17 september 2014 GGZ congres
Rustige ruiters, hevige hengsten De verslavingszorg in galop Dr Els Santens Rudi Vanmarsenille Herman Hacour
Inleiding • Afdeling
• Theoretisch kader: • Duaal proces model (oa Strack & Deutsch,2004) • Paard – Ruiter Metafoor (Wiers)
• Praktische uitwerking • R-Impuls (Rudi en Kim) • ACT (Herman)
Ontwenningsafdeling Ter Dennen Observatie: 2 weken Groepstherapeutisch programma: 6 weken Dagbehandeling: 3 tot 6 maanden
Groepsnazorg: 6 maanden tot 1 jaar
Duaal procesmodel Gedrag= samenspel tussen automatische en gecontroleerde processen • Langzaam, gecontroleerd, reflectief systeem (met beperkte capaciteit) • Snel, associatief, automatisch, impulsief systeem
Verslaving: verstoorde balans door • Relatief sterke automatische cognitieve processen • Zwakke motivatie • Beperkingen in de cognitieve mogelijkheden om automatische impulsen te reguleren
Ons beeld van verslaving GECONTROLEERD:
STOP
AUTOMATISCHE PROCESSEN:
NEEM
Controleverlies = kernsymptoom Impulscontrole - motorisch - perceptueel
Besluitvorming (keuzegedrag)
2 factoren belangrijk bij het reguleren en afremmen van ongewenste gedragsimpulsen: het vermogen en de motivatie om dit te doen
Automatische processen • Selectieve aandacht = aandachtsbias
• Automatische geheugenassociaties • Automatische actietendens (toenaderen/vermijden
Metafoor: Ruiter en paard • Paard = impulsieve systeem, zorgt voor actie
• Ruiter = reflectieve systeem, houdt lange termijn koers in de gaten • Psycho-educatief ; toegepast door Rudi en Kim in R-Impuls (groep C) • Paard temmen of ruiter versterken door cognitieve trainingen
• Paard temmen: interventies die de impulsieve processen direct beïnvloeden Aandachttraining Actietendenstraining Geheugenassociaties beinvloeden
• Ruiter sterker maken door trainen van executieve functies
Aandachtsbias • Motivationeel relevante stimuli trekken aandacht en/of houden aandacht vast • Drugs “kapen” motivatie systeem • Hoe meten? Visual probe test
Aandachtsbias • Visual probe test
Automatische actietendensen
Hertrainen van automatische processsen = paard trainen • Aandachtsbias hertrainen 5 sessies vermijdingstraining + CBT
• Hertrainen automatische geheugenassociaties Evaluatieve conditionering (soort antireclame) Enkel bij studenten getest, niet in klinische setting
• Hertraining automatische actietendensen Na 4 trainingssessies generalisatie en 10% minder terugval na 1j; ook hier combinatie met CBT
Integratie • Cognitieve interventies • Motivationele interventies • Cognitieve trainingen
16 september 2014
R-Impuls Impulsregulatie bij verslaving Rudi Vanmarsenille
1. De Achtergrond 2. Het Theoretisch Kader 3. Inhoud R-Impuls R-Impuls Impulsregulatie bij verslaving Training, therapie, educatie
1.1 Eerst was er niets… … toen de vraag ‘iets’ te doen rond herval, impulsiviteit, craving,… …later volgde Discussie, lezen, studie en concretisering de start…. … nu is er het resultaat
1.2 In onze maatschappij • De maatschappelijke verslavingsparadox
• Onze fascinatie • Studie Nieuw-Zeeland
1.3 Afhankelijksheidafdeling Ter Dennen Behandelgroep C
Samenwerking Psycho-PMT • Psycho Cognitieve gedragstherapie Bilans en werkplannen (levensdomeinen) ACT • Psycho Motorische Therapie Centrale thema Therapeutische doelstellingen C-Mindfulness • Een visie op het lichaam/geest
Samenwerking Psycho-PMT • Psycho Cognitieve gedragstherapie Bilans en werkplannen (levensdomeinen) ACT • Psycho Motorische Therapie Centrale thema Therapeutische doelstellingen C-Mindfulness • Een visie op het lichaam/geest
2. Het Theoretisch Kader • Automatische en controlerende processen bij verslaving (Prof.R.Wiers)
• Controleverlies (Prof.G.Dom, B.De Wilde)
• Lichaamsbeleving
2. Het Theoretisch Kader • Automatische en controlerende processen bij verslaving (Prof.R.Wiers)
• Controleverlies (Prof.G.Dom, B.De Wilde)
• Lichaamsbeleving
2.3 Lichaamsbeleving • Beperkt onderzoek • Verstoorde LB bij diverse ziektebeelden: negatieve beleving
• Middelenafhankelijkheid, LB en PMT Het signaleren v. lichaamssensaties en deze kunnen relateren aan emoties is een basiselement bij emotieregulatie en het ontwikkelen van zelfgevoel (Mehling, 2009) Bij impulscontrole is het dus van belang om spanningssignalen te registreren en op geleide hiervan te kunnen handelen (Berkmortel e.a., 2010)
2.3 Lichaamsbeleving • Een kwalitatief onderzoek rond lichaamsbeleving bij middelenafhankelijk (Bongaertz, Scheffers, 2012): lichaamsbewustzijn is slecht tot matig ontwikkeld, lichaamswaardering groeit bij langere abstinentie, lichaamscontact wordt afgehouden • ‘Impulsiviteit meetbaar maken binnen de PMT’: een masterthesis van Kienhuis en Kolijn Impulsief handelen, - reflectie, - keuzes
2.4 Herstel van verstoorde balans • Bewuster van automatische processen
• Herwinnen van controle • Het bedrogen lichaam De kracht van het lichaam • De metafoor van Paard en Ruiter en zijn intieme verbondenheid
3. Inhoud R-Impuls Impulsregulatie bij verslaving
• Lichaam (2 sessies) • Aandacht ( 1 sessie) • Automatismen in gedrag (3 sessies)
3.1 Lichaam (2 sessies) • Beeldvorming van emoties
• Sessie: inleiding – oefenen - nabespreken • Oefenen in boksen, zitten,… •
•
Leren herkennen, voelen en bewust worden van lichamelijke sensaties. Stressoren herkennen en voorspellen. Zoeken van grenzen. Lichaamsemoties. Spanningsthermometer: zoeken naar kritische grenzen Spanningsgebieden: musculair, autonoom, emotioneel, mentaal, spiritueel.
• Nabespreking: link met verslaving en dagelijks leven
3.2 Aandacht (1 sessie) • Sessie • BB. met projectie • Automatisch getrokken, bewust maken van verstoringen, normaliseren van craving • Omgaan met positieve opwinding, verschuiven van aandacht, getrokken aandacht weghalen, ontwikkelen van persoonlijke time-out • Nabespreking: link met verslaving en dagelijkse leven
3.3 Automatismen in gedrag (3 sessies) • Sessies •
kleine oefeningen, Go/NoGo, wedstrijd spelen Oefenen in ervaren en beleven. Automatische processen inhiberen. Omgaan met interferentie. Benaderen, verwijderen. Onvermogen om uit te stellen. Flexibiliteit. Verkeerd keuzegedrag. (On)gevoeligheid voor straffen en belonen.
• Spanning stijgt, sneller in automatismen • Automatisch gedrag, automatismen, gewoonte doorbreken kost energie, motivatie en doorzetting • Nabespreking: link met verslaving en dagelijks leven
R-Impuls
16 september 2014
ACT en Verslaving De ruiter sterker maken Herman Hacour
Paard op café
Kelly Wilson Ervaringsdeskundige Pionier van ACT Legt verband tussen ACT en AA-filosofie Inspiratiebron voor ontwenningsprogramma
The Wisdom to Know The Difference An Acceptance & Commitment Therapy Workbook for Overcoming Sustance Abuse
Sereniteitsgebed (Reinhold Niebuhr, 1940) God, schenk mij de kalmte om te aanvaarden wat ik niet kan veranderen; de moed om te veranderen wat ik kan veranderen; en de wijsheid om het verschil hiertussen te zien. Om één dag tegelijkertijd te leven; Om van één moment tegelijkertijd te genieten; Om moeilijke tijden te accepteren als het pad naar de vrede.
ACT in kortdurend open groepsprogramma? • Elementen uit ACT in het programma • Interesse opwekken voor ACT (→ nazorg) • Idee van “training” • “Wat doe/deed je al?” • Geen ambitie voor volwaardig ACT-programma
Vast bordschema Toelaten Moeilijke gevoelens
Loslaten Gijzelende gedachten
Toewijden Waarden & doelen
Mindfulness STOP Uitlokker
Observeer de reactie
Eerste reactie: Craving
Automatische piloot
Reactie: Gebruik Overtuigingen
Overtuigingen Terugvalcyclus
Marlatt e.a.
Reageer wel overwogen
Toelaten • Lijst van gevoelens
• Opdracht: • “Hoe ga je gewoonlijk met deze gevoelens om?” •“Welk effect heeft dat?” (onmiddellijk, na een tijd)
• Klasseren: vermijden – controleren – toelaten • “Wanneer is het je gelukt om een moeilijk
gevoel toe te laten? Hoe heb je dat gedaan?”
Loslaten • Failliet van de waarheid • Gijzelende gedachten (evaluaties vergelijkingen, verklaringen, oordelen, focus op verleden of op toekomst, …) • Opdracht: Verslag met/ zonder “nooit, altijd, moet, kan niet, zou, zou niet, iedereen, niemand, juist, fout, fair, unfair, …” • “Welke gijzelende gedachten heb je ooit in je leven kunnen loslaten?” • Thema: Piekeren
Toewijden • Waardenspel • “Stel je wint het grote lot: noem 3 dingen die je dan zou doen” • Zelfbeschrijving aan de hand van je waarden • Waarden per levensdomein • Doelen: Dodemansdoelen – Lange termijn doelen – korte termijn doelen – Nu -SMART • Toewijding: “Wat wil je binnen de 24u doen dat aansluit bij je waarden?”
Abstinentie: Gijzelende gedachte? • Stoppen of matigen = persoonlijke keuze • Uit studies blijkt: •Matigen is mogelijk •Hopen dat het ooit nog kan is niet schadelijk
• Cruciale vraag: “ Is het me het risico waard? Wil ik dat kost wat het kost? ”
Niagara Waterfalls
