Rond de Schutsboom. $ r. Periodieke uitgave van: Heemkundige kring "De Vyer Heertgangheno' Jaargang:26 nr.2

Rond de Schutsboom

*!

$r. R

Periodieke uitgave van:

Heemkundige kring "De Vyer Heertgangheno' Jaargang:26 nr.2

Rond de Schutsboom Periodiek van:

Redactie:

Jan v.

Eijck

Heemkundige kring ttDe Vyer Heertganghen"

Thijs Kemmeren Piet Wiercx

Layout:

AschwinWijdemans

Secretadaat: Nieuwe Rielseweg 4l-43 5051 PD Goirle Tel: Ol3 - 534 89 72

Jaarsans.26 nï.2

december 2006 paglna

Gomarius Mes en Jan van Besouw: twee markante overgrootvaders

2

Brabants bont 'ne boerezaddoek vol

l0

Portret 204: Pater Concordius van Goirle (1901

-

1972)

t2

Oproep voor informatie over "Gloeilampenfabriek Flora"

t7

Uit het museum

l8

Uit de oude Schoenendoos Topniemen Het joodse meisje Katie Cohen De Tilburgseweg, slagader van Goirle

26

-

deel 3

27

Landverhuizers (4)

35

Kerstmis zal ditjaar anders zijn.

4l

Gomarius Mes en Jan van Besouw: twee markant€ overgrootvaders ViÍginie Mes

IÍleiding Tilburgseweg 71: een haast aan het oog onttrokken villa in het centrum van Goirle. [n 1919 werd deze villa gebouwd door Jan Mes en Jo van Besouw. Tot hun dood in de 60-erjaren van de vorige eeuw woonden zij er, waarna de villa verkocht werd. Jan Mes en Jo van Besouw hadden beiden een markante vader. Over Jo's vader. Jan van Besouw. is veel bekend door de verschillende publikaties die over hem zijn verschenen. Jan's vader, Gomadus Mes, was echter tot voor kort een relatief onbekende. Dankzij de historicus Jan AaÍts w€ten we steeds meer over het leven en werk van deze man. In dit adikel wil ik mijn beide overgrootvaders eens naast elkaar plaatsen. Behalve de faÍnilierelatie die ontstond door het huwelijk van hun zoon en dochter, zrjn er meer parallellen te trekken.

Verloving Op 5 oktob€r l9l5 verloofden Jan Mes en Jo van Besouw zich. Zij hadden elkaar ontmoet op een reis naar Lourdes. Ter gelegenheid van de verloving schreefGomarius Mes het volgende gedicht voor Jan van Besouw, die een dag ervoor, op 4 oktober, ook verjaarde.

@nóeríroutuó:

flau

@,-

P-

CIrieg

8o @.Ofl. uau @egoutu. .luu.t.", (tutle,

5 OcÍoósr

t915.

q:li,eeíllkstolííekkít g 26 @ctobet 8.s. lê 6otíí!:

(keí *cerlieVerlot'ingskdart ran.Jan Mes enJo van Besouw

Eenve\ter stond \)oot 't groot geíouj,9, Hi wisl níel, wat híj weven zou. BU al zijn wakeh, al zin drootuen, Wou 't goed gedachle maar nieí koomen. Zïn draaden, zachler nog van zU, 'l Ging al 't zoekend oog voorbij: Een groene schering, een gele d'inslag 1 Ifds ekkel zachtheid; 't gaí geen uitslag.

Daar kwam uíl veemtlen verren land Ee n

j onge ban ke n-ía br ika n t.

De stoomfels zou 'l gauw beduiên,

lYaí hij daar zochí ih 't yefte Zuiên. Toen keek de wever naar dit paar; 't íl/as kloekheid híer en zachtheid daar. Nu trisl de y)ever,roor 'í getoutr, Wat hij met lieíde weven zou.

HI weer' Áan

nu krachfvol ongestoord ldpil der kindrek roor[.

'l zachle

G. x G. Mes (Gomarius en Geertruida Mes). De jonge làbrikant waarover gesproken wordt in het gedicht is uiteraard Gomarius' zoon Jan Mes. Jan was in die tijd werkzaam in de schoolmeubelfabriek van zijn vader, geheten "Erven Kooymans-Mes". Jan Mes en Jo van Besouw trouwden op 26 oktober l9l5 en gingen wonen in de villa gelegen naast het fabriekscomplex te Wijchen. In l9l7 kwam Jan Mes naar Goirle

op verzoek van zijn schoonvader Jan van Besouw om te werken in het familiebedriji De

"l e/zzlLop 2ói'A/"/zz-

a,

Gemeenx

t tI.t ac,

grnn,

x

/zztz/tazzz. Zzzza. <,:?.'rZ -

-..

':::;/:ii:lí.i:Í:": -

lantli, r,,!is'rr

van .lan

Mó .n J,'

van Bcsoui

.t: /zzttztÁz

zkz'Ztlzz'a d", /

i,/""..--".

1822

tu>

*- z.-'/1'.'"1

.t:t*,...t ,.-,",.. ...'..: ''i' 'Ih 1.,.! 'u '-'' *; -,4.'::'-:'.t

*k..

,

broer van Jan van Besouw, Piet, was uit de firma getreden en Jan van Besouw zocht naar een vervanger die bovendien ook zijn opvolger kon worden. I{ij had immers uit zijn eerste huwelijk geen zonen. De verhuizing van Wijchen naar Goirle was voor Jo, die last had van heimwee, een zegening. De levensloop van Gomarius M€s eÍ Jàn van Besouw

Gomarius Mes Gonarius EÍmanuel Mes werd geboren te's-Heerenhoek op 25 december 1849. Aangezien hij met kerstmis ter wereld kwam werd Emmanuel zijn tweede doopnaam. 's-Heerenhoek was een Zeeuws, doch katholiek dorp. De kerk speelde een grote rol in Gomarius' leven: zijn vader was koster en orgnnist, zijn stiefmoeder ex-huishoudster op de pastorie en hijzelf misdienaar. Nadat Gomarius eerst enige tijd kwekeling was ging hij vanaf 1870 in de handel, eerst als winkelbediende, later als handelsreiziger. Toen de firÍna waar hij voor werkte failliet ging besloot hij onderwijzer te worden. In 1873 ging hij werken bij een lagere school in Bussloo, in 1874 werd hij hulponderwijzer aan een katholieke jongensschool te Zwolle en in 1877 werd hij uiteindelijk hoofdonderwijzer aan de Openbare Lagere School van Wijchen. Hij trok naar Wijchen, omdat zijn verloofde GeeÍÍuida Kooymans vlakbij haar geboortedorp Dreumel wilde wonen. Geertruida, ofwel GeeÍtje, was de jongste zus van Comelis Kooymans, het hoofd van de jongensschool in Zwolle waar Gomarius drie jaar had gewerkt. Ze trouwden iÍ 1878 en kregen acht kinderen, driejongens en vijf meisjes. Jan was de oudste zoon (geboren in 1882). Gomarius ontpopte zich in Wijchen als een veelzijdig man. Voor zijn lessen ontwiklelde hij zijn eigen (katholieke) lesmateriaal. Dezc lesboekjes werden tot zijn dood herdÍukt. Verder publiceerde hij

regelrnatig verhalen, gedichten, artikelen en streekhistorisch onderzoek in onder anderc de Katholieke lllustratie. Zitr meesterwerk was het boek De katholieke I'ers van Nederland. 1853-1887, een bibliogral'ie over katholieke literatuur- Voor dit werk kreeg hij de pauselijke onderscheiding Pro Ecclesia et Pontifice. Behalve zelfgeschreven werk vertaalde hij ook werken uit het Duits. Frans en Italiaans van auteurs De ionge Gonarius Mes die zich oowiemen als voorvechters van de katholieke keÍk. Een van deze auteurs was Karl May. May was medewerker van de Duitse versie van de Katholieke lllustratie. In 1882 werd de eerste vcÍtaling in het Nederlands van een verhaal van May in de Katholieke Illustratie gepubliceerd. Op dit moment is onderzoek gaande of deze vertaling van de hand van Gomarius Mes is, wat zou betekenen dat hij daarmee de eerste \ crrilcr in het NedeÍlands van Karl May zou zijn.

Gomarius heeft daama

ook ander werk van Mav vertaald. zoals de

bekende

avonturenverhalen.

Behalve onder zijn eigen naam schreef en vcrtaalde Gomarius ook onder de pseudoniemen A. de Witt (een verwijzing naar zijn grootmoeder) en Emmanuel. In 1893 begon Gomarius een verzendboekhandel annex uitgeverij. Behalve boeken verkocht hij ook devotionalia. Deze handel breidde zich uit mct de vervaardiging van wandplaten, schoolbenodigdheden en z-elfs schoolmeubelen. Jan de Zecuw, Dr.

4

De schoolmeubelJàbr iek N. I/. Enen Koqmans- Mes

ln

1909 werd de nieuwgebouwde fabriek betrokken waarin inmiddels ook de drie zonen Jan, Thé en Kees werkzaam waren.

Op l9 februari l9l8 overleed Gomarius. In september van dit jaar is mede door de inspanning van Jan Aarts het graf van Gomarius in Wijchen van ruimen gered en op de lijst van beschermde monumenten geplaats'.. De herinnering aan de onderwijzer, die onlosmakelijk met Wijchen verbonden is, leefi ook nog vooÍ in de Gomarius Messtaat. De fabriek "Erven KooymarN-Mes" fuseerde in 1965 met zijn protestante tegenhanger "Ero" tot "Eromes" en is tot op de dag van vandaag in bedriifin Wiichen.

De Gondríus Messtraat le Wijchen

Het graí ran Gofiarius Mes íe Wíjchen.

Jan Baptist Maria van Besouw Jan Baptist Maria van Besouw werd geboren te Goirle op 4 oktober 1861. Na ondeÍwijs te hebben genoten in Roermond werd hij vanaf 1876 in het bedrijf van ájn vader opgenomen, eerst in een weverij in Boxtel, later in de nieuwe fabriek aan de Kerkstraat in Goirle. Op 13 september 1886 trouwde Jan met Elisabeth van den Heuvel. Ze kregen vier kinderen, allen dochters. Jo van Besouw was de oudste dochter (geboren in 1889). Op 5ljarige leeftijd werd Jan weduwnaar. Na zeven jaar trouwde hij voor een tweede maal met Johanna Vromans, een dertig jaar jongere vrouw. Ze kregen vier kinderen, drie dochters en een zoon. [n 1894 werd Jan samen met zijn b.oer Piet in de directie van Van Besouw opgenomen als voorbereiding op het vedrek van hun vader Geraxd dat twee jaar later zou plaátsvinden. Samen leidden ze het bedrijf totdat Piet in 19l7 veÍtrok om een eigen firma op te richten. Piet kon zich niet verenigen met Jan zijn opvattingen. Jan van Besouw interesseerde Dejonge Jan van Besouw zich namelijk voor de sociale problematiek die zich afspeelde rond 1900. In Franlrijk hield de Fransc textielfabrikant Léon Harmel zich bezig met het geestelijke en materiële welzijn van arbeiders. Deze visie inspireerde ook fabrikanten in Nederland, waaronder Jan van Bcsouw alsook de directeur van de BeetwoÍtelensuikerfabriek Jan Frederik Vlekke uit Oud-Gastel en de directeur van de Gist- en Spiritusfabriek Jacobus Cornelis van Marken uit Delft. Zij brachten de visie van Ilarmel in de praktijk. Zo Íichtte Jan in 1897 de Corporatie Rerum Novarum op. Dit was een organisatie waarin patroons, beambten en arbeiders uit het bedrUf van Van Besouw als gelijken werden gezien. Dde jaar later nam Jan het initiatief tot het opdchten van een vakbond. Niet alleen arbeiders van de firma Van Besouw werden lid, ook arbeiders van andere Goirlese textiel-Íàbrieken. tn eigen fabriek stelde hij een fabrieksraad in. Jan van Besouw bleef directeur tot aan zijn dood. Hij overleed vrij plotseling op 26 augustus 1939. Ook Jan had, net als Gomarius Mes, de pauselijke onderscheiding Pro Ecclesia et Pontifice ontvansen.

De tertieUàbríek N.V. Stoonvevetien Besoutr

Het gral van Jan van Besotw te Goirle

Op dit moment wordt geijverd om zijn graf - in eigendom van de Stichting Begraafplaatsen Goirle op de monumentenlijst te plaatsen. De drankbestrijding als parallel tussen Gomarius Mes en Jan van Besouw Rond 1900 waren er in Nederland verschillende ontwikkelingen gaande die zowel Coma us Mes als Jan van Besouw beihvloedden. Enerzijds speelde zich een strijd af tussen de katholieken en de socialisten. Anderzijds was er binnen de katholieke kerk zelfook een strijd gaande tussen progressieve en conservatieve stromingen. Tegen deze achtergrond duiken namen op als Alfons Ariëns of Herman Schaepman. Deze geestelijken waren actief voor de emancipatie van de arbeider en streden tegen drankmisbruik en vóór vereniging van de arbeiders. Zowel Gomarius Mes als Jan van Besouw lieten zich inspireren door deze voorbeelden. Jan van Besouw meer vanwege het arbeidsaspect, Gomarius Mes vanwege het katholieke aspect.

Door met name Jan Alberdingk Thijm, zoon van Jozef Alberdingk Thijm werd de in beginsel aarzelende Gomarius Mes steeds meer de richting van dc conservatieve katholieken ingestuurd. In 1894 gafGomarius een lezing in Amsterdam voor de anti-sociaaldemokratische vakbond voor katholiek treinpersoneel tegen het socialisme. Met Alfons A ëns was Gomarius in contact over het oprichten van een soortgelijk tijdschrift als De Katholieke Welkman (orgaan van de georganiseerde arbeider) voor de Gelderse regio, waar hij zijn katholieke ideeën in kwijt kon. Hier is het echter nooit van gekomen. Goma us' strijdbaarheid uitte zich ook in Wijchen zelf. Hij zette zich in voor de Nijmeegse katholieke drankbestrijders, waarbij zijn grote vriend en voormalig Wijchense huisarts lrans Banning ook betrokken was. Uit Gomarius' nalatenschap komt het volgende Ecr lied voor 'l Kruisverhond, gericht tegen de sterke drank. Hij maakte twee versies van het lied, maar tot publicatie kwam het niet, omdat hij er waarschijnlijk niet tevreden over was.

Een lied voor 't Kruiswtbond Daar is een geesl, die lloekÍ en tiert, Die wagg'lend langs de straten zwiert; Daar is een geest, die raast en scheldt, Verbrast al 'l zuurverdiende geld. Reírein Dat 's sterke drank Die Satan zond, Maar hem wrslaat Het Kruiswrbond. Dezelfde geest verhoopt het kleed, Bedlopt mel stille traan en zweel, Den ring van echtelíefde en trouw Der bleeke en weggeteerde vrouw.

Daar is een geest, die Grootva's kast Jan d'ouden jood voor ílrank verpalsl, De veeren schudt uit Moeders bed En meer nog valsche namen zet. Deze gees! vermoordt voor d'enkle

k

pint

De schoone ziel van eigen kínd, Daí God hem schonk, ín lieíde grool, Ter kweeking van een Hemelloot.

HU is í, die in den beker smoort; Zijn eer en goeden naam vermoordí, Het minl|k hart des vriends doorboort En wagglend stort ter Hellepoort. Wie m.rn is in den Chri$lenzín

Haal 'Í Kruisverbond zijn rioning in, En leve in liefde en hechte trouv Meí viend en maag, en kind en yrouw.

Deel van de orginele tektt van een lieal voor 'l Kruísverbond, geschreven door Gomaríus Mes (1895)

Gomarius Mes ll/ij c hen, Oudj aarxlag I 89 5

In Wijchcn was men waarschijnlijk niet zo gelukkig mct de rol van Gomarius bij onder andere de drankbestrijding. De gemeenteraad van Wijchen verbood de activitciten van de drankbestrijders om zo de inkomstcn van de tapvergunningen veilig te stellen. Uiteindelijk kwam het tussen Gomarius en de burgemeester van Wijchen tot een conflict over het leerplan van het schooljaar 189ó-1897, waarop Gomarius in 1897 werd overgeplaatst naar de nabijgelegen buuÍschap Alverna. Gomarius ervoer dit als een degradatie. Hij liet zich echter niet uit het veld slaan en concentrecrde zich op ztjn in 1893 opgezette uitgeverij. Met zijn handelsgeest lukte het hem om de uitgeverij ontwikkelen Íot een hcuse schoolmeubelíàbriek, gevestigd te Wijchen. Hij schreef in zijn familiealbum dc volgende tekst: "6 augustus 1909 stond de vlag op dc fabriek te waaien, net twaall jaar na onze veÍbanning uit het dorp". Ook in de schoolmeubelfabriek was de strijd tegen het alcoholisme voelbaar. De historicus Jan Aarts, die enl(elc oud-werknemers van de fabiek interviewde.

te

vemam dat de directie zelfs het gedrag van hun arbeiderc op de kemis inspecteerde en antialcoholisme een standaardcriterium was bii sollicitaties. Ook Jan van Besouw zette zich in voor dq drankbestrijding, samen met de Tilburgse kapelaaÍl Lambert Poell. Hij volgde het initiatief van Alfons Ariëns en de arts Frans Banning, die in 1895 een matigingsbond, ofwel Kruisverbond oprichtten in respectievelijk Enschede en Nijmegen. Het teken van deze bond was een kruis in een ring als symbool voor de kÍuistocht tegen de drank, met als band tussen de leden het geloof. In 1897 volgde de Goirlese bond, opgericht en voorgezeten door Jan van Besouw en zijn vrouw Elisabeth van den Heuvel was vele jaren voorzitster van de vrouwenafdeling. In november 1897 deed Jan van Besouw namens het Kruisverbond van Goirle het voorstel tot het houden van een nationaal katholiek drankbestrijderscongres. Het congres werd op 9 en 10 oktobei 1898 gehouden in Utrecht. Alfons Ariëns deed op het congres het voorstel tot de oprichting van een cent.aal org.vrn voor de katholieke drankbestdding. Dit leidde tot de vereniging Sobriëtas, bestuurd door een raad van dertig leden, waaronder Jan van Besouw, Alfons Ariëns en Frans Banning, met als voorzitter Ruys de Beerenbrouck. Na l€zing van het onderzoek van de historicus Jan Aarts viel het mij op dat Gomarius Mes en Jan van Besouw in contact stonden met dezelfde personen, zoals Alfons Ariëns en Frans Banning. We weten dat er correspondentie tussen Jan van Besouw erl Alfons Ariëns te vinden is in het archiefvan Alfons Ariëns bij het Katholiek Docum€ntatie Centrum in Nijmegen. In de nalatenschap van GomaÍius Mes zijn bovendien brieven gevonden van de hand van Hernan Schaepman en Alfons Ariëns. Dit deed mij afvragen of Gomarius Mes en Jan van Besouw al met elkaar in contact stonden nog voordat hun zoon en dochter elkaar ontmoetten, zich verloofden en trouwden. Helaas heb ik tot op heden geen rechtstreekse correspondentie tussen mijn beide overgrootvaders gevonden. Ik hoop daar in de toekomst nog op te stuiten, want het zou interessant zijn over hun uitwisseling van ideeën over bijvoorbeeld de drankbestrij ding te lezen.

N.B.: Tot maart 2007 is de tentoonstelling "Gomarius Mes, onderwijzer, schrijver

en

schoolmeubelfabrikant" te bezichtigen in het Nationaal Onderwijsmuseum te Rotterdam. Aronn€tr:

AaÍs, J.P.T.C., Comarius Emmanuel M€s (1849-1918); een wijchense schoolmecskr en dicht€r in h€t Nederland van de v€rzuiling, in: Bijdrager en Mededelingen, hislorisch Jaarboek voor Celderland deel xCVl 2005, Amhem 2005, pp. I97-213: Mes C., Geílichten doot Gomorius Mes: ÊÊaneld en uttgegeven bi het eeuwlecst 25 decembet - 1919,25 december 1949: Mes,Th.,Ceschiedenir van de N.I/. Enen KooUnuns-Mar, april 1950;

Ten Hom-van Nispen, L.C.w.J.M.. Jan B.M. !a, aesr"p. Tilburg l97l. Mes, V., Gils. F. van. Gils. J. vaí, van Besou\| de ontknopins: Geschiedenis Goirle 2005r

Afbېldingen:

ran.iin geboo e.lag

wn

een

Co

1819

es lextielhedrrf.

Alle getoonde aÍbeeldingen van foto's en archiefstukken komen uit het prive-archief van v. Mes, behalve de folo van het graf van Jan van aesouw (wouter van Gils), de foto van hel kantoor van Van Besouw (bedr'j fsarch ief Van Besouw) en het lied voor het Kruisverbond (Jan Aaís).

veníijzins€n:

www.vriendenonderwijsmuseum.nl

www.onderwijsmuseu .nl

Brabants bont Van mdnd toe mdnd decèmber Straole van et lêege licht strèèke over berkenbóom èn èèke. Soms vloejt den einder dicht dur et heijig wènterlicht.

januari injanuari

lènge de daoge meej nen haoneschree per dag. Den haozelèèr begroet de zon meej zen gèèle frannievlag.

februari Elzc vol meej kattcstèrtjes èn purperbruine katjesknèppe:

belàfte van veul sijsjeszaod in houtere èlzepràppe.

De wenden 'van

sinl ]{uDllus àn de utienden uon

x

Sin/ FronsasRus zèn gin (enílíe ,on menoqlc.

s ! [5 Nr€ tE gE rguvE / pri{tr de "prstmr. ,.wÈ sse

var'ranf

"vrrudnng oE prí{slor[ DE MEENsÉ

ar"rvet wrhelwE"-

l0

r ne boerezaddoek vol Gruts op et Gols libel, waterjuffer,glazenmaker daaroover el waoler scheert snipsnapsnijier Kèkkis, wènne schóone Kijk eens, wat een mooie libel daarover het water vliegt. SNIPSNAPSNIJJER

Staande op de brug over de Ley achter Het HuuÍke, mijn gebooÍehuis op Abcoven, zag ik beekjuffers op en neer dansen boven het wateroppervlak. Een teken dat het water van de Ley weer schoon genoemd mag worden'

Beekjuffers zijn libellen. Er vliegen in Nederland wel 70 sooÍten libellen rond. In ons dialect heten alle sooÍten libellen, zoals waterjuffers en glazenmakers' snipsnapsnrjer. we Àen áit rr".schijnsel ook bij het benoemen van roeken, kauwen' raven en kraaien' Er zijn mensen die deze apaÍte soorten moeilijk herkennen en ze daarom gemakshalve allemaal knaien noemen omdat deze vogels zwart zijn

t

De snipsnapsnijjers zijnjachtvliegers die in de vlucht hun prooi vangen De kleinere waterjuffers \rung"n kl"in" uii"g1"s en muggen. De grotere glazenmakers grijp€n grotere prooien, zoals vlináers en ook weÍkleinere libellen. Er zijn libellen die hun vleugcls in rust nooit naar achteren vouwen maar altijd startklaar zijwaaÍs uitgestrekt houden. In hun vlucht kunnen 7e haakse bochten slaan, vooruitschieten en achteruitvliegen om zo hun prooi te bemachtigen Mannetjes zitten zonder ophouden achter de vrouMjes aan, ook daarbij w ngen de libellen zich in allerlei bochten. De manier van vliegen van de libellen is waarschijnlijk de ontstaansbron van de naamgeving: snipsnapsnijjer.DeÁaam snipsnapsnijjer is een prachtig woord. Het drukt op €en plastische mánie.-h"t iig-t g vliegen vàn de libellen uit. Een sprekende naam met de alliteratie van De snipsnapsrijjËr, die de ioepelheid, het sierlijke en het gracieuze van het vliegen aangeeft alliieraties geven ook de scharniermomenten aan van de richtingveranderingen Gelijk àÀ"".".r"n'in ,*i".ige en kleunijke kledij zweven over het toneel, zo dansen en glijden libellen te koesteren' met hun prachtige kleuren door de lucht. Snipshapsniiiet is eeídialectwoord om

ll

Goirles portret 205 Pater Concordius van Goirle (1901

-

1972)

Voor het eerst hoor ik de naaÍn van pater Concordius als piet Wiercx me vraagt om een portret te schrijven van deze kapucijn die in Goirle geboren is. Vervolgens kom ik aan de weet dat deze man een schrijver was, getuige het boek met als titel: De koorbanken der,,St. Jan" fotografisch gezien door MaÍien Coppens, met een verklarende beschrijving door p. Concordius van Goirle O.F.M. Cap. (Zuid-Nederl. Druklerij, ,s HeÍogenbosch, 1945). Uit dar boek blijkt dat de man een brede cultuurhistorische kennis heeft en een vaardige pen. Dan wo.d ik in contact gebracht met René Jacobs en Sjef Slaats die beiden het archief van de kapucijnen beheren. Als ik ten slotte een bezoek breng aan dat archief in het klooster aan de

Van der Does de Willeboissingel l2 in Den Bosch en ontvangen word door Sjef Slaats (pateÍ Gaudentius van Asten, 1924) gaat het snel bergopwaaÍs met de kennismaking. Zelf heeft hij in 1943 kennis gemaakt met pater Concordius. Aan de vooravond van Sjefs inireden gafpatei Concordius eer retraite. Sjef beschrijfl hem als vrij klein, lange baard, ge*oorr, .y-paÀi"k. Ik opper dat alle kapucijnen sympathiek zijn, maar dat wijst hij bedaard af: "we hebbèn ze in alle sooíen". Hij legt me uit hoe het zit met de namen. Als je het kloosterldeed aannarn, legde je de wereld en zelfsje eigen naam af. Je keeg een nieuwe naam. Zo werd petrus C.A.M. van de Pol bij zijn intrede bij de kapucijnen in het klooster in Tilburg Concordius. Omdat de namen na het overlijden van een naamdrager hergebruikt werden en over konden gaan op een nieuwe drager, werd als onderscheidend kenmerk de plaats van geboorte erbij gemeld: Concordius van Goirle. Sjef Slaats heefl nooit samen met pater Concordius in hetzelfde klooster gewoond, maar dat neemt et weg dat hij de huiselijke naam van parer ConcordiuJniet zou kennen, kon en goed: Corrie. Na deze inleidende teneinverkenning onder her genor van een kopje koÍfie komt pater Sjefter zake. Er is voor mij een mapje gereed gemaakt met pater Concordius' levensloop, de vindplaatsen in de periodieken van de kapucijnen waar melding wordl gemaalt van paleÍ Concordius, een bibliografie, krantenknipsels bij jubilea, kopieën van een aantal li.aaie foto's van pater Concordius als jonge kapucijn tot en met zijn sterÍbed, de necrologie bij zijn overlijden en het laatste gedicht dat pater Concordius vlak voor z1n dood schreef Al het materiaal is bijeen gezocht, het portret hoeft alleen nog maar geschreven te worden. Als ik met pater Sjef Slaats naar de verschillende ruimtcs ga waarin de archieven opgeborgen zijn, wordt me duidelijk mer hoeveel zorg en toewijding het verleden cn dc nagedachtenis van de minderbroedets sekoesterd wordr. Her is dus rrij eenvoudig óm een levensloop te geven.

t2

Ons portret is de zoon van Adrianus van de Pol en Wilhelmina Eijsermans. Petrus wordt geboren op lTjuni 1901. Op dezelfd€ dag wordt hij gedoopt in d€ ke* St. Jan Onthoofding. Wat Goirle betreÍl is dit zo'n beetje alle informatie die relevant geacht wordt. Ach, we krunen het zelf wel invullen. Petrus Comelis Aloysius Maria van de Pol werd geboren to€n Jan Baptist Philipsen burgemeester van Goirle was, en Nicolaas Crefcoeur pastoor. Jan van Besouw was bezig Rerum Novarum te implementeren. Goirle had toen evenveel inwonen als Riel nu. Pietje van de Pol zal ongetwijfeld naar de Thomasschool zijn gegaan. Hij moet een uitblinker zijn geweest. Dit valt afte l€iden uit het aÍikel in Groot Eindhoven van 16 oktober 1953 waarin gememoreerd wordt dat pater Concordius 25 jaar redacteur is van "Het Volksweekblad". Daar staat geschÍeven: "De jongen uit het lieflijke Brabantse dorpje Goirle (N.8.), die nog onder leiding van de bekende dr P.C. de Brouwer in Tilburg crieks en Latijn studeerde, heeft zich in nog geen halve eeuw een goede naam verworven en zich een man getoond, met wien men graag samenwerkt. Dat komt door zijn beminnelijke omgang met andeÍen, zijn open oog en oor voor ideeën van derden en zijn enorme vitaliteit, welke door het kloosterleven niet aan waarde heeft ingeboet." Over die eno.me vitaliteit is Groot Eindhoven wellicht niet goed ingelicht, en het is curieus te lezen dat croot Eindhoven denkt dat het kloosterleven ten koste gaat van vitaliteit. Moet je eens zien hoe oud veel kloosterling€n worden! Maar misschien heeft de schrijver van het feestartikel inadequate voorstellingen van de schrale kost in de refter, of is er in die dagen de klad gekomen in de termijn en hebben de opbrengsten van de bedeltochten aan waarde ingeboet? Terug naar de levensloop.

Op l6 september 1919 (na het behalen van het diploma aan het Odulphuslyceum?) begint Piet van de Pol aan zijn noviciaat op de Korvelseweg, nu verder onder de naam Concordius. Op 17 september 1920 legt hij de eerste geloften af, drie jaar later doet hij de plechtige professie in Udenhout (Biezenmortel). In 1925 gaat hij naar Rome voor zijn theologische studie aan de Gregoriaanse (Jniversiteit. Op 20 maorl 1926 wordt hij te Rome priester gewijd. Op 7 mei 1927 breekt hij de studie afvanwege gezondheidsproblemen en keert hij terug naar Udenhout. Zijn zwakke gezondheid is een rode draad door zijn leven. Dat hij een pastoraat van de pen zou uitoefenen, geen missionaris werd, geen sjouwer of frontsoldaat, heeft daar zeker mee te maken. Volgen we hem naar de plaatsen waar hij gewoond heeft- In 1928 ging hij in Helmond wonen, in 1936 in 's-Hertogenbosch, in 1940 in Velp en weer in Udenhout. In 1945 in Eindhoven. In Helmond was hij rector van het Sinl Antoniusgasthuis, in Den Bosch was hij dat bij de Broeders van Johannes de Deo, in Eindhovcn bij de Clarissen. Intem bij de kapucijnen maakte hij zich nuttig als gardiaan, vicaris, biechtvader in de kloosterkerken en deed hii wat naar hem toeÍreschoven werd.

t3

Al deze functies verenigde hij met zijn redactionele werkzaamheden, totdat hij in 1962 ernstig ziek werd (longproblemen). ln 1967 werd hij opgenomen in het kloosterverpleeghuis in Nijmegen; vandaar werd hij overgebracht naar Oosten jk te Grins (Tirol) en Zans en zijn laatste statie was het verpleeghuis te Solbad-Hall in 1968. Daar overleed hij op 2l januari 1972. Op 25 jannrí 1972 was voor hem de uitvaartdienst in de kloosterkerk van de kapucijnen in Innsbriick, op het kloosterkerkhofaldaar ligt deze zoon uit Coirle begrav€n. Maar voor het zover was, heeft dez€ kleine, frêle, zwakke man een enorme publicitaire berg werk vezet. In 1928 werd hij als redacteur verbonden aan Het Zondagsblad van de uitgeverij Helmond. In 1929 werd hij redacteur van Christus Koning, een wekelijks verschijnend blad van de kapucijnen. In 1945 werd pater Concordius hoofdredacteur van het nieuwe weekblad Katholiek Volk, nadien Het Volksweekblad geheten. ln l9ó0 werd de naam nog eens gewijzigd in Rotonde, medio 1963 werd het blad opgeheven. Ik heb een aantal titels genoteerd van stukjes in Rotonde 1962, het laátstejaar dat pater Concordius nog stevig de pen voerde: Kil nieuwjaar, Gebalde vuisten, Trouw nog eens over, De boze stenen, Knoeiboel, Mooi en lelijk wit, Vader heeft het moeilijk, Mismoedig weerpraatje. Zijn dat geen pakkende koppen, vermoed je daarachter niet een sprankelende geest? In d'n Bmbander van 25 september 1953, bij het al eerder vermelde jubileum, schÍijft dit weekblad: "Er zijn waarschijnlijk weinig (Zuid)Nederlanders die de naam "Het Volksweekblad" niet kennen en er zijn even zo weinig Eindhovenaren, die pater Concordius van Goirle OFM Cap. niet persoonlijk kennen of met zijn naam en werkzaamheden op de hoogte zijn." Als je deze sympathieke "bruine pater" met zijn lange baard al niet op een prettige manier bent tegengekomen, zegt de scribent, dan toch wel vanwege een polemiek in couranten en weekbladen als de meningen niet stroken. Het blad heeft het verder over het grote aanpassingsveÍnogen aan de gewijzigde tijdsomstandigheden; het typisch volkse blad van de paters kapucijnen breekt een lans voor de algemene modeme vorming op godsdienstig, cultureel, sociaal en politiek gebied. Het blad maakt ook rnelding van Concordius' grote belaogstelling voor de film waarvan hij bllk geeft in attenderingen en recensies. Naast zijn schrijfwerk voor genoemde periodieken, deed Concordius de redactie van de Missiealmanak en de Bomeo-Almanak van de kapucijnen. Last but not least: een p ester-kapucrjn is meestal ook ecn predikant. Deze veelschÍijver heeft ook een mooie rij preken nagelaten, met liel'de en zorg met de hand geschreven in schriftjes die netjes gearchiveerd zijn. Twee heb ik gelezen, want zo kunje een kijkje krijgen in de ziel van de man.

Op de 5e zondag na Pinksteren, 13 juli 1930 preekt hij in Helmond. Hij heeft het over de oproep van Jczus om niet te oordelen. Dan zegt hij: "lk denk dat wij later op den oordeelsdag vreemd op zullen kijken, als wij menschen in de glorie zien, die hier op aarde met den vinger werden nagewezen, en anderen, die hier alom werden geacht, zullen verworpen zien". Mooi, dat konden de Helmondse spitsburgers in hun zak steken! Na de mis was er kennelijk een toewijding van een stel Helmondse jongelui aan de beginselen van de alcoholische soberheid. Aruro 2006 zou dat ook geen slecht streven zijn. Er werd een blauwe vlag ingezegend en op een laatste velletje in het preekschriftje heefl Concordius genoteerd welke gedachte hij zou meegeven. Hij prijst onthouding van alcohol aan, maar vindt datje er geen sport vaÍ moet makcn. "zoals alles tegenwoordig tot een spoí wordt gemaakt". Nee, volgens pater Concordius haalt ontzegging van alcohol pas wat uit als je het doet "uit liefde tot den Christus". We zitten in die dagen in wat later het rijke roomse leven is genoemd. In de prcek op de zondag na Pinksteren 16juni 1928 gaat hct over de wonderbaarlijke visvangst. Hij staat stil bij het vers uit Lucas 5, 5: "Op uw woord zal ik het net uitwerpen". Concordius is vooral geraakt door Petrus'overgave aan dat woord van Jezus, zijn gewoon maar doen zoals hem gevraagd wordt zonder mitsen en maren. Zoiets moet ons ten voorbeeld strekken. De omstandighedcn waarin je verkeert: geefje eraan over in het geloof dat de Heer het van je

vraagt. En dan zegt deze 27-jarige jonge kapucijn iets buitengewoon merkwaardigs: "Als we bijvoorbeeld ziek en zwak zijn, \rr'elke andere plicht hebben we dan om juist ziek en zwak te zijn?" Hij weet waarover hij het heeft; hij heeft immers zijn studie in Rome moeten aÍbreken wegens ziekte en z\rakke gezondheid. Hij weet daar concordieus mee om te gaan, hij wordt niet chagrijnig ofdepressiei Dit heeft hij ook laten zien tldens zijn vele jaren van ziekte. De laatste tienjaar van zijn leven hebben menselijkerwijs - zoals dat tegenwoordig gezegd wordt "weinig kwaliteit" gehad, maar degenen die pater Concordius verzorgd hebben denken daar heel anders over. De gardiaan in Innsbriick zei het na zijn overlijden zo, beginnend met een woord van Concordius zelf: "Mein Krankenbett ist mein Opferaltar!" mit erbaulicher Geduld, ohne je ein Wort der Klage, vollkommen ergeben in Gottes Willen, opferte P. Concordius seine viillige Hilflosigkeit in den vielen schmezvollen Leidensjahren fiir Kirche und Orden. Als tiefglàubiger Priester und Ordensmann sah er im Leiden ein fruchtbares Apostolat. Sein heiliges Leben vollendete sich in Christus an 21. Jànner 1972.

-

Mct humor hecft pater Concordius aan het €ind van zijn leven een gedicht geschreven, waarin hij zijn leven met een kaars vergelijkt: "een doodgewone kaars uit blauw-papieren pak, kleurloos en koel, zoals een lijk, voor ze de kist dicht doen". Hij vindt: "Mijn kaars is wel wat scheefgebrand en rijkelijk afgedropen". Het slot citccr ik helemaal:

l5

"Nu is ze bijna heel'maal opgeteerd tot op een plompe stomp na, maar de vlam brandt groter. Nooit brandt een kaarsevlam zo weeldrig hoog, als vóór ze neerzinkt en in was verstikt.

't Was maat wat stearine, Heer, en rokend lemmet, Maar 't was een kaars hier op dit plekje voor U neergezet En elke kaars is als een stom gebed.

Vóór nu mijn laatste vlam in walmend was veÍookt, kunt Gij wellicht er and're aan ontsteken. Dan blijft mijn vlam nog levend, zij 't gedoofd ... 'k Heb niet vergeefs geloofd. Petrus Comelius Aloysius Maria van de Pol was een echte Goirlenaar wiens naam met eerbied vastgehouden dient te worden in het Heemgeschrift van Goirle, Rond de Schutsboom. Hij veranderde van naarn toen hij kapucijn werd, minderbroeder, volgeling van Sint Franciscus. Een naam is een programma; het ziet er naar uit dat hij zijn naam Concordius waar gemaakt heeft: hij schreef, dichtte, schilderde; hij had belangstelling voor vele aspecten van de cultuur; ht was een pastor; hij leefde in vrede met zijn gebreken, zijn zwakke gezondheid en slopende ziekte. Dit alles wist hij tot een harmonieus geheel te maken: Concordius, een voorbeeldig mens. Ben Looncn

Met dank aan René .lacobs en Sjef Slaats (pater Gaudentius van Asten) van het archiefvan de Minderbroeders Kaouciinen in Den Bosch.

ló

Oproep voor informatie over "Gloeilampenfabriek Flora" Een gloeilampenfabriek in Goirle"? Ja zeker, dez€ fabriek heeft g€staan aan de huidige parkeerplaats achter het Grafische Bureau Goirle. De Goirlese voetbalclub "GSBW" is o.a. ontstaan uit deze fabriek. De kleinzoon van een van de oprichters van Flora, Dhr. Jan Kloks, wil de geschiedenis van de gloeilampenfabriek vastleggen. Hij wil dit met behulp van enk€len de komende periode gaan doen. Hij heeft daarbij de hulp van de Heemkundige king ingeroepen. De Heemkundige kring is daarom voorlopig de 'lhuisbasis" voor het "Flora" project. Met deze oproep wil hij graag uw medewerking en waar mogelijk informatie om mee te helpen de geschiedenis van "Gloeilampen-fabriek Flora" te documenter€n. Hij beseft dat er nog weinig mensen in leven zullen zijn die de periode zelfhebben meegemaakt. Indien u nog iemand kent die bij Flora heeft gewerkt, dan zou hij graag met deze persoon in contact komen. Misschien kent u via uw ouders, familie of bekenden nog verhalen uit die tijd. Ook die zou hij te zijner tijd graag horen. Anderc bronnen van informatie zijn ongetwijfeld familiealbums of zelfs schoendozen met foto's ergens op de zolder. De foto's worden gescand en u kijgt ze

onbeschadigd terug. Inlormatie kunt u kwrjt op de rolgende manier: via onze voorzitter Bemard Robben, tel. 013-534275ó; via onze archivaris Joseph Wijdemans, tel. 013-53489'12 eí elke zaterdag op ons Heemerf tussen 10 en 12 uur ofvia ons e-mailadres: [email protected]; en rechtstreeks naar Dhr. Jan Kloks: Hoeveveld 18, 6584 cc Molenhoek (bij Nijmegen), tel: 024-3584601 of 06-221 13038 en ook via zijn e-mail: [email protected] Wij stellen uw medewerking erg op prijs. Namens de l{eemkundige kring, JoseDh Wiidemans.

l/oethalpbar1 wn de GloeilanpenJàbiek Flora

t7

Uit Ïret Museum Bernard Robben Ons Heemkundig onderkomen aan de Nieuwe fuelseweg noemen wij trots: ons eigen Goirles openluchtmuseum. Als u ons heemert betreedt, passeeí u aan uw rechterzijde het "Eftelinghuisje" Zo wordt het oudste wevershuisje van Goirle door onze inmiddels 5-jarige kleindochter Sem genoemd. Als ik met haar die kleine ruimle betreed, heb ik altijd de neiging over kabouters en trollen te beginnen. Dan luistert ze vol aandacht en kijkt toch wat voozichtig om zich heen. De kabouters zijn toch nog interessanter dan de thuiswevers, maar ik laat in mijn verhaal die kabouters wel doen wat de thuiswevers ooit deden. Ik wil over enigejaren toch nog geloofwaardig overkomen.

In een aíikel in het Nieuwsblad van het Zuiden van 2l oktober 1968 opent Piene van Beek zijn heemkundig verhaal als volgt. "Bescheiden weggedoken ondet .ijn dik strooiek dak met zijn dew aan een zíl"ant mediteert aan de Nieuwe Rielseweg le Goirle een klein huisje als een oud vrouu'ke, dal de dood wrgeten heeft en daarom niets beters \eeeí te doen clqn mel een mummelmondie rozehhoedjes te prevelen. Zo likt hel tenmínste. Eens lagen er genoeg werershuisjes doot Goirle gezaoid, haar in de loop derjaren hebhen ze alle hel veld moeten ruimen voor de moderne bebouwing Ook dit huisje zou \aellicht tlezelfde weg zijn oPgegaan, indien de Goírlese Heemkundige Kring er zich door aankoop niel tídig over onlfermd had en ingefichí tot wat men bescheiden ''ons heemhuisje" noeml. Nu hoort hel onder de naam 'l Smiske íot de Goirlese geschiedenis" Aldus een enthousiaste Pierre,

1961 heeft de Stichting De Vyer Heertganghen dit wevershuisje gekocht middels een banklening, waarbij vier leden van de kring zich garant stelden De aankoop geschiedde met de bedoeling het laatste prototype van een wevershuisje te conserveren en het als zodanig in tc richten.

In

l8

''Smiske gezien vanaf de achterziíle. Foto Á.WUdenans

De Goirlese bevolking was eveneens enthousiast en droeg in ruime mate allerlei historische voorwerpen aan voor het inrichten van dit wevershuisje, genaamd Smiske. Eigenuk is het een pretentieloos huisje, dat toch een eigen naam heeft en dus daardoor al heel bijzonder. We weten helaas niet hoe oud het Smiske exact is. Het huisje is vrij origineel en er is in de manier van bouwen en constructie een soort van litteken achtergelaten' dat verwijst naar laat achttiende eeuw. Het enig vastgelegde historische gegeven is dat het voorkomt op de kadastrale kaart van 1831. Het huidige Smiske verkeeÍ niet geheel in zijn oorsFonkeltke staat ten aanzien van de indeling. Het voorhuis en achterhuis waren ooit twec woningen, waaÍvan het voorhuis het grootst was. Later is er een doorbraak gekomen tot één woning.

Weefgetouí in het voorhuis van Foto Á.Wijde nan:

l9

Al doet de benaming het vermoeden, het Smiske was nooit een smederij. Het is van oudsher een wevershuisjes, zoals er ook in Tilburg vele waren. Het Middelnederlandse woord smis is afgeleid van smiten. Dit is de benaming voor een werkplaats, waar materialen bewerkt ofverwerkt werden, en wel zodanig dat krachtig moest worden geslagen. De thuiswever werkte met de smietspoel en moest als hij breed werk op het getouw had staan - met forse kracht de spoel door de sprong van de kettingdraden ,.smijten". De wever werkte dus in zijn smis. Omdat de werkuimte niet al te groot was, werd dat geleidelijk aan omgevormd tot het verkleinwoord Smiske. Er schijnt ooit als thuiswever een zekere CrillaeÍs te hebben gewoond aldus pierre van Beek die geweren voor stropers placht te repareren, maar niet van een zodanige omvang, oar van een smederij gesproken kon worden. Wellicht heeft er ooir iemand van de naam Smit gewoond, al bestaan daaryoor geen duidelijke aan wijzingen. We blijven dus een beede in het duister tasten, waaraan de benaming exact is ontleend.

-

Het huisje is opgetrokken uit zogenaamde lJsselsteentjes (kleine gele steentjes), die later met cement zijn besmeerd. Dit zou mogelijk kunnen duiden op een ouderdom van zeker 300 jaar volgens verschillende zegslieden. Het Smiske blijft derhalve een mediterend eerbiedwaardig oud vrouwke, naar wier precieze leeftijd we blijven gissen. Het is een huis met rieten- en paneeldak en st,urt op sunmiere fundamenten. De muren zijn éénsteens en vermoedelijk vanwege vocht later met cement bezet. Op de langgevels rusten moerbalken die - gestut door binnensteunbeeÍtjes door muu.ankers verbonden zijn met de gevels. Die constructie heeft waarschijnlijk de achterlanggevel overeind gehouden, want - vanaf de strMt langs die belreffènde gevel kijkend - staat die bij de achterwoning behoorlijk uit het lood.

"De kleíne tuitjes aan de straatzijde gluren als het ware met dichtgeknepen ogen naar een wereld vtaarran ze niets meet begrijpen , aldus een steeds lyrischer wordende piene van Beek. Woningen zoals het Smiske hebben sponningramen met vele ruides. De beide ramen aan de straatzijde bevatten maar lieflt elk 35 vensterruitjes. Van nog oudere woningen was het vensterglas van nog kleinere afmetingen. In de middeleeuwen was men niet in staat vensterglas te maken. pas in de l9c eeuw ontstond door uitvindingen en industrièle processen de mogelijkheid tot het maken van grorere oppervlaktes vensterglas. Het kleine ruitjesglas van vroeger was dik en oneffen en daardoor ging het vaak werken als bÍandglas, als de zon er langdurig op scheen. De gevolgen laten zich raden. Om aan brandgevaar te ontkomen, plaatste men vaak bomen voor het huisje, ofmen bouwde de achtergevel lager dan de voorgevel. Wat onmiddellijk opvalt bij hel Smiske is vooral de lage bouw. Die laagbouw alsmede her overstekend rieten paneeldal wijzen erop dat het Smiske veel ouder moet ziin dan l g3l. De lage muren maaktcn het bij brand vrij gemakkelijk ze naar binnen om te duwen. Omstoten of omtrekken van muren was niet moeilijk, omdat ze gemetseld waren mel kalkspecie oftras.

-

20

-

Zo rond 1800 is het merendeel van de Goirlese beroepsbevolking werkzaam in

de

thuisweverij . De thuiswevers werkten in dienst van de zogenaamde bazen, koopman-ondememers of entrepaeneurs. Van oorsprong waren de thuiswevers zelfstandige ambachtslieden. Een illustratief voorbeeld: in 1859 heeft Goirle 1264 inwoners Er zijn dan 8 linnenweverijen waar 96 mannen. 22 vrouwen en 38 kinderen werken Er zijn 380 personen werkzaam als thuiswever ten behoeve van die linnenweverijen. Bij een damastfabiek werken 5 mannen en 2 wouwen bij enige linnenblekerijen 7 mannen en 2 wouwen.

Het gemiddelde loon in de thuisweverij b€droeg in die tijd 35 tot 55 cent per dag. De pdjs van een getouw lag (+ 1850 tot 1900) op ongeveer 25 gulden. Het getouw stond altÍd vóór het raaÍn opgest€ld en wel zó, dat het licht goed op het te weven stuk viel.

Het Smiske is op 21 juli 1962 door Burgemeester Elsen officieel geopend met de onthulling van een door Willy van Rooij ontworpen gevelsteen. In 197411975 is het gerestaureerd en op de gemeentelijke monumentenlijst geplaatst.

Gevetsteen. ontv,orpen door Wílly wn Rooij die tijdens de oPeníng 2 I j uti I 962 door Burse neester Elsen werd onrhuld

"p

FotoA. tiidemans Het bijzonder fraaie gevelde is toen in de oorspronkelijke vorm teÍuggebracht namelijk een afgebpte gevel, waarop het dakpaneel rust Het opgestetae weefgctou* dateert uit de 17 eeuw en is in bruikleen verstrekt door het Textielmuseum uit Tilburg. De lMtste bewoners van 't Smiske waren de bÍoers Jan en Gust Huibrechts, tot aan het eind van de Tweede Wereldoorlog. Jan Huibrechts was de laatste Goirlcse thuiswever. Bij het begid van dc ooÍlog in 1940 is hij ermee gestopt. Ei trangt vtat
2l

De meest interessante bewoner van het Smiske was Drik van Gestel, een wijgezel en tijdens zijn leven legendarisch in Goirle. Hij droeg als bijnaam Drik "Babberdebennekes". Piene van Beek omschrijft Drik als volgt: "op een paar korte beentjes torste hij een gezellig kogelbuikske, waaromheen een lakense broek-met-presenteerblad spande, díe zo groen zag alsof er mos op groeíde. Zonder nek zat er een radijsachtig kopke op zijn romp geplakl, met rarkensoogjes en dikke neus en een kwabberige onderkin". Dus toch uit de Efteling, merkt kleindochter Sem eigenwijs en gevat op en kijkt daarbij alsof hij zó vanachter de BrabaÍltse plattebuis vandaan kan komen.

Geachte lezer, ga daar eens zitterr in die rieten stoel naast de plattebuis en verplaats uw gedachten naar heel erg lang geleden. Kijk om u heen en denk eens terug aan de tijd van Jan Huibrechts en Drik van Gestel. Geniet van het schilderij van de heilige Donatus, de donderheilige van het befaamde "oog van God in een driehoek" oog een luxe uitvoering in zilverpapier. het resultaat van \rome huisvlijt. Geniet van de schootkoffiemolen, de vergiet, spekschaaf of houten botemap. Zo leefde hij....in die dagen...de rhuiswever en zijn achterban. In het achterhuis is klompenmakersgereedschap tentoongesteld, afkomstig van een klompenmaker uit Berkel-Enschot. Sem wil weg, dus ik verlaat het charmante huisje en trek de deur achter me dicht. Het is er heerlijk warm, de gevelkachel snoí De oude petroleumlamp met haar modeme gloeilamp onder de porseleinen kap leek weer energie uit petroleum te putten en het was ofer opnieuw vlammen speelden om de halfverkoolde houtblokken van de haard

of

Dil

Plattebltís in het loorhuís van

't

Sniske"

is

Foto A.Wijdemans

''Daardoor"

-

aldus een bijna euforische

"viel het afscheid zraarder dan de komsÍ!

Leidruod root to,ldleidingop Heehert de Schutsboon doorJ.C.J. Hoagen taorn. llrrikel Pierre rafi Bcek in Nieu\esblad yan het Zuí.Ien d.1. 2 t-t0-t968: wewrhuisje in Coirte bev,aaftl

roor .lc loekomsl.

22

Pieíe

Het kattekuiltje Het IGttekuiltje was een klein boerderijtje met woonhuis, stal en schuur onder éénzelfde dak, het zogenaamde "langgeveltype". Het primitieve gedoentje stond in het Ven, ten westen van de huidige Frankische Driehoek (in de bocht tussen de Fr. Driehoek en De Dieze). ln dit gebied - D€ Hellen - was het niet pluis, want er huisden heksen die in de gedaante van katten de mensen de schrik op het lijfjoegen om zo te waken over de doden in het nabijgelegen umenveld. Het boerderijtje darkt zijn naam aan de "Kattekuil", een inmiddels gedempte poel ter hoogte van de Olmengaard.

De lbto is aÍl(omstig van Wil Roosen, die - evenals zijn broer Jan - nog in het Kattekuiltje gewoond heeft. Het gezin Roosen telde tien kinderen en woonde sinds 1937 in het boerdedjtje. De grotere kinderen sliepen op de geheel op€n zolder die over hele lengte van de boerderij liep. Jan herinneÍ zich nog de muren van "vitselstek": wanden gevlochten van twijgen en besmeerd met leem. Hij kon zelfs van het Kattekuiltje een nauwkeurige plattegrond tekenen.

L sroelkcukcn (de 8.ot L sleptm.Í 4 kindctcn

Bij de boerdcrij hoorde

J.

ehouw md nr8cbous-

9.

dc dcel

12.

dc

'1a5"

nEl leÍEh (ópsl.s

)

uer

hdi cí

\b)

een grotc boomgaard en een grote lap grond, maar echt gcboerd is er

niet. Dat kon ook niet, want vader Roosen weÍkte in loondienst Wèl hield het gezin een paardje, zeven geiten, kippen, konijnen en t\{ee varkens voor de slacht. Latcr kwam daar nog cen koe bij. waardoor het aantal gciten teruggcbracht werd tot twee Toen de koe kwam, kamde moeder Roosen zélfde boter. Ook bakte zii zelfhet bÍood. Het gezin Roosen heeft tot 1949 in het Kattekuiltje gewoond Niet lang daarna is het afsebroken.

23

Ábbichoven BakartlarÉ Cmweyile REydt.

Toponiemen -----------'t

Tyvert

V€mrE \4lbnrdndcvnid Zoeyald<ers

Joseph Wijdemans Uit aantekeningen van Cees Robben en Janus Hoogendoom.

Spechte-smis In de winkelhoeken, langs de Oude-Goolseweg (zandweg vanafde Turnhoutsebaan naar Alphen) en aan de kant van de Leij, lag een brede wal met schaarhout en hoge bomen die de Spechtesmis werd genoemd. "Smis" is een boom waar een specht op roffelt en zeer waarcchijnlijk zal daar de naam wel van voortkomen. Spreeuwenboom De naam "Spreeuwenboom" heeÍi te maken met het feit, dat er vaak spreeuwen in huisden. Het'rr'as een markante boom in de omgeving en stond in de beemd€n tussen de Nieuwkerkseen Breeheeseleij, helemaal aan het einde van dc Vloed. Toen men vroeger in de winter nog op de Vloed schaatste, lag de grote schaatsbaan vanafhet sluizenwiel aan de Molendijk tol aan de Spreeuwenboom.

Spreuwel De "spreuwel" is een bosperceel in de Boskens. Het lag vlak bij het voormalige openluchttheater. De naam heeft met spreeuwen te maken. Het was een hoog bos, waarin altijd hcle zwermen spreeuwen ovemachtten. De naam is ontstaan uit "spreeuwenloo" dat is: "spreeuwenbos".

Sprietcn In het gebied van het "fuelslaag", tussen de voormalige spoorbaan en de Oude Tilburgsebaan liggcn enkele percelen laaggelegen weiland, die "de Sprieten" werden genoemd. "Spriet" is de benaming van een soort veenturfen omdat de streek daar een oud turfgebied is geweest, zal de naamgeving daaraan wel niet vreemd zijn. Stappegoir Het "Stappegoir" was een beemden- en moerasgebied aan weerszijden van het stroompje de "Katsbogt", tussen de Bakertand en de terreinen van de Fontys ]logeschool. Thans is het helemaal gemeente Tilburg. Op Tilburgs gebied kennen we nog steeds de StappegoirstrMt, dic zijn naam ontleent aan het gebied. De naam is afgeleid van ''stappe" en "goii'; het eerste is een dam ofvonder, het tweede is moeras. Het zal dus een doorgangsplaats geweest zijn door hct moeras. De oudste vermelding is uit 1430.

24

Cijnsboek Oisterwijk 1430; de Coeweijde aant Stappegoir Bossche Protocollen 196; 1151/52; stuk noer aan 'l Stappegoer MT, R282 fol.l8v; I535; 't Stappegoir te Tilburg bij den Rabboutsche dijk (Hoge llral). MT, R332 fol.l 3; I 585: te Goirle omtrent heÍ Stappegoir bii den Bakzrtarul MT, R356fol.97v; 1637: 't huis aan het Síappegoir Stee/Steckens/St€edeke/Steiken Bij al deze benamingen worden op meeÍdere plaatsen in Goirle boerderijen aangeduid en ook akkergronden. Bij de landopmetingen in l79l vindt men vermeldingen in de heertgangen Dorp, Kerk en 't Ven. Het "Hellesteeke" was een boerderijde in de Kattenhoek (ongeveer Frankische driehoek/Dieze) en het "Achtersteeke" was een voormalige boerderij aan de Keuterstraat (ongeveer huidige Keuterstraatje) vlak bij het Helle-ven. Aan de Oude Kerkstraat, tussen de Stedekestraat en de Dorpsstraat, op de plaats van de voomalige boerderij vaÍr Van Gory, stond een nog oudere boerderij genaamd: "Het Steedeke". Hier woonde eens de familie De Bont en in 1676 wordl de plaats het "Steiken" genoemd.

gek. de Stee in 't Dorp RÁT, R153 fol.95: 1780/ 1800; Steedeken parceel tpl. 'n í Ven MT, Visvliet 89ó; 179I ; Steekens in de haartgang Kerk MT, Not.2l6 nr.20g; 1818; weídeveld genaamd het Steeke ín den Kattenhoek RÁT, R374fol.104: I676: landindie WilÍ ge aamd hel Steiken

MT,

Vísvliet 89ó;

l79l; kullant

Steegh€n

Een;fficiële aanduiding tussen 1780 en 1800 is: "perceel ter plaatse Tolpaal" De ligging is geweest aan de Paaldijk (Fabriekstraat), in de Wildakkers Daar moeten

pu- óud"kott"n uun huizen hebben gestaan die aldus MT: 1780/1800; parceel tPl TolPaal

eens een

werden genoemd'

Steenbeempt in het De "steenbèemd" ligt op Nieuwkerk bij de vroegere "Steenvoirt", de oude doorgang Maals-Leyke. MTR35lfot.2l;162I;teGoi e de Steenbeempl aa de Síeewoir| Steenoven Vóór het Tabsmoer en bij de Schans (tussen de Nieuwkerksedijk en de Regte heide' ter hoogte van de Golfbaan) wordt de plaats de "steenovens" genoemd Vóór dat er het sGe;fab eken waren werden de stenen ter plaatse gebakken in houtovens Meestal waÍen voor hadden boeren die in de slappe tijd stenen bakten die ze aan burgers verkochten ofnodig t" Uout#boeiderij. Het is ter plaatse nog waar te nemen.waar de steenoven heeft ftun "ig"nrloor het steenpuin dat daar wordt aangetroffen Ook lage plekken' waar het leem is gestaai, íitg"g.*"n, tijn nog waaneembaar. Graafvan Hogendorp liet er in zijn tijd ook leem steken enitJnen bakken voor zijn buitenhuis op Nieuwkerk (Dennenoord) MT Visvliet 1072, 1773: een sleenove; k Goirle met l3 monden oP de gemeinl |an Goírle genaamd de RAT Nol.177 nr. | 38; I821; bosschen van Giisbert Jacob van Hogendorp Steenovcns.

Het joodse meisje Katie Cohen Piet Wiercx Op 4 mei, aansluitend op de dodenherdenking, werd aan de voorgevel van het woonhuis aan de Emmastraat J5 een plaquefte onlhuld.

De plaquette herinnert aan de familie Dasché die in dat huis woonde var 5 juli 1941 tot 28 augustus 1942. Vanuit deze woning werd het joodse gezin

weggevoeÍd

ruull

vemieti-

gingskampen. Er is intussen een werkgroep opgericht "Herdenking Familie Dasché" en de OBS 't Schijverke heeft de herinneringsplaquette geadopteerd en er een project voor ontworpen.

Kort na de onthulling op 4 mei, werd de redactie erop gewezcn dat in de oorlogsjaren nog een joods meisje in Goirle verbleef .........Katie Cohen. Op adres Tilburgseweg 125 woonde in de oorlogsjaren 1939-1945 architect Janus van Gool met zijn gczin. Het echtpaar Van Gool was goed bevriend met hetjoodse echtpaar Cohen uit Tilburg waar Cohen tandtechnicus was. Zij kwamen regelmatig naar Goirle om te bridgen rnet hun vrienden aan de Tilburgseweg. Toen de oorlog uitb.ak en de bedoelingen van de Duitsers ten opzichte van de Joden duidelijker werden, dook de familie Cohen onoer. Dochteíje Katie werd opgenomen in het gezin Van

Gool. Het meisje groeide op temidden van

de

kinderen Van Gool en bezocht met hen de Theresiaschool. In april 1943 werd in het gezin een drieling geboren. Dat was iets bijzonders! Er was dan ook veel aanloop en er kwamen veel bezoekers over de vloer. Zóveel dat geheimhouding van Katies verblijf in hct gezin Van Gool niet langer gewaarborgd was. Katic Cohen ging naar een andcr gezin (onbekend bij de kinderen Van Gool). Katie en haar ouders overleefden de oorlog; zij vertrok naar Israël om daar samen met anderc jeugdige idealisten te gaan werken in een kibboets. Haar ouders zijn haar later gevolgd.

26

De Tilburgseweg, slagader van Goirle

-

deel 3

Piet Wiercx Toen de keiweg Tilburg-Goirle in 1853 werd aangelegd, was er op de bestaande zandweg tussen beide plaatsen geen huis te bekennen. Het eerste huis aan de Tilburgeseweg was het tolhuis bij het riviertje De Catsbogte, ter hoogte van het huidige viaduct van de A58. Bij zo'n tolhuis moest je als weggebruiker tol betalen om je weg te mogen vervolgeo. In het tolhuis was een café gevestigd. Lange tijd is het tolhuis het eerste en enige huis geweest aan de keiweg Tilburg-Goirle. We moeten wacht€n tot het begin van de twintigste eeuw eer er meerdere woning€n verrezen aan de nieuwe rijksweg. De Gdlse Bosjes De nieuwe rijksweg liep dwars door het prachtige buitengebied tussen Tilburg en Goirle. Aan weerszijden van de weg was het terrein begroeid met dicht struikgewas en bospartijen. Dit gebied werd dan ook aangeduid als de Gólse Bosjes en ook heden ten dage komen we nog meermalen de narun De Boschkens tegen. De bosrijke omgeving was ideaal voor smokkelaars die vanuit Oerle en Broekhoven opereerden, richting grins v.v. Het spande er soms hevig tussen kommiezen en smokkelaan.r Het gebied was zeer geschikt om te jagen. De Tilburgse fabrikant Van de Bergh bouwde er dan ook eenjachthuisje ter hoogte van het latere restaurant Boschlust.

Het is begrijpelijk dat dr. Keyzer zo'n ongerepte omgeving uitkoos voor de vestiging van Kleuterheil, de dagopvang voor kinderen met een zwakke gezondheid. Dat was in 1933' Het Keyzerlaantje herinnert nog aan het gezondheidsoffensiefvan deze Tilburgse dokter'

U íïkil-,rc,nat ii

kimtuen dageliiks ophaalde !huisbrccht nd weet cen dagie gezontle tucht in de Gólse Bosjes. Foto: collectie J.van Gils

O"

àe

2',1

Maar ook vermogende burgeÍs - vooral fabrikanten uit Tilburg - hadden ontdekt dat de nog ongetemde natuur van de C6lse Bosjes ideaal was om er te recreëren. Zij bouwden er buitenverblijven en dat waren de eerste woningen aan de Tilburgseweg. Het begon in l9l5 met Villa Blanca.

Villa Blanca Villa Blanca werd gebouwd in l9l5 naar een ontwerp van de Tilburgse architect Bouwman, in opdracht van F. Mutsaers van Waesberge die de villa liet bouwen als buitenverblijf. De aanleg van het landgoed was van architect Copijn uit Utrecht, het ontwerp van de voortuin van AlbeÍt Lejeune uit Tilburg. Typerend voor Villa Blanca was d€ bekroning boven op de gevelspits, nl de Griekse Zonnegod Helios, die zijn vierspan mende, staande in de zonnewagen. Deze beeldengroep is later in elkaar gestoÍ en niet meer vernieuwd.

Villa Blanca, Foto: Heemkundige Kring Goirle

Op 15 mei 1933 werden de frat€rs uit Tilburg eigenaar van het landgoed. HeÍ was de bedoeling daar een nieuwe kweekschool voor de opleiding van frater-onderwijzers te vestigen. Maar vóór deze plannen gerealiseerd konden worden, werd de villa vàorlopig

gebruikt als ontspanningsoord voor kwekelingen. De kweekschool is er nooit gekomen. Meteen in het jaar van aankoop begon de heidemaatschappij met de aanleg van de voetbalvelden voor de kwekelingen. De villa kende een bonte mengeling van bewoners, van allerlei slag cn soort. In april 1943 werd zij in beslag genomen door de Duitse bezerrers;n bij de bevrijding in october 1944 tokken er de Engelsen en Canadezen in. Van october 1946 tot mei l94g werd het landgoed gedegradeerd tot kamp voorjonge politieke delinquenten en injuni l94g vorderde de gemeente Goirle de villa voor de huisvesting van drie kommiezen-gczrrrnen.

Van 1945 tot het najaar 1947 hadden de Íiaters een netelige kwestie met de gemeente Goirlc. Zij wilden namelijk de hoofdbaan van het landgoed van oudsher een openbare weg, ,.De Oude Baan"geheten - afsluiten voor het verkeer. Na veel geharrewar wer
28

opgelost: de gemeente stond de Oude Baan af aan de ftaters, teÍwijl deze de verplichting op zich namen om op hun kosten vanaf de Tilburgseweg een nieuwe weg aan te leggen' Zo geschiedde en vele studenten maken van-deze weg nog dagelijks gebruik om te trachten op 2 Éet Mill Hillcollege wat wijz€r te worden

Bij Villa Blanca werd in 1919

een garage en chauffeurswoning gebouwd: dez€ witgeschilder-

de woning staat nog steeds aan de ventweg langs de Tilburgseweg

Huize De Bocht

in Rond de Schutsboom 25-2' i*1". Èy"t È"t a" geschiedenis van De Bocht beschreven De Bocht liet Emjle van Dooren met de volgende aanwlling: naast W" tr-Jt fti"t ""f.táLn bouwen. Het is het huidige huis Morgengave Het valt op dat ;;; ':;;;;;;**"ning" -de de woning.gebouwd werd

M;.n"t*";

schuin op

i.ï"ii"ï"a" Ë"- ail

Tilburgseweg staat Dat komt omdat hier achter-Villa-Blanca doorliep en uitkwam op de Tilburgseweg'

'ë:;,;,i';',:;;':i

ih"uJïe",sn"nns'd ie'roeser fl)to: Louis Doomenik

;;**

b

i

vitta Btanca hoorae

te wonen in een rraaie maakte handis sebruik van de aantrekkelijkheid (1369,-1927)^ een idee van burgemeester Rens bosrijke orngeving. ln lgtt tegon zrl - naar als villadorp riaarbij coirle werd . aangeprezen 'n .*.,n"n ;buiten" met toch dc geneugtenvan de stad dichtbii tteerlljk filburgsewegt de langs villadorp zetten' o; wervend€ t9tp OT 1:.PlTTlkracht bij tc en gemakk€lijk bererkbaar, zo.lurcoe dat langs de Tilburgseweg alleen villabouw bepaalde dc gemeente ln een oou*u"tordening

3:ï:ï:1Ï,:"à:t.t"

;; :;;p;c;

tl:*l-'l\

""'

29

was toegestaan. We zullen zien dat we aan dit eerste uitbreidingsproject van de gemeente de fiaáie toegangsweg naar Goirle te daDken hebben. De bebouwing begon bij de grens Tilburg-Goirle, bij het riviertje De Catsbogte en breidde zich gestaag uit, chting Goirle. Het is de moeite waard na te gaan hoe deze uitbreiding in de loop der jaren tot stand is gekomen. We staÍten bij het klooster van de paters van de H. Familie, even voorbij het viaduct. Pater Toon Brekelmans, de archiefbiheerder van het klooster, was ons zeer ter wille en we ontdekten dat op de plaats van het klooster oolt een prachtige villa stond. De verdwencn villa Een van de eerste villa's aan de Tilburgseweg was villa Marvilde tegenover huize De Bocht. rllgeruur was mevrouw van Nuenen uit Tiburg. In lg35 kochten de Missionarissen van de H. Familie deze villa met bijbehoÍende terreinen en bossen ter grootte van t ha en ZS a. Met de

koop was een bedrag gemoeid van f 20.500,-. Later kochtÀ a" put"r, no! enkete percelen de totale oppervlakte van het ktoostertenein kïam op 2 ha. i::,1Í^ ,.y^:Ld::l . rr,ct nete Kiooslercomptex werd langs de Heiningenstraat afgesloten door een muur, gebouwd voor cte somma van f 1000-D_e villa werd afgebroken en de paters van de H. Familie bou\,r'den in 1936 op het tenein hun Missieprocure.

Missieprocwe ,an de paters r"r ,l" H. ,;r@ desríjds^een. muse-um was insericht met een mooie couectíe kunst_ en !::::f:,:^::::! ran gebruiksyoonrerpcn de Dajaks kh Bon4o. Foto: Archíef M.F.S., nap Goirlc-Graye.

Van hieruit werdcn acties gevoerd om de missie bijeen te brengen en werd ook de bevoonading van her -i..r.*".t g"orguïilX'oor was loegewijd aan Theresia van Lisieux, at'gebeeld in een tableau boven de

il;Jiffi:ï Medio 2006 zijn de laatstc bewone)rs vertrokken naar een klooster-bejaardenhuis Teterinpen., 30

in

Beukenhaghe Verderop richting Goirle zien we villa Beukenhaghe, gebouwd in 1919 door Godefroid Majoie, firmant van sigarenfabriek Gulden Vlies aan het Wilhelminapark in Tilbug. Hij was een kleinzoon van Jacq. Majoie uit Hilvarenbeek die eigenaar was van de Goirlese Hoeve (de huidige Leeuwenhoeve) op Abcoven. Godefroie Majoie was getrouwd met Maria van Wijlick, later met Agnes Swagemakers. Zijn zoon René Majoie betrok later Beukenhaghe. De villa was gebouwd op een groot perceel en had een prachtige siertuin.

Foto. collcctie J van

Gill

Goirle De grond van Beukenhaghe liep tot aan de bomeffij langs de rijksweg De gemeente zijn vóór niet bereid was Majoie wilde achter de bomenrij een wandelpad aanleggen, maar villa en langs zijn sierruin enige grond af te staan. Het pad zou daardoor over een lengte van ging akkoord met 75 m. ondÁroien moeten w;Íd;n. Later trok Majoie zijn bezwaar in en het plan voor de aanleg van een wandelpad van "hoogovenslakken en cement"

'

CoaiíoA u"joie met zin vrouw Agnes

Swagemakers in

Beukenhaghe (kamer mel de zonneschermen op de vorige Joto) Foto: collactie J. Van Gils

3l

Coninxfoort De enorme afmeting van het perceel Beukenhaghe is nog af te leiden aan de aangrenzende villa Coninxfoort op nummer 199a. Het niet geringe perceel van d€ze villa behootde woeger tot de sieÍuin van Beukenhaghe. De naam Coninxfoort is ontleend aan de oversteek van het riviertje De Calsbogle ter hoogre van het huidige viaduct.5 Die oversteek is er eigenlijk nog steeds, maar natte voeten zijn uitgesloten, want het water van De Catsbogte - nu niet méér dan een waterloopje - gaat door een duiker onder heÍ viaduct van de A58 dwars onder de Tilburgseweg door. De Randhoeve

We lopen even terug en zien, tussen het klooster en Beukenhaghe, villa De Randhoeve, ontworpen door architect Koldewey uit Voorburg. De villa werd in 1939 gebouwd door de Goirlese fabdkant Neel Peynenborg, firmant van Pijnenburgs Weverijen. Deze was getrouwd met Anna Hamers. Het echtpaar had een zoon en twee dochters. Een dochter trouwde me1 de Goirlese fabdkant Govert van Enschot, de andere dochter met Karel Eigemaam, tandaÍs in Tilburg. Karel stierf op jonge leeftijd, waarna de weduwe met drie kinderen op de Randhoeve ging Eikengaert Verder richting Goirle, op nummer 199, tegenover Villa Blanca en grenzend aan Coninxfoort, staat een prachtige witte villa met rieten dak. Op de gevel lezen we ,,Eikengaert',. De villa is gebouwd in 1928 in opdracht van de Tilburgse wijnhandelaar Oscar Diepón. Architect was Jan van der Valk. De Veldhoeve We zijn.intussen op onze wandeling aangekomen bij het Dr. Keyzerlaantje. Juist voorbij dit laantje-richting Coirle stond in vroegerjaren hetjachthuisje van Van de Berg en ungeveer op die plaats venees in 1936 de luncluoom van Dav Rutien, later verbouid tot restaurant Boschlust. Op de plaats van dit vroegere restaurant staat nu hct appaÍtementencomplex met dezelfde naam.

Rettaurant Boschlust. 32

Fota Hcenkundigc Kring Goirtc

Maar al eerder - kort na 1900 was aan de overkant van de weg (tegenover het dr. Keyzerlaantje) gelegenheid om de dorstige kelen te laven. Er was daar namelijk een uitspanning, een zogenaamde theetuin, gebouwd door de Tilburgse bakker Fick. Na zijn dood werd de theetuin geëxploiteerd door zijn weduwe en dochter. Later is de theetuin verkocht aan de Tilburger Pierre Bogaers. die het geheel liet verbouwen tot villa De Veldhoeve. Deze is inmiddels afsebroken

o

Villa De yeuhoev, t'oorheen dè theetuín van de fan. Fick. Aan de owrkant zien we nog lunchn'on yan Day Rutten, hoek Tilhurgsewëg-Dr. Keyzerlaantje. Foto: RÁT. net de

Meerdere fraaie landhuizen In later sladium zijn er op percelen tussen de hierboven beschreven villa's meerdere ftaaie landhuizen gebouwd door architecten van naam en faam, bijvoorbeeld door Goirlenaar Jos Bedaux í l9l0-1989). Voor de lieÍhebbers wijs ik hier op twee woningen aan de Tilburgseweg waaraan de ontwikkeling in zijn stijl duidelijk is afte lezen.

Tilhurgsevet< 182 (t ssen Dc Bocht en Morgenga\)e). door Jo:j ontworpen in 1935. Itoto: Luuk Geertt

li

Woonhuis nummer 182 (tussen De Bocht en Morgengave)i gebouwd in 1935, de beginperiode van Jos Bedaux. Deze periode wordt gekenmerkt doot "bour'ewerken in kloekc baklenen met d^arbij behorende w$ieingen in natuursteen en smeedwerk".

BedaLt ontwerp van Jo: BeLlaux Tilburgsew.lg 195 a (hoek Titburgseweg-dr.Keyzer[aan), evenecns naar een onbrerp

gebouwd in "slrakke lijnen, oprallend door ziin klassieke Woonhuis nummer 1954 in -1952 tlensheid e n ornamentiek.

"'

s

De beschrijving van de villa's aan de Tilburgseweg is niet volledig: we hebben ons beperkt tot de beginperiode van de bebouwing, in d€ze aflevering tot aan het appaÍtementencomplex Boschlust. ln de volgende aflevering wandelen we vandaaÍuit verder naar GoiÍlc. I

H. Janstn, Brdroge tot

de geschiedenis 'ran

Goirle, 1953, pag. 36.

' C. kobbetl.Yi a Rlatua.Goirl€s Nieuwsblad

'

1980. P. Fe.dinand Nolte MSF, Historische Skzze der Kangregation von det Heiligen

''St'lhercsid in Co e-Deel lV, pag.3l3-324. a RAT archiefnr. ógó-gemeentearchief Coirle | 803oan Riikstuterstaat I 932.

194'7 ,

n^p

863,

Fanilíe

Brief bwgeneester Gai e

J.'frommefen-M.Trom'nelen, Tilburgse Toponienen in de l6 ecuv, Sr. Behorj v^n ( ukhrurgoed Trlburg. 1494. pal. l7l-112 6 Gegevcns over meerdere villa's aàn de Tilburgseweg zijn mij wclw'llend vèrstrekt door J.van Gils' Citaten in lckst bij woningen Tilburgseweg 182 en l95a uitl J^n Doms ca, Jos Re.laux, írrcrÍect Tilburgse Kunstslichting 1989, pag.9l-92. "

34

LANDVERHUIZERS (4) Hermatr van Rouwendaal In de jaren kort na de Tweede Wereldoo.log kwam de stoom landverhuizers vooral op gang als gevolg van de werkgelegenheidspolitiek. De regering stimuleerde met voorlichting en subsidies het vertrek van arbeidskachten uit sectoren waar werkeloosheid dreigde. Tussen 1947 en 1963 veÍrokken ruim 400.000 Nederlanders, waaronder slechts 1070 Brabanders' Australië en Canada tokken de meeste emigÍanten (volgens het CBS). ln de peÍiode tot 1963 namen meer dan 16.000 Braband€rs de ingrijpende beslissing om op zoek te gaan naar een nieuw bestaan in Canada. Tussen 1955 en 1963 waren daar, volgens gegevens van het Ministerie van Sociale Zaken, 26 Goirlenaren bij. Jan van Boxtel Jan van Boxtel (Johannes Comelis Maria, geboren 2l-6-1930) is in het aantal van 26 geëmigreerde Goirlenaren niet meegeteld, want hij was al in 1954 met een propellervliegtuig' "De vliegende Hollander" van de KLM, de Atlantische Oceaan overgestoken. Evenals àe helft van alle Canadagangers koos ook Jan van Boxtel voor de provincie Ontario' Deze Canadese provincie was vooral in trek vanwege klimaat err werkgelegenheid' 24-jar,ge en alleen in gezelschap van zijn kist met Jan, opgeleid tot timmerman, zeíe ^ls timmeriansgereedschap en met niet meer dan 65 dollar op zak voet aan de grond in Canada' Zijn eigenlijke bestemming was Regina in de provincie Sascatchewan Zover is hij niet g"to.á. É1 ruilde zijn ;einkaartje in en dat waren de 65 dollar waarmee hij Canada tesemoet trad. "fiijn nicht trouwde op de dag dat ik in Canada arriveerde, dus dacht ik dat het mooi zou zijn ging naar als ik daar naar toe ging", Iaat hij via e-mail weten. "Ik naÍn een taxi naar Whitby en de bruiloft." En ome Jan, een btoer van zijn vader die vroeger in Goirle fotograaf was, ving hem dc eerste weken op in Whitby aan het Ontariomeer' Daarna h€eft hij een tijd bij Jan Sillius - ook een Goirlese emigrant in huis gewoond Boxtel' Jan van Boxtel is een gerenommeerde kunstenaar geworden en heet inmiddels John met óók een Canadeei paspoort. Hij heefi ooit in Goirle geëxposeerd in de voormalige Eén bedrijfshal van Pijnenbr:ig's weverijen, waarin toen het gemeentehuis gevestigd was beeli een Chrisius uitgehakt uit een boom heeft hij geschonken aan het Verpleeghuis St.Elisabeth. Een polyesier beeldengroep van hem staat in de binnentuin van het huidige

-

-

gemeentehuis.

type voor Jan. de zesde van twaalfkinderen, was - en is - een gedreven en een beetje onrustlg wie Nederland te klein was. Zijn aíistieke aanleg was min ofmeer erfelijk bepaald' Zijn vader, Drik van Boxtel, opzichter in de gemeentebossen op Nieuwkerk-maar van huis uit kon goed tekenen en verschillende zusters en broerc van Jan hebben naam

tiÁmerman,

was gemaakt als beeldànd kunslenaar. Zijn drang om elders in de wereld zijn.heil te zoeken zag daar moeder íi"i u."".a, wanl zijn vader wilde;igenlijk ook wel emigreren, maar zijn nil. in. Z" ttud t"li. grote moeite mee dai Jan vertrok Maar zijn vader steunde hem daarin' "t het gezin Van Boxtel mochten zelfeen beroep kiezen' Alle kinderen uit

35

Jan van Bddel r/erkt aan één\,ah

zín kunstwe*en

Jan koos voor timmerman. Na de Thomasschool kwam hij in de leer bij aadlemer Neel Stokkermans in de Dorpsstraat, terwijl hij op de avondschool de theoretische kneepjes vaÍI het vak leerde. Niemand wist dat hij "stiekem" Engelse les volgde bij een paÍiculieÍ aan het Oranjeplein. Evenmin wisten zijn ouders dat hij emigratieplannen had. ln ájn tweede baan als timmerman bij Gerard (Graadje) Jansen in de Bergstaat hield hij het voor gezien. Hij trok de deur van zijn geboortehuis in de Fabriekstraat achter zich dicht en waagde de grote sprong over de oceaán Gemakkelijk ging het niet die eerstejaren. Het bleek niet zo eenvoudig als timmerman aan dc slag te komen en als hij werk had kostte het soms veel mocite zijn geld te kijgen. Hij vond uiteindelijk werk in de timmerwinkel van Harry Gemain waar hij deuren en ramen maakte. In die moeilijke tijd was het een klap - hij was nog ma.r acht maanden in Canada te horen dat zijn vaderwas omgekomen bij een verkeersongcval. Jan had zelfs geen geld om een graÍÏrans te sturen- In die jaren heeft hij wel geleerd voor zichzelf op te komen en voor zijn bestaan te vechten. Later werktc hij als uitvoerder in de bouw.

Het kunstzinnige talent brak al in zijn Goirlese jeugdjaren onweerstaanbaar door. Uit

kachelhout sneed hij bijvoorbeeld beeldjes van dieren. Zijn tekentalent manifesteerde zich op een familiefeestje, waar hij zo even tussendoor een portret van ziin oma tekende. Via een schrillelijke cursus tekenen van een instituur in parijs - áat was in diejaren populair -

ontwikkelde hij zijn tekentalent verder. Van zijn moeder moesr hij zijn tekeno;feninÁe; veel naakten op zolder maken. "En sluit de deui' riep ze dan, want naakttekcnlngen waren niet betamelijk. Goirle.heefi hem bij Roomsch Kunstgenot ook nog zien loncelspelen, wat aangeeli dat zijn artistieke aspiraties veelzijdig waren.

ln

Canada bezocht Jan een kunstopleiding waar hij zich verder ontwikïelde in tekenen, beeldhouwcn en architectuur. lnmiddels was hij het timmermansniveau ontstegen. Ats architect ontwierp hij verbouwingen die hij zelf uitvoerde. Hij ontwieq) cn vervaardigde ook de meubels. F,ind zeventiger jaren, Jan / Jotn liep tegen de vijiiig, was'hij geen ambachtsman meer maar íulltime kunstenaar. tlij is tot op heden docent architectuur-en kunst aan een kunstopleiding. Hij kfijgr als beeldhouwer heel wat oodrachten.

36

BeeLlengroep tan

Nu,in2005,wordtonderhandeldovereenopdrachtvooreenbeeldengroepvanvliegerende is te kinderen voor de gemeente Roosendaal. Dat thema had hij al in 1978 uitgewerkt en dat zien in Canada. iier beelden uit die groep van tien "kiteflyers" staan in de hal van het hoofdkantoor van de "Four Seasons Hotels". Het thema "vliegeren" lag hem na aan het hart Bij wedstrijdvliegeren in Coirle' georganiseerd doo; de Frate;s, sleepte hij vaak de prijs voot de.mooiste r/lieger in de wacht'

zijn jeugdige hobby door een boek.te schrijven en in 2005te publicercn over vliegeren. 'Go fly a kite", gepubliceerd in 1995 en herdrukt

Éij

hieeÍ1 Canada deelgenoot gemaakt van

Zijn goed katholieke achtergrond - hij is ook misdienaar geweest is er waarschijnlijk debet aá àat n1 nogal wat heiiigenbeelden en ook mythologische Íiguren heeft gemaakt en g","rtuu,"erd. Ii het fèbruarinummer van 1999 van EQUINOX, een Canadees tijdschrift over iunst en wetenschap, wordt uitvoerig ve6lag gedaan van een spectaclrlaiÍe restauaíe van een klassieke vrouweniguur. Het blad rept van "resurrection", van "wederopstanding" van het beeld. Studenten haàden het beeld dat op een twaalf meter hoge fontein vooÍ het Frontenac County Couthouse in Kingston stond, uit baldadigheid naar beneden gegooid Het zinken beeld spatte in 58 stukken uiteen. Jan heeft met veel geduld en moeitc de brokstukken bij

hand elkaar gczocht en er uiteindelijk een vandaalbestendige bronzen versie van gemaakt Eén van heibeeld werd pas veel later in het iool teruggevonden Jan had toen al z€lfeen nieu*e hand ontworpen en gemaakt.

37

Jan tijderx de restauratie wn het zinken beeld (EqiunoÍ)

in 1957 getouwd met WilÍna Alberts, een Nederlandse emigraÍrte uit Nederhasselt, die op een dansavond in Canada ontmoette. pikant detail: Jan heeft de trouwiurk zelf

Jan is

hij

olllwomen,

Trouwfoto, gemaakí door ziin oon .Iun/John yan Bortet..lotograaí in vlhíthy

Ze kregen drie zonen. Na zcs jaar huwelijk gingen ze uit elkaar. Jan trouwde daarna met Rose Stuwan die evenals hij aan de kunstopleiding studeerde. Zij schilderde. Samcn met Rose betrok hij een "cottage" op één van de Duizend Eilanden in de brede monding van de St.Lawrence-rivier nabij RockpoÍ. Op dit Wallace-eilan<1, genocmd naar dc voormalige vuuÍorenwachter aan wie ook de sterk verwaarloosde cottage in vroegere tijden toebehoorde. hebben ze samcn jaren gewoond. De petroleumlamp in de vuurtore-n is na h.t uen.ek

À

38

Jan, met hel beeld van Diogenes

Wallace, ook al weer lang geleden, vervangen door elektrisch licht Jan van Boxtel heeft een eigen inierpretatie van de luurtoren gemaakt: op een steiger in de rivier een méér dan twee .èt". hoog beeld van Diogenes met de lamp, de Griekse filosoof die wel wat cynisch overdag mit een lamp op zoek ging naar een rechtschapen mens, zo gaat het v€rhaal' De wiriters in dit deèl van Canada zijn meedogenloos koud Jan heeff van het eerste Jzulr i9?9 - op het eiland een dagboek, "ihousand lslands Pioneers", bijgehouden Daaruit bliikt een deel van het iaar aat nij iictr zorgen maakti over hun mogelijkheden op dit bouwen Om te onherderezame ei geïsoleerde eilandje een bestaan als kunstenaar op te de honaerd jaar oude Wallace-bouwval enigszins bewoonbaar' om hï.j -voor zijn beeláhouwlessen zette hij een bord aan de waterkant met een trekken toeristen voorbij' "r.ti.i"" weNende tekst, want's zomers kwamen er veel antieke raderboten met en veroozaakte een over liep het toilet De winter bleek bar en boos. Leidingen bevroren' rivier dreigden ze geïsoleerd enorme rommel, het was ste enskoud en door de dichtvriezende aí t" .,oorkomen had hij een boot onrworpen mer glijders eronder zodat hij zich i" iur"n. ook over he1 ijs kon verplaatsen. in Goirle In die tijd dat hij vocht voor zijn bestaan' raakte het bericht dat zijn moeder gestorven was hem diep. hem dat als hij de ontberingen van de7€ winter het 'roo.rp"ld"n 'r*t" zou zrjn Het was voor zover bekend de t ooià ton ii"a"n, de rest een fluitle t'an een cent gezond wonen' De lucht is er f.ouàrt" *ina, .ltta. aensenheugenis Het was er overigens wel de dat 1 als ze dan eens een keer naar de wal gingen en onder

-

-

u"gi*..".-f.," "

-

o.

ï;t;";

";;;

ïul

;;à;; ";;i"; zo zuiver mensen kwamen - ze onmiddellijk een verkoudheidsvirus oppikte De N. ,rilf iaa. ve.ftuisden ze naar Cananoque op de vaste wal' niet ver van Wallace_eiland them
39

Her

har op tl/allacc-eiland

na clc opknarheurt

Verrassend is dat Jan ook hoteleigenaar is geweest. Dat zaÍ zn I Hij kreeg een relalle met Donna Ratke, een makelzutr die lang in Mexico gewoond had. Samén met'haar maakte hij plannen.voor een hotel dat hij ontwierp en bouwde in Oaxaca, Mexico. Hij ontwierp voor di-t hotel ook het interieur en de meubels. Na zes jaar eindigde ook de relatie met Donna. Jan is nu bezig zijn resterende aandeel in het hotel afte bouwen_ Het eiland in de rivier en het hotel in Mexico hebben plaats gemaakt voor een landgoed in de buurt van Nappanee' een Inclianenreservaat. Jan is hiermee'weer terug in de buurt van de monding van de St.Lawrcnce-rivier. Het huis op het landgoed heeft hij verkocht en hij woont in één van de tot woonhuis verbouwde bijgebouwen, zeer tot zijn tevredenheid, met zijn nieuwe telatie Helen tsÉnt.

Jan.is in canada uitgegroeid tot een gerenommeerde kunstenaar over wie in diverse media publlcattes a1n verschenen. Zelf laat hij zich ook niet onbetuigd, want naast zijn boek over zijn dagboek.heeft hij een autobiografisch w".ti.."tr"u"n nlr". rijn jeugd in en KoÍl na d€ ooÍtog in Coirle, getiteld ..Undcr the wing of an Angel,,, een in het jaar 2000 goed verkocht boek. BaÍ Coendeis, een free-lance filmmaker die bezig is met emigÍanten, heeft voor Onnoep Brabant een film over hem gemaakt. Vanwege gJdgebrek i, aï" nf-'tf1r"n steken in de montagefase. Coenders zoek niursrig naarcponioÁ di. heL mogelijk moeien mal.n rret Karwet at le rondcn. De gemeenle Goirle_heeli zich van zijn royale Lant latcn zien en € L000._ ee.1 paar duizend euro noaig a" nr,"lvo"i.g I arget,, rijp lt:""0,:i::^Y:ll:l..iln re maKen voor vertonrng. 19e we zullcn dus nog wel horen van "Á Jan van Boxtel / John Bóxtel uit Goirle / Ontario.

T,,]lT*": *

40

Kerstmis zal dit jaar anders zijnBernard Robben We warel er altijd zo trots op, dat we nog met z'n zevenen waren. Ons gezin bestond uit zes broers en één zus en we zijn op weg naar 2007. Maar....niet meer met z'n zevenen. Tijn onze oudste broer is op 19

juli 2006 plotseling overleden. Onze die zeker 90 jaar \renste te worden lieí ons allen verbaasd en verbijsterd achter. Net 65 jaar geworden......is hij er niet meer en we zullen z'n moppen en verhalen dus nooit meer horen. In Engeland en Amerika bestaat naast Bing Crosby's White Christmas ook een blauwe variant..Blue ChristÍnas..een zelden bezongen gemoedstoestand waarin neerslachtigheid en depressiviteit de boventoon voeren.

Tijn

-

Vorigjaar zijn we nog met Tijn en Riet naar de Noord-Eifel in Duitsland geweest. In de aanloop naar kerst willen we er altijd even tussenuit. Dit jaar zijn we in oktober zonder Tijn en Riet een weekje naar de Duitse Hanzesteden

il heb vaak aan hem gedacht. Aan zijn manier van reageren op mooie gevels, prachtige gebouwen en natuur en hij hield van slèer en gezelligheid. Ik ben niet neerslachtig...geachte lezs...zelfs niet bij het horen van Blue Christmas, maar...het is anders en ik mis hem wel. Dat forse gebruinde kale hooftl van die fietsende en wandelende ogenschijnlijk vitale zestiger is uit het straatbeeld verdwenen. Onze pa deed op zijn sterfb€d de sinistere uitspraak....zo..-.en nu zijnjullie aan de beurt. Hij had wel vaak gelijk, maar had het nu nog niet hoeven te kijgen! geweest en

Het Noordoost€n van Duitsland is overigens een interessante strcek met prachtige st€den, zoals Lubeck, Wismar, Rostock, Stralsund, Giistrow en Schwerin. Ook de kust is interessant en op he1 eiland Riigen hebje een grote verscheidenheid aan landschappen en bij Sassnitz een prachtig stuk kust met kijtrotsen van I l5 meter hoog. De Hanze werd in de Middeleeuwen opgericht door 150 deelnemeode steden en verenigde alle handel rond de Noordzee met de Baltische landen in één sterke organisatie. De deelnemende plaatsen groeiden uit tot rijke handelssteden vol culturele hoogtepunten. Die rijke historie is in bijna alle steden voelbaar, maar vooral zichtbaar azLnwezig. De meeste steden liggen in de deelstaat Mecklenburg-Vorpommeren en lagen dus achter het ijzeren gordijn. De prachtige bakstenen, gotische Mariakerk in Rostock is gebouwd door de rijke handelaren, die het geld bijeenbrachten voor deze imposante kerk.

Het is weliswaar niet leuk om naar te kijken maar wel brjzonder aangenaam om

te

aanschouwen, dat veel gebouwen in de steigers staan en een Ílinke opknapbeurt ondergaan-

waren overigens zéér onder de indruk van de werken van de expressionistische kunstenaar Emst Barlach (1870-1938). In de gotische kathedraal van Giistrow hangt zijn beroemde beeld "De Zwevende".

Wij

4l

"De Zwetende" tan Ernst Barldch in de kathedraal van Gtislrot'

In zo'n stad zeg ik tegen echtgenote Corrie zou ik wel eens de kerstdagen willen doorbrengen en in die geweldige kathedraal de nachtmis willen bijwonen.

-

Kulturstadt Liibeck presenteert zich in een fraai opgemaakte folder als "die Weihnachtsstadt des Nordens" en Rostock gaat prat op zijn grootste kerstmarkt van Noordoost Duitsland. Kerstversiering is in Duitsland nu nog niet al te nadrukkelijk aanwezig, terwijl bij onze grote tuincentra "kerstÍnis al volop in bloei staat", als ik dat zo mag zeggen.

Ilct lijkt elkjaar vroeger

te beginnen.

Uitpuilende winkels met glimmende kerstballen, serviezen cn allerlei andere kerstdecoraties, die de feestvreugde moeten verhogen. Het is een vorm van uitbundigheid, van overdaad, mct een neiging naar kitsch, maar dan wel met een zekeÍe klasse. Ik las ergens dat de oorsprong van de trends ligt in landen als Maroklo, Tunesië en Egypte. Een zeer kleurrijkc cn warme sfeer die een harcmgevoel oproept. De donkere dagen voor Kersmis bestaan niet meer. KeÉtmis is voortaan lichtsnoeren en verlichte kerstmaÍrnen en rendieren. Veel huizen, tuinen en bomen zijn vanaf eind november gehuld in een gloed van licht. Lampjes in tuinen, aan bomen, voor ramen en gevels. Ook hier is geduchte concuÍïentic en stcekt de een de ander naar de kroon. Kortom....kerstlicht verdringt de duistemis. In de donlerste tijd van het jaar is er voldocnde licht en warmte. We veÍsieren onze huizen binnen en buiten mct lichtjes en kaarsen. Licht dat hoop biedt en de duistemis buitcnsluit. Letterlijk, maar vooral ook figuurlijk. Deze kcrstsymboliek spreekt dan ook velen aan. En daarom kijken we allemaal uit naar Kerstmis.

En toch - aldus een onderzoek van het NIPO - ergert 849/0 van de ondervraagden ách aan de commerciële uitbating van de geboone van Jezus Christus. En de uitkomst van een andere kerstenquête laat weten, dat een half miljoen Nederlanders de feestdagen als een jaarlijks dieptepunt ervaanVan de aanvankelijke kersteuforie is het kennelijk maar enige enquêtevragen naar twijfel. De glitter en glamour van het feest van het licht en de verpletterende gezelligheid waaraan wij allen zouden willen toegeven, lijken toch ook héél betrekkelijk. In Duitsland, Franïrijk en Engeland bestaan kreten als Weihnachtsstress, Noël stressant en Christmas depression. De druk op de "kerstketel" is hoog. In de aanloop naar Heiligenabend hebben veel DuiÍse$ Iast van "Torschlusspanik"... ofwel... helaas iets vergeten en dan blijkt de winkel reeds dicht.

Kerstmis lijkt wel een ritueel geworden dat erbij hoort, zoals pal na de feestdagen de hoop weer ontstaat.-dat het volgend kerstfeest beter zal worden. En toch hang ik voor de buis als ik een in rood uitgedost koor uit Engeland...in de ijle sneeu\ . ..chrislmas songs en carols hoor en zie zingen. Of als een Schlag€rprinzessin op de kerstmarkt van Wuppertal sereen zingt over dat kindeke. Wat doet Kerstmis met mij? Wat doet het met u? Wat is de magie vaÍl het fenomeen Kerstmis? Kerstmis alhier heeft inmiddels Amerikaanse allure gekregen. Maar...was de ouderwetse kerstviering dan echt zoveel ingetogener en oprechter? Proberen we collectief de illusie na te jagen van hoe onze gelukkige feestdagen vroeger misschien wel waren, vraagt psychiater van Megen zich af in een artikel over de beleving van Kerstmis. We will€n de uitvergrote gezelligheid, de knusse kneuterigheid - of wat het ook is geweest - graag opnieuw beleven. Mensen proberen vaak een kerstervaring te herscheppen met de hedendMgse glitter en slamour.

Van Megen stelt dat de kem van het probleem is...de illusie van gezelligheid en leuk

en

aardig met elkaar omgaan. Voor veel mensen is zelfs dat niet eens weggelegd, soms zelfs een farce. Voor Riet - de vrouw van zal Kerstmis anders zijn. lk hoop dat haar donkere dagen voor Kerstmis niet al te deprimerende dagen zullen zijn. Toch gaan we nog 'n keer samen naar Valkenburg, naar de kerstmarkt in de grotten en gliihwein drinken. Ik ga beslist nog 'n keer naar...de kerstmarkt van Coppelmans, vooÍheen lntratuin in Heukelom. Verder geef ik óók weeÍ toe aan mij n verslaving.. .elk jaar 1 of 2 kerst-cd's aanschaffen. En toch....ik houd van die aanloop naar Kerstmis en ik geniet ervan met volle teugen en schaam mij er in 't geheel niet voor.

Tijn

Ik blijf het de leukste tijd van het jaar vinden en ik blijf hopen op een witte kerst, al is het maar een dun laagje! Echter... Kerstmis zal ditjaar toch anders zijn. mede namens het bestuur van de Heemkundige Ík wens r-r Heertganghen sfeervolle kerstdagen toe.

allen

Beleef het, zoals

Kring De Vyer

u het beleven wilt....met glitter, gliihwein, goudkleurige

ballen

en

gezelligheid, maar vooral met vrede op aarde en vredig met elkaar. Want Kerstmis is en blijfi vóór alles het lèest van de hoop, gesymboliseerd door de geboorte van het kindje Jezus, de stralende ster van Bethlehem én het licht dat alle leven mogelijk maakt En mag 2007 voor u en de uwen gelukkig, stralend en voolal gezond zijn

vl v :

-

1)É' LOCHTEA Z,EA TRIEáT. . -. È,(1 POAD HUIZEA EA HOF cÁoR r.ËFJ u^^E DA€ ïÊ VERKWEEAEN . .. UN^]E ÈÊADSRE DÁé..ZOAOER I(I.ÊOÊ ZOA'DER ZC^I"

EN vuR DÈ 4F'ÍwrT.. tí rr TÈr^lE. -. OAJ ]
ZE6 AEAAEKF TOCTI

oo-r wÈ jpuLDE

<)

Scrêru " - " ,.^ KoAAE VÈlÁE -.iz HóE HEDD! Gy'YTocH D'N ZW,ARÏF DR|FK6^IA6 DIg HFDOE GFAEKT. " " wE zA^ FR 4E\í ,Á OIOER To
HET VERSCHIJNEN VAN DIT PERIODIEK WERD MEDf, MOGELIJK DOOR DE FINANCIELE BIJDRAGE VAN: Assurantiên Burgers & van Esch, voor vcrzekeringetr, hypotheken, fi nanieringen, woningbemiddeling, Tilburgseweg I 5051 AA Goirle :a1.534.21.29

van Berkel B.V. loodgieterswerken en foliedrksystemen' Edisonlaan 19,5051 DS Coirle tel.534.24.45

Garage Jac. de Brouwer' Hoge Wal l, 5051 PX Goirle tel. 543.09.35

Lijstenmakerij J. Couwenberg Kloosterstraat 56, 5051 RE Goide tel. 534.25.12 Juwelier & Edelsmid Paul Hoog€ndoorn, Tilburgseweg 64, 5051 AA Goirle lel.534.54.73

Toon van Oosterhout, Kantoorinstallaties' Parallelweg 8, 5051 HG Goirle tel. 534.51.85

Poelier J. van Roessel, DorpssÍaat 63, 5051 CJ Goirle tel. 534.14.84

Horeca Smulders B,V. Horeca & Grootverbruik Edisonstraat 9, 505 I DS Goirlc tel 53 1.3 1.3 I

Gebr. Stokkermans' slopersbedrijf, TiivooÍsebaan 7. 5051 HJ Goirle tel. 534.25.1 I / 534'28.41

P. Walsmits 8.V., Taxibedrijf, Nieuwkerksedijk 6a, 5051 HT Goirte tel 534.13.40

Dêze brochure is digitaal

GRA!rSCH 0UR0

aaaa

G0l3[t

ov

geprint door:

GraÍisch buro Goirle bv' Tilbugseweg 33A,5051 AA Goirle te1 534 34 86

Dhr.J.B. Sanlegoets Dorpsstr.22 5051 CK Goirle