Ruimte voor kennis: Technopo is Innovation Park

Ruimte voor kennis:

Technopo is Innovation Park

Masterproof SBV-MRE Drs. R. Kuil Augustus 2003

Meer en meer dringt het besef door dat Nederland gebaat is bij de snelle transformatie van een diensteneconomie naar een kenniseconomie. De huidige concurrentievoordelen van Nederland worden steeds vaker overtroffen door andere landen, onder andere door veel Aziatische landen. Waar tot voor kort alleen productiefaciliteiten naar deze landen verplaatst werden, worden nu ook diensten in toenemende mate naar deze landen uitbesteed. Om de Nederlandse economie z'n positie te laten behouden wordt de verdere ontwikkeling van de Nederlandse kenniseconomie als enige reële oplossing gezien. Een van de redenen waarom ik een aantal jaren geleden besloot bij de Technische Universiteit Directie Vastgoed te gaan werken was het besef dat universiteiten een vitale rol spelen in de belangrijke kenniseconomie. Toen ik een onderwerp voor de Masterproof moest kiezen was de keuze snel gemaakt: de ontwikkeling van Technopolis Innovation Park, een sciencepark naast het terrein van de Technische Universiteit Delft. Met de realisatie van Technopolis Innovation Park draagt de universiteit zijn verdere steentje bij aan de opbouw van de Nederlandse kenniseconomie. Het belang van de universiteit als aanjager voor economische ontwikkeling is het centrale onderwerp van deze scriptie. Universiteiten kunnen als aanjager dienen voor het creëren van een vestigingsmilieu dat interessant is voor kennisintensieve bedrijven en op deze wijze de vorming van technoclusters bevorderen. Om dit te realiseren is kennis nodig van de omstandigheden waaronder dit optimaal plaats kan vinden. Daarover gaat deze Masterproof. De Masterpoof is de afsluiting van de SBV-MRE opleiding en daarom een goed moment om stil te staan bij de mensen en organisaties die mij gedurende de opleiding ondersteund hebben. Een woord van dank gaat allereerst uit naar Freek Higler, directeur van TU Delft Vastgoed die mij in de gelegenheid heeft gesteld deze opleiding te volgen. Mijn directe collega's Jacqueline Vlek-Schut en Jeroen Klaassen, alsmede Dick Gutlich dank ik voor het geduld dat zij de afgelopen twee jaar hebben kunnen opbrengen. Dank gaat tevens uit naar mijn begeleider bij de SBV, de heer L. Uittenbogaard. Tot slot wil ik een woord van dank richten aan mijn vriendin Jolanda. Haar inspirerende aanwezigheid en getoonde begrip heeft een grote bijdrage geleverd aan het succesvol afronden van mijn studie. Ronald Kuil, Rotterdam, augustus 2003

Ruimte voor kennis: Technopol.Innovation Park

2/65

EXECUTIVE SUMMARY

................................................................................................................... ................................................................................

INLEIDING EN PROBLEEMSTELLING

5

8

Inleiding .................................................................................................................................... 8 Begrippenkader en definities ..........................................................................................................8 ......... ...... ....... .........m........... 9 Achtergrond van de probleemstelling Probleemstelling/DoeIstelling........................................................................................................10 Aanpak van het onderzoek en opzet van het verslag ..................................................................... 10

. .

Inleiding ......................................................................................................................................I2 Themaparken ..............................................................................................................................12 Technopolis Innovation Park ........................................................................................................ 13 Doelstellingen bij ontwikkeling Technopolis ...................................................................................13 Doelgroepen en marktsegmenten ................................................................................................. 13 Ontwikkelingsvorm ...................................... .............................................................................. 14 Bedrijvenprofiel ........................................................................................................................... 14 TijdpadIFasering ....................................................................................................................... 15 15 Verkoopprijs gronden ................................................................................................................ Conclusies................................................................................................................................... 16

..

DE MARKT VOOR KENNISINTENSIEVE BEDRIJVEN

.........................................................17

Inleiding ..................................................................................................................................... 17 Kenmerken van de markt ............................................................................................................. 17 De markt voor Technopolis ........................................................................................................ 18 Buitenlandse bedrijven ......................................................................................................... 18 19 Reeds in Nederland gevestigde bedrijven ......................................................................... Trends ........................................................................................................................................20 Synergie ..................................................................................................................................... 21 Conclusies................................................................................................................................... 21 HET VESTIGINGSMILIEU VAN TECHNOPOLIS

........................... . . ........................... 23

Inleiding .....................................................................................................................................23 23 De eisen aan Technopoles en Scienceparken ........................................................................... Technopoles en Scienceparken.....................................................................................................24 Veranderende locatiefactoren ................................................................................................ 24 De opkomst van de cluster/netwerkeconomie .........................................................................24 Technopoles .........................................................................................................................26 Scienceparken in Technopoles...................................................................................................... 28 De 'score' van Technopolis Innovation Park...................................................................................29 Conclusies................................................................................................................................... 30 VESTIGINGSPMTSEISEN

................................................................................

........ 32

Inleiding ...................................................................................................................................... 32 Vestigingsplaatseisen...................................................................................................................32 De vestigingsplaatseisen toegelicht ............................................................................................... 34 De praktijk: ondernemers op scienceparken .................................................................................. 36 Trends en veranderende locatie voorkeuren .................................................................................. 37 Conclusies............................................................................................................................... 38

Rumte voor kennis: TechnopolisInnovation Park

DE MNTREKKELUKHEID VAN TECHNOPOLIS

..............................................................39

Inleiding .....................................................................................................................................39 De Nederlandse kenniseconomie ..................................................................................................39 Zuidvleugel ............................................................................................................................ -40 Korte schets Zuidvleugel ....... .......................................................................................... 40 Sterkten en zwakten Zuidvleugel ............................................................................................40 Technopolis ................................................................................................................................41 Conclusies aantrekkelijkheid Technopolis ......................................................................................43

...

....................................................................................45

7

CONCLUSIES EN MNBEVELJMGEN

7.1 7.2

Conclusies...................................................................................................................................45 46 Aanbevelingen .........................................................................................................................

s

Bijlage 1 Onderzoeksinstituten. -scholen en egebieden Bijiage 2 Delft Kennisstad

...............

49

.................................................................... ................................57

........................................................................... 58

Bijlage 3 Opzet stedenbouwkundig masterplan Bijlage 4 R&D in Nederland

.........................................................................................................

Bijlage 5 Enkele vestigingsplaatsfadoren als keep- en pushfadoren Literatuur

.........................................60

.....................................................................................................................................

Lijst van geraadpleegde instanties en personen

59

62

...........................................................................65

.

Ruimte voor kennis: lëchnopolis Innovation Park

4/65

Onderdeel van het vastgoedbezit van de Technische Universiteit Delft betreft een nu nog grotendeels braakliggend bedrijfsterrein tussen Delft en Rotterdam. Op dit terrein wordt, samen met de gemeente Delft, Technopolis Innovation Park (hierna te noemen: Technopolis) ontwikkeld, een sciencepark gericht op kennisintensieve bedrijven op het gebied van research & development en innovatie. Op het terrein zal ongeveer 610.000 m2 research en aanverwante ruimte worden gerealiseerd. I n deze Masterproof is onderzocht in hoeverre dit sciencepark kans van slagen heeft. Dit is afhankelijk van drie criteria: e voldoende grote omvang van de doelgroep(en); e de aanwezigheid van een aantrekkelijk vestigingsmilieu, aansluitend bij de eisen van een sciencepark ontwikkeling; e het voldoen aan de vestigingsplaatseisen van de doelgroep. Omvang Doelgroepen De doelgroep bestaat uit kennisintensieve bedrijven in de categorie bedrijven en researchinstellingen. Het jaarlijks af te zetten metrage bedraagt 41.300 m" Gen en ander verdeeld zoals in onderstaande tabel weergegeven.

Uitgaande van een te ontwikkelen volume van 610.000 m2 betekent dit dat de uitgifte termijn van Technopolis minimaal 15 jaar zal bedragen. Uit de praktijk van de reeds in Nederland ontwikkelde scienceparken blijkt dat vooral de eerste jaren dit uitgiftetempo niet gehaald zal worden. Een uitgifte termijn van 15-20 jaar ligt meer voor de hand. Wanneer er naar de investeringen gekeken wordt blijkt dat deze grotendeels afkomstig zijn uit eigen land en dat investeringen uit het buitenland een marginale rol spelen. Buitenlandse investeerders zouden op basis van deze cijfers niet tot de primaire doelgroep van Technopolis gerekend moeten worden. Sterker nog: op basis van ervaringscijfers blijkt dat het merendeel van de klanten uit de regio Delft vandaan zal komen. Het lijkt dan ook voor de hand liggend om te beginnen met het uitbouwen van de regionale bekendheid van Tech nopolis. De kennisintensieve bedrijvigheid in Delft bestaat vooral uit kleinere bedrijven met een werknemersbestand van maximaal 10 personen, waardoor de maximale omvang van deze bedrijven circa 400 m* zal bedragen. Dit metrage is te klein om een zelfstandig gebouw op Technopolis te ontwikkelen. Dit betekent dat deze categorie vooral aangewezen is op bedrijfsverzamelgebouwen. Voor de categorie (door)starters geldt dat de gemiddelde omvang van de bedrijven nog kleiner zal zijn. Deze categorie is voornamelijk aangewezen op startershuisvesting in een bedrijfsverzamelgebouw. Gevolg hiervan is dat een aanzienlijk deel van de objecten op Technopolis uit bedrijfsverzamelgebouwen zal gaan bestaan. Deze categorie gebouwen is voor beleggers minder interessant. Vestigingcmilieu De succesvolle ontwikkeling van een sciencepark stelt bijzondere eisen aan de omgeving. Uit een analyse van de score van Technopolis op de gestelde vestigingsmilieu-eisen blijkt dat Technopolis

Ruimte voor kennis: Technopolis Innovation Park

5/65

goed scoort. Slechts op de factor "investeringsbereidheid van de overheid" wordt negatief gescoord. Dit is dan ook een aandachtspunt. Om Technopolis Innovation Park te kunnen ontwikkelen dient de vorming van clusters in de Delftse regio gestimuleerd te worden. Gezien de gewenste ontwikkeling dient vooral clustervorming in de richting van high-tech bedrijvigheid, innovatie en R&D bevorderd te worden. Juiste deze bedrijven die in hoge mate afhankelijk zijn van de uitwisseling van (niet-codificeerbare) kennis blijken gevoelig te zijn voor clustervorming. Een belangrijke basisvoorwaarde voor succesvolle clustervorming is dat deze alleen tot stand komt indien deze clusters aansluiting kunnen vinden bij de werkelijke "kerncompetenties" die een regio heeft. De aanwezigheid van de TUD in combinatie met andere kennisinstellingen kan worden gezien als een kerncompetentie van de Delftse regio. De TUD kan derhalve een belangrijke rol spelen bij het bevorderen van clusters. Voorwaarde hiervoor is dat er potenties en de bereidheid moet zijn om de gemeenschappelijke factoren tussen het bedrijfsleven en de TUD te ontwikkelen en uit te nutten. De grootste fout die gemaakt kan worden is om te denken dat het aanbod van technologie of infrastructuur zelf z'n eigen vraag schept. Dit gaat voorbij aan de vraag wat bedrijven eigenlijk met technologie doen en willen. Zij willen niet per definitie hetzelfde als universiteiten. Het inzicht in wat deze bedrijven willen ontbreekt vaak. Deels omdat de aard van de werkzaamheden dit met zich meebrengt deels door cultuurverschillen. De werkelijke kracht ligt erin wanneer de TUD in staat is en bereid zou zijn dit inzicht structureel te verwerven en te vertalen in samenwerkingsprogramma's en hier vervolgens een gepaste beloning van het bedrijfsleven voor terugkrijgt. Vestigingsplaatseisen Op basis van literatuurstudie en een internet-enquête zijn een groot aantal vestigingsplaatseisen gevonden. Om uit al deze factoren een in de praktijk bruikbaar hanteerbeer meetinstrument voor de aantrekkelijkheid van Technopolis te destilleren zijn de gevonden factoren geclusterd in zes relevante, onderling gerelateerde clusters, het DELFTS model.

d Delftse Kennisfactoren

Sociale factoren Binnen Nederland lijkt Technopolis een goede vestigingslocatie te zijn voor .vestiging van kennisintensieve bedrijven. De negatieve factoren lijken nergens onder een drempelwaarde te komen waardoor keuze van Technopolis niet plaats zou kunnen vinden. De aanwezige kernkwaliteiten zijn zodanig dat deze in staat worden geacht de negatieve vestigingsfactoren in belangrijke mate te compenseren. Wel zijn er enige zorgpunten: dit betreft met name de economische factoren alsmede de bereikbaarheid per openbaar vervoer (onderdeel van fysieke factoren). Aan deze factoren moet voldoende aandacht moeten worden gegeven. Ze zijn echter niet van zo'n omvang dat oplossing hiervan niet mogelijk is.

Ruimte voor kennis: TechnopolisInnovation Park

6/65

l

Wanneer de aantrekkelijkheid van Nederland als vestigingslocatie van kennisintensieve bedrijvigheid bekeken wordt is er reden tot zorg. De Nederlandse kenniseconomie bevindt zich thans in een middenpositie maar lijkt naar beneden af te zakken. Er zijn geen aanwijzingen dat deze tendens wordt omgebogen. Met name het aandeel technologie studenten zal de komende jaren, als gevolg van de veranderingen in het voortgezet onderwijs, verder afnemen. Hierdoor zal het aantal wetenschappers verder afnemen. De aantrekkelijkheid van Nederland als vestigingslocatie zal daardoor naar alle waarschijnlijkheid verder afnemen. De aantrekkelijkheid van de Zuidvleugel van de Randstad is beperkt. De kernkwaliteit is de goede ligging van de regio. De economische groei in deze regio blijft al jaren achter bij de rest van de Randstad. Het feit dat de afgelopen 10 jaar er een vertrekoverschot van ondernemers is spreekt wat dit betreft boekdelen. Weinig wijst erop dat de komende jaren een verbetering in deze regio te verwachten valt. Een verbetering zou vooral kunnen komen door de kenniscomponent van de regio beter uit te buiten, in combinatie met de aanwezigheid van de haven en het bestuurscentrum. Hierin zou Technopolis een belangrijke rol kunnen spelen. Samenvattend kan worden gesteld dat er een gematigd positief beeld bestaat ten aanzien van de aantrekkelijkheid van Technopolis als vestigingsplaats voor kennisintensieve bedrijven.

--


7/65

i.

INLEIDING EN PROBLEEMSTELLIW

1.1

Inleiding

De Technische Universiteit Delft (hierna verder te noemen: TUD) is een technische universiteit met in 2002 circa 13.000 studenten en 5.300 medewerkers. Research en onderwijs zijn georganiseerd in de volgende faculteiten: e Bouwkunde; e Civiele Techniek en Geowetenschappen; O Elektronica, Wiskunde en Informatietechnologie; a Luchtvaart- en ruimtevaarttechniek; .s Ontwerp, Constructie en Productie; O Techniek, Bestuur en Management; Technische Natuurwetenschappen. Naast de faculteiten zijn er onderzoeksscholen en onderzoeksinstituten. Research activiteiten van de faculteiten, instituten en scholen zijn vaak multidisciplinair van opzet. Op circa 200 onderzoeksgebieden wordt toonaangevend onderzoek uitgevoerd. Naast fundamenteel onderzoek vindt er in toenemende mate contractonderzoek voor industrie en overheid plaats. Bijlage 1 geeft een overzicht van onderzoeksinstituten, onderzoeksscholen en onderzoeksgebieden. Het vastgoedbezit omvat 169 hectare kadastraal oppervlakte met daarop gebouwd circa 575.000 m2 bruto vloeroppervlakte, verdeeld over circa 55 gebouwen. Onderdeel van het vastgoedbezit betreft een nu nog grotendeels braakliggend bedrijfsterrein van 73 hectare tussen Delft en Rotterdam. Op dit terrein wordt Technopolis Innovation Park (hierna te noemen: Technopolis) ontwikkeld, een sciencepark gericht op kennisintensieve bedrijven op het gebied van research & development en innovatie. Technopolis is een gemeenschappelijke ontwikkeling van de TUD en de gemeente Delft, grondeigenaren van respectievelijk 73 en 13 hectare. De totale omvang van het bedrijventerrein bedraagt derhalve 86 hectare. Op het terrein zal ongeveer 610.000 m2 research- en aanverwante ruimte worden gerealiseerd. Met de ontwikkeling van Technopolis sluit de universiteit zich aan bij zusterinstellingen zoals Mn, Stanford en Cambridge die naast de universitaire campus ook een sciencepark ontwikkeld hebben.

1.2

Begrippenkader en definities

Sciencepark Alhoewel er diverse definities van het begrip sciencepark in omloop zijn, zijn dit de meest gangbare begripsomschrijvingen (Bron: Boekerna, 1986): e Een sciencepark is een bedrijventerrein met vaak een parkachtige opzet waardoor er een positief imago kan worden gecreëerd. O Het concept, de aard, de inrichting en ontwikkelingsmogelijkheden zijn primair afgestemd op vestigingseisen en behoeften van bedrijven in de kennisintensieve sfeer. O Alleen bedrijven met hoogwaardig-technische producten en dienstenpakketten komen in aanmerking voor vestiging. Voorts is het noodzakelijk dat geselecteerde bedrijven een substantieel deel van hun activiteiten richten op Research & Development. I n veel gevallen is de aanwezigheid in de directe nabijheid van operationele kennisinfrastructuur (universiteiten, onderzoeksinstituten, enzovoorts.) als complementaire factor van essentieel belang.

Rulinte voor kennis: Technopolis Innovation Park

l

Het verschil ten opzichte van traditionele bedrijventerreinen zit in de volgende punten: De aangeboden voorzieningen zijn afgestemd op hoogwaardige technische bedrijfsactiviteiten. e Het toelatings- en ontwikkelingsbeleid dient selectief en strategisch plaats te vinden. Bij de opzet en ontwikkeling van het sciencepark dient te worden ingespeeld op specifieke vestigingswensen van potentiële kennisintensieve bedrijven. De noodzaak van voldoende capaciteit van Research & Development faciliteiten, kennis en know-how. m

Vestiqingsmilieu Geheel van externe condities dat van invloed is op de beslissing om op een bepaalde locatie een bedrijvenpark te ontwikkelen en het functioneren van het bedrijvenpark daarna. Kennisintensief bedrijf Bedrijven waarvan de perconeelskosten van de in de betreffende vestiging werkzame personen wier werkzaamheden rechtstreeks en nagenoeg volledig gericht zijn op research & developrnent of innovatieactiviteiten tenminste tien procent bedraagt van de totale perconeelskosten van personen werkzaam in de betreffende vestiging. Over het algemeen worden de volgende kenmerken geassocieerd met kennisintensieve bedrijvigheid: een relatief groot aantal hooggekwalificeerd personeel, een hoge toegevoegde waarde, een belangrijke rol en plaats voor onderzoek en ontwikkeling, een krachtige groei en een sterke internationale oriëntatie.

1.3

Achtergrond van de probleemstelling

Eén van de impliciete veronderstellingen achter de geplande ontwikkeling is dat er bij het bedrijfsleven grote belangstelling bestaat voor vestiging nabij de TUD, daar het bedrijfsleven op deze wijze kan profiteren van de unieke voordelen van de TUD. Het aanbod van technologische kennis creëert als het ware zijn eigen vraag. Deze unieke voordelen zijn echter nog niet expliciet geformuleerd en moeten bij de positionering van het sciencepark een belangrijke rol spelen. Het primaire uitgangspunt bij de ontwikkeling van het gebied is te komen tot synergie effecten tussen de binnen Technopolis te vestigen bedrijven enerzijds en de onderzoeks- en onderwijsactiviteiten van de TUD anderzijds. Daarnaast dient de ontwikkeling een bijdrage te leveren aan de versteviging van het Delft Kennisstad Profiel (zie bijlage 2). Dit betekent onder meer dat de toekomstige hier te vestigen bedrijven aanvullend dienen te zijn op de bestaande organisaties in Delft die bijdragen aan dit profiel. Het Delft Kennisstad profiel sluit overigens naadloos aan bij de onderzoeksgebieden van de TUD. De ontwikkeling van Technopolis wordt, binnen de gegeven randvoorwaarden (zie hoofdstuk 2), exclusief uitgevoerd door twee externe ontwikkelaars. Indien er kandidaten zijn die zich in het gebied willen vestigen zullen deze een realisatieovereenkomst met deze ontwikkelaars aangaan. De ontwikkelaars zullen de voor deze transacties benodigde grond afnemen van de TUD. De ontwikkelaars dragen, op hun kosten, zorg voor de planontwikkeling alsmede het bouwen woonrijp maken. Het Stedenbouwkundig Masterplan voor Technopolis is gereed en de contracten met de ontwikkelaars zijn getekend. De met de ontwikkeling van Technopolis binnen te halen opbrengsten zullen (mede) worden aangewend om de financiële positie van de TUD te verbeteren. De TUD heeft derhalve een groot belang bij het succes van Technopolis. Des te sneller de gronden worden uitgegeven des te sneller de opbrengsten bij de TUD binnen komen. De vraag is in hoeverre de aanname dat de aanwezigheid van de TUD vanzelf zal leiden tot een succesvolle sciencepark ontwikkeling realistisch is. De vele mislukte voorbeelden van sciencepark ontwikkelingen geven aan dat een dergelijke ontwikkeling alleen tot stand komt indien aan een aantal criteria voldaan is.


De belangrijkste succescriteria zijn: de aanwezigheid van een aantrekkelijk vestigingsmilieu, aansluitend bij de eisen van een sciencepark ontwikkeling; w het voldoen aan de vestigingsplaatseisen van de doelgroep; e voldoende grote omvang van de doelgroep(en). e

Uiteraard zijn er andere factoren te noemen welke van invloed zijn op het succes van de ontwikkeling. Hierbij valt te denken aan de gehanteerde uitgifteprijzen van de grond, communicatie en marketing alsmede de algemene economische ontwikkelingen. Op deze factoren wordt hier niet ingegaan. Het accent ligt in deze studie derhalve op de haalbaarheidsfase van deze ontwikkeling.

Op basis van bovengenoemde situatieschets is de volgende probleemstelling voor dit onderzoek geformuleerd.

I s de regio Delft een aantrekkelijk vestigingsmilieu voor de ontwikkeling van een sciencepark en in hoeverre sluit het aanbodprofiel van Technopolis Innovation Park aan bij de vestigingsplaatseisen van de beoogde doelgroep?

De doelstelling van het onderzoek is vierledig:

1. Vaststellen van de omvang van de beoogde doelgroepen. 2. Vaststellen in hoeverre de regio Delft een aantrekkelijk vestigingsmilieu heeft voor het realiseren van een sciencepark en het doen van aanbevelingen voor verbetering van dit milieu voor zover dit in de macht van de TU Delft ligt. 3. Vaststellen in hoeverre het aanbodprofiel van Technopolis aansluit bij het vraagprofiel en het doen van aanbevelingen tot verbetering hiervan voor zover dit in de macht van de TU Delft ligt. 4. Vaststellen wat de uitkomst van het onderzoek betekent voor het verdere verloop van het proces van ontwikkeling van Technopolis.

1.5

Aanpak van het onderzoek en opzet van het verslag

Het onderzoek is in grote lijnen opgedeeld in vier fasen: e Onderzoek naar de marktomvang van kennisintensieve bedrijven. e Onderzoek naar het gewenste vestigingsmilieu als voorwaarde voor een succesvolle ontwikkeling van Technopolis. O Onderzoek naar de vestigingseisen van kennisintensieve bedrijven. e Onderzoek in hoeverre Technopolis voldoet aan de gevonden vestigingseisen. Bij het onderzoek is gebruik gemaakt van literatuurstudie en heeft overleg plaatsgevonden met betrokkenen bij de ontwikkeling van vijf Nederlandse scienceparken, te weten Geomatica Business Park te Marknesse, Zernike Science Park te Groningen, Business & Science Park te Enschede, Biosciencepark te Leiden en het BioSciencePark te Lelystad. Ten behoeve van hoofdstuk 5 is tevens een internetenquête gehouden bij de op deze scienceparken gevestigde huurders.

-


10/65

1

I n hoofdstuk 1wordt een achtergrondschets gegeven bij de geformuleerde probleemstelling en wordt de wijze van aanpak van het onderzoek beschreven. Het onderzoek zal systematisch en gestructureerd aangepakt worden, maar vooral een hoog praktisch gehalte kennen. Hoofdstuk 2 beschrijft de strategische kaders van de ontwikkeling van Technopolis. De doelstellingen, basisuitgangspunten en randvoorwaarden voor de ontwikkeling worden beschreven. Deze ontwikkelingskaders zijn het uitgangspunt voor de verdere ontwikkeling. I n hoofdstuk 3 wordt een kwantitatieve analyse gegeven van de markt voor kennisintensieve bedrijven. De geschatte marktomvang en de betekenis daarvan voor de ontwikkeling wordt in kaart gebracht. Hoofdstuk 4 beschrijft aan welke voorwaarden de regio Delft moet voldoen om de ontwikkeling van een sciencepark mogelijk te maken. Deze voorwaarden zijn afkomstig uit zowel de literatuur als uit gesprekken met "ontwikkelaars" van scienceparken in Nederland. Hoofdstuk 5 gaat in op gevonden vestigingseisen van kennisintensieve bedrijven. Tevens wordt onderzocht welke trends en ontwikkelingen in deze markt te verwachten zijn en welke effecten dit kan hebben op de toekomstige ontwikkeling van vestigingseisen. I n hoofdstuk 6 wordt vastgesteld in hoeverre Technopolis voldoet aan de in hoofdstuk 5 gevonden vestigingseisen. De voor de analyse benodigde informatie is verkregen middels documentenstudie en interviews met betrokkenen bij de TUD, kennisintensieve bedrijven en instellingen die in de directe nabijheid van de TUD zijn gevestigd alsmede de gemeente Delft. I n hoofdstuk 7 worden de samenvattende conclusies alsmede enige aanbevelingen gegeven. Hierbij wordt ingegaan op betekenis van de uitkomst van deze studie voor de wijze waarop het vervolg van het ontwikkelingsproces het beste vorm kan worden gegeven.


11/65

2.

TECHNOPOLIS: ONYWIKKELPNGSPWOCES

2.1

Inleiding

TUD en de gemeente Delft hebben de handen ineengeslagen voor de ontwikkeling van Technopolis, een sciencepark rondom het thema wetenschap. I n dit hoofdstuk wordt ingegaan op de wijze waarop de ontwikkeling van Technopolis ter hand zal worden genomen. I n het kader van deze Masterproof wordt alleen ingegaan op die elementen die van invloed zijn op de probleemstelling. Allereerst wordt ingegaan op het verschijnsel themapark. Daarna wordt stilgestaan bij de doelstellingen van de ontwikkeling van Technopolis. Na een korte omschrijving van het gekozen ontwikkelingsproces zal daarna met name worden ingegaan op de geselecteerde marktsegmenten c.q. doelgroepen en de vastgestelde criteria waaraan bedrijven moeten voldoen bij vestiging.

2.2

Themaparken

Naast algemene bedrijvenparken is er vanaf de jaren 70 een opkomst zichtbaar van de zogenaamde themaparken. I n deze parken wordt op basis van twee thema's gesegmenteerd: - het primaire bedrijfsproces (bijvoorbeeld: science, biotechnologie, computertechnologie); - architectuur enlof stedenbouw. Bedrijven zitten bij elkaar op dezelfde locatie op basis van een veronderstelde synergie. Deze relatie kan door een nauwkeurig bepaalde identiteit van het bedrijvenpark naar buiten worden gebracht. Bij de ontwikkeling van deze themaparken spelen referenties aan buitenlandse voorbeelden een belangrijke rol. Ontwerpers en ontwikkelaars hebben vooral inspiratie geput uit landen als Engeland en Amerika. Daarbij ging de aandacht uit naar zowel het programma als het stedenbouwkundig ontwerp. Als voorbeeld van een geslaagd technologisch georiënteerd bedrijvenpark wordt vaak gerefereerd aan Silicon Valley, vanwege de hightech bedrijvigheid, de gewilde onderlinge relaties tussen de bedrijven in het bedrijvenpark en de integratie met allerlei voorzieningen zoals winkels, restaurants e.d. Kenmerken van een themapark zijn onder andere (ontleend aan Kooijman, 1996): Thematisering; Een snelweglocatie; Goede interne ontsluiting; - De aanwezigheid van diensten en voorzieningen zoals bijvoorbeeld crèche, sportaccommodaties, hotelcongresfaciliteiten en restaurants; - Een campusachtige opzet; - Veel aandacht voor landschap en architectuur; - Lage bebouwingsdichtheid; - Eenheid in architectuur. -

winkels,

Themaparken die aan al deze kwalificaties voldoen zijn echter uniek. Vooral het strak vasthouden aan een thema blijkt in de praktijk, vaak door economische omstandigheden, niet haalbaar. De aanwezigheid van gemeenschappelijke voorzieningen is vaak beperkt. De onderlinge verbondenheid is vaak ver te zoeken en het thema blijkt vaak te specifiek om succesvolle ontwikkeling mogelijk te maken. Bouwman en Hulsink (2000) wijzen erop dat er weinig succesvolle scienceparken zijn ontwikkeld. Tot nu toe zijn de echte successen beperkt gebleven tot Cambridge (Silicon Fen), Nice (Sophia-Antipoles) en Israël (Shalom Valley). De rol die deze techno-industriële regio's spelen in de mondiale hightech markt is beperkt.

-

Ruimte voor kennis: Technopolis innovation Park

12/65

2.3

Technopolis Innovation Park

Technopolis wordt een themapark rondom het thema wetenschap, en mag daarom het predikaat sciencepark dragen. Omdat de term sciencepark veel gebruikt wordt en weinig onderscheidende waarde meer heeft is voor de naam 'innovation park' gekozen. Inhoudelijk bestaat er geen verschil met het begrip sciencepark. Hoewel er in Nederland verschillende scienceparken zijn (bijvoorbeeld Zernike Science Park in Groningen, Watergraafsmeer in Amsterdam en Business & Sciencepark in Enschede) blijken deze er in de praktijk niet in geslaagd te zijn hun thematisering volledig vast te houden. Bij de ontwikkeling van Technopolis zal, door de TUD en de gemeente Delft, worden vastgehouden aan het thema wetenschap, De TUD heeft een beslissende stem bij de vestiging van alle kandidaten op Technopolis. Op het terrein van Technopolis ral volgens plan 610.000 m2 bruto bebouwd oppervlakte worden ontwikkeld. Wet stedenbouwkundig plan is een ontwerp van Gensler Architects gevestigd in Londen. De opzet van het stedenbouwkundig plan is als bijlage 3 bijgevoegd. De locatie kan thans als een C locatie worden gekwalificeerd (bereikbaar via snelweg). Het plan voorziet in de aanleg van een tram naar Technopolis, waardoor het een B locatie kan worden (goed bereikbaar middels lokaal openbaar vervoer).

2.4

Doelstellingen bij onwikkeling Technopolis

De TUD beoogt met de ontwikkeling en realisering van Technopolis twee doeleinden; het realiseren van maximale grondopbrengsten voor haar gronden; 0 het bereiken van belangrijke synergie effecten tussen de binnen Technopolis te vestigen bedrijven enerzijds en de onderzoeks- en onderwijsactiviteiten van de TUD anderzijds. 0

De gemeente Delft heeft als lokale overheid, alsmede als toekomstig eigenaar en beheerder van het openbaar gebied in het plangebied een algemeen belang bij de verdere ontwikkeling van het plangebied. De ontwikkeling draagt bij aan de door de gemeente geformuleerde eis tot het creëren van hoogwaardige werkgelegenheid in de gemeente, passend binnen het concept Delft Kennisstad, het thema waarmee Delft zich als stad afficheert.

2.5

Doelgroepen en marktsegmenten

Om de doelstellingen van beide partijen te realiseren dienen de toekomstige te vestigen bedrijven aanvullend te zijn op de bestaande organisaties in Delft die bijdragen aan het profiel zoals onder andere TU Delft, TNO, WL Delft Hydraulics, Gist-Brocades en Delft Instrumentc. Het sleutelwoord hierbij is synergie: tussen de bestaande en nieuw te vestigen organisaties en tussen de nieuw te vestigen organisaties onderling. Het kan hierbij gaan om researchinstituten, industriële research laboratoria of centra, hoogtechnologische bedrijven, spin-offs en starters. De insteek is derhalve het gehele spectrum van starters tot aan technologische (R&D) divisies van multinationale bedrijven: bedrijven die geïnteresseerd zijn in een aantrekkelijke campusachtige omgeving, een kennisrelatie met de TU Delft en mogelijk in het gebruik van de faciliteiten van de universiteit. Om de hiervoor beschreven doelgroepen te kunnen bedienen zal een gediversifieerd sciencepark moeten worden ontwikkeld met verschillende milieus. I n het plangebied zullen twee hoofdmilieus worden ontwikkeld: een 'Research & Development' terrein; een 'bedrijventerreini Het R&D zal gesitueerd zijn aan de snelwegzijde van het terrein en zal een hoogwaardiger uitstraling krijgen dan het bedrijventerrein.

Ruimte voor kennis: TechnopollsInnovatlon Park

13/65

Voor het onderscheid hiertussen wordt verwezen naar paragraaf 2.7. Binnen deze twee hoofdmilieus zullen verschillende submilieus worden ontwikkeld bijvoorbeeld op basis van technologiegebieden of uiterlijke kenmerken. Deze submilieus worden ook wel neighbourhoods genoemd.

Het terrein is voor 85 OIO eigendom van de TUD en 15 OIO eigendom van de gemeente Delft. I n 2000 zijn de TUD en de gemeente gezamenlijk gestart met de planvorming voor dit gebied. De TUD en de gemeente hebben hieromtrent een samenwerkingsovereenkomst afgesloten waarbij (in hoofdlijnen) de volgende afspraken zijn gemaakt: e de gemeente verkoopt de aan haar toebehorende gronden in het plangebied aan de TUD op basis van een resultaatdelende prijsformule, teneinde de TUD in staat te stellen bouwkavels ter ontwikkeling en realisering uit te geven aan de Ontwikkelaar. de gemeente zal de gronden in het plangebied gefaseerd bouwrijp en gebruiksgereed maken en zal eigenaar worden van het in het plangebied te ontwikkelen en realiseren openbaar gebied. levens zal de gemeente een aantal bovenwijkse voorzieningen aanleggen, alsmede zorgdragen voor de voorfinanciering van de HOV (Hoogwaardig Openbaar Vervoer) voorziening (tramlijn) waarvoor de TUD een bijdrage zal betalen. Ten behoeve van de ontwikkeling en realisering van het plan zijn door de TUD en de gemeente twee externe risicodragende projectontwikkelaars geselecteerd, ING Vastgoed en Bouwfonds Vastgoedontwikkeling. Met deze ontwikkelaars is een ontwikkelings- en realisatieovereenkomst gesloten met betrekking tot Technopolis. Indien er kandidaten zijn die zich in het gebied willen vestigen zullen deze een realisatieovereenkomst met deze ontwikkelaars aangaan. De ontwikkelaars zullen de voor deze transacties benodigde grond afnemen van de TUD. De ontwikkelaars dragen, op hun kosten, zorg voor de planontwikkeling alsmede het bouwen woonrijp maken. Een en ander betekent dat de publieke en private partijen in nauwe samenwerking optreden gedurende het gehele ontwikkelingstraject, maar een ieder zijn competenties inbrengt vanuit de eigen rol en positie. I n deze overeenkomst zijn (in hoofdlijnen) de volgende afspraken vastgelegd: e marktsegmenten (zie paragraaf 2.5); a vereiste bedrijvenprofiel; e faseringlplanning per deelgebied; e aantal te ontwikkelen m2 en gemiddelde floor space index; e beeld/kwaliteitsplan; e overlegstructuur; grondprijzen.

Een gebruiker die zich wenst te vestigen in Technopolis (zowel op het Research & Development terrein als op het bedrijventerrein) dient te voldoen aan de volgende cumulatieve criteria: 1. Per hectare grond behorend tot een kavel waarop de desbetreffende onderneming zich wenst te vestigen dienen tenminste 75 personen op fulltime basis werkzaam te zijn. I n geval van een gedeelte van een hectare grond is het minimum aantal werkzame personen een evenredig deel van 75. 2. De door de betreffende onderneming op de betreffende kavel te verrichten werkzaamheden mogen geen excessieve verkeersbelasting of vervuiling veroorzaken.


14/65

3.

De opstallen op de kavel mogen geen kantoorvestiging zijn. Een kantoorvestiging is een gebouw, grotendeels in gebruik of te gebruiken voor bureaugebonden werkzaamheden of ondersteunende activiteiten, terwijl tevens sprake is van 0 overwegend administratieve werkzaamheden; en a het betreft een ruimtelijk zelfstandige eenheid met een minimum omvang van 500 vierkante meter vloeroppervlak; en e de arbeidsintensiteit minder bedraagt dan 30 vierkante meter bruto vloeroppervlakte per werkzame persoon.

Gebruikers die zich wensen t e vestigen op het Research & Development terrein dienen tevens te voldoen aan het volgende criterium: e De personeelskosten van de in de betreffende vestiging werkzame personen wier werkzaamheden rechtstreeks en nagenoeg volledig gericht zijn op research & development of innovatieadiviteiten, bedragen tenminste 10 procent van de totale personeelskosten van de betreffende vestiging. Tevens dienen zij te voldoen aan een van de volgende criteria: e De verwachting is gerechtvaardigd, dat een structurele relatie zal ontstaan tussen de betreffende onderneming of instelling en de TUD dan wel met (wetenschappelijke) onderzoeksgroepen, instituten, laboratoria of technisch georienteerde ondernemingen of instellingen in de gemeente Delft of omstreken; a De in de betreffende vestiging van de onderneming of instelling uit te oefenen activiteiten liggen in de lijn van (de research van de) TU Delft; a Tenminste twintig procent van de in de betreffende vestiging werkzame staf heeft een hogere technische opleiding afgerond (HBO of universiteit). Gebruikers die zich wensen te vestigen op het Bedrijventerrein dienen - naast de criteria 1t/m 3 - te voldoen aan één van de volgende profielen: e Overwegend technisch georiënteerd met een mogelijke relatie met activiteiten van ondernemingen of instellingen op het gebied van research & development of innovatieactiviteiten; 0 Technisch georiënteerde dienstverlening; Overig technisch ondersteunend. Tevens kunnen zich op het Bedrijventerrein vestigen: a Bedrijfsverzamelgebouwen ten behoeve van kleinschalige huisvesting voor jonge bedrijven behorende tot de speerpunten van Delft Kennisstad; 0 Gemeenschappelijke laboratoriumfaciliteiten en voorzieningen; a Wetenschappelijke--en onderwijsinstellingen.

2.8

Tijdpad/ Fasering

Het Masterplan Technopolis onderscheidt vijf ruimtelijke fasen. Het volledige plangebied zal in vier opeenvolgende perioden van elk vijf jaar tot ontwikkeling komen, met een uitloopperiode van maximaal vijf jaar, derhalve totaal vijf ruimtelijke fasen. Per ruimtelijke fase worden diverse deelgebieden onderscheiden, gemiddeld vier per fase. Per periode van vijf jaar wordt het aantal t e ontwikkelen m2 bruto vloer oppervlak bepaald. De ontwikkeling en realisatie zullen per deelgebied geschieden. De deelgebieden zullen een omvang van circa 4 hectare hebben.

2.9

Verkoopprijs gronden

De TUD stelt de koopprijs van elke bouwkavel vast aan de hand van het aantal op de bouwkavel te realiseren m2. De koopprijs van een bouwkavel bedraagt het aantal m2 bvo vermenigvuldigd met de


15/65

koopprijs per m2 bvo. De TUD zal de koopprijs per m2 jaarlijks vaststellen, met als richtinggevende benchmark een periodieke vergelijking van de grondprijzen bij andere (bedrijven)terreinen in de regio.

2.10 Conclusies De ontwikkeling van Technopolis wordt, binnen de gegeven randvoorwaarden, exclusief uitgevoerd door twee externe ontwikkelaars. Indien er kandidaten zijn die zich in het gebied willen vestigen zullen deze een realisatieovereenkomst met deze ontwikkelaars aangaan. De ontwikkelaars zullen de voor deze transacties benodigde grond afnemen van de TUD. De ontwikkelaars dragen, op hun kosten, zorg voor de planontwikkeling alsmede het bouwen woonrijp maken. Aan deze ontwikkelingsvorm zijn een aantal nadelen verbonden. Het creëren van synergie effecten tussen TUD en bedrijfsleven behoort niet tot de normale taak van een ontwikkelaar. Het is ook niet reëel om als TUD te verwachten dat de ontwikkelaar daarom op dit aspect sturing zal gaan geven. Hierdoor kan het voorkomen dat voor de TUD interessante klanten niet door de ontwikkelaar actief geworven zullen worden, omdat deze klanten voor de ontwikkelaar minder of niet interessant zijn, bijvoorbeeld doordat zij hun eigen ontwikkelaar hebben of een gebouw voor eigen rekening en risico willen neerzetten. De ontwikkelaars hebben onvoldoende prikkels om de hoogste prioriteit te geven aan de ontwikkeling van dit sciencepark. Het afnamerisico ligt immers grotendeels bij de TUD. Dit kan ten koste gaan van het uitgiftetempo. De praktijk leert dat hoe langer de uitgifte tijd bedraagt des te lager de netto opbrengsten zullen zijn. Doordat de TU niet zelf als ontwikkelaar optreedt maar via commerciële partijen zal de bereidheid bij hoogleraren en overige medewerkers om mee te werken aan de ontwikkeling van dit park waarschijnlijk afnemen. Zij zullen hun bijdrage niet langer zien als een bijdrage aan de TUD maar als een bijdrage aan een 'vreemde' ontwikkelaar. Door de gekozen vorm staat de ontwikkeling op een grotere afstand van de TUD. Een belangrijk voordeel is dat de TUD geen kosten hoeft te maken in het voorbereidingstraject en het risico van de TUD minimaal is.

Rumte voor kenn~s:Technopolis Innovation Park

16/65

3.

DE M A R U VOOR KENZAB1"INTEN"EVE

3.1

Inleiding

BEDRIJVEN

Om een succesvolle ontwikkeling van Technopolis mogelijk te maken is een belangrijke vereiste dat er voldoende vraag is van kennisintensieve bedrijven. Tevens is inzicht in de structuur van de markt noodzakelijk. I n dit hoofdstuk wordt ingegaan op deze markt. Vragen die hierbij onder andere centraal staan zijn: e Wat zijn de belangrijke kenmerken van deze markt? e Hoe groot is de potentiële vraag per jaar? r Wat zijn belangrijke karakteristieken van deze vraag? Wat betekent dit voor de ontwikkeling van Technopolis? Voor het bepalen van de omvang van de markt is gebruik gemaakt van drie bronnen: het Centraal Bureau van de Statistiek (CBS: Kennis en economie, 2001), het Centraal Planbureau (CPB: Rensman, 2002; Cornet en Rensman, 2001) en informatie van de gemeente Delft (Marktstudie (door)startershuisvesting in Delft, 2002; Delftse Economie in Beeld, 2003). I n deze bronnen worden de begrippen kennisintensief en R&D op verschillende wijze geïnterpreteerd waardoor een exacte vergelijking lastig te maken is. Dit heeft ook consequenties voor de mate van exactheid waarmee gegevens vergeleken kunnen worden en conclusies over de markt getrokken kunnen worden. Voor deze studie hoeft dit echter geen probleem te zijn, daar het hier gaat om een schatting van de markt. I n grote lijnen komen de gehanteerde begrippen kennisintensieve bedrijvigheid en R&D overeen. Waarin dit hoofdstuk gesproken wordt over R&D wordt dan ook tevens kennisintensieve bedrijvigheid bedoeld. De in dit hoofdstuk gepresenteerde cijfers mogen derhalve niet worden gezien als een volledig getrouwe benadering voor de markt van R&D in Nederland, maar als een indicatie hiervan.

Kenmerken van de markt.

3.2

I n onderstaande tabel staan de belangrijkste kenmerken van de markt vermeld van kennisintensieve bedrijven vermeld: De uitgaven aan R&D kunnen worden verdeeld in drie categorieën: uitgaven door researchinstellingen; uitgaven door bedrijven; uitgaven door universiteiten. De uitgaven aan R&D bedroegen volgens het CBS (2001) in 1999 (in mln EUR): 4.200 Ondernemingen : Waarvan industrie: 3.200 Waarvan diensten en overig: 1.000 Researchinstellingen: 1.300 De jaarlijkse groei over de periode 1992-1999 bedraagt gemiddeld 8%. Er zijn geen directe indicaties dat deze trend zal ombuigen. De verwachting is dat deze markt de komende jaren zal blijven groeien. De markt is onevenwichtig verdeeld: vijf grote bedrijven (Philips, Akzo Nobel, DSM, Unilever en Shell) nemen ruim vijftig procent van de uitgaven voor hun rekening. De totale uitgaven bedragen circa 2% van het Bruto Nationaal Product. De grootste R&D firma's zijn primair actief in elektronica, chemicaliën, farmacie en voedingsmiddelen. (zie bijlaqe 4) -

-

Ru~mtevuur kenn~s:TechnupolisInnovat~onPark

De vijf naar arbeidsjaren gemeten grootse technologiegebieden zijn respectievelijk informatietechnologie, procestechnologie, elektronica, medische en farmaceutische technologie en levensmiddelentechnologie. (zie bijlaqe 4) De uitgaven naar provincies uitgesplitst geeft volgens Rensman (2002) het volgende beeld (in mln EUR): Noord- Brabant: 1.470 Gelderland: 596 Noord-Holland: 558 Zuid- Holland: 412 206 Overijssel: Volgens het CBS (2002) bedraagt het aantal R&D werknemers (in 1999) 61.000 bij bedrijven, 19.500 bij researchinstellingen en 24.000 bij universiteiten. Onder R&D werknemers wordt hier verstaan: researchers, assistenten en ondersteunend personeel. Er zijn ongeveer 20.000 werknemers werkzaam bij de grootste zeven bedrijven. Volgens het CBP (Cornet en Rensman, 2001) bedraagt het aantal bedrijven circa 3.470. Gemiddeld werken er 18-20 mensen per bedrijf. Gecombineerd met het feit dat ongeveer 20.000 bij de grootste zeven bedrijven werken is de gemiddelde grootte voor de overigen 12-13 werknemers. Dit betreft alleen R&D medewerkers. De bedrijfsgrootte inclusief de niet R&D medewerkers (in 1999) bedraagt: Bedrijfsgrootte Aantal bedrijven 10 - 50 1.754 1.135 50 - 200 200 583 Totaal 3.472 Het grootste deel van de bedrijven (83%) heeft derhalve minder dan 200 werknemers.

3.3

De markt voor Technopolis

Om een inschatting te maken van het jaarlijks uit te geven aantal m2 op Technopolis is per doelgroep op basis van een aantal aannamen berekend hoeveel m2 deze groep zou kunnen afnemen. Hierbij is een onderscheid gemaakt naar: buitenlandse kennisintensieve bedrijven; reeds in Nederland gevestigd bedrijven, onderverdeeld in (door)starters en overige bedrijven.

-

Bij de berekening zijn een aantal aannames gemaakt: De ruimtebehoefte per werknemer bedraagt 40 m2 bruto vloeroppervlakte; 7 % van de bedrijven verhuist jaarlijks; 90 OO/ van de bedrijven die verhuizen doen dit binnen de eigen regio.

-

3.3.1

Buitenlandse bedrijven

Het investeringsvolume in R&D vastgoed in Nederland is beperkt. Op basis van gegevens van het CPB (Kennis en Economie, 2002) wordt dit bedrag indicatief ingeschat op 140 miljoen euro per jaar. Hiervan bedraagt 97% investeringen van reeds in Nederland gevestigde bedrijven. Slechts 3% van de investeringen is afkomstig van nieuwe buitenlandse bedrijven. Deze 3% vertegenwoordigd ongeveer 4 - 6 bedrijven per jaar. Het betreft hier merendeels relatief kleine bedrijven met een investering onder de 50 miljoen euro en minder dan 25 man personeel. De regio Amsterdam is veruit het meest populair bij buitenlandse investeerders. De grootse buitenlandse investeerders in Nederland zijn Amerikaanse bedrijven.

-


18/65

Stel dat Delft er in slaagt 50% van de buitenlandse investeerders aan te trekken, dus 2 -- 3 bedrijven per jaar. Op basis van het aantal personeelsleden (< 25) kan de ruimte behoefte worden ingeschat op 1.000 m2 maximaal per bedrijf (40 m2 per werknemer). Op basis van de bevindingen van vestigingen op de overige scienceparken in Nederland wordt deze omvang bevestigd, met een maximale incidentele uitschieter van 2.500 m2. Het te verwachte uit te geven aantal m2 voor deze doelgroep zal zich derhalve tussen de 2.000 - 7.500 m2 per jaar bevinden.

3.3.2

Reeds in Nederland gevestigde bedrijven

Starters De rol van start-ups bij innovaties op technologisch gebied is bijzonder relevant. Zij spelen bij uitstek een rol bij het vertalen van fundamenteel technologische ontwikkelingen naar marktrijpe producten en diensten, daar waar grote bedrijven veel moeite hebben om technische ontwikkelingen op hun juiste merites te beoordelen of marktrijp te maken. Kleine ondernemingen zijn bij uitstek in staat om innovatieve ideeën en concepten om te zetten in producten die op de markt aanvaard worden. Er kunnen drie groepen starters worden onderscheiden: e Technostarters e Spin-offs van bedrijven e Spin-offs van universiteiten I n opdracht van de gemeente Delft is een onderzoek gedaan naar de markt(behoefte) van startende ondernemers in Delft. Het jaarlijks totale marktvolume voor kennisintensieve starters wordt ingeschat op 5.000 m2 per jaar. Het jaarlijks volume van doorstarters wordt ingeschat op 7.500 m2. Zestig procent behoort tot de zakelijke dienstverlening. Stel 50% van starters en doorstarters is geïnteresseerd in vestiging op Technopolis. Dit leidt tot een marktvolume van 6.250 m2 per jaar.

Overig Uit een studie van Inbo (Inbo, 2002) blijkt dat van de totale Nederlandse bedrijven ongeveer 7% per jaar verhuist. Hiervan verhuist circa 85%- 90% van de ondernemingen binnen de eigen regio E & Y (2001) vonden bij een vergelijking tussen 9 Europese scienceparken dat slechts 10% van de daar gevestigde bedrijven van buiten de stad komt, en onderschrijven hiermee de gegevens van Inbo. Volgens het rapport Delftse Economie in Beeld 2003 bedraagt het aantal kennisintensieve bedrijven in de regio Delft ongeveer 740 met totaal 17.095 werknemers. 13 hiervan hebben een omvang van meer dan 200 personeelsleden. Bij deze bedrijven werken ongeveer 10.000 werknemers. Dit betekent dat de gemiddelde omvang exclusief de grote 13 nog geen 10 personen bedraagt. De markt voor kennisintensieve bedrijven in Delft is overwegend gebaseerd op kleine bedrijven. Over de jaren 1999 - 2001 verhuisden gemiddeld 82 bedrijven per jaar binnen Delft, waarbij geen van de grote 13 betrokken was. Dit aantal is vrij hoog namelijk 11% tegen 7% landelijk, maar te verklaren uit de gemiddeld kleine omvang van de bedrijven. Stel dat Technopolis 50% van deze bedrijven aan zich weet te binden dan zal dit leiden tot een afname van (41 bedrijven * max. gemiddeld 10 man * 40 m2 per werknemer =) 16.400 m2 per jaar. Dit getal dient nog te worden gecorrigeerd met 3.750 rn2voor de doorstarters omdat er anders een dubbeltelling plaatsvindt. De afname bedraagt dus 12.650 m2. Dit is exclusief de grote 13 bedrijven. Indien verder wordt ingezoomd op de grote 13 komen vanwege de vestigingsvoorwaarden van technopolis slechts 7 bedrijven in aanmerking waarbij de gemiddelde omvang op circa 250 werknemers ligt. Dit zou leiden tot een jaarlijkse vraag (= theoretisch) van 0,49 bedrijf ( 7% van 7 bedrijven) * 250 werknemers * 40 m2 = 4.900 m2.

Rulmte voor kennis: TechnopolisInnovat~onPark

-

19/65

Tenslotte resteert nog de vraag van bedrijven welke buiten de regio vandaan komen. Totaal zijn er 3.472 kennisintensieve bedrijven in Nederland, waarvan 740 in de regio Delft. Van de 2.732 bedrijven die zich buiten de regio Delft bevinden zal jaarlijks zeven procent ( = l 9 1 bedrijven) verhuizen. Volgens de statistiek is 1O0/0 van de bedrijven die verhuisplannen heeft bereid buiten de regio te verhuizen, hierdoor blijft een maximaal potentieel van 19 bedrijven over. Stel dat 25% hiervan zich op Technopolis wil vestigen dan betreft dit vijf bedrijven per jaar. Gezien de marktstructuur (hoge investeringskosten, grote verbondenheid met hoog opgeleid personeel) ligt het niet in de verwachting dat de echt grote bedrijven zullen verplaatsen naar Technopolis. Hooguit zullen zij stand-alone R&D centers oprichten. De doelgroep zal dan ook met name bestaan uit bedrijven tot 200 werknemers, waarbij de categorie 10 - 50 de meerderheid vormt. Stel gemiddeld 50 werknemers per bedrijf en 40 m2 per werknemer dan bedraagt de vraag 10.000 m2 per jaar. I n de jaren 1999 - 2001 zijn er overigens geen bedrijven van buiten de regio binnen Delft gevestigd. I n onderstaande tabel staat de totale voorspelde maximale vraag weergegeven:

Uitgaande van een te ontwikkelen volume van 610.000 m2 betekent dit dat de uitgifte termijn van Technopolis minimaal 15 jaar zal bedragen. Uit de praktijk van de reeds in Nederland ontwikkelde scienceparken blijkt dat vooral de eerste jaren dit uitgiftetempo niet gehaald zal worden. Een reële uitgifte termijn van 15 - 20 jaar zal dan ook meer voor de hand liggen. Hierbij dient dan nog te worden bedacht dat bovenstaande cijfers de maximale inschatting betreft waarbij er van wordt uitgegaan dat er een grote aantrekkingskracht van Technopolis uitgaat vanwege zijn bijzondere positionering. Of dit laatste daadwerkelijk het geval zal is zal nog moeten blijken. De ingeschatte ontwikkelingstijden van de overige in Nederland onderzochte scienceparken zijn allemaal variërend tussen 15 - 25 jaar. Hoewel de hiervoor genoemde cijfers indicatief genoemd mogen worden is de conclusie wel gerechtvaardigd dat de ontwikkeling onder normale omstandigheden een zaak van lange adem zal zijn. Uiteraard kan een heel grote klant hier verandering in aanbrengen. Het beperkte zicht op, en de lengte van de ontwikkelingstijd zal voor potentiële klanten niet als een positieve factor ervaren worden.

3.4

Trends

Op basis van de onderzochte studies kunnen de volgende trends worden onderscheiden: e De ontwikkeling en het niveau van de R&D intensiteit van concurrerende bedrijven in dezelfde markt worden steeds meer gelijksoortig; e R&D wordt steeds meer marktgericht aangestuurd dan aanbodgericht. R&D komt hierdoor steeds meer op het niveau van business units in plaats van op corporate niveau; e Er is een toenemende trend tot outsourcing van R&D activiteiten van het bedrijfsleven naar universiteiten; e De Europese markt begint zich steeds meer als een markt te ontwikkelen. Onderscheid tussen landen verdwijnt;


20/65

0

e

Er is toenemende mate van schaalvergroting; Een groeiend aandeel van de nieuwe investeringen binnen Europa gaat naar de voormalige communistische landen.

Synergie

3.5

Bij de hierboven beschreven methodiek zijn alle kennisintensieve bedrijven meegeteld. Om synergie tussen de TUD en de te vestigen bedrijven te bereiken zal de TUD eerst moeten nagaan met welke bedrijven zij een langdurige relatie wil aangaan. Een mogelijke variant hierbij is dat de TUD aansluiting zoekt bij de onlangs door de TUD benoemde speerpunten in het onderzoek. Deze speerpunten betreffen: e Earth: observation, utilization, ecology and engineering; Information and Communication Technology; Life science and Technology; 0 Mechatronics and Microsystems; e Mobility of persons and transport of goods; e Nanotechnology; Water: water works, water management and water quality. I n de toekomst zullen hier nog enige speerpunten aan toe worden gevoegd. Indien de TUD er voor kiest alleen die bedrijven toe te laten waarvan zij vindt dat deze synergie opleveren zal het jaarlijks uit te geven metrage onder de hierboven berekende 41.300 m2 liggen.

Conclusies

3.6

Tot de doelgroepen van Technopolis behoren bedrijven en instellingen in de categorie profit-bedrijven en researchinstellingen. De uitgaven aan R&D door deze categorieën bedroegen op basis van de cijfers van het CBS (2001) in 1999 respectievelijk 4,2 en 1,3 miljard. Deze uitgaven lijken met zo'n acht procent per jaar te stijgen, waarmee de sector een gezonde groei laat zien. De grootse R&D firma's zijn primair actief in elektronica, chemicaliën, farmacie en voedingsmiddelen. De vijf naar arbeidsjaren gemeten grootste technologiegebieden zijn respectievelijk informatietechnologie, procestechnologie, elektronica medische en farmaceutische technologie en levensmiddelentechnologie. Opvallend is, dat de provincie Zuid-Holland niet tot de drie grootste provincies op het gebied van R&D uitgaven behoort. Wanneer er naar de investeringen gekeken wordt blijkt dat deze grotendeels afkomstig zijn uit eigen land en investeringen uit het buitenland een marginale rol spelen. Buitenlandse investeerders zouden op basis van deze cijfers niet tot de primaire doelgroep van Technopolis gerekend moeten worden. Sterker nog: op basis van ervaringscijfers blijkt dat het merendeel van de klanten uit de regio Delft vandaan zal komen. Het lijkt dan ook voor de hand liggend om te beginnen met het uitbouwen van de regionale bekendheid van Technopolis. De potentiële vraag per jaar is vastgesteld op maximaal 41.300 m2 per jaar. Het uitgiftetempo bedraagt tussen de 15 - 20 jaar. Het merendeel hiervan is afkomstig uit de regio Delft. Het blijkt dat de kennisintensieve bedrijvigheid van Delft vooral bestaat uit kleinere bedrijven met een werknemersbestand van maximaal 10 man, waardoor de maximale omvang van deze bedrijven circa 400 m2 zal bedragen. Dit metrage is te klein om een zelfstandig gebouw op Technopolis te kunnen ontwikkelen. Dit betekent dat voor deze categorie vooral aangewezen is op bedrijfsverzamelgebouwen. Voor de categorie (door)starters geldt hetzelfde waarbij de gemiddelde omvang van de bedrijven nog kleiner zal zijn. Deze categorie zal voornamelijk zijn aangewezen op startershuisvesting in een bedrijfsverzamelgebouw.

-

Rulrnte voor kennis: TechnopolisInnovat~onPark

21/65

Technopolis zal uiteindelijk dus voor een groot gedeelte gevuld moeten worden met bedrijfsverzarnelgebouwen met relatief kleine huurders. Probleem hierbij is dat deze categorie voor investeerders vaak geen interessante belegging is, behalve wanneer er subsidies worden verstrekt. Het is dus maar zeer de vraag of bedrijfsverzarnelgebouwen op dit terrein ook daadwerkelijk gerealiseerd zullen worden. De zeer moeizame ontwikkeling van het bijvoorbeeld het Radex Innovation Center, gericht op startende bedrijven, aan de Rotterdarnseweg spreekt wat dit betreft voor zich. De doorlooptijd van de uitbreiding met ongeveer 2.000 m2 heeft circa 7 jaar bedragen. Uiteindelijk hebben subsidies en borgstellingen er voor gezorgd dat het gebouw gerealiseerd werd. Ook het opheffen van het landelijke Twinning concept spreekt wat dat betreft boekdelen. Bij het aantrekken van bedrijven dient de TUD eerst goed te onderzoeken welke bedrijven de TUD van toegevoegde waarde vindt. Dit kan tot consequentie hebben dat het uitgifte tempo lager wordt.


22/65

4.

HET VES"P"K""Ng"SM"IE88 MAN TECHNOPOLIS

4.1

Inleiding

Technopolis Innovation Park wil zich gaan ontwikkelen tot een gebied waar veel kennisintensieve bedrijvigheid plaatsvindt. Zulke gebieden worden in de literatuur aangeduid met de naam Technopoles. Om een dergelijk gebied succesvol tot ontwikkeling te brengen dient zo'n gebied aan bepaalde vereisten te voldoen. Met andere woorden: het vestigingsmilieu dient goed te zijn. Onder vestigingsmilieu wordt verstaan het geheel van externe condities dat van invloed is op de beslissing om op een bepaalde locatie een bedrijvenpark te ontwikkelen en het functioneren van het bedrijvenpark daarna. Alleen indien hieraan wordt voldaan zal de ontwikkeling van een sciencepark in zo'n gebied mogelijk zijn. Een sciencepark stelt noodzakelijke eisen aan de omgeving. Wanneer aan deze eisen niet wordt voldaan is de succesvolle ontwikkeling van een sciencepark een lastige opgave. Om de cuccesvolle ontwikkeling van een sciencepark mogelijk te maken moet zowel voldaan zijn aan de eisen van Technopoles alsmede de eisen van scienceparken. I n dit hoofdstuk wordt vastgesteld aan welke eisen Technopoles en scienceparken moeten voldoen. De eisen zijn ontleend aan twee bronnen: geografisch-economische locatietheorieen en ervaringen van reeds ontwikkelde scienceparken. Om misverstand tussen het begrip Technopoles en Technopolis Innovation Park te vermijden wordt in dit hoofdstuk de volledige naam van Technopolis Innovation Park gebruikt. I n 4.2 worden de externe eisen die aan Technopoles en scienceparken worden gesteld overzichtelijk weergegeven. I n 4.3 wordt een onderbouwing en toelichting gegeven van deze eisen. I n 4.4 wordt beschreven in hoeverre Technopolis Innovation Park voldoet aan de in 4.2 weergegeven eisen. I n 4.5 worden tot slot de conclusies weergegeven.

4.2

De eisen aan Technopoles en Scienceparken

I Om een 'Technopole' te kunnen stimuleren moet er aan een aantal criteria worden voldaan. 1

1. Bedrijven moeten vertrouwen hebben in het gebied. 2. Er moet een universiteit of ander hoogwaardig kennisinstituut aanwezig zijn. 3. Er moeten groeimogelijkheden in de betreffende sector in het vooruitzicht liggen. 4. De kerncompetenties moeten een relatie hebben met de omgeving. 5. De betreffende sector moet in de betreffende regio al aanwezig zijn. 6. Er moeten potenties zijn om gemeenschappelijk factoren te ontwikkelen enlof te benutten. 7. Een dergelijke ontwikkeling moet passen in het beleid van de overheid (zowel gemeentelijke-; provinciale- als rijksoverheid).


1 I

23/65

Wanneer de facetten van een Technopole aanwezig zijn, zijn er vier elementen absoluut noodzakelijk om een sciencepark succesvol te maken. 1. Er moeten gezamenlijk strategieën worden ontwikkeld om activiteiten te stimuleren en zodoende toekomstige ontwikkelingen de baas te kunnen blijven. Zo moeten er intensieve relaties tot stand komen tussen opleidings- en onderzoeksinstituten, de overheid en het bedrijfsleven. Dit om kostenbeperkingen te kunnen realiseren. 2. Investeringen met een hoog risico zullen hoofdzakelijk door de overheid moeten worden gedragen. Immers, bedrijven zullen niet zelf in een gebied investeren, ze willen er gebruik van maken. Hierbij gaat het vaak om investeringen voor de lange termijn die hoge risico's hebben voor de bedrijven, omdat er pas op de lange termijn winst gemaakt kan worden. De investeringen zullen door de overheid moeten worden ge'initieerd Dit betekent niet dat de overheid als enige de kosten moet dragen. Er kunnen consortia worden gevormd, eventueel in 'Public Private Partnership1-verband. 3. Er moet gezorgd worden voor de fysieke aanwezigheid van hoogopgeleiden en voor personeel in opleiding. 4. Er dienen twee of meer belangrijke trekkers aanwezig te zijn.

4.3

Technopoles en Scienceparken

4.3.1

Veranderende locatiefactoren

I n de (neo) klassieke theorie wordt ervan uitgegaan dat de gunstige combinatie van grondstof - en energieprijzen, transportafstanden, beschikbaarheid van de productiefactoren en ligging ten opzichte van de afzetmarkt resulteert in een optimale locatie. Ontwikkeld vanuit de landbouw en vervolgens industriële sector richt de theorie zich later ook op de diensten- en consumentensector. De locatiekeuze van rationeel handelende en goed geïnformeerde ondernemers vindt plaats in een homogene ruimte onder volledige mededinging. Vestigingsvoorkeuren worden voornamelijk bepaald door de kosten. Daar waar de totale kosten om het product van producent naar consument te brengen het laagste zijn is de ideale vestigingslocatie De behaviourale school zette zich af tegen het (neo) klassieke simplistische mensen bedrijfsbeeld. De locatiekeuze kan het beste worden verklaard uit het strategisch besluitvormingsproces van het bedrijf. Hierbij spelen onzekerheden, risico's, percepties, gevoelens een centrale rol. De vestigingsplaatskeuze is een gevolg van de afweging van vele factoren, waarbij niet altijd gestreefd wordt naar de optimale locatie maar naar een aanvaardbare locatie. Kosten spelen slechts een beperkte rol. De opkomst van grote op wereldschaal werkende bedrijven en de grote invloed hiervan op de economie, leidde tot de opkomst van de institutionele theorie. Kernidee is dat een bedrijfslocatie een uitdrukking is van investeringsstrategieën van multinationals en andere grote bedrijven met meerdere vestigingen in een regionaal systeem, ook wel industrieel district genoemd. De suggestie wordt hierbij gewekt dat deze bedrijven zich overal op de wereld kunnen vestigen waar zij maar willen. Als nomaden trekken zij van land naar land en slaan hier tijdelijk hun tenten op. Dit beeld creëert een interessante paradox: hoe belangrijk is de nabijheid van een universiteit voor de vestigingsplaatskeuze nu afstand, locatie en nabijheid er niet meer lijken toe te doen. Hoewel aanstekelijk simpel dit beeld ook lijkt, het klopt niet. De werkelijkheid is aanzienlijk complexer. Vestigingsplaatsfactoren zijn nog steeds van belang, wel heeft er een verschuiving plaatsgevonden van de eisen die worden gesteld aan bepaalde locaties.

4.3.2

De opkomst van de cluster/nelwerkeconomie

Het belang van nationaal beleid, arbeidsmarkten en bedrijfsstrategieën staat centraal bij het verklaren van de locatiedynamiek van moderne bedrijven. De structuur en de kwaliteit van onderzoek in een


24/65

regio, de R&D instellingen en scienceparken, de infrastructuur voor ondersteunende technologie transfers en technologiebeleid zijn de spelregels die het gedrag van economische factoren verklaren. Wanneer een regio één of meerdere speerpunten rijk is, ontstaan er zogenaamde "verbindingen" met andere bedrijven en bedrijfstakken. Löfsten en Lindelöf (2001) stellen dat de verbindingen tussen individuele bedrijven en universiteiten kunnen bestaan uit: e De uitwisseling van mensen tussen bedrijven inclusief oprichters van bedrijven en sleutelpersoneel; s De overdracht van kennis; Contractonderzoek of sponsoring van research in de universiteit; Contract ontwikkeling, ontwerp, analyse, testen; e Toegang tot faciliteiten van de universiteit. Omdat aansluiting wordt gezocht, worden bedri~ven gemakkelijker in een bestaande keten opgenomen. Hierdoor ontstaat concentratie en wordt specifieke kennis opgebouwd in een bepaald gebied. Dit noemt men ook wel cluster enlof netwerkvorming. Porter (1998) definieert clusters als geografische concentraties van onderling verbonden ondernemingen en instituten. Clusters strekken zich neerwaarts uit tot distributiekanalen en zijwaarts tot leveranciers van complementaire producten en tot ondernemingen in industrieën met vergelijkbare vaardigheden, technologieën of inputs. Veelal omvatten clusters ook overheids- en andere instituten, zoals handelsorganisaties, standaardisatie-instituten en universiteiten. Clusters hebben volgens Porter invloed op de concurrentiekracht van de ondernemingen die in de regio zijn gevestigd op drie manieren: 1. verhoging van de productiviteit; 2. het richting geven aan en snelheid bepalen van innovaties; waarmee de productiviteitsgroei wordt beïnvloed; 3. het stimuleren van het ontstaan van nieuwe ondernemingen. Ad 1) Productiviteit Een onderneming gevestigd in een cluster heeft verschillende voordelen boven een onderneming gevestigd op een ge'isoleerde locatie. Ondernemingen in een cluster zijn in staat de productiviteit te verhogen op een aantal terreinen, zoals: 1) verwerving van inputs (sourcing), toegang tot informatie, technologie en instituten; 2) coördinatie tussen samenwerkende ondernemingen; 3) het meten van prestaties en het motiveren tot verbeteringen. Ad 2) Innovatie Clusters hebben een grote invloed op innovatie en productiviteitsgroei. Ondernemingen in een cluster profiteren van de concentratie van ondernemingen met marktkennis en van de concentratie van gespecialiseerde informatiegenererende instituten en hoogwaardige afnemers. I n een cluster kunnen eerder en meer consistent nieuwe technologische, operationele en distributiemogelijkheden worden waargenomen. Dit wordt bevorderd door continue relaties tussen de clusterdeelnemers, het gemak van elkaar kunnen bezoeken en veelvuldige face-to-face contacten. Ad 3) Nieuwe ondernemingen De meeste nieuwe ondernemingen ontstaan eerder in bestaande clusters dan op ge'isoleerde locaties. I n een cluster is veel informatie beschikbaar. I n een cluster is het makkelijker om kansen en gaten in de markt te zien. Het bestaan van een cluster is op zich al een indicatie van een opportunity. Medewerkers van de in een cluster gevestigde ondernemingen kunnen deze snel verlaten om een nieuwe onderneming te beginnen en het gat in de markt op te vullen. Lokale geldschieters zijn ingewijd in de cluster en zullen daardoor een lagere premie vragen voor de financiering.

Ruimte voor kennis: Technopofis Innovation Park

25/65

Twee van de belangrijkste determinanten voor het ontstaan van clusters zijn de aanwezigheid van een grote hoeveelheid hoog opgeleide medewerkers en de aanwezigheid van een kennisinstituut (Nelson, 1999). De Pater (1996) stelt hieromtrent: voldoende hoog gekwalificeerd personeel; de nabijheid van innovatieve en op (technisch) onderzoek gerichte universiteiten, hogescholen en instituten. Voor de aanwezigheid van voldoende gekwalificeerd personeel hoeft niet alleen naar Delft gekeken te worden. Hoog opgeleide mensen zijn mobiel. Veel meer moet er gekeken worden naar de kennis die in een bepaalde straal rondom een gebied zit (Cortie, 1991). Bouman, Thuis et al (1985) onderzochten dat hooggeschoold personeel gemiddeld bereid is 40 tot 50 km van het werk te wonen. Rotterdam, Den Haag en Leiden liggen derhalve binnen dit bereik. Recentelijk is er tevens veel aandacht voor de factor kennis als clusterbevorderende factor. Hierbij wordt een onderscheid gemaakt naar codificeerbare kennis (dus op te slaan in schriftelijke of elektronische vorm) en niet-codificeerbare kennis (niet vastgelegd in reproduceerbare vorm). Bij niet codificeerbare kennis gebeurt overdracht van kennis door persoonlijk contact, zodat fysieke afstand van belang is. I n bedrijfstakken waarbij veel belang wordt gehecht aan niet codificeerbar kennis zal fysieke clustering dus belangrijk(er) zijn. De twee soorten kennis zijn dikwijls complementair. Gecodificeerde kennis is vaak alleen begrijpelijk voor experts: dragers van tacit knowledge. Dit heeft als belangrijke implicatie dat hoewel kennis tegen lage kosten de wereld kan overgaan deze kennis pas bruikbaar is in combinatie met kennis in hoofden van veel minder mobiele experts. Het opbouwen van die kennis vereist vaak actieve deelname aan het scheppen van nieuwe kennis: de beste experts doen zelf toponderzoek. Gebruik maken van de mondiale kennisvoorraad is dus alleen mogelijk door zelf bij te dragen aan die kennisvoorraad. Locale aanwezigheid is dus van belang. Het belang van clusters geldt vooral voor radicale technologische veranderingen. I n deze gevallen zijn technologieën nog niet vastgelegd, zij zijn beschikbaar als tacit knowledge. Contact tussen personen is dan belangrijk om informatie uit te wisselen en daarom zijn industriële districten belangrijk. Geografische nabijheid is minder belangrijk voor geleidelijke technologische veranderingen, hiervoor kan meer al vastgelegde informatie worden gebruikt die over een afstand gecommuniceerd kan worden.

4.3.3

Technopoles

Castells (1996) verstaat onder Technopoles: de sociale, institutionele, organisatorische, economische en geografische structuren die de voorwaarden creëren voor het continue genereren van synergie en voor investeringen in het productieproces, zowel voor de productie-eenheden die deel uitmaken van het milieu als voor het milieu als geheel. Het zijn clusters waar veel innovatie, high-tech enlof R&D plaatsvindt. Zij stellen dat Technopoles worden gestimuleerd door centrale en regionale overheden in samenhang met universiteiten en onderzoeksinstellingen. Productiviteit en daarmee economische groei zijn niet langer de kwantitatieve optelling van kapitaal. Er geldt een mondiale afhankelijkheid waarbij de regio's de belangrijkste actoren van economische ontwikkeling zijn. Regio's blijken flexibeler in het zich aanpassen aan veranderende omstandigheden in markten, technologie en cultuur dan nationale overheden. Om dergelijke clusters te laten ontstaan is samenwerking nodig in de vorm van een ondernemende overheid, universiteit en hogescholen, onderzoeksinstituten etc. Zelfs als de inspanningen van de betrokkenen goed zijn, is dit nog geen garantie dat bepaalde gebieden zich in de richting ontwikkelen die voor ogen staat. Met dit gegeven wordt er tegenwoordig steeds vaker gekeken welke activiteiten van oudsher in een regio voorkomen en op welke manier deze kunnen worden gestimuleerd zonder dat ze nadelige milieu-, politieke- of economische gevolgen hebben voor de omgeving.


26/65

Deze specifieke kenmerken lopen vaak in de pas met het imago dat een stad of regio heeft. Wanneer men het over Rotterdam heeft dan is de koppeling met de haven snel gelegd; Antwerpen heeft zijn diamanten en Delft werkt hard aan het imago als kennisstad. Dit gegeven is belangrijk omdat voor de investeringen van bedrijven in dergelijke regio's ook wordt gekeken welke voordelen een specifiek gebied heeft. Vroeger waren de afzetmarkt enlof natuurlijke bronnen de bepalende factoren om zich te gaan vestigen in een bepaalde regio. Nu wordt enerzijds door de grote groei van ICT en de steeds snellere groei van kennis gerelateerde bedrijfstakken, zoals R&D activiteiten en aanverwante diensten, de afhankelijkheid van andere bedrijven steeds groter. Anderzijds worden bedrijven van elkaar afhankelijker door 'co-makerchip' en 'out-sourcing'. Door dit gegeven is er dan ook een trend waar te nemen dat bedrijven zich gaan clusteren en gaan concentreren op kerncompetenties. Vooral voor kennis aangedreven economieën is dit een relevant gegeven. I n dit verband wordt er ook gesproken over 'untraded interdependencies'. Bedrijven kunnen grote voordelen behalen door zich in een bepaalde regio te vestigen. Ze kunnen dan gebruik maken van de gunstige factoren die in een bepaalde regio aanwezig zijn, zonder dat ze ervoor hoeven te betalen. Zo kan men direct besparen op transactiekosten maar kan men ook profiteren van snelle informatieoverdracht. Tevens zijn er gemeenschappelijke factoren te benutten zoals een arbeidspool, een luchthaven, een universiteit of hogeschool en een mooi natuurgebied. Deze ontwikkeling van concentratie op kerncompetenties is vooral van toepassing op activiteiten in de contactgevoelige sfeer, zoals bijvoorbeeld R&D activiteiten. Over de gehele industrie is er in deze sectoren dan ook, mede door de aanwezigheid van 'untraded interdependencies', aanzienlijk minder spreiding waar te nemen dan in gestandaardiseerde activiteiten (Lambooy, 1987). Investeringen op het gebied van innovatieve bedrijvigheid worden steeds vaker gedaan in gebieden waar de hiervoor genoemde voordelen voorhanden zijn. Een dergelijke regio ontwikkelt zich doordat er nieuwe investeringen worden gedaan. Hierdoor krijgt een bepaald gebied op haar beurt weer bekendheid, creëert een bepaald imago zodat bedrijven steeds meer interesse krijgen om zich er te vestigen. Sterker nog: bedrijven willen zelf vaak geassocieerd worden met het imago dat wordt uitgestraald. Wanneer een regio in een soortgelijke opwaartse spiraal belandt, wordt het voor bedrijven steeds aantrekkelijker, en soms zelfs noodzakelijk, om in een dergelijke regio investeringen te plegen. De aanwezigheid van meerdere ondernemingen kan immers competitie aanwakkeren die ontwikkeling en effectiviteit stimuleert. Bedrijven zouden de boot kunnen missen als ze achterblijven met investeringen. Zoals eerder gezegd zijn dit soort economische krachtige gebieden meestal als vanzelf ontstaan en zijn natuurlijke factoren de reden waarom een gebied zich in een bepaalde richting ontwikkelde. Veelal heeft de overheid geen mogelijkheden nieuwe economische bedrijvigheid te stimuleren wanneer deze geen link heeft met de aanwezige activiteiten. Universiteiten Universiteiten blijken een belangrijke rol te kunnen spelen bij de ontwikkeling van Technopoles. Universiteiten blijken volgens Castells (1996) drie verschillende rollen te spelen: 1. Het genereren van nieuwe kennis, zowel fundamenteel als toegepast. Universiteiten zijn onafhankelijker dan researchinstituten. Private researchinstituten richten zich op de wensen en opdrachten van hun moederinstelling, systematisch of via consultingscontracten. Publieke researchinstituten zijn afhankelijk van overheidsregelgeving en kennen geen concurrentie en daardoor weinig prikkels om kennis uit te dragen. Vaak zijn zij afhankelijk van militaire opdrachten die confidentieel zijn, Universiteiten werken vaak met jonge onderzoekers die na hun vertrek van de universiteit voor de verspreiding van kennis zorg dragen. 2. Universiteiten zorgen voor de opleiding van wetenschappers en technici die noodzakelijk zijn voor de groei van technologisch geavanceerde industriële centra.


27/65

3.

Universiteiten kunnen een directe ondernemersrol vervullen door het spin-off proces van hun research te ondersteunen. Universiteiten zijn soms zelf de stichters van industrieparken, zoals Stanford University (en natuurlijk Technopolis). Universiteiten kunnen hun medewerkers aanmoedigen om een eigen onderneming te starten of om in beide werelden werkzaam te zijn.

Castells (1996) stelt dat hoe academischer de universiteit is, des te kleiner de bijdrage zal zijn aan technopolenontwikkeling. Van groot belang is dat universiteiten autonoom blijven en hun eigen researchagenda's bepalen. Indien universiteiten volledig afhankelijk zijn van externe financiering worden ze kwetsbaar voor uitgeoefende special-interest druk. Onafhankelijke kennisinstellingen vormen een essentiële en waardevolle bron voor technopoles.

4.4

Scienceparken In Technopoles

Een van de veronderstelde succesformules is nog steeds het oprichten van een sciencepark. Het oprichten van scienceparken is als instrument vooral bedoeld voor het aantrekken van innovatieve, hoogwaardige ondernemingen, zowel starters als ook nieuwe vestigingen van bestaande bedrijven. Veel van deze plannen werden met groot enthousiasme ontvangen, maar inmiddels is duidelijk geworden dat dergelijke initiatieven niet als vanzelf een succes worden. Meestal zijn deze niet rendabel in de zin dat men er een goede belegging in ziet. De potentiële fout is de aanname dat het aanbod van technologische kennis z'n eigen vraag schept. Het gaat voorbij aan de vraag wat organisaties nu eigenlijk met technologie doen en willen. Op basis van de onderzochte scienceparken zoals vermeld in hoofdstuk 1 blijkt dat aan een aantal specifieke extra voorwaarden moet kunnen worden voldaan. I n alle gevallen is samenwerking vereist tussen de (lokale) overheid en het bedrijfsleven. Het ondernemingsklimaat dient verbeterd te worden. I n dit kader dient de versnipperde werkwijze van de overheidslichamen en ondersteunende instanties te worden aangepakt. Een niet te vergeten aspect is, dat de stad bereid is zich als zodanig te gaan profileren. Er moet een hoogwaardige kennisinfrastructuur aanwezig zijn. Er moet actief worden gestuurd op de kennistransfer van universiteit of ander kennisinstituut naar het bedrijfsleven en andersom. Er moet voldoende ruimte zijn voor ontmoetingen tussen wetenschappers en bedrijfsleven. Netwerkorganisaties spelen een belangrijke rol. Er moet worden vastgehouden aan de formule, er moet niet worden afgeweken van de beoogde doelgroepen. Dit heeft tot gevolg dat de uitgiftetijd van deze scienceparken vrij lang is. De grondopbrengsten behoren geen leidraad te zijn. De winst bij uitgifte is zeer beperkt. De aanwezigheid van ondernemend ingestelde hoogleraren is zeer belangrijk. Een groot gedeelte van de klanten komt via hun netwerk binnen. De aanwezigheid van gerenommeerde bedrijven is essentieel. Tevens moet er een relatie zijn van zulke parken met de reeds bestaande bedrijvigheid. Ook moet worden stilgestaan bij de vraag of er in een bepaalde omgeving al kennis aanwezig is. Om te bepalen of een sciencepark kans van slagen heeft moeten er bij de planning en de daaraan gekoppelde uitvoering van het onderzoek verschillende ingangen bekeken worden. Dit om te achterhalen of aan de veronderstelde voorwaarden kan worden voldaan. Zo niet, dan betekent dit dat er nog een aantal zaken dient te worden aangepast dan wel veranderd. De mogelijkheid bestaat ook dat het manco zo dramatisch is dat van de plannen moet worden afgezien. Wanneer er aan de veronderstelde voorwaarden kan worden voldaan is het ontwikkelen van een sciencepark een aantrekkelijk instrument. Over het algemeen worden de volgende kenmerken geassocieerd met 'kennisintensieve' bedrijvigheid: een relatief groot aantal hooggekwalificeerd personeel, een hoge toegevoegde waarde, een belangrijke rol en plaats voor onderzoek en ontwikkeling, een krachtige groei en een sterke internationale oriëntatie. De vestigingslocatie van kennisintensieve bedrijvigheid staat vaak in verband met de concentratie van afnemers of de aanwezigheid van een belangrijke kennisinfrastructuur.

-


28/65

Daarnaast speelt het imago van de regio en de concrete vestigingslocatie een rol. Ten aanzien van de bebouwing wordt laagbouw (tot drie hoog) geprefereerd boven hoogbouw, vindt er een intensief gebruik van ruimte plaats en worden hoge eisen gesteld aan de representativiteit van de bebouwing, waarbij overlast van naburige bedrijven zoveel mogelijk moet worden beperkt. Niet te onderschatten zijn de 'face-to-face' contacten. Er moeten voldoende ruimtes aanwezig zijn waarin het leggen van contacten gemakkelijk is en wordt gestimuleerd. Men kan bijvoorbeeld denken aan gemeenschappelijke kantines, sportfaciliteiten, flexibele werkplekken en ontspanningsmogelijkheden. Uit de praktijk kan worden opgemaakt dat de aanwezigheid van een of twee belangrijke trekkers als een belangrijke positieve impuls kan worden beschouwd voor het operationaliseren en functioneren van een sciencepark. Dergelijke instituties roepen effecten op die worden aangeduid als het 'follow my leader' effect. I n Nederland is een soortgelijke rol weggelegd voor o.a. TNO enlof de Technische Universiteiten. WéI moet in alle gevallen het belang worden onderstreept dat een sciencepark zich profileert door zich te richten op dát gedeelte van de 'kennisintensieve' bedrijvigheid, waaraan de betreffende kennisinfrastructuur ondersteuning kan bieden. Er is een trend waar te nemen dat 'kennisintensieve' clusters bij kleinere metropolen ontstaan. Hierbij moet worden opgemerkt, dat deze in de rook van de grotere steden zijn gevestigd. Er is een trend waar te nemen dat hogescholen en universiteiten dergelijke parken ondersteunen door het plaatsen van een dependance. Dit is een belangrijk gegeven omdat scholen en universiteiten hierdoor beter kunnen inspelen op de kennisbehoeftes van het bedrijfsleven. De belangrijkste faalfactoren waardoor de ontwikkeling van scienceparken vertraagd wordt zijn gelegen in een tegenvallende samenwerking tussen kennisinstituten en bedrijfsleven. Te veel wordt verondersteld dat dergelijke relaties vanzelf wel tot stand komen, terwijl blijkt dat actieve sturing hierop noodzakelijk is. Ook zijn er te weinig mogelijkheden tot het tot stand komen van informele kontakten, doordat er te weinig voorzieningen op de scienceparken zijn en de afstanden tot de kennisinstituten toch als te ver worden beschouwd. Opvallend is dat vier van de vijf ondervraagden aangaven dat een betere integratie tussen het sciencepark en de locatie waar het kennisinstituut ligt wenselijk zou zijn. Onvoldoende vertrouwen van ondernemers in de ontwikkeling is een vertragende factor bij de ontwikkeling. Vooral in de aanvangsfase speelt dit probleem. De realisatie van het eerste pand voor een klant met aanzien binnen de doelgroep is zeer belangrijk.

4.5

De 'score' van Technopolis Innovation Park

I n 4.2 zijn de eisen weergegeven waaraan de ontwikkeling van Technopolis Innovation Park moet voldoen om succesvol ontwikkeld te kunnen worden. De hamvraag is natuurlijk in hoeverre Technopolis Innovation park hieraan voldoet. I n onderstaande tabel is voor elk van de gestelde eisen de score weergegeven.

/ Score 1 Toelichting 1 1 - I TUD en andere kennisinstituten hebben

Aanwezigheid universiteit.

+

Groeimogelijkheden.

+/-

goede naam. Delft werkt hard aan Delft kennisstad concept. Om echte vertrouwen in het gebied bevestigd te zien zullen zich enkele bekende namen in het gebied moeten vestigen. TUD is grootse universiteit van Nederland. / Aantal unieke studierichtinqen. / Afhankelijk van sector.

-


29/65

/ Relatie van kerncompetenties met omgeving.

(+

Reeds bestaande aanwezigheid van sector in +/reqio + Potenties van gemeenschappelijk factoren, -

Passen in het beleid van de overheid,

+

Gezamenlijk strategie ontwikkeling.

+

Investeringsbereidheid overheid

Aanwezigheid twee of meer belangrijke trekkers

+

Fysieke aanwezigheid van hoogopgeleiden

+

4.6

/ Aanwezigheid TUD kan als kerncompetentie / worden gezien. Afhankelijk van sector. Op veel terreinen samenwerking en synergie tussen bedrijfsleven en TUD mogelij k Gemeente, provincie en rijk ondersteunen ontwikkeling. Er is grote bereidheid in de regio om gezamenlijk tussen gemeente, bedrijfsleven en TUD tot een gezamenlijke strategie te komen. Enige bereidheid bij gemeente, Merendeel I van investeringen moet door TUD betaald I worden ( en terugverdiend in grondprijs). Aanwezigheid van TNO en WL Delft Hydraulics 44 % van de beroepsbevolking in Delft heeft opleiding op HBO of universitair niveau.

I

Conclusies

Pas wanneer er aan bepaalde voorwaarden is voldaan is er een mogelijkheid tot een succesvolle ontwikkeling van Technopolis Innovation Park. Bij een toetsing van de gestelde eisen aan de feitelijke situatie blijkt dat Technopolis Innovation Park slechts op één van de 11 eisen negatief scoort. Dit betreft de investeringsbereidheid van de overheid. Aandacht hiervoor is dan ook gewenst. Een aantal eisen zijn sectorafhankelijk. De eis van een reeds bestaande aanwezigheid van een sector pleit ervoor een goede analyse van de huidige sectoren op te stellen. Op de overige factoren wordt minimaal neutraal tot goed gescoord. De conclusie is dan ook dat ontwikkeling van Technopolis Innovation Park kans van slagen zou moeten hebben. Om Technopolis Innovation Park te kunnen ontwikkelen dient de vorming van clusters in de Delftse regio gestimuleerd te worden. Gezien de gewenste ontwikkeling dient vooral clustervorming in de richting van high-tech bedrijvigheid, innovatie en R&D bevorderd te worden. Juiste deze bedrijven die in hoge mate afhankelijk zijn van de uitwisseling van (niet-codificeerbare) kennis blijken gevoelig te zijn voor clustervorming. Een belangrijke basisvoorwaarde voor succesvolle ciustervorming is dat clustervorming alleen tot stand komt indien deze clusters aansluiting kunnen vinden bij de werkelijke "kerncompetenties" die een regio van nature heeft. I n gebieden waar deze voordelen zichtbaar aanwezig zijn zullen bedrijven zich willen vestigen. De vestiging van de een kan vervolgens leiden tot vertrouwen in het gebied door anderen waardoor een "kettingreactie" kan ontstaan. Hierdoor kan een regio zich snel ontwikkelen en een specifiek imago ontwikkelen. De individuele bedrijven kunnen hierbij profiteren van de voordelen van clustervorming zoals een hogere productiviteit. Om dit te kunnen bewerkstelligen zal er bij ondernemers veel vertrouwen in het gebied aanwezig moeten zijn. Dit vergt vaak een langer adem voor de ontwikkelaars. De aanwezigheid van de TU Delft in combinatie met andere kennisinstellingen kan worden gezien als een kerncompetentie van de Delftse regio. De W Delft kan derhalve een belangrijke rol spelen bij het bevorderen van clusters. Voorwaarde hiervoor is dat er potenties en de bereidheid moet zijn om de gemeenschappelijke factoren tussen het bedrijfsleven en de TUD te ontwikkelen en uit te nutten. Samenwerking tussen alle partijen is essentieel. Dit kan alleen als beide partijen een win-win situatie ervaren. Dit zal in z'n algemeenheid bereikt worden wanneer de bedrijven en universiteit zich op dezelfde technologie gebieden bevinden. Gemeenschappelijk factoren kunnen zijn:


30/65

gemeenschappelijke kennisontwikkeling, uitwisseling van medewerkers, contractonderzoek, gebruik van testfaciliteiten en facilitysharing. Naarmate een universiteit meer gericht is op onderzoek zal dit effect groter zijn. De grootste fout die gemaakt kan worden is om te denken dat het aanbod van technologie of infrastructuur zelf z'n eigen vraag schept. Dit gaat voorbij aan de vraag wat bedrijven nu eigenlijk met technologie doen en willen. Zij willen niet per definitie hetzelfde als universiteiten. Het inzicht in wat deze bedrijven willen ontbreekt vaak. Deels omdat de aard van de werkzaamheden dit met zich meebrengt deels door cultuurverschillen. De werkelijke kracht ligt erin wanneer de TU Delft in staat is en bereid zou zijn dit inzicht structureel te verwerven en te vertalen in samenwerkingsprogramma's en hier vervolgens een gepaste beloning van het bedrijfsleven voor terugkrijgt. Dit alles overigens zonder de onafhankelijke kennisvergaring in het geding te brengen. Hoewel de commercialisatie van de TU en samenwerking met het bedrijfsleven een thema is waar in toenemende mate aandacht aan wordt geschonken, kan en zal hier nog veel aan veranderd moeten worden om een bijdrage te leveren aan de ontwikkeling van Technopolis. Gezien de omvang van de benodigde investeringen kan een dergelijke grootschalige ontwikkeling bovendien alleen plaatsvinden indien de gemeentelijke, provinciale en rijksoverheid zich achter de planvorming van Technopolis Innovation Park stellen. Het commitment van de gemeente Delft is aanwezig, mede doordat zij zelf een gedeelte van de gronden inbrengt en hier een commercieel belang bij heeft. Concurrerende ontwikkelingen in de gemeente Delft - waar de gemeente ook belang bij heeft - zoals bijvoorbeeld de spoortunnelontwikkeling en de ontwikkeling rondom treinstation Delft Zuid kunnen echter strijdig zijn met de optimale ontwikkeling van Technopolis. Provinciale commitment, in de vorm van financiële ondersteuning lijkt nog niet aanwezig te zijn. I n het programma van de adviescommissie voor de Zuidvleugel wordt Technopolis niet genoemd als een van de speerpunten. De ontwikkeling van de spoorzone in Delft behoort hier wel toe. Commitment van de rijksoverheid is nog niet verkregen.

--

--

Ruimte voor kennis: Technopol.Innovation Park

31/65

5.1

Inleiding

Traditioneel wordt in de vastgoedbranche onderzoek naar locatievoorkeuren van ondernemers vooral gedaan in de vorm van vragen over vestigingsplaatseisen welke bedrijven aan een (eventuele) nieuwe locatie stellen. Deze onderzoeken worden hier verder aangeduid als bedrijfsmigratiestudies~ Het resultaat van deze studies is een lijst met factoren waarom bedrijven verplaatst zijn en waarom ze naar een bepaalde locatie zijn gegaan; de zogenaamde push-, pull- en keepfactoren. Pushfactoren zijn redenen waarom bedrijven besluiten de oude locatie te verlaten en pullfactoren zijn aantrekkende factoren vanuit de nieuwe locatie waar het bedrijf zich vestigt. Wanneer wordt gesproken van locatie of vestigingsplaatsfactoren, dan kunnen dit dus push of pullfactoren of beide zijn. Keepfactcren zijn aspecten die een bedrijf doen besluiten af te zien van verplaatsing. Van Steen (2000) beschrijft dat gemiddeld twee push en drieeneenhalf pullfactoren een rol spelen bij de verplaatsing van een bedrijf. I n bijlage 5 wordt een overzicht gegeven hoe vestigingsplaatseisen kunnen dienen als keep en push factoren. Bij de ontwikkeling van Technopolis zijn vooral de pullfactoren van belang. I n dit hoofdstuk wordt weergegeven welke vestigingsplaatseisen kennisintensieve bedrijven stellen aan hun locatie. In 5.2 wordt begonnen met een totaal overzicht van de gevonden eisen. I n 5.3 wordt een onderbouwing en toelichting gegeven op deze eisen. I n 5.4 wordt ingegaan op de in de praktijk gevonden eisen. I n 5.5 zal worden ingegaan op de trends en veranderende locatie voorkeuren. I n 5.6 tenslotte volgt de conclusie.

5.2

Vestigingsplaatseisen

Op basis van literatuurstudie en een internet enquête zijn een groot aantal vestigingsplaatseisen gevonden. Om uit al deze factoren een in de praktijk bruikbaar hanteerbeer meetinstrument voor de aantrekkelijkheid van Technopolis te destilleren zijn de gevonden factoren, geclusterd in zes relevante, onderling gerelateerde clusters. Tezamen worden deze factoren aangeduid als het DELFTS model. (Delftse Kennis-Economisch-Lokaal Organisatorisch-Fysiek-Technologisch-Sociaal). Benadrukt dient te worden dat deze factoren niet op zichzelf staan, maar met elkaar samenhangen. Zo zijn kennistransfer (D-factor) en actieve netwerkrelaties (L-factor) bijvoorbeeld sterk gerelateerd.


32/65

Delftse Kennisfactoren

Sociale factoren Figuur 1Vestigingsfactoren in relatie tot vestigingskeuze Een positieve score heeft een positief effect op vestigingskeuze (zie figuur 1).Hoe die relatie er exact uitziet, is echter onbekend. De inschatting is dat voor een positieve vestigingskeuze alle factoren een bepaalde drempelwaarde bereikt moeten hebben. Als er een of meer factoren niet boven die drempel uitkomt, wordt niet verwacht dat de lagere score gecompenseerd kan worden. Een negatieve vestigingskeuze zal dan het meest waarschijnlijk zijn. Op basis van bovenstaande clustering zijn de volgende vestigingsplaatseisen gevonden. Delftse Kennisfactoren Aanwezigheid (goede) universiteiten en hogescholen Goede kennistransfer Beschikbaarheid voldoende qekwalificeerd personeel Aanwezigheid technologische instituten en onderzoeksscholen Aanwezigheid technologische bedrijven Economische factoren Aanwezigheid durfkapitaal Beschikbaarheid subsidies Huurprijs/grondprijs Ondernemingsklimaat Ligging ten opzichte van leveranciers en afnemers Lokaal Organisatorische factoren Aanwezigheid netwerken/platforms Aanwezigheid van clusters Advies en bemiddelingsstructuren Regelgeving Fysieke factoren Bereikbaarheid over weg Bereikbaarheid per openbaar vervoer Parkeermogelijkheden Aanwezige voorzieningen Laad en losmogelijkheden Kwaliteit van de omgeving


1

Technologische factoren Beschikbaarheid en kwaliteit elektronisch transport en distributienetwerk De technologische ontwikkelingen en het daarop gestoelde imago Imago ten aanzien van kenniscomponent Innovatief Milieu Sociale factoren Arbeidsethos Aantrekkelijkheid woon/werkomgeving Ondernemingsgeest Houding ten opzichte van innovaties Kwaliteit leefomgeving

,

Naar de vestigingsplaatseisen van kennisintensieve bedrijven is relatief weinig onderzoek verricht. Om uitspraken te kunnen doen over deze categorie ligt het voor de hand om in aanvulling van het beperkte onderzoek te onderzoeken of en in welke mate vectigingcplaatsfactoren van kennisintensieve verschillen van andere bedrijfstakken. Van 't Verlaat (2002) stelt dat er weinig reden is te veronderstellen dat de eisen die kennisintensieve bedrijven stellen veel zullen afwijken van die van de overige bedrijfstakken. Uiteraard zal de aanwezigheid van een goede kennisinfrastructuur een belangrijke extra voorwaarde zijn. Uit een analyse van het belang van categorieën locatiefactoren van Buck Consultants (2002) blijkt dat zij grote overeenkomsten zien met de categorie industrie (productievestigingen). Volgens Verlaat en Buck zullen een groot aantal van de vestigingseisen van niet-kennisintensieve bedrijven overeenkomen met die van kennisintensieve bedrijven. Dit lijkt logisch: een groot aantal factoren zijn universeel: een goede bereikbaarheid en voldoende parkeervoorzieningen bijvoorbeeld. I n onderstaande tabel zijn de vestigingsplaatseisen voor de meest onderzochte sectoren volgens een groot aantal onderzoeken weergegeven (Louw 1996, B&A 1997, Meester 1999, Twijnstra Gudde 2001, Buck 2002 en Pen 2002).

Tabel 4.1: Vestigingsplaatseisen/pullfactoren voor verschillende sectoren

Uit bovenstaande tabel blijkt dat de factoren voor alle categorieën redelijk gelijkluidend zijn, alleen de volgorde verschilt per sector, Uit bovenstaande onderzoeken blijkt dat de factoren in de loop van de tijd redelijk constant zijn.

Ruimte voor kennis. Technopolisinnovation Park

34/65

Ongedifferentieerd voor verschillende sectoren luiden de belangrijkste locatiefactoren (Buck, 2002):

Tabel 4.2: Vestigingspiaatseisen/pullfactoren ongedifferentreerd

Deze vestigingsplaatseisen zullen een belangrijke rol bij de ontwikkeling van Technopolis spelen. Louw (1996) wijst erop dat de bovengenoemde vestigingsplaatseisen weinig discriminerend zijn. Een verklaring voor de vestigingsplaatskeuze moet daarom niet alleen worden gezocht in de bedrijfsomgeving. Zeker bij verplaatsingen over korte afstand laten ondernemers zich waarschijnlijk sterker leiden door hun huisvestingsbehoefte dan door hun locatiebehoefte. Een interessante aanvulling vormt daarom het onderzoek van Pen (2002). Pen onderscheidt bij de locatiekeuze bedrijfsinterne oorzaken, pand oorzaken en bedrijfsexterne oorzaken. Pen merkt op dat met name pandfactoren onvoldoende worden meegenomen in de bestaande onderzoeken van locatiefactoren. Voorbeelden hiervan zijn: uitstraling, flexibiliteit, indeling, Arbo-eisen en ouderdom. I n aanvulling op bovenstaande onderzoeken zijn er diverse onderzoeken gedaan naar de vestigingsplaatsfactoren van kennisintensieve bedrijven. Deze onderzoeken spitsen zich vooral toe op het kenniselement en minder op de hiervoor al genoemde algemene factoren. Bouwman en Hulsink (2000) wijzen er op dat een belangrijke vestigingsvoorwaarde een goede kennistransfer is. Het gaat hierbij niet alleen om de rol van kennisinfrastructuur en de verschillende manieren waarop kennis wordt verspreid, maar ook om de rol van centrale kernondernemingen die technologische ontwikkelingen uitdragen en gebruiken. Naarmate de kennis meer gedeeld wordt zal het succes van een gebied groter zijn. Een universiteit kan als centrale kernonderneming dienst doen. Verder wijzen zij op het belang van kapitaal, in het bijzonder durfkapitaal. Financierders van durfkapitaal spelen naast de rol van investeerder een belangrijke rol als netwerkmakelaars. Tenslotte zijn netwerken en platforms tussen de bedrijven (communities) voor collectieve kenniscreatie, informatiedeling en belangenbehartiging van belang. Bouman, Thuis et al (1985) concluderen op basis van een uitgebreide literatuurstudie en toetsing hiervan in de praktijk dat aansluiting op informatie, de aanwezigheid van hooggeschoolde arbeid en de aantrekkelijkheid van de woon/werkomgeving de belangrijkste factoren zijn. Het zoeken naar aansluiting op informatie vindt zijn weerslag in het vestigen van de omgeving van researchinstellingen en scholingscentra. Aantrekkelijkheid van de woonomgeving hangt samen met het feit dat hooggeschoold personeel een aantrekkelijk woonmilieu wenst. Het blijkt dat hooggeschoold personeel gemiddeld bereid is 40 tot 50 km van het werk te wonen. Ook zij noemen de beschikbaarheid van dutfkapitaal. Galbraith (1985) wijst op het belang van beschikbaarheid van professionals en de algehele ambiance en life style, die met name van belang is voor CE0 en andere senior managers. Tevens wijst hij op het belang van venture capitalistc.


35/65

Buck Consultants International (2002) onderzocht de locatiefactoren voor R&D bedrijven en kwam tot de onderstaande rangorde bij nieuwe investeringen.

and quality of local suppliers, customers and competitors Availability and quality availablity of corporate tax regime, income tax regime of universities and technology/science technological institutes parkc Proximity and quality of quality of life, costs of regulatory framework international airport living and international schools availability and costs of investment highly qualified labour technology grants

quality and costs of telecommunication and energy macro-econornic profile and policital stability

Tabel 4.3: Vestrg~ngsplaatseisendoor nieuwe R&D ~nvestertflgen

Het Centraal Planbureau wijst erop dat vestigingsplaatskeuzes uit het verleden een grote invloed hebben op R&D vestigingsplaatsen in het heden. Bedrijven kiezen vaak voor een bestaande R&D locatie om te profiteren van schaalgrootte en synergie. Buitenlandse bedrijven kiezen eerder voor Nederland wanneer zij reeds actief zijn met een fabriek, een distributiecentrum of een laboratorium. Naast vestigingsplaatskeuzes uit het verleden zijn twee andere factoren bepalend voor de R&D vestigingsplaatskeuze: het arbeidsaanbod van onderzoekers en technici alsmede de kwaliteit van universiteiten en andere door de overheid gefinancierde kennisinstituten, en de mate waarin het bedrijfsleven de kennis van die instellingen kan benutten. Opvallend is dat de aanwezigheid van goede ICT voorzieningen weinig genoemd wordt. Waarschijnlijk komt dit doordat deze factor niet in de onderzoeken vermeld is. Dit geldt ook voor de factor landschapsontwikkeling, welke juist bij scienceparken een belangrijke rol speelt, Buck (2002) verwacht in de komende jaren een toenemend belang van ICT, terwijl medewerkers van de Stec Groep (2001) deze verwachting juist nuanceren. Zij zijn van mening dat de ICT infrastructuur geen onderscheidende locatiefactor is tussen locaties I n het Nationaal Kantorenonderzoek (Twijnstra en Gudde, 2001) blijken respondenten een "gemiddeld" belang toe te kennen aan voorzieningen op gebouwen omgevingniveau, terwijl een parkachtige omgeving als keuzecriterium zelfs relatief laag scoort.

5.4

De praktijk: ondernemers op scienceparken

Om de bovenstaande in de literatuur gevonden vestigingsplaatsfactoren in de praktijk te toetsen alsmede eventuele aanvullende eisen te lokaliseren is onder ondernemers op scienceparken middels internet een enquête uitgevoerd. De benaderde ondernemers zijn gevestigd op Zernike Science Park, het Geomatica Business Park, het Business en Sciencepark, het BioScience Park Lelystad en het BioSciencePark Leiden. Totaal zijn 256 ondernemers benaderd. Hiervan hebben er 59 gereageerd. Om het antwoord niet bij voorbaat te beïnvloeden is gekozen voor een open vraagstelling. Centrale vraag hierbij was welke vestigingsplaatsfactoren voor deze ondernemers de doorslag hebben gegeven om zich op hun huidige locatie te vestigen (pullfactoren). Tevens is onderzocht wat voor hen een reden zou zijn om het park te verlaten (pushfactoren). I n onderstaande tabel staan de belangrijkste genoemde pullfactoren vermeld.


36/65

Overduidelijk is dat de respondenten vooral aangetrokken worden door de aanwezigheid en samenwerking met het kennisinstituut. Hieruit kan geconcludeerd worden dat scienceparken als concept zeker een bestaansrecht hebben. Hierbij dient te worden opgemerkt dat een belangrijke reden voor bovenstaande antwoorden waarschijnlijk voortkomt uit het feit dat de respons vooral afkomstig is van kleine bedrijven; hierbij is er een grotere kans dat dit spin-offs en technostarters zijn. Opvallend is dat de algemene factoren zoals vermeld in tabel 4.2 nauwelijks genoemd worden. Dit lijkt erop te duiden dat deze factoren als een absolute randvoorwaarde worden beschouwd. Als belangrijkste potentiële vertrekredenen werd aangegeven:

De verwachte groei van het bedrijf is een opvallende uitkomst. Ook hier zal de verklaring liggen bij de bedrijfsgrootte; het betreft hier naar alle waarschijnlijkheid bedrijven in een starterscentrum waar geen uitbreidingsmogelijkheden meer zijn, maar tegelijkertijd zijn deze bedrijven nog niet zo groot dat zij een eigen zelfstandige huisvesting op een sciencepark kunnen bekostigen.

5.5

Trends en veranderende locatie voorkeuren

De locatievoorkeuren van ondernemers zullen in de komende jaren onder invloed van de volgende trends veranderen: Verderqaande Euro~eseinteqratie; ruimteliike schaalverqrotinq Karakteristieken van de Europese integratie in de toekomst zijn die van verbreding en verdieping. Bij verbreding wordt gedoeld op de toetreding van Centraal en Oost-Europese landen tot de EU. De verdieping heeft vooral betrekking op de verdere ontwikkeling van de Europese Monetaire Unie en de Europese Politieke Unie. Beide tendensen verhogen de mobiliteit van ondernemingen, maar leiden ook tot desinvesteringen in bepaalde locaties. Door de komst van de Euro is het valutarisico verdwenen, waardoor locatiebeslissingen anders kunnen uitvallen. Nationale verschillen domineren de locatiebeslissingen niet langer en de regionale factoren nemen in belang toe. I n de landen is op verschillende ruimtelijk schaalniveaus een vrij groot gelijkwaardig 'speelveld" ontstaan, waarop puur zakelijk gezien, in termen van kosten en opbrengsten de vestigingscondities elkaar van plaats tot plaats niet ver ontlopen. Terwijl in het verleden het volume van de nationale markt de dominerende factor was, is dat nu de positie ten opzichte van de EU markt. Groei en de veranderende aard van de economische activiteit Nieuwe ingrijpende technologieën zullen zich in een snel tempo ontwikkelen. Deze ontwikkelingen doen zich met name voor op het gebied van informatie technologie, telecommunicatietechnologie, biotechnologie, energie en nieuwe materialen. De groeisectoren die van deze technologische ontwikkelingen gebruik maken zijn elektronica chemie, biotechnologie en value added network services. Er zal een verschuiving plaatsvinden van economies of scale naar economies of scope. Verder krijgen deze sectoren meer en meer een dienstverlenend karakter. Door de toenemende nadruk op innovatie neemt de R&D capaciteit toe. De R&D activiteiten worden steeds internationaler mede door de vorming van interregionale allianties.

Ruimte voor kennis: Technopolisinnovation Park

37/65

Verbeterinq van de infrastructuur De transport- en de telecommunicatie-infrastructuur hebben een belangrijke invloed gehad op de mobiliteit van ondernemingen in het verleden en zullen dit ook zeker in de toekomst blijven hebben. Bovendien is er een groei waar te nemen van de hieraan gerelateerde diensten. Regio's die al over een comparatief economisch voordeel beschikken profiteren van grote investeringen. De nabijheid tot een luchthaven en de kwaliteit van telecommunicatie voorzieningen zijn kritische factoren die op zowel regionaal als nationaal niveau in belang toenemen. De opkomst van de netwerkeconomie Economische ontwikkeling, kennisontwikkeling en innovatie vinden steeds meer plaats in clusters van industriële, dienstverlenende en logistieke activiteiten en kenniscentra. Ruimte en bereikbaarheid blijven belangrijk, maar kwaliteit van de omgeving, arbeidsmarktfactoren, aanwezigheid van kennisen innovatienetwerken en de kwaliteit van de elektronische infrastructuur nemen in belang toe.

Kennisintensieve bedrijven onderscheiden zich bij hun vestigingsplaatskeuze op een aantal manieren van niet-kennisintensieve bedrijven, maar hebben daarentegen ook grote overeenkomsten. Net zoals niet kennis intensieve bedrijven hechten zij aan factoren als goede bereikbaarheid, parkeergelegenheid, representativiteit van het gebouw en laad- en losmogelijkheden (zie tabel 4.2). De uitkomst van het onderzoek onder ondernemers lijkt er op te duiden dat men deze factoren als een absolute randvoorwaarde ziet. Boven op deze factoren zijn er een aantal andere belangrijke factoren. Deze betreffen: de aanwezigheid van hoogopgeleid personeel (tegen redelijke kosten), de aanwezigheid van kenniscentra (met name universiteiten), een aantrekkelijke woon/werkomgeving, de beschikbaarheid van voldoende kapitaal. Buck stelt dat tevens de aanwezigheid van een vliegveld in de nabijheid belangrijk is. Een waardevolle aanvulling is het onderzoek van het Centraal Planbureau waaruit blijkt dat vooral historie een belangrijke verklarende variabele is. Bedrijven blijven liever zo lang mogelijk op de bestaande locatie en gaan pas verhuizen als het echt niet anders kan. I n de bestaande onderzoeken wordt geen onderscheid gemaakt naar het soort kennisintensieve bedrijf. Verschillen hierin kunnen tot verschillen in de geprefereerde vestigvoorwaarden. Nader onderzoek hiernaar lijkt wenselijk. Uit de gesignaleerde trends blijkt dat in de toekomst het verschil tussen (inter)nationale locaties zal afnemen en regionale factoren een belangrijkere plaats in zullen gaan nemen dan landelijke factoren. Omdat locaties steeds meer op elkaar gaan lijken en een keuze op objectieve gronden moeilijker wordt zullen subjectieve elementen een grotere rol gaan spelen. De snelle ontwikkeling van nieuwe technologieën biedt goede kansen voor de ontwikkeling van scienceparken. Netwerkvorming zal in belang toenemen. Dit duidt op een toenemend belang van scienceparken, als uitdrukking van kennisintensieve clusters.

Ruimte voor kenn~s:Technopok innovation Park

38/65

6.

DE MNTREKKELUJKHEID VAN TECHNOPOLIS

6.1

Inleiding

Nadat in het vorige hoofdstuk de vestigingsplaatseisen van kennisintensieve bedrijven in beeld zijn gebracht (vraagzijde van de markt) wordt in dit hoofdstuk beschreven in welke mate Technopolis voldoet aan deze eisen (aanbodzijde). Doel van dit hoofdstuk is om te onderzoeken hoe Technopolis scoort als attractieve vestigingsplaats voor kennisintensieve buitenlandse en binnenlandse ondernemers. Om dit te bepalen zullen de vestigingsplaatseisen in het DELFTS model uit hoofdstuk 5 worden beoordeeld. Bij het beschrijven van de score op vestigingsplaatseisen kan - daar waar het potentiële buitenlandse investeerders betreft - niet voorbij worden gegaan aan factoren die op internationaal en regionaal niveau van belang zijn. Indien de factoren op deze schaalniveaus beneden een bepaalde drempelwaarde uitkomen zal het alternatief Technopoles niet in beeld komen. Wet is nodig om hier kennis van t e hebben om de grootste bedreigingen vanuit deze hoek in beeld te hebben. Met betrekking tot deze schaalniveaus zal voornamelijk worden ingegaan op de factor kennis. Daarom zal voorafgaand aan de beoordeling van het DELFTS model een SWOT analyse worden gegeven van de Nederlandse kenniseconomie. Op basis hiervan kan worden afgeleid welke nationale factoren bij kunnen dragen of afdoen aan de ontwikkeling van Technopolis. Zo'n zelfde analyse zal worden gemaakt voor de regio waartoe Delft behoort, de Zuidvleugel van de Randstad.

6.2

De Nederlandse kenniseconomie

Tijdens de Europese top in Lissabon in 2000 heeft Nederland de intentie uitgesproken om in 2010 tot de top 3 van belangrijkste kenniseconomieën in Europa te behoren. Uit het rapport "The Third European Report on Science and Technology Indicators 2003" blijkt dat Nederland nog niet op koers ligt. .Op een aantal terreinen doet Nederland het goed onder andere in de volwassen educatie, gediplomeerden in het middelbaar onderwijs, internetgebruik, de kwaliteit van het hoger onderwijs en het publieke onderzoek. Tegelijkertijd wordt echter geconstateerd dat deze goede prestaties vooral te danken zijn uit investeringen in het verleden en de toekomst er zorgelijk uitziet. Volgens het Global Competitiveness Report 2001 -2002 (Cornelius, 2003) zakt Nederland weg uit de top van innovatieve landen. Als Nederland niet snel investeert in de kenniseconomie zal ons land nog verder afzakken. I n onderstaande tabel zijn enkele sterkten en zwakte van de kenniseconomie in Nederland weergeven.

STERKTEN e

Sterke internationale oriëntatie Hoge kwaliteit onderzoekers. Hoge kwaliteit universitair onderwijs. Zeven van de top 22 universiteiten in Europa bevinden zich in Nederland. Goede patent & copyright bescherming. Hoge aandacht voor levenslang leren. Meer dan gemiddeld aantal high-tech octrooiaanvragen. Hoog aantal innovatieve bedrijven. Beschikbaarheid durfkapitaal. Hoog percentage huishoudens met internetaansluiting.


ZWAKTEN

1

e

Laag aantal bèta studenten ( 2 x zo laag als

bijvoorbeeld Frankrijk en Duitsland. Relatief kleine omvang aantal onderzoekers. Uitgaven R&D/BBP. Uitgaven fundamenteel onderzoek /BBP. Gebrek aan focus op onderzoeksspecialisaties. Gebrek aan samenwerking tussen universiteiten. Gebrek aan coördinatie tussen universiteiten en bedrijfsleven. Laag aantal universitaire spin-offs (30-40% minder dan in vergelijking met andere Europese landen) Beperkte subsidiemogelijkheden (o.a. Wet Bevordering Speur & Ontwikkelwerk) Laag aandeel toegevoegde waarde high- en medium-tech industrie.

39/65

Eindconclusie is dat het kennisklimaat in Nederland ten opzichte van andere Europese landen gemiddeld is. Het kennisklimaat is concurrerend in vergelijking met andere OESO landen, maar Nederland bezet geen plaats in de absolute top. Nederland is een goede middenmotor: het kennisintensieve arbeidsaanbod blijft wat achter maar Nederland scoort goed op de kwaliteit van het onderzoek aan universiteiten en andere publieke kennisinstituten. Er zijn geen aanwijzingen dat bedrijven stelselmatig R&D activiteiten verplaatsen vanuit Nederland naar het buitenland. Researchdirecteuren van de zeven grootste multinationals spreken echter van een zwak kennisklimaat, waarbij vooral het ontbreken van duidelijk keuzes in het wetenschapsbeleid en het geringe aantal bèta studenten als zorgpunten worden genoemd (de Volkskrant, 7 juni 2003). Met name dit laatste zal een structureel probleem kunnen worden. De concurrentiepositie van Nederland binnen de OESO wordt weerspiegeld door het feitelijk aandeel van Nederland in nieuwe R&Dprojecten. Dit feitelijk aandeel is in grote lijnen gelijk aan wat op grond van de omvang van de Nederlandse economie valt te verwachten.

6.3.1

Korte schets Zuidvleugel

De Zuidvleugel wordt gevormd door de Leidse regio, de regio Haaglanden, de stadsregio Rotterdam en de Drechtsteden. I n het gebied wordt twintig procent van het nationaal inkomen verdiend terwijl het gebied slechts 5% van het oppervlakte van Nederland beslaat. Vijfentwintig procent van de omzet in de chemische industrie wordt hier gemaakt, evenals 25% van de omzet in de verzekeringsbranche. De regio is bezig met een transformatieproces van een door goederenproductie en goederentransport gedomineerde economie naar een meer gevarieerde diensteneconomie gebaseerd op kennisintensiteit en creativiteit. Hierbij wordt onderkend dat de potenties van de universiteiten in Delft, Rotterdam en Leiden beter moeten worden benut. Technopolis zou hierbij een belangrijke rol kunnen spelen.

6.3.2

Sterken en zwakten Zuidvlleugel

I n onderstaande tabel staan enkele van de sterktei en zwakten van de Zuidvleugel benoemd. ZWAKTEN STERKTEN Kenniseconomie Kenniseconomie Achterblijvend aandeel hoog opgeleiden. Aanwezigheid universiteiten Delft, Leiden, Rotterdam Achterblijvend aandeel MBO leerlingen. Veelheid aan hogescholen. Hoog schooluitval in grote steden. Hoge uitgaven bedrijfsleven onderzoek Beperkte samenwerking. &ontwikkeling. Vestigingsklimaat Vestigingsklimaat Ligging: poort voor het Europees achterland. Afnemende bereikbaarheid, toenemende Grote diversiteit: wereldhaven, regeringscentrum. congestie; hoogste autodichtheid per m2 km. Eenzijdige woningvoorraad, te weinig passend Nabijheid Schiphol. aanbod in duurdere segment. Sterke sectoren voor hoog opgeleiden Grote druk op woningvoorraad. (financiële) dienstverlening, openbaar bestuur, Hoge werkloosheid onder laagopgeleiden. universitair onderwijs. Onvoldoende aanbod bedrijfsterreinen. Leefklimaat Leefklimaat Groot aanbod hoogwaardige voorzieningen Hoge criminaliteit. Concentratie van mensen met weinig of geen museum, podiumkunsten enzovoorts. inkomen. Toenemende sociale problemen. Lage hoeveelheid groen per inwoner.

I

Ru~rntevoor kenn~s:TechnopolisInnovat~onPark

Samenvattend kan worden gesteld dat er een gemengd beeld bestaat ten aanzien van de aantrekkelijkheid van de directe regio als vestigingsplaats voor kennisintensieve bedrijven. De kernkwaliteit lijkt vooral te liggen in de goede centrale ligging van het gebied en de score op de kennisfactoren. Belangrijkste minpunten liggen vooral op het gebied van het vestigingsklimaat en kwaliteit van de leefomgeving (voor hoogopgeleiden) alhoewel dit laatste kan worden gerelativeerd omdat zich in de grote steden diverse submilieus bevinden die wel aan de eisen voldoen.

I n onderstaande tabel staat de score van Technopolis op de in hoofdstuk 5 gevonden vestigingsplaatseisen vermeld. Factoren DelRse Kennisfactoren Aanwezigheid (goede) universiteiten en hogescholen

Kennistransfer

Score Toelichtinq

+

I+

Beschikbaarheid voldoendegekwalificeerd personeel Aanwezigheid technologische instituten en onderzoeksscholen

++

Aanwezigheid technologische bedrijven

+

Economische factoren Durfkapitaal

Subsidies Huurprijs/grondprijs

+

Ondernemingsklimaat

+/-

TUD is grootste technische universiteit van Nederland, nummer 2 in Europa. Aantal unieke studierichtingen. Delftse ingenieur staat zeer goed aangeschreven in bedrijfsleven" Vestiging Hogeschool InHolland, komst TH Rijswijk en Haagse Hogeschool binnen enkele jaren verwacht. Nadeel: te eenzijdige focus op Techniekopleidingen Goede ondersteuning facultaire onderzoeksfaciliteiten en huisvesting, centraal en decentraal. Onderwijsprogramma's voor starters aanwezig. Delft Enterprises om patenten tot start-ups om te vormen. Technostartersprogramma. Enige argwaan ten aanzien van grote bedrijfsleven bij wetenschappers. 37 O/O van de beroepsbevolking (17.000 mensen in 2002) zijn werkzaam in kennisintensieve sector, 44 O/O beroepsbevolking heeft opleiding op universitair niveau of HBO niveau. Sterke aanwezigheid. Belangrijkste: TNO. Zie verder bijlage

740 kennisintensieve bedrijven. (van 3.330) Grote bedrijven op dit gebied zijn: DSM Gist, Exact software, Solvision BV, Getronics Telecom Solutions BV, WL Delft Hydraulics, Geo Delft, Nederlands Normalisatie Instituut, Nederlands Meetinstituut, Operator Groep VOF, ENRAF bv, NKF Kabel BV. Accent op kennisintensieve dienstverlening. TUD beschikt niet over participatiefonds. Gemeente Delft ondersteunt ontwerpers. Overiqens is er het Zuid Hollands Investeringsfonds e i private financieerders. Geen speciale subsidies voor vestiging in de regio - Delft. Wel landelijke subsidies, maar deze nemen af. De grondprijzen en huurprijzen in Delft liggen landelijk gezien aan de lage kant. Gemeente ondersteunt actief de Delft Kennisstad strategie. Omvang gemeente gering ten opzichte van ambities. Delftse ondernemers waardeerden in 2002 de dienstverlening van de gemeente met een zesje. Waken voor monocultuur techniek


4i/ss

r------

Ligging ten opzichte van leveranciers en afnemers

Lokaal Organisatorische factoren Aanwezigheid netwerken/platforms

+

Centrale ligging in Randstad. Goede ligging ten opzichte van Europese achterland.

+

Goede aanwezigheid netwerkorganisaties. Onder andere Delft Kennisstad, Delft Cluster en Technet Aanwezige clusters op het gebied van composieten, medische technologie, sensortechnologie en nanotechnologie. Opkomst van agro-cluster in combinatie met aanwezigheid Westland. Een loket service aanwezig bij gemeente. Ook bij TUD actieve adviesstructuur voor technologische bedrijven,

Aanwezigheid van clusters

Advies bemiddelingsstructuren Regelgeving

1

Kwaliteit omgeving Technologische factoren Beschikbaarheid en kwaliteit elektronisch transport en distributienetwerk

en

l+/+ l +

Masterplan gaat uit van hoge kwaliteit omgeving

l

Beschikbaarheid Giganet de eerste tweede generatie Internet, snelheid 80 Gb/s

Aanwezigheid van kennisinstituten maakt dat technologisch imago Delft goed is.

De technologische ontwikkelingen en het daarop gestoelde imago Imago ten aanzien van kenniscomponent Innovatief Milieu

+

Sociale factoren Arbeidsethos

+-

Aantrekkelijkheid woon/werkomgeving

1

Niet afwijkend ten opzichte van rest van Nederland.

+/-

, Imago TU Delft goed. Aanwezigheid van TNO. Imago Delft Kennisstad wordt tegengewerkt door historische toeristische uitstralinq stad Delft. Goed. Door aanwezigheid voldoende hoog opgeleid perzoneel, studenten en kennisintensieve bedrijven. Niet afwijkend ten aanzien van rest van Nederland.

Redelijk voorzieningenniveau. Te weinig woningaanbod in dure segment. Provinciale uitstraling. Voldoende grote steden in de om evin Niet afwijkend ten opzichte van rest van Nederland.

.

Ondernemingsgeest Houding ten opzichte van innovaties

+

Kwaliteit leefomgeving

+

Aanwezigheid hoog opgeleide bevolking en kennisinstituten creëert open sfeer ten opzichte van innovaties. Kwaliteit in Delft goed. Voldoende grote steden in de directe buurt om keuzes te kunnen maken.

Ruimte voor kennis: Technopok Innovation Park

42/65

+/+

+

+/-

-1-

= zeer goed = goed = neutraal = slecht = zeer slecht

Samenvattend kan worden gesteld dat er een positief beeld bestaat ten aanzien aantrekkelijkheid van Technopolis als vestigingsplaats voor kennisintensieve bedrijven.

van de

De kernkwaliteit is de aanwezige kennisstructuur, waarop alle individuele punten goed wordt gescoord. Belangrijk nadeel is wel de eenzijdige aandacht op Techniek in de regio. Diversiteit is een belangrijk criterium voor een optimale ontwikkeling van een sciencepark. Ook zou de kennistransfer van universiteit en bedrijfsleven (en andersom) structureler benaderd kunnen worden. De centrale ligging tussen Rotterdam en Den Waag kan tevens als een kernkwaliteit worden gezien. Op de economische factoren scoort Technopolis minder goed. Hoewel er voor kleine bedrijven wel beperkte mogelijkheid tot subsidiëring zijn, zijn deze mogelijkheden voor de grotere bedrijven beperkt. Er zijn geen speciale Europese, landelijke, provinciale of gemeentelijke subsidies die vestiging specifiek in deze regio aantrekkelijk maken. Het onvoldoende aanwezig zijn van durfkapitaal is ook een minder aantrekkelijk punt. Hoewel de gemeente de Delft Kennisstad profilering volledig ondersteund is de omvang van de gemeente en de daaruit voortvloeiende financiële mogelijkheden beperkt. De ambities van Technopolis kunnen groter lijken dan de gemeente aan kan. Het technologische imago wordt grotendeels bepaald door de aanwezigheid van de TU Delft en TNO. Dit imago strijdt echter met het beeld van Delft als historische stad. Gezien de nodige spreiding in economische sectoren kan niet van de gemeente verwacht worden dat zij zich op een thema zal profileren. Op de fysieke factoren scoort Technopolis redelijk. De ligging aan de rijksweg A13 is goed te noemen. De bereikbaarheid per openbaar vervoer is matig, tot dat de tramlijn wordt aangelegd. De komst hiervan staat niet geheel vast en zal op z'n vroegst in 2010 aanwezig zijn. De onzekerheid hierover kan nadelig uitpakken op de vestigingskeuze van bedrijven. Het voorgestelde Masterplan voorziet in een hoogwaardige kwaliteit van de omgeving.

6.5

Conclusies aantrekkelijkheid Technopolis

Binnen Nederland lijkt Technopolis een goede vestigingslocatie te zijn voor vestiging van kennisintensieve bedrijven. De negatieve factoren lijken nergens onder een drempelwaarde te komen waardoor keuze van Technopolis niet plaats zou kunnen vinden. De aanwezige kernkwaliteiten zijn zodanig dat deze in staat worden geacht de negatieve vestigingsfactoren in belangrijke mate te compenseren. Wel zijn er enige zorgpunten: dit betreft met name de economische factoren alsmede de bereikbaarheid per openbaar vervoer. Aan deze factoren zal voldoende aandacht moeten worden gegeven. Ze zijn echter niet van zo'n omvang dat oplossing hiervan niet mogelijk is. Wanneer de aantrekkelijkheid van Nederland als vestigingslocatie van kennisintensieve bedrijvigheid bekeken wordt is er reden tot zorg. De Nederlandse kenniseconomie bevindt zich thans in een middenpositie maar lijkt (in de toekomst) naar beneden af te zakken. Er zijn geen aanwijzingen dat deze tendens wordt omgebogen. Met name het aandeel technologie studenten zal de komende jaren, als gevolg van de veranderingen in het voortgezet onderwijs, verder afnemen. Hierdoor zal het aantal wetenschappers verder afnemen. De aantrekkelijkheid van Nederland als vestigingslocatie zal


43/65

daardoor naar alle waarschijnlijkheid verder afnemen. Uit hoofdstuk 3 bleek al dat slechts 3% van de investeringen in Nederland uit het buitenland komt. Dit percentage zal nog lager worden.

De aantrekkelijkheid van de Zuidvleugel is beperkt. De kernkwaliteit is de goede ligging van de regio. De economische groei in deze regio blijft al jaren achter bij de rest van de Randstad. Het feit dat de afgelopen 10 jaar er een vertrekoverschot van ondernemers is spreekt wat dit betreft boekdelen. Weinig wijst erop dat de komende jaren een verbetering in deze regio te verwachten valt. Een verbetering zou vooral kunnen komen door de kenniscomponent van de regio beter uit t e buiten, in combinatie met de aanwezigheid van d e haven en het bestuurscentrum. Hierin zou Technopolis een belangrijke rol kunnen spelen. Samenvattend kan worden gesteld dat de positie van Technopolis als vestigingsplaats voor kennisintensieve ondernemers gematigd positief kan worden genoemd. De internationale positie is gemiddeld, de regionale positie is redelijk maar de lokale positie goed.

Ruimfe voor kennis: TechnopolisInnovation Park

44/65

7.1

Conclusies

Onderdeel van het vastgoedbezit van de Technische Universiteit Delft betreft een nu nog grotendeels braakliggend bedrijfsterrein tussen Delft en Rotterdam. Op dit terrein wordt, samen met de gemeente Delft, Technopolis Innovation Park ontwikkeld, een sciencepark gericht op kennisintensieve bedrijven op het gebied van research & development en innovatie. Op het terrein zal ongeveer 610.000 m2 research en aanverwante ruimte worden gerealiseerd. I n deze masterproof staat de volgende probleemstelling centraal: Is de regio Delft een aantrekkelijk vestigingsmilieu voor de ontwikkeling van een sciencepark en in hoeverre sluit het aanbodprofiel van Technopolis Innovation Park aan bij de vestigingsplaatceicen van de beoogde doelgroep? Tevens wordt de omvang van de doelgroep bepaald. De ontwikkeling van Technopolis wordt, binnen de gegeven randvoorwaarden, exclusief uitgevoerd door twee externe ontwikkelaars. Indien er kandidaten zijn die zich in het gebied willen vestigen zullen deze een realisatieovereenkomst met deze ontwikkelaars aangaan. De ontwikkelaars zullen de voor deze transacties benodigde grond afnemen van de TUD. De ontwikkelaars dragen, op hun kosten, zorg voor de planontwikkeling alsmede het bouwen woonrijp maken. Wanneer er naar de investeringen gekeken wordt blijkt dat deze grotendeels afkomstig zijn uit eigen land en investeringen uit het buitenland een marginale rol spelen. Buitenlandse investeerders zouden op basis van deze cijfers niet tot de primaire doelgroep van Technopolis gerekend moeten worden. De potentiële vraag per jaar is vastgesteld op maximaal 41.300 m2 per jaar. Het uitgiftetempo bedraagt tussen de 15 - 20 jaar. Het merendeel van de vraag is afkomstig uit de regio Delft. Het blijkt dat de kennisintensieve bedrijvigheid van Delft vooral bestaat uit kleinere bedrijven met een werknemersbestand van maximaal 10 man, waardoor de maximale omvang van deze bedrijven circa 400 m2 zal bedragen. Pas wanneer er aan bepaalde voorwaarden is voldaan is er een mogelijkheid tot een succesvolle ontwikkeling van Technopolis Innovation Park. Bij een toetsing van de gestelde eisen aan de feitelijke situatie blijkt dat Technopolis Innovation Park slechts op één van de 11 eisen negatief scoort. Dit betreft de investeringsbereidheid van de overheid. Aandacht hiervoor is dan ook gewenst. Om Technopolis Innovation Park te kunnen ontwikkelen dient de vorming van clusters in de Delftse regio gestimuleerd te worden. Gezien de gewenste ontwikkeling dient vooral clustervorming in de richting van high-tech bedrijvigheid, innovatie en R&D bevorderd te worden. De TU Delft kan een belangrijke rol spelen bij het bevorderen van clusters. Voorwaarde hiervoor is dat er potenties en de bereidheid moet zijn om de gemeenschappelijke factoren tussen het bedrijfsleven en de TUD te ontwikkelen en uit te nutten. Kennisintensieve bedrijven onderscheiden zich bij hun vestigingsplaatskeuze op een aantal manieren van niet-kennisintensieve bedrijven, maar hebben daarentegen ook grote overeenkomsten. Net zoals niet kennis intensieve bedrijven hechten zij aan factoren als goede bereikbaarheid, parkeergelegenheid, representativiteit van het gebouw en laad- en losmogelijkheden. Boven op deze factoren zijn er een aantal andere belangrijke factoren. Deze betreffen: de aanwezigheid van hoogopgeleid personeel (tegen redelijke kosten), de aanwezigheid van kenniscentra (met name universiteiten), een aantrekkelijke woon/werkomgeving en de beschikbaarheid van voldoende kapitaal. Binnen Nederland lijkt Technopolis een goede vestigingslocatie te zijn voor vestiging van kennisintensieve bedrijven. De negatieve factoren lijken nergens onder een drempelwaarde te komen waardoor keuze van Technopolis niet plaats zou kunnen vinden. Wanneer de aantrekkelijkheid van Nederland als vestigingslocatie van kennisintensieve bedrijvigheid bekeken wordt is er reden tot zorg.

Ruimte voor kennis: TechnapolisInnovaton Park

45/65

De Nederlandse kenniseconomie bevindt zich thans in een middenpositie maar lijkt (in de toekomst) naar beneden af te zakken. De aantrekkelijkheid van de Zuidvleugel is beperkt. De kernkwaliteit is de goede ligging van de regio. Samenvattend kan worden gesteld dat de positie van Technopolis als vestigingsplaats voor kennisintensieve ondernemers gematigd positief kan worden genoemd. De internationale positie is gemiddeld, de regionale positie is redelijk maar de lokale positie goed. De ontwikkelingstijd zal echter tussen de 15 - 20 jaar bedragen.

7.2

Aanbevelingen

I n de vorige hoofdstukken is beschreven in hoeverre een sciencepark ontwikkeling naast het terrein van de TUD kans van slagen heeft. De hoofdconclusie is dat een dergelijke ontwikkeling kans van slagen heeft. Wel zijn er tijdens het onderzoek enige aandachtspunten geconstateerd. I n dit hoofdstuk wordt ingegaan op deze aandachtspunten en wordt een aanbeveling gegeven hoe dit aandachtspunt mogelijk opgelost zou kunnen worden. Er wordt hier alleen ingegaan op aandachtspunten die de TUD kan beïnvloeden Hierbij zijn de doelstellingen van de TUD bij het ontwikkelen van Technopolis steeds leidend. De doelstellingen voor de TU bij de ontwikkeling van Technopolis zijn tweeledig: 1. het creëren van synergie effecten tussen de binnen Technopolis te vestigen bedrijven enerzijds en de onderzoeks- en onderwijsactiviteiten van de TUD anderzijds; 2. het genereren van opbrengsten om de financiële positie van de TUD te verbeteren.

ONTWIKKELINGSPROCES De ontwikkeling van Technopolis wordt, binnen de gegeven randvootwaarden, exclusief uitgevoerd door twee externe ontwikkelaars. Indien er kandidaten zijn die zich in het gebied willen vestigen zullen deze een realisatieovereenkomst met deze ontwikkelaars aangaan. De ontwikkelaars zullen de voor deze transacties benodigde grond afnemen van de TUD. De ontwikkelaars dragen, op hun kosten, zorg voor de planontwikkeling alsmede het bouwen woonrijp maken. Aandach&punfHet creëren van synergie effecten tussen TUD en bedrijfsleven behoort niet tot de normale taak van een ontwikkelaar. Het is niet reëel om als TUD te verwachten dat de ontwikkelaar dit aspect zal laten meewegen tijdens de acquisitie. Hierdoor kan het voorkomen dat voor de TUD interessante bedrijven niet door de ontwikkelaar actief geacquireerd zullen worden omdat deze klanten voor de ontwikkelaar minder of niet interessant zijn, bijvoorbeeld (door)startende ondernemers. Aanbevelinq Laat op het gebied van acquisitie niet alles aan de ontwikkelaar over maar hou als TUD zelf een zeer belangrijke rol bij de acquisitie van klanten. Verplicht de ontwikkelaar alle kontakten te melden en het verloop van het verdere proces. Beloon de ontwikkelaars indien zij bedrijven aandragen die voor de TUD interessant zijn maar geen plaats op Technopolis kunnen krijgen, maar bijvoorbeeld wel in de bestaande voorraad van de TUD. De beloning dient marktconform te zijn.

Aandachts~unt De ontwikkelaars hebben onvoldoende prikkels om de hoogste prioriteit te geven aan de ontwikkeling van dit sciencepark. Het afnamerisico ligt immers grotendeels bij de TUD. Pas als de ontwikkelaar een klant heeft hoeft hij af te nemen. Dit kan ten koste gaan van het uitgiftetempo. De praktijk leert dat hoe langer de uitgifte tijd bedraagt des te lager de netto opbrengsten zijn. Aanbevelinq Bouw prikkels in om de ontwikkelaar te verleiden maximale aandacht aan dit project te geven. Verstrek een bonus bij positief presteren. Deze beloning dient marktconform te zijn.

Ruimte voor kenn~s:TechnopofÍisIflnovafion Park

46/65

Aandachbpunt Doordat de TU niet zelf als ontwikkelaar optreedt maar via commerciële partijen zal de bereidheid bij hoogleraren en overige medewerkers om mee te werken aan de ontwikkeling van dit park waarschijnlijk afnemen. Zij zullen hun bijdrage niet langer zien als een bijdrage aan de TUD maar als een bijdrage aan een 'vreemde' ontwikkelaar. I n hoofdstuk 4 is aangegeven dat hoogleraren en medewerkers juist een belangrijke bron van nieuwe klanten kunnen zijn. Aanbe velinq Betrek ondernemende wetenschappers maximaal bij dit project. Richt een "business development team" bestaande uit ondernemende hoogleraren op. Deze hoogleraren vertegenwoordigen hun faculteit en wetenschapsgebied. Beloon hoogleraren bijvoorbeeld door middel van extra onderzoeksgelden indien zij een goede kandidaat aanleveren. Aasldachtspunt Doordat de uitgifte van de gronden exclusief verloopt via de ontwikkelaars zullen andere ontwikkelaars alsmede bedrijven die voor eigen rekening en risico een pand willen ontwikkelen deze locatie niet interessant vinden. Hiermee loopt de TUD het risico om klanten te missen. Aanbevelinq Bedenk een regeling waarbij het mogelijk is dat deze partijen in staat worden gesteld op Technopolis te ontwikkelen terwijl de ontwikkelingsfee van de officiële ontwikkelaars gegarandeerd wordt. DOELGROEPEN De maximale vraag bedraagt:

Het merendeel van de bedrijven in Delft omvat minder dan 10 werknemers. Aandachtspunt De ontwikkelingstijd van het sciencepark zal 15 - 20 jaar bedragen. Het beperkte zicht op, en de lengte van de ontwikkelingstijd zal voor potentiële klanten niet als een positieve factor worden ervaren. Aanbeveling Denk bijzonder goed na over de gewenste fasering van het park en op welke wijze dit gecommuniceerd gaat worden. De huidige fasering waarop verschillende plekken tegelijk de mogelijkheid wordt geboden om te starten lijkt niet de beste te zijn. Kies er voor om op een plek te starten. Een zichtlocatie heeft hierbij de voorkeur. Aandachtspunt Circa 85% tot 90°/o van de klanten zal uit de regio Delft komen. Kenmerk van deze groep is dat zij vooral bestaat uit bedrijven tot 10 werknemers, waaronder een belangrijk aandeel starters. Aanbevelinq Begin met de ontwikkeling van een incubator in het gebied. Deze geeft ruimte voor de doelgroepen en zal als aanjaagfundie voor het verdere verloop kunnen dienen. De ontwikkelaars zullen een belangrijke rol bij de ontwikkeling van deze incubator moeten spelen.


47/65

VESTIGINGSNILIEU Aandachtspunt Voor het creëren van een aantrekkelijk vestigingsmilieu is het belangrijk dat er investeringsbereidheid bij de overheid is. Deze is thans nog onvoldoende aanwezig. Aanbevelinq Start een actieve lobbycampage voor het vinden van provinciale en overheidssubsidie. Gezien de achterblijvende groei in de regio en de mogelijkheid die Technopolis biedt om een bijdrage hiervoor te leveren is een lobby gerechtvaardigd. Aandachtspunt De vorming van clusters dient te worden gestimuleerd. Hiervoor is samenwerking nodig tussen alle partijen. Om succesvolle ductervorming tot stand te brengen moet aansluiting worden gevonden bij de kerncompetenties van de regio. Aanbe velinq De aanwezigheid van de TUD kan als zo'n kerncompetentie worden gezien. Breng naar buiten inzichtelijk op welke onderzoeks- en onderwijsgebieden Delft een sterke positie heeft en in welke onderzoeksgebieden de TUD ge'interesseerd is om (nieuwe) samenwerkingsverbanden aan te gaan. De afdeling marketing - en communicatie van de TUD dient hierin een belangrijke rol te spelen. Aandachtspunt De grootste fout die gemaakt kan worden is om te denken dat het aanbod van technologie zijn eigen vraag schept. Aanbevelhq Bedenk dat het ontwikkelen van een sciencepark een aparte discipline is waar veel energie van de organisatie in gaat zitten. De TUD zal heel gericht zijn aanbod van technologie op de markt moeten promoten. Hier dient een discussie aan vooraf te gaan welke bedrijven voor de TUD synergie creëren. Aandachtspunt De aanwezigheid van een hoogwaardige kennisinfrastructuur is een belangrijke voorwaarde. Een actieve sturing van kennistransfer tussen de partijen is een vereiste. Aanbevelinq Veronderstel niet dat kennistransfer automatisch tot stand komt. Er moeten systematisch en gestructureerde relaties tot stand worden gebracht tussen universiteit, overheid en bedrijfsleven. Aandachtspunt De beschikbaarheid van durfkapitaal is een belangrijke vestigingsplaatseis. De score van Technopolic hierop is onvoldoende. Aanbevelinq Onderzoek in hoeverre er een gemeenschappelijk fonds van bijvoorbeeld TUD, gemeente Delft, en derde partijen een rol kan spelen. Aandachts~unt De bereikbaarheid per openbaar vervoer is onvoldoende. Pas in het jaar 2009 zal hier verbetering in kunnen komen door middel van aanleg van een tramlijn. Aanbe veling Probeer op zo'n kort mogelijke termijn de definitieve bevestigingen krijgen voor het doorgaan van deze tramlijn zodat de onzekerheid bij potentiële klanten hieromtrent kan worden geminimaliseerd.

Ruimte voor kennis: TechnopolsInnovation Park

48/65

Bijlage 1 Onderzoeksinstituten, -scholen en -gebieden Onderzoeksinstituten e

a

e a e

e c

e

* c a

m

m m e

m

Analytica1 Consultancy and Support BKC, Batch Knowledge Centre CCD, Cim Centrum Delft DEOS, Delft Institute for Earth-Oriented Space Research DIDE, Delft Instituut voor Duurzame Energie DISens, Delft University Research Center of Intelligent Censor Microsystems DITSE, Delft Institute for Information Technology in Service Engineering Duwind, Delfts Universitair Windenergie Onderzoekinstituut FMLC, Fibre Metal Laminates Centre of Cornpetence Hechtingsinctituut TU Delft HpaC, High Performance Applied Computing ICTO Expertise Centrum TU Delft Interduct IRCTR, International Research Centre for Telecommunications-transmission and Radar IRI, Interfacultair Reactor Instituut Koiter Instituut NIMR, Netherlands Institute for Metals Research Onderzoeksinstituut OTB SIMONA, International Centre for Research in Simulation, Motion and Navigation Technologies TIES, Technology Institute for Embedded Systems VEMC, Power Electronics and Electromagnetic Power, Conversion Centre WOT, Werkgroep Offshore Technologie

Kenniscentra m

Virtueel Kenniscentrum Civiele Techniek (VKC-ct)


49/65

Onderzoeksscholen (DI86%) Binnen de technologiethema's zijn de volgende programma's gestart: Thema: Winning, conversie en gebruik van energie e DIOC programma Decentralized uroduction and storaqe of eledricitv for larqe-scale apulication of renewable enerqv Programmaleider: prof.dr. J. Schoonman tel. (015) 278 2647 Thema: Waterwerken en waterhuishouding O DIOC programma T Programmaleider: prof.dr. J.D. Nieuwenhuis tel. (015) 278 4508

c

Thema: Observatie van het aardoppervlak en de ondergrond e DIOC programma Obcervation of the shallow subsurface (inteqrated ctructure-identification and urocess modellinq) Programmaleider: prof.ir. C.P.J.W. van Kruijsdijk tel. (015) 278 6038 e

DIOC programma Determination and urediction of the three-dimensional movement of the earth's surface Programmaleider: prof.dr.ing. habil. R.A.P. Klees tel. (015) 278 5100

Thema: Infrastructuren voor informatievoorziening en communicatie e DIOC programma Desiqn and manaqement of infrastructures Programmaleider: prof.ir. M.P.C. Weijnen tel. (015) 278 807413341 Thema: Signaalbehandeling, informatieverwerking en kennicrepresentatie O DIOC programma Ubiquitous communications (Ubicom) Programmaleider: prof.dr.if. R.L. Lagendijk tel. (015) 278 3731 e

DIOC programma Intelliqent molecular diaqnostic svstems (IMDS) Programmaleider: prof.dr. I.T. Young tel. (015) 278 5390

e

DIOC programma Novel comuutation structures based on ~uantumdevices Programmaleider: prof.dr.ir. I.E. Mooij tel. (015) 278 6153

O

DIOC programma Buildinq blocks for effective telematics, au~lication,develournent and evaluation (BETADEI Programmaleider: prof.dr. H.G. Sol tel. (015) 278 4412


Thema: Model-gebaseerd optimaliseren van complex industriële processen 0 DIOC programma Masterinq the molecules in manufacturinq (M31 Programmaleider: prof.dr.ir. H.E.A. van den Akker tel. (015) 278 5000 e

DIOC programma Smart product s~stems Programmaleider: prof.dr. M.A. Reuter tel. (015) 278 1636

Thema: Duurzaam-gebouwde omgeving e DIOC programma The ecoloaical citv Programmaleider: prof.dr.ir. C.F. Hendriks tel. (015) 278 7439 Thema: Mobiliteit van personen en goederen e DIOC programma Seamless Multimodal Mobility [SMM) Programmaleider: prof.dr.ir. P.H.L. Bovy tel. (015) 278 4611 0

DIOC programma Freiqht transport automation Programmaleider: prof.dr.ir. H. Priemus tel. (015) 278 3005

Thema: Medische technologie 0 DIOC programma Minimally invasive surqerv and intervention techniaues (MIST) Programmaleider: profadr.ir.H.G. Stassen tel. (015) 278 3607 e

DIOC programma Development of improved endoprotheses for the upper extremities (DIPEX] Programmaleider: prof.dr.ir. H.G. Stassen tel. (015) 278 3607

Thema: Betrouwbaarheid van constructies e DIOC programma Micromechanics for macrosco~iclifetime optimization Programmaleider: prof.dr.ir. S. van de Zwaag tel. (015) 278 2248 Thema: Lifescience and technology e DIOC programma Exploration and exploitation of life-baed technoloaies (LIFFTECH) Programmaleider: prof.dr. T.G.M. Schalkhammer tel. (015) 278 9289

p -

p


--

51/65

Onderzoeksgebieden A Aardwetenschappen Aerodynamica Akoestische perceptie Akoestische en seismische technieken Algemene Wiskunde Analytische Biotechnologie Analytica1 Consultancy and Support Anorganische chemie Apparatenbouw voor de procesindustrie Arbeids- en Organisatiepsychologie Architectuur Astrodynamice en satellietsystemen Avionica B Bagger Technologie Batch Kennis Centrum Bedrijfszekerheid en duurzaamheid Beleidsanalyse Beleidskunde/Organisatie & Management Beslissingsondersteunend operationeel waterbeheer Besturing and simulatie Betonconstructies Biocatalyse en Organische Chemie Bioscheidings Technologie Biotechnologie Botanische Tuin Bouwen Bouwen en de gebouwde omgeving Bouwmanagement & Vastgoedbeheer Bouwtechnologie Building blocks for effective telematics, application, development and evaluation C

Chemische reactorkunde Civieltechnische Constructie Mechanica Civieltechnische informatica Civieltechnische materiaalkunde Computational Physics Computer Engineering Computer- en beeldsystemen Computer Graphics & CAD/CAM Computer Integrated Manufacturing (CCD) Constructie, sterkte en productie (maritieme techniek) Constructies en Computational Mechanics Corrosietechnologie, elektrochemie en brandstofcellen


52/65

D Decentralized production and storage of electricity for large-scale application of renewable energy Deeltjesoptica Deeltjestechnologie en Risicobeheersing/Loss prevention Design and management of infrastructures Design Knowledge Systems Determination and prediction of the three-dimensional movement of the earth's surface Development of improved endoprotheses for the upper extrimities Didactiek en Onderwijsontwikkeling

E Economie van infrastructuren Economie van innovatie Ecologische stad Electrical Power Processing Elektriciteitsvoorziening Elektronica Elektromagnetisme Elektronische Componenten, Technologie en Materialen Elektronische Instrumentatie Energievoorziening Enzymologie Ergonomie Ethiek & Techniek Explosies F Filosofie Fotogrammetrie en Remote Sensing Freight transport Fysische chemie Fysische en chemische materiaalkunde Fysische, Meetkundige en Ruimte Geodesie G

Geschiedenis, theorie & media (Bouwkunde) Geschiedenis van de Techniek GIS-Technologie Gebouwen en bouwtechniek Geleiding en besturing van lucht- en ruimtevoertuigen Geo-Informatie en Grondbeleid Geologie, ingenieursGeowetenschappen Gezondheidstechniek Grondstoffenkringloopbeheer Grondstoffenverwerking

H Halfgeleiderfysica Hoogspanningstechniek Hydrologie en ecologie

.-


53/65

I Industriële proceskatalyse Industrie, Energie en Milieu Informatie- en Communicatietechnologie Informatica (Bouwkunde) Informatie Theorie Informatie Systemen Instrumentatie stralingsonderzoek Intelligent molucular diagnostic syctems

K Kennisgestuurde systemen Koudetechniek en klimaatregeling Kramers Laboratorium voor Fysische Technologie L Laboratorium voor Geotechniek Land- en watermanagement Lastechnologie Luchtvaarttechnische bedrijfskunde Luchtvaartuigen en andere geavanceerde transportmiddelen Luchtverkeersleiding

M Management van Technologie Mastering the molecules in manufacturing Materiaalkunde Materials and Solidifaction Technology Mathematische Geodesie en Puntsbepaling Mechanische eigenschappen van materialen Mens-machine systemen Mens-machine systemen in luchtvaart- en ruimtevaart Metalen: productie, eigenschappen en verwerking Microbiologie Micro-elektronica en submicrontechnologie Micromechanics for macroscopic lifetime optimization (Micromechanica van materialen) Microstructural Control in Metals Microtechniek Milieu, energie en schone technologie Milieugerichte productontwikkeling Minimally invasive surgery and intervention techniques Modelvorming en identificatie van lucht- en ruimtevoertuigen N Nanofysica en -technologie Netwerken en Systemen Novel computation ctructures O

Observation of the shallow subsurface (integrated structure-identification and process modelling) Ondergronds bouwen Ontwerpen van schepen Optica

-

P -

Rumte voor kenn~s:TechnopolisInnovat~onPark

-

54/65

1

P Parallel and Distributed Systems Patroonherkenning Petroleumwinning Polymeertechnologie Prestatieleer Process Systems Engineering Product- en systeemergonomie Productietechniek en organisatie Productietechnologie (LR)

Q Quantum transport R RBA centre Reactor Instituut Recht en Techniek Regeltechniek Ruimtevaartsystemen (ontwerpen en analyse van) S Scheepshydromechanica Schone technologie Seamless Multimodal Mobility Signaalverwerking Simulatie, beweging en navigatie Smart product systems Software Engineering Spin Imaging Staal- en houtconstructies Statistiek, Stochastiek en Operations Research Stralingsfysica Stromingsleer Stedenbouwkunde Systeemtheorie en regeltechniek Systeemkunde Systeem- en regeltechniek

T Technische Communicatie Technische geofysica en petrofysica Technische mechanica Technische natuurkunde Technische productinformatie Technology Assessment Theoretische natuurkunde Telecommunicatie en Teleobservatie Technologie Telecommunicatie transmissie en radar Telecommunicatie en Verkeersbegeleidingssystemen Theorie Complexe Vloeistoffen Toegepaste Analyse Toegepaste Taalkunde Toegepaste thermodynamica en faseleer Transport, infrastructuur en logistiek


55/65

Transport en Logistieke Organisatie Transport en logistieke systemen Tunnel-in-the-Sky U Ubiquitous communications

V Verkeersbouwkunde

Verkeerskunde/infnactructuurplanning Veiligheidskunde Vliegtuigmaterialen Vloeistofmechanica Vluchtsimulatie Voertuigtechniek Volkshuisvesting €3 Stadsvernieuwing Vormgevingsmethodiek Vormtheorie W Warmte en stroming Waterbouwkunde en offshore technologie Windenergie

Ruimte voor kennis: Technopolis Innovatlon Park

Bijlage 2 Delft Kennisstad Het concept Delft Kennisstad is een initiatief van de gemeente Delft dat de technologische kracht van Delft moet uitdragen. Bijna de helft van de werkgelegenheid in Delft behoort tot de kennisintensieve sector. De gemeente Delft heeft via de Delft Kennisstad-strategie initiatieven ontwikkeld om in de vorm van gezamenlijke projecten en aan de hand van een aantal kernthema's toonaangevende en grootschalige projecten uit te voeren. De kernthema's weerspiegelen de sterke kanten van Delft en zijn: c Informatie- en communicatietechnologie (ICT); Milieutechnologie; Water en bodem; e Energie en Milieu; e Ontwerpen en architectuur; e Innovatieve Vervoerssystemen. Doelen van Delft Kennisstad zijn: Zorgen voor een gezond economisch klimaat; Zorgen voor meer werk; e Samenwerken aan en in de stad; e "kennis en technologie" als de meest kansrijke economische sectoren stimuleren en steunen; e streven naar een prettig woon-, werken verblijfsklimaat; e verinnerlijken van Delft Kennisstad bij bedrijven, instellingen en inwoners. O

De ambities zijn om tenminste één toonaangevend project per kernthema te realiseren en bij te dragen aan de vestiging van tenminste een bedrijf per kernthema. Doelstelling is om een grotere economische groei te realiseren dan de autonome groei. Naast bijdragen in die projecten, creëert de gemeente Delft tevens de randvoorwaarden. Voorbeelden hiervan zijn: De instelling van een Productontwikkelingsfonds; De realisatie van een stadshal, een bedrijfsverzamelgebouw voor ontwerpers, architecten en kunstenaars; O Het realiseren van bedrijfsruimten voor innovatieve starters; e Het fungeren als proef- en voorbeeldgebied voor nieuwe initiatieven; O Het organiseren van netwerkbijeenkomsten.

Ruimte voor kennis: Technopo/isInnovation Park

57/65

Bijlage 3 Opzet stedenbouwkundig masterplan

Ruimte voor kennis.- Technopo/isInnovatian Park

58/65

Bijlage 4 R&D in Nederland

Milieudienstverlening Rest van de dienstensector Landbouw Openbaar nut Bouwnijverheid Rest van overige bedrijfstakken

Milieu & veiligheid Overige technologieën


9 57 44 11 2 O

2.100 2.750

59/65

Bijlage 5 Enkele pushfacloren

Verkeersaspecten

Huisvestingsaspecten

vestigingsplaatsfaboren

hoofdvestiging Historische binding Goede verkeersontsluiting Aanwezigheid van laad- en

keep-

en

Geen historische binding Gebrekkige verkeersontsluiting Laad- en losmoeilijkheden

bedrijf voor werknemers Expansie mogelijkheden (nu en in de toekomst) Laaq huurniveau Pand in eigendom

Afietgebondenheid

als

Pand bouwtechnisch en bedrijfstechnisch voldoende Afzet in eigen buurtjwijk (gemeten naar frequenties)

migratie van werknemers naar elders Gebrek aan expansiemogelijkheden (nu en in de toekomst) Inefficiënte indeling bedrijfspand, verouderde technische staat Gedwongen tot verplaatsing in verband met onteigening Pand bouwtechnisch en bedrijfstechnisch onvoldoende Afzet buiten buurtjwijk

Geringe afzetmogelijkheden in verband met vertrek van de bevolking, afnemende bedrijven Toeleveranciers voornamelijk van Toeleverantie-gebonden Veel toeleveranties uit eigen buurt/wijk (gemeten naar frequenties) buiten buurt/wijk Veel vertrek van toeleverende 1 / bedrijven in verband met stadsvernieuwing Onvoldoende aanbod van geschikt Aanbod personeel overeenkomstig Arbeidsmarkt en personeel behoefte personeel Te grote woon-werkafstanden lager Voldoende aanbod personeel (laag geschoold personeel geschoold) uit nabijqelegen wijken I n verhouding hogere woonI n verhouding lagere totale woonwerkafstand dan bij vestigingslocaties werkafstand dan buiten het buiten het stadsvernieuwingsgebied stadsvernieuwingsgebied Hoge classificering op grond van Lage classificering op grond van Hinder voor de milieu-hygiënische- en milieumilieu-hygiënische- en milieuwoonomgeving I planologische aspecten / planologische aspecten I Weinig kosten ter voorkoming hinder / Hoge kosten ter voorkoming hinder voor de omgeving bij handhaving voor de omgeving bij handhaving bedrijf bedrijf Negatieve bijdrage verlevendiging Positieve bijdrage verlevendiging Waardering woonklimaat woongebied woongebied (bijvoorbeeld: afwisseling (door bewoners) straatbeeld) Positieve bijdrage verzorgingsniveau Weinig tot geen bijdrage verzorgingsniveau buur buurtjwijk

b -

Ruimte voor kenn~i-:Technopo/isInnovation Park

1

p P

60/65

r------

I Weinig lawaai, hinder in d e ogen van

I

( Veel lawaai, hinder in d e ogen van

Waardering bedrijfsklimaat

( Overige factoren

-

* Reservaatfunctie: functie van d e buurt voor bedrijven, die van oorsprong en reeds lang in d e buurt gevestigd zijn en die, hoewel financieel zwak, in verband met d e t e lage kosten hier nog kunnen blijven bestaan en bedrijven, die van elders naar het goedkope milieu zijn verplaatst. ** Broedplaatsfunctie: functie van d e buurt voor bedrijven, die nog niet lang bestaan en waarvoor d e ondernemer verwacht, dat d e groei van het bedrijf plaats zal vinden of waarbij de groei reeds plaatsvindt.

Ruimte voor kenn15: Technopo/isInnovation Park

61/65

/

Literatuur Adviescommissie Zuidvleugel (2000), De Zuidvleugel, van visie naar uitvoering: een strategie van nationaal belang 2000-2010, Den Haag Arend, M. (2002), R&D Parks With an Edge: Developers and tenants define what's state-of-the-art in research parks, Site Selection magazine, July 2002 B&A Groep (1997), Vestigingcplaatsfactoren: belang, waardering en knelpunten. Den Haag: Ministerie van Economische Zaken Baptista, R and P. Swann (1998), Do Firms in Clusters Innovate More?, Research Policy, 27, pp. 525540 Berg, van den, G -J en A.L. Loos (2001), Starten in Delft: Wegwijzer voor de Delftse technostarter, Delft Boekema, F (1986), Ccience Parks, Economisch Statistische Berichten p 910, 17-9-1986 Boekema, F.,S. Beugelsdijk & G.J. Hospers (2000), Regionale economie: een plaatsbepaling. Economisch Statistische Berichten 85, pp 460-463 Bouman, H., T. Thuis, B. Verhoef (1985), High Tech in Nederland: vestigingsplaatsfactoren en ruimtelijke spreiding. Rijksuniversiteit Utrecht, Utrecht Bouwman, H., W. Hulsink (2000), SiliconValley in de polder: ICT-clusters in de lage landen, Lemma, Utrecht Buck Consultants International (2002), Collegedictaat Vestigingseisen en bedrijventerreinen, SBV-MRE, Amsterdam

Vastgoedpositionering

&

Marketing:

Bulterman, S., R. Mannaart (2001), De Kracht van Delft, Economische Thermometer 2000, Delft Castells, M, (1996), The rise of the network society, Blackwell Publishers, Cambridge Cornet, M., en M. Rensman (2001), The location of R&D in the Netherlands: terms, determinant5 and policy, CPB Document 14, Centraal Planbureau, Den Haag Cornelius, P.K. (2003), The Growth Competitiveness Index 2001 - 2002, World Economic Forum Cortie, C. (1991), De dynamiek van stedelijke systemen, veranderingen in functies in welvaart van steden in de Verenigde Staten en de Europese Gemeenschap, Assen CBS (2001), Kennis en economie 2001, Voorburg CBS (2002), Kennis en economie 2002, Voorburg CPB (2002), De pijlers onder de kenniseconomie: opties voor institutionele vernieuwing, Den Haag CPB (2002), Onderwijs, R&D en economische groei, Den Haag Delftse economie in Beeld 2003: Een rapportage over de ontwikkelingen en huidige stand van de Delftse Economie, Gemeente Delft

P -

Ruimte voor kenn~s:TechnopolisInnovation Park

62/65

Ernst & Young (2001), Delft University Technopolis: the Duteh Brainport between two Mainports, Utrecht Galbraith, C.S. (1985), "High -Technology Location and Development: The Case of Orange County", California Management Review, 28 (l), pp 98-109 Inbo (2002), Collegedictaat Vastgoedpositionering & Marketing: Kantorenmarkt, SBV-MRE, Amsterdam Kooijman, D. (1996), Bedrijvenparken als ontwerp en ontwikkelopgave, Delftse Universitaire Pers, Delft. Lambooy, J.G., (1987), Global cities and the world economic system: rivalry and decision making, Universiteit van Amsterdam Lambooy, J.G., E. Wever, O.A.L.C. Atzema (1997), Ruimtelijke Economische Dynamiek: een inleiding in de theoretische aspecten van de economische geografie, Bussum Löfsten, H., P. Lindelöf (2001), Science Parks and the growth of new technology-based firms academic-industry links, innovation and marketc, Göteborg, Sweden Louw, E. (1996), Kantoorgebouw en vestigingsplaats; een geografisch onderzoek naar de rol van huisvesting bij locatiebeslissingen van kantoorhoudende organisaties. Delft: Delftse Universitaire Pers Marktstudie (door)startershuisvesting in Delft (2002), Gemeente Delft Meester, W.J. (1999), Subjectieve waardering van vestigingsplaatsfactoren door ondernemers. Groningen: Faculteit der Ruimtelijke Wetenschappen Nelson, R.R. (1999), The Sources of Industrial Leadership: A Perspective on Industrial Policy, De Economist, 147, pp. 1-18 Oort, van, F. en L. van der Laan (2001), 2001: A Space Odyssey, Rotterdam Panne, van der, G., A. Kleinknecht (2003), Stanford in de Polder: Ondernemerschap in de nabijheid van kennisinstellingen, Delft Pater, Ben de, (1996), Eenwording en verbrokkeling: paradox van de regionale dynamiek, Van Gorcum, Assen Pen, C.J. (2002), Wat beweegt bedrijven: besluitvormingsprocessen bij verplaatste bedrijven, Utrecht Porter, M.E. (1998), On Competition, Harvard Business Review, Boston Provincie Zuid-Holland, Gemeente Den Haag, Gemeente Rotterdam (1999), De impasse doorbereken: Naar een vitale Zuidvleugel, Den Haag, Rotterdam Rigo (1999), Internationale vergelijking bedrijfsterreinen: zes case studies. Den Haag: ministerie van Economische Zaken Rensman, M (2002), Research en development in Nederland door individuele bedrijven. Den Haag: Centraal Planbureau Roberts, E.B. (1991), Entrepreneurs in high technology, New York Stec Groep, (2001), Database locatiebeslissingen Nederland eerste helft 2001, Nijmegen

Ruimte voor kennis: TecbflopolisInnovation Park

63/65

Steen, P.J.M. van, Bedrijvenlandschap (2000), Bedrijfsverplaatsingen en de vraag naar bedrijfslocaties in Nederland. Groningen: Faculteit der Ruimtelijke Wetenschappen Stichting Delft Kennisstad (2002), Technologie als bindend element: Werkplan 2002-2003, Delft TNO INRO (2001) Core centra en Vestigingsplaatskeuze, Delft Twijnstra en Gudde, (2001), Nationaal Kantorenmarkt Onderzoek, Deventer Van "c Verlaat, J., (2002), Collegedictaat Vastgoedpositionering & Management: De ontwikkeling van bedrijvenlocaties, SBV-MRE, Amsterdam Wever, E. , (2001), Collegediktaat Ruimtelijke Economie, SBV-MRE Amsterdam


64/65

Lijst van geraadpleegde instanties en personen De heer dr. G. J. van den Berg

TUD Universiteitsdienst Directie Bestuurlijke en Juridische Zaken

De heer ir. J.3.a.M. van Eijk

TUD Universiteitsdienst Directie Universitaire Strategie en Beleid

De heer F.A.M Higler

TUD Universiteitsdienst Directie Vastgoed

De heer mr. D.J. Gutlich

TUD Universiteitsdienst Directie Vastgoed

De heer drs. W. Eijkelenburg

Gemeente Delf? Vakteam Cultuur Kennis en Economie

Mevrouw M. Rencman

Centraal Planbureau, Afdeling Technologie en Industrie

De heer R. Gerritsen

Gemeente Leiden Sectorhoofd Economische Zaken

De heer F. Poppelier

Universiteit Leiden, afdeling Vastgoed

De heer S.J. van Tongeren

Universiteit Twente

Mevrouw R.C.M. van der Hulst-van Arkel

BioSciencePark Lelystad

De heer ir. H.J. van Uitert

Rijksuniversiteit Groningen, Vastgoed en Investeringsprojecten

De heer G. van der Burg

Geomatica Business Park, projectmanager

-


65/65

Ruimte voor kennis: Technopo is Innovation Park

Recommend Documents