SOCIALE MEDIA OP SCHOOL
S
O
C
I
A
L
E
M
E
D
I
A
O
P
S
C
H
O
O
L
ZET JOUW SCHOOL OP DE DIGITALE KAART
SOCIALE MEDIA OP SCHOOL
ZET JOUW SCHOOL OP DE DIGITALE KAART
Inhoud
Woord vooraf
7
Inleiding: sociale media
8
Vanwaar komen ze?
8
Waarom zijn sociale media belangrijk voor het onderwijs?
12
NIEUWE KANSEN VOOR SCHOLEN Sociale media als leeromgeving & leermiddel
15
Waarom sociale media inzetten als leeromgeving?
16
Hoe sociale media verankeren in de werking van de school?
19
Hebben sociale media leer-kracht?
27
De voordelen van sociale media in leercontexten
30
Gedragscode
39
NIEUWE KANSEN VOOR SCHOLEN Sociale media als middel voor communicatie
41
Waarom zijn sociale media belangrijk voor de communicatie van jouw school?
42
Waar zitten de kansen voor jouw school?
44
Stappenplan: hoe start je een sociaalnetwerksite op voor jouw school?
51
De ideale communicatiemix
59
INDRUK INHOUDMAKEN
Definitie 10
5
NIEUWE UITDAGINGEN VOOR SCHOLEN 63 Sociale media en privacy
68
Wettelijk kader
71
Cyberpesten 73 De rol van de leerkracht
76
De digitale kloof
83
Veelgestelde vragen
84
BIJLAGEN Bijlage 1
94
Gedragscode 94 Bijlage 2
96
Is mijn school cybersafe?
96
Bijlage 3
99
Vragenlijst om het gebruik van sociale media te evalueren
99
LEXICON 102
INDRUK MAKEN INHOUD
BIBLIOGRAFIE 104
6
Hebben sociale media leer-kracht?
Sociale media beschikken over de eigenschappen die een leerkracht nodig heeft om de leerervaring en leerresultaten van kinderen en jongeren te verbeteren en de pedagogische behoeften of doelstellingen te ondersteunen. Ze kunnen helpen om de lespraktijk beter af te stemmen op de wereld van vandaag en nieuwe vormen van sociaal en informeel leren in te voeren. Kortom, de juiste toepassing en integratie van sociale media kan een grote toegevoegde waarde betekenen voor het leerproces. De snelle opkomst van ICT en sociale media versterkt het (sociaal)constructivistisch leren, zoals we eerder al aangaven. Het uitgangspunt hier is dat iedereen op een eigen wijze kennis opbouwt. Niet het ontvangen van informatie, maar het samen verwerken van deze informatie is het centrale proces. Zo leren leerlingen van elkaar. Ze leren zelf de wereld ontdekken, informatie verzamelen en op de juiste manier gebruiken. Sociale media werken dit in de hand. Dat werkt motiverend, leerlingen halen zo het beste uit zichzelf en helpen elkaar. De leraar is de spin in het web, geeft sturing waar het nodig is en stimuleert de leerlingen om elkaar te helpen. Deze principes zijn in een heldere 6-stappendidactiek28 te omschrijven:
6-STAPPENDIDACTIEK 1. Activeren voorkennis/ Aanscherpen leervragen
6. Reflecteren
5. Valideren
Leercyclus met sociale media
2. Informatie selecteren
Virtueel
4. Presenteren
Waarderen/ Best practicing Feedback
Sociale media
Groepen
3. Leerinteractie Argumenteren
28 M. Kesselring. De (onderwijs)wereld draait door! Klavertje4Model: sociale media voor scholen
Vragen
(Re)tweeten
NIEUWE KANSEN VOOR SCHOLEN: SOCIALE MEDIA ALS LEEROMGEVING & LEERMIDDEL
De school is er in eerste instantie om kennis over te dragen en vaardigheden/attitudes bij te brengen. Kunnen we met dat doel voor ogen sociale media inzetten als extra gereedschap, naast de andere, meer traditionele leermiddelen? Wij denken van wel.
27
De voordelen van sociale media in leercontexten
NIEUWE KANSEN VOOR SCHOLEN: SOCIALE MEDIA ALS LEEROMGEVING & LEERMIDDEL
Sociale media zijn direct en kunnen onmiddellijk ingezet worden voor een les.36 Leerlingen kunnen zowel in de klas als erbuiten deelnemen aan een discussie. Op die manier komen hun leerbehoeften aan het licht. Leerlingen kunnen immers reflecteren over hun leren en feedback geven aan hun medeleerlingen en aan de leerkracht. Sociale media maken het mogelijk om samenwerkende leerervaringen op te doen. Dat leidt bij de leerlingen tot meer betrokkenheid, meer participatie en meer leerkansen.
30
Met sociale media kun je de traditionele klas omtoveren in een interactieve ruimte die aanzet tot actief leren door samenwerking, reflectie, dialoog en feedback. Sociale media inzetten in leercontexten biedt o.i. duidelijke voordelen.
Welke kansen bieden sociale media voor het actief leren?37 1. 2. 3. 4. 5. 6.
Een kans om actief leren in grote klassen te bevorderen Meer participatie en betrokkenheid van leerlingen in de klas Herhaaldelijke en laagdrempelige feedback op het leerproces Mogelijkheden om zwakten in het leerproces aan te pakken Maken het makkelijker om online componenten te integreren Zetten leerlingen aan om samen te werken
Uit de praktijk: “Wij gebruiken sociale media om kennis te halen en te delen en om samen te werken. Daarmee bouwen wij onze cursus. Leerlingen helpen elkaar en wij hebben altijd de nieuwste leerstof waar ook leerlingen van kunnen profiteren. Via sociale media willen we de motivatie van onze leerlingen verhogen en het contact en de communicatie tussen leerkracht en leerling verbeteren. Sociale media worden gebruikt om al doende te leren.” – Kurt Klynen – leerkracht, GO! basisschool De School Kessel-Lo
36 Tanya Joosten. Social Media for Educators. Strategies & practices 37 Tanya Joosten. Social Media for Educators. Strategies & practices
#
Sociale media inzetten om samen te werken (samenwerkend leren)
NIEUWE KANSEN VOOR SCHOLEN: SOCIALE MEDIA ALS LEEROMGEVING & LEERMIDDEL
Via sociale media kunnen leerlingen – individueel of in groep – hun antwoorden delen met de klas. Dat heeft als voordeel dat de leerkracht kan controleren hoe goed de leerlingen de materie beheersen. En bovendien zet het de leerlingen aan om samen te werken in fysieke en virtuele ruimtes.43
34
We leren in dialoog en debat met onze omgeving. Sociale media ondersteunen dat. In online conversaties kunnen we elkaars uitingen waarderen, becommentariëren, aanvullen of nuanceren. Anderen kunnen ons helpen met reflecteren door vragen te stellen. Men noemt dit proces 'social negotiation of meaning’.44
De ‘Omgedraaide klas’ (‘Flipping the Classroom’) Het principe van de ‘Omgedraaide klas’46 biedt een werkbare oplossing om de klastijd efficiënter te benutten als je sociale media in de les gebruikt. In de ‘Omgedraaide klas’ wordt de klassikale instructie omgewisseld met het individuele huiswerk. Dat wil zeggen dat de leerlingen de klassikale instructie (d.i. leerstof of theorie) online aangeboden krijgen en dit thuis verwerken. Het ‘huiswerk’ wordt gezamenlijk in de klas gemaakt.
Deze methodiek vergt echter enige aanpassing van de leerkracht. Ze heeft immers effect op de klastijd. Een leerkracht die van zijn leerlingen verwacht dat ze antwoorden op vragen in de les, of die zelf wil reageren op de vragen, antwoorden en interacties van leerlingen, zal allicht meer klastijd nodig hebben, zeker als discussies een onderdeel van de activiteit vormen. Het kan erop neerkomen dat men de lessen anders moet indelen.45
43 Tanya Joosten. Social Media for Educators. Strategies & practices 44 Visie op leren. Visienota GO! 45 Tanya Joosten. Social Media for Educators. Strategies & practices 46 http://www.kennisnet.nl/themas/flipping-the-classroom/
NIEUWE KANSEN VOOR SCHOLEN: SOCIALE MEDIA ALS MIDDEL VOOR COMMUNICATIE
Uit de praktijk:
46
“Bij ons worden sociale media gebruikt om een hechte gemeenschap te vormen. We willen in de eerste plaats snel en kort de ouders informeren over wat leeft op onze school, maar we gebruiken ze ook als een uitbreiding van onze website om nieuwe mensen aan te trekken. Toen onze school haar nieuwe visie bekendmaakte, hebben we het krantenartikel daarover op de Facebookpagina van onze school geplaatst en natuurlijk ook onze visietekst geüpload. Je ziet dat die dan door leerkrachten, ouders en leerlingen gedeeld wordt en zo al vlug een groot publiek bereikt. Af en toe maken we ook een afzonderlijke pagina aan op sociaalnetwerksites van onze school. Dat was bijvoorbeeld het geval toen de leerlingen van het zesde jaar een eigen radiozender hadden opgericht. Bij een radiozender horen vandaag natuurlijk ook sociale media om het volledig te maken. Zo betrekken we iedereen door en bij sociale media.” – Raf Vandeweerdt – zorgcoördinator, GO! basisschool De Sprong Maaseik
#
Meer naambekendheid verwerven en leerlingen rekruteren
Wil je dat je school of instelling meer naambekendheid verwerft, post dan geregeld interessant of verrassend nieuws op je netwerksite. Publiceer bijvoorbeeld een artikel of een interview met leerlingen (filmpje op YouTube) over iets totaal nieuws of ongewoons dat je met je team of met je leerlingen hebt verwezenlijkt, een nieuwe studierichting die jouw school aanbiedt, een bepaald soort les of methode die als innoverend kan beschouwd worden, een investering voor je school, en zo meer. Beperk je niet tot nieuws over jouw school/instelling, maar durf ook meningen te vragen over relevante actuele, ‘gewaagde’ thema’s, via een opiniepeiling bijvoorbeeld. We hadden het al over de kracht van mond-tot-mondreclame in de sociale media. Veel ouders zoeken op het internet naar een geschikte school voor hun kind. Langs die weg komen ze ook te weten wat anderen van jouw school denken en schrijven. Het merendeel van de gebruikers (88%) vertrouwt heel sterk de aanbevelingen van medegebruikers en van ‘peers’ (personen zoals zij) en laten hun keuzes en voorkeuren erdoor beïnvloeden. Ook als het om een opleiding gaat. Mensen zijn bereid merken (in dit geval scholen) online te volgen als ze zich ermee kunnen identificeren.65 Scholen moeten dus permanent aan een krachtig en consistent imago werken, en dat kunnen ze door een goede band met (toekomstige) leerlingen/cursisten te ontwikkelen. Positieve gesprekken op sociale media én een goed imago kunnen deze bezoekers ertoe brengen om voor die bepaalde school of opleiding te kiezen. Maar onderschat ook de rol van de ‘peers’ niet. Betrek zittende of oud-leerlingen bij de werving. Laat ze bloggen, tweeten en videoboodschappen maken over hun schoolervaringen. Post berichten over specifieke (voorlichtings)evenementen en verwijs naar de schoolwebsite voor meer informatie. 65 Miranda van Elswijk. Hoe? Zo! Sociale media voor het mbo
Zoals het bij het opzetten van om het even welk project hoort, is het goed om een stappenplan ‘sociale media’ voor jouw school op te stellen. Verlies daarbij nooit uit het oog dat sociale media een verlengstuk zijn van de andere communicatiekanalen van je school. Het is overigens ook niet aan te raden om met sociale media te starten als die andere communicatiekanalen niet in orde zijn.
NIEUWE KANSEN VOOR SCHOLEN: SOCIALE MEDIA ALS MIDDEL VOOR COMMUNICATIE
Houd ook de factor tijd in de gaten. Bedenk dat elke site werk vereist (reken minstens een uur per week per actieve site). Met andere woorden: zorg dat je genoeg tijd en middelen hebt om je sociale media dagelijks op te volgen en wekelijks te updaten. Leg dus prioriteiten vast. En wees je ervan bewust dat je bereid moet zijn tot interactie met je doelgroep. Anders doe je het beter niet.
52
Het stappenplan in een notendop 1. Bepaal je strategie en doelen 2. Stel een verantwoordelijke contactpersoon aan 3. Stel een gedragscode of protocol op 4. Organiseer een infosessie 5. Ga zelf eerst ‘luisteren’ op sociale media 6. Kies de sociale media voor je school 7. Laat een professioneel profiel aanmaken 8. Laat pagina’s, groepen of kanalen aanmaken 9. Experimenteer! 10. Lanceer je sociale media 11. Maak promotie voor je sociale media 12. Lok interactie uit 13. Evalueer het effect van je sociale media 14. Evalueer de doelstellingen van je sociale media
1. Bepaal je strategie en doelen Alvorens in sociale netwerken te duiken, moet je een goed zicht hebben op welke doelstellingen je hiermee voor jouw school wil bereiken. Je kunt bijvoorbeeld streven naar transparantie, betere interne communicatie, betere externe communicatie, meer betrokkenheid van je doelgroepen bij de school, meer leerlingen enz. Definieer je doelstellingen op een heldere manier en beschrijf ook hun onderlinge samenhang, dat wil zeggen, kijk naar wat je met sociale media wil bereiken in • de communicatie van de school met de buitenwereld; • het leerproces van de leerlingen; • de deskundigheid van de teamleden.
CHECKLIST Wat zet je wel en wat zet je niet op het internet?79 Beantwoord je een van de onderstaande vragen met ‘ja’, plaats de tekst, foto of video dan niet of pas ze eerst aan. Kan ik hierdoor in de problemen komen? Kan iemand die toegang heeft tot mijn tekst, foto of video dit vervelend vinden? Kan iemand dit mogelijk verkeerd begrijpen/interpreteren? Kunnen mijn familieleden, vrienden of anderen hierdoor in de problemen komen? Kan dit later, in een andere situatie, tegen mij gebruikt worden? Wil ik dat iedereen die dit kan vinden, dit van me te weten komt?
NIEUWE UITDAGINGEN VOOR SCHOLEN
Sociale media en privacy
68
#
Wat is privacy?
Er zijn talloze definities van het begrip ‘privacy’. Een filosoof definieert het begrip anders dan een socioloog, een arts of een jurist. In het algemeen kan men ‘privacy’ definiëren als het recht op een persoonlijk leven, de persoonlijke vrijheid om ongehinderd, alleen of in beperkte kring, dingen te doen, zonder dat men door externe factoren gestoord wordt. Dus: de wens om onbespied een deel van ons leven te leiden. Het betekent ook het recht hebben om te bepalen wie welke informatie over ons, en van ons, krijgt. De digitalisering van onze maatschappij heeft de discussie over privacy in een stroomversnelling gebracht. We willen deze discussie hier allerminst verder voeren maar toch willen we de aandacht vestigen op het juridische en het ethische aspect van sociale media en privacy.
79 Erno Mijland. Smihopedia. Aan de slag met sociale media in het onderwijs!
Uit de praktijk: “Op het vlak van sociale media zijn er op onze school wel verschillen tussen de leerkrachten te merken. Sommigen blijven graag vasthouden aan hun rol zoals die vroeger was, anderen willen bijleren. Zij zullen eerst aan de leerlingen zelf advies vragen. Zo kunnen de leerkrachten ook van de leerlingen leren. Ik probeer dit zelf ook te doen als ik een vraag heb over ICT of sociale media.” – Günther Convens – coördinator Communicatie en Gelijke Onderwijswijskansen, GO! atheneum Redingenhof
CHECKLIST Hoe leerkrachten helpen bij het inzetten van sociale media?92 Geef zelf het goede voorbeeld. Bied hen een instapcursus in sociale media aan. Kijk of je hen mobiele toestellen (smartphone, tablet, laptop) kunt geven; zijn er kortingen mogelijk via gezamenlijke inkoop? Stimuleer hen om zich aan te melden op belangrijke platforms als Twitter, Facebook, LinkedIn en YouTube. Dan kunnen ze zelf op ontdekkingstocht.
NIEUWE UITDAGINGEN VOOR SCHOLEN
Stimuleer hen om bij hun leerlingen te informeren naar de sociale media die zij gebruiken en willen inzetten voor de school.
78
Stimuleer hen om te experimenteren met het gebruik van sociale media in de klas, bijvoorbeeld door hen te laten samenwerken met Google Docs en door video’s van YouTube in te zetten. Stimuleer hen om kennis met elkaar te delen. Wat werkt wel en niet? Richt een omgeving in waar kennis digitaal gedeeld kan worden. Sta open voor hun ervaringen en stuur waar nodig bij met extra vervolgcursussen of beleidsmaatregelen. Bied duidelijke kaders en afspraken waarop ze kunnen terugvallen.
92 Miranda van Elswijk. Hoe? Zo! Sociale media in het mbo
