SIGN
››Tuinbouw Toren Business & experience center Innovatief ontwerp voor verticaal groen Naaldwijk
maart 2013 | versie 1.0
creating the foundations for a sustainable society
|2
inhoud
1. inleiding 3 2. primaire varianten 5 Dit document is CC-BY-SA 2013
3. Eerste schetsontwerp 12
Except Integrated Sustainability
4. Financiele verkenning
CC – Creative Commons
18
Naamsvermelding – GelijkDelen 3.0 Unported
5. uitkomsten 19 De gebruiker mag:
6. Colofon 27
Het werk kopiëren, verspreiden en doorgeven Remixen – afgeleide werken maken. Onder de volgende voorwaarden: Naamsvermelding; De gebruiker dient bij het werk de door de maker of de licentiegever aangegeven naam te vermelden (maar niet zodanig dat de indruk gewekt wordt dat zij daarmee instemmen met uw werk of uw gebruik van het werk). Gelijk delen; Indien de gebruiker het werk bewerkt kan het daaruit ontstane werk uitsluitend krachtens dezelfde licentie als de onderhavige licentie of een gelijksoortige licentie worden verspreid. Zie verder: http://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/deed.nl
|3
1. inleiding
SIGN werkt aan strategische innovaties ter versterking van de topsector Tuinbouw & Uitgangsmaterialen. Een van haar ontwikkelingen is het icoonproject Tuinbouw Toren business en experience center. De toren past binnen de missie van SIGN voor de Nederlandse glastuinbouw: de tuinbouw verbinden met de samenleving, uitdragen van de top-positie van deze Nederlandse sector, bevorderen van een positief imago van de tuinbouwsector en het verminderen van de ruimtelijke druk die ontstaat door voedselproductie en sierteelt. We worden steeds welvarender en het land verstedelijkt verder. De druk op de beschikbare ruimte groeit en er is meer verzet tegen negatieve ecologische effecten. Hoewel dit nog nauwelijks speelt in Nederland als voedselexporterend land, groeit de aandacht voor zuinig ruimtegebruik en lokale productie. De populariteit van urban en vertical farming, waarbij de consument tuinbouwproducten dichtbij of op de productieplaats koopt, getuigt hiervan. Voor SIGN is dit een van de redenen om nieuwe wegen te ontdekken voor lokale en ruimtebesparende productiemethoden en om na te denken over multifunctioneel gebruik van ruimte. Hoe combineren we tuinbouw met bijvoorbeeld onderwijs, bedrijvigheid, ontspanning, winkels en wonen? In dit rapport is een inspirerend voorstel uitgewerkt voor een multifunctioneel tuinbouwicoon waarvoor de volgende doelen zijn geformuleerd: 1. Verbeelden van een showcase waarin tuinbouw- en aanverwante functies duurzaam en ruimtebesparend worden gecombineerd in een architectonisch en stedenbouwkundig aansprekende vorm; 2. Samenhang aanbrengen tussen verschillende stedelijke functies; 3. Een plaats vinden in een stedelijke omgeving. Lokale partijen in het Westland werken aan een tuinbouw expocenter in combinatie met een onderwijslocatie en recreatieve functies. Dit ontwerp is een aanvulling op die plannen. Het voorstel is opgezet ter inspiratie van lokale partijen.
›› De rand van het plangebied voor de Tuinbouw Toren
|4
Deze studie verbeeldt hoe deze functies te combineren zijn in een tuinbouwicoon. Daarbij is ook rekening gehouden met samenhang met andere stedelijke functies. De volgende hoofdstukken brengen het ontwerpproces in beeld. Het zijn ideeënschetsen met visualisaties van de Tuinbouw Toren in haar omgeving. De toren krijgt een flexibele indeling en bouwwijze. De resultaten van de verkenning zijn verwerkt in een beknopt haalbaarheidsonderzoek. Er zijn globale haalbaarheidsberekeningen uitgevoerd. Daarbij is onderzocht of de stichtingskosten konden worden vertaald naar marktconforme huurniveaus.
Het Westland is het hart van de Zuid-Hollandse en Nederlandse glastuinbouw. In 2008 was Zuid-Holland goed voor 52 procent van het glastuinbouwareaal.
›› De locatie van het plangebied in de omgeving van het Westland
Vooral in het Westland staat de glastuinbouw onder grote ruimtedruk. In het gebied van de gemeente Westland is in de periode 20002008 ruim 200 hectare aan glastuinbouw verdwenen. De doelstelling van de provincie Zuid-Holland is het terugdringen van verspreide kassen en het behoud van 5.800 hectare (het niveau van 2000) door het ontwikkelen van nieuwe glastuinbouwlocaties.
|5
2. primaire varianten
›› De drie primaire varianten
We onderzochten drie basisvarianten: hellende toren, gestapeld grid en vogelnest.
|6
›› Vogelvluchtaanzicht vanuit zuidwesten
De toren De eerste variant is “de toren”. Deze is optimaal op de zon gericht. Hij is opgebouwd met cirkelvormige vloeren die lineair met de hoogte verkleinen en naar het noorden toe verspringen. Vanuit alle zonnestanden krijgt elke vloer zo veel mogelijk instraling.
overwegingen •
Efficiënt
•
Op zon gericht
•
Vrij recht toe recht aan
•
Sterke vorm
›› Aanzicht vanaf grondniveau Middel Broekweg
|7
›› In deze variant zijn alleen die vloerplaatdelen behouden die direct zonlicht ontvangen gedurende de dag. Dat levert een zeer ruimtelijk en markant gebouw op. Het idee is waarschijnlijk te duur, maar het is een leuke gedachte.
Varianten Er zijn veel varianten voor de toren te verzinnen. De basis blijft een enkele kern, al dan niet hellend, met vloerplaten die beneden dieper zijn dan boven om zoveel mogelijk licht binnen te laten. De toren kan gecombineerd worden met andere varianten.
|8
›› Vogelvluchtaanzicht vanuit zuidwesten
Gestapeld grid Deze variant is een collage van rechthoekige vormen. Deze gebouwen zijn daardoor relatief goedkoop te bouwen uit standaard kassenbouwtechnieken. Ze kunnen ontworpen worden om zowel een stedelijke als een architectonische waarde te hebben. Bij deze variant is het belangrijk om veel aandacht aan de toren te besteden om er een icoontoren van te maken, in plaats van een saai, veelvoorkomend blok.
overwegingen •
Goedkoop
•
Veel vormvrijheid
•
Makkelijk te faseren
•
Makkelijk uitbreidbaar
•
Stedebouwkundige kansen
•
Van zichzelf weinig iconisch
›› Aanzicht vanaf de grond vanaf de Middel Broekweg
|9
Varianten Ook het gestapelde grid biedt veel mogelijkheden. Het grote voordeel van het gestapelde grid is zowel de relatieve eenvoud van constructie als de kans om het in een ‘park’ setting te maken die stedebouwkundig en landschappelijk interessant is.
ken, met verschillende kastypologieën gestapeld bij elkaar. Een park van en voor de glastuinbouw in het Westland. Dit idee is zeer modulair. Er kan dus altijd een gebouw bij worden gemaakt. In combinatie met een mooie toren lijkt ons dit een zeer levensvatbaar plan.
Die gedachte leidde tot het idee om het ‘park’ een afspiegeling van de omliggende glastuinbouwgebieden te ma-
De toren die hierbij is bedacht werkt met een enkele betonnen kern met een uitkraag aan de bovenkant die dient als anker voor kabels waar de vloerdelen aan zijn
opgehangen. De vloeren zijn om en om diep en ondiep, waarbij de ondiepe delen ruimte maken voor kantoren en showrooms en andere verblijfruimtes en de diepe delen geschikt zijn voor agricultuur. Dit biedt ook kansen voor slimme ventilatie en energiebeheer. Bovenop past een klein dakpark. Of dit constructief haalbaar is, is nog niet bepaald.
| 10
›› Vogelvluchtaanzicht vanuit zuidwesten
Vogelnest Het vogelnest is bedacht als een paalconstructie met op trek belaste tuien. De tuien vormen de constructieve basis voor de ‘jurk’ van enkelzijdig ETFE dat als wind- en regenscherm dient. Binnen de jurk kunnen afzonderlijke binnenruimtes worden gemaakt.
overwegingen •
Markant
•
Grote hoogte
•
Flexibel programma
•
Duur
›› Aanzicht vanaf grondniveau Middel Broekweg
| 11
Varianten Ook voor de afgespannen toren zijn er varianten te verzinnen. De basis blijft een dunne kern of paal, al dan niet hellend, met vloerplaten die worden afgespannen. De toren kan gecombineerd worden met andere varianten.
| 12
3. Eerste schetsontwerp
Algemeen Voor de uitwerking tot een visualisatie van de Tuinbouw Toren is gekozen voor de variant ‘Gestapeld Grid’. Er is gewerkt met een basisprogramma van ca. 29.000 m2 bruto vloeroppervlak voor het expocenter met aanverwante functies (auditorium, horeca, leisure en retail) en 5.000 m2 voor de onderwijsfaciliteiten. Al deze functies hebben op de begane grond gemeenschappelijk vloeroppervlak. Voor de verbinding van deze functies naar de verdiepingen is het nodig dit vloeroppervlak multifunctioneel en flexibel te ontwerpen. Verderop leest u over de constructie, de schil en de mogelijkeheden voor de invulling.
Project: Verticale kas
›› Constructieve opzet in plattegrond
snelle panorama lift
| 13
Datum: 03-12-2012
›› Doorsnede van een multifunctionele verdieping
5400
5400
A
B
5400 C
5400 1000 E
D
5400 4400
1000 F
5400 4400
250 500 G
500
1
Principe Doorsnede
5400 7200
(1:500)
2 300 10800
10200
300
300
5400
10800 w.c
3
Zone waarbinnen de E
Logistieke kern
Lift Lift
8400
9000
Zone waarbinnen de k
Lift
5400
4
27000
Lift
w.c
Showkas
Kantoorruimten conform Bouwbesluit
300 10800
5400
Leiding schachten
5 10800 5400
6 250
Datum: 03-12-2012
Kolommen worden in de onderste lagen dikker i.v.m. De belasting
Programmatische Doorsnede
(1:1000)
UITKRAGENDE UNITS RONDOM Nader te bepalen a.d.h. Van de gevelarchitectuur
22
De constructie
1000 E
5400 4400
21
De plattegrond en de doorsnede over twee etages geven een goed beeld van de mogelijkheden. De flexibiliteit Bartels & Vedder 5400 250 schept een solide en betaalbaar uitgangspunt. Elke groep 4400 500 van twee Getages heeft de volgende zones:
sluit voor verblijfsruimten. Deze twee zones samen verzorgen de constructieve stabiliteit van de toren. De derde zone is de ‘showkas’ voor het kweken en tonen van de producten aan de bezoekers. Deze verbindt steeds twee verdiepingen.
K.v.K. Gooi-, Eem- en Flevoland nr. 53235762 I BTW NL 850804061B01 I Rabo Bank 1432.78.525 Dorpsstraat 73a I 3751 EN Spakenburg I T: 06 422 398 53 - 06 533 557 70 I E:
[email protected] I W: www.bartelsvedder.nl
1000 F
De kern bevat liften, toiletgroepen, trappenhuis en schachten voor de techniek. Daaromheen ligt de zone (van kern tot oranje lijn) voor multifunctionele ruimten en eventueel ander programma die moeten voldoen aan het bouwbe-
De doorsnede toont met de pijlen de bedachte flexibiliteit tussen de verschillende zones. Deze flexibiliteit kan aan beide kanten of rondom de etages. De ETFE schil, de blau-
19
we lijnen en de bijbehorende uitkragende unit kunnen in diepte verschillen om 17verspringingen in de gevel mogelijk te maken. Waar showkas en naastgelegen ruimte(n) gelijkvloers zijn kan 15 de afscheiding tussen deze ruimtes in overleg met de gebruiker / huurder ook dichterbij de kern 13 komen te liggen. Daarmee kan de showkas nog dieper de toren in gaan. De showkas is dan meer verweven met de 11 naastgelegen ruimte(n). 9
300
7 10800
5 9000
3
27000
1 BG
| 14
De Schil De schil bestaat uit ETFE panelen, een materiaal dat de kassenbouw inmiddels goed kent. Het weegt weinig en laat licht goed door. De getoonde schetsen vormen een aantal stappen in het ontwerpproces. Ze zijn gebaseerd op een lijnenspel dat in abstracte zin aan een tulp doet denken. De toren staat op een voet, die het gebouw een royale entree geeft. Het dak van de voet is uitgevoerd met een dakpark zodat het gebouw ook op dit niveau een weelderig groene uitstraling heeft. Door de toren met verschillende lagen ETFE te omkleden ontstaat een dynamisch lijnenspel. Soms vallen lagen over elkaar en soms is de constructie goed zichtbaar waardoor deze zich als een skelet kan tonen. Het dakpark op de top vormt een herkenbaar baken van de verticale Tuinbouw Toren. Het is een trekker voor de bezoekers die met de panoramalift direct naar deze verdieping gaan.
›› Schets 1
| 15
›› Schets 2
›› Schets 3
| 16
›› Schets 4
›› Schets 5
| 17
het programma Naast de constructie en de schil is het programma, dus de ‘bewoning’, een van de belangrijkste elementen die het uiterlijk en gebruik van een gebouw bepalen. Op deze pagina staat een eerste uitwerking van het programma, verbeeld in een doorsnede over alle verdiepingen. De bezoekersexperience start op de bovenste verdiepingen. Er gaat een panoramalift rechtstreeks naar het dakpark. De bezoeker loopt over trappen rondom het gebouw naar beneden, voor de kinderen zijn er glijbanen. (op tekening getekend van verdieping 16 naar 14). Direct onder het dakpark ligt een waterreservoir dat de toren van water voorziet. Daarnaast is er een multifunctionele zaal en er is eventueel ruimte voor skyboxes of andere interessante bestemmingen. Op elke verdieping kan de bezoeker de showrooms van de bedrijven in de toren bezoeken. Zowel de zakelijke als de recreatieve bezoekers kunnen in de showrooms uitleg krijgen, van specifieke technische kennis tot aanwijzingen hoe de producten kunnen worden gebruikt. Tomato World in Honselersdijk is een goed voorbeeld van de meerwaarde hiervan. Beneden in het restaurant staan de producten uit de toren op de kaart. Ook zijn ze in de torenwinkel te koop om thuis zelf klaar te maken.
Bezoekerscentrum, Experience
Multifunctionele zaal
Multifunctionele ruimten met showkas
Dakpark
Niet bestemd, mogelijk skyboxes
Multifunctionele ruimten zonder showkas
ETFE-schil
›› Legenda
›› Programmatische doorsnede
| 18
4. Financiële verkenning
De draagconstructie gebruikt het Holconsysteem. Dit is een kostenefficiënt en licht pre-fab systeem met een kortere bouwtijd. Hierdoor is de constructie goedkoper. De gebouwinstallaties blijven met Holcon heel toegankelijk. Dat is een groot voordeel omdat bij functiewijzigingen de installatievoorzieningen makkelijker kunnen worden aangepast. Ingewikkelde leidingverlopen en aansluitingen achter verlaagde plafonds zijn niet meer nodig. Ook de gevelhuid met ETFE is zuiniger met materiaal- en arbeidskosten vergeleken met een traditionele vliesgevel.
Uitvoering
Deze ETFE-huid omsluit de kasschil rondom het gebouw. Die ruimten zijn daardoor formeel “buitenruimte”. Daardoor hoeven ze niet aan de bouwbesluiteisen voor kantoorruimten te voldoen. De uitvoering en materialisatie zijn daardoor goedkoper. Hieronder staan berekeningen voor een toren van ca. 29.000 m2 bovenop een expohal van ca. 5.000 m2 oppervlak. Voor de grondkosten is een gemiddelde van € 200,per m2 ingeschat, plus een parkeerterrein voor ca. 850 auto’s (parkeernorm). Voor de huurdifferentiatie is gerekend met drie ruimtensoorten:
Begane grond
Reguliere ruimten
Buitenruimten
Parkeren
Totaal
6,5 mln
36,9 mln
6,0 mln
5,7 mln
55,1 mln
141 / m2
141 / m2
50 / m2
21 / m2
Variant begane grond
3,6 mln
37,1 mln
6,0 mln
5,7 mln
Huurprijzen per m2 v.v.o.
77 / m2
142 / m2
50 / m2
21 / m2
Investering Huurprijzen per m2 v.v.o.
52,4 mln
• • •
De begane grond van ca. 5.000 m2; De reguliere ruimten op de verdiepingen binnen de contouren van de draagconstructie, ca. 22.000 m2; De omsloten “buitenruimten” van ca. 7.000 m2.
De tweede berekening is voor een variant met een expohal uitgevoerd als een grote kasachtige ruimte zoals bij de Landmarktkas (zie de SIGN publicatie Landmarkt in de kas, 2011).
De huurniveaus zijn voor een casco-oplevering en inclusief grond en parkeren. Uitgaande van de voorgestelde ruimteverdeling, bouwwijze en vormgeving zijn de huurprijzen marktconform. Het zijn indicatieve cijfers die passen bij het schetsmatige karakter van het ontwerp.
| 19
5. uitkomsten
Er is bij de doorontwikkeling van het ontwerp gezocht naar de uitstraling die schetsen 4 en 5 op pagina 16 verbeelden. Daarnaast is er veel aandacht gegaan naar het landschap, het programma en park waarin de Tuinbouw Toren zal staan. Het landschap is met de toren meeontworpen. Het draagt zo bij aan een nieuw, ruim en aantrekkelijk gebied waarin ruimte is voor innovatieve kassenbouw, recreatie, horeca, scholen en gemeentelijke functies. Het gebouw is ideaal voor alle functies die bijdragen aan innovatie in de glastuinbouw. Gebundeld op een locatie kunnen ze profiteren van elkaars aanwezigheid. Op de laatste drie pagina’s vindt u impressies van de Tuinbouw Toren in haar omgeving.
| 20
het ontwerp Het ontwerp is een aansprekende en opvallende toren van, voor en door de tuinders van het Westland. De overlappende delen van de gevel beelden de verschillende vormen en organisaties in het Westland uit, alsof de toren het kassenlandschap als een deken heeft aangetrokken. Het ontwerp combineert efficiëntie en beheersbare kosten met een uitgesproken en internationaal aansprekend beeld dat bezoekers van over de wereld aantrekt en op de voorpagina’s van tijdschiften past.
Het concept is opgebouwd uit een voetstuk met een expohal, met daarop een toren samengesteld uit een logistieke kern, multifunctionele ruimten en een kassenschil. Op de begane grond is ruimte voor wisselende exposities, een auditorium, horeca, etc. In de voet van de toren staan de bijzondere installaties zichtbaar opgesteld. De bezoeker ziet heel bewust de waterpompen, voedingsregeling, klimaat, belichtingsregeling en andere innovatieve installaties.
›› Voorzijde
Het EFTE rond de kassenschil wordt alleen in rechte vlakken toegepast. Door de schil heen toont de Tuinbouw Toren haar bijzondere kwaliteit. De bomen, planten, groenten en bloemen tonen zich weelderig en trots aan de omgeving. De kroon op het groen is het dakpark met een klein paviljoen, dat de bezoekers uitnodigt om naar boven te gaan en van het uitzicht te genieten over het Westland.
›› Achterzijde
Principe Doorsnede
(1:500)
| 21
Principe Doorsnede
Logistieke kern
het programma
Zone waarbinnen de(1:500) ETFE schil variëert Zone waarbinnen de kantoorgevel kan varieren
Showkas
boven de principedoorsnede, onder een doorsnede met een idee voor het programma.
Kantoorruimten conform Bouwbesluit
Zone waarbinnen de ETFE schil variëert
Logistieke kern
Zone waarbinnen de kantoorgevel kan varieren Showkas
Kantoorruimten conform Bouwbesluit
Programmatische Doorsnede
(1:1000)
›› Principe doorsnede met constructie en zonering
Programmatische Doorsnede
(1:1000)
22
Dakpark
21
Wateropslag
19 17 15 13 11 9 7 5 3 1 BG
22 21 19 17 15 13
Trap door de kas
Dakpark
Multifunctionele ruimte
Wateropslag
Glastuinbouw Expo
Trap door de
Multifunctionele ruimte Kantoren
Multifunction
Multifunctionele ruimte met showkas Kantoren met showkas Glastuinbouw Installaties (openbaar)
Kantoren
Algemene Expo met auditorium Kantoren me
11
Installaties (o
9
Algemene Ex
7 5 3 1 BG
›› Programmatische doorsnede
| 22
Uitwerking van de programmatische plattegronden.
Programmatische Plattegronden
(1:1000)
BG Multifunctionele ruimte Multifunctionele ruimte Glastuinbouw Expo Glastuinbouw Expo Multifunctionele ruimte Kantoren Multifunctionele ruimte met showkas Kantoren met showkas Installaties (openbaar) (openbaar) Algemene Expo Expo met metauditorium auditorium
2, 4, 6, 8, 10 & 12
1, 3, 5, 7, 9, 11 & 13
14
›› Programmatische plattegronden begane grond t/m 14e verdieping
| 23
Programmatische Plattegronden
(1:1000)
15
16
17
18
19
20
21
22
›› Programmatische plattegronden 15e verdieping t/m dakpark
| 24
›› Blik op de toren vanuit het zuiden
| 25
SIGN
›› De Tuinbouw Toren gezien vanaf het plaza ten zuidwesten van de toren
| 26
SIGN
| 27
6. Colofon
Ontwerp, Visualisatie
Constructie
Project: Verticale kas
Tom Bosschaert Arjan Luiten Except Integrated Sustainability Stadhuisplein 15 3012 AR Rotterdam 5400 010 - 7370215 5400 5400 1000 4400
[email protected] D E www.except.nl
0 C
Opdrachtgever Datum: 03-12-2012
1000 F
Financiering
SIGN
Jelle Vedder Chiel Bartels
Peter Oei
Bartels & Vedder Dorpsstraat 73a 3751 EN Bunschoten-Spakenburg 06 - 422 398 250 53 5400 4400 500
[email protected] G www.bartelsvedder.nl
InnovatieNetwerk Croeselaan 15, Rijksverzamelgebouw, 2e etage 3501 DD Utrecht 070-378 5653
[email protected] www.innovatienetwerk.org
SIGN heeft voor de uitvoering van haar werkprogramma een alliantie met InnovatieNetwerk. InnovatieNetwerk is een initiatief van het ministerie van Economische Zaken.
De glastuinbouw investeert in SIGN via het Productschap Tuinbouw.
Kostencalculatie 7200
300
10200
300
0
10800 w.c
Lift Lift
0
9000 Lift
Lift
w.c
0 10800 Leiding schachten
10800
Jaco van Halen Peter Brouwer Van Reisen Bouwmanagement ‘s-Gravendijckseweg 39 2201 CZ Noordwijk 071 362 3770 27000
[email protected] www.vanreisen.nl
Peter van Zantvoort
Eindredactie
Projectleiding Kelsey’s o.o.m. BV Hoog Zand 20 4823 HS Breda 06 - 28 97 72 81
[email protected] www.kelseys-oom.nl
Peter van Beelen ontwerp en redactie Eekhoornlaan 38 3734 GZ Den Dolder 06 4119 6166
