SLO

-1-

Ontwerpteam ……………..

Klas …..

Naam 1 …………………… Naam 2 …………………… Naam 3 ……………………

Ontwerp…………..

Ontwerpproject als praktische opdracht

PO Ecodesign ANW 2005/2006 Heleen Driessen, docent ANW / SLO

4 vwo/4 havo

Staring College Lochem

-2-

Inleiding Inleiding Vanaf 2000 werkt ik vanuit mijn SLO-taak aan het ontwikkelen van opdrachten Technisch Ontwerpen. Daarin werkt SLO samen met: • Docenten bètavakken in onder- en bovenbouw • Cor de Beurs, AMSTEL Instituut Amsterdam • Ineke Frederik en Wim Sonneveld, TU Delft • Patrick van Haren (nu Carmel College Oldenzaal) en Harm Scholte ELAN/UT Enschede In de voorbereidingsfase van Ontwerpen voor Duurzaamheid (zie www.techniek12plus.nl) ben ik door hen geïnspireerd om een uitgebreide praktische opdracht Ecodesign te ontwikkelen. Deze is vorig schooljaar in zes vwo-klassen en vijf havoklassen (alle leerlingen van alle profielen) uitgevoerd als onderdeel van hun schoolexamen ANW. Vanaf begin februari zijn dit jaar weer drie vwo-klassen en vijf havoklassen gestart. Daarom ook dank aan ANW-collega Willem van Stockum. Onze ervaringen in de klas zijn verwerkt tot de Ecotools, de praktische opdracht “Huis in kampung’en de suggesties voor profielwerkstukken Ecodesign in het ‘boek’Ontwerpen voor Duurzaamheid van www.techniek12plus.nl.

Deze PO geeft een aan de praktijk getoetst vertrekpunt voor het doorontwikkelen tot een module Technisch Ontwerpen binnen het nieuwe bètavak. Deze module kan gepland worden na het afronden van het (verkorte) ANW-programma vanaf 2007 in vwo. In havo kan deze PO in de eerste helft van het NLT-programma worden ingepland. Komend schooljaar kunt u binnen het ANW-programma al ervaring met duurzaam ontwerpen opdoen. Ik hoop dat deze module u inspireert om duurzaam ontwerpen in uw eigen lesprogramma op te nemen.

Heleen Driessen [email protected]


4 vwo/4 havo


-3Inhoudsopgave Pagina 4

Ontwerpopdracht Ecodesign

Pagina 6 Pagina 10 Pagina 12 Pagina 15 Pagina 17 Pagina 17 Pagina 19

Design Class 1Turbo Design Design Class 2 Probleemanalyse Design Class 3 Programma van Eisen Design Class 4 Deeluitwerkingen Design Class 5 Ontwerpvoorstel Design Class 6 Prototype testen Design Class 7 Duurzaamheidsanalyse

Pagina 27 Pagina 28 Pagina 31

Productshow Presentatie met proefpresentatie en leerlingbeoordeling Reflectieformulier

Pagina 33 Pagina 37 Pagina 38

Vraagbaak Overzicht gekozen ontwerpproblemen Gebruik ecotools


4 vwo/4 havo


-4Ontwerpopdracht

Ecodesign

Probleem Als consument gebruik je veel producten, die nodig, nuttig of aangenaam voor je zijn. Bij al die producten is een afweging gemaakt van maatschappelijke, economische en milieubelangen. Daarbij ligt de nadruk vaak te eenzijdig op de economische belangen en is te weinig aandacht voor het milieu en maatschappelijke factoren. Inleiding Voor het maken van alle mogelijke consumentenproducten zijn grondstoffen en energie nodig. En arbeiders die in veilige en sociaal aanvaardbare omstandigheden het product op grote schaal maken. De producten hebben vaak ook energie nodig om te kunnen werken. En als het product kapot is of vervangen wordt door een moderne uitvoering krijgt het misschien een tweede leven. Of verdwijnt het in de vuilnisbak. Opdracht Je krijgt opdracht om een product te (her-)ontwerpen dat én een oplossing biedt voor een bestaand probleem (ontwerpeis) én aan een aantal duurzaamheidskenmerken voldoet (duurzaamheidseis). Je groep kiest zelf een ontwerpprobleem. Het ontwerpprobleem moet te maken hebben met: − duurzame stedelijke ontwikkeling − duurzame plattelandsontwikkeling − duurzame mobiliteit − duurzaam gebruik van hulpbronnen Het probleem kan afkomstig zijn uit: − je lokale omgeving − een ander Europees land − een derdewereldland Raadpleeg de Vraagbaak voor suggesties voor ontwerpproblemen. Bij Ecodesign werk je volgens de stappen van de ontwerpcyclus. Raadpleeg daarom regelmatig de handleiding Technisch Ontwerpen voor het Profielwerkstuk. Deze kun je downloaden via www.techniek12plus.nl in het ‘boek’ Technologie&Samenleving 15+ bij de Hulpformulieren onder ‘Voor de docent’. Bij Ecodesign maak je gebruik van een of meerdere ecotools. Je gebruikt in elk geval: − Triple P Aanpak als onderdeel van het analyseren en beschrijven van het ontwerpprobleem − Tien gouden regels als onderdeel van het testen en evalueren van het prototype. Daarnaast gebruik je nog een van de volgende ecotools: − Quick Scan − SWOT-analyse − 4R Strategie − MET- matrix Via www.techniek12plus.nl in het boek ‘Ontwerpen voor Duurzaamheid ‘ kun je kennismaken met deze Ecotools. Ontwerpteam Je werkt in een ontwerpteam van 2-4 personen en werkt volgens de fasen van de ontwerpcyclus. Je neemt tijdens de les actief deel aan de ‘design class’. Na een algemene instructie pver de ontwerpstap pas je de nieuwe informatie meteen toe op je eigen ontwerpprobleem. Daarna werkt je ontwerpteam zelfstandig verder aan het prototype maken, testen en verbeteren. Je sluit de ontwerpopdracht af met de presentatie van een getest en verbeterd prototype. Beoordelingsformulier* De beoordeling vindt plaats op basis van: - het proces, zoals vastgelegd in het logboek - het prototype met testrapport - de presentatie.


4 vwo/4 havo


-5Maximaal 0 – 2 -- 4 – 6 – 8

1- Probleemanalyse 2- Programma van eisen 3- Ideeëntabel

0 – 2 -- 4 – 6 – 8

4- Ontwerpvoorstel 5- Prototype en testplan 6- Testrapport, verbeterpunten 7- Duurzaamheidsanalyse *

0 – 2 -- 4 – 6 – 8 0 – 2 -- 4 – 6 – 8 0 – 2 -- 4 – 6 – 8

8 – Product show

0 – 2 -- 4 – 6 – 8

9*- Mondelinge presentatie product en ontwerpproces inhoudelijk 10* – Mondelinge presentatie communicatief 11- Planning, samenwerking, procesdocumentatie en reflectie 12- Bonus

0 – 2 -- 4 – 6 – 8

Totaal

toelichting

0 – 2 -- 4 – 6 – 8

0 – 2 -- 4 – 6 – 8 Inleveren op …………

0 – 2 -- 4 – 6 – 8

0 – 2 -- 4 – 6 – 8- 10

0 – 2 -- 4 – 6 – 8 - 10

100 punten * De in het PTA vermelde regel voor het te laat inleveren en afwezig zijn op de presentatie is van toepassing op deze praktische opdracht.

Tijdplan Je ontwerpteam werkt in onderstaand strak tijdschema. Als je met reden afwezig bent tijdens een ‘design class’ ben je verplicht deel te nemen aan de inhaalbijeenkomsten. Overige afwezigheid wordt meegenomen in de beoordeling van je PO. Week Week Week Week Week Week Week Week Week

datum

Zelfstandig werk

Week Week

Design Class 1 Turbo Design Design Class 2 Probleemanalyse Design Class 3 Programma van Eisen Design Class 4 Uitwerkingen bedenken Design Class 5 Ontwerpvoorstel Inleveren Logboek deel 1 en ontwerpvoorstel Design Class 6 Testen prototype Design Class 7 Duurzaamheidsanalyse Prototype maken, testen en verbeteren Presentatie voorbereiden Presentaties volgens rooster Einddatum inleveren logboek deel 2 Slotgesprekken volgens rooster

Logboek Voor het documenteren van het ontwerpproces gebruik je een logboek. Je hoeft geen apart verslag te maken. Het logboek bestaat uit: • het voorblad • een inhoudsopgave • werkbladen van de ‘design classes’ en ‘ecotools’ • uitwerkingen van de ontwerpstappen PO Ecodesign ANW 2005/2006 Heleen Driessen, docent ANW / SLO

4 vwo/4 havo


-6• • • • • •

ontwerpvoorstel met ontwerpschetsen testplan, testrapport en ontwerpevaluatie duurzaamheidsanalyse tijdschrijfformulier reflectieformulier afsprakenlijst


4 vwo/4 havo


-7Design Class 1

Turbo Design

Probleem =

Ontwerpfase 1 Maak een quick scan van het probleem (feeling). 1

Probleemhebbers?

Mogelijke opdrachtgever?

Mogelijke geldverstrekker?

Bestaande producten/oplossingen voor dit probleem

Ontwerpfase 2 Stel een programma van eisen op (doelgericht denken). 2 Functionele eis

Wat moet het product kunnen?

Voor welke doelgroep is het product bestemd? 3 Sociale eis (people) Hoe kan het product milieuvriendelijk worden gemaakt/gebruikt? 4 Milieu eis (planet) Hoe zorg je voor winst voor de producent? 5 Economische eis (profit) Zijn de eisen realiseerbaar in het ontwerp? Geef hints. 6 Veilig?

7 Presenteerbaar?

Op welke manier kun je dit ontwerp presenteren?

8 Verkoopbaar?

Het ontwerp moet de markt veroveren. Schrijf een ‘aantrekkelijke’ slogan.

Ontwerpfase 3 Bedenk ideëen bij de eisen (creatief denken) Wilde ideeën 9


4 vwo/4 havo


-8Ontwerpfase 3

Bedenk ideëen bij de eisen (creatief denken)

10

Idee 1 voor de functionele eis Idee 2 voor de functionele eis Idee 3 voor de functionele eis

Ontwerpfase 4 Ontwerpvoorstel maken (creatief combineren) 11

Ontwerpfase 5 Prototype maken (praktisch denken) 12 Hints om snel een prototype te maken

Ontwerpfase 6 Ontwerp testen (controleren) Hoe test ik de functionele eis? 13 Testplan voor het programma van Hoe test ik de milieu-eis? eisen 14 Ontwerp Evalueren

Sterke kanten van dit ontwerp zijn:

15 Ontwerp Evalueren

Verbeterpunten van dit ontwerp zijn:

Stap 7 Beslissen (verantwoordelijkheid nemen, economisch denken) 16 Ontwerp wel/niet uitvoeren

Want


4 vwo/4 havo


-9Ontwerpproblemen Turbodesign Koi karpers kun je alleen houden in een vijver met heel schoon water. Ontwerp een energiezuinige filterinstallatie. Bij een kappersbedrijf worden veel schadelijke stoffen (haarverven) door de gootsteen gespoeld. Ontwerp een kleinschalige voorzuiveringsinstallatie voor het afvalwater. Voor chipszakjes is de dure grondstof aluminium nodig. Ontwerp een milieuvriendelijker verpakking voor chips. Oude mensen kunnen zich minder goed bukken en minder hoog reiken. Ontwerp een seniorkeuken. Als je blikjes in de vuilniston doet neemt dat veel ruimte in. Ontwerp een blikjespers voor gebruik in een schoolkantine. In het nieuwe schoolgebouw is er geen grote lerarenkamer. Ontwerp een hangplek voor leraren voor hun sociale contacten met collega’s. Binnenshuis koken op open vuur in derdewereldlanden geeft gezondheidsklachten. Ontwerp een kleinschalige biogasinstallatie voor kookdoeleinden. In derdewereldlanden dragen mensen zware lasten (water, goederen naar de markt). Ontwerp een hulpmiddel voor het transport van zware lasten. In derdewereldlanden verplaatst een dierenarts zich te voet. Ontwerp een rugzak voor het meenemen van de noodzakelijke basisuitrusting van een dierenarts. Na de pauzes zijn afvalbakken vol verschillende soorten verpakkingsmaterialen voor drankjes. Ontwerp een systeem voor het scheiden van blik, kunststof- en papierverpakkingen. Van ingezameld papier wordt karton gemaakt. Ontwerp kartonnen meubels voor gebruik in studentenkamers. In veel gebieden in Sri Lanka verdwijnt een grote hoeveelheid plastic verpakkingsmateriaal in de natuur. Ontwerp een container voor het inzamelen van verpakkingsmateriaal voor hergebruik. Klanten van sportscholen produceren veel energie. Ontwerp een voorziening voor het omzetten van de energie van mensen in elektrische energie. Na de regentijd in Kenya droogt de bodem snel uit. Ontwerp een voorziening voor het opslaan van regenwater in de regentijd voor irrigatiedoeleinden. In de derde wereld is drinkwater niet geschikt voor menselijk gebruik. Ontwerp een kleinschalige waterzuiveringsinstallatie voor een weeshuis met 50 kinderen en vier volwassenen. Plastic verpakkingsmateriaal kan worden hergebruikt voor een heel ander doel. Ontwerp een product voor de jongerenmarkt dat wordt gemaakt van gerecycled plastic. Mensen met RSI kunnen zich maar met een hand aankleden. Ontwerp een aankleedhulp en kies zelf het probleem. In het nieuwe schoolgebouw kun je nergens posters ophangen. Ontwerp een posterbord dat verplaatsbaar is. Klanten van sportscholen produceren veel energie. Ontwerp een voorziening voor het omzetten van de energie van mensen in elektrische energie. In de derde wereld is drinkwater niet geschikt voor menselijk gebruik. Ontwerp een kleinschalige waterzuiveringsinstallatie voor een weeshuis met 50 kinderen en vier volwassenen. PO Ecodesign ANW 2005/2006 Heleen Driessen, docent ANW / SLO

4 vwo/4 havo


- 10 Colaflessen hebben binnenkort geen statiegeld meer. Ontwerp een product voor de jongerenmarkt dat wordt gemaakt van gerecyclde colaflessen. Nederland raakt steeds voller maar op het water is nog plek genoeg. Ontwerp een drijvend huis. Bijna nergens in Nederland is het ’s nachts echt donker. Bedenk een systeem voor lichtreductie op de wegen, dat sociaal veilig is. Ook in steden willen mensen zoveel mogelijk in contact zijn met de natuur. Maar tegelijkertijd willen stadsbewoners goed bereikbaar openbaar vervoer, winkels en andere wijkvoorzieningen in de directe omgeving. Ontwerp een pyramidewoning voor ca. honderd stadsbewoners. Na een dijkdoorbraak in de Randstad moet de gemeente Lochem een jaar lang 10.000 mensen herbergen. Ontwerp een plan voor herinrichting van Lochem voor de sociale voorzieningen (scholen, recreatie, dagbesteding, medische zorg) Iedere zomerdag warmt de zon het wegdek flink op. De energie ligt als het ware op straat. Bedenk een systeem om deze warmte te gebruiken voor huishoudelijke doeleinden.

In school is het of warm&benauwd of fris&goedgeventileerd. Ontwerp een gecombineerd verwarmings&ventilatiesysteem dat de klas verfrist met voorverwarmde buitenlucht.


4 vwo/4 havo


- 11 Design class 2

Probleemanalyse

a.

Welk probleem wil je met je ontwerp aanpakken. Formuleer het probleem in één zin!

b.

Werk het probleem uit in minstens acht zinnen. Denk aan de W5H en MW vragen (Wat, waar, wie, waarom, wanneer, hoe en met wie). Breng ook onder woorden wat dit probleem te maken heeft met duurzame ontwikkeling.

c.

Waarom wil je dit probleem aanpakken?

d.

Wie is de probleemhebber? Geef dit aan in het begrippenweb. Welke andere groeperingen/organisaties hebben ook met het probleem te maken? Noteer maximaal vijf betrokkenen(stakeholders) in de cirkels in het begrippenweb. Geef met de cijfers 1 tot en met 5 aan wie het meest belangrijk is (hoogste cijfer). Wat is de relatie van elke betrokkene tot het probleem? Noteer dat in de vijfhoeken. Hoe kun je de stakeholders betrekken bij het analyseren en beschrijven van het probleem?

Probleem ...........................


4 vwo/4 havo


- 12 e.

Wie zou opdrachtgever voor je ontwerp kunnen zijn? Hoe kun je hem betrekken bij het analyseren en beschrijven van het probleem?

f.

Wie zou willen betalen voor het ontwerp (en de ontwerpopdracht)? Hoe kun je de geldschieter betrekken bij het analyseren en beschrijven van het probleem?

g.

Zijn er al producten op de markt waarmee je het probleem kunt aanpakken? Welke goede eigenschappen van een bestaand product zou je ook in jouw ontwerp willen opnemen? Voor welke ‘foute’ eigenschappen van een bestaand product gaat jouw ontwerp een beter alternatief bieden?

h.

Is je ontwerp een eerste stap naar een product voor individueel maatwerk? Voor massaproductie? Op welk marktsegment wil je je richten?

i.

Welke natuurwetenschappelijke kennis speelt een rol bij dit probleem? Wat weet je zelf al? Wie kan je helpen? Waar vind je informatie?

Formuleer aan de hand van deze richtvragen vier zoekvragen per persoon. Ga vervolgens op zoek naar antwoorden : via internet, interviews, boeken enz. Inleveren Uitwerking van de richtvragen en de zoekvragen in Drie tot vijf A4 tekst. In eigen woorden, liefst met schetsen of afbeeldingen van bestaande oplossingen voor het probleem. Met bronvermelding.


4 vwo/4 havo


- 13 Ecotool Triple P Aanpak Hoe gebruik je deze ecotool? De drie belangrijkste kenmerken van duurzame ontwikkeling zijn: • zorg voor mensen (People) • zorg voor het milieu (Planet) • zorg voor de economie (Profit). Dit kun je samenvatten in de ‘‘Triple P Aanpak’’. Ontwerpers en ondernemers moeten bij hun beslissingen deze drie belangen zo goed mogelijk in evenwicht houden. De ‘Triple P Aanpak’ geeft je inzicht in de vele kanten van de relatie van je produkt met duurzame ontwikkeling. Eerst geef je aan hoe bij je product/ontwerp invloed heeft op elk van de drie P’s. Daarna bepaal je voor elke P wat het zwaarst weegt en waarom je dat vindt.Tot slot geef je aan hoe deze drie meest bepalende factoren elkaar beïnvloeden. Gebruik daarvoor zoveel mogelijk een werkwoord. Schrijf ook boven de pijlen of deze invloed positief of negatief is. Maak de opdracht bij Aanleeropdrachten op www.techniek12plus.nl in het boek ‘Ontwerpen voor Duurzaamheid’ als je eerst met deze ecotool wil oefenen. Je kunt daarbij je resultaat vergelijken met de voorbeelduitwerking in de docentenhandleiding.

Drie invalshoeken


4 vwo/4 havo


- 14 Zwaarstwegende Factoren P

Zwaarstwegende invloed

Argumentatie

People

Planet

Profit

Wisselwerking People

Planet

Profit

Paraaf docent …………………………


4 vwo/4 havo


- 15 Design class 3

Programma van eisen

Probleem: ……………………………………………………… A

Elk groepslid stelt eerst voor zichzelf een programma van eisen op en geeft voor elke eis aan voor welke belanghebbenden dat van belang is. Daarna bepaal je een volgorde, de belangrijkste voorop. Geef dat aan met de cijfers 1 t.m. 10.

Tips:

1. Ga bij het opstellen van een programma van eisen uit van minstens drie personen/organisaties die bij de aanpak van het probleem zijn betrokken. Bijvoorbeeld probleemhebber, opdrachtgever, producent, producent, marketing/PR, leverancier hulpmaterialen, mede-gebruikers, reparateurs/verwijderaars. 2. Denk aan minstens drie taken van het product/dienst of plan. Dit zijn functionele eisen. Die kun je onder woorden brengen door werkwoorden in de volgende zinnen in te vullen. Mijn product/dienst of plan moet in de eerste plaats ………….. kunnen. Mijn product/dienst of plan moet in de tweede plaats ………….. kunnen. Enz. 3. Denk aan minstens drie eigenschappen van het product/dienst of plannen. Voorbeelden daarvan zijn milieu-eisen zoals duurzame productiewijze, duurzaam in gebruik, recycling. Of ergonomische eisen als maatproduct, aanpasbaar aan een nieuwe doelgroep. Of productieeisen als prijs/kwaliteitverhouding, materialen, vormgeving, seriegrootte. Of vormgevingseisen als kleur, wijze van verspreiding, verpakking enz..

PO Ecodesign ANW 2005/2006 Staring College

- 16 Programma van eisen solo Eis

Belanghebbende

prioriteit

a

b

c

d

e

f

g

h

i

j


- 17 B Vergelijk de individuele programma’s van eisen. Stel daaruit een gemeenschappelijk programma van eisen op. Zorg voor variatie tussen taken en eigenschappen en belanghebbenden. En tussen ergonomische, milieu-, productie en vormgevingseisen. Bepaal voor het gezamenlijke programma van eisen opnieuw de prioriteit, de belangrijkste eis staan bovenaan. Programma van eisen ontwerpteam Eis

Belanghebbende

Soort eis

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10


- 18 C Controleer of bovenstaande eisen toetsbaar zijn. Hoe zou je ze toetsen? Geef suggesties voor het testprogramma. Schrap eisen die niet toetsbaar zijn. Als je minder dan zeven eisen overhoudt vul je het programma van eisen aan met nog niet genoemde eisen uit stap A. Programma van eisen Eis

Toetsbaar?

Suggesties voor testprogramma

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10 11

12

13

14



- 19 Design Class 4

(Deel)uitwerkingen

Bij deze stap gaat het om het creatieve denkwerk. Je verzamelt ideeën voor het uitwerken van de verschillende eisen uit de vorige stap. Om een zo goed en innovatief mogelijk ontwerpvoorstel te kunnen maken richt je je op de hoofdtaak en de deeltaken/eigenschappen. Bij elke deeltaak/deeleigenschap zoek je naar minstens drie manieren om dat te realiseren. Dit gaat het best als je samen hardop nadenkt en schetsen maakt. Het idee van de één roept het volgende idee op. In deze fase is er geen discussie over andermans ideeën. Geen JA MAAR. Als een idee van een ander je niet duidelijk is vraag je om toelichting, een schets. Wel EN OOK, hoe meer ideeën, hoe meer keus je in de volgende stap hebt. Je geeft de oogst aan ideeën weer in een ideeëntabel, zo nodig met verwijzingen naar schetsen. 1 Hoofdtaak benoemen Begin met het benoemen van de hoofdtaak van het ontwerp. Ons ontwerp moet in de eerste plaats …………………………………………………………………… 2 Deeltaken benoemen Splits deze hoofdtaak op in deeltaken. Denk bijvoorbeeld aan de volgorde waarin de gebruiker het ontwerp gebruikt. Of aan de verschillende manieren waarop het ontwerp wordt gebruikt. Noteer de deeltaken in een zo kort mogelijke zin in de eerste kolom van de ideeëntabel. 3 Overige ontwerpeigenschappen benoemen Vul de eerste kolom in de ideeëntabel aan met eigenschappen, die op verschillende manieren kunnen worden uitgewerkt. Laat daarna de tabel aftekenen door de docent. 4 Ideeën verzamelen Je gaat nu samen aan de slag om zoveel mogelijk ideeën boven tafel te krijgen. Noteer ze in de ideeëntabel. Gebruik onderstaande tabel als ‘klad’ en de tabel aan de achterzijde van dit blad als definitieve tabel.

Klad voor Solo

deeltaken/ eigenschappen

uitwerkingen 2

1

3

4

1

2

3

4

5

PO Ecodesign ANW 2005

4 vwo

Staring College

- 20 -

Ideeëntabel ontwerpteam

deeltaken/ eigenschappen

uitwerkingen 2

1

3

4

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10



4 vwo

Staring College

- 21 Design Class 5

Ontwerpvoorstel

Bij deze ontwerpstap zoek je de optimale combinatie van al je ontwerpideeën. Dat is dus puzzelen. Je pendelt heen en weer tussen de Ideeëntabel en het Programma van Eisen. Hoe je dat doet hangt af van je eigen werkstijl. In een goed ontwerpteam vullen de teamleden elkaar aan, brengen ze alle werkstijlen samen. En maak je gebruik van elkaars verschillen. Systematische aanpak Een systematicus werkt van belangrijk naar minder belangrijk. - Begin met de eisen met prioriteit 1 en 2 en zoek daar de beste combinatie van deeluitwerkingen bij. Kijk vervolgens of er van daaruit ook een beste combinatie met eis nummer 3 is te maken. - Gaat dat niet dan kijkt en systematicus naar de optimale combinatie van de drie drie meest belangrijke eisen. - Enzovoort. De systematisch werkende ontwerper beredeneert, is vooral een denker, werkt rationeel vanuit het idee. Intuïtieve aanpak Daarbij laat je de volgorde van eisen leiden door je eigen voorkeur en belangstelling. - Je kiest de deeluitwerking die je het meest aanspreekt als vertrekpunt. - Van daaruit zoek je een andere aaansprekende deeluitwerking. Die probeer je te combineren met de eerste gekozen deeluitwerking. - Misschien krijg je bij deze combinatie een nog beter idee. Gebruik dit gerust, want voortschrijdend inzicht loont. - Enzovoort. Een intuïtief werkende ontwerper is vooral een voeler, werkt vooral voor de gebruikers en vanuit gevoel. Productieve aanpak Bij een productieve aanpak staat het ‘doen’ voorop. Een doener ‘ziet’ al voor zich hoe je het prototype kunt maken. In gedachten of in beeld geeft een doener de vorm, de drie dimensies aan het ontwerpvoorstel. Een doener schetst en tekent eerst en denkt en praat daarna. - Kijk naar de ideeëntabel en maak schetsen naar je eigen idee. Niet één maar twee of drie of vier. - Vraag aan je teamleden welke schets het beste past bij het programma van eisen. En wat aan de schetsen moet veranderen om het ontwerp nog beter te laten passen. Zij praten, jij denkt al schetsend. - Enzovoort. Een productief wekende ontwerper is een doener, werkt vanuit de vorm. Samenwerken Hoe je tot een ontwerpvoorstel komt hangt af van je voorkeurswerkstijl. Een beroepsontwerper volgt vooral zijn eigen voorkeur, maar kan zich ook goed verplaatsen in de werkstijl van anderen. Aan de slag A Bepaal voor jezelf welke werkstijl het beste bij jou past. Wissel dat uit. B Overleg over het ontwerpvoorstel. Houd samen de drie invalshoeken in het oog. Geef het ontwerpvoorstel vanuit je eigen werkstijl langzaamaan vorm. Beschrijf en schets het ontwerpvoorstel. Werk vooral met detailschetsen, waarin je bepaalde onderdelen verder uitwerkt. - Maak een werktekening en een materialenlijst. - Markeer in de ideeëntabel welke ideeën je hebt gebruikt - Markeer in het programma van eisen welke eisen in het ontwerpvoorstel de nadruk kregen - Lever ontwerpvoorstel, schetsen, materialenlijst en het documentatiemateriaal (ideeëntabel, programma van eisen met markeringen) in bij je docent. Je docent bepaalt of je ontwerpvoorstel goed genoeg is voor de volgende stap: maken van een prototype.


4 vwo

Staring College

- 22 Persoonlijk tijdschrijfformulier deel 1 Datum/ plaats Hoe lang gewerkt? tijd

Wat is er gedaan?

Volgens planning?



4 vwo

Staring College

- 23 Design Class 6

Prototype testen

Prototype maken Het prototype moet de toekomstige gebruikers en andere testpersonen een idee geven van het uiteindelijke product. Volgens Wikipedia is een prototype een “handgemaakt model van een product waarmee alle optredende krachten, de werking en passing van onderdelen worden getest en de productie wordt voorbereid.” Prototypes worden in alle mogelijke ontwerpopdrachten toegepast. De eisen aan de prototypen verschillen per ontwerpopdracht. In de auto- en motorindustrie worden bijvoorbeeld vermogens- en temperatuurtesten uitgevoerd. Verschillende prototypen worden steeds verder geoptimaliserd en komen steeds dichter bij de uiteindelijke productiefase. Afhankelijk van je ontwerp kun je kiezen voor een: • Schaalmodel of een maquette waarin alle afmetingen volgend dezelfde schaal zijn verkleind of vergroot • Een zogenaamd PKT- model (paperclip-karton-touw) waarin je met eenvoudig (afval-) materiaal onderdelen van je ontwerp duidelijk maakt • Getekend model, gezien vanuit meer dan één blikrichting of een 3D-model • Computermodel bijvoorbeeld een animatie van een getekend model • Schets van het ontwerp en materialenpresentatie (staaltjes van de gebruikte materialen, kleuren enz) • Enz Het is niet erg als het prototype niet perfect is. Soms merk je bij het maken van het prototype dat je ontwerpvoorstel niet compleet is. Dat zijn dan de eerste verbeterpunten van je ontwerp na de testfase. Tip: maak foto’s van mislukte prototypes en bewaar ze. Soms kun je dat bij de presentatie gebruiken. Testplan opstellen Kijk terug naar het programma van eisen en het ontwerpvooorstel. Welke ideeën over het testen kun je nog gebruiken? Maak met deze en nieuwe ideeën je testplan compleet. Voor het testen kun je denken aan: • Diepte-interview met een of meer toekomstige gebruikers • Advies van een expert op het gebied van je ontwerp. • Korte enquête onder toekomstige gebruikers en andere belanghebbenden. • Simulatiespel, waarin je jezelf voorstelt in de rol van toekomstig gebruiker • Gebruikerstest, waarin de ontwerper observeert hoe de toekomstig gebruiker het prototype gebruikt. Tijdens het maken van het prototype kom je als ontwerpteam al vaak verbeterpunten tegen. Maak daarom tijdens het maken van het prototype notities van alles wat je al doende al verbetert. Gebruik onderstaand schema voor het opstellen van het testplan. Testplan Eis uit Programma van Eisen of voortschrijdend ontwerpersinzicht

Hoe kun je deze eis testen?

Wijze van uitvoering

1.

2.

3.

4.

5.


4 vwo

Staring College

- 24 -

Prototype testen Voor het testplan uit en documenteer dit goed. Trek conclusies uit de resultaten en geef verbeterpunten aan. Gebruik voor het testrapport de indeling van het werkblad. Tip: Maak eventueel foto’s tijdens het testen, handig voor de presentatie! Testrapport Documentatie

Conclusie

Verbeterpunt

Uitvoering

1.

2.

3.

4.



4 vwo

Staring College

- 25 Design Class 7

Duurzaamheidsanalyse

Na het testen van je prototype volgens je eigen testplan stel je een uitgebreide duurzaamheidsanalyse op. Daarvoor gebruik je de tien gouden regels voor Ecodesign. Verdeel de regels over je ontwerpteam. Noteer de verbeterpunten van elke regel in het overzicht.

Regel 1 Ontwerp kringlopen in plaats van producten Bij de eerste regel ga je na wat aan materiaal nodig is, welke eventuele giftige of schadelijke stoffen een rol spelen en hoeveel energie verbruikt wordt. Dit werk je uit voor drie periodes: de productiefase van het ontworpen product, het gebruik van het product en het verwerken van het product als afval. Vraag eventueel thuis of aan je vrienden om met je mee te denken. Stel daarna vast welke de drie belangrijkste verbeterpunten zijn, gezien vanuit het perspectief van de eerste gouden regel voor duurzaam ontwerpen.

MET-matrix Productiefase

Gebruiksfase

Afvalfase

Materie 1.

Energie 1.

Toxiciteit 1.

2.

2.

2.

3.

3.

3.

1.

1.

1.

2.

2.

2.

3.

3.

3.

1.

1.

1.

2.

2.

2.

3.

3.

3.

Kies uit de matrix hierboven de drie belangrijkste verbeterpunten. Noteer ze in het overzicht na de tien gouden regels.

Regel 2. Natuurlijke materialen zijn niet altijd beter. Bij duurzaam ontwerpen denk je al gauw aan het gebruik van natuurlijke materialen. Maar het is niet bij voorbaat gezegd dat natuurlijke materialen milieuvriendelijker zijn dan synthetische materialen. Denk bijvoorbeeld aan de verf die het hout moet beschermen, de levensduur enz. Zet in de tabellen hieronder op een rijtje van welke vijf materialen je in je product veel nodig hebt. Geef daarvan voor- en nadelen aan. Geef naast de natuurlijke materialen ook een synthetische variant en omgekeerd. Beslis dan of uiteindelijk de keus moet vallen op het materiaal van natuurlijke of synthetische herkomst.

- 25 -

- 26 Natuurllijke materialen 1.

Voordelen

Nadelen

Voordelen

Nadelen

2.

3.

4.

5.

Synthetische materialen 1.

2.

3.

4.

5.

Geef je uiteindelijke keus met een markeerstift aan. Neem de belangrijkste verbeterpunten over in het overzicht na de tien gouden regels.

Regel 3. Energiegebruik geeft de doorslag. De meeste mensen onderschatten het energieverbruik tijdens het gebruiksfase van een product. Bij een slim ontwerp tref je maatregelen om dit te beperken. Ga na waar en wanneer veel energie nodig is in de gebruiksfase. Denk bijvoorbeeld aan schakelen, stand by, verlichting, ventilatie, koelen enz. Welke slimme verbeteringen zijn mogelijk? Noteer dit in de tabellen hieronder. Veel energie nodig voor…

Vermindering mogelijk door…

Neem de belangrijkste verbetering over in het overzicht na de tien gouden regels.

- 26 -

- 27 Regel 4. Maak de gebruiksfase langer. Hoe langer het product aan de wensen van de bewoners voldoet, hoe minder snel ze willen vervangen. Welke kleine aanpassingen zijn in de toekomst mogelijk zonder dat het wordt weggedaan en vervangen door een nieuw exemplaar? Denk bijvoorbeeld aan upgraden, covers, enz. Bedenk drie manieren waarop je in de toekomst het product aan veranderde wensen kunt aanpassen. Noteer ze in de tabel hieronder. Verandering in gebruikerswens

Zonder vervanging aan te passen door….


Regel 5. Ontwerp geen producten maar combinaties van producten/diensten. Je genot van een product wordt sterk bepaald door de mogelijkheid om in je omgeving al of niet gebruik te maken van diensten. Denk bijvoorbeeld aan de mogelijkheid van een onderhoudscontract, extra service, enz. Op welke manieren kun je bij het ontwerp rekening houden met diensten waar je in de toekomst graag een beroep op wil doen. Noteer slimme aanpassingen in de tabel hieronder. Wensen over toekomstige diensten

Benodigde aanpassing daarvoor….


Regel 6.

Gebruik zo min mogelijk materiaal.

Beperking van materiaal betekent meestal ook beperking van energie en afval in de productie- en afvalfase. Reden dus om daar nog eens goed naar te kijken. Denk kritisch over afmetingen, de benodigde sterke van het materiaal en de wijze van afwerken. Welke mogelijkheden zie je om het materiaalgebruik te beperken? Noteer een drietal mogelijkheden in de tabel hieronder. Materiaalbeperking door… Effect op energieverbruik en afval..


- 27 -

- 28 Regel 7

Gebruik gerecyclede materialen.

Maak in de productiefase van je product zoveel mogelijk van gerecyclede materialen. Denk daarbij in de eerste plaats aan hergebruik van afval van soortgelijke producten. En in de tweede plaats aan de mogelijkheid om via internetsites in contact te komen met iemand die kwijt wil wat jij goed kunt gebruiken.. Hiermee stimuleer je afvalscheiding van materiaal en de tussenhandel in gerecyclede materialen. Welk materiaal kan net zo goed gerecycled zijn? Noteer ze in de tabel hieronder. Gebruikte materialen Vervangen door gerecyclde materialen 1.

2.

3.


Regel 8.

Maak je product recyclebaar.

Bij het ontwerpen van een product moet je er al rekening mee houden, dat het uiteindelijk weer gerecycled moet kunnen worden. Kies je voor schroeven of lijm, makkelijk afneembare bedekkingen, onderdelen van één materiaalsoort, die eenvoudig verwijderd kunnen worden. Op welke drie manieren kun je de recyclebaarheid van het gebruikte materiaal bevorderen? Noteer dit in de tabel hieronder. Recyclebaar maken door Effect bij toekomstige recycling 1.

2.

3.


Regel 9.

Stel vragen naar de bekende weg.

Heel veel beslissingen neem je onbewust omdat je het altijd zo doet of gedaan hebt. Maar door bij alles wat je zomaar doet jezelf steeds af te vragen ‘Waarom’, kun je heel wat materialen, energie en kosten besparen. Ga van een zestal stappen tijdens het productieproces na of de bedachte manier ook echt het meest efficiënt is. Noteer je conclusie en het eventuele betere alternatief in de tabel. Gekozen materiaal/productiestap

Beste keus want

Materiaal 1 Materiaal 2 Materiaal 3 Materiaal 4 Productiestap 1 Productiestap 2 Productiestap 3 Productiestap 4 Neem de belangrijkste verbetering over in het overzicht na de tien gouden regels.

- 28 -

- 29 Regel 10.

Verleg grenzen en wees innovatief.

Met de taken hierboven ben je een aantal verbeterpunten op het spoor gekomen om het negatieve milieueffect van een productieproces en het gebruik van een product te verminderen. Maar met je creativiteit kom je misschien op heel andere mogelijkheden, die ook veel meer effect kunnen hebben. Laat je fantasie gaan en doe het eens helemaal anders, helemaal nieuw op een manier die nog niet eerder is toegepast. Graag wilde ideeën! Welke mogelijkheden zie je om je ontwerp uniek te maken en veel beter te laten passen bij de volgende generatie gebruikers? Noteer deze ideeën hieronder.

- 29 -

- 30 Overzicht Duurzaamheidsanalyse Na deze grondige duurzaamheidsanalyse heb je een keur aan verbetermogelijkheden, waaruit je de beste kunt kiezen. Neem daarom eerst de belangrijkste verbeterpunten bij elke taak over in het overzicht. Bij deze opdracht ben je zelf je eigen adviseur. Maar in de praktijk van ontwerpen is dit zaak de toekomstige gebruikers advies te laten uitbrengen over de gewenste aanpasingen in het product om de duurzaamheid te optimaliseren. Geef het belangrijkste verbeterpunt 10 punten, het een na belangrijkste 9 punten enz.

Tien gouden regels

Verbeterpunten

Punten

Regel 1. Ontwerp kringlopen in plaats van producten.

Regel 2. Natuurlijke materialen zijn niet altijd beter.

Regel 3. Energiegebruik geeft de doorslag.

Regel 4 Maak de gebruiksfase langer.

Regel 5 Ontwerp geen producten maar combinaties van producten en diensten. Regel 6 Gebruik zo min mogelijk materiaal.

Regel 7 Gebruik gerecyclede materialen.

Regel 8 Maak je product recyclebaar.

Regel 9 Stel vragen naar de bekende weg.

Regel 10. Verleg grenzen en wees innovatief.



4 havo/vwo


- 31 Product show Tijdens de presentatie show je je ontwerp. Hoe je dat kunt doen hangt natuurlijk sterk van je ontwerp af. Begin op tijd na te denken over de manier waarop je dat aanpakt. Kies een manier die bij het ontwerp past. Je kunt denken aan: • Een mooi ingekleurde tekening en uitgewerkte tekeningen van enkele opvallende details. Hiervan kun je foto’s (laten) maken die via de beamer geprojecteerd worden, zodat iedereen alles goed kan zien. • Een maquette, waar tijdens de presentatie iedereen omheen gaat staan met toelichting • Een demonstratie, waarin je de werking van het product laat zien of nabootst. • Een kort filmpje waarin je het product aanprijst bij toekomstige verkopers • Een Tell Sell presentatie • Een poster, radiospot, tv-reclame waarin je het product aanprijst bij d etoekomstige gebruikers • Enz Ideeën voor productshow


4 havo/vwo


- 32 Presentatie Voorbereiden Het ontwerpteam presenteert het ontwerp in een mondelinge presentatie van minimaal 5 en maximaal 8 minuten. Deze presentatie wordt inhoudelijk beoordeeld door je docent. Drie klasgenoten worden aangewezen voor het beoordelen van de communicatieve kwaliteit. Het is slim om eerst de beoordelingsformulieren goed door te lezen. Stel eerst een presentatieschema op. Hierin staat WAT je gaat presenteren. Beperk je tot drie sterke punten in je ontwerp, waar je volgens het inhoudelijke beoordelingsmodel ook punten voor krijgt. Wat Hoe? Wie? Inleiding

Eerste item

Tweede item

Derde item

Afsluiting

Technische hulpmiddelen In de presentatie kun je gebruik maken van: • Een powerpointpresentatie met tekst en foto’s • Een diashow van foto’s • Een kort filmpje of animatie • Geluidsopnamen Hierbij is de techniek nooit hoofdzaak, maar altijd ondersteunend. Maak dus slim gebruik van deze mogelijkheden. Oefenen In het presentatieprogramma van één les zijn steeds vijf presentaties na elkaar. Je hebt na de vorige presentatie twee minuten om te wisselen. Zorg daarom voor een gedegen voorbereiding. Oefen alle onderdelen van de presentatie hardop, mét de hulpmiddelen en gebruik een klok! Als de inhoud gesmeerd loopt is het tijd om de communicatieve kwaliteit te versterken. Denk bijvoorbeeld aan: • Stemgebruik (ontspannen, articulatie) • Volume (hard genoeg) • Intonatie, afwisseling • Pauzes (ook om te kijken naar powerpointdia, foto of poster) Niet alleen wat je zegt, maar ook hoe je non-verbaal communiceert, bepaalt hoe je presentatie bij het publiek overkomt. Denk bijvoorbeeld aan: • Houding (rechtop) • Handen ontspannen) • Oogcontact met publiek • Rustig aanwezig als ander teamlid spreekt Kijk naar elkaar en geef achteraf sterke punten en adviezen aan je groepsgenoten.


4 havo/vwo


- 33 -

Proefpresentatie Elk ontwerpteam doet een proefpresentatie voor een ander ontwerpteam. Je bent dus ook een keer proefpubliek. Gebruik bij d epreofpresentatie zoveel mogelijk al de technische middelen (behalve de beamer). Vul als proefpubliek de beoordeling proefpresentatie in. Beoordeeld door …………………………. En ………………………….. Datum …………….. Sterk punt

Advies

Opbouw

Afwisseling tussen teamleden

Tijd (tussen 5 en 8 minuten)

Stemgebruik, volume, intonatie

Houding, oogcontact enz.

Begrijpelijk

Aansprekend

Gebruik beeld

Algemene tips


4 havo/vwo


- 34 Beoordelingsformulier Presentaties Beoordeling inhoudelijk door docent Goed onderscheid tussen ontwerpproces en product

0--- 0,5 ---1---1,5---2

Presentatie prototype (of productconcept)

0--- 0,5 ---1---1,5---2

Innovatieve aspecten goed benadrukt

0--- 0,5 ---1---1,5---2

Opbouw presentatie

0--- 0,5 ---1---1,5---2

Subtotaal Beoordeling communicatief door medeleerlingen leerlingbeoordeling Begrijpelijk

0--- 0,5 ---1 ---1,5---2

toelichting

Aansprekend, afwisselend

0--- 0,5 ---1---1,5---2

Goed gebruik van beeld

0--- 0,5 ---1---1,5---2

Goed contact met publiek

0--- 0,5 ---1---1,5---2 Subtotaal

Presentatie Spreek uiterlijk drie dagen voor de presentatie met je docent af welke hulpmiddelen je gaat gebruiken. Draai powerpointpresentaties/filmpjes altijd proef op de apparatuur voor de presentatie. Zorg dat alle materiaal dat je wil laten zien op school is en klaarstaat voor het begin van de presentatieles.


4 havo/vwo


- 35 Reflectieformulier Onderdeel 11- Planning, samenwerking, procesdocumentatie en reflectie wordt beoordeeld aan de hand van je activiteit tijdens de design classes, de samenwerking met je docent en met je teamleden, de tijdschrijfformulieren en het reflectieformulier. Ieder teamlid levert een persoonlijk tijdschrijfformulier van fase 1 en fase 2 in en een reflectieformulier. Reflectievragen 1. Ben je tevreden over de keuze van je ontwerpprobleem? Licht toe waarom wel/niet.

2. Heb je voldoende informatie over je onderwerp kunnen vinden? Licht toe waarom wel/niet.

3. Vond je het ontwerpprobleem goed uit te werken in een programma van eisen? Licht toe waarom wel/niet.

4. Heb je de indruk dat je door de ideeëntabel tot meer en betere ideeën bent gekomen? Licht toe waarom wel/niet.

5. Vond je het gemakkelijk/lastig om je eigen ideeën af te stemmen op die van je groepsgenoten? Licht toe.

6. Heb je bij een volgende opdracht graag meer/minder begeleiding van de docent. Licht toe.

7. In de eerste fase van deze praktische opdracht hebben we gewerkt in de vorm van design classes. Wat vind je het voordeel van deze aanpak? Wat een nadeel?

8. Hoe kijk je terug op de voorbereiding van je presentatie? Wat wil je bij d epresentatie van het profielwerkstuk herhalen? Wat wil je dan verbeteren?

9. Wat heb je geleerd van de proefpresentatie? Als presentator? Als publiek? 10. Hoe kijk je terug op d ebegeleiding tijdens deze praktische opdracht door je docent? Op welke manier kan je docent de begeleiding van deze praktische opdracht verbeteren?

11. Wat heb je van deze opdracht geleerd voor een volgende praktische opdracht en het profielwerkstuk?


4 havo/vwo


- 36 Persoonlijk tijdschrijfformulier fase 2 Datum/ tijd

plaats

Hoe lang gewerkt?

Wat is er gedaan?

Volgens planning?

Logboek inleveren bij je docent uiterlijk ………….. Inleverdatum…….


4 havo/vwo


- 37 -

Vraagbaak Inhoudsopgave Vraagbaak 1 Vraagbaak 2 Vraagbaak 3 Vraagbaak 4 Vraagbaak 5 Vraagbaak 6

Suggesties voor ontwerpproblemen Ecodesign havo Suggesties voor ontwerpproblemen Ecodesign vwo Informatiebronnen Sustainable Design Award Begeleiding bij je praktische opdracht Ecodesign Je praktische opdracht op de website www.techniek12plus.nl?

Vraagbaak 1

Suggesties voor ontwerpproblemen Ecodesign havo

Deze ontwerpproblemen zijn gekozen door leerlingen van het Staring College te Lochem voor hun praktische opdracht Ecodesign bij ANW. Milieuvriendelijke chipszakjes Na gebruikt verdwijnen chipszakjes in de vuilnisbak. Eigenlijk is een chipszakje een hightech verpakking van plastic met een superdun laagje aluminium en vele kleuren inkt. Deze chipszakjes zijn niet te recyclen. Maak een herontwerp voor een verpakking van chips en laat bij je keuzes de duurzaamheidsbelangen duidelijk meewegen. Verdiep je in de samenstelling en productiewijze van het verpakkingsmateriaal en de drukinkten. Zie voor meer informatie ook de ecotool Triple P Aanpak. Lichtreductie Door het gebruik van straatverlichting, kasverlichting en reclame is het bijna nergens in Nederland donker als het nacht is. Nederland is een van de landen met de meeste lichtvervuiling. Dat heeft een negatieve invloed op de nachtrust van mens en dier. Ontwerp een regelsysteem voor straatverlichting buiten de bebouwde kom waarmee een lichtreductie van minstens 50% wordt bereikt. Maak bij je keuzes een zorgvuldige afweging tussen de belangen van verkeersveiligheid, sociale veiligheid en het milieu. Blikjespers voor thuisgebruik In elk huishouden verdwijnt blik in de afvalbak. 82% van het blik wordt tijdens de verwerking van het huisvuil gerecycled tot grondstof voor nieuwe blikjes. In de afvalbak neemt blik veel plaats in en raakt het vaak gevuld met ander afval. Dit is minder gunstig voor het recyclingproces. Ontwerp een blikjespers voor thuisgebruik, bestemd voor grootschalige productie en landelijk gebruik. Maak bij je keuzes een zorgvuldige afweging tussen economische, maatschappelijke en milieubelangen. Stel ook een promotieplan op ter ondersteuning van het landelijk gebruik van je ontwerp. Zie voor meer informatie ook de ecotool 4R Strategie. Afvalscheider voor schoolkantines Na elke pauze op school laten leerlingen blikjes, flesjes, plastic zakjes en ander verpakkingsmateriaal achter. Goed voor meerdere kubieke meters afval per dag. Ontwerp een afvalscheider voor gebruik in schoolkantines, waarmee het afval bij de bron, de leerlingen dus, wordt gescheiden. Maak bij je keuzes een zorgvuldige afweging tussen maatschappelijke, economische en milieubelangen. Stel ook een beleidsplan op voor een optimale verwerking van alle afvalstromen op school: van kantineafval, papier, zwerfvuil enz. Invoering van de afvalscheider is een van de acties die daaruit voortvloeien. Zie voor meer informatie ook de ecotool Quick Scan. Fietsoplader voor batterijen Jonge mensen zijn grootverbruikers van batterijen voor mobieltjes en mp3-spelers. Veel scholieren fietsen elke dag de nodige kilometers. Kan deze energie niet benut worden voor het opladen van batterijen? Dank zij internet kunnen mensen in afgelegen gebieden in de derde wereld met ons communiceren. Daar is geen elektriciteitsaansluiting. Ontwerp een fietsoplader voor batterijen, bestemd voor gebruik in afgelegen gebieden zonder elektriciteit. De batterijen zijn bestemd voor gebruik in communicatiemiddelen als mobieltjes en computers. Maak bij je ontwerp een zorgvuldige afweging tussen de economische, maatschappelijke en milieubelangen. Werk deze uit voor zowel de westerse als de derde wereld.


4 havo/vwo


- 38 Vraagbaak 2

Suggesties voor ontwerpproblemen Ecodesign vwo

Deze ontwerpproblemen zijn gekozen door leerlingen van het Staring College te Lochem voor hun praktische opdracht Ecodesign bij ANW. Groene stad Ook in steden willen mensen zoveel mogelijk in contact zijn met de natuur. Dat heeft een positieve invloed op het welbevinden en de luchtkwaliteit. Maar tegelijkertijd willen stadsbewoners goed bereikbaar openbaar vervoer, winkels en andere wijkvoorzieningen in de directe omgeving. Ontwerp een pyramidewoning voor ca. honderd bewoners. Laat je bij je ontwerp inspireren door de schetsen van futuroloog Rudolf Das. De pyramidewoningen maken deel uit van een stadsuitbreiding in een VINEX-locatie. Maak een optimale afweging tussen de economische, maatschappelijke en milieubelangen. Biobrandstof voor auto’s De voorraad aardolie raakt op. Een schrikbeeld voor automobilisten, want waar halen ze dan benzine of diesel vandaan? Biobrandstof is een alternatief, maar kan economisch gezien nog niet concurreren met benzine of diesel uit aardolie. Wat kan beter bij de productie en het gebruik van biobrandstof om dit economisch beter rendabel te maken? Je analyseert de gehele kringloop van productie, gebruik en afvalfase van biobrandstof. Beperk je niet tot een kwalitatieve analyse, maar gebruik ook kwantitatieve gegevens over biomassa, rendement enz. Je vergelijkt daarbij het gebruik in een Europees land bijvoorbeeld Nederland of Duitsland met een land uit een ander werelddeel bijvoorbeeld Brazilië of Zuid-Afrika. Je doet voorstellen voor het optimaliseren van het productieproces in beide landen in het perspectief van duurzaam ondernemen. Zie voor meer informatie ook de ecotool ‘MET-matrix’. Schone lucht langs snelwegen Door het autoverkeer is het op een aantal plaatsen in Nederland bijzonder slecht gesteld met de luchtkwaliteit. Vooral de hoeveelheden NO2 en fijn stof overschrijden de Europese richtlijnen voor luchtkwaliteit. Je analyseert mogelijkheden voor het verbeteren van de luchtkwaliteit in één van de grote steden in de Randstad. Betrek daarbij zowel technologische, maatschappelijke als economische factoren. Bijvoorbeeld roetfilters, het verlagen van de maximumsnelheid, alternatieve vormen van vracht- en personenvervoer enz. Je doet voorstellen voor verbetering van de luchtkwaliteit door middel van een innovatieve product-dienstcombinatie. Laat je inspireren door Greenwheels. Zie voor meer informatie de ecotool Tien gouden regels Herinrichting plattelandsgemeente na grote overstroming Een groot deel van de Nederlandse bevolking woont en werkt beneden NAP. De zeespiegel stijgt als gevolg van het broeikaseffect. Naar aanleiding van de overstromingen rond New Orleans in 2005 maakt de overheid plannen voor evacuatie en grootschalige herhuisvesting in gebieden boven NAP. Dat is nodig omdat tot 2020 nog niet alle zeeweringen en rivierdijken voldoende verhoogd zijn. Ontwerp een plan voor herinrichting van een plattelandsgemeente voor de huisvesting, medische en sociale voorzieningen voor 100.000 bewoners. De bewoners zijn afkomstig van een grote stad beneden NAP, bijvoorbeeld Rotterdam of Amsterdam en willen niet meer terugkeren. Je doet voorstellen voor het ontwerpen van een multifunctioneel gebouw, dat na een overstroming binnen korte tijd op grote schaal kan worden geproduceerd en geplaatst. Denk daarbij innovatief, zowel op het gebied van bouwmaterialen als constructie. Leg steeds de nadruk op product-dienstcombinaties. Zie voor meer informatie de ecotool Tien gouden regels Transportsysteem Nederland is een transportland bij uitstek en een belangrijk doorvoerland in het Europese goederenvervoer. Voor de Nederlandse economie zijn die transportstromen van groot belang. Het grootste deel van het transport gebeurt nog steeds over de weg, maar autosnelwegen raken steeds meer verstopt door files.


4 havo/vwo


- 39 Ontwerp een innovatief transportsysteem voor de komende 50 jaar in Nederland. Denk daarbij aan combinaties van transport over de weg, per rail en/of water. Bijvoorbeeld een duplexweg-railsysteem, automatische bovengrondse snelheidsbegrenzing, rail/vrachtautocontainers, halfautomatisch ondergronds transport in combinatie met verlaadstations buiten de Randstad enz. Denk daarbij innovatief op het gebied van materialen, constructie, logistiek of automatisering. Maak bij je keuzes een zo optimaal mogelijke afweging tussen maatschappelijke, economische en milieufactoren.

Vraagbaak 3 Eco

• • • • • • • • •

Design

• • •

Informatiebronnen

www.techniek12plus.nl Vlaams Ecodesign op http://www.factor10.be/index.cfm?PageID=17 Een ecodesignscan van de metaalsector op http://www.fme.nl/smartsite1.htm?goto=12371 Life Cycle Assessment of LevensCyclusAnalyse op http://www.dma.be/p/mrm/info/LCA.htm Ecodesign Tools voor computerfanaten op http://www.pre.nl/ecodesign/default.htm Ga naar http://www.ecodesign-beispiele.at/ voor Beispiele für ökointelligente Produkte De ECODESIGN assistent helpt je bij het bepalen van de milieubelasting van je product op http://www.ecodesign.at/assist/assistent Het Ei van Columbus, prijsvraag voor duurzame ontwerpen in het bedrijfsleven op http://www.ei-van-columbus.nl/index_16f.html Een samenwerkingsproject voor ecodesign van Engeland, Wales en Nederland op http://www.sda-uk.org/ voor de ‘Sustainable Design Award’

Digitale presentaties van studenten industrieel ontwerpen in Delft op http://www.io.tudelft.nl/showcases.html Tips en Trics van Mark Smits, siudent Industrieel Product Ontwerpen aan Haagse Hogeschool op http://www.st.hhs.nl/~ipo_smi/Ontwerpen/ontwerpen.htm Alles over ontwerpen op http://ontwerpen.startkabel.nl/ , http://design.pagina.nl/

Vraagbaak 4

Sustainable Design Award

Je ontwerpopdracht kan in aanmerking komen voor de “Sustainable Design Award”. Neem voor meer informatie hierover contact op met Harm Scholte, ELAN/ UT, [email protected] of Cor de Beurs, AMSTEL Instituut, [email protected]. De Sustainable Design Award is een internationaal samenwerkingsproject van: − ITDG (Intermediate Technology Development Group, Schumacher Centre for Technology and Development) in Bourton, een NGO met kantoren in Groot-Brittannië en zeven derde wereldlanden en een ruime ervaring met het ontwikkelen van duurzame technologie. Zie http://www.itdg.org/html/education/sda.htm. Contactpersoon Ian Capewell, [email protected] − Loughborough University, Department of Design and Technology, http://www.lboro.ac.uk/departments/cd/ − CAT (Centre for Alternative Technology) in Wales. Zie http://www.cat.org.uk/ In Groot Brittannië maakt de Sustainable Design Award deel uit van het onderwijsprogramma Design&Technology. Via de website http://www.sda-uk.org heb je toegang tot de Engelse ontwerpopdrachten ‘Sustainable Design’ en de interactieve Sustain-A-Balls voor het uitwerken van de duurzaamheidsaspecten.

Vraagbaak 5

Begeleiding bij ontwerpopdracht Ecodesign

Zowel via het AMSTEL Instituut, Universiteit van Amsterdam, als via ELAN, Universiteit Twente, kun je begeleiding krijgen bij een ontwerpopdracht Ecodesign. Je kunt terecht met vragen over o.a. − Informatiebronnen en eventuele contacten met instellingen die onderzoek doen of ontwerpen uitvoeren voor regionale, landelijke en mondiale duurzaamheidsvraagstukken. − Het gebruik van professionele duurzaamheidsanalyses bijvoorbeeld een Life Cycle Analyse.


4 havo/vwo


- 40 − − −

De mogelijkheid om in Universiteit Twente of het AMSTEL Instituut testen van het prototype uit te voeren Adviezen over de verdere uitwerking van je zelfgekozen ontwerpprobleem, mits het ontwerpprobleem in verband te brengen is met duurzame ontwikkeling Adviezen over het gebruik van ecotools als onderdeel van je ontwerpproces.

Neem hiervoor contact op met Harm Scholte, ELAN/ UT, [email protected] of Cor de Beurs, AMSTEL Instituut, [email protected]. Neem contact op met Heleen Driessen, [email protected], voor een overzicht van meer ontwerpproblemen Ecodesign.

Vraagbaak 6 − − −

Je ontwerpopdracht op de website www.techniek12plus.nl?

Heb je, geïnspireerd door de suggesties voor een profielwerkstuk Duurzaam Ontwerpen, zelf een ander ontwerpprobleem gekozen? Heb je een ontwerp uitgewerkt en getest waarmee dit probleem kan worden opgelost? Heb je gebruik gemaakt van ecotools of op een andere manier zichtbaar gemaakt dat je ontwerp een bijdrage levert aan duurzame ontwikkeling?

Als je deze drie vragen met JA kun beantwoorden, zijn de auteurs van deze website bijzonder geïnteresserd in je profielwerkstuk. Stuur het dan op naar Harm Scholte, ELAN/ UT, [email protected] of Cor de Beurs, AMSTEL Instituut, [email protected]. De auteurs zijn op zoek naar originele ontwerpproblemen, die leerlingen stimuleren om te kiezen voor een profielwerkstuk Duurzaam Ontwerpen. We bewerken je profielwerkstuk graag voor plaatsing op de website, uiteraard met vermelding van je naam als bedenker van het ontwerpprobleem en met jouw uitwerkingen en foto’s van je prototype.


4 havo/vwo


- 41 Overzicht gekozen ontwerpproblemen in 2004-2005 Met goed uitgewerkte duurzaamheidsanalyse Aanpasbare kledingkast voor jongeren Afvalscheider in schoolkantine 4x Afvalbaksysteem in Sri Lanka Antiroetfilter (voorkom smog in steden met veel autoverkeer) Biobrandstof voor auto’s Blikjespers voor thuisgebruik/schoolkantines 3x Breakfaster (ontbijt op de fiets voor scholieren) Combi-bureau computer- en schrijfwerkplek Drager voor dierenartsen in derde wereld Droog huis voor Indonesische kampung Fietsoplader voor batterijen Groene stad

Herinrichting Lochem met 50.000 inwoners erbij (ivm overstromen Randstad beneden NAP) Leakless (lekvrije band) Lichtreductie van straatverlichting Meegroeiende schoen voor kinderen Meeneembare papiervernietiger Milieuvriendelijke chipszakjes 2X NOX-reductie langs snelwegen Toshmedita, een alternatief voor vrachtvervoer over snelwegen Vervoershulpmiddel voor zware lasten in landbouw derde wereld

Met ruim voldoende uitgewerkte duurzaamheidsanalyse Anti hondepoep systeem Anti klad toilet Auto op duurzame energie Dubbelkops lucifer Duurzame douche Geluidswand tegen spreekkoren Keukenhulp voor bejaarden Keyfinder Koppelbare schoolbussen Lekvrije fietsband

Paraplu op de fiets Plastuitje Redesign patatzak School voor obesitas Tennisveld balsignalering Transportabel opbergsysteem Vervoermiddel op duurzame energie Waterrycyling in een stoomvaatwasser Zadeldek voor fiets

Met voldoende uitgewerkte duurzaamheidsanalyse Bloedneus clip Content management systeem Deuropnener voor halfzijdig verlamde personen Docententas Gebruiksvriendelijk pinapparaat Handsfree set in de auto Handvat badminton racket Handvatten voor krukken Hangplek voor leraren- mannelijk en vrouwelijk Nekrol

Kaasschaaf Oordoppen headset Schoolstoel Schoonmaaksysteem haarborstels Schenkopening drankverpakking Spyware Skatebord Stoel voor dwarsfluitspeler Tanden bijtset Winddichte sjaal

Futuristisch Verbinding tussen Europa en Afrika Duplex snelweg Trans Atlantische tunnel

Doelgroepgericht Deurdranger voor rolstoelers Gelbrush Horloge voor blinde kinderen Kindvriendelijke keuken

Leeshulp Seniorenkeuken 2x Vakantiepark voor gezinnen met een gehandicapt gezinslid


4 havo/vwo


- 42 -

Gebruik ecotools Wat zijn ecotools? Ecotools zijn gereedschappen (werkbladen) waarmee leerlingen duurzaamheidsaspecten in producten en bij het proces van technisch ontwerpen leren herkennen, benoemen en integreren.. Bij de meeste ecotools vergt het werken ermee 1 slu of minder. Waar komen de ecotools vandaan? De ecotools zijn afkomstig uit het bedrijfsleven en ontwerpopleidingen. Sommige tools zijn een bewerking van de Sustain-A-Balls uit het voorbereidingstraject van de Sustainable Design Award in Groot-Brittannië. Zie hiervoor http://www.sda-uk.org . Ze zijn getest in een aantal klassen in 4 havo en 4 vwo binnen het kader van een ontwerpopdracht. Welke ecotools zijn er? Tot nu toe zijn de volgende ecotools ontwikkeld: − 4R-strategie − MET-matrix − SWOT-analyse − Tien gouden regels − Triple P Aanpak − Quick Scan Bij welke ontwerpstappen passen de ecotools? Hieronder geven we een overzicht van ecotools die u bij verschillende ontwerpstappen in kunt zetten. Bij elke stap heeft deze ecotool een iets andere functie. Dit staat steeds vermeld in de docentenhandleiding. Het is niet goed mogelijk om dezelfde ecotool tijdens een ontwerpproces meerdere keren in te zetten. Bij de keuze van een ecotool is ook de beschikbare tijd en het gewicht dat duurzaamheid in de ontwerpopdracht heeft van belang. Ontwerpfase Product evalueren Herontwerp voorbereiden Probleem analyseren en beschrijven

Programma van eisen opstellen Deeluitwerkingen bedenken Ontwerpvoorstel opstellen Ontwerp realiseren Prototype bouwen Ontwerp testen Prototype testen Ontwerp evalueren en verbeteren

Passende ecotool MET-matrix SWOT-analyse Triple P Aanpak Quick scan 4 R Strategie Quick Scan MET-matrix Triple P Aanpak MET-matrix SWOT-analyse Tien gouden regels Tien gouden regels Triple P Aanpak Tien gouden regels -Tien gouden regels SWOT-analyse Quick Scan MET-matrix SWOT-analyse Quick scan

Met welke ecotool kunnen mijn leerlingen het beste beginnen? Leerlingen kunnen het beste beginnen met de startles Duurzame Ontwikkeling. Hierin maken ze kennis met een aantal kenmerkende begrippen voor duurzaamheidsvraagstukken. Deze worden in de ecotools verder uitgewerkt.


4 havo/vwo


- 43 Hoe leren leerlingen werken met deze ecotools? Om te oefenen met een ecotool kunnen leerlingen de aanleeropdracht bij die ecotool uitvoeren. Hierin wordt de ecotool in verband gebracht met een product dat hen goed bekend is. Deze opdrachten kosten minder dan een slu. Zie het overzicht hieronder van de contexten voor de aanleeropdrachten. Ecotool 4R-strategie MET-matrix

Probleem aanleeropdracht Hoe kan meer blikafval worden gerecyceld? Hoe kan de duurzaamheid van biobrandstoffen worden verbeterd?

SWOT-analyse

Wat is de beste keus als er na een ramp een noodvoorziening voor drinkwater moet komen.? Hoe kan je eigen huis slim worden verbouwd zodat in de toekomst minder snel verbouwingen nodig zijn? Wat is het verband tussen duurzame ontwikkeling en chipszakjes?

Tien gouden regels Triple P Aanpak Quick Scan

Welke duurzaamheidsaspecten geven de doorslag als een fabrikant moet kiezen tussen blikjes of flesjes als drankverpakking?

Welke ecotool is geschikt voor profielwerkstukken? Voor een grondige analyse van het probleem en een uitgebreide test van het prototype kunt u het beste een duurzaamheidsanalyse laten uitvoeren op basis van de ecotool Tien gouden regels. Afhankelijk van de ontwerpopdracht is ook het gebruik van de ecotools SWOT-analyse en MET-matrix aan te bevelen. Hoe kan ik een ecotool aanpassen aan andere ontwerpopdrachten? Daarvoor kunt u de aanleeropdracht downloaden en hierin het ontwerpprobleem vervangen door het ontwerpprobleem van uw keuze. De stappen kunnen meestal hetzelfde blijven. Wel moet hier en daar een enkel woord dat verwijst naar de ontwerpopdracht in de tekst worden gewijzigd. Dat geldt ook voor het werkblad. Bij enkele ecotools staan suggesties voor andere ontwerpopdrachten in de docentenhandleiding. Kan ik een ecotool ook gebruiken buiten de context van technisch ontwerpen? Kenmerk van een ecotool is, dat deze verband legt tussen een aantal algemene principes over duurzame ontwikkeling en concrete producten of ontwerpopdrachten. Leerlingen hebben meestal meer moeite met het toepassen van duurzaamheidsbegrippen in een specifieke context dan het leren reproduceren van aangeleerde algemene begrippen. We raden u daarom sterk aan om bij ecotools heel praktisch te blijven. Daarmee leren leerlingen ook dat duurzame ontwikkeling aansluit bij alle producten uit hun dagelijks leven en niet specifiek is voor milieuactivisten en gezondheidsfreaks. Wie kan in aanmerking komen voor de Sustainable Design Award Alle leerlingen met een profielwerkstuk over Ontwerpen voor Duurzaamheid kunnen in aanmerking komen voor de “Sustainable Design Award”. Neem voor meer informatie hierover contact op met Harm Scholte, ELAN/ UT, [email protected] of Cor de Beurs, AMSTEL Instituut, [email protected]. De Sustainable Design Award is een internationaal samenwerkingsproject van: − ITDG (Intermediate Technology Development Group, Schumacher Centre for Technology and Development) in Bourton, een NGO met kantoren in Groot-Brittannië en zeven derde wereldlanden en een ruime ervaring met het ontwikkelen van duurzame technologie. Zie http://www.itdg.org/html/education/sda.htm. Contactpersoon Ian Capewell, [email protected] − Loughborough University, Department of Design and Technology, http://www.lboro.ac.uk/departments/cd/ − CAT (Centre for Alternative Technology) in Wales. Zie http://www.cat.org.uk/ In Groot Brittannië maakt de Sustainable Design Award deel uit van het onderwijsprogramma Design&Technology. Via de website http://www.sda-uk.org hebben Nederlandse docenten en leerlingen toegang tot de Engelse ontwerpopdrachten ‘Sustainable Design’ en de interactieve SustainA-Balls voor het uitwerken van de duurzaamheidsaspecten. Komen er meer opdrachten op de website www.techniek12plus.nl? In 2006 en 2007 wordt deze website uitgebreid met meer ecotools, praktische opdrachten en suggesties voor profielwerkstukken. PO Ecodesign ANW 2005

4 havo/vwo


- 44 De auteurs zijn op zoek naar originele ontwerpproblemen, die leerlingen stimuleren om te kiezen voor een profielwerkstuk Duurzaam Ontwerpen. We bewerken hun profielwerkstuk graag voor plaatsing op de website, uiteraard met vermelding van hun naam als bedenker van het ontwerpprobleem en met hun uitwerkingen en foto’s van je prototype. Deze profielwerkstukken hebben de volgende kenmerken: − De leerlingen hebben, geïnspireerd door de suggesties voor een profielwerkstuk Duurzaam Ontwerpen, zelf een ander ontwerpprobleem gekozen. − Ze hebben een ontwerp uitgewerkt en getest waarmee dit probleem kan worden opgelost? − Ze hebben gebruik gemaakt van ecotools of op een andere manier zichtbaar gemaakt dat hun ontwerp een bijdrage levert aan duurzame ontwikkeling? Als u deze drie vragen met JA kunt beantwoorden, zijn de auteurs van deze website bijzonder geïnteresserd in het profielwerkstuk van uw leerlingen. Stuur het dan op naar Harm Scholte, ELAN/ UT, [email protected] of Cor de Beurs, AMSTEL Instituut, [email protected].


4 havo/vwo


SLO

Recommend Documents