SISTEM INFORMASI GEOGRAFIS PEMETAAN DAERAH ALIRAN SUNGAI BERBASIS WEB
Tugas Akhir
Diajukan Guna Memenuhi Sebagian Persyaratan dalam Rangka Menyelesaikan Pendidikan Sarjana Strata Satu (S1) Program Studi Teknologi Informasi
SITTA RAHAYU NIM. 1104505009
JURUSAN TEKNOLOGI INFORMASI FAKULTAS TEKNIK UNIVERSITAS UDAYANA BUKIT JIMBARAN 2016
ABSTRAK Pengelolaan Daerah Aliran Sungai menjadi sangat penting karena semakin terawatnya DAS akan semakin kecil pula resiko terjadinya bencana yang disebabkan oleh meluapnya air sungai. Perawatan DAS bisa dilakukan dengan baik jika informasi mengenai DAS tersebut lengkap, namun sampai saat ini informasi yang tersedia masih kurang. Hal ini disebabkan sulitnya untuk melakukan pengumpulan data DAS sehingga diperlukan sebuah sistem yang bisa digunakan untuk melakukan pengelolaan data DAS. Sistem yang akan digunakan adalah Sistem Informasi Geografis Pemetaan Daerah Aliran Sungai Berbasis Web. Sistem ini merupakan sistem digital yang dapat dimanfaatkan untuk melakukan pemetaan DAS dengan menggunakan peta dari Google Maps. Fitur polyline yang dimiliki oleh Google Maps dapat digunakan untuk menggambarkan sebuah jaringan sungai dan panjang genangan banjir, library geometry digunakan untuk menghitung panjang polyline, fitur marker digunakan untuk menggambarkan lokasi bendungan dan titik rawan banjir dari sebuah sungai dan fitur polygon digunakan untuk menggambarkan batas DAS. Sistem ini melakukan pendataan DAS dengan dua cara, yaitu digitasi dan input koordinat yang dilakukan oleh admin. Hasil dari pendataan DAS dapat memberikan informasi bagi pengguna tentang lokasi bendungan beserta deskripsinya, jaringan sungai dalam DAS, titik rawan banjir, panjang genangan banjir dan batas dari DAS beserta deskripsinya. Kata Kunci : DAS, Sistem Informasi Geografis, Google Maps API, Web ABSTRACT Watershed management becomes very important because the more maintained its watershed, the risk for disasters caused by the overflowing river became smaller. Watershed management could be done if the information on that watershed could be complete, but untill this day, the available information was lacking. This condition caused the difficulty of data collected, so required a system that could be used to perform watershed data processing. A system that to be used is Geographic Information Systems Watershed Mapping. This system is a Web-based digital system that can be used for mapping the watershed using a map from Google Maps. Features polyline which was owned by Google Maps can be used to describe a network of rivers and long inundation, library geometry was used to calculate the length of polylines, feature marker was used to describe the location of the dam and the point was prone to flooding of a river and features a polygon used to describe the watershed. This system can collected data watershed in two ways, namely digitization and input the coordinates that can be done by the admin. Results from watershed data can provide information to the user about the location of the dam along with its description, the river network in the watershed, a point prone to flooding, inundation and limit the length of the watershed and its description. Keywords : Watersheed, Geographic Information System, Google Maps, Web
KATA PENGANTAR Puji dan syukur penulis panjatkan kepada Tuhan Yang Maha Esa, karena atas Rahmat-Nya, penulis dapat menyelesaikan Laporan Tugas Akhir ini. Laporan Tugas Akhir yang berjudul “Sistem Informasi Geografis Pemetaan Daerah Aliran Sungai Berbasis Web” ini disusun untuk memenuhi sebagian persyaratan menyelesaikan Program Sarjana S-1 pada JurusanTeknologi Informasi Fakultas Teknik Universitas Udayana. Penulis mendapatkan petunjuk dan bimbingan dari berbagai pihak dalam penyusunan Laporan Tugas Akhir ini. Sehubungan dengan hal tersebut pada kesempatan ini penulis menyampaikan ucapan terima kasih kepada: 1.
Kedua orang tua dan seluruh kakak penulis yang selalu mendukung dan mendoakan kelancaran studi penulis mulai dari awal masuk TK hingga disusunnya laporan Tugas Akhir ini.
2.
Bapak Dr.Eng. I Putu Agung Bayupati, S.T.,M.T. selaku Ketua Jurusan Teknologi Informasi Fakultas Teknik Universitas Udayana.
3.
Bapak I Nyoman Piarsa, S.T., M.T. selaku dosen pembimbing I yang telah banyak meluangkan waktu memberikan bimbingan, solusi masalah dalam sistem dan motivasi dalam belajar selama penyusunan Laporan Tugas Akhir ini.
4.
Bapak Putu Wira Buana, S.Kom., M.T. selaku dosen pembimbing II yang telah memberikan banyak masukan, arahan dan solusi terhadap masalah yang berhubungan dengan database dan program dalam mengerjakan sistem informasi ini.
5.
Semua teman penulis termasuk Oka Mahendra, Olin, Evy dan Charaka yang sudah terlebih dahulu mendapatkan gelar sarjana yang telah banyak membantu dalam menyelesaikan masalalah dalam sistem, Sueca yang berjuang bersama penulis menyelesaikan penelitian dengan topik Sistem Informasi Geografis yang selalu memberikan masukan, arahan, bantuan dan semangat dalam mengerjakan Tugas Akhir, serta Riri dan Novia yang selalu memberikan semangat dan membantu menghilangkan stess penulis.
6.
Zoe, kucing penulis yang selalu menemani dan menjadi obat penghilang stres bagi penulis dalam mengerjakan Sistem Informasi dan Laporan Tugas Akhir ini. Penulis menyadari bahwa laporan ini jauh dari sempurna baik dalam
materi maupun penulisannya, sehingga kritik dan saran yang bersifat membangun dari semua pihak sangat diharapkan. Akhir kata, semoga laporan ini dapat memberikan manfaat bagi semua pihak sesuai dengan yang diharapkan. Denpasar, Januari 2016
Sitta Rahayu
DAFTAR ISI
HALAMAN JUDUL ...................................................................................... i LEMBAR PERNYATAAN ........................................................................... ii LEMBAR PENGESAHAN. .......................................................................... iii BERITA ACARA TUGAS AKHIR. ............................................................. iv ABSTRAK. ..................................................................................................... v KATA PENGANTAR ................................................................................... vii DAFTAR ISI .................................................................................................. ix DAFTAR GAMBAR . .................................................................................... xiii DAFTAR TABEL. ......................................................................................... xiv BAB I PENDAHULUAN 1.1 Latar Belakang ......................................................................................... 1 1.2 Perumusan Masalah ................................................................................. 2 1.3 Tujuan Penelitian ...................................................................................... 3 1.4 Batasan Masalah ....................................................................................... 3 1.5 Manfaat Penelitian . .................................................................................. 4 1.6 Sistematika Penulisan . ............................................................................. 4 BAB II TINJAUAN PUSTAKA 2.1 State of the Art........................................................................................... 6 2.2 Sungai. ....................................................................................................... 7 2.3 Daerah Aliran Sungai. ............................................................................... 8 2.3.1 Pengolahan Daerah Aliran Sungai. ................................................ 9 2.3.2 Morfomeri Daerah Aliran Sungai. ................................................. 11 2.4 Data Spasial. .............................................................................................. 15 2.4.1 Informasi Lokasi. ............................................................................. 15 2.4.1.1 Sumber Data Spasial............................................................ 18 2.4.2 Informasi Atribut . ......................................................................... 19 2.5 Sistem. ....................................................................................................... 20 2.6 Informasi . ................................................................................................. 20 2.7 Sistem Informasi Geografis . .................................................................... 21
2.7.1 Fungsi Sistem Informasi Gografis. ................................................ 22 2.7.2 Subsistem Sistem Informasi Geografis. ......................................... 22 2.7.3 Cara Kerja Sistem Informasi Geograis. ......................................... 23 2.7.4 Kemampuan Sistem Informasi Geografis. ..................................... 23 2.7.5 Aplikasi dan Pemanfaatan Sistem Informasi Geografis. ................ 24 2.8 Google Maps. ............................................................................................ 26 2.8.1 Google Maps Api. .......................................................................... 27 2.9 HyperTect Markup Language (HTML). ................................................... 28 2.10 Java Script . .............................................................................................. 29 2.11 JSON. ....................................................................................................... 29 2.12 Database . ................................................................................................ 31 2.13 MSQL. ...................................................................................................... 31 2.14 Snapping................................................................................................... 33 3.15 Metode Pengembangan Sistem Sekuensi Linier. ..................................... 33 BAB III METODE DAN PERANCANGAN SISTEM 3.1 Tempat dan Waktu Penelitian. .................................................................. 35 3.2 Alur Penelitian. ......................................................................................... 35 3.3 Data. .......................................................................................................... 36 3.3.1 Sumber Data. .................................................................................. 36 3.3.2 Jenis Data. ...................................................................................... 36 3.3.3 Metode Pengumpulan Data. ........................................................... 37 3.4 Bahasa Pemrograman. ............................................................................... 37 3.5 Gambaran Umum Sistem. ......................................................................... 38 3.5.1 Gambaran Umum Informasi yang Ditangani. ................................ 38 3.5.2 GambaranUmum Arsitektur Sistem Informasi Geografis. ............ 39 3.6 Pemodelan Sistem. .................................................................................... 40 3.6.1 Statement of Purpose. .................................................................... 40 3.6.2 Daftar Kejadian. ............................................................................. 40 3.6.3 Context Diagram. ........................................................................... 41 3.6.4 Diagram Jenjang . .......................................................................... 42 3.6.5 DFD Level 0 Sistem Informasi Gografis. ...................................... 44
3.6.6 DFD Level 1 Cek Login Admin. .................................................... 45 3.6.7 DFD Level 2 Cek Login Admin. .................................................... 46 3.6.8 DFD Level 1 Manajemen Master Data .......................................... 46 3.6.9 DFD Level 1 Manajemen DAS. ..................................................... 47 3.6.10 DFD Level 2 Manajemen DAS. ..................................................... 48 3.6.11 DFD Level 3 Manajemen Rawan Banjir........................................ 49 3.6.12 DFD Level 4 Manajemen Perpanjangan Genangan Banjir. ........... 50 3.6.13 DFD Level 1 Menampilkan Informasi DAS. ................................. 51 3.6.14 DFD Level Report.......................................................................... 52 3.7 Perancangan Database. ............................................................................. 52 3.7.1 Rancangan ERD. ............................................................................ 52 3.7.2 Struktur Data. ................................................................................. 53 3.7.3 Struktur Tabel. ............................................................................... 59 3.8 Snapping.................................................................................................... 60 3.9 Kebutuhan Hardware dan software . ........................................................ 61 3.9.1 Kebutuhan Hardware .................................................................... 61 3.9.2 Kebutuhan Software. ...................................................................... 61 BAB IV PENGUJIAN DAN HASIL ANALISIS 4.1 Pengujian Sistem. ....................................................................................... 62 4.1.1 Tahap Pengujian. ............................................................................ 62 4.1.2 Pengujian Tahap Awal. .................................................................. 63 4.1.2.1 Pengujian Halaman Info DAS. ............................................ 64 4.1.2.2 Pengujian Halaman Info Sungai. ......................................... 64 4.1.2.3 Pengujian Halaman Info Bendungan . ................................. 67 4.1.3 Pengujian Proses Login Admin . .................................................... 69 4.1.3.1 Proses Login Admin Gagal. ................................................. 70 4.1.3.2 Panel Admin Bendungan. ..................................................... 70 4.1.3.3 Panel Admin Sungai. ............................................................ 71 4.1.3.4 Panel Admin DAS. ............................................................... 72 4.1.3.5 Panel Admin secara Keseluruhan. ........................................ 72 4.1.4 Pengujian Tambah Data Spasial dan Non Spasial data Bendungan.73
4.1.5 Tambah Data Spasial dan Non Spasial data Sungai ........................ 76 4.1.6 Tambah Data Spasial dan Non Spasial Data DAS. ......................... 81 4.1.7 Pengujian Manipulasi Data Master Kabupaten dan Kecamatan. .... 84 4.1.8 Pengujian Report Data Bendungan. ................................................ 85 4.1.9 Pengujian Report Data Sungai. ...................................................... 87 4.1.10 Pengujian Report Rawan Banjir. .................................................... 88 4.1.11 Pengujian Report DAS. .................................................................. 90 4.2 Analisis Hasil. ........................................................................................... 90 4.2.1 Analisis Kebutuhan Sistem. ........................................................... 91 4.2.2 Analisis Kebutuhan Informasi. ...................................................... 91 4.2.3 Analisis Kelebihan dan Kekurangan Sistem. ................................. 91 BAB V PENUTUP 5.1 Simpulan. .................................................................................................. 93 5.2 Saran. ......................................................................................................... 93 DAFTAR PUSTAKA . ................................................................................... 95
DAFTAR GAMBAR
Gambar 2.1 Point atau Marker . ....................................................................... 17 Gambar 2.2 Polyline......................................................................................... 18 Gambar 2.3 Polygon......................................................................................... 19 Gambar 3.1 Gambaran Umum Sistem. ............................................................ 40 Gambar 3.2 Context Diagram . ........................................................................ 42 Gambar 3.3 Diagram Jenjang . ......................................................................... 44 Gambar 3.4 DFD Level 0 SIG Pemetaan DAS . .............................................. 46 Gambar 3.5 DFD Level 1 Login.. .................................................................... 46 Gambar 3.6 DFD Level 2 Cek Login Admin. .................................................. 47 Gambar 3.7 DFD Level 1 Manajemen Master Data . ...................................... 48 Gambar 3.8 DFD Level 1 DAS. ....................................................................... 49 Gambar 3.9 DFD Level 2 Manajemen DAS. ................................................... 50 Gambar 3.10 DFD Level 3 Manajemen Rawan Banjir . .................................. 51 Gambar 3.11 DFD Level 4 Manajemen Perpanjangan Genangan Banjir ........ 51 Gambar 3.12 DFD Level 1 Menampilkan Informasi DAS. ............................. 52 Gambar 3.14 DFD Level 1 Report. .................................................................. 53 Gambar 3.15 ERD Sistem . .............................................................................. 54 Gambar 3.16 Struktur Tabel . ........................................................................... 59 Gambar 3.17 Alur Snapping . .......................................................................... 60 Gambar 4.1 Halaman Utama. ........................................................................... 63 Gambar 4.2 Halaman Informasi DAS. ............................................................. 64 Gambar 4.3 Halaman Informasi Sungai, .......................................................... 65 Gambar 4.4 Info Tingkat Percabangan Sungai. ............................................... 65 Gambar 4.5 Halaman View Kabupaten. ........................................................... 66 Gambar 4.6 Modal info Sungai Kabupaten Badung. ....................................... 66 Gambar 4.7 HalamanView Rawan Banjir. ....................................................... 67 Gambar 4.8 Halaman Info Bendungan. ........................................................... 68 Gambar 4.9 Halaman View Bendungan Berdasarkan Kabupaten. ................... 68 Gambar 4.10 Modal View BendunganBerdasarkan Kabupaten . ..................... 69
Gambar 4.11 Menu Login . .............................................................................. 70 Gambar 4.12 Login Gagal. ............................................................................... 70 Gambar 4.13 Panel Admin Bendungan. ........................................................... 71 Gambar 4.14 Panel Admin Sungai. .................................................................. 71 Gambar 4.15 Panel Admin DAS....................................................................... 72 Gamnar 4.16 Panel Admin Seluruh Sistem. ..................................................... 73 Gambar 4.17 Menambahkan Data Spasial Bendungan .................................... 73 Gambar 4.18 Menambahkan Data Spasial Bendungan[2]. .............................. 74 Gambar 4.19 Peringatan Kesalahan Input . ...................................................... 74 Gambar 4.20 Data Tabular Bendungan. ........................................................... 75 Gambar 4.21 Update melalui Infowindow. ...................................................... 75 Gambar 4.22 Update melalui Data Tabular Bendungan. ................................. 76 Gambar 4.23 Menambahkan Data Spasial Sungai ........................................... 77 Gambar 4.24 Data Tabular Sungai ................................................................... 77 Gambar 4.25 Update melalui Data Tabular Sungai ......................................... 78 Gambar 4.26 Infowindow Sungai Mode Edit ................................................... 78 Gambar 4.27 Mode View rawan Banjir. ........................................................... 79 Gambar 4.28 Modal Tambah Rawan Banjir. ................................................... 79 Gambar 4.29 Mode View Rawan Banjir. ......................................................... 80 Gambar 4.30 Tambah Perpanjangan Genangan Banjir. ................................... 80 Gambar 4.31 Show Rawan Banjir. ................................................................... 81 Gambar 4.32 Menambahkan Data Spasial DAS .............................................. 82 Gambar 4.33 Data Tabular DAS ...................................................................... 82 Gambar 4.34 Batas DAS .................................................................................. 83 Gambar 4.35 Update melalui Data Tabular DAS ............................................ 83 Gambar 4.36 Data Tabular Kecamatan ............................................................ 84 Gambar 4.37 Tambah Data Kabupaten ............................................................ 84 Gambar 4.38 Hapus Data melalui Data Tabular .............................................. 85 Gambar 4.39 Tampilan Report Bendungan. .................................................... 85 Gambar 4.40 Tampilan Jumlah Bendungan Berdasarkan Tahun Berdiri. ....... 86 Gambar 4.41 Tampilan Print Report Bendungan. ............................................ 86
Gambar 4.42 Tampilan Report Sungai............................................................. 87 Gambar 4.43 Tampilan Jumlah Sungai Perkabupaten. .................................... 87 Gambar 4.44 Tampilan Convert Data Sungai ke Excel. .................................. 88 Gambar 4.45 Tampilan Report Titik Rawan Banjir. ........................................ 88 Gambar 4.46 Tampilan Report Rawan Banjir Berdasarkan Kabupaten. ......... 89 Gambar 4.47 Chart Titik Rawan Banjir Berdasarkan Tahun. ......................... 89 Gambar 4.48 Tampilan Report DAS. ............................................................... 90
DAFTAR TABEL
Tabel 2.1 Karakteristik Nilai Rb. ..................................................................... 11 Tabel 2.2 Karakteristik Nilai Indeks Kerapatan Sungai................................... 12 Tabel 2.3 Karakteristik Nilai Basin Circularity . ............................................. 13 Tabel 3.1 Tabel Provinsi. ................................................................................. 54 Tabel 3.2 Tabel Kabupaten. ............................................................................. 55 Tabel 3.3 Tabel Kecamatan.............................................................................. 55 Tabel 3.4 Tabel User. ....................................................................................... 56 Tabel 3.5 Tabel DAS........................................................................................ 56 Tabel 3.6 Tabel Sungai. ................................................................................... 57 Tabel 3.7 Tabel Bendungan. ............................................................................ 57 Tabel 3.8 Tabel Jenis Sungai. .......................................................................... 58 Tabel 3.9 Tabel Rawan Banjir. ........................................................................ 58 Tabel 3.10 Tabel Perpanjangan Genangan Banjir............................................ 59
