Kassen uit de crisis
Over het toekomstperspectief voor de glastuinbouw in Zuid-Holland Krijn Poppe l Lid PAL / senior econoom LEI Wageningen UR
Inleiding
Crisis? What Crisis? ● Langjarige ontwikkeling in de glastuinbouw ● De financiële situatie van de glastuinbouwbedrijven ● Achtergrond van de “boom” en de omslag ● Ontwikkeling in de keten
Never let a good crisis go to waste ● Kunnen we consumenten beter bedienen ? ● Kunnen we inspelen op ketenontwikkelingen ? ● Kunnen we niet beter elders ook produceren en hier regisseren ?
● De rol van de overheid als crisismanager 2
3
Figuur dalend glasareal met gem. grootte
4
Structuur glasgroenten, bloemen, potplanten
2014
Areaal in ZuidHolland (ha)
2184
1270
1054
Aandeel NL (%)
45%
59%
62%
Gem. oppervlakte (ha) per bedrijf - NL
3,35 ha
1,75 ha
% bedrijven met 20% 7 % meer dan 5 ha - NL Totaal aantal glastuinbouwbedrijven Z.Holland: 2134 5
Ca 40% van glastuinbouwers heeft forse financiële problemen
6
7
RESULTATENREKENING 2013 Totaal opbrengsten w.v. inkomenstoeslagen en subsidies w.v. energiehandel en -verkoop w.v. werk voor derden w.v. verhuur van activa Betaalde kosten en afschrijving Totaal betaalde kosten en afschrijving Dierlijke en plantaardige activa Energie Materiele activa Betaalde arbeid Werk door derden Financieringslasten Algemene kosten Resultaat Inkomen uit normale bedrijfsvoering Buitengewone baten en lasten Inkomen uit bedrijf Inkomen uit bedrijf per onbetaalde aje Standaardfout van het inkomen uit bedrijf
Pot- en Glasgroente- Glasnijbloemenperkplantenbedrijven bedrijven bedrijven 2.187.800 1.312.100 1.968.000 15.400 400 0 335.500 46.100 44.400 102.400 6.300 3.600 9.600 1.600 3.600 2.080.400 362.100 663.100 415.800 390.100 52.500 112.000 84.800
1.220.300 382.300 322.600 193.100 203.600 20.700 48.500 49.600
1.841.100 827.600 246.100 242.300 374.700 19.100 61.400 70.000
107.400 -3.300 104.100 62.500 44.900
91.700 -11.400 80.300 47.900 18.400
126.900 6.700 133.500 79.000 32.200
8
Geëxplodeerde leningen worden afgelost (index langlopende schulden / m2 glas, 2001/05=100)
Bron: LEI Bedrijven InformatieNet
9
Factoren achter de “boom” en de omslag
Nieuwe business modellen (met name bij groente) ● Buiten veiling om direct naar retail: grotere bedrijven ● GMO met geïndividualiseerde subsidies verving doordraaien
● Energieverkopen (WKK) ● Industriële ecologie: restwarmte (serverparken e.d.) ● Nieuwe financieringsconstructies (lease & sale back)
Opbrengst verkoop oud-glas voor woningbouw (onroerend goedmotor) werkte tot de crisis
Verzadigde markt en sommige producten ook gevoelig voor stagnerende inkomens van consumenten
10
Glastuinbouwcluster
Handel &
Veredeling
verwerking
Productie Toeleveranciers Onderzoek & advies
Logistiek Zakelijke dienstverlenin
Ketenorganisatie verandert
Eindproduct
Markt
Groenteboer
(©Gereffi et al., 2005)
Modulair
Relationeel
Leidende onderneming
Leidende onderneming
Hierarchie
Volledige Integratie
Leidende onderneming
PRIJS Turnkey leverancier
Grondstof
Gevangen
Relatie leverancier
Boeren
Laag
Mate van coördinatie en machtsverschillen
Hoog
Ontwikkeling van bedrijfssystemen n.t.w. / ha Landb beleid
Gezinsbedrijf (family farm) Keuterboeren (subsistence farm)
AKIS.gov
Plantages latifundia, kolchoze
Agr. Familieonderneming (mkb) –ag. family firm 3rd gen. uni
Stadslandbouw Hobbyboeren
Tijd
Metropolitan agriculture
AgriFood Netwerken
12,5% agrarische export buiten EU zijn productiemiddelen
Export zaaigoed: € 1,1 miljard binnen EU
50
50
%
%
buiten EU
Export productiemiddelen (totaal): € 3,1 miljard binnen EU
55
45
buiten EU
%
Kassen buiten de EU door Nederland geleverd 80 %
14
Deel 2 Never let a good crisis go to waste
Saneren: financiers nemen verlies, vermindert niet de
capaciteit, bedreiging voor wankelende bedrijven; moet de overheid helpen met versneld vergroenen in RO ?
Innoveren: Kan sector de consumenten beter bedienen ? ● Duurzaamheid beter communiceren? ● Groente & Fruit deficit helpen oplossen? Met ICT?
Kan sector beter inspelen op ketenontwikkelingen ? ● Veranderend retaillandschap ● Kunnen meeliften op trend naar meer lokale productie ?
● Ketens efficiënter maken, minder waste – agrologistiek en ict.
15
Duurzame productie: energie-efficiëntie en CO2-emissie
16
Holland: zuinig met water (liter/kg tomaat)
Source: Stanghellini, 2014. Acta Horticulturae, 1034:25-32
17
Consumentengedrag en -houding tav duurzaamheid
Gezondheid, prijs en smaak belangrijkste voedselkwaliteitswaarden
Consumenten verkiezen
altruïstische waarden zoals gelijkheid, vrede en rechtvaardigheid boven natuurwaarden (vervuiling, in balans met natuur) en egoïstische waarden (macht rijkdom, gezag)
15% van de mensen
Backus et al. (2011). Voedselbalans 2011. LEI-WUR.
kiest eerst voor maatschappelijke waarden als dierenwelzijn, milieu en rechtvaardigheid
Voedselconsumptie ten opzichte van richtlijnen, 2007 – 2010 (bron: PBL)
19
Big Data for Smart Food and Health Services
Food
Life style
Health
20
Veranderend retaillandschap
Retailers met breed assortiment
(in rand van de stad) hebben het lastig
Discounters kennen kunstje ook Specialty retailers in duurzaam Webshops bezorgen thuis
Out-of-home groeit ook (trends: fast casual, food truck etc.)
21
Local4Local: het productieland voorbij?
Er is een trend naar lokale productie (want: “duurzaam”, vers, regio als reactie op globalisering, geopolitiek) en landen als Spanje en Marokko worden concurrerender
Kansen om elders capaciteit op te helpen bouwen? of
Toch liever export van eigen bodem? of
Gaan beide strategieën prima samen – met de Nederlandse primaire productie als innovatielaboratorium en showroom? 22
Kennis is tot waarde te brengen met ICT
Machines, installaties en kassen worden steeds meer voorzien van sensoren: Internet of Things
Nu nog vooral voor machineonderhoud en service Maar zullen ook steeds meer gebruikt worden voor gericht advies op basis van Big Data
Vereist wel een overgang van machineleverancier naar serviceprovider
Ook kratten en producten worden steeds meer herkenbaar met RFID-tags, bar-codes etc.
Nederland Regieland is niet alleen logistieke draaischijf maar ook beheersen van datastromen 23
Datastromen: virtualisatie mogelijk 7.0
Ultimate pH
Logistics Intelligence
DFD 6.5
normal
6.0
normal or PSE 5.5 acid
5.0 0
10
20
30
40
50
60
70
Glycongen concn. (µm ol glucose equiv./g)
Logistics Connectivity
Real-time Virtualization
80
90
100
Simulated screens to demonstrate the concept
Cloud Event Management System Virtual Location A
Virtual Location B
Virtual Plant
Environ Location Ament update
Location B Plant location update
Environ ment update
Mock-up quality simulation screen
• Historic quality trajectory based on measurements • Simulated quality based on decay models • Alarms for expected quality problems • Advices for interventions
Van insights naar intelligence
28
Concluderende samenvatting
Ja er is een crisis: ● Althans voor een fors aantal bedrijven ● Niet door mr. Poetin maar door het einde van de “boom” en de veranderende ketenstructuur
Hoe komen we er uit: ● Saneren en innoveren via verschillende sporen ● Niet alle kassen moeten blijven maar het tuinbouwcomplex moet zich heruitvinden
● Dat is een collectief belang van de sector en regio ● En vraagt dus om een faciliterende overheid, vooral op innoveren, niet (alleen) op saneren
● Zorg voor cross-overs: nieuwe combinaties. Met goed onderwijs. En goede R.O.
29
Dank voor uw aandacht tijd voor debat
[email protected] wageningenUR.nl/lei
Straks op website PAL
en op Slideshare
31
Nederland Regieland is niet alleen logistieke draaischijf maar ook beheersen datastromen E-agriculturist Service for spraying potatoes
Services
Spraying Advisory Services
Meteorological Service
Machine Breakdown Service
State and Policy Information Service
Consumer Food safety service
User’s devices App store
Cloud Information systems Other sources
sensors actuators data sources (‘Internet of Things’)
Local Information systems
