dat ik in de nabije toekomst geen dreigementen of gekapittel hoefde te verwachten. De mooie ster had een pauze tussen twee films in en ik was hard aan het werk om enkele van de gaatjes in het sierrooster vol te proppen met kauwgom . Lachend stak ze een paar plakjes in haar mond en samen slaagden we erin een 'lelijke' plek te maken op het achterstuk van haar elegante limousine. Ze beloofde dat die plek nooit zou worden verwijderd- en ze hield woord. Toen we geen kauwgum meer hadden , leende Marion mij van mijn moeder en nam ze me mee naar haar studio-bungalow waar ik melk en koekjes kreeg. 'Het zou fijn zijn als ik een klein meisje zoals jij had - of een jongetje. Ik zou nooit een kind van mij in de film laten spelen natuurlijk, ' zei ze met iets weemoedigs in haar stem, terwijl ze me knuffelde. Volgens de geruchten in de filmkolonie had ze een kind op school in Zwitserland. Terugdenkend aan haar lieve knuffel, die dag zo lang geleden, hoopte ik altijd dat het waar was.

W

eer terug in Hollywood na een solo-optreden in vaudeville spookte maar een gedachte in mijn domme hoofdje: 'praat met Babe over Madeline Hardy' Ik had Babe's ex-vrouw ontmoet bij Irving Berlin. Zij was een van de pianisten die Berlin in dienst had om zangers zijn liedjes te leren zingen. In die dagen had elke muziekuitgever een stal van pianisten en arrangeurs om te kunnen voldoen aan muzikale behoeften die in de branche leefden. Iedere uitgever concurreerde hevig met alle anderen, en daarom werd deze service gratis gegeven. Omdat Irving speciaal materiaal voor mijn optreden leverde, dacht hij dat Madeline, als Babe's ex-vrouw, misschien als medicijn kon fungeren voor mijn hoog oplaaiende plankenkoorts bij het idee dat ik in m'n eentje 23

voor Jan en alleman moest optreden. iet dat ik niet wist waar ik aan begonnen was. Ik had al eerder vaudeville gedaan. Ik was elke zomer op tournee geweest en had in alle grote steden gespeeld. Maar de hele 'Gang' had samen met mij op het toneel gestaan, van het halen van het gordijn tot de laatste buiging toe. Daarom kon Babe's ex weinig doen om mijn zenuwen te kalmeren. Oh, ze was aardig genoeg en bemoedigend. Maar mijn eerste try-out was een ellendige flop en het enige wat de weg kon effenen voor mijn eerste contract van veertig weken, was een hele reeks voorstellingen voor een enkele avond hier en daar. Pas toen was ik genezen van mijn plankenkoorts. Ik was natuurlijk nog steeds zenuwachtig; iedere artiest die wat waard is, heeft de zenuwen. En als je ouder wordt, krijg je alleen maar meer last van zenuwen vlak voor een optreden, omdat je dan pas beseft hoe je voor schut kunt gaan! Hoewel ik Madeline in het begin verscheidene weken lang elke dag had gezien, werden we pas vrienden toen Mama en ik een maand in ew Vork waren in afwachting van de volgende tournee. We woonden in die tijd in het Empire hotel op de hoek van 63rd Street en Broadway, zodat ik naar de school voor werkende kinderen dichtbij Columbus Circle kon gaan. Deze school verzorgde schriftelijke lessen voor kinderen zoals ik, die optraden in het vaudeville. Het Lincoln Square Theater waar mijn grootvader Francis Clarendon Hamilton toneelstukken had geproduceerd, was een paar blokken noordelijk van ons hotel en elke keer als ik er langs kwam kreeg ik koude rillingen. Lang voor mijn geboorte was hij gestorven. Maar Mama vertelde af en toe iets over haar vader, en nooit over mijn vader die er vandoor was gegaan toen ik nog een baby was 24

B/ollo #25

omdat hij niet wilde dat ik in films zou 'spelen'. Jammer genoeg is het oude theater een aantal jaren geleden gesloopt om plaats te maken voor het Lincoln Centre. Madeline had een appartement in een van de zijstraten tussen het hotel en mijn school. Het was op de vijfde verdieping van een gebouw dat ik er oud en goor uit vond zien. Ik was nu eenmaal gewend aan huizen en hotels in Holl)"vood. Ze had drie vrij grote kamers, plus een keuken en een badkamer, maar het was er altijd donker, zelfs op een zonnige dag, omdat de ramen uitkeken óf op een luchtkoker óf op een blinde muur van een aangrenzend gebouw op zo'n anderhalve meter afstand. Maar het was vooral de lift die ik echt afgrijselijk vond. Die kraakte en piepte en schokte het hele end tot de vijfde verdieping, en naar beneden was het nog erger.

M

ama en ik gingen 's zondags vaak langs met een cake. Madelyn dekte de tafel met brood en boter en koud vlees. Thee voor Mama, melk voor mij en koffie voor haarzelf. Dan begon ze te vertellen over Babe en hoe de roem hem had veranderd. Toen ze elkaar voor het eerst ontmoetten had hij een zangnummer. Dat had hen samengebracht: zij speelde, hij zong. Maar hun geluk duurde slechts tot hij succes kreeg; toen gingen ze uit elkaar. En hij had haar nooit een cent gestuurd. 'Geen rooie cent!' riep ze dan altijd, op het randje van tranen. Madelyn vertelde niet veel over hun leven samen; ze bleef liever hameren op het verschil tussen zijn en haar manier van leven. Ze draafde maar door over hoe hij op grote voet leefde terwijl zij haar vingers tot op het bot versleet met pianospelen bij Berlin om haar brood te verdienen. Dan stak ze haar handen uit om te laten zien hoe verminkt ze waren. Het was deze treurige toestand die ik met Babe wilde bespreken. Als ik een beetje verstand had gehad, al was het maar zo groot als een erwt, of als ik een paar jaar ouder Voo,jaa" 199

en wijzer was geweest, dan zou Ik mijn mond dicht hebben gehouden. Maar dat had ik niet en dat was ik niet. Terug bij Hal Roach parkeerde ik Mama in de garderobe en ging op zoek naar Babe. Het was niet moeilijk hem te vinden: hij en Stan hadden een coke-pauze bij het kunstmatige meertje waar Stan, toen ik nog bij de 'Gang' was, had geprobeerd mij te leren hoe je steentjes over het water kon laten scheren. Tegen die tijd was ik zo opgefokt over het geval Madelyn dat een klap met mijn vlakke hand de enige begroeting was die Stan kreeg, want onmiddellijk begon ik Babe aan te vallen over zijn afschuwelijke behandeling

- IAlEWlElIE ••R MIJN KRUlLEN %MLS

VRIEGER lEEI TIEN IK , . KLEIN WAS, EN HIJ VERGAF HIJ

MIJ van die arme, zielige Madelyn. Ik ratelde maar door over hoe donker haar appartement was en hoe ze nooit een cent had gekregen, geen rooie cent! De woorden stroomden uit mijn mond ondanks het feit dat Babe's gezicht via diep rose een eind op weg was naar scharlaken rood. Stanny zwaaide met zijn vinger om mij het zwijgen op te leggen. Het eind kwam pas toen Babe rechtsomkeert maakte en wegliep. Een paar maanden later was ik weer bij Roach om een proefopname te maken voor een film die nooit in productie zou worden genomen. Maar er gebeurde toch nog iets goeds die dag. Babe vergaf mij. Hij woelde in mijn krullen zoals hij gedaan had toen ik klein was en zei dat ik nooit over iets of iemand moest oordelen voordat ik twee kanten van het verhaal had gehoord. Dat was alles- het onderwerp werd nooit meer aangeroerd.

Terugblikkend besef ik dat er niets mis was met Madelyns appartement. Het was in ew Vork City waar de meeste gebouwen hoog zijn en dicht op elkaar staan. Ze had een goede baan, ze zag er goed uit en was nog steeds redelijk jong. Maar ze kon niet voort met haar eigen leven omdat ze zich er niet over heen kon zetten dat ze de gescheiden vrouw was van een ster uit Hollywood. a Babes in Toyland zag ik niet veel meer van Stan en Babe, behalve een kort ogenblik op de renbaan van Aqua Calinete waar ik gefotografeerd werd met een van de winnaars, en op een feest in de balzalen van het Biltmore hotel. Maar ik bleef schrijven met Stanny tot kort voor zijn dood. Jammer genoeg bezit ik geen enkele van zijn brieven meer, want mijn echtgenoot heeft alle rudimenten van mijn verleden weggegooid-stills, grammofoonplaten, publiciteit-alles. Hetzelfde overkwam mij toen ik op tournee ging. Een vriendin van Mama had aangeboden mijn grote plakboeken met knipsels en stills voor mij te bewaren. In een brief die droop van de excuses schreef ze dat alle boeken in vlammen waren opgegaan bij een garagebrand. En toch worden mij tot op de dag van vandaag stukjes en beetjes uit die plakboeken opgestuurd, met het verzoek er een handtekening op te zetten. Daaronder zijn stills die op de achterkant zijn beschreven in het onmiskenbare handschrift van Mama, of artikelen met de naam van het knipselbureau waar ik toen op was geabonneerd. Jean Dar/inq

25

L8 OTor the eo po1nts.) Go to the ohuroh and ehow tbe au11enoe and the br1de, then .uoe

"1de :!11rt1Dg w1 th aomebod1 and ho retuaes to bo .JÛner aaka hlm, "Do ,.ou take th1a w1:!e ," he aa7a "!lo." JU

WCIII&D.

When

_~rled.

t. be lour law:rul

The alni.ter oomee bao k w1 tb ti tle

reallze what 1ou're ·-71Dg?"

t

ne hero "'7a, "Tea, I .aan

ls jongen deed hij nog boodschappen voor Mark 1\vain. Tenminste, dat zei hij zelf. Hal Roach stond niet bekend om zijn waarheidsliefde. Een mooi verhaal, dat was belangrijk. Tot op hoge leeftijd (en hij werd honderd) bleef hij bijvoorbeeld volhouden dat voor de beroemde comedy Big Business, waarin de woning van James Finlayson praktisch wordt gesloopt door Laurel en Hardy, per ongeluk het verkeerde huis was gekozen. Met een van de werknemers van de Hal Roach Studios was overeengekomen dat diens huis voor de film zou worden 'gebruikt', maar de cameraploeg vergiste zich en pakte de woning van de buurman die, toen hij 's avonds thuis kwam, een ruïne aantrof. Roach bleef in zijn contacten met de media bij deze versie, ook toen al vast stond dat het hele incident uit de duim was gezogen. Journalisten die beter wisten, maakten de klassieke keus: 'Print the legend' Maar Mark 1\vain... het kán waar zijn. De meester-verteller had een huis in Elmira in de staat ew Vork waar Hal Eugene Roach was geboren en getogen. Rond de eeuwwisseling was Twain 65 en Hal acht jaar oud. In Hollywood moest de eerste film nog worden gedraaid. Meer nog dan Mark 1\vain was de Ierse grootvader van Roach zijn grote

A

The wedding enda w1th the bride f imp •• ed upon and ahe beats hell out of h1m out of the ohuroh i! thia 1s an !he hero returns home all 26

ad~

b&Dd&~

BloIlo #25

voorbeeld als het aankwam op het vertellen van sterke verhalen. Later beweerde Hal dat hij zijn succes als filmproducent hoofdzakelijk aan het overgeërfde talent van die opa te danken had. Een loze bewering was dat niet. Toen Roach in 1912 in Hollywood aankwam, waren daar in een jaar tijd niet minder dan twaalf filmstudio's uit de grond gestampt. De nieuwbakken producenten maakten zich weinig zorgen over de dramatische constructie, dus over het verhaal van een film, zeker als het om kluchten ging. Gooien smijtwerk had geen verhaal nodig, twee of drie komische situaties die zo snel mogelijk moesten leiden tot een achtervolging waren voldoende. Het is zeker een grote verdienste van Hal Roach geweest dat hij vroegtijdig heeft ingezien dat het publiek op den duur met de primitieve, oppervlakkige slapstick geen genoegen zou nemen maar personages op het doek wilde zien waarmee het zich kon identificeren. En daarvoor diende het verhaal: om de absurde wendingen en hilarische uitschieters te verank.eren in geloofwaardige, alledaagse situaties. Roach streefde aldus naar realisme. Met smaak placht hij een anekdote te vertellen uit zijn begintijd in Hollywood toen hij, na een grillige loopbaan als ezeldrijver in de goudvelden van Alaska, chauffeur van een bestelwagen voor roomijs in Seattle en bouwvakker in de woestijn van evada, voor het eerst een baantje kreeg als cowboy-figurant. Het decor moest een speelzaal voorstellen. Niemand trok zich er wat van aan dat het balletje van de roulette in de verkeerde richting werd gelanceerd, met de draairichting mee in plaats van ertegen in. Roach trok de stoute schoenen aan en wees de regisseur op deze stommiteit. Het leverde hem een loonsverhoging op van vier dollar tot vijf dollar per dag. auweLijks een jaar later wist hij een kennis die een erfenisje had gekregen over te halen een gokje te wagen met film. Het geld werd met succes besteed aan een paar kluchten die Hal produceerde en regisseerde met zijn mede-

Vo Ol jaal'199

Het verhaal van Get 'Em Young Cut :

!he IiIro - !n' lih Jolul T. &rr&7 or !anf l17era "ulr 1111 Brlb - Cbarlo\t. aineau lila L&WJU - Ja]; DuUaon Th•• h« ~ 111· 1!tut" ,1rl - liUtba Sluptr or IIaroallne Th. ,.ale Laperaoll&\er - III.b. JlarG.7. Th. lIutler - SlA Cro ..le7 .

Co 107' a wtd41D« 4&r.

var ·

It heppllr

0\:J'--

OpeD wilh dde, "This was lniI Jo,'s wetldiag da,.lfhappU, mmied lJy midaight, he was to reeeift a miUiOD doUan pronded lJy hls late UDde's wiU". Iris iD OD lniI Jo, dressiDg hlmself preparatolJ to goiD, to Ihe ch1U'Ch to be mmied. (This aftemooD.) Cut iD dde, "1niI Jo, bows he was marryiDg Ihe ODe girl iD Ihe ndd. ror her sake he had borrowetl heavil, to keep up appearuces." Back to Ihe scene; Ihe buder eDters. latroduce buder wilh dde geuiDg oftr Ihat he was part of Ihe appearuce. The buder hu Ihe aUltude of usheriDg someoDe iD. Cut iD dde iDtroduciDg hls lawyer, "Isaac Goldbelf, hls lawyer, who uderstood Ihe circumstuces ud had loued him $20,000." Goldbelf eDters ud gets over Ihat he cU'llou him Ihe adödODal $5,000 he had asked for. The hero gets oftr iD dde Ihat wetldiags are ftIJ expeasift ud to put it OD Ihe right wa, it costs mODey, ud he has to have it. Be shows Ihe lawyer Ihe iDsert of Ihe wiU, which reads: "I hereb, ltetJuealh to m, Dephew, lniI Jo" Ihe sum of Oae EHOD DaBan ($1,000,000.00) pronded he is happU, mmied OD hls thirty-Irst birthda,. It is further uderstood Ihat iD Ihe eveDt he is DOt mmied, Ihe mODey is to go to BW, O'Da" Ihe oal, chUd of Ihe late caretakers of m, estate iD belud." At Ihe cODclasioD of readiag Ihe wiU, Ihe hero puts oftr "Jf I dOD't get mmied I cu't pa, 'ou Ihe tweDty Ihousud." The Jew takes it big ud hls aUltude chuges, ud he gins Ihe hero Ihe $5,000 check. (lt might be weU to iDtroduce Ihe hero upstairs ud pla, Ihis sceDe at Ihe dowustairs eDtruce ud make it appear that Ihe hero is late, so that he has to rush out ud leaft Ihe Jew lat after geUiD, over Ihese poiDts.) Go to Ihe church ud show Ihe audieDce ud Ihe bride, lheD iDtroduce Ihe bride ud her famil, ud Ihe miDister, iD Ihe miDister's stud, waltiDg for Ihe hero. Bet mives ud Ihe wetldiag goes OD. la Ihe course of Ihe wetldiag, get oftr Ihat Ihe hero catches Ihe bride IirtiDg wilh someltod, ud he refuses to be mmied. WheD Ihe miDister asks him, "Do 'ou take Ihis womu to be 'ou lawful wetllled wife," het says "Jo." The miDister comes back wilh tide, "Do 'ou reallze what ,ou're sayiDg?" The hero says, "Yes, I meu, Jo."

27

"'diD,

Tbe eDU wlah ahe bride feeliDg ahat she hu lteeD imposN lIPOD aU she beats ahe heU 01lt of ahe hero, pemps I'1IJIJÜJlg him 01lt of ahe chuch if this Is u adyutage. Tbe hero retunu home all baudaged. Tbe lew SetS him aud thiJIb he hu betD iD u alltomobDe WltCk or somethiDg. Tbe hero eould be euried iD OD a stretcher ud pllt iD bed. 1 seeDe foUows whereiD ahe hero ud ahe lew haft a tenlhle light aud ahe hero l1IDS ahe lew 01lt. It ahe froDt door ahe lew meets ahe Peg 0' My Beut eharacter wlah a leUer iDtrotIlIciD, her to ahe hero. Bet gets oftr ahat he Is ahe hero's aUomey ud mauager, ud reau ahe leUer. Be dlsmlsses ahe gId, teUiDg her ahat ahe hero Is muried aud ehuiDg her away. 1 see him ,layiDg this set. . ftry mllch UIIe a feUow who Is HBOyed wlah a chUd aud teUs it to go home. (lt m,ht be weU to play this sceDe whOe ahe hero Is beiDg muried, or just before ahe hero retunu after ahe chueh set(1IeDce.) Tbe lew goes bacllllpstain aud paiDts a pic:tue for ahe hero of this tiri, teUiD, him ahat she Is a UUle dirty-faced kid aud ftry fresia. Tbe hero, who we pftYiously ,luted u a womau-hater iD ahe light wlah ahe lew, says "Cift ahe mODey to chuity." Tbe lew Deuly dies ud says, "Iow ÜOllt my tweDty ahollSUd doUus? It Im't good buiDess- 1 eu't tift ahat to chuity." Tbe lew hu au idea aud gets onr iD dde, "U yoll WOD't trust a womu, ho. ÜOllt a mau made lip u a womu uW we get ahe mODey?" Tbe hero apees ud we iris 01lt. ID ahe Dat set(1IeDee, briBg iD a female impersoutor who Is all

wet ud dOtsD't tab ahe thiDg seriously. Be Is reaUy impenoutiDg a female impersoutor who wu OD hls way to ahe holist wheD somethiDg ha,peDed to detaiD him. Tbe Peg 0" My Beut chuacter shows aud gets ahe lew's sym..ahy, teUiDg him she eu't go bacil to lrelud, she ham't uy mODey, ud eu't she stay ahere if she promlsies Dot to iDterfere wlah uythiDg. Slat Is tumed oftr to ahe hder, who mUts a duey of her.

11'

11'

Budy tets made u a womu aud ahe lew hu uoaher id.. udbriBp iD altalty, sayiDg "Tbls wUI be acoDmeer." Tbe meuee shows liP, which Is proltaltly u aUomey repftstDtiq ahe exec:utor of ahe wUI. Bet eould haft goUeD a leUer from ahe IWy O'Day chuacter or someho. he bowledge ahat ahere Is u iDjastiee beiD, dOM to the gld. Tab it iDto a farce wlah ludy ud ahe lew guerally bawllD, thiap ud ahe hero gemg iDto emltuusiq situadoDS ltec:allst of ahem, udllully seeiD, ahe UUle duey. Dnelo, a romuce ltetwetIl these

,aiDs

11',

two. It eDu

11'

wlah them ,eHiD, muried, ahe lew geHiDg hls moDty aud enrythiDg tumiJlg 01lt u it should be. IDject iDto ahe story 1ty-p1ay betweeD ahe bllder aud ahe IWy O'Day chuacter whereiD he hates her ud she ,ets 0ftI iD dde ahat if she enr ItecUlle mlstress of ahe holist she would kick him 01lt. Tbls should ItriDg ÜOllt a ta, blsh.

2

figurant en vriend Harold Lloyd in de hoofdrol. Vijf jaar later had Roach een eigen studio, nieuwbouw, in Culver City dicht bij Hollywood. Is studiochef zou Hal Roach in deze tijd geprezen worden om zijn modern ondernemerschap. Hij wist te delegeren en stond bekend als 'een goeie baas' In de betrekkelijk kleine studio in Culver City werd in amicale sfeer gewerkt. Oe ongeveer honderd artiesten en technici die onder contract stonden, werden opgedeeld in kleine units die elk voor zich met grote zelfstandigheid aan een bepaalde serie werkten. Als Roach zijn fiat had gegeven aan een schetsmatig scenario werd het uitwerken ervan overgelaten aan de 'mensen in het veld' Improvisatie was toegestaan, maar geloofwaardigheid en realisme bleven de hoekstenen van het productiebeleid. Voor de serie Our Gang, hier bekend als Oe Boefjes, werden de kinderen bij wijze van spreken van de straat geplukt. Veel van de Roach-comedies zien eruit als documentaires van komieken in actie. Lange instellingen, veel halftotalen, waarin weinig werd gesneden alsof het om een goochelnummer ging (waarin immers ook niet wordt gemonteerd, om het 'echt' te laten lijken). Toen het publiek in zijn hang naar realisme de geluidsfilm omarmde, konden de comedies van Roach naadloos in deze technische noviteit worden ingepast. Dat gaf hem een voorsprong die hij nooit meer zou afstaan op andere studio's en komieken die zich dieper hadden ingegraven in de surreële, droomachtige wereld van de zwijgende film.

A

Zo werd er in vlot tempo gewerkt aan de films van Snub Pollard, Wil! Rogers, Charley Chase, Thelma Todd & ZaSu Pitts, The Taxi Boys, The Boys Friends, de Dippy-Doo-Dads, Our Gang en Laurel & Hardy Eigenlijk zijn alleen de films van het laatste duo tot in de jaren negentig fris en volop genietbaar gebleven zonder dat valse gevoelens van nostalgie te hulp hoeveJl komen . Maar B/ollo #25

De eeme maatschapij van Hal Roach, opgericht in 1914, heette 'Rolin Film Company' . Studioruimte werd gevonden in het Bradhury Mansion in North Hili Street, Hollywood (foto rechts), dat in de jaren twintig al werd gesloopt. Het sprookjesachtige exterieur is ook te bewonderen in Chaplins 'Work'. De kleedkamer van Harold 1J0yd was in de rechtertoren. In 1919 had Roach zoveel winst gemaakt, vooral dankzij de films met 1J0yd, dat hij een eigen studio kon bouwen aan de Washington Boulevard in Culver City (foto onder). Deze studio is gesloopt in 1963.

Roach zelf was vooral trots op Our GanglThe Little Rascals. Kwam dat omdat de kinderen hem niet tegenspraken? Hoe joviaal hij als werkgever ook was, zijn richtlijnen moesten wel worden opgevolgd. Als de man die leiding gaf aan de L&H-unit, wilde Stan Laurel dikwijls een andere kant op. Oe ruzies die daaruit voortkwamen, gingen bijna altijd over de verhalen, de plots. Roach zag Laurel als een fantastische gag-man met een bijna onuitputtelijke voorraad komische oplossingen voor onmogelijke situaties. Maar het bedenken van een verhaal dat de spanning erin houdt, vooral in een film van langere adem, vertrouwde hij Laurel niet toe. Bij gebrek aan wederzijds vertrouwen in de goede afloop werden de films waarin Laurel & Hardy zouden optraden, in tweeën gesplitst. Laurel kreeg de zeggenschap en de feitelijke regie over de komische sub-plots die door hem en Oliver Hardy werden gedragen. Het hoofdverhaal, met andere 'normale' acteurs, kreeg een andere regisseur, soms Hal Roach zelf. Oe films werden er niet beter op. Oe onenigheid met Stan Laurel. die hij tot twee keer toe heeft ontslagen, moet hem lang hebben dwars gezeten. In een kleine maar onthullende reportage die Tonko Dop voor de OS maakte ter gelegenheid van de honderdste ve~aar­ dag van Roach, zie je dat een schaduw over het gezicht van de film pionier trekt als de verslaggever hem vraagt: 'Stan Laurel was toch het creatieve genie achter de films?' Een antwoord komt er niet. Roach neemt de naam van Laurel alleen per ongeluk in de mond. ver het privéleven van deze laatste onafhankelijke studiobaas is tot dusver weinig bekend. Zijn laatste veertig jaren als rentenier bracht hij in welstand door in een mooi huis in Bel Air. Een biografie is nog steeds niet geschreven. In elk geval was zijn gevoel voor humor tot het laatst

O

Voo ,jaal' /998

intact. Kort na zijn honderdste ve~aardag dook Roach op in Berlijn, waar op het Internationale Filmfestival een retrospectief van zijn films werd gehouden. Meteen al manoeuvreerde hij zich in een klassieke L&H-situatie. Hij gaf zijn eerste interviews in bed omdat hij in de douchecel van zijn hotelkamer was uitgegleden en zich wat duizelig voelde. Zijn reis was betaald door het Duitse Kirch-concern dat in Europa de rechten van de zijn films exploiteert, maar Roach vertrouwde de pers toe, dat hij hoofdzakelijk was gekomen om een oude vriend op te zoeken. Hij ontbrak op het gala dat het festival voor hem had georganiseerd. Enkele jaren eerder was hij in Londen gearriveerd op kosten van een maatschappij die hem nodig had voor de promotie van ingekleurde versies van de L&H-films. Roach verkondigde dat hij het inkleuren maar onzin vond. 'In mijn tijd waren de 'comics' in de kranten door de week zwart/wit en op zondag in kleur. Ik kan me niet herinneren dat ik op zondag harder moest lachen' Hal Eugene Roach overleed op 2 november 1992. Op 14 januari van datzelfde jaar was hij honderd geworden.De vermoeienissen van de feestelijkheden rond zijn eeuwfeest hadden hun sporen nagelaten. Lichamelijk en geestelijk ging Roach de laatste maanden voor zijn dood sterk achteruit. Het Filmfestival van Gent dat hem in oktober wilde uitnodigen, kreeg hem niet te zien. Wel was hij in juli 1992 aanwezig op een internationale conventie van de Sons of the Desert in Las Vegas. Hij bezocht er nog een stripshow. Op de vraag hoe hij dacht over doodgaan antwoordde hij raadselachtig 'Wat ik in elk geval niet wil: voor de rest van m'n leven een engel zijn.' Bram Reijn/wudl Dil anikcl \'crscheen cerder in ielS andere vonn in 'Skoop' nummer 12/ 1

29

L BIJ DE tweede tussen titel was geen twijfel meer mogelijk. 'Mr. Orvid May keerde uit Europa naar Amerika terug om er te gaan trouwen-- en een millioen dollar te erven--' 'Maar dat is Get 'Em Young!, riep Hille Tijmstra, zich noemende wetenschappelijk medewerker van 'Blotto', het filmmagazine in zwart/wit gewijd aan Laurel en Hardy Opeens sprak iedereen door elkaar. 'Is dat iets bijzonders?' vroeg hoopvol van achter de projector de geheimzinnige Meneer X in wiens gerenoveerde boerenhuis, weggedoken achter een Ijsselmeerdijk, deze gebeurtenis zich afspeelde. En uit het schemerdonker achter de geblindeerde ramen klonk David Wyatt's aarzelende Engelse stem: 'You might be right, you know!' In de opwinding van het moment ontgingen Hille de eerste beelden van de ruim zestig jaar oude klucht. Een jonge Stan Laurel, hier als huisknecht, weliswaar met bolhoed maar verder in niets gelijkend op de onnoemelijke oen van de latere films met Oliver Hardy, sleepte een onmachtige miljonair over het promenadedek van een luxe stoomschip. HiHe keek zonder te zien en kwam met zijn troefkaart: 'Ik heb 't bewijs. De lijst met ederlandse tussentitels uit het archief van de Centrale Commissie voor de Filmkeuring, met de originele Amerikaanse titel. Get 'Em Young!' Hij had per slot niet voor niks uren doorgebracht in de kille kelders van het Ministerie van Binnenlandse Zaken om de kaartenbakken en archiefzakken van de Keuring na te vlooien op gegevens over zoekgeraakte films. Op de titellijst van Op 't Kantje AJ stond Get 'Em Young als Amerikaanse titel vermeld. De film van Meneer X heette Tot EIken Prijs! Maar dit dwaalspoor bracht hem niet van de wijs. Waarschijnlijk was na de keuring gebleken dat de titel Op 't Kan(je AJ al gebruikt was voor een

A

(jET 'EM YOUN(j • A BANKRUPT HONEYMOON Inde beslaansqeschiedenis van BloUo ·/lI·bben weiniq berichlen zoveel opschuddinq veroorzaakl als de onldek/linq o{heronldekkinq van cl"ie ver/oren qewaande solo~/ms van , lan Laurel en Oliver llardy. In 1991kwam in hel

ederlands Filmmuseum

een 35mm-/wpie van ''"IIl{' Snow Ilawk' aan hellic/11. Eenjaarlaler werden bij een pal"liculiere verzamelaar' el Em Younq' en ',\ Ban/u'upl lloneymoon' qevonden. In alle 4evallen was voor 'BloUo' een [Jelanqrij/le bemidcle/ende rol weq4ele4c1.

Links: Ret door Peter Kok gerestaureerde nitraat nn 'Get 'Em Youg', voordat een kopie op safetyfilm werd getrokken. Verdwenen perforatie Is henteld.

30

B/ollo #25

\'oorjoarl99

andere film, of Tot Eiken Prijs was een vervangende titel bij een tweede roulement. Of het iets bijzonders was? In elk geval was de film zeldzaam. Met enige stemverheffing om boven het geratel van de projector uit te komen, vertelde David dat het Tsjechische nationaal filmarchief in Praag beweerde in het bezit te zijn van een copie van deze comedy uit 1926. Maar het Festival van de Stomme Film in Pordenone, Italië, had Praag tot twee keer gevraagd Get 'Em Young te mogen vertonen zonder dat de copie was opgestuurd. In betrekkelijke stilte keken de drie de film uit. Alweer een travestierol van Stan Laurel. Sigaren rokend, een rode neus, en gekleed in een bruidsjapon. Het merkwaardige van deze film was, zo legde Hille aan Meneer X uit, dat Stan Laurel oorspronkelijk alleen de regie zou voeren en dat Oliver Hardy de travestierol zou spelen. Maar Hardy had thuis bij het koken hete jus over zijn arm gekregen en had zich moeten laten behandelen in het ziekenhuis. Laurel had zich door producent Hal Roach over laten halen voor Hardy in te vallen. Zijn optreden beviel zo goed, dat hij in een volgende film samen met Hardy voor de camera kwam te staan. Meneer X legde tijdens deze filmhistorische uiteenzetting een nieuwe film in. Een klucht met Oliver Hardy De titel ontbrak. Hardy als taxichauffeur die op stap gaat met een berooide bruidegom. Als finale een wilde rit met een dubbeldekkerbus die ingericht is als rijdend restaurant. Zowel Hille als de onbetwiste expert David Wyatt, die in Engeland een projectgroep had opgericht voor de opsporing van solo films van Laurel en Hardy, zat met de mond vol tanden. Dit moest wel iets iets heel bijzonders zijn.

m

eneer X was tevreden met het effect dat de geïmproviseerde voorstelling op zijn bezoekers had. Het was hem opnieuw gelukt! Als aanbrenger van zeldzame films had hij een reputatie op te houden. Dankzij zijn activitei-

Van elke vier films die in de zwijgende periode in Amerika zijn gemaakt, worden er volgens een schatting van het American Film Institute drie vermist. Celluloid heeft nu eenmaal niet het eeuwige leven: het verpulvert op den duur. Branden in kluizen als gevolg van nonchalante opslag hielpen de natuurlijk afbraakprocessen een handje. Gelukkig werden van elke Hollywood-film honderden kopieën over de hele wereld verspreid. Europa werd een belangrijke vindplaats voor filmarcheologen. Het Nederlands Filmmuseum is herhaaldelijk in het nieuws als weer eens een verloren gewaande film opduikt. Opduikt? Waar vandaan? Wie daar achter probeert te komen verzeilt in het geheimzinnige wereldje van de filmverzamelaars die langs slinkse wegen hun collectie hebben opgebouwd. Dit is het (bijna) waar gebeurde verhaal van de ontdekking in 1992 van 'A Bankrupt Honeymoon' en 'Get 'Em Young', twee korte comedies uit 1926 met Stan Laurel en Oliver Hardy in solorollen. Omdat betrokkenen anoniem wensen te blijven hebben sommige personen en locaties andere namen gekregen.

ten konden onder andere belangrijke producties van de vroegere Hollandia Filmfabriek in Haarlem van de ondergang worden gered. Hij had de firma Walt Disney in californië versteld doen staan toen hij met enkele vroege Alice-films kwam aanzetten. En nu weer iets van Laurel en Hardy, de komieken die wereldwijd in de belangstelling stonden alsof Chaplin 31

nooit had bestaan. Een stenciltje van de projectgroep van Wyau dat in Pordenone was verspreid, had hem in contact gebracht met de Engelsman die naar ederland was gekomen voor 'Ollie's Eeuwfeest' in Tuschinski. Daar, op de viering van de honderdste geboortedag van Oliver Hardy, zou immers The Snow Hawk worden vertoond, een recente conservering van het ederlands Filmmuseum van een Laurel-solo, die internationale belangstelling had getrokken. Tijmstra was een van de organisatoren van het Eeuwfeest. Hij had het Filmmuseum opmerkzaam gemaakt op de zeldzaamheidswaarde van The Snow Hawk, die jarenlang onopgemerkt in het archief van het filmmuseum had gelegen. Meneer X beschouwde zich als een go-between tussen een groepje filmverzamelaars in ederland en de officiële archieven die zich inspannen om films voor het nageslacht te bewaren. Hij wenste anonimiteit, onder andere om contacten met jagers op groot geld te ontlopen. Vondsten van verloren gewaande films brengen meestal veel publiciteit mee. Dat resulteert in telefoontjes van mensen die denken tonnen te kunnen verdienen aan een Super8filmpje van Woody the Woodpecker dat ze in de kast van een overleden oom hebben gevonden. Terwijl zelfs een echte vondst uit de vroege filmhistorie een te verwaarlozen commerciële waarde vertegenwoordigt, ook al zou de culturele waarde groot zijn. Maar zelfs de kans daarop is betrekkelijk gering. Sinds het begin van deze eeuw zijn er zoveel films gemaakt en zovele ervan lijken op zoveel andere, dat het boven water komen van weer een zwijgende film dikwijls geen grotere verrassing is dan het opdiepen van de zoveelste Griekse vaas uit de Middellandse Zee. Wat Meneer X zelfs in de ogen van Tijmstra en Wyau geheimzinnig maakte, was de omstandigheid dat hij de verzamelaars die hij 'vertegenwoordigde' niet met name wilde noemen. Hij sprak slechts over hen als 'mensen in het oorden van het 32

BloIlo #25

nooit had bestaan. Een stenciltje van de projectgroep van Wyau dat in Pordenone was verspreid, had hem in contact gebracht met de Engelsman die naar ederland was gekomen voor 'Ollie's Eeuwfeest' in Tuschinski. Daar, op de viering van de honderdste geboortedag van Oliver Hardy, zou immers The Snow Hawk worden vertoond, een recente conservering van het ederlands Filmmuseum van een Laurel-solo, die internationale belangstelling had getrokken. Tijmstra was een van de organisatoren van het Eeuwfeest. Hij had het Filmmuseum opmerkzaam gemaakt op de zeldzaamheidswaarde van The Snow Hawk, die jarenlang onopgemerkt in het archief van het filmmuseum had gelegen. Meneer X beschouwde zich als een go-between tussen een groepje filmverzamelaars in ederland en de officiële archieven die zich inspannen om films voor het nageslacht te bewaren. Hij wenste anonimiteit, onder andere om contacten met jagers op groot geld te ontlopen. Vondsten van verloren gewaande films brengen meestal veel publiciteit mee. Dat resulteert in telefoontjes van mensen die denken tonnen te kunnen verdienen aan een Super8filmpje van Woody the Woodpecker dat ze in de kast van een overleden oom hebben gevonden. Terwijl zelfs een echte vondst uit de vroege film historie een te verwaarlozen commerciële waarde vertegenwoordigt, ook al zou de culturele waarde groot zijn. Maar zelfs de kans daarop is betrekkelijk gering. Sinds het begin van deze eeuw zijn er zoveel films gemaakt en zovele ervan lijken op zoveel andere, dat het boven water komen van weer een zwijgende film dikwijls geen grotere verrassing is dan het opdiepen van de zoveelste Griekse vaas uit de Middellandse Zee. Wat Meneer X zelfs in de ogen van Tijmstra en Wyau geheimzinnig maakte, was de omstandigheid dat hij de verzamelaars die hij 'vertegenwoordigde' niet met name wilde noemen . Hij sprak slechts over hen als 'mensen in het oorden van het 32

BloIlo #25

plofte een filmkluis van de Lubin Film Manufacturing Company in Philadelphia. Een muur van een halve meter dik werd weggeblazen en woonhuizen in de buurt liepen schade op. Alle negatieven van Lubin gingen verloren waaronder die van de films met 'Babe' Hardy, die een jaar tevoren bij deze firma in jacksonville, Florida had gedebuteerd. ls meneer X het nitraat 'ergens in het Zuiden van het land' heeft opgehaald volgt in het Filmmuseum een eerste inspectie. iet in het Vondelparkpaviljoen in Amsterdam waar de publieksvoorstellingen plaatsvinden, maar ergens in het duingebied van Overveen, bij Kraantje Lek. In een villa met koetshuis is daar de technische afdeling van het FM gevestigd. De films worden door conservator Mark-paul Meijer met de hand voorzichtig over een viewing-tafel gevoerd. A Bankropt Honeymoon blijkt in zeer redelijke staat te verkeren. De conservator, die af en toe heeft gegrinnikt bij de slapstick in de finale, laat weten dat hij alles voor conservering voelt. Bij Get 'Em Young verdwijnt deze opgewekte stemming. Scheurend en krakend beweegt de film zich met horten en stoten langs de sprockets en rubberwielen van de moviola. De perforatie ziet eruit als door de ratten aangevreten; de windingen kleven tegen elkaar. Op het kleine scherm manifesteren de beschadigingen zich als bruine vlekken en blaren die een slagveld maken van het gefotografeerde beeld. Het oordeel is snel geveld. Mede gezien de gerapporteerde aanwezigheid van een copie in het Praagse archief vindt het Filmmuseum dat geen tijd en geld dient te worden besteed aan conservering van deze half vergane film zolang er andere prioriteiten zijn. Wel wordt de film in depot genomen. Dat wil zeggen: veilig opgeborgen in een speciaal voor het museum gebouwde bunker waar vochtigheidsgraad en temperatuur zorgen voor een afremming van het bederf.

A

Tijmstra vertrok naar Praag. Daar lag 34

Oliver Hill'dy in 'A Bankrupl Honeymoon' (1926)

dus, volgens de officiële gegevens, het enig nog bestaande exemplaar van de klucht die als de come-back van Stan Laurel de geschiedenis was ingegaan. Hij wilde het met eigen ogen zien. Tijmstra vond het vreemd dat het ationale Filmarchief van (toen nog) Tsjechoslowakije geen huisnummer had, maar de taxichauffeur zag dat niet als een probleem. Na enig zoeken eindigde de lange rit bij een klein barakken kamp in een vreugdeloze voorstad van Praag. Het bezoek uit ederland wordt warm ontvangen. Het ederlandse archief had de komst van de filmarcheoloog aangekondigd en er is een heel programma opgesteld, te beginnen met een onbelemmerde blik in het computerbestand. Tijmstra: 'Laurel en Hardy waren daar ruim vertegenwoordigd, niet alleen met de duo films maar ook met solo's die je niet elke dag tegen komt. Een van de filmhistorici daar bleek een specialist te zijn op het gebied van de Amerikaanse comedy, een echte liefhebber. Get 'Em Young was al klaargelegd in de projectiecabine, en alles wat ik wilde bekijken kon uit de kluis worden gehaald.' Zo kwam het, dat behalve een versie van Get 'Em Young die completer was dan die in Overveen, ook de Franse versie van 8/otto aan Tijm-

Hill'dy als de

stra's verbaasde ogen werd vertoond. 8/otto behoort tot een handvol films, die in de beginperiode van de geluidsfilm niet één, maar soms wel vijf keer achter elkaar werden opgenomen, steeds in een andere taal. Laurel en Hardy, die beiden alleen het Engels machtig waren, spraken Frans, Duits, Italiaans en Spaans na een korte instructie van een taalleraar en met behulp van spiekborden. De Franse 8/otto is in West-Europa en Amerika totaal onbekend en bevat bovendien enkele scènes die in de Amerikaanse versie niet voorkomen, waardoor de film tien minuten langer duurt. Terug in Amsterdam blijkt Movies Select Video, het bedrijf dat werkt aan de complete uitgave van alle Roachfilms van Laurel & Hardy, zeer geïnteresseerd in de teruggevonden solo's. Een copie van Get 'Em Young wordt in Praag besteld en in het Filmmuseum naast het ederlandse nitraat gelegd. Opnieuw een verrassing: de ederlandse versie, waaraan de beginscène ontbrak, blijkt op andere plaatsen enkele meters meer materiaal te bevatten dan de Tsjechische, waaronder het eindshot met Stan Laurel als bruidje in de badkuip. Bovendien zijn dit toevallig ook stukken vrijwel zonder vlekken, zodat een (waarschijnlijk) geheel complete

BloIlo #25

laxich~u(feur

met Hill'old Coodwin en Shirley Palmer

voor televisienieuwsrubrieken. Maar Fox in Hollywood gaf het Filmmuseum geen toestemming fragmenten af te staan voor televisievertoning. Het Britse persbureau Reuter vist ook achter het net; zelfs foto's uit de film mochten niet worden gebruikt. Als ova belangstelling toont voor de vondst van de unieke Hardy-solo, moet de OS-rubriek het doen met fragmenten uit de Laurel-film, waarvoor het probleem van de rechten niet bestaat. Het FM, dat meent als officieel archief geen enkel risico te kunnen nemen, leent de geconserveerde copie niet uit voor een geplande video-release van het Movies Select Video. Een woordvoerder van het museum: 'Wij móeten wel heel voorzichtig zijn. Iemand heeft ons ooit de grootste e rest van dit verhaal is minder heler van ederland genoemd, en begrijpelijk. Ook al waren de daar zit iets in. Veel van die oude films teruggevonden, om rede- films in ons archief zijn gestolen nen van copyright kon A Bankrupt waar. Ze werden door de producenHoneymoon, enkele besloten voor- ten, die het copyright hadden, aan de stellingen daargelaten, niet worden distributeurs beschikbaar gesteld vertoond. Auteursrecht-expertS ver- voor een bepaalde contractperiode. schillen van mening over de vraag of Als die periode afgelopen was, moeser in ederland na ruim 65 jaar nog ten de copieën worden vernietigd. Hakken, dat wil zeggen een paar bijlrechten konden worden geclaimd. Als het nieuws van de vondst via de slagen op iedere rol, was een geliefde internationale persbureaus tot in methode. Gelukkig werd er nogal wat Amerika doordringt, komen de ver- gerommeld, zodat veel films gezoeken om clips, korte fragmenten spaard zijn gebleven en in handen

kopie van de film uit de twee versies kan worden gereconstrueerd. In het grachtendpand van Movies Select wordt dit monnikenwerk tot een goed einde gebracht door restaurateur Peter Kok, die met speciale tape de perforaties van het nitraat repareert en slordige lassen vervangt. De titellijst van de Filmkeuring bewijst opnieuw goede diensten. In de Tsjechische versie zitten rare overgangen, die nu veroorzaakt blijken te zijn door weggelaten tussentitels. Bijvoorbeeld: de kapitein van de luxe oceaanstomer tuurt door zijn verrekijker. Op de plaats van een lelijke springer kan de titel: 'Ijsbergen Vooruit!' worden gemonteerd. De rest van het verhaal wordt er begrijpelijk door ...

D

VooljaO/' 199

van onder anderen verzamelaars terecht zijn gekomen. Wij proberen nu goede relaties op te bouwen met de wereld van de privé-verzamelaars. Maar het auteursrecht moet worden geëerbiedigd. Het voorlopige eind van het liedje is dat zelfs The Snow Hawk, de film die als eerste van de Laurel en Hardy solo's boven water kwam, niet uit de kluizen van het Filmmuseum komt. Tot grote teleurstelling van Hille Tijmstra, die hoopte ooit zijn videoverzameling van Laurel & Hardy compleet te krijgen. Vooral het geval van The Snow Hawk steekt hem. Tijmstra: 'Dat gaat toch wel heel ver. Met de producent van die klucht heb ik jaren geleden in Hollywood een pizza gegeten. Hij heette joe Rock, was ver in de negentig en allesbehalve rijk. Een jaar tevoren had hij zijn been gebroken toen hij werd aangereden op weg naar de wasserette met zijn vuile was. Hij vertelde dat hij Stan tijdens de opnamen voor The Snow Hawk had geholpen van diens toenmalige levenspartner Mae Dahlberg af te komen door hem in contact te brengen met zijn eigen vriendin. Mae had geëist dat Stan ophield met filmen en samen met haar zou gaan werken in het variété. Ze had het verhaal verzonnen dat joe Rock zich op de locatie van The Snow Hawk aan haar had vergrepen. Als iemand het recht had om wat te verdienen aan een nieuwe video-release van die film was het joe Rock wel. Maar hij is dood. De film is intussen toch nog op video uitgebracht. De publiciteit rond de recente vondsten heeft ertoe geleid dat van The Snow Hawk ook enkele smalfilmcopieën van redelijke kwaliteit uit particuliere collecties op de 'vrije markt' zijn aangeboden. Leve de verzamelaars! B,.am Reijnhaudt

Dil urlibcl \ cTscllccn eerder in een Iwrlcre 'Ol''''

in hel

NR -Ilanelc/.,blael 'un 21 mei. 810110

1993. en in cen En~el.e \'cl'lulinq in 19/20 (uibcl·hoclll)

35

f)e films van Laur'el & Ila/'(~tJ slaan le4enwool'cli4 bekend als onschulcli4 t'el'maak,films t'oof'/linclel'en zel/.~, In cic ja f'en der/ i4 wel'cl claar' anclef',~ ot'ef' 4eclach l. f) e censuuf' hield ' lcm en Ol/ie nauwlel/end in /1('1 004 en aaf'zelc!e niel in Ie 4r'ijpen als hel niel lan4cI' 'clool' cic beu4e/' kon, Een ondef'zoek in hel ar·chie/'t>an cic \ 'eclcf'lanclse Film/leuf'in4. Dit urt.~(·1 \ (,rM"h('(.'n l ...·rdl'1" in Blottu .12 (uiht.·r~c ... hl) en ;01 h", 10014<"1.;01 Illnlln 1\) /211 (u;h,·r~c ... hl) .

et opvallende regelmaat zijn echtelijke ontrouw en huwelijksbedrog als thema's gekozen voor de comedies die in de gloriejaren van de Hal Roach Studios (HRS) in Culver City aan de lopende band werden gemaakt. Alleen al bij Laurel & Hardy gaat ruwweg de helft van de films over slippenjes, travestiesituaties of ondeugende flins en oude liefdes die Ollie's twijfelachtige huwelijksgeluk in gevaar brengen. Dit soon avonturen werd in de Verenigde Staten in de 'gay twenties' waarschijnlijk als humor beschouwd. Maar in ederland, waar dominees en pastoors een dikke vinger in de pap hadden, was 'schokkend' een betere omschrijving van de reacties op deze onderwerpen in wat toen 'de betere kringen' heette. De weerslag daarvan is te vinden in het archief an de

M

36

ederlandse Centrale Commissie voor de Filmkeuring. De commissie werd in 1928 in het leven geroepen op grond van de Bioscoopwet die twee jaar tevoren na veel vijven en zessen door het parlement was aangenomen. De wet was bedoeld om het filmwezen in ederland onder de duim te houden. Van de rolprent werd een verderfelijke invloed gevreesd, niet alleen op de jeugd, maar ook op het normbesef van volwassenen. Hollywood en eubabelsberg waren het moderne Sodom en Gomorra. Om de strijd tegen de duivelse filmindustrie genuanceerd te kunnen voeren werden drie categorieën bedacht: cat. A: toegelaten voor alle leeftijden; B: voor 14 jaar en ouder; C: voor 18 jaar en ouder; 0: niet toegelaten. De leden van de Centrale Commissie voor de Filmkeuring werden uit eer-

dergenoemde betere kringen gerecruteerd. De dames en heren \\'erden opgesplitst in kleinere commissies van enkele personen, want er was veel werk aan de winkel. Alles wat in de bioscopen werd venoond, plus de vitrinefoto's en ander reclamemateriaal, moest worden gekeurd. Dus ook oudere films, van voor 1928. Op verzoek van de filmdistributeur kon het oordeel van deze commissies worden onderworpen aan een herkeuring, die altijd onder leiding stond van de voorzitter van de Centrale Commissie. De maatstaven die op grond van de Bioscoopwet (die pas in 1977 ongedaan werd gemaakt) aan de keurders werden aangereikt waren eenvoudig: de 'goede zeden' en de 'openbare orde' mochten niet worden aangetast. Simpel, maar duidelijk? Laurel & Hardy kregen het hard te BloIlo #25

-

., ,

dings- en badscènes die niet gemist kunnen worden. Daarmee werd bedoeld dat coupures de film of te kort of onbegrijpelijk zouden hebben gemaakt. In het keuringsarchief komen we als eerste titel die tot het gezamenlijke werk van Laurel en Hardy kan worden gerekend Why Girls Love Sailors tegen. Het oordeel in Den Haag was meedogenloos. Zoutwaterliifde werd gekeurd voor 18 jaar en ouder, want, zo staat in het rapport: 'De walgelijke scènes van de als vrouw verklede matroos (gespeeld door Stan Laurel, red.) op de schoot van een andere matroos en de andere zouteloze ruwheden, benevens titel 24, maken deze film ontoelaatbaar voor jongere leeftijd' De gewraakte titel luidt: 'Sinds onze Afrikaansche reis heb ik geen enkele lieve meid in m'n armen gewiegd'

Schedelmeter

BonD: 'SCtus!' (193Z), algeheel nrtoDiDgsnrbod. Onder: 'ChiCkeDS tome Home' (1931), achttieD jUt eD onder.

Laurel en Hardy, daterend van voor 1928, bestaat om de boven uiteengezette redenen geen volledig overzicht van de manier waarop ze in ederland zijn uitgebracht. Duck Soup, Slipping Wives en Love 'Em and Weep zijn onvindbaar in het archief van de Filmkeuring- ze dateren alle drie uit 1927 Daarentegen zijn wel rapporten van enkele nog vroegere films te vinden- solofilms van Laurel of van Hardy, of films die door 3

Laurel zijn geregisseerd. Twee comedies waarvan Stan Laurel in 1926 de regie had konden de keurmeesters hier niet bekoren. Raggedy Rose, met Mabel ormand, wordt omschreven als 'een rommelige film, geen touw aan vast te knopen, helaas geen termen aanwezig om deze film voor kinderen te verbieden' Dat lukte wel bij WiSe Guys Prifer Bruneues. Kinderen mochten niet kijken wegens de 'vele ontkle-

En zo gaat het door. Flying Elephants krijgt een B-keuring want 'de in deze fLlm voorkomende tonelen zijn te ruw voor kinderen' That's My Wffe wordt als volgt beoordeeld:'over het algemeen een schunnig geheel. Een man die een klaploper voor zijn vrouw doet doorgaan bij een erfoom en die daardoor in allerlei onmogelijke en bedenkeijke situaties komt is geen voorbeeld voor jeugd, die nog opgevoed moet worden' Vonnis: 18 jaar en ouder, evenals bij Unaccostumed As We Are, die jeugdbedervend werd bevonden 'wegens de onsmakeijke en ruwe uitbeelding en het grappig maken van huwelijksontrouw ,etc.' Van hetzelfde laken een pak bij We Faw Down, omdat ook daar 'verschillende scènes in voorkomen die sterk de indruk wekken van echtelijke ontrouw' Mogelijk was bij deze voorloper van Sons qf the Desert de openingstitel meteen al in het verkeerde keelgat van de brave commissieleden geschoten. Die luidde: 't Is treurig, maar waar: er zijn mannen die hun vrouwen wel eens een jokkentje (om bestwil) vertellen, gelukkig maar dat het spreekwoord: al is de Leugen nóg zo snel, de Waarheid 8/01/0 #25

achterhaalt ze wel! - altijd uitkomt.' En toch was deze ederlandse tekst aanmerkelijk moralistischer dan het ironische origineel van H.M. Walker, die als vaste medewerker van Hal Roach Studios de Ftlmtitels schreef: 'This story is based on the assumption thal, somewhere in the wor/d, there are husbands who do not tell their wives everything , Een apart geval was Habeas Corpus. In april 1929 werd de film afgekeurd, maar bij herkeuring toch toegelaten voor 18 jaar en ouder. De ederlandse titel was De schedelmeter en de verhuurder gaf als korte inhoud: 'Dolle avonturen van Stan Laurel en Oliver Hardy als zij, om vijfhonderd dollar te verdienen, voor een halfgekken, schedelmetenden professor een lijk willen opgraven op een kerkhof. waarbij de bewakers van den gekken professor hen tegenwerken.' De eerste keuringscommissie wilde de film verbieden 'wegens het aanstootgevende van grafschending en dus in strijd met de goede zeden' Maar bij herkeuring werd dit causale verband niet erkend- grafschending was blijkens het eindrapport onesthetisch maar niet onzedelijk: 'Hoewel de herkeuringscommissie het geval buitengewoon smakeloos vindt en bij een esthetische keuring geen ogenblik geaarzeld zou hebben om de film te verbieden, meent zij, dat zij nu tot haar spijt in de wet daartoe geen steun kan vinden en acht zij zich verplicht de film toe te laten' Een leeftijdsgrens werd ingesteld wegens 'het griezelige der kerkhofscène en de ruwheden'

ederlandse tak van de Duitse maatschappij UFA (Why Gir/s Love SalÏors, Flying Elephants) terwijl solofilms, zowel van Laurel als van Hardy, in het fonds zaten van de Haagse distributeur Loet C. Bamstijn. Deze laatste had goede contacten met de Amerikaanse afdeling van Pathé, die tot Sugar Daddies de L&H-films distribueerde. In de zomer van 1927 sloot Hal Roach een distributiecontract met M-G-M. Vanaf het moment dat deze grote Amerikaanse maatschappij in 1925 op het Damrak in Amsterdam een eigen filiaal kreeg, werd een uitgebreide reclamecampagne gevoerd voor het M-G-M-product, met 'Leo de Leeuw' als merkbeeld. De schreeuwende advertenties in de vakbladen werden alleen nog door die van concurrent Barnstijn overtroffen. Ook Laurel & Hardy werden vanaf ca. 1928, toen F.L.D. (Frits) Strengholt directeur werd, sterk naar voren geschoven Kort nadat Strengholt twee jaar later ook directeur was geworden van de Duitse M-G-M, zonder dat hij de leiding van de ederlandse afdeling hoefde op te geven, kreeg hij in Berlijn de Duits-gesproken versie van The Laurel-Hardy Murder Case onder ogen. In deze Spuk um Mitternacht spraken Stan en Ollie gebrekkig Duits, zoals ze gebrekkig Frans of Spaans spraken in de anderstalige versies die in 1930 en 1931 in de studio's van Hal Roach werden vervaardigd. Strengholt besloot de film ook in ederland in de Duitse versie uit te brengen, en wel onder de titel Nachtmem'es. Ondertiteling was nog Lichaamsvonnen niet uitgevonden, nasynchronisatie Het gevecht tussen de importeurs die was technisch niet goed uitvoerbaar Laurel & Hardy hier wilden introdu- en ederlanders konden immers met ceren als alternatief voor de zeer pop- Duits aardig ovenveg? ulaire Deense komieken Watt & Half De film werd in 1931 gekeurd voor Watt, en de filmkeuring die het over- boven de 14, omdat 'verschillende waaien van losse zeden op het gebied griezelige tonelen in de laatste acte' van de huwelijksmoraal wilde voor- ongeschikt werden geacht voor jonkomen, werd aan de kant van de gere kinderen. Met de Duitse versie film handel voornamelijk geleverd van Pardon Us ging het beter. Achter door de ederlandse afdeling van Slot en Grendel (Hinter Schloss und Metro Goldwyn Mayer. Enkele vroe- Riegel) kreeg een A-keuring, evenals ge L&H-films waren in handen geko- de combinatie van Be Big en Laughmen van andere importeurs, zoals de ing Grary, die hier bekend stond als Voo,jaa,. /99

Het Leven Is Geen Lol/ege. De originele tekst die de twee delen aan elkaar verbond, had letterlijk vertaald , a de scheiding' moeten luiden. Het werd een minder aanstootgevende formulering: 'Intussen zijn de heren Laurel en Hardy door hun vrouwen' C-Keuringen kwamen een tijdlang niet meer voor, behalve bij Chickens Come Home, want 'de vertoning van dezen heer met een verleden, hoe komiek ook voorgesteld, meende de commissie niet toelaatbaar voor de jeugd, waar dit verleden toch een zeer wonderlijk beeld geeft van 's mans huwelijkstrouw en bovendien aanleiding geeft tot chantage van de zijde der betrokken jongedame' Voor het eerst klinkt in dit rapport door dat het bij Laurel en Hardy om komische fLlms gaat. De toon lijkt in deze beoordeling ook iets lichter, speels bijna. Maar dodelijke ernst slaat weer toe bij On The Loose, waarin Stan en Ollie een klein gastrolletje vervullen aan het slot. Hier werd een coupure gelast, namelijk van het fragment waarin de directeur van een modemagazijn 'zijn mannequins en ook 'n paar vrouwelijke klanten op vieze manier betast en haar lichaamsvormen aanwijst' Dit was zonder tussenkomst van de schaar alleen voor boven de 18.

Nachtlogies a al deze schermutselingen van ondergeschikt belang slaat de Filmkeuring in 1933 hard toe. Scram! wordt afgekeurd voor alle ederlanders, van baby's tot grijsaards. In het begin leek het nogal los te lopen. De keuringscommissie vond in eerste instantie dat alleen kinderen moesten worden geweerd van deze twee-acter,die de ederlandse titel Nachtlogies was toebedacht, omdat Stan en Ollie 's avonds laat verzeild raken in het huis van een rechter wiens vrouw alleen thuis is. De commissie rapporteerde: 'De fLlm gaat in het tweede gedeelte over in de slaapkamer van een dame die dronken wordt en in haar dronkenschap zich zo gedraagt, dat weliswaar geen strijd met goede zeden ontstaat, doch toch de film geacht moet worden 39

JCf\.s. Centrale

C~1sd •

... . d. rUat.ur1ac .

JOln 't'an Hoorn.traat. 1,

~

"Une

R•• r'D,

}(IIlr ude1dinc ".n Or t.urina.u1hlag Mr. A 2066 TOor d, w...... chr "NAC;ttLOCIKs". 'PCt hot on. U t. DO.hn berichten, dat .~ .. t d... n burin,.uHllaS rû.t. aoooord Inmnec pan. " 0 .oot..ft 4&0 ook 011 hnt.urine 'aD do" tw .... . dn ...trloeten • .c dot.c U bUpan4 Mrkeurlr-& ... nvrap t~koc.a.. WC be,rup-n nht . dat .. n STIJf LAI1BEL tw..... chr ••• !ke t.ocb h..l on.chuld1a. nouone

1•• 'oo... ln 18 Jaar ,.bu.rd 10U QO.hn word.n. lnal
.U.

BonD: laabbel VilD de ceasor die de basis vormde .,oor bel keuriDgsrapport VilD 'Scrami '. Er slaal: 'Ie acte geeD bezwaar - lol nODW oDldekl in ander hals Ie zijD; lol waar dame Dauw nll; droallea dame wal al Ie laas op 'I walgelijke af. BalleDgewooD grof, onzedelijk .,an grofheid'. Onder: prolestbrief .,an M-G-M eD aannaag lol herkeuriDg, meI als resDllaal dal de rum helemaal .erboden werd. (ARCHIEF FILMKEURING)

tonelen op te leveren, die niet beneden 18 jaar mogen worden vertoond, hoezeer de film vrolijk en aardig is.' Dit gaat M-G-M-Nederland echter te ver. De bedrijfsleider van dit kantoor schrijft een brief aan de Centrale Commissie en vraagt om herkeuring. 'Wij begrijpen niet dat een Stan Laurel twee-acter, welke toch heel onschuldige nonsens is, boven 18 jaar gekeurd zou moeten worden' Hij had de brief beter niet kunnen posten. De zeven mensen die plaats namen in de Herkeuringscommissie (HC) waren eenstemmig van oordeel 40

dat wel degelijk van onzedelijk kon worden gesproken, namelijk van 'onzedelijk van grofheid' Door de introductie van dit begrip werd een wettelijke basis gevonden om Scram! alsnog uit de Nederlandse bioscopen te weren. Uit het rapport: 'De HC had tegen een groot gedeelte der film, ongeveer tot waar de dame flauw valt, (2e acte) geen overwegende bezwaren, doch wat er verder volgt met de dronken vrouw acht de HC buitengewoon grof, onzedelijk van grofheid op 't walgelijke af. De openbare vertoning van dat gedeelte der

film, acht de HC (met algemene stemmen) in strijd met de goede zeden (... ) Er is nog over gedacht de film toe te laten voor bijv. 14 jaar met de coupe ring van het bedoelde gedeelte, doch de HC meent hiertoe de grenzen van wat voor coupures in aanmerking kan komen, te overschrijden, zodat haar niets restte dan een algeheel verbod der film.' Het keuringsrapport draagt de handtekenining van de toen 57-jarige pater Hyacinth Hermans, een Domicaner monnik. Na herkeuring was geen beroep meer mogelijk. Teneinde raad knipte M-GM dertig meter uit de scènes met de aangeschoten vrouw (Vivien Oakland) en presenteerde het geheel als 'een nieuwe versie' die opnieuw kon worden gekeurd. Maar de keurmeesters in de Haagse Joan Van Hoornstraat trapten daar niet in. Scram! bleef verboden. Het kan toeval zijn, maar de twee volgende korte L&H-films, Towed in a Hole en Their FiTst Mistake, zijn in het archief van de Filmkeuring onvindbaar. Was M-G-M geschrokken van deze zo onverwachte D-keuring? Werden deze latere fLlms om die reden niet voor keuring aangeboden, en dus voor de oorlog niet in ederland uitgebracht? Of wilde M-G-M vooruitlopen op een bericht dat in de zomer van 1933 in het . ie uw Weekblad voor de Cinematografie' werd gelanceerd: 'Het onweerstaanbare komieken-duo Stan Laurel en Oliver Hardy zal binnenkort niet meer in korte voorfLlms te zien zijn. Men wil hen voortaan in grote films doen spelen. Dit experiment wordt eensdeels belangstellend, anderdeels met een gevoel van teleurstelling tegemoet gezien. Men is nieuwsgierig of de beroemde komieken in een lange film evenzo zullen boeien als in de short.'

Troubles en Fra Diavolo. Geen van de twee komieken had \'eel op met de hoofdfilm, maar hun studio voelde zich gedwongen de overstap van kort naar lang te maken o.a. wegens de nieuwe mode van double bills in Amerika. Deze dubbel programma's bestonden uit twee lange films, zonder bijwerk. Voordat de ederlandse Bioscoopbond besliste dat deze praktijk in ederland ongewenst was en voor de aangesloten bioscopen moest worden \'erboden, werden ook hier double bills \'ertoond. Pack Up Your Troubles bijvoorbeeld ging in de zomer \'an 1933 in première in het Rotterdamse City Theater in combinatie met Prospen'0', een tamelijk obscure comedie met Marie Dressler en Polly Moran. M-GM bedacht de titel Waar Is Opa? voor deze eerste, vanaf het begin als feature opgezette L&H-film. ('Ja, waar zou die ouwe baas toch uithangen?' aldus een advertentietekst uit die dagen. 'In verschillende theaters heeft het publiek zich kostelijk geamuseerd bij het zoeken. ') AI eerder was een hoofdfilm in elkaar geknutseld door enkele twee-acters

Karwats Dit nogal voorbarige bericht (de laatste short zou in 1935 worden gemaakt) viel samen met de aankondiging door M-G-M dat in het seizoen 1933-'34 twee lange L&H-films konden worden verwacht: Pack Up Your B/ollo #25

\'O()I:Îaar 1998

samen te voegen en uit te brengen als Save The Ladies (Ridderljjke Daden, 1932), een praktijk die later zou worden herhaald met Wlty Work? (Twaajf Ambachten en Dertien Ongelukken, 1935) en A Close Shave (Op 't Kan{je AJ, 1935). Van

deze laatste combinatie is bekend dat ze bestond uit Oliver The Eighth, Going Bye-Bye en Them Thar Hills. Het is heel goed mogelijk dat ook Towed in a Hole en Their First Mistake in combinatiefLlms waren ondergebracht. nvaajfAmbachten en Dertien Onge lukken (bestaande uit Me And My Pal, Busy Bodies en DITO' Work)

werd weer wegens ruwe tonelen gekeurd voor 14 jaar en ouder, evenals Way Out West, maar dan wegens de 'liefdesscènes' in het begin van de film, 'welke in lied en vooral houding spreken' Het gaat hier kennelijk om het optreden van Lola met het liedje 'Won't You Be My Lovey Dovey' en de reacties daarop van het ruige publiek in de saloon van Mickey Finn. The Bohemian Girl werd pas voor 14 jaar en ouder goedgekeurd nadat de fLlm met vier meter was

bekort. De scène met Hardy op de pijnbank moest worden ingekort. Het beeld van de beul die met een karwats de zigeunerprinses afranselt, moest er helemaal uit.

De Kerstman Toch lijkt omstreeks 1935 de strijd gestreden. Termen als 'vies', 'walgelijk', 'smakeloos' en 'grot' komen dan in de keuringsrapporten niet meer voor. In feite waren Lau rel & Hardy al geaccepteerd met Fra Diavolo, die met Kerst 1933 in première ging, nog geen jaar nadat Scram! ter keuring was aangeboden. Onder de beschermende paraplu van de opera van Auber kwamen Stan en Ollie steeds betere bioscopen binnen. Geen wonder dat Babes in Toyland werd aangekondigd als 'De Fra Diavolo van 1935' De film was gebaseerd op de sprookjeswereld, zo werd uit Culver City gemeld, en bij Moeder De Gans en de Kerstman was de kans op echtelijke ontrouw gering. Bram Reijnholldt

,

JUN Ik ICil 1~f -tticftom dal 1111 oot oompleH~ pi!f"I100;t WilS, Op ~rL lItoogw'pU~ "·.jJIl fJjlli rrièl'l:!' Ikftri hii 'lIJ!!: 1H!:-iI 'il....,NI ~n OO\5(hl't'lrcl'l als L:CIl q}J1ls:I: dl~ YDrtd di:J.i hU bi! k'I dim ie1IlilDli amlJ:' [5 'iI!is!J hoe ;: lt,Q In' +11: ih l!m rr! ~I g1i 11. HIel iEl ~ 0\ r::rdrlj\tng om !r:! ~db:1'I diu hll zilns ~Ult.r ilk'1 lo:..crxk :m lI.tIl


li!JlI

i,7fI

l't'Iè!!f

!;'{l~' ,

Ont!.~r

lá::Iirrg hL{bl~ &0 ,t...1~~ Illeer IDrnSl'Jli,a;m hJ: [ Ladltll gr:= brndn
:tijfll

Een waarschu win~ aan de lezer: deze b io~ra~sch e schelsen wij/?en

I ~ r!fli'l ilmL::r. mem dan rit 5WJ uij li:;i ~ b'11I1 elJ , Ni1 ~ei'J l[tf weïJ, ~~' ::L

"ifrott1EJr filj

a{van de ~an~bare opinie over

OOmph::Cl

~~ 1lL~1'I

d..l

~re~

iJilI1.-".

- I 'rl.'C!I'

kn.. IJ:; wc H'n bJ:'~ ~ hJ:'tticil \'00 Stilil ,l..a.uIT] iills pmoon kimnm m; hel $1, I~· ' p:r.; 11.''',,0: 11111- hLm~ 'I,\~n. SW'!!I [ï(il ~'èili

Mr.:r h.ad

lIw I001 0Jl :zIJ 111 Dlmwi: 1'1.. IJ: ;;wnsl< t(' ctli:!.i;"i!; III ;!;ÏÎlI

500JS

~

!c"L'(!i'I! \,,'a!il

hi:l

êtJlJ wo~r

r:I3'I

-

ru:galld. lil.

~

,geen lI"OI::n

~iI' wa.!l1'1'Iï1'1

Sto"lr*'y i!1l

S!.Ill L;".lrd ha~ ~ 1;11;'11 ,jtW'brlr;pt:!i'Sbtiillijktit:!id. De i!er~1,! 11t!~1'l

B roo/?s. die in hel vorige nummer

CI13fi1i 1'1. Hali RooJ:.I, fIl:IEIiI:dl! I "(I:til~-,'Iock'

van B Ioll a . de bijrolspelers heeft

~IJ

behandeld.

.:'!."i!Ii.:!;]!X '\'ilIl StuIJ

gru·~.t;

besteed aan hel inlerviewen van

mrl

mi ,j~ltvC" dr~\J1ic­

ell '~re H~ r:fi! [Q[ ..,en r::ul:tm~ ~ u1rgc,groi:Ld. troHe- aumJl dM': 00 IDU durLTIII d 'ill.j],U[1Dj oovm w;u.r:r Lt' krii.t.:.I!ri, mtre[ GOJ! "iOf!olmeid ;"ijn I;'IlII I ~ faJ\3lkkc grnmS(hilp ~'.al'l ~ di::\\,l1l:1J !.iI.L oOOi:'~, Jt!iiiar dr VH-

familieleden en oud-medewerkers van de hoo{c/,·olspelers. D e result alen zijn op deze pa~ina 's Ie vinden. D e lezer die

I .•:,jflJ!.·

I

ij, .... ,1l'I~ ht'1

.!lJwli:'

I!;

klein CII wooU kJdni!r mr::r I'm ~'a'­ sm[kJ:'111 '''illl ik 1mf1.

uil eerc/ere publicalies wellichl had op~emaa/?l dal Laurel en

dor C!ffi.1c. lai'"lU,di.:tI~l' 111 I.;ISO, tli ii:'i ~Ijn bat'!k 'Slan' probt::crdc hel ware ''r.I'IlaaJ ul[ le' I:m, Zij 11 !x1r}; 15 Img brvI@: F~I Ltt~\
!-Iw·dy h eili~en waren. wordl hier uil de droom geholpen.

~k1Îlliël!rJ, rllJ.JJ Oliii'i .lUI I

BIolla #2 5

Lau-

IL{I ~ uJtijJ IILDeilijk. ~;"'a!!-.L. \~\UI1I 00a !LJ:'-1ilfi:1l hcflJ Is 1...aUH'1 (Irngï::\~n

Maa r Broo/?s heeft oo/?jaren

Foto: Stan als variEtE-artiest. jaar onbekend. maar vermoedelijk in de periode dat hij optrad met Edgar en Wren Hwle, in een inbrekerssketch. ca. 1915. Op de tas staat 'Rames " Co. inbrekers'. Het nummer waarmee Stan in Los Angeles optrad met Mae DahJherg heette ' Rames. de tandarts'.

dJ::

IL~

[öC,iJ.rdJ bot'Jt ~ OOOC:SU: \a.IJi \'0111: bIl :;.;;~r W'NoI;l,gd, IIlt~t ~ di!i; b!I! ~k. ~;1l1 Guili!!i: \iómi' dl! gtlittll ID:- Is gelcr.c I'l d:!cr Ir:41JJ Mt:Care t::I'l di1l: ûr.lilC5 iilll!' oom'([b hccil ~111"11 1I r:lh! M.:Cahc "\'lGIT!'iIi!lrI!< i'k1 groo15[J:" prdblcC"11'i '\-a:rJ. J:'1:['j ~MI­

..

'i·tt"

m ornlJ:'rwem il:i d.i:L hll moo:

~1 I:t' be~l;ell d; 1 ~ ~ ~ ;-:ijl"! ~o·

\~11i

dr:: ~~

lru •..om tu:L p:l:!;o~r ~ L~ ~"!Xfi'1II is Cf.! SOïl'll III!k.1e" LÛI ~j ilI eenll!ll: b ...am h~l mc~ ~"\lI1 ~ CDt ~ (l{,I dl:'
11(.'rlI.l)!rj èili ~~ ~'~I_ di,: Ir:i tel

,'..111 ~ \'elo!lll!lerill:.l - I~

~ ~ ~I

StlII'I w~r IIem"n';t.!I ÇfI

~!!iI 110;. ~ mij 1IilJI ~ fd;;::n ~

m.eI1S1rn dJe

!!. ..... J

~11

\

~~'fItkt1." II! ht:!~l. \'Oiir

ni~

"Ir,

:l-clIÎljt rllL{l «11 l~li~l,t;: kijk 1;11) r::k: 'Dali l!l gel:at:!n rtlCl ~J2[

zlllJ ~I."dr \<m rOf
D e auleur is de Amerikaan Leo

i~ ~Ii ~k.eli[

it'IEIki,!r.. I

4:: 'p11:!:J::1Ii:S 'bvcg; gH~n Ibllllliadl om "''000 ,'i;'L-Ci-M C'J1 1'1»; wo,gaa.J1 v,-ntm.

Jongr:1lS..

de laal sle wordl beschreven op de

:tijn ~ . Lijd 'ii."aS 'I.~ljfllll di! \i,'(!!lS l!i1 oolJSWTle O~ 001 hetzdfdC'

Loi5 'i.'>ii'l ltel! IlfIIll'!!i "" ,L~ i, I!IU .... elli!n, !Km pkrlsi:.llog b:goTJ 11: 'ljcrii:lLm hOC' Ir t..!!.lRi €i H;:m:!~'-1iJJJu; moesl

pcrn:iOOlIJl-lhcldI Iclfeoon.

van Ilarcfy . (D e levensloop van pagina ~ 53 en volgende.)

roorllllk re bcgr111JC1II 'i!--aarom Ri!arh 00. o\-cr.;Il,l1l:r r....LilkCr tN:n 9l;rn, ~I

ubctbalq1 r 000 S\IJ:m!i I"ifd'[ ge I1i:n d.. f.r .:ijn mr~n tik 'I,"irnlcn di!;a ik

l.in.!rel !tijl' IIXI I I ili Irlj Rb; h \~rd !'lij 'i/rij""rl \ '..:cr tkidflk J'i!15IX'il a!s. \"r.:MlIr

/wndel en wandel van Lou l'el en

ll2

oodcrKhrid

Q"~~iru t'I1

SWln 1..i!1,J!d br-

IlO!!!

~ wlièl! r,

imlaJid van !:k' fill'['J5

,'MI

Olli/! kitn honudl!n "l;'I1Ó!!!" rl.:ullijr

dt

[\I' l'!!

Irll iipeclJbJ.

IJIkfu'ld 'l.~'il5 A.nbur 51B:n.k)' IdTc~rL MI hillJ Li:reIli lilIffiL oFiiII'Ilbl1X' Hij \'i aq l! ~~i"I . [1 drijfhlll.lr &11 t.':JI de moom VirXdl ~'"Ot:J"d ,'BIl di: f'nl:" :.ittmtil' 1:Iilil[, e iIJIdrn:, !Het kast-

I'

"111 1.Q"~"f:[ I~

tm

.otnhUl SWllé}'

S4im1!:'Y- p:n;o~

f'f,'JfI !,t'l!' ~nl::t.lII

ZOOliIiIJ"

uil zUn

UI !'ItIU!1t;:flI, Hi [

1OOlm' . Hac\'ii~l

. . m.

llif IIir!rd ;.:içll ,-1;111 'l.\'JI ' ~nrl~ ~n h'iltIn.'ail. hij W'\5r da1: Ml r.:'111 ~ïb: ­ ~

gocd naar dJ: hoorl1'rd

lEd gehad.

de :IU~1t! mDei~ C1ln dl;! 11(i~r IJW[Cfj ~ ikur [l; hfiudtn.. 11:

lil~~ \,1111 ~ ~ diJn

~J.m1.

opoJru~~' ~ dJ:

1e

hl!ln

flli1'l5. ~ ili de- ~i'Ig/!i1;

51 j! kul

tn'l MrU.ill \'00 zijn 51K~ op dl;! ...·ü ~I'r.; \',m ~~n ~ ó~ ldl.'m. In 1925 ",'efLI SIMI r:Lur r~ iR«J... ièl dli::11!iII grn.0JIlcrI \'001' mi. IiCrlC ~­

',,'Ing.tJ5 ~'.alll tffilmoo Ili!.trUm lKI'r ~~ hll çrNit:i k.rerg

"r

l'ilfl mI pï:oorntgt' l~MI hrt

.':!;'T11~J.r.:o;

di~

1!1~~I'C'

Ir.ij

m

\ ' 001

I

\ ~rl

11. Eli ~ijll ~I!C~ Uij

IOC Rock. Itad gtlcgm 11'1 hc-[

~

typ!:'

dj;dracl'l[ 'i,',Gi'I S!!tmb:k. [öI!! 1'Iit;lfllh!!'rl Atl:llW SUil '\e:!.' Ji!fl r:r.-;Q ril. MilJ: lIJilhlbt::~ 1:.... ~ ~ C1I bTIlI;trI ~ in WIl'!fI _ 1Jè-T.e .UJtéjJ 1l'I, ltll! I. , - Oi~ SUl! '!;tcmim lIlt mail 1,liilarul[ di: E\\!:cdc- JièJSO) .'11 Cl - d~ ,ITItt!< J: aru:iet~ gro.:!ll! hri:l pi1'i:'ltk- Stut i...
E

lre l!.X;'k Ollr..... iI:diJ!l~ Ilij Wet! [ ~wr de- 6Ituarl~kLud1f.. Ón.dn' .iJ hl!i!J br 'rmeti; d.d.,..iti [""is ~I ~,Iilltllti!' ~ I .... rw ....,_ 7.e' z.orgdt r::n."O
hl!mil1n~lijk. m1!lLi

~:ttifl.,!l;

~~n.o:;Cl:'lIifl:èl. LoL he~ de m!.'!ri5k o1Lt1:!!L1t • .om. 'u,iU!!1 d n JQ:IL"lo' IL

reglt:! ... il CCIll

Lal!! nam Ik- C«irro~ 0\ 'I2i' SUlI'rI b'C'l1 ~ijn

1{(illOOJg o...'(":r; o:c t:<-haJIl,g,iiJ:'-

l'.lIMn

!>ilOJl

l!S1 1I';r~

In 1-..'\i;'~I~

:<,.1I'l1

rLJSS;!fI

rl~~­

h ~in

Iffi H::tI,

fuJarh. /115. 5:lil!1 oo[("'\'JU:Ien WiLS (] ~'ft" i-' hrnli:ldelrk &";:'is. l-k4 is nJrL

1i[d;:tl.2i zijn 'iJ,CI" ké~e lt:!\l'tl. !Er lill'l Lî! 'lIed gr;.j1K"L1 mefU:~ ncldi::mco \'.illl bazl,g .~Ir.ilj( -n .;Ir .s{!!dkl-. I WilS

rn...'f g.el.iè.fdl I:q lii

il ~

zcm "er.:l,

noch bil z.1I11 baas. 'IiaI RDarh, kn

TIXf1 Stim [('ruggtn mw Engcl:tl1d ""OOr !k 1oornffi! ~','11 d(' jangens dri: • \\ rfi I ~ lIl.o, !lij :;:'iin. .In; bc.1lOC1u, \ 'ttf W:' b:m II) AIII1 IJl' SQnky leEfJ:'1X'n ~. 1111 W.j]5

STAN

'. gestopt met filmen was hij de meeste tijd van rest van zijn leven een rijpere, beminnelijke Arthur Stanley Jefferson. Je vraagt je af welke conclusies een psycholoog aan dit alles zou verbinden. Stan wantrouwde vrouwen en dat werkte keer op keer door in zijn vroege films. Maar hij kon niet van de vrouwen afblijven. In zijn jeugd was hij dikwijls gescheiden van zijn moeder als die op tournee was en zijn vroege ervaringen met vrouwen waren zeer onbevredigend. De vrije vrouwen van nu zouden hem met afschuw hebben vervuld. De kranten uit zijn tijd staan vol met zijn affaires en schandalen. Door zijn seksuele indiscreties werd hem het hoge inkomen onthouden, dat onafhankelijkheid hem zou hebben opgeleverd. Bankiers beschouwden hem als te onverantwoordelijk om hem hun geld toe te vertrouwen. We zijn allemaal tot op grote hoogte gevormd door waar we vandaan komen en hoe we zijn opgevoed. Stan was geen uitzondering. Gezegd wordt dat je, wil je iemand begrijpen, in zijn voetstappen moet treden. Ik heb de plaatsen bezocht waar hij geboren is, waar hij gedoopt werd en waar hij naar school ging, Ik was in streken waar hij gewoond heeft en stond op enkele van dezelfde podia waar hij als als jongen in Engeland heeft opgetreden. Wat volgt is een blik op waar Stan vandaan kwam en op de gebeurtenissen in zijn vroege jaren die hem hebben gevormd.

llRTHUR STANLEY JEFFERSON Stan Laurel werd geboren als Arthur Stanley Jefferson op 16 juni 1890 op het adres Foundry Cottages 3 (later Argyle Street, red.), UIverston, Engeland. Hij kwam ter wereld in de achterslaapkamer van het huis van zijn grootouders, George en Sarah Metcalfe. Met zijn ouders constant op tournee was dit zijn thuis voor het 44

B/ollo #25

VoorjC/C/,./99S

grootste deel van de eerste zes of zeven jaar van zijn leven. Er bestaat een theorie dat de afwezigheid van zijn moeder in die vormende jaren van invloed kan zijn geweest op zijn gevoelens jegens vrouwen in latere jaren. Zijn vader was A.J. Jefferson, later algemeen bekend als A.J., die toen nog in UIverston bij het Gaff Theatre werkte. A.J. zou een befaamd acteur, toneelschrijver en theaterdirecteur worden. Arthurs moeder, Madge (Margaret) zong in een koor in UIverston toen A.J. haar voor het eerst ontmoette. Hij polijstte haar talenten. Ze stapte over naar het toneel en speelde in veel van zijn stukken. Opa Metcalfe was een man van het 'no nonsense'-type. Als de kinderen ondeugend waren, werden ze verbannen naar een donker washok in de achtertuin. Volgens de familie was de jonge Arthur de frequentste bezoeker daar. Andere kinderen uit de familie, die dikwijls bij opa en oma logeerden, vreesden het washok, maar Arthur was er dol op. Het schijnt dat hij er een voorraadje kaarsen, lucifers en stripboeken had aangelegd. Eenmaal terug bij zijn ouders waren de verhuizingen niet van de lucht. Ze woonden in Bishop Auckland, orth Shields en Glasgow. A.J.voerde de directie over verscheidene theaters in de regio Bishop Auckland. Hij schreef stukken en was directeur van reizende toneelgezelschappen die door het hele land optraden. Madge, die bewezen had een zeer begaafd actrice te zijn, ging mee op de tournees. Met het voortdurend komen en gaan van zijn ouders werd het kostschool geblazen voor Arthur. ormaal zou dit iets heel emotioneels zijn voor een jongen van zijn leeftijd, maar hij had een geheim wapen: hij kon mensen aan het lachen brengen. Arthur stond niet bekend om zijn briljante academische gaven, maar na schooltijd vermaakte hij de leraren met zijn

grappen. Dat hield zijn leraren blij en gelukkig, maar zijn leren werd er niet beter op. Arthur haalde zijn vader over om de zolder van hun huis in North Shields te verbouwen tot een klein toneelzaaltje, waar hij en zijn vrienden hun eigen producties konden opvoeren. A.J. was opgetogen. Hij liet het werk uitvoeren door zijn plaatselijke personeel. Ze bouwden een toneel, proscenium, coulissen en tenslotte een voetlicht dat bestond uit olielampen met reflectors. Tijdens een van de voorstellingen hadden Arthur en slagerszoon Harold een vechtscène. Terwijl ze worstelend over de vloer rolden, schopte Harold een van de lampen om, waardoor het gordijn vlam vatte. Dat maakte een snel einde aan het theater. E KUN EN Arthurs eerste professionele optreden met zekerheid vaststellen. Op 18 mei 1900 bevocht Lord BadenPowelI (later de oprichter van de Padvinders) een belangrijke overwinning in Zuid-Afrika. Het was het keerpunt in de Boerenoorlog. Zodra de victorie in Engeland bekend werd, ontstond opwinding in het hele land. A.J. organiseerde een galavoorstelling om het heuglijke feit te vieren en rekwireerde zijn jongste zoon als hoornblazer. Hij werd uitgedost met de breedgerande bush-hoed van de troepen van Baden-Powell. een kaki hemd en een broek met puttees. Arthurs volgende optreden was als komiek in het Pickard Theatre in Glasgow op de leeftijd van zestien jaar. Dit wordt dikwijls genoemd als zijn toneeldebuut, maar dat is dus niet juist. Het lot wilde dat zijn vader die avond onder de bezoekers was en het optreden van zijn zoon zag. Hoewel het nummer veel te wensen over Liet, gaf het A.J. de overtuiging dat hij een verloren wedstrijd speelde als hij zijn zoon op school wilde houden. Hij bezorgde hem een baantje bij Levy and caldwell's Juvenile Pantomimes.

W

45

JrAiN CiI ..... L'; '!:C'l1 ,Ki:i: '~-f'lilD \'<111 pn:rSlm llL.::sci'l & U!I 1!l1 dmlJ!t'i;aar ait! iillro'I.iJiJJi ~IJ iSU'r wUd.crl .,..,'Orom_ .'tr1hl.lJ .iI~ I;!.... ~ ~li!r ti dm:' trot'P Op ~~I .I:Ii!li dl! p(~ ~ mij \~..tIS.

pro'btt:r&

hl!~ 1.\.

W

\\""tlfl(g

rn~lt

\'óat t!et'I ~kl4Jt ~II

lil Ik rug als. hll UH de [llnN1Jamille' 'L'irn Kamo h;xI tclloord. Chadir

!>[I...'U1l

Clliirillin

dl;! :oi!l;r

\'iLII LI~

1\;0111;'< !&rili.' t":fI l\rt.hw ~l't'rd iD~};j ;;.Is ZUil \\.J/';,

~lDrlllaJe

L_~Lummlng

, 1..... III ·r.

nelDtnrm

Toctl Ci!fI ge:u:l.sd1ap ~ al} IU"10

11'1

5tJrnkrliiFld,

OCIll

00d-

L'

gt! [Pilg!f1 die Ilm.rll~ ct\3F i1 h(itl~. IJle \ 'as ~oen al cen. >r:"';rn:o Ic~11;'111' e'II! ~n 'o.~çr.,J
H.ij Md ~I~

kJtHYi-

ifi!!!I. df!

Mnrrika

~.'n'd

,~l1hllr

~yb

hild

~i!,:

I;'n~lo;~

lispeiJi.:. kr~ JI!. Md In Zjln Ikrcl t'n OIlWecIDc ok Inlli:rlJlkC' dr.11l.Il. [1i1i lr ~'Jçn;~. ZorIde"r ~ i".... I"",--dJ .m dL: Jlllll ''Mi:liji1 ,'JJ.kJ TilU bt;l I' dJ.II rr.{l~[ argdJpcll zI;.n g........~[ m!'l zijl1 wnt'd;mirl'C' Hij IlLLd LOl'fI iJ! ..Jl! go:! ~\loOO~ (jin :lijf! ~ ~ 1'Ieller 1111. IC gc\'C1li dan hCl blfmrng.:=OOI:...'fl, 11111

kJJ,·.j]m,HrL hij

\l.'~

I:';:,n

~l""Nl\iî," .....-...:lI

MUi~ \'ilIï UIIJ ~l!:reIL.

1

R D'I,' [' ~

1.1l1~ f.i.!!k~_

lliI et' 11

..!i,l'IJilJr ....-a

I~r

hl&. gtfIXptJl= Z8: su:Jf IIJ llill Hij"""Ct'L ffiL:u (I'!:mi~&n iIilll

iUllIfn

*'

1tilbil~

~·.HIc r.

Ilt!tlj;!!

..·.111 ;djl,

re :m Il. 'C L",1le hLcrI dal hij nIc [

lil dri!'.dfd.c fuu.!l 1',ildr '·CITaDr:n.. ~1i1'

h~~w~n:.!

·...o .... 1&r.

!tJ[(1!rd.c A I. hrm 1111 I::rod ~ ft;(Il1ÎfI:;: \~"11

Ad

\'illi~la

1.'IialnC'.

br

e

II'i:IIII ~I..~ 1!d S!w"J ~ ..... llI:II J:IIïj,:i.:oIO' t'II '.\IKiIha RIl: MIs' I fllo.::.l

~

DI: _

' - ' [1,0 M

\

'J~

~

"'al

K:.1I'1(J

ilJml!be1

Ir

Hicru:1. IN i..N. b-r-

!!erl .... lllixoJ

\'.1'111

IP..;II RI!.Jd Qm

n:h ,mrn 'lC 5M!:m bil R.:lJd!! gl!W:so;:ll
lJlC' ....\kIc

Ail TtooJ. ~ t' l'I~l. lij . de (Ipslag g.t\ en dIe hffiI

~L ....~ ~rwelll:ad rn lIJlhL!l ~ Ijk. ....'eeI .tIl1' lii!I i 'L5\!. 1001,

ooit'li

Chaplll} or:n dr .aOOi:ror:fl In CCrl guk mrt dr tiLd 'J;mun)' tlY ~'~' 1llJi'lill I-.:...\'flltl lijl dl: ool'IdtJsie d.1l dJ! bood'dId ih.cm [lle[ ailltSWOO en i't!ImJJi ....~e:; .\nhLU
. ei

gt'CL:p d:It kirnB >Jllmiddclilll-L [):o ll1~amdill\.'1n!lt'lIi ....iIdm ~II!': ~la.1

nil'1.

'1.. ~n.',ln!Wr

~.::rt'n ot]1

dL:

(plill

lIriIuJr

',11'1 (l1.-r\1lil1

UJ)11p'.! LI crJ ClIl[-

ti,;tffiO .....<6

kl.

ix'rrid

~­

~ ~11SI ..'OOr

k'fUgrl:~ örl3I I.ii~l.liIlL Maal

Ik

~n ffr.l

liltbur

.-\IitUlJ WilS

o1lilf :rnI.;;lukr er! liJd dus

\''Cfni!i; m11.:r11.:ru::;:: ~ ~n. I

ti ~Joo:t

:lI cll aIll'I IJ ij l'k~ aJ1 ~ KritilO

i>liIrJuotTm. Edgar Zij

CIl

be;;:PfIIlrn in kkUJe

wrm HUIkr_ U!l~n

flllHltfier U.I[ 'Th!! NiI:Il~'

'!'!m gedroPL

mrl ~n

\l.lIr~.U:!i·

Ei'1l grn~ Im~, mIG! hrL ...-mi:1:J-

~r...-k.

(O(Il1ItlfI

!>1Cii;.M! tril.'1l.T\'l!r. Eilid~lijk. h.IU .'\l1hu Iemand dl:- de lakru Ulrdtttli!: '::1'1 af C1J 1IX irI.gm'p (lm zijn JI ro til!:' IIX"II (lP' el~d1.

tol

1915,

IID«J

hll

ITIl {hil~­

imilali~

dM:! m ... 1 fI~ ~ h,l~··!i. kl.\'ilm All:hur in OI1l21ru iI'J ma met 1"Ill~ en BiIl~' Cook.c. ffij ~~l~ :lijn Po11'1l11'f.'1l:l ~ dllmrt:n m

€on-

t!"rol. V.1L gcl:IcuJr.k (lP' dit manlcr 00l

dllOf [t ~f'I Iilli:~ ik ~. HU ....ou 1Ttet; de Cool!:ts bmclF.:k uhlJ.;!L~n. ~\'e ~nrn'~ 111,1 Lr;: ;ci;:11 diJt á=h iI1 AnlllJr i!L.'fi \'~ ~ OOl!iiiilg ..... hJl!kE! hij SJ: I IClS ,·.ilO rhilpllns Iwdhcld (I\~('I11~n ~ ht'bbm Hlf ~IL ZWaar lJ2' dri nI-..c n BI hOl! lIIl:ft 1dr.aok. lIux !i'lcd!r.cr :z.I11'I 11l.. 1T~

~ijl1 . ri'. ~ '!.·çn I~~ [iJl .;bI 'i,·.m «Ilo l!lir.alsJiëIl.:r. [m p.1Jl milMldorn lam '!o-cruok. Ik

I-tUJk~"!l

Il'p'\ ~gm ['IJ ~ (ko

Anhulr '\1,,1'11:1 fI~r Rilm Mell:i:t1

~\~

tl'OlIp:: ~

;W~I~·

Nu :!!Ijll. Gmh:~ II'l h'::l E1lpo i".2Il., Im:ro-

00...1:11 «'11 ~[I...'lli::[jo!o N.TC~_

h''''ij!fl~ r",,'~"

I

,.as. h

l"ij;lrrlS (iffi ... ~ lil lx1 Nl'IDlIi Th .I(rc: iIl< tlllï!~Ir1Jii~ ~ CImf11n L'ei1 II.w\:ood ,'::11''1 ,~1 Î;, SI.! I Heli brnI. .als &CJt.Dmli::k. wUd.c ~ !.:i:1l ~ !IJk kJ.'t'r "lIJ hoog W.jJS iili;

!lij dl! IJt'JLipI!! L'ilI krt!nlt! ll!nlr,

~tl

• 1..a1l1 AnJII,If ...@ .dc rC'Sl ~ alt I"JH 5L~ di: QPCn,gcriliDrn pl.li11::i In

I

~ 110;111;

dir C'Cn

OOI'll.YI'L

~ hWÓllr'I Aflhw lçi"lif! bij .zijn \' LJJil.... ] 11 dl.i: ti Id had A.I. if'eI\ ~ Iqpmdl ~'~r:;l1!J'k gr( rl!! '&iooll! I 111 lhoe 1 1~'-m'Gàil' •

I-;J)nli'k,ai \'enr

I

~Dbi:n

~.

7.oIUEPr: J!1i!1!!iI; 11 '1.'t/}QII' ~ l'1~ rI.l~

de: cl 00 la: ~Il c:lkaar 'krwpo1 Ct1 OOCIl hem ~1!1J<: 1!.'rrd U\\""ti~. ~-mt t :E'I1gdaoo.

imL-brdrijfs]O;lrr ~n 1001 ~rI \'.un

IJIIi,"{'Z(Iool'll.

Cl ~l1'Ii,. o:i:J lijl1 il!\·.ill!~r fI'Il!'(' ••-\rtJJyr ng.~ h.'li'i~ F.IlI!I. :o:ijll karig!: :=:'Ililti~

!IX'nOOIlSCOOi: ·l..iJoraslJlrt" ~ l'I ;,:jjn 1>1.'ft' ji!i!t mrt tJt't n.!1Jmirnt'-

Aftlwr. ,gtJ1 g ll'ICi: -ap IJXlfJItt a!:; as.si5-

B/ollo #25

II1k'1Ulfi1

iUl!f.ccfl ~ u: \~Ic­ nl.'l1 m~ 'kliJlTlpn!tlms ....~rn Tijdere,- I.C~lInir'!!« e-en "iln de......: '="~ ('ffi

JI~1ill3 'o.'Oi.!t' de-Y·il.'(Inr man.. soornl. hll hr!1 ~Iiuln 11 I!>I!IL ;r.e'L·1;!1 I~njöln .

46

~jn I'f\.

~r

rol

~~.

r;rn~1'11 nI

.Il3J:1,g.cI'lIX'll.:1'I \\i1I)J "DI

I!lnl;rik,o;. ZC' (lpt.'rn!rn n

l1'::l MlHicaïli l'l'IHIlië In t.:.e·w ...·órk. C11,., . Cl(' 5hCfVI V,iIiS ('ffi lD1slU kk1ng,. rniliU' o:.J: ....-mk'n

'iIo"d grbcd;t \'{I(t' hi:L

\'lllJoill:\

.u1é . dn:üiI.

\..IJI

lL.m~

Op

ik:dcn Anhur

IOOI1\re

1'\!rty 'I,'i,'il Ell

(lf.:Wlin tnrn lonr"lII bij I!lkaiuj z;i;! ikddotil I.;aiiw.r:-: in g«.'f.I pt: I~I.:I t~

A!lihlr!'l MI~"j:~li~l!id nOOI[

hnW.L tihiclilkc'. I~II

z.1In..

7.OU

'r1o'Oroltn

~ ~

~tigcrotJll_

b1DJfm dIr

I~ "e~\il1~!o!.t':tir-.;l

WIJd.!!1l \"Olgrn. [1'1

~

LOC/'1 ZDlI

hoijnil leda'i:t::Il. dle nlc.l dll'K[ mJ![ he:l1I I.t!' 1I'lII~r! 11illi...jçlJi ;d!~11 ~h

dJmnc

otJJ ~ !fIdclLlidJ~id l'leii'ifii'Joë. loc[J hli mLIlIiIW om-! 5[H was ~""\7rçl~ll. ..... tl:!I rmftt wilt

rt'1t.

STAN iedereen zich herinnerde, met slechts een of twee uitzonderingen.

H

ET TRIO maakte gestage vorderingen en klom op tot het Pantages Circuit. De Pantages stond bekend als 'het Siberië van vaudeville' maar het was nog steeds variété van grote klasse. Ze verdienden $175 per week-tot in Philadelphia de grote klap kwam. Arthur ontmoette Mae Charlotte Dahlberg en werd halsoverkop verliefd. Arthur flirtte en deed alles om indruk te maken op Mae, hoewel iedereen wist dat hijzelf eigenlijk de prooi was. Tenslotte kregen de Cookes het slechte nieuws te horen: hij zei het trio vaarwel en zou verder gaan met Mae. Hij gaf hun op schrift de rechten van hun nummer 'The Crazy Cracksman' Toen de Cookes in Toledo arriveerden, hoorden ze dat Arthur en Mae daar pas hadden gespeeld en dat ze 'The Crazy Cracksman ' hadden gebruikt. De Cookes konden hun rechten aantonen aan de theateragent Gus Young, die ervoor zorgde dat overal werd doorverteld dat Arthur niet gerechtigd was het nummer te spelen. Alle boekingen werden afgezegd. Mae noemde zich nu Mrs. Stan jefferson. George Bums herinnerde zich dat de jeffersons elkaar toen al geregeld in de haren zaten. Stans dochter Lois heeft me eens onderhanden genomen omdat ik geschreven had dat Mae volgens de 'common law' de echtgenote van Stan was. Ze zei dat haar vader verteld had dat hij en Mae nooit een seksuele verhouding hadden gehad. Alle aanwijzingen gaan in de andere richting. Mae noemde zichzelf vrijwel onmiddellijk Mrs. Stan jefferson. Mae zou later beweren dat ze op 18 juni 1919 in de privésfeer huwelijksbeloften hadden uitgewisseld. We hebben wel aan Mae de naam Laurel te danken. Stan was bijgelovig en Stan jefferson telde dertien letters.

4

BIolla #25

Voo/jac". 1998

STJlN LJlUREL In alle scripts van Stan en Mae was zij de agressor, zelfs als hij in travestie speelde. Veel van hun sketches waren wat wij tegenwoordig 'op het randje' zouden noemen. Stan wist altijd wel een weg te vinden, per ongeluk natuurlijk, om een hand onder Mae's rok te steken. Op het toneel werd daar om gelachen, op het filmdoek niet. In 1917 speelden Stan en Mae in het Hippodrome in Los Angeles. Ze werden gezien door Adolph Ramish die veel vrienden had in de filmindustrie. Hij vroeg een regisseur van de Kalem Studios een eenakter met Stan en Mae te maken. De film heette Nuts in May en leidde tot een jaarcontract met Universa!. Stan moest een boerenkinkel spelen die Hickory Hiram ging heten. De film was een zeperd. Stan was nu op een dieptepunt aangeland. Zijn pak was tot op de draad versleten en Mae had allang haar laatste juwelen naar de lommerd gebracht. De twee woonden in een verlopen pension en konden niet weg, omdat ze weken huurachterstand hadden. De Cookes speelden in Los Angeles en ondanks de manier waarop ze door Stan behandeld waren, reikten ze Stan en Mae de helpende hand. In 1918 werd Stan teruggeroepen naar Universalom negen korte films te maken. Een probleem was dat de bioscoopexploitanten begonnen te klagen over de dingen die Stan en Mae in hun één- en tweeakters deden. Met Mae was het pure vulgariteit op het scherm. Het was het oude liedje van hand-onder-de-rok. Als ze Stan probeerden over te halen om het zonder Mae te doen, was zijn antwoord onveranderlijk: 'Mijn vrouw treedt altijd samen met mij op.' Broncho Billy Anderson vond dat Stan talent had. Het was hem opgevallen dat het filmpubliek meevoelde met Stan en dat hij ten koste van Mae door de zaal werd aangemoe-

digd. Broncho Billy gaf hem de hoofdrol in een tweeakter, The Lucky Dog. De schurk was een aankomende karakterspeler met de naam Oliver Hardy. Stan zag genoeg van diens talent om nooit meer samen met hem te willen spelen. Stan en Mae bleven rondreizen met hun nummer als er geen filmwerk voorhanden was. Hal Roach en Harold Lloyd waren partners in de Rolin Film Company. Het was Hals geld en Lloyds talent. Lloyd hielp Roach vaste voet aan de grond te krijgen en de Hal Roach Studio vloeide daaruit voort. Een van Hals vroegste sterren was Toto, de circusclown. Toen Toto het filmen moe werd en terug ging naar het circus, ging Stan hem te vervangen. De films maakten weinig indruk op de bioscoopgangers. Stans filmimago veranderde zo sterk van film tot film dat l1iemand hem kon thuisbrengen van de ene film op de andere. Hal had toen al het gevoel dat Stan een toekomst had als schrijver en 'gagman', maar de stormen in diens privéleven maakten het voor hem te riskant om Stan een kans te geven.

J

OE ROCK en Larry Semon waren de sterren bij Vitagraph toen Laurel voor dit productiehuis ging werken. Stans talent voor gags kwam daar tot bloei. Dat wil niet zeggen dat hij steeds met nieuwe ideeën kwam, want dat was niet zijn sterke punt. Hij zat vol met variaties op duizend thema's die hij vroeger uitgewerkt had gezien of zelf had tgebruikt. Semon nam er een paar over, maar voelde zich bedreigd en niet op zijn gemak met Stan. AI snel liet Vitagraph de nieuwe aanwinst vallen. De ruzies tussen Stan en Mae kregen nu een fysiek karakter. Hij mishandelde haar en zij voelde zich niet te goed om terug te slaan. Stan ging door periodes van zwartgalligheid en kreeg depressieve aanvallen. Zeer demoraliserend werkte het succes van Chaplins The Kid. 49

srAN Broncho Billy kreeg genoeg geld bij elkaar om nog enkele films te maken en hij haalde Stan terug. De films hadden succes en plotseling was Laurel 'hot property' Roach sloeg zijn slag en bood meer dan Billy. Stan maakte voor hem tvvee series van twaalf films in een periode van zeven maanden. Ze brachten enig geld op aan de kassa en de herkenningsfactor begon bij het publiek mee te spelen. Een probleem was dat het tempo van de films te hoog lag en dat Stans personage niet echt vorm kreeg. Roach liet Stan weer gaan. Producent Joe Rock had ook zijn twijfels over Stans stabiliteit en had bovendien niet de financiële armslag van Roach, maar hij geloofde in Stans talent. Ondanks ontmoedigende adviezen van iedereen die hij kende, besloot hij een kans te wagen. Hij nam Stan onder contract voor t\vaalf films, op voorwaarde dat hij de lakens zou uitdelen en dat Mae in geen enkele film zou optreden. Vlak voordat de opnamen zouden beginnen, kwam Stan opdagen met rode schrammen over zijn gezicht. Mae eiste dat zij in de films mocht mee spelen. Joe liet haar komen en legde uit dat daarvan geen sprake kon zijn. Alles ging een poosje goed, tot Mae met het verhaal kwam dat Joe Rock had geprobeerd zich aan haar te vergrijpen. Stan begon weer te drinken en Mae preste hem een nieuw nummer te bedenken, zodat ze afscheid konden nemen van Rock en als duo terug konden gaan naar het variété.

J

oe Rock kwam tot de conclusie dat Mae moest verdwijnen, zowel in zijn eigen belang als dat van Stan. Eerst probeerden ze haar gedeporteerd te krijgen naar haar geboorteland Australië, maar de Federale

50

8/0110 #25

STAN

AdverteDtie voor de Joe Rock-serie (uit ' L~unl or Kudy', door Rob StoDe)

Immigratiedienst wilde zich niet met het geval bemoeien. Dus ging Rock praten met Mae over een deal. Hij betaalde duizend dollar voor de terugreis naar Australië, gaf haar een nieuwe garderobe, haalde haar juwelen uit de lommerd en beloofde driehonderd dollar in het handje. Ze zou de juwelen en het contante geld pas krijgen als het schip een dag varen uit de kust was. Joe hield Stan opgesloten tot het schip van Mae uitgevaren was voor het geval hij spijt zou krijgen. Vervolgens liet hij hem kennis maken met Lois eilsen, die kleine rolletjes speelde in de films van Rock en diens vriendin was van voor zijn huwelijk. Joe bereidde de ontmoeting zorgvuldig voor en Stan viel onmiddellijk op haar. Binnen een paar weken was hij bij Lois ingetrokken. Hij zou het uitoot: percy Pembroke was de regisseur van de meeste film die Laurel voor Joe Rock maakte. Hij had deze producent (zelf een ex-komiek overgehaald Stan te engageren. Stan en Mae woonden destijds bij Pembroke in (Red.)

stekend hebben gevonden als het bij die regeling was gebleven, maar Lois wilde alleen genoegen nemen met een huwelijk. Ze wist dat hij graag naar andere vrouwen keek. Stan gaf toe en ze trouwden begin 1926. Lois nam nu alle zaken van Stan over. Die had zijn serie films vijf maanden voor schema afgeleverd. De regel was dat hij een voorschot op de opbrengst kreeg uitbetaald, zodra een film klaar was. Dat betekende, dat Stan tenminste vijf maanden lang geen inkomen had. Op verzoek van Lois ging percy Pembroke' praten met Roach en het resultaat was dat Stan als schrijver en gagman voor Roach kon gaan werken. Daar ging Rock mee akkoord, want hij begreep dat Stan moest eten. Maar hij had hem nog onder contract voor een periode van t\vee jaar als acteur. Toen hij hoorde dat Stan bij Roach ook wilde acteren, riep hij hem op het matje. Stan verzekerde Rock op schrift dat hij terug ging naar het variété en niet ging acteren bij Roach. Rock moest vervolgens ontdekken was dat Stan zijn contract had verbroken en een nieuw had getekend met Roach. Het was het begin van een lange juridische controverse. Stan bleef als schrijver aan het werk bij Roach en genoot een regelmatig inkomen. Zonder Stan kon Rock niet verder. Tenslotte werd een regeling getroffen en konden beiden verder gaan met hun leven. Stans laatste films voor Rock waren een groot succes. Een echte sterrenstatus was hij bij deze producent net mis gelopen. Maar later zou blijken dat de roem slechts met een paar jaar was uitgesteld.

Vertaling H. Tijmstra. Eerder in het Engels verschenen in Shjfting Sands. Nr. 3 Vol. 10.

51

BA BE

H

Een van (Ie mooiste types uit de hele pmf/eschieden is is de aandoenlijke windbuil met het kleine hartje. die iedereen I?ent als 'Ol/ie'. l\Ifaar wie was Oliver '8abe' HOI·dy ? In boeken wordt hij afgeschilderd als een brave. f/oedmoedif/e di/?zak. Een luie levensgenieter. die het we/'/? f//'otendeels aan

tan Laurel ovel'liel.

Veel oud-medewerlwl's va n (Ie jonf/ens beamen dit als ze op bij-

.

eenkomsten van de ons ofthe D eserl mof/en verleI/en over hun eruarinf/en. Virginia Karns Pallel'son. die

"

M oeder de Gans speelde in 'Babes in Toy/and: was er eer/ijl? over: 'A/sje niet verleit wat ze wil/en horen. wO/'e/je nooit meel' uitgenodigd.. Leo Braaks luisterde aal? naar de andere Iwnt va n het verhaal.

Olinr Hardy mei Elbel Bmon in 'The Scholar', een film van Billy West nit 1918

52

8/0110 #25

ET BEELD dat de meeste mensen hebben van Oliver Hardy is dat van de lieve, beminnelijke 'Ollie' uit de Laurel & Hardy-films. iets is minder waar. Oliver orvell Hardy was een zeer complexe, vaak agressieve en gedreven man. Zijn privéleven levert niet echt een lief verhaaltje op. orvell Hardy werd geboren op 18 januari 1992 in Harlem, Georgia. Zijn vader Oliver was plantagevoorman en opzichter bij de spoorwegen geweest; hij was een held uit de Burgeroorlog en later hotelmanager. Zijn moeder Emily Hardy stamde uit een vooraanstaande familie in Virginia. Zijn vader stierf elf maanden na de geboorte van Norvell. Deze nam later de voornaam van zijn overleden vader aan, volgens sommigen als eerbetoon, volgens anderen om zijn moeder dwars te zitten. Ten tijde van zijn geboorte dreven vader en moeder het Turner Butler Hotel in Madison, Georgia. Vrijwel onmiddellijk na de dood van Hardy Senior werd Emily door de eigenaars ontslagen. Emily was achttien jaar ouder dan haar echtgenoot en ze had een rijkelijk interessant verleden. Ze was een zeer goed opgeleide vrouw, wat nogal uitzonderlijk was in het Georgia van die tijd. Hoewel er geen onweerlegbaar bewijs voor is, wijst alles erop dat ze een buitenechtelijk kind kreeg toen ze zestien jaar oud was. ormaal zou dit een familiekwestie zijn geweest die beter onbesproken kon blijven, maar Oliver Hardy moest leven met de geruchten die zijn moeder achtervolgden, waar ze ook gingen wonen. Dat moest wel invloed hebben op een jong kind zonder vader. Het verklaart waarschijnlijk waarom hij zijn moeder, ook al hield hij van haar, zijn hele volwassen leven lang op armlengte hield en weinig respect heeft getoond voor welke vrouw in zijn leven dan ook, tot hij voor de derde keer in het huwelijk trad, met Lucille jones. Voo/jaal' '998

Kort na de geboorte van dat eerste kind trouwde Emily met Sam Tant. Sam was een ongeschoolde spoorwegman die werkte aan het herstel van de Georgia Southern spoorlijn, die tijdens de Burgeroorlog vernield was. De voornaamste kwalificatie voor die baan was het bezit van een sterke rug en een zwak verstand. Hij bleef ver onder Emily's sociale niveau, maar het schijnt dat zij snel een echtgenoot nodig had. De mooie Emily moet geen partij voor Sam zijn geweest. Ze kregen drie kinderen en daarna verdween hij plotseling uit haar leven. De baas van Sam bij het spoor was Oliver Hardy Sr.

overkant van de straat was het Opera House. Af en toe werd een beroep op hem gedaan om als zanger op te treden ter vervanging van een artiest die niet op was komen dagen of niet tot optreden in staat was. Een uitstekende pianiste die Madelyn Saloshin heette, speelde vaak in het Opera House en logeerde dan in het Baldwin Hotel. Ze had contacten in de groeiende filmkolonie in jacksonville, Florida. Op 7 november 1913 trokken zij en Oliver naar Macon, Florida, waar ze in het geheim trouwden. Toen ze terugkeerden in Milledgeville was Emily Hardy razend. Ze vond dat de oudere vrouw Madelyn (31) gebruik had gemaakt van de 21-jarige ORT A de dood van zijn Oliver. Later bleek dat juist Madelyn tweede vrouw trouwde Senior het slachtoffer was. ){ met Emily. Toen hij overleed, Het pas getrouwde stel vertrok onbleef er voor Emily niets anders over middellijk naar jacksonville, waar dan te gaan werken in goedkope Madelyn werk vond voor Oliver bij de hotels en kosthuizen langs de Geor- Lubin Film Company. Er zijn geen gia Southern Railroad Line. De Emily aanwijzingen dat Hardy ooit naar uit die periode van haar leven is Georgia is teruggekeerd. Teveel pijnlijomschreven als een vrouw met flinke ke herinneringen daar. Als hij geen appetijt voor mannen. Haar vijf kin- films maakte gingen ze de plaatselijke deren liet ze grotendeels aan hun lot nachtclubs langs, met Oliver als zanover. Dit was absoluut een slecht ger en Madelyn als pianiste. Siegmilieu voor een jonge knaap en het is mund Lubin, eigenaar van de Lubingeen wonder dat Hardy later in zijn filmstudio, was de eerste 'movie leven een heel nieuwe jeugd zou mogul' zodat Hardy vanaf het begin bedenken. het beste van het beste had getroffen. In 1901, toen Olivers stiefzuster Eli- Binnen een jaar was hij gepromoveerd zabeth trouwde met een lid van de tot acteur van belangrijke rollen, vaak rijke familie Sage. kwam het gezin er met zijn naam als eerste in de credits fortuinlijker voor te staan. Vrijwel vermeld. jammer genoeg bestaan nog direct kon Emily bedrijfsleidster wor- maar drie van deze Lubin-films, want den van The Baldwin, het beste hotel de hele voorraad van Lubin werd in in Milledgeville, Georgia. iet geheel 1914 door brand verwoest. Deze drie toevallig was dit hotel eigendom van zijn voldoende om te kunnen constade familie Sage. Plotseling werd teren dat Hardy zijn draai in de wereld Emily's manier van leven respecta- had gevonden. Lubin werd overgenobel, ze gedroeg zich voortaan braaf men door Vim Comedies in november en fatsoenlijk. 1915. Hardy kreeg onmiddellijk een Olivers schooljaren waren nogal wis- bijrol toegewezen in de populaire Vimselvallig doordat het gezin steeds series 'Pokes and jabs' en 'Plump and moest verhuizen. a zijn middelbare Runt'. Sommige van de gags uit deze schooltijd kreeg hij een baantje als films zouden later worden gebruikt in elektricien van het nieuwe Electric de eerste stomme films van Laurel en Theatre, wat in die dagen de uitdruk- Hardy. king was voor filmoperateur. Aan de Toen Vim in 191 7 de produktie stop-

53

BA BE te, besloot Hardy zijn geluk te beproeven in ew Vork, toen de lilmstad van Amerika. Hij kwam er snel achter dat de drukte van de grote stad hem niet lag en hij ging terug naar Jacksonville. Bij Vim had Hardy dikwijls romantische rollen gekregen, maar hij voelde zich beter op zijn gemak in kluchten. Een van de redenen was dat hij gewoonlijk rond de 256 pond woog als hij comedy deed, en snel veertig tot vijftig pond kwijt moest zien te raken voor zijn romantische rollen. Tegen deze tijd was hij zeer populair bij het Amerikaanse publiek. E TIJDE begonnen te veranderen toen donkere oorlogswolken zich samenpakten boven Europa. De publieke smaak voor comedy wijzigde ook. Zelfs Chaplin was over zijn piek heen. Hardy realiseerde zich dat zijn toekomst en zijn talenten het best gebaat waren met rollen als de komische boef of aangever. De meeste lilmkomieken wilden de ster zijn. Ze stonden de ene dag aan de top en de volgende aan de grond. Hardy prefereerde vast werk en vond dat bij Billy West (King-Bee Films). West was de meest succesvolle imitator van Charlie Chaplin. Heel weinig bioscoopbezoekers konden het verschil zien en de theaterdirecties lieten zijn lilms dikwijls doorgaan voor echte Chaplins. Compilaties van Chaplin-lilms bevanen vrijwel zonder uitzondering per ongeluk fragmenten van Billy West. Hardy werd opgemaakt met zware kringen onder de ogen en hij kreeg snorren en een baard of stoppels. De meeste van deze lilms werden geregisseerd door Arvid Gillstrom en Charley Chase Zij zouden later een grote rol spelen in Hardy's lilmsuccessen. Billy was niet een man die zijn medeacteurs veel speelruimte gaf, maar geleidelijk aan kreeg Hardy grotere rollen. Hij stal de show zodra hij de

D

54

8/0110 #25

kans kreeg, maar probeerde nooit de ster uit te hangen. Evenals anderen die met Hard)' hebben gewerkt, waardeerde West zijn talent zonder zich bedreigd te voelen. Dit thema loopt door Hardy's hele carrière. Hij was altijd de loyale tweede man en toch nooit een ja-knikker. Hij had veel meer gevoel voor de camera dan wie van zijn partners ook, Stan Laurel inbegrepen. Hardy wist altijd precies wat hij wilde en hoe hij te werk moest gaan om zijn zin te krijgen . Hij deed alles zo slim en subtiel dat maar weinigen in de gaten hadden hoe hij het deed. Toen King-Bee naar Hollywood verhuisde, verhuisde Hardy mee. Hoewel zijn werk voor West in zekere zin een terugval had betekend vergeleken met zijn periode bij Lubin en Vim, leverde het extra lilmervaring op. En wat het voornaamste was: het gaf hem vaste voet in de lilmwereld. Hollywood was in die tijd uitgegroeid tot het belangrijkste filmcentrum van de wereld. Terwijl Hardy steeg op de ladder van het succes werd Madelyn een molensteen rond zijn nek. Haar schoonheid verlepte en zij had aan zijn doel beantwoord. Dus dumpte hij haar. Dat mag hard klinken - het is de waarheid. De mensen die haar goed hebben gekend twijfelen er niet aan dat Madelyn echt van hem hield. Ze had ook verder niets te winnen bij haar huwelijk met een jongen uit de provincie. Altijd de andere kant op kijkend, leed zij door de jaren heen onder zijn vele affaires met andere vrouwen. Zodra Hardy in Hollywood was aangekomen begon hij een echtscheidingsprocedure. In het voo~aar van 19 I 8 hadden de lilms van West hun tijd gehad. Het publiek had de belangstelling ervoor verloren en King-Bee had zich linancieel in de nesten gewerkt. Voor het eerst in zijn lilmcarrière zat Hardy zonder werk. Madelyn had veel vrienden bij de kleinere studio's die van Florida naar Hollywood waren

verhuisd. Studio's waar Hardy normaal aan de slag had kunnen gaan, maar men was geschokt door de manier waarop hij zijn vrouw had behandeld. Het was omstreeks deze tijd dat hij een mooie jonge actrice uit zijn thuisstaat Georgia ontmoene. Zij heette Myrtle Lee Reeves. De familie van Myrtle was naar californië gegaan voor een beter leven onder de zon. Ze was een zeer rechtschapen, moreel hoogstaande vrouw van goede komaf. Hardy haalde Mynle over haar lilmcarrière af te breken en bij hem in te trekken, met de belofte dat hij haar zou trouwen als zijn scheiding erdoor was. Tegen beter weten en de wensen van de familie in, stemde ze uiteindelijk toe. Toen Hardy's scheiding een feit was, trouwde hij met Myrtle, tot ieders verbazing. In het begin van 1919 vond hij werk in drie lilms voor L-KO. Dat was geen grote studio en de lilms stelden weinig voor. Maar het bracht hem aan de slag en terug in de gunst van het publiek. Eindelijk lukte het hem in dienst te komen van Vitagraph. Larry Semon was in de tijd de dragende kracht van het Vitagraph-programma. De studio had een tweede ster nodig, die ze vond in Jimmy Aubry Hij was een van de leden van het Karno-gezelschap waartoe ook Charlie Chaplin en Stan Laurel hadden behoord.

H

ARDV HAD snel erkenning gekregen als de meest getalenteerde komische 'heavy' Als regisseurs iemand van topklasse in dat genre nodig hadden, was de kreet: 'Zorg voor een Hardy-type' Dus contracteerde Vitagraph graag de werkloze Hardy als tegenspeler voor Aubrey. In de drie jaar die volgden, zou hij optreden in 24 Aubrey-lilms. In deze periode werkte Hardy dikwijls achter de schermen als gag-man en regisseur. Het is door velen uit die periode gezegd:' iemand die ooit in 55

BA BE

,

Hollywood heeft gewerkt, begreep de camera beter dan Hardy.' De Audrey-films waren zeer succesvol, maar Larry Semon was en bleef het broodbeleg voor Vitagraph. In 192 1 werd besloten Hardy te contracteren als tegenspeler voor Semon. Tegenwoordig is Semon grotendeels vergeten, maar hij was een van de populairste komieken van die tijd, bijna van hetzelfde niveau als Chaplin en Keaton. Hij was een lenige acrobatische clown, uitermate knap in het gebruik van visuele mechanische gags en een opvallende exponent van de achtervolging, de 'chase' Zijn zwakste punt was zijn enorme ego. aarmate zijn populariteit snel toenam, werd de achterdocht jegens zijn tegenspelers groter. Stan Laurel verscheen in vier van de Semonfilms en Larry had niet veel tijd nodig om in te zien dat Stan talent had. Het gevolg was dat het grootste deel van Stans beste werk eindigde op de vloer van de montagekamer. Met Hardy ging dat anders. Die stal in film na film de ene scène na de andere, maar hij zorgde ervoor dat hij zo dicht naast Larry stond dat hij er niet kon worden uit geknipt. Keer op keer barste Semon in woede uit als hij aan het monteren was, maar hij was slim genoeg om te weten dat Hardy voor hem geen bedreiging vormde. En het enige waar het tenslotte om ging was het publiek aan 't lachen te krijgen. Semon raakte nauw bevriend met Hardyen gaf hem de kans bijdragen te leveren op het gebied van gags en regie. De films gaven Hardy een wereldwijd publiek en in een Engels striptijdschrift verscheen zelfs een poos een Babe Hardy-verhaal. Zowel komiek/regisseur joe Rock als Stan Laurel brachten een deel van hun tijd door bij Vitagraph. Zij waren getuige van het opbloeien van Hardy's komische genie. Een paar jaar later, toen Rock een reeks films produceerde met Stan als 56

8/0110 #25

Voo,jaarl99

ster, wilde hij Hardy engageren om Laurel bij te staan en mogelijk zelfs een team van deze twee te maken. Stan sprak zijn veto uit over het idee. Hij had teveel mislukte films op de plank liggen en was zijn zelfvertrouwen als acteur volledig kwijt. Rock heeft verklaard dat Stan niets, maar dan ook niets van Hardy wilde weten. ROEG I 1923 was Semon niet langer gewenst bij Vitagraph. Zijn films gingen altijd over het budget en werden niet op tijd afgeleverd. Zonder Semon kon ook Hardy gemist worden. Deze nam de gelegenheid te baat om te reizen. Hij maakte dat jaar maar één film. Hal Roach gaf hem een sterrol in een onversneden drama, The King qf Wild Horses. Voor Roach was deze western een vreemde film om te maken, want hij had nu eenmaal een comedy-studio. Hardy leverde een gedegen acteerprestatie als moordenaar en would-be verkrachter. Ik heb Hal Roach naar deze film gevraagd. Hij begon te lachen. Het was zijn bedoeling geweest een satire op de western te maken. Daarom had hij Hardyen james Finlayson dragende rollen gegeven. Hij zei niet tegen de regisseur of tegen Hardyen Finlayson wat hij in gedachten had. Hij wilde dat ze het spel rechttoerechtaan zouden spelen in de verwachting dat het op een satire uit zou lopen. De laatste man die je voor zo'n drama zou kiezen, was james Finlayson. Hal Roach was geschokt toen hij het voltooide product zag, maar met de anderen in de studio vond hij het resultaat zo goed - en ze hadden er zoveel geld in gestoken - dat hij de film toch uitbracht. De opbrengst was heel behoorlijk en Roach hield Hardy in gedachten voor de toekomst. Hardy's huwelijk met Myrtle was vrijwel vanaf het begin in stormachtig vaarwater gekomen. Hij zag niet in waarom het huwelijk zijn overig

V

liefdesleven in de weg zou staan. Myrtle raakte aan de drank. Hardy begreep maar niet wat haar zo dwars zat. Voor een man leek het toch de natuurlijke gang van zaken. Hardy had een sterke vrouw nodig, een echte moederfiguur, iemand tegen wie hij op kon kijken en die hij kon respecteren. Myrtle was meer het type van de zich vastklampende wijnrank. Charley Chase was nu de topkomiek bij Hal Roach. Hij haalde Roach over Hardy onder contract te nemen. Chase had nooit de ambitie om nummer één te worden, zoals de meeste andere komieken. Omgaan met succes kostte hem soms moeite. Hij was loyaal jegens zijn vrienden en hij en Hardy kenden elkaar van lang geleden. Er waren niet veel woorden nodig om Roach over te halen. Hardy was het gewend om Chase, Clyde Cook en Glenn Tryon en anderen die voor Roach werkten terzijde te staan. Stan regisseerde hem in sommige van die films. Regisseur Leo Mccarey onderkende snel Hardy's brede komische talent en nam hem onder zijn hoede.

H

ARDY'S SPELSTIJL werd losser en zijn komische talent begon zich nu pas goed te ontplooien. Hij mocht volgens contract voor andere studio's werken als hij niet bij Roach nodig was. Dat deed hij precies vaak genoeg om de studio bang te maken dat ze hem kwijt zouden raken. Omdat Hardy's vroege werk bij Roach voornamelijk in bijrollen lag, kreeg hij in bijna elke film een ander type te spelen. Dat gaf hem de kans om zijn vakmanschap te verbreden en te perfectioneren. Hij voelde zich thuis in de studio van Roach. Bovendien leerde hij steeds meer de elite van Hollywood kennen, zowel op de golfbaan als bij sociale gelegenheden. Als het voor hem anders zou zijn gelopen dan uiteindelijk bleek bij Roach , zou hij zich in een positie 57

BA BE hebben gemanoeuvreerd die uitzicht bood op meer en betere mogelijkheden bij andere studio's. Ook in Hollywood is niet kennis belangrijk, maar kennissen. Hij was de beste in zijn vak, en hij wist dat. Zijn vertrouwen in zijn acteerkunst kun je van de films aflezen. Op geen enkel punt in zijn hele loopbaan is een film aan te wijzen waarin hij een ondermaatse prestatie leverde. Eenendertig jaar lang was hij de meester van het filmdoek. De jongen uit Georgia vond dat hij een betere acteur kon zijn dan de acteurs die hij als jongen op het doek zag van het Electric Theatre in Milledgeville. Het bewijs heeft hij geleverd.

aan Hardy werd gekoppeld. Het enige wat hij had te doen, was de maniertjes die pasten bij 'Stanley' te behouden, en de andere te vergeten. LUBIN Comedies 'Ollie' stond vanaf het relleve the straln. begin in volle bloei. In zijn eerdere solorollen is geen spoor te ontdekken Th. . . .... Flr.I R.'.r•• van OUie-maniertjes. Wat zijn film werk betreft deed Hardy nooit iets lftCtIt 1,117 ft. .,.. impulsiefs en dit gold, het gokken uitgezonderd, '-Ct' tCI7 ft. _ ..._ .......,tIIL ook voor zijn privéleven . De enige keer dat we Hardy in een onverhoeds .........._ _ 1... moment hebben gezien is '-Ct' 7tl ft..... als Stan hem voor het BABE IL\HDY, tbc funniest fat eerst 'OUie' noemt. We Comedian in the world. is in all these zien de schrik in zijn ogen subjeeta.-He' s a fair Knock-out. en onmiddeUijk bijt hij terug: 'Don't call me OUie!' Hij kwam altijd volledig voorbereid op zijn werk, ook al wist hij dat het script grote kans Advertentie in de Britse vakpers (ca.l914) liep opzij te worden (nil ' Lamel or Hardy' , door Rob Stone) geschoven zodra de opnamen begonnen. Dat K HEB meer dan vijftien jaar bewanten, om de deur in mijn gezicht betekent dat hij van tevoren veel steed aan research om de echte dichtgeslagen te krijgen als ik te dicht over 'OUie' moet hebben nagedacht. Oliver orvell Hardy te leren bij de familiegeheimen kwam. Er Anders dan bij Stan, waren er nooit kennen. Ik heb het gevoel dat ik hem waren momenten dat ik belogen problemen tussen Hardyen Hal even goed of beter ken dan welke werd door mensen die ik interviewde Roach. Roach wist dat Hardy de levende ziel ook. Ik heb hem per- en die betrokken waren bij Hardy's sleutel was die hem controle over de soonlijk ontmoet in 1953 en de her- filmcarrière. Ze wisten dat ik wist dat jongens gaf. Wat Hardy ook wilde, innering daaraan zal ik koesteren zo ze logen. Hun houding was: wie zul- hij kon 't krijgen. In zijn hele filmcarlang ik leef. Ik bewonder zijn film- len de mensen geloven, jou of mij? rière bleef Hardy altijd trouw aan de werk. Maar ik geloof niet dat ik zijn Er bestaat bij mij geen twijfel dat Oli- man die zijn salarischeque ondertevriendschap op prijs gesteld zou heb- ver Hardy bij elke stap die hij deed, kende. Hardy wist dat hij zo nodig ben. precies wist waar hij naar toe wilde kon overleven zonder Stan en overleIn de afgelopen jaren heb ik vele rei- en hoe hij daar moest komen. Af en ven was altijd zijn eerste zorg. Zijn zen naar Georgia gemaakt om het toe moest hij een paar stapjes terug- leven was gewijd aan overleven. pad van zijn jeugd te volgen, het doen op de klim omhoog, maar hij Leo 8rooks stadje te bezoeken waar hij is gebo- bleef altijd recht vooruit kijken. Hij ren en alle plaatsen waar hij woonde had maar één doel voor ogen: een voor zijn vertrek naar jacksonville. Ik succes worden. Een ego lijkt hij niet \'('rla /jn~ 1,. Tijmstro. heb dagen doorgebracht met het te hebben gehad, hij stelde zich &rJ~,. ~~nr" in J.t:'I NNl~anJ.. frlmmaf/ozin" doorspitten van stoffige rechtbank- tevreden met second billing, zolang 'HaJ.bod.: "\',.1. jonuon lOO t dossiers. hij zijn doel maar bereikte. Tijdens mijn research ben ik met Stan ontwikkelde 'Stanley'-manieropen armen venvelkomd door ver- tjes door de jaren heen, voordat hij

LUBIN

BACK TO TUE FARM

TBEY BOUGBT A BOAT

MAlING AUNTIE WELCOME

I

Met Rarry Langdon (ca. 1935)

5

BIolla #25

Voo,jaa,. 199

59

t>

MARI{TBERICHTEN ~ L&H-literatuur zal veel bekende foto's tegenkomen. Ze zijn duidelijk uit allerlei boeken gereproduceerd, o.a. uit de 'L&H-bijbel' van McCabe, Bann en Killgore. Ook Blotto heeft model gestaan. Op een van de kaarten wordt 'Blotto 24 publication' verrassend genoeg bedankt voor de medewerking, ook al is die nooit actief verleend. Toen deze Blotto moest worden gedrukt was alleen de bundel 'The Films' verkrijgbaar. Albums waren nog niet beschikbaar. Op de beurs tijdens de Leuke Middag van 18 april zullen deze 'trade cards' vrijwel zeker aan de man worden gebracht.

Boeken Quiz & Trivia Hoe heet de nachtclub in Blolto? In welke films delen Stan en Ollie het bed (26 titels)? De vragen (en de antwoorden) zijn te vinden in dit nieuwe boek van broer en zus Robert en Tracie McFerren. iet minder dan honderd pagina's trivia, geïllustreerd met tekeningen van Robert. Daarnaast driehonderd bladzijden met statistieken, zoals een opsomming van de films waarin de jongens nachtkleding dragen, karakteristieke uitspraken van Stan en Ollie, hoofddeksels gedragen in de films, 'Stan's moments of genius', teveel om op te noemen. Ook een hoofdstuk met documentatie over de twee meest gezochte films, Hats QfJ! en rhe Rogue Song. En in welk land heten Stan en Ollie 'El Tikhin Ouel Roufain'?' De auteurs omschrijven hun boek als '400 pages of TOTAL fun' en, het moet gezegd, je kunt er heus plezierige uurtjes mee doorbrengen. 'Egypte

Robert McFenen, Tracie McFenen: 'Laurel " Hardy in Big Quizness' Plurntree Publishing, (9420 Stratton Rd. , Salem, OH 44460-7618, USA), 1997. ISBN 0-9660323-0-6. E-mail: [email protected] 394 pagina's, gei1lustr. met foto's en tekeningen, paperback. Prijs: S25 plus $10 verzendkosten naar Europa.

Tradecards Kopen of ruilen? Uit Amerika waait een verschijnsel over dat hier nog niet echt is doorgedrongen. De kauwgom- en sigarettenplaatjes die in vroeger jaren driftig werden geruild, lijken erop (en de flippo's ook) maar de Amerikaanse 60

trade cards worden niet verpakt bij andere producten. Ze zijn gewoon in bundels te koop. Speciale (bonus)kaarten zijn bij elke bundel willekeurig meeverpakt en kunnen worden geruild. Een Britse uitgever, River Wye Productions CMA, past dit systeem toe op Laurel & Hardy Het gaat om een uitgebreide serie geplastificeerde kaartjes van 6,5 x 9 cm, onderverdeeld in vijf categorieën: rhe Films, Cn"ppled Cars, Vicious Vi//ains, Devastating DamseIs en Distracting Dames. Er zijn ook kaarten van de Britse tournees en 'behind the scenes'-kaarten. Van bepaalde kaarten kunnen met de achterkant als een legpuzzel posters worden gelegd. Elk doosje met negentig kaarten kost El1,95, waarvan 20 pence naar het Statue Fund gaat. Hieruit moet een standbeeld voor Laurel en Hardy worden bekostigd (zie ook de actuele pagina's in dit nummer van 'Blotto'). De 'wilde' kaarten in elk doosje zijn een 'Stanley Motion Card, 'Gold Signature cards' en prijs- of kortingskaarten voor de albums, die met de korting per stuk E9,95 kosten (in plaats van E16,95) . Wie enigszins ingevoerd is in de

Uitgever: Biver Wye Prod. CMA, PO Box 20, Haye-on-Wye, Hereford, HB3 5YQ. E-mail: riverwye @castIemedia.prestel.co.uk

Horloges Korting Het assortiment wordt steeds groter: binnenkort worden ook L&H-horloges in de handel gebracht. Ze zullen bij juwelierszaken en warenhuizen te koop zijn. 'Blotto' heeft voor abonnees een aantrekkelijke korting bedongen. Zie voor de bijzonderheden de laatste pagina van dit nummer. De horloges, van het merk VlP Quartz, kunnen op de Leuke Middag van 18 april worden bekeken.

Brilish conneclion Helpmates In Groot-Brittannië zijn twee adressen van 'Sons' waar spullen te koop zijn. In de eerste plaats verwijzen we naar de Grand Sheik van de Helpmates Tent, Rob Lewis, die het grootste assortiment heeft. Aangezien dit echter snel wisselt, heeft het weinig zin om uitgebreid melding te doen van 810110 #25

artikelen en prijzen. Om toch een idee te geven: op Robs laatste lijst stonden stropdassen, een cd met de sketch 'The Wedding Party' , aangevuld met songs en clips, de Hazlehurst-cd 'Music Box', een Big Business telefoonkaart, L&H baseball caps, een video van The Fighting Kentuckian (ingekleurd of in zwartwit) en diverse andere video's. Ook Blotto 19/20 'L&H in Europe' stond op zijn lijst, maar dit dubbelnummer is intussen uitverkocht, niet alleen bij Rob Lewis, maar ook bij de Blottowinkel hier! Wie belangstelling heeft, kan beter eerst even naar de Leuke Middag komen, want een aantal van de spullen uit de kraam van Lewis zal dan waarschijnlijk in The Movies verkrijgbaar zijn. Rob Lewis stuurt op verzoek zijn laatste 'sales list' toe. og handiger is het om een abonnement te nemen op zijn kwartaalblad The Laurel & Hardy Magazine. Het adres: R. Lewis, 63 Wollaston Close, Gillingham, U.K. - ME8 9SH. E-mail kan ook: rlewis 10 [email protected] Een ander adres is dat van de hoofdredacteur van het (zeer lezenswaardige) Schotse L&H-magazine The Bowler Dessert, een uitgave van de Bonnie Scotland Tent. Ook hij probeert de clubkas aan te vullen via een 'sales list', die op verzoek verkrijgbaar is bij Willie McIntyre, 39 Bankhouse Avenue, Largs, U.K. KA309PF.

Kunsl

ACQUAVIVA

nel fumettl

Ets De organisatoren van een zomerfestival in het Italiaanse badoord Acquaviva Piscena hadden vorig jaar het goede idee om een aantal bekende Italiaanse striptekenaars opdracht te geven, karikaturen te maken van Laurel en Hardy. De laatste zestig jaar zijn er immers maar weinig bijgekomen, misschien ook doordat er een grote voorraad voorhanden was. Italiaanse karikaturen van Massimo Bonfalti (boven), Luciano Boltato (midden), Ro Matce· naro (linksonder) en Achllle Superbi (rechts· onder)

Voorjaar 1998

PER NON DIMfNTlCARE

IrAWLIo t.. OlLlO

61

Laurel en Hardy waren bij hun leven een favoriet onderwerp van tekenaars en M-G-M had befaamde artiesten als Hirschfeld in dienst om het publiciteitsmateriaal voor de L&Hfilms te verzorgen. De Italiaanse karikaturen werden getoond op een expositie onder de naam 'Acquaviva nei fumetti" (Acquavi a in strips). De' oi Siamo Le Colonne' Tent, genoemd naar de Italiaanse titel van A Chump at Oiford, heeft een belangrijke rol gespeelde bij deze gebeurtenis. Tijdens het festival in juli 1997 waren de leden op volle sterkte aanwezig, onder meer voor een 'battle of the century' met meer dan t\veeduizend taarten. Tekenaar Massimo Bonfatti heeft speciaal voor deze Tent een ets vervaardigd, die de jongens voorstelt als 't\vo peas in a pod'. Er zijn 120 afdrukken gemaakt. De afmetingen zijn 24 x 18 centimeter. Er zijn nog enkele exemplaren verkrijgbaar. De ets kost 51 gulden. Wie belangstelling heeft, kan zich met de redactie van 'Blotto' in verbinding stellen.

beeldjes zijn unica. Wie belangstelling heeft en voorbereid is op een bedrag van vier cijfers voor de komma, kan zich voor nadere inlichtingen wenden tot de redactie.

Beeldjes Stan en Ollie in brons trokken veel belangstelling op een recente expositie in de Eusebiuskerk in Arnhem. De maker Hennie Wouters uit Oosterbeek liet zich inspireren door een scène uit Towed in a Hole. Oliver Hardy is 27 centimeter hoog. Brons is een duur materiaal en deze 62

I

Laserdisc

Film Wilde plannen Of het er deze keer echt van komt, moest bij het ter perse gaan van deze 'Blotto' nog worden afgewacht, maar Larry Harrnon heeft opnieuw plannen aangekondigd om een nieuwe (!) Laurel & Hardy film te maken. De titel is dit keer 'For Love or Mummy' De regie zou worden gevoerd door Harrnon zelf en John Cherry, die beiden ook de producers zijn. De Amerikaan Larry Harrnon , die lang geleden als Bozo de Clown bekend was van radio en televisie, bezit de rechten op de afbeeldingen en karakters van Laurel en Hardy Hij heeft daartoe ooit een contract getekend met Stan Laurel en de weduwe van Oliver Hardy. De synopsis van de film, zoals die in een persbericht is verstrekt, luidt kortweg: /tn all-new Laurel & Hardy Jeature. ' In augustus dit jaar zou de film klaar moeten zijn. Eerdere plannen van Harrnon in deze richting zijn nooit gerealiseerd.

Zeefdruk Het plaatje hiernaast kan geen recht doen aan de subtiele kleurstelling van de prachige zeefdruk, in een oplage van vijftig exemplaren gemaakt door Trix van Veen, beeldend kunstenaar in De Bilt. Afgebeeld is het middenstuk van een serie van drie. Op de andere t\vee zeefdrukken staan Stan en Ollie afzonderlijk. De afmetingen van de drie stukken - in aluminium lijst - zijn 50 x 40 cm. De complete ingelijste serie kost f 500. Losse exemplaren, zonder lijst, kosten f 150 per stuk. De zeefdrukken zullen te bezichtigen zijn op de Leuke Middag van 18 april.

enigde Staten heeft hij volgens de Amerikaanse vakbladen meer dan $50 miljoen dollar opgebracht.

Our Gang De makers van de 'nieuwe' Our Gang film The Little Rascals (1994) hebben twee vervolgfilms aangekondigd met een nieuwe cast. Er komt ook een TV-serie, waarvoor naast nieuw materiaal ook gebruik zal worden gemaakt van de oorspronkelijke 'Our Gang'-films in ingekleurde versies. Bovendien is een uitgebreide merchandising aangekondigd. Hal Roach heeft de rechten op de Our Gang-films in 1955 verkocht aan King World Prods. Deze maatschappij heeft met Turner Entertainment een deal gesloten met Universal Film voor de productie van de t\vee bioscoopfilms. 'Our Gang' was in Amerika altijd een groter succes dan Laurel & Hardy De eerste biocoopfilm had in ons land een beperkt succes, maar in de Ver-

Bonn: Ets van Massimo Bonfatti, gedrukt in een oplage nn 120 genummerde uempluen. Enllele exempluen zijn nog vukrijgbau voor Blottoabonnees. Midden: Zeefdrnk van Tril van Veen. in flaaie blanw/ grijze tinten. 50 exemplaren, genummerd. Riemaast: Beeldjes van Bennie Wouten Brons, 27 cm hoog. Unica

810/10 #25

\ Ioorjaal' 199

BOLHOEDJES

Mooiste beeld 'Blotto' heeft tot dusver nooit aandacht besteed aan L&H op laser discs, omdat dit medium in ederland vrijwel onbekend is. Toch is er ook hier een kleine groep die zweert bij de prachtige beeldkwaliteit van deze platen, ook al moet er een flinke prijs voor worden betaald. Laser biedt een beeld dat mooier is dan omroepkwaliteit en heeft bovendien de mogelijkheid van perfecte 'freezeframe' De platen zien er uit als cd's maar hebben de afmeting van een lp. Het Engelse 'Laurel & Hardy Magazine' publiceerde onlangs een overzicht van wat er met een beetje doorzettingsvermogen allemaal te krijgen is. Aan deze publicatie zijn de volgende gegevens ontleend. M-G-M heeft twee 'double bills' op laser uitgebracht: Fra Diavolo/Laurel & Hardy's Laughing 7'wenà'es en Bonnie ScotlandiPick a Star Van alle films worden de trailers bijgeleverd. Van de Sam Goldwyn Company komt de ingekleurde versie van Babes in Toyland, onder de titel March qfthe Wooden Soldiers. Van zeer goede kwaliteit is een serie discs van ostalgia Archives. Er zijn acht delen, elk met twee korte films uit de stomme periode. Daaronder zijn ook verscheidene solofilms en t\veeakters van Charley Chase en Our Gang. In een aantal gevallen is gebruik gemaakt van het oorspronkelijke cameranegatief. De Laurel en Hardy titels zijn o.a. Big Business, Liberty, Double Whoopee, Their Purple Moment, You're Dam Tootin', That's My Wffe, Wrong Again, Angora Love, They Go Boom, nvo Tars, Habeas Corpus, Early to Bed, We Faw Down, Battle qf the Century en Do Detectives Think? Ook de Chase-film On the Wrong Trek, met L&H in gastrollen is door ostalgia Archives in Amerika op laser uitgebracht.

01',,(,,,.

,\/-xmllC."t.·.'J hunn('n hij in4<'n,é 1li<'uU';n~ "an hun ubtmm·ment ('l'n Hol/uH,I;,' "P~·I·"". dtll 4",lio lul é ..p/uut.,I. ét·,oaIi, Iwl lar·j..fj /0.-.

".",1,·"

"'n

I

I" ,,",I,·,...

• Reproducties van lobbyeards te koop. Keuze uit ruim 45 verschillende. Meer informatie: Hans Ligtenberg, telelefoon (0164) 237674. E-mail: jitter®concepts.nl • Te koop: Videoband 'Seram!' (kl.uitgave van Fleuril) f 30,-; videoband 'Piek A Star' (uitg. Video et\vork) f12,50; L&H cartoons 1-2-3, samen f22,50; video 'De wereld van L&H f10; L&H-puzzel (Ravensburger 500 st.) f25; boek 'L&H voor beginners fl 0; boek 'L&H, de solojaren ' f I 0; L&H Another Fine Dress f30; CD Beau Hunks play L&H music, Vol 1 f20. L. Respen, 040 2041613. • Te koop gevraagd: Blotto 11 en 12, Laurel & Hardy Musie Box Vol 1 en 2 (LP's). L.

Respen, 040 2041613.

• Wil de abonnee die onlangs vroeg om een exemplaar van de OUl Cang-krant 'Littie Rascals Heraid ' zich bij de redactie melden?

De INT Ril-TENT JOURNIlL is het officiële orgaan van de Sons of the Desert. U kunt zich via Blotto abonneren voor I 30 per jaar (vier nummersi. Oude nummers verkrijgbaar tijdens de Leuke Middag op 18 april a.s.

63

SPECIAL'E~"~:ÁÁN ,BIEDIN'G :·v;o~éiR

BI!.Ot-TÓ'-ABONNEE5 ,:,-:~"'~,~~~ '."

lau rel & Hardy Im

'''-''"'

Larry Harmon Plctures Corp.

Deze Laurel & Hardy polshorloges van het merk VIP Quartz, te koop in juwelierszaken en warenhuizen , kunnen B1ottolezers zich tegen sterk gereduceerde prijs aanschaffen, Vergelijk de prijzen: Horloges nr:

Blo{(o

Winkel

4010tot4016 4030 tot 4033 4050 tot 4053

f80 ,f95,fl00 ,-

f99,fI19 ,fI29 ,-

De horloges zijn verpakt in een grappig 'fi.lmblik' (zie de uitstalling hiernaast). Verkrijgbaar op de Leuke Middag van 18 april, of te bestellen bij Siep Bousma, telifoon 0228317159,

VIP QUARTZ HORLOGES

64