SIED Nieuws september 2012
Reacties kunt u sturen naar
[email protected]
Jan Stoffel, voorvechter grondnationalisatie Het laatst verschenen nummer van Nijvertijd was gewijd aan houtzagerij Stoffel. SIEDdonateur Frank Galesloot vond het jammer dat daarin geen aandacht was voor de maatschappelijke rol van Jan Stoffel, 1851-1921. Die behoorde tot de tweede generatie in het geslacht houthandelaren. Hij was de zoon van Pieter Stoffel en Lijsbeth van Saane. Jan trouwde in 1880 en liet een huis bouwen aan de Kapjeswelle (nu Witteveen en Bos). Jan Stoffel was een sociaal bewogen man. Samen met zijn broer Pieter ging hij de houthandel drijven, maar die was al snel niet het belangrijkste in zijn leven. In 1882 las hij Progress and poverty door Henry George, die voorstelde het privaateigendom van grond door hoge belastingen op te heffen. Grond in gemeenschappelijk eigendom brengen werd Stoffels strijdpunt: daardoor zou de armoede verdwijnen. Stoffel vertaalde George’s boek Social problems en publiceerde tal van eigen geschriften over landnationalisatie. Domela Nieuwenhuis probeerde hem over te halen om zich aan te sluiten bij de socialisten, maar Stoffel wees het socialisme af. Later zou Domela Nieuwenhuis Stoffels opvattingen scherp veroordelen. In 1889 werd de Nederlandsche Bond voor Landnationalisatie (NBvL) opgericht. Stoffel werd secretaris en later voorzitter. Ook was hij redacteur van het bondsblad Grond aan Allen. Frank Galesloot wijst op een “fascinerende brochure” over de geschiedenis van Stoffel, geschreven door boekhouder W. Rutgers in de jaren 60. Die publicatie is ook gebruikt voor Nijvertijd. Hier blijkt onderhuids de spanning tussen Jan’s idealen en zijn functie in het bedrijf. “Je moet Jan zien als een verlichte patroon, die vanuit een patriarchaat de arbeiders meenam in een coöperatief model. Jan nam ook mensen in dienst die elders ontslagen waren, bijvoorbeeld vanwege socialistische uitingen.” In Deventer was Stoffel belangrijk voor de werkliedenvereniging Helpt U Zelven en coöperatie Ons Belang. Hij trad tijdens de parlementaire enquête van 1886 op als vertrouwenspersoon voor de Deventer werkliedenvereniging. In zijn eigen verhoor in de enquête van 1890 toont hij zich zeer begaan met de levensomstandigheden van (zijn) werknemers. “Hij hielp heel veel mensen aan werk die elders uitgekotst waren.” De vraag is wat broer Pieter daarvan vond; het bedrijfsbelang zal er niet altijd mee gediend zijn geweest. Galesloot: “Jan was vermoedelijk niet echt een ondernemer.” De verhouding tussen de firmanten (er waren nog twee andere broers) was daardoor soms gespannen. Maar voor alles was Jan Stoffel gedreven door het idee van grondnationalisatie. “Iedereen moest zelfvoorzienend zijn - een idee dat strijdig is met het socialisme - en zou voor het
gebruik van grond moeten betalen aan de eigenaar: overheid of een coöperatie. Er zou geen particulier eigendom meer zijn van land en alles wat uit de bodem komt. Zo hoopte hij dat mensen weer terug zouden gaan van de steden, met veel sociaal onwenselijke toestanden, naar het land.” “Jan was een idealist maar ook een solist. Veel mensen vonden zijn ideaal een waanidee, maar hij is er altijd mee doorgegaan. Rond 1910 was hij totaal afgebrand, maar hij heeft tot zijn dood volgehouden. Hij had, denk ik, ook wispelturige kanten. Hij heeft zich in 1897 tot Kamerlid laten kiezen, waar hij zich profileerde als sociaalliberaal. Hij heeft er nooit het woord gevoerd en vertrok na een paar maanden. Dat was zijn ding niet.” Stoffel was kandidaat vanuit een Fries kiesdistrict. De landbeweging had in Friesland veel aanhang, en Jan hield er vaak toespraken. “Stoffel werd gezien als een soort messias. Arend Nijhof schrijft in het egodocument Morgenrood (dat in museum De Waag is te vinden) hoe zijn vader Jan Stoffel vereert.” In het document staat over een lezing (De aarde is des heren) in het Klooster: ‘Er volgde een zwak applaus op de rede van Jan Stoffel. Velen waren te diep onder de indruk om te applaudisseren, anderen begrepen het niet voldoende. Toch was de indruk zeer groot, en wekte bij velen het bewustzijn wakker, dat zij een taak in het leven te vervullen hebben, om het lijden der menschheid op te heffen en dat zulks mogelijk is door de toepassing van wetenschap en techniek, te komen tot een Godsrijk op aarde.’ Galesloot: “Stoffel zal in deze memorabele zondagochtendlezing zijn ideeën over de landnationalisatie uiteen hebben gezet, dat is zeker. En het is ook zeker dat hij dat in een sociaalchristelijke traditie deed met een profetische wijze van spreken.” Jan Stoffel was bevlogen, maar vond nergens aansluiting. Frederik van Eeden richtte in1901 de Vereeniging Gemeenschappelijk Grondbezit op en zocht daarvoor contact met Stoffel. Maar die had weinig te zoeken had in een club die slechts tot doel had particuliere kolonisatie-initiatieven te bundelen. Galesloot: “Stoffel was heel radicaal: alle land nationaliseren.” Stoffel is dan 50 jaar maar voelt zich moe, teleurgesteld en uitgestreden. “Hij wordt opeens conservatief, verzet zich tegen algemeen kiesrecht.” Stoffel gaat teruggetrokken leven. In 1918 wordt hij erevoorzitter van de Grondpartij. De brochure De hoofdzaak in het programma der Grondpartij (1919) is de laatste van zijn hand. Marja Kroef Een uitgebreide levensbeschrijving staat op http://www.iisg.nl/bwsa/bios/stoffel.html De beweging van de Georgisten bestaat nog steeds: http://www.sdnl.nl/grondvst.htm foto op deze pagina: houthandel Stoffel in 1951
Muurreclame Kaas, visch, fruit De teruggebrachte muurschildering op de zijmuur van café Vrienden van Vroeger (Grote Kerkhof) is op 5 september onthuld door de eigenaar van het pand, Karel Lassche (op de foto rechts). De hier ooit gevestigde handel van S. Ruijs - Kaas Visch Fruit - Comestibles en verduurzaamde levensmiddelen is zo door de SIED aan de vergetelheid ontrukt. Karel Lassche heeft aan dit project bijgedragen door het beschikbaar stellen van de steiger. “Het is fijn dat deze zaken bestaan.” Hij zegde toe de eerstvolgende restauratie van een muurreclame door SIED weer te sponsoren, waarvoor wij hem erkentelijk zijn. Peter Nijhof, voorzitter van de landelijke stichting Tekens aan de wand, schetste kort de geschiedenis van muurreclames. Lees verder op onze website: http://www.sied.nl/index.php?option=com_content&view=a rticle&id=288:muurreclame-grote-kerkhofonthuld&catid=34:nieuwsberichten&Itemid=58
Pomp-diesel combinatie Prins Bernhard sluis Vorig jaar kreeg de SIED de pomp uit de Prins Bernhard sluis. Waterschap Groot Salland was bezig het gemaal Ankersmit aan te passen en had daarom de pomp niet meer nodig. Bij de werkzaamheden aan de sluis vorig jaar is deze verwijderd. We waren van plan de pomp, met de bijbehorende dieselmotor, op een markante plaats in het Havenkwartier te plaatsen. Maar het bleek moeilijk om een goede plek te vinden. Nu zijn we met het waterschap in gesprek om de pomp te plaatsen bij het gemaal. Maar eerst moet de pomp opgeknapt worden. Hij is nu naar buiten gehaald om hem goed te kunnen onderzoeken, en een schatting te maken van de benodigde werkzaamheden en de kosten. Het opknappen van deze enorme pomp wordt nog een fikse klus.
Muurreclame Poort van Kleef Op initiatief van de SIED is de muurreclame van de Poort van Kleef teruggebracht op het pand Nieuwe Markt 13. Gezien de hoogte waarop dat moest gebeuren, hebben onze vrijwilligers het niet zelf gedaan. De Poort van Kleef bestond als café/tapperij annex slijterij sinds 1910 aan de Nieuwe Markt 13. Bij het bombardement van de Engelsen op 15 december 1944 is het bedrijf verwoest. Het is na de oorlog voortgezet aan de Rielerweg 70, nu zonder café. De huidige eigenaars, Hans-Peter en Miranda Korendijk, hebben het bedrijf in 1992 verplaatst naar Rielerweg 37. Later kwam een tweede winkel aan de Boxbergerweg.
Machinefabriek Eijsink In de karakteristieke werkplaats in vakwerkbouw met woning (1932) van voormalige machinefabriek en constructiewerkplaats Eijsink aan de Mr. De Boerlaan wil het kunstenaarsduo Albert Dedden & Paul Keizer, alias de Space Cowboys, zich definitief vestigen. In de naastgelegen bedrijfswoning komt het ontwerpbureau Bestwerk van Timo Bralts. Voor de beide panden is in opdracht van SIED een transformatieplan ontwikkeld. Op 6 september heeft architect Ivo van den Thillard van Molenaar & Bols & Van Dillens Architects het plan toegelicht. De transformatie start met het verbeteren van het gebouw, zoals het vernieuwen van ramen en kozijnen. De bakstenen gevel zal gereinigd worden. Afhankelijk van de kwaliteit van de vernieuwde gevel wordt besloten of de gevel gedeeltelijk of volledig zwart gekeimd moet worden; een ingreep waarvan de SIED geen voorstander is, omdat dit proces onomkeerbaar is en de leesbaarheid van de industriële geschiedenis verdwijnt. Op het pand komt misschien in de toekomst een ‘Lucy in the Sky’. In een samenwerkingsverband van architect en kunstenaar zijn er ontwerpen gemaakt voor een viertal kleine, zelfstandige verblijven als nesten op een dak. Jose van de Griendt, werkgroep Transformatie
Restauratie zwarte silo De steigers rond de zwarte silo zijn klaar, behoudens die aan de waterkant. Daar moet een damwand geslagen worden en dat gebeurt later. U kunt het werk aan de zwarte silo volgen op onze website; fotograaf Theo de Kreek gaat regelmatig foto’s maken die wij plaatsen: http://www.sied.nl/index.php?option=com_content&v iew=category&id=56&Itemid=81
Straatnamen De straten op het voormalige Thomassen & Drijver terrein worden vernoemd naar (vroegere) Deventer bedrijven en ondernemers. SIED heeft daarvoor in het verleden gepleit, toen het ging om het nieuwe industrieterrein langs de A1. Het is verheugend dat de gemeente dit nu op een voormalig bedrijventerrein doet. Gepland zijn: * Frits Drijverstraat (oprichter Thomassen en Drijver) * Thom Thomassenstraat (idem) * Hein Burgersstraat (oprichter fietsfabriek) * Carboniastraat (vroegere inkt- en carbonfabriek) * Nova Zemblastraat (ijsfabriek). Het centrale plein in de wijk gaat Blikveld heten.
