Scheppingszondag 6 september 2015 Liturgiesuggesties Onderstaande toelichting en liturgiesuggesties worden als handreiking aangeboden door de VPKB/ Commissie Kerk in de Samenleving (KidS). In grote lijnen worden de liturgiesuggesties van Ecokerk voor Scheppingszondag 2015 gevolgd. (Samenstelling Jan De Roeck en Karel Malfliet). Greet Heslinga, die namens VPKB/KidS in de Stuurgroep van Ecokerk zit, paste deze handreiking aan voor VPKB. De Schriftlezingen zijn: Jesaja 35: 1-10 (4-7) en Marcus 7:31-37: de genezing van de doofstomme. (Houd er rekening mee, dat deze lezingen volgens het Oecumenisch leestooster “ De Eerste Dag” worden gegeven voor zondag 16 augustus, blz. 55v). We hopen, dat deze liturgiesuggesties een handreiking bieden en tot inspiratie dienen om uw eigen kerkdienst vorm te geven. Hetzij op zondag 6 september of op een andere zondag, waarop u aandacht geeft in een kerkdienst aan de zorg voor de Schepping, die ons door God is toevertrouwd. Toelichting. Vele kerken wereldwijd sluiten zich aan bij het vieren van Scheppingszondag op de eerste zondag van september (Of in de periode van 1 september tot 4 oktober). Dit jaar vraagt Ecokerk en daarmee ook KidS met de campagne ‘Het klimaat verandert ook mij’, opnieuw de aandacht op de klimaatverandering. “We zijn de eerste generatie die de armoede kan stoppen, en de laatste generatie die de klimaatopwarming kan stoppen.” Aldus VN-secretaris-generaal Ban Ki-moon afgelopen meimaand, toen hij een eredoctoraat kreeg van de KU Leuven. De Kerken in Europa oa verenigd in de CEC (Conference of European Churches) zijn volop bezig met het thema klimaatverandering ter voorbereiding van de bepaldende VN -Klimaattop in Parijs (30 november -11 december 2015). Er moet een ambitieus, bindend en rechtvaardig klimaatakkoord gesloten worden. En ook met zijn nieuwe encycliek Lautate Sii bewijst paus Franciscus hoezeer deze reusachtige opdracht behoort tot het hart van ons kerk-zijn. Met de encycliek wil hij niet alleen wegwijzers uitzetten voor de grote klimaatconferentie, maar ook voor ons, voor de jaren die komen. Tijd voor schepping Zowel de armoede als de overconsumptie zijn een probleem voor het ‘goede leven’ in ons gezamenlijk huis dat ‘aarde’ heet. Meer nog, onze hele thuis is bedreigd. De klimaatcrisis is een uitdaging zonder voorgaande in de menselijke geschiedenis. Voor wie leeft vanuit een christelijke inspiratie is deze crisistijd noodzakelijk ook een creatieve tijd, een ‘tijd voor schepping’. Het bijbels scheppingsverhaal krijgt vandaag opnieuw zijn betekenis als toekomstvisioen, als een te realiseren project. Samen met vele medestanders kunnen we van onze zieke, mishandelde en gekneusde aarde opnieuw Gods vruchtbare en gastvrije thuis maken, waar leven is voor al wat leeft. 2015 is een belangrijk jaar. In september organiseren de VN een conferentie over Duurzame Ontwikkeling. In opvolging van de Millenniumdoelen, wil men komen tot nieuwe afspraken over de Duurzame Ontwikkelingsdoelen. In december is er de klimaattop in Parijs, waar de lidstaten van de VN een nieuw juridisch bindend akkoord moeten goedkeuren over hoe we de wereldwijde opwarming van de aarde onder de 2°C zullen houden. Deze twee conferenties zijn cruciaal voor de toekomst van onze planeet. De hele wereld kijkt over de schouders van de beleidsmakers mee. De Europese protestantse Kerken (CEC), Ecokerk en de christelijke solidariteitsorganisaties in Vlaanderen en hun internationale netwerken hebben hun eisenpakket klaar.
Aanbod Naast dit aanbod voor de zondagsliturgie, zijn er ook enkele andere materialen om rond dit thema te werken. B.v. een model om rond het klimaat te werken met een groep. Alles kan gedownload worden van www.ecokerk.be/box De affiche ‘Het klimaat verandert ook mij’ (als aparte bijlage meegestuurd). Op de laatste districtvergadering van ABL zijn deze uitgedeeld. Ze zijn ook beschikbaar in het Huis van het Protestantisme, Brogniezstraat 44, Brussel. Ze kunnen vandaar meegenomen worden. “Vertel onze politici dat het klimaat ook jou verandert, en dat ze op de klimaattop in Parijs moeten gaan voor een ambitieus, bindend en rechtvaardig klimaatakkoord.” Met die oproep lanceerde Ecokerk de actie ‘Het klimaat verandert OOK MIJ’. Op de website www.hetklimaatverandertookmij.be kan je inmiddels de bijdrage lezen van tal van mensen (waaronder die van de Synodevoorzitter ds. Steven H. Fuite). We roepen je op om er het verhaal van je gezin, gemeente, gespreksgroep, catechese, jeugdwerk … aan toe te voegen. Zo ondersteun je het politiek dossier van de campagne. Met een groot hart op kleine voet: denk samen met je gemeente - of district of kerkbestuur na over mogelijkheden om de ecologische voetafdruk van kerkgebouw en gemeente te verkleinen. Agenda 7 september om 19 uur: Oecumenische Viering in de St. Michiels St Goedele Kathedraal in Brussel. 28 oktober Studiedag in Leuven van Ecokerk (ism Kerk in de Samenleving) over klimaatverandering (10 tot 15 uur).
Toelichting bij de viering o
Liederen In de viering suggereren we verschillende mogelijke liederen. Meestal liederen uit het Nieuwe Liedboek (NLB). Daarvan geven we geen teksten, omdat we veronderstellen dat iedereen beschikt over een exemplaar van deze uitgave.Een enkele keer wordt naar een melodie uit het Liedboek van de Kerken (LvK) verwezen. Van liederen uit andere bronnen namen we de teksten op. Zie bijlage 3
o
Visualisering: De affiche van scheppingszondag ‘Het klimaat verandert ook mij’. Hang deze affiche op een goed zichtbare plaats. Wie kan projecteren met een beamer, kan het affichebeeld ook projecteren op een scherm in de kerk. Je kan het beeld downloaden van www.ecokerk.be/downloads. Op de affiche staat de slogan op een getekend bord op een paal. Zo’n bord met paal kan je gemakkelijk namaken met afvalhout (bvb van een palet) en een weidepaal. Plaats dit bord met de slogan in de kerk of aan de kerkdeur. (zo’n bord kan je ook gebruiken buiten de liturgie. Plaats het op een symbolische plaats, bijvoorbeeld aan de ingang van de tuin naast de kerk …)
Websites: www.vpkb.be www.ecokerk.be www.hetklimaatverandertmijook.be De viering zelf: o
Intredelied: NLB 162 In het begin lag de aarde verloren NLB 24 De aarde en haar volheid zijn (NLB 807 (t. Huub Oosterhuis) of NLB 538 (t. Willem Barnard)Een mens te zijn op aarde
o
Welkomstwoord
Welkom in deze kerkdienst op de eerste zondag van september. Samen met gelovigen van vele christelijke kerken weredwijd, viert onze gemeente vandaag Scheppingszondag. We beseffen het misschien niet altijd, maar we doen dat op een kantelmoment in de geschiedenis. “We zijn de eerste generatie die de armoede kan stoppen, en de laatste generatie die de klimaatopwarming kan stoppen.” Dat zei VN-secretaris-generaal Ban Ki-moon afgelopen meimaand toen hij een eredoctoraat kreeg van de KU Leuven. De gezamenlijke Europese Protestanse kerken maken zich sterk om vanuit hun eigen gelovige inspiratie een stem te hebben in de belangrijke besluiten,die genomen moeten worden deze maand en in de komende maanden. Ook onze RK broeders en zusters zijn volop bestrokken. Het Vaticaan hield in mei jl. een klimaatconferentie, en riep hij de grote godsdiensten op om hun verantwoordelijkheid op te nemen: “We hebben een diepgaande verantwoordelijkheid voor het kwetsbare leven op deze aarde, tegenover deze en de volgende generaties.” En met zijn nieuwe encycliek bewijst paus Franciscus hoezeer deze reusachtige opdracht behoort tot het hart van ons kerk-zijn. Met de encycliek wil hij niet alleen wegwijzers uitzetten voor de grote klimaatconferentie die eind dit jaar doorgaat in Parijs, maar ook voor ons, voor de jaren die komen. Bij het uitzetten van die wegwijzers is er een bijzondere oecumenische samenwerking. Al die grote wereldproblemen komen ook op een heel concrete wijze tot bij ons, naar de plek waar wij wonen, werken en samenkomen. Voor die grote taak die de mensheid wacht, willen we ons in deze viering laten inspireren door de schriftlezingen, bidden om kracht, en gemeenschap vormen met elkaar, rond de Opgestane Jezus Christus. o
Kyrie/Gebed om ontferming
Antwoordzang: NLB 281 : Wij zoeken hier uw aangezicht tekst: S. de Vries/muziek: B. Luard - Selby V. Wij mensen, geschapen naar Uw beeld, om op U te gelijken zijn fel afgeweken van onze opdracht om zorg te dragen voor deze aarde, om zorg te dragen voor elkaar. Ze warmt op, ze wordt uitgeput en verkwanseld door winstbejag. De aarde waarop en waaruit wij leven is grondig verstoord. Zo hebt Gij, Enige, uw Schepping niet bedoeld. Wij zoeken hier uw aangezicht. God, houd uw oog op ons gericht: Kyrie eleison. Om het jachten en jagen dat onze dagen vult, de haast waarmee we snellen van hier naar daar. Om het gebrek aan respect voor het wonder van de natuur, de groei, de bloei, het feestelijke leven rondom ons. Om het gemak waarmee we meedraaien in een cultuur die draait op nodeloze verspilling van energie en materiaal. Om alles wat U tegenspreekt, een wereld waar uw Naam ontbreekt: Kyrie eleison.
Wij die ons zo onmachtig voelen om situaties te keren, wij die soms kortzichtig ons vastklampen aan eigen profijt... diep in ons is er ook dat verlangen om ruimer te zien, stem te geven aan uw oproep, een hart te hebben voor al wat kwetsbaar is. Wij kijken naar Jezus, om een nieuwe wending te maken, Hij die beeld van U werd en onze broeder. Uw Zoon heeft ons de weg gebaand. Wij zullen vol vertrouwen gaan. Kyrie eleison. Moge de scheppende God zijn Geest over ons uitstorten, onze zonden vergeven en ons vervullen van zijn liefde, van het goede leven in al zijn volheid. Amen. Voor een andere mogelijke antwoordzang, verwijzen we naar NLB 368 g ‘Adem van God, vernieuw ons bestaan’ ° Glorialied NLB 978 Aan U behoort, Oo Heer der Heren NLB 985 Heilig, heilig, heilig, hemelhoog verheven NLB 981a Gij voedt de vogels in de bomen Tekst: In alles bent U bij ons (bijlage 3) ° Gebed bij de opening van de Schriften (naar psalm 104) (Erwin Roosen: liturgie Scheppingszondag 2014) Eeuwige, Uw hemel is, als een tentzeil, Waaronder de mens mag wonen Gekleed in een mantel van licht Beweegt U op de vleugels van de wind Daarom willen wij U danken en eren Want U bent de bron van al wat leeft Alles hebt U gemaakt Heel de aarde Is Uw werk (Amen) o
Eerste lezing: Jesaja 35: (1-10) (eventueel: 4-7)
o
Suggesties voor een liederen bij de lezingen: NLB 321: Niet als een storm Het dorre land zal juichen (Uit: Zingende Gezegend, nr.2; melodie NLB 864 (bijlage 3) LvK 487: De Heer heeft mij gezien NLB 391 Tot u ben ik gezonden
o
Evangelielezing: Marcus 7,31-37
o
Preek/Overdenking: zie bijlage 1
In plaats van of aanvullend aan de overdenking/preek kan ook een getuigenis gebracht worden door iemand die daarvoor gevraagd wordt. ° Suggesties voor liederen na de preek/overdenking De Heer heeft ons tot ons behoud (melodie LvK 387) (bijlage 3) NLB 990 De laatsten worden de eersten NLB 991 De eersten worden de laatsten NLB 992 Wat vraagt de Heer nog meer van ons
o
Voorbeden Suggestie voor een antwoord: het refrein van het lied “Jij die bent” van Carlos Desoete. Een opname van dit lied met het koor Solied staat op de CD Ayubowan. Jij die bent: ‘ Ik zal er zijn voor u’ Naam die zin is van ons leven, Wees nabij, wordt zichtbaar hier en nu. Groei in ons, kom in ons tot leven.
V. In het spoor van Jezus, die weldoende rondging, willen ook wij bidden Enige, Gij onze God, wij bidden U voor al uw mensen die zien dat hun toekomst bedreigd is, die de kracht missen om op te staan en hun lot te keren, die te verstomd zijn om hun stem te verheffen. Richt ze op uit hun gebrokenheid en doe ze voluit leven. – even stilte Enige, Gij onze God, wij bidden U voor al uw mensen die stem geven aan uw oproep die zorgend aanwezig zijn op deze geliefde aarde, en de wereld groener, rechtvaardiger, vredevoller maken. Beziel hen met uw lange adem, met uw goede Geest zodat ze volhouden, niet terugwijken of ontmoedigd worden. – gezongen antwoord (ipv bij het kyrie gebed kan hier ook NLB 368 g gezongen worden: Adem van God, vernieuw ons bestaan) NLB 368h of 367 e. NLB 420 Groot is de wereld NLB 367e Enige, Gij onze God, wij bidden U voor al uw mensen die op kleine of grote schaal verantwoordelijkheid dragen, die plannen ontwerpen of uitvoeren om deze wereld vorm te geven, dat zij hun hart én hun verstand laten spreken, dat zij de drang naar winst overstijgen en oor hebben voor het verlangen van de meest kwetsbare mensen, dat zij bouwen aan een leefbare ruimte voor ons allen. – even stilte -
Enige, Gij onze God, wij bidden U voor deze buurt waarin wij leven, voor onze gezinnen en voor de mensen die alleen staan, voor onze kinderen die in deze buurt spelen en school lopen, voor de bejaarden die nog willen meetellen in onze samenleving en voor hen die ziek zijn of moeten leven met een handicap. Dat er zorg en aandacht mag zijn voor ieder, dat wij vanuit onze gemeenschap hier ook weldoende rondgaan en anderen helpen open te komen voor uw toekomst. – gezongen antwoord Enige, Gij die onze God zijt in vreugde en verdriet, geef dat wij allen blijven geloven in Uw woord dat bevrijdt uit de verdrukking van het onrecht, van het doodzwijgen .. Open ons, spreek uw 'Effata' zodat we weer op weg kunnen gaan, Jezus achterna, met handen die leven geven, met uw scheppende Geest voor vandaag en al de dagen die Gij ons geeft. Amen.
o
Inzameling van de gaven
Zeker met Scheppingszondag is het aangewezen om hier een speciaal moment van te maken. Als de Maaltijd van de Heer gevierd wordt dan kunnen er naast brood en wijn ook andere gaven van de schepping gebracht worden. Dit deel van de dienst kan ook aan het begin ingevoegd worden (voor het kyrie).
Aanbrengen van een schaal met aarde
Lector: Onze mooie blauwe planeet is geen gebruiksvoorwerp. De aarde is een gave, een vindplaats van de scheppende God die zag dat alles goed was. Daarom brengen we aarde aan, de kwetsbare, vruchtbare aarde die ons draagt en die ons voedt, en die we als een rentmeester willen behoeden en bewaren voor generaties en generaties na ons.
Aanbrengen van een bloeiende plant.
Lector: Elke plantensoort of diersoort is deel van het web van het leven, onvervangbaar. Al het geschapene draagt de stempel van God, Daarom brengen we deze bloeiende plant aan, symbool van onze inspanningen om alle leven te koesteren en te bewaren, voor generaties en generaties na ons.
Aanbrengen van zuiver water
Lector: Zuiver water, de kostbaarste grondstof op aarde, onmisbaar voor al wat leeft. Dit water wordt schaars. Het wordt vergiftigd, verspild en vervuild. We brengen dit zuiver water aan als symbool van alle natuurlijke hulpbronnen die we willen beschermen en bewaren voor generaties en generaties na ons.
Aanbrengen van lokale seizoensvruchten en –groenten
Lector: Is dit niet de edelste daad van de mens, de vruchten te oogsten van het zaad dat zijn hand heeft gezaaid? Nog steeds produceert onze geschonden en mishandelde aarde jaarlijks een weelde aan voedsel, een rijke diversiteit, meer dan nodig is om de mensheid te voeden. Nochtans, in deze wereld van overvloed, lijden meer dan 800 miljoen mensen honger. We brengen deze vruchten aan, resultaat van duurzame land- en tuinbouw in onze eigen buurt. Ze zijn het symbool van de wereld die we willen: rechtvaardig, ecologisch duurzaam, energiezuinig, leefbaar en gul voor iedereen, en voor generaties en generaties na ons.
Aanbrengen van brood en wijn (ook als de Maaltijd van de Heer niet wordt gevierd kan er een brood en een kruik met wijn naar voren worden gebracht)
Lector: De aarde als een weelderige tuin van Eden, waarin het Goede Leven heerst, dat is de dwingende roepstem van de scheppende God uitgesproken als een opdracht voor ons, generatie na generatie. Daarom brengen we ook de gaven van brood en wijn aan, ons dagelijks mensenwerk, onze bijdrage aan het visioen van de schepping.
Eventueel: aanbrengen van een kaars die door de voorganger wordt aangestoken aan de paaskaars
Voorganger Met al deze gaven willen we u dankzeggen (en de Maaltijd vieren) verenigd door het geloof in de opgestane Heer. Daarom brachten we ook een kaars aan die we aansteken aan de paaskaars. Is niet elke zondag Scheppingszondag? Want de kerk viert elke zondag Pasen, de overwinning van het leven op de dood. Met Paulus mogen we zeggen dat Christus de nieuwe Adam is, En wij, zijn kerk, de nieuwe schepping, bezield door de Geest.
Viering van de Maaltijd van de Heer ° Lofzegging De Heer zal bij ons zijn. De Heer zal ons bewaren. Verheffen wij ons hart. Wij zijn met ons hart bij de Heer. Brengen wij dank aan de Heer onze God. Hij is onze dankbaarheid waardig. Hemel en aarde bezingen Uw Naam, Heer, God die leven geeft, spreken van het wonder van heel het bestaan. Uw Naam noemen wij, God en Schepper, Gij bron en oorsprong van alle leven. Wij danken U voor al wat leeft en is. Uw naam, God van mensen, spreken wij uit met een hart vol verlangen naar Uw liefde die meer is dan het leven. Uw Naam, God van onze toekomst roepen wij vòòr ons uit, als een belofte, als een hoop die in ons leeft om Uw toekomst te ontvangen. Uw Naam, die vertrouwen geeft dat wij gedragen worden door Uw verlangen naar ons, geeft ons de woorden om te zeggen : Heilig, heilig ... o o
o
Overleveringswoorden... Epiclese naar keuze lied NLB 992 Wat vraagt de Heer nog meer van ons NLB 718: God die leven hebt gegeven NLB 385 De tafel van samen NLB 390 Het brood in de aarde Bezinningstekst na de viering van de Maaltijd (naar de Symfonie van de Twee Werelden; Helder Camara)
Aarzel niet, Heer, begin eraan. Gij moet scheppen, Gij moet bouwen. Het was Uw droom, van in het begin. Begin eraan. En vooral : wees niet bang tot het uiterste te gaan in Uw durf en Uw bescheidenheid.
Beslissen om de mens te maken tot een schepper, naast U. Beslissen om de mens te maken tot diegene die Uw schepping moet behoeden. Uw bouwmeester, Uw erfgenaam. Gij alleen, Heer, kunt het. Gij alleen kunt zover gaan, het risico van morgen en overmorgen lopen, er de eeuwigheid op wagen Aarzel niet, Heer, het er weer op te wagen met die mensen, eindig, begrensd, onvolmaakt. Gij moet scheppen, Gij moet bouwen, het was Uw droom, van in het begin. o
Slotlied NLB 608 De steppe zal bloeien
Bijlage 1 Het klimaat verandert ook mij Suggesties voor onderdelen van de preek/overdenking voor Scheppingszondag, 6 september 2015 Wees sterk; niet bang zijn. God komt u redden. Bemoedig met die woorden de mensen die angstig zijn. De eerste zinnen van de eerste lezing van deze Scheppingszondag zijn eeuwen oud, maar ze lijken wel geschreven voor onze eigen tijd en voor ons, die de afgelopen jaren het ene crisisbericht na het andere te verwerken kregen. De economische crisis en de financiële crisis waren direct voelbaar, en daarom bedreigend en beangstigend. Mensen zagen hun spaargeld, hun job en hun welvaart bedreigd. Toch, zo zeggen wetenschappers ons, was dit niet de grootste uitdaging voor de mensheid. Het échte probleem is de wereldwijde milieu- en klimaatcrisis, die vooral het gevolg is van onze ondoordachte westerse levensstijl. Wij, in ons welvarende Vlaanderen, behoren tot die 20% van de wereldbevolking die 80% van de goederen van de aarde bezit of consumeert. Het klimaatprobleem –en ruimer de milieucrisis- wortelt in deze realiteit. Om haar levensstijl te onderhouden, reserveert de westerse wereld de hele ecologische draagkracht van de aarde voor zichzelf. Voor de meerderheid van de wereldbevolking blijft nauwelijks milieugebruiksruimte over. Zowel de armoede als de overconsumptie zijn een probleem voor het ‘goede leven’ in ons gezamenlijk huis dat ‘aarde’ heet. Meer nog, onze hele thuis is bedreigd. De klimaatcrisis is niet enkel een ecologisch probleem, maar ook een moreel en ethisch probleem. En een uitdaging zonder voorgaande in de menselijke geschiedenis. Beschavingscrisis Aura Lolita Chavez Ixcaquic is leidster van de K’iche gemeenschap in Guatemala. Haar Maya-gemeenschap behoort tot de vele inheemse volkeren in Latijns Amerika die de gevolgen dragen van de jacht op delfstoffen in hun territorium. Zij verwoordde het enkele jaren geleden in een interview als volgt: “Dit is meer dan een milieucrisis, het is een beschavingscrisis. Dit gaat over het leven. Ons concept van goed leven is: leven in harmonie met de natuur: lucht, water, energie, aarde. In onze cultuur spreken we niet over zogenaamde vooruitgang en ontwikkeling. Dit is een nieuwe confrontatie tussen het Maya-volk en de staat. We hebben een verschillende manier om te kijken naar de kosmos en het leven. En zij breken de relatie tussen de mens en de natuur. Waar is de wederkerigheid? Wij zijn niet de eigenaars van de aarde. We moeten leven in harmonie. Zij verkrachten ons territorium. Ze doen Moeder Aarde geweld aan. Er is geen consensus. De staat, het leger, de multinationals, de rijke families consulteren ons niet. Ze nemen het land alsof ze er de eigenaar van zijn.” Als we dit horen, kunnen we boos zijn op de staat, het leger, de multinationals en de rijke families in Guatemala. Tot we met een schok beseffen dat het onze steeds groeiende consumptiehonger is die tot de steeds groeiende vraag leidt naar grondstoffen die in het Zuiden ontgonnen worden. Elke 20 jaar verdubbelt ons verbruik aan ertsen, ondanks de betere recyclage. In onze groei-economie blijft ook het verbruik van fossiele brandstoffen stijgen, ondanks het toenemend aanbod aan groene energie. Het is die stijgende vraag die zorgt dat in het Zuiden bossen, dorpen, landbouw, lokale economie en natuurgebieden moeten wijken voor nieuwe grootschalige mijn projecten, boorputten, pijpleidingen, energiegewassen of stuwdammen. Het is die stijgende vraag die zorgt dat we het erg lastig zullen krijgen om de C02-uitstoot in de wereld snel te verminderen of uit te bannen. De beschavingscrisis waar Aura Lolita Chavez Ixcaquic het over heeft, gaat niet enkel over de politici en de bedrijven in Latijns Amerika. Het is ook onze beschavingscrisis. Het is de beschavingscrisis waar Paus Franciscus het over had toen hij in een toespraak het volgende zei: “Dit is onze zonde: we exploiteren de aarde zonder dat we haar toelaten ons te geven wat ze in zich draagt …/… Dit is
een van de grootste uitdagingen van onze tijd: onszelf bekeren tot een ontwikkelingsmodel dat weet hoe de schepping te respecteren” Franciscus zegt niet “dit is een zonde”, of “dit is zondig”, maar “dit is onze zonde ...”. Waardoor de uitspraak meteen ook zeer zwaar klinkt, alsof ze allesbepalend is. Klinkt dit alsof iemand ons de ogen en de oren opent? De schepping vernieuwd “En wanneer Hij komt, zal Hij de ogen van de blinden openen en de oren van de doven laten horen. De verlamde zal opspringen als een hert en wie niet kon praten, zal jubelen en zingen! In de wildernis zullen bronnen opwellen en in de woestijn zullen rivieren gaan stromen. Het gloeiende zand zal veranderen in een meer, het dorstige land in waterbronnen. Waar de woestijnjakhalzen leven, zal gras en riet groeien!” De manier waarop de Eeuwige ingrijpt en het volk bevrijdt van ‘de vijand’, wordt door Jesaja beschreven als een nieuw scheppingsverhaal. Hij beschrijft een proces waarin ‘het goede leven’ en de ‘heelheid van de schepping’ wordt hersteld. Schepping begint waar de chaos heerst, waar leeg en woest land is, onheil en duisternis. Dat is ook zo in de scheppingsverhalen in Genesis. Die zijn geschreven na de ballingschap. De terugkeer uit de ballingschap was na de uittocht uit Egypte de tweede grote gebeurtenis waar het volk ervoer dat de Eeuwige actief ingrijpt, de plekwaar-geen-leven-is omvormt tot een verhaal van bevrijding, en de mens de levensadem inblaast. De scheppingsverhalen geven ons een toekomstvisioen en een opdracht om dat visioen telkens opnieuw waar te maken, trouw aan het verbond, en overal waar chaos het ‘goede leven’ bedreigt. De mens krijgt een hof van Eden ter beschikking, een weelderige aarde waarvan hij niet de eigenaar kan zijn, maar de behoeder. Zo, en niet anders, wordt de mens een ‘levend wezen’. Het gaat pas mis als de mens dit verbond met God opzegt. Als hij zelf “als God” wil zijn, en eigenmachtig wil oordelen over goed en kwaad. Als hij niet langer de “hoeder van zijn broeder” is. Als hij de vrijheid wil om te leven naar eigen inzicht, eender wat de gevolgen zijn van die levensstijl voor mens of milieu. Effata We weten dat gletsjers smelten, bossen sneuvelen, woestijnen groeien en oogsten mislukken. We weten dat de klimaatverandering nu al tienduizenden slachtoffers maakt, vooral in de kwetsbaarste bevolkingsgroepen in de landen van het Zuiden. We beseffen dat we de oude vertrouwde paden moeten verlaten, want ze leiden naar een heilloze toekomst, bedreigend en beangstigend. We moeten manieren vinden om ongehoorzaam te worden aan de drie geboden die ons opjagen: “Gij zult consumeren. Gij zult concurreren. Gij zult presteren.” Zoals de Joden moeten we weg uit Egypte en een trektocht aanvatten, dwars door de crisiswoestijn, in de richting van goed land, waar ‘bronnen opwellen in de wildernis en rivieren stromen in de woestijn’. We moeten Jezus achterna, weg uit het verstarde en versteende land, naar de ontvankelijke smeltkroes van culturen, in de Helleense stad Dekápolis. Daar, in dat verre grensgebied, in de ontmoeting met anderen, kunnen we ons laten aanraken en Zijn verlossend woord horen: "Effata, ga open." Geloof je oren. Wees niet langer onmondig. Laat je niet verlammen. Gooi je onmacht af. Je kan mee het verschil maken. Kom in actie. Dit is een tijd voor Schepping. De klimaatverandering verschijnt als een immense opdracht om van onze zieke, mishandelde en gekneusde aarde opnieuw Gods vruchtbare en gastvrije thuis te maken, waar leven is voor al wat leeft. Het klimaat verandert OOK MIJ Bovenstaande woorden kunnen gemakkelijk als onrealistische peptalk begrepen worden. Gelukkig kunnen we rondom ons kijken, en zien dat die verandering, die transitie, die bekering volop bezig is. Mensen zijn bereid om actie te ondernemen en te sleutelen aan hun eigen levensstijl. Ze gaan zich anders verplaatsen, voeden of verwarmen. Ze gaan anders consumeren, vinden de weg naar de deel- en
geefeconomie en verminderen hun verbruik van materiaal en energie. Ze nemen groene initiatieven in hun kerk, school, organisaties of bedrijf. Niet alleen het klimaat verandert. Ze veranderen ook zelf. Velen ervaren dit leven met een kleinere voetafdruk als een positieve verandering, een groei in levenskwaliteit. Leven vanuit een ‘ethiek van het genoeg’ heeft minder te maken met ‘verliezen’ of ‘inbinden’ dan met het scheppen van toekomstperspectief en ruimte voor ‘het goede leven’. Tegelijk leveren doeners, denkers en milieueconomen ons ideeën voor een koolstofarme en grondstoffenarme economie. De wereld beweegt 2015 is een belangrijk jaar. De Verenigde Naties organiseren twee conferenties die cruciaal zijn voor de toekomst van onze planeet. Nog in september vergaderen ze over Duurzame Ontwikkelingsdoelen voor de komende jaren. En in december is er de klimaattop in Parijs, waar de lidstaten een nieuw juridisch bindend akkoord moeten goedkeuren over hoe we de wereldwijde opwarming van de aarde onder de 2°C zullen houden. De hele wereld kijkt over de schouders van de beleidsmakers mee. Om de onderhandelaars te oriënteren, zijn de kerken in Europees verband -en daarin doet ook de VPKB mee -via de commissie Kerk in de Samenleving en Ecokerk- bezig om de politici te wijzen op hun verantwoordelijkheid. Kerken en hun internationale netwerken hebben hun eisenpakket klaar. En onlangs liet paus Franciscus zijn ‘groene’ encycliek Laudate Sii dit jaar verschijnen. Hoe cruciaal ook, de conferenties kunnen maar effect hebben als wij niet achterblijven. Of beter misschien, als we mee voorop lopen. Als gelovige gemeenschap willen we zeker meestappen ons te engageren in dit creatief avontuur. Door zelf groene keuzes te maken en na te denken hoe we onze ecologische voetafdruk kunnen verkleinen. En door mensen aan te moedigen die in hun persoonlijk leven diezelfde keuzes maken. Samen kunnen we een signaal uitsturen naar de samenleving waarin we leven. Aan ons om het ‘goede leven’ te herontdekken, te koesteren en te verdedigen. In godsnaam.
Bijlage 2 Exegetische achtergrond van de 1ste lezing en het evangelie Jesaja 35, 4-7a – Deze lezing komt uit de zogeheten 'kleine apocalyps van Jesaja' (Jes.34-35), een literaire eenheid die dateert uit de tijd na de ballingschap. Hoofdstuk 34 is een strafgericht van de Ene tegen alle heidenvolkeren; hoofdstuk 35 schildert de redding en de heerlijke toekomst van Sion. Die toekomst wordt uitgebeeld als een nieuwe lente : de woestijn gaat bloeien, de mensen worden blij en sterk en spreken elkaar moed in (v.3-4) de zieken en gebrekkigen genezen door Gods reddende tussenkomst (v. 5-6). De vermelding van wraak en vergelding in vers 4 grijpt terug naar het strafgericht tegen alle vijandige volkeren, maar de nadruk wordt nu gelegd op vergelding ten gunste van Israël. – De profetie van Jesaja 35,1-10 was oorspronkelijk gericht tot het volk in ballingschap. De profeet kondigt aan dat God zijn volk komt bevrijden; daarom mogen de moedelozen weer moed vatten en blij zijn. De profeet beschrijft het heil dat het volk te wachten staat in concrete beelden : blinden zien, doven horen, lammen springen, spraakgestoorden jubelen, de woestijn bloeit. Maar in feite heeft hij het over de ogen, de oren en de tong van het hart: het moedeloze, lamgeslagen volk in ballingschap zal weer volop tot leven komen. Marcus, 7,31-37 – Dit verhaal is één van de twee genezingsverhalen die eigen zijn aan Marcus, en die niet door Matteüs en Lucas zijn overgenomen (het andere is de genezing van een blinde in Betsaïda, Mc 8,22-26). Misschien vonden Matteüs en Lucas die verhalen te 'primitief' klinken voor Jezus; die gaat als een magische wonderdoener met speeksel te werk). Marcus situeert de genezing van een dove met spraakstoornissen (het Griekse woord 'mogilalos' betekent 'moeizaam sprekend'; het komt alleen voor in Jesaja 35,6 en in Marcus 7,32) in de Dekapolis, een gebied van hellenistische steden ten zuidoosten van het meer van Galilea. In een symbolisch gebaar steekt Jezus zijn vingers in de oren van de zieke (als om die open te maken) en raakt hij diens tong met speeksel aan (als om die weer soepel te maken). Daarna klinkt het 'effata' ('Ga open') als een tot God gericht gebed en tevens als een machtswoord. Dat dit Aramese woord van Jezus in de Griekse Marcustekst bewaard is gebleven, wijst er op dat we in het verhaal te maken hebben met oud traditiegoed. Het normale verloop van een wonderverhaal heeft hier één uitspringend element. In vers 36 wordt in tegenspraak met de aard van de genezing aan iedereen het zwijgen opgelegd. Maar met hoe meer nadruk hij dat doet, des te luider verkondigen zij het. Het 'messiasgeheim', waarop Marcus zozeer de nadruk legt en het feit dat Jezus de zieke terzijde neemt, buiten de kring van het volk (vers 33) wil voorkomen dat de identiteit van Jezus verkeerd wordt begrepen : de ware aard van Jezus' messianiteit kan immers pas begrepen worden in de context van zijn lijden, onder het kruis. Anderzijds kan Jezus' identiteit ook niet verborgen blijven, zijn faam breekt door. Dat is de paradox van vers 36. Door hun verbaasde uitroep geven de omstanders te kennen, dat ze in Jezus de heilstijd zien aanbreken die Jesaja aankondigde : 'Hij heeft alles welgedaan, hij laat doven horen en stommen spreken' – Met dit wonder wordt duidelijk gemaakt : Jezus wijst ons de weg naar het volle leven. Het gaat erom of wij oog en oor hebben voor die diepere werkelijkheid. Vaak zijn de zintuigen van het hart verstopt, bijvoorbeeld bij de leerlingen van Jezus.
Even verderop krijgen zij dit verwijt van Jezus te horen: 'Begrijpen en verstaan jullie het dan nog niet ? Is jullie hart versteend ? Jullie hebben toch ogen: zie je niet ? Jullie hebben toch oren: hoor je dan niet ?' (Mc 8,17-18) De twee verhalen ov er de genezing van een doven hier in Mc 7, 31-38 en van een blinde (Mc 8,22-26) illustreren vooral de verstopte zintuigen van de leerlingen. In dit verband is het zwijgverbod in ons verhaal minder vreemd dan het lijkt. Spreken over deze genezing heeft slechts zin , als het met geloof gebeurt. Slechts wie Jezus volgt op zijn weg, tot onder het kruis, die heeft zijn boodschap begrepen, die ziet hem zoals hij werkelijk is. 'Vat moed !' zegt Jesaja, 'Ga open' zegt Jezus God komt zijn volk bevrijden. Jezus opent een nieuwe toekomst. Hij breekt muren af en overschrijdt grenzen (Dekapolis met zijn hellenisme opent de weg naar de heidenen, buiten het eigen volk). En met de dood van Jezus is die doorbraak effectief geworden. Wat de officiële leiders in Jezus' dagen niet kunnen verstaan, wordt in het evangelie van deze zondag verstaan door een man met gehoor- en spraakstoornissen. De boodschap is duidelijk. Hoe kan je niet geloven in het oude verhaal dat God liefde is en barmhartigheid ? Zelfs doven kunnen dat verstaan. Zelfs blinden kunnen dat zien.
Enkele treffende gedachten uit 'Jezus, het verhaal van een levende' van Edward Schillebeeckx – De band met de schepping : Zoals in het begin God bij de schepping zag dat alles goed was geschapen, zo zegt men nu van de eschatologische profeet Jezus : 'hij heeft alles wél gedaan!' (Mc 7, 37)Dit weldoen van Jezus wordt bij Marcus in contrast gesteld met de macht van het kwaad (de satan) die mensen doof, blind, melaats en sprakeloos Ook in Handelingen 10,38 : de eerste christenen getuigden dat Jezus al weldoende rondging in het land der joden. – Wonderen ... hoe interpreteren ? Jarenlang waren exegeten gefixeerd op het al dan niet mogelijk zijn van 'wonderen'. Zij gaan in tegen de natuurwetten. Maar daarmee ging men voorbij aan het aanvoelen van de omgeving van Jezus en van de eerste christengemeenschap. Wonderen waren in die tijd iets vanzelfsprekends. Zoals donder en bliksem, droogte en overstroming al verbonden werd met geheimzinnige krachten (goddelijke ingrepen) zo ook ziekte en dood. Wel even opmerken dat het woord 'wonder' in de evangeliën niet voorkomt. Men zegt alleen dat bepaalde woorden en daden van Jezus bij het volk een 'thaumadzein' een 'zich verwonderen' en 'verbazen' opriepen. Men spreekt wel van 'tekenen' ('sèmeia') en 'machtsdaden' ('dunameis') of 'werken van de Christus' ('ta erga tou Christou'). Dus ... de verhalers vinden wonderen vanzelfsprekend, maar dat deze Jezus 'wonderen verricht' verwekt alom verbazing, een verbazing omtrent de identiteit van deze Jezus, van wie men de herkomst duidelijk kent. Zo wel voor- als tegenstanders van Jezus zijn onder de indruk van zijn krachtig optreden, maar het gaat om de interpretatie ervan : komt het van God of van de duivel! In Jezus is historisch iets uitzonderlijks verschenen wat zijn opponenten tot 'duivelse oorsprongen' terugbrachten, zijn volgelingen echter tot een onnoemelijke nabijheid bij de diepste kern van alle werkelijkheid: God.
– Een wonderdoener van het gewone volk Marcus geeft weer hoe Jezus van Nazareth is overgekomen vooral bij het gewone, landelijke Galilese volk, dat door alle religieuze bewegingen en groeperingen werd verwaarloosd. Opvallend is dat zowel Johannes de Doper als Jezus zich juist ook tot het gewone volk hebben gewend. In zulk milieu groeit de verering van een weldoener uiteraard ook uit tot een zekere legendevorming. De mensen zien een macht die in dienst staat van goed-zijn en weldoen en die macht werkt op de volksfantasie. Jezus wordt dan als een dorps-wonderdokter. Jezus zelf is wel gereserveerd tegenover een eenzijdige vertekening, maar hij neemt het risico erbij. In Jezus gaat het om de weldoende werkelijkheid van het koninkrijk Gods. Dat zal evenwel pas na zijn dood volkomen duidelijk worden in de ervaring van de christelijke gemeenschap, aan wie Gods heerschappij is geopenbaard.
Bijlage 3: Liederen De Heer heeft ons tot ons behoud (melodie LvK 387: O Heer, mijn God ook deze nacht)
De Heer heeft ons tot ons . de goede aarde toevertrouwd Om zorg te dragen voor elkaar En oogst te hebben ieder jaar. Heb daarom liefde voor wat leeft Omdat de Heer zijn leven geeft Laat niet de grond van ons bestaan Door ons bederf ten gronde gaan De lucht moet zuiver overal Opdat men vrijuit leven zal Het water helder, fris en rein Om water van de doop te zijn Ban dan ook alle hebzucht uit Gemakzucht en ontaard geluid; Erken je verantwoordelijkheid Voor levenskansen wereldwijd De Heer heeft ons tot ons behoud Zijn eigen leven toevertrouwd, Gegeven in zijn Woord en Bloed Want God is hartverwarmend goed.
Tekst ‘ In alles bent U bij ons’ God, trouwe Vader, liefste Moeder, In alles bent U bij ons, in bloemen en in vogel , in mensen hand in hand, in vlinders, bijen, bomen, Langs blauwe lucht en wolken, in elke korrel zand. En alle kleuren om ons heen, de sterren en de storm, de vruchten, de seizoenen, zij komen van Uw hand. Verwonderd om de verwevenheid van al het goede, staan we stil, in dankbaarheid. .
Het dorre land (uit Zingende Gezegend nr 23; te zingen op melodie NLB 864) Het dorre land zal juichen En bloeien als een roos Ja, jubelends getuigen: Gods heil is eindeloss! Sterkt dan de slappe handen En maakt de knieën vast, Want God verbreekt uw banden En Hij verlicht uw last! Uw ogen en uw oren Uw mond zal opengaan De doven zullen horen, De blinden zien voortaan, De lamme zal dan springen Springen zoals een hert Wie stom is die zal zingen Dat hij genezen werd! Dan zal er water komen Ontspringen: een fontein. Een beek zal overstromen, Een tuin wordt de woenstijn! God zal een weg ons banen: Zijn weg die heilig is En ieder zal beamen Dat die weg veilig is. Scheppingslied (vrij naar psalm 8) (tekst en Jan De Roeck) Wanneer ik in de ruimte tuur en duizend sterren zie, dan weet ik, Heer, hoe eindeloos en vindingrijk Gij zijt. Wat is dan een mens, hoe kwetsbaar en klein dat Gij hem aandacht schenkt. Toch werd hij hoogverheven boven alles wat bestaat. Gij hebt hem in uw goedheid bijna tot een god gemaakt. De aarde, de dieren, uw diepste geheimen hebt Gij hem toevertrouwd. Maak ons verstand en handen tot een zegen voor elkaar. Dat zorg voor deze aarde sterker weegt dan winstbejag. In hoogmoed verzonken, verspelen wij de toekomst als Uw licht niet meer schijnt!
