Ronald Prins: Cybersecurity belangrijker dan opsporing

RELATIEMAGAZINE VAN HET OPENBAAR MINISTERIE | nr 10 | JAARGANG 18 | oktober 2012

Ronald Prins: ‘Cybersecurity belangrijker dan opsporing’ Miljoenenfraude bij woningbouwcorporatie Young professional met kaplaarzen in afval

ZSM: springen over je schaduw Een ZSM-medewerker heeft lef, improvisatievermogen, creativiteit, flexibiliteit en wil écht iets betekenen voor de burger. Onder dat motto kwamen toekomstige ZSM–medewerkers van OM, politie, Reclassering, Slachtofferhulp en Raad voor de Kinderbescherming in de regio Oost Nederland i.o. op 30 augustus bij elkaar voor een inspirerende dag. In rollenspellen sprongen de ketenpartners over hun eigen schaduw heen. ´Ja maar´ bestond niet, beren op de weg werden vakkundig afgeschoten. Mensen 2|

op straat werd de vraag voorgelegd wat zij verwachten als ze slachtoffer van een misdrijf worden. Vol vuur werd gewerkt aam filmpjes, verhalen en foto´s voor een facebookpagina. ZSM gaat in de regio Oost Nederland i.o. van start op 1 oktober. De selectietafel wordt ingericht in Deventer. Foto: Paul Remmelts Opportuun 10 - oktober 2012 - In Beeld | 3

Een slimme 10-jarige die het tijdslot

van zijn vader hackt, groeit uit tot directeur van monopolist in cybersecurity. Ontmoet Ronald Prins. ‘Het gaat niet om het geld, maar om het kat-en-muispel, daar gaan onze jongens 16 uur per dag mee door.’

6

Interview met directeur Fox-IT over enorme risico’s

De schaduwboekhouding

lag gewoon in zijn bureaulade. Die vondst was het startpunt van een groot strafrechtelijk onderzoek naar woningbouwcorporatie SGBB uit Hoofddorp. OvJ: ‘De inhaligheid over de ruggen van huurders vind ik echt stuitend.’

12

Op het spoor van een miljoenenfraudeur

‘Wij zijn de marktplaats van alle

24

andere verschillende afdelingen. Maar we zijn niet alleen ondersteunend, we schuiven naar richtinggevend.’ Service staat voorop. Dat kost wel tijd, want de afdeling Bedrijfsvoering moet ontzettend veel regelen. Van ZSM-locaties tot toegangstoestemming, van notitieblokken tot blackberry’s. Kijk mee bij de afdeling Bedrijfsvoering van regioparket Rotterdam

Met een frisse blik kijken naar de

afvalbranche. Dat deed young professional Machteld Bergstra. Bedrijven vertelden haar duidelijkheid te willen. 'Want ze zijn bang 's nachts van hun bed gelicht te worden.' OM laat jonge academici creatief kijken

28

Inhoud

Cyber security actueel als nooit tevoren

Met regelmaat van de klok berichten de media over kwetsbaarheden in ICT-systemen, met alle risico’s van dien. Aanvallen op ICT-systemen nemen in aantal immers toe en zijn al lang niet meer alleen het werk van individuele, op erkenning gerichte hackers, maar steeds meer van georganiseerde criminele samenwerkingsverbanden, al dan niet in opdracht van of met steun van overheden. Onder de vlag van de Nationale Cyber Security Strategie wordt door publieke en private partijen hard gewerkt om de kwetsbaarheden aan te pakken. De snelheid waarmee dat gebeurt moet echter omhoog om ook toekomstige dreigingen in een vroeg stadium het hoofd te kunnen bieden. Ondertussen neemt de politieke en bestuurlijke druk toe om effectief te kunnen optreden bij incidenten, ook wanneer die hun oorsprong hebben in het buitenland. Een slagvaardige aanpak van cybercrime vereist echter een nieuwe blik op de effectiviteit van wetten en verdragen. Ronald Prins, directeur van Fox-IT, heeft in dat kader opgeroepen om de overheid te laten “terughacken”. Tegelijkertijd bestaat er een grote bereidheid vanuit de “community” om een bijdrage te leveren aan het veiliger maken van digitaal Nederland, door kwetsbaarheden op te sporen en die te melden. Dat soort participatie is hard nodig en zeer wenselijk. Wel past enige behoedzaamheid: ook hacken met goede bedoelingen is strafbaar. Vrijbrieven kunnen niet gegeven worden. De grote betrokkenheid vanuit zoveel maatschappelijke geledingen maakt dat het onderwerp cyber security actueel is als nooit tevoren. Vorig jaar oktober gooide Webwereld de knuppel in het hoenderhok met Lektober. Dit jaar nemen NCTv, NCSC en EPC het initiatief, door in november de actie Alert Online te organiseren. December 2013 is nog vrij... wie biedt? Lodewijk van Zwieten, landelijk officier Cybercrime & Interceptie

En verder...

De zaak: Verstop nooit een tas met geld > 11 Organisatie: Vierde macht een kopje kleiner > 16 Jurisprudentie: Wapenbezit > 19 Kortom > 20 Column: Gratis bezuinigingstip > 23 Gespot: Vrijwilliger in een vogelasiel > 32

OPPORTUUN | RELATIEMAGAZINE VAN HET OPENBAAR MINISTERIE | JAARGANG 18 | NUMMER 10 | oktober 2012 Opportuun wordt gratis verstrekt aan de medewerkers van het OM en andere geïnteresseerden. Het magazine verschijnt twaalf keer per jaar. De redactie is verantwoordelijk voor de inhoud. Aan de in Opportuun verstrekte informatie kunnen geen rechten worden ontleend. Overname van artikelen met bronvermelding is toegestaan. Abonnementenadministratie Wijzigingen? Stuur de adresdrager met de aangebrachte wijzigingen naar het retouradres, of e-mail de wijzigingen naar [email protected]. Redactieadres Openbaar Ministerie, Parket-Generaal, afdeling Communicatie, Prins Clauslaan 16, Postbus 20305, 2500 EH Den Haag. Eindredacteur Pieter Vermaas, 070 - 3399840 of [email protected]. Plaatsvervangend eindredacteur Thea van der Geest, 070 - 3399825 of [email protected]. Foto omslag Robin Utrecht Bladformule en vormgeving Kris Kras Design Druk Tuijtel Oplage 8800

Opportuun 10 - oktober 2012 - Inhoudsopgave | 5

Bouw een sterk cyberleger en -brandweer, zegt Fox-IT directeur Ronald Prins. Daarmee wordt de maatschappij weerbaar tegen cybercrime. Hij vindt digitale branden kunnen blussen belangrijker dan digi-pyromanen pakken.

‘We lopen Ronald Prins vindt detectie en respons belangrijker dan opsporing

risico’s’

Ronald Prins:

‘Wij zijn gezond paranoïde nerds’

6 | Naam artikel - Opportuun 10 - oktober 2012

‘Ergens is het natuurlijk van de zotte. Dat wíj bedrijven helpen om aanvallen van hackers onschadelijk te maken. Ik wil gewoon dat de politie dat kan doen. Als wij van Fox-IT morgen ermee stoppen, een zeilboot kopen en op Aruba gaan zitten, dan heeft een aantal vitale organisaties een behoorlijk probleem.’ In zijn bureau in Delft, vlak naast de IKEA, komt het thema keer op keer op tafel: de kwetsbaarheid van de kritische infrastructuur. Zijn bedrijf Fox-IT helpt bedrijven en overheid om cyberaanvallen te ontdekken en onschadelijk te maken. Ronald Prins (43) is één van de twee directeuren. Hij is de vakidioot, zegt hij. En zijn compagnon Menno van der Marel ‘heeft de gave om dat om te zetten tot een goed lopend bedrijf.’ Op zijn tiende kroop Prins achter een Commodore VIC-20, een van de allereerste homecomputers. Gegrepen werd hij. Zijn vader, toch ook een technisch type, zag dat zijn zoon nauwelijks meer huiswerk maakte, en bracht een slot aan op het elektriciteitssnoer. En dáár – er was nog niet eens internet – daar begon het hackersbloed door de

aderen van jonge Ronald te stromen. Zo’n technisch trucje, dat zou hem toch niet stoppen! Hij piekerde, hij knutselde met “krokodillenbekjes” (‘Levensgevaarlijk was dat eigenlijk’), en even later, floep, daar ging het VIC-scherm weer aan. Zijn interesse in hacken leidde tot zijn wiskundestudie aan de TU in Delft, afstudeerrichting cryptografie (‘Ik dacht toen nog dat dat de heilige graal van beveiliging was’). Dat specialisme bracht hem bij een nieuw opgezette afdeling digitale techniek bij de NFI. En na een periode bij de AIVD, richtte hij in 1999 met Menno van der Marel Fox-IT op. Dat van die zeilboot en die vitale organisaties - daar zeg je me nogal wat Jazeker, en dat weten de banken ook. Die zitten soms heel boos naar ons te kijken en zeggen (zet een andere stem op): “Jullie zijn wel monopolist”. Ja, nou ja, da’s niet mijn schuld. Ik zou dat ook liever anders willen. Daarom bekijken banken en het High Tech Crime Team van het KLPD hoe ze gezámenlijk kunnen optrekken.

Wat een afhankelijkheid van Fox-IT. En wat, als er straks een crimineel met een enorme zak geld naar jouw diensten hengelt? Als we op een foute manier geld zouden willen verdienen, hebben we die crimineel niet eens nodig. We zijn wel eens tegen lijsten aangelopen met honderdduizenden creditcardgegevens die het allemaal gewoon nog doen. Die zou je zo online kunnen verkopen voor 6 à 8 dollar per stuk. Bij Fox-IT hebben we ook mensen in dienst die best, eh, stout geweest zijn en nu aan de goede kant staan. Zij zijn niet geïnteresseerd in geld, maar in het kat-en-muisspel. Achter een hacker aan. Hem vinden. En de deur van het aangevallen bedrijf daarna definitief op slot. Dat is een machtig spel, waarmee die jongens zestien uur per dag doorgaan. Gelukkig is “for a more secure society” jullie lijfspreuk. Ambitieus. Moralistisch. En een mooie PR-kreet. Ja, dat is het ook. Maar die veiligere samenleving willen we ook echt. Om die reden zijn we ook niet bang om af en toe een oproep te doen richting

Opportuun 10 - oktober 2012 - Interview | 7

‘Het niveau van cyber­ veiligheid? Ik kan je niet gerust stellen’

Heb je er zicht op hoe vaak dat gebeurt? Nee. Maar er gaat al meer dan honderd miljoen in rond, in die bitcoins – en echt niet van mensen die er online vakanties van kopen. Sommige hackers melden hun successen aan IT-journalist van nu.nl Brenno de Winter. Maar er vinden heel veel hacks plaats voor het eigen gewin, en dan kom je in de sfeer van spionage en geheime diensten. Digitale diefstal bemerk je niet direct. Ze komen bij je binnen, blijven binnen, en zitten continu je mail en belangrijke documenten te lezen. We worden regelmatig bij dat soort incidenten geroepen. een van onze belangrijkste klanten: Bijvoorbeeld omdat er ergens een de overheid. Toen het Dorifel-virus gemeenten platlegde, zei ik tegen de computer vastloopt. Dan stuiten wij bij ons onderzoek op een raar NOS dat de politie dat had kunnen proces dat niet hoort te draaien. En stoppen als ze de bevoegdheid had om een computer in de Oekraïne uit merken we dat het er al een half jaar zat. Al die incidenten komen te zetten. Vanuit die computer – alleen maar uit omdat de dader een misschien wel door een enorme blunder maakt, waardoor Nederlander gebruikt – vond de bijvoorbeeld computers vastlopen. aanval plaats. Die woorden leidden Nooit omdat er heel hard naar tot Kamervragen waarin, dacht ik, gezocht werd. Vandaar mijn oproep de SP de minister opriep tot actie. tot meer detectie. Met preventie Dat is voor een minister tijdens zijn alleen redden we het niet. Bij cybervakantie niet zo leuk. spionage, zo is mijn stelling, zien we dus alleen het topje van de ijsberg. Jullie zijn paranoïde nerds, staat op jullie missie die bij de receptie Wie spioneren: individuen, bedrijhangt. ven, staten? Gezónd paranoïde, ja. Wij gaan er Da’s het mooie van die cyberwereld: van uit dat je techniek ook altijd op een kwade manier kunt inzetten. De iedereen kan het. Het lijkt wel – maar niemand heeft daar nog goed crimi’s waren de eersten die met een vinger achter gekregen – dat er mobiele telefoons rondliepen om overal hun zaken te doen. Hetzelfde een soort markplaats is met brokers die handelen in informatie. Vroeger zie je met “bitcoins”, digitaal anohad je voor je inlichtingen en spionaniem geld. Erg handig als je bij een gewerk echt een inlichtingendienst ontvoering geld eist. Het kwetsbare nodig. Je moest ergens naar toe moment voor de ontvoerder wás vliegen, regelde valse paspoorten, als hij het slachtoffer losliet in ruil en liep het risico om gepakt te voor het losgeld. Nu kun je bitcoins worden. Nu ga je vanuit je luie stoel ontvangen en uitgeven zonder dat proberen in te breken. Je hebt niet iemand traceert dat het losgeld is. heel bijzondere technieken nodig Dat zie je ook bij afpersing, bijvoorvoor de voorbeelden die ik noem. beeld van uitzendbureaus. Hackers maken de cv’s van alle ingeschreven Dat geldt ook voor olieraffinaderijen, daar kom je soms ook op die mensen buit, zetten er drie online makkelijke manier binnen. via “Pastebin”, en sturen de eigenaar van het uitzendbureau een Een kwestie van een stukje spymailtje: “Betaal maar tienduizend software downloaden en inzetten? euro via bitcoins, anders gooi ik de Soms hoef je alleen maar je browser rest ook online.”

8 | Interview - Opportuun 10 - oktober 2012

aan te zetten en de goede commandootjes in de adresbalk te typen. Of je gebruikt formulieren die in een website zitten. Je kunt wel software gebruiken. En je hebt boeken: hacker manuals. Hacken for dummies, tien stappen tot hacken. Iedereen kan meedoen in dat spel. We geven er trouwens ook training in. Is dat spel te winnen? Het tweede “Cybersecuritybeeld Nederland” dat minister Opstelten juli presenteerde, stemde niet vrolijk. Internet is nu een vrijplaats voor criminelen, die openlijk chatten dat de politie ze toch niet pakt. De criminelen lopen verder uit op de politie, ook al investeert de politie. Elk jaar presenteren de banken de cijfers van malware en phishing, en de schade daarvan loopt meer dan lineair op. Van 2, via 10, naar 35 miljoen. Ik ben erg benieuwd hoe dit jaar eruit ziet. Ergens komt een punt van: waar moeten we dat stoppen. Waar moeten we dat stoppen? Ik zou zeggen, laten we daar nu maar snel mee beginnen. Kúnnen we dat? Ik ben daar een beetje bang voor. Vroeg of laat komt er iemand die hackt alle systemen van de financiële wereld en schuift met miljarden Amerika heeft die angst ook, en die is zo groot dat daar de grootste inlichtingendienst die ze hebben, de National Security Agency, is ingezet om op Wall Street de banken te beschermen. Dat is een hele shift. Vroeger hadden ze als taak, in een heel militaire setting, het politiekstrategische ambassadeverkeer van het Kremlin en de Chinezen af te luisteren. Nu zijn ze bezig de kritische infrastructuur van Amerika veilig te maken: de powerplants, de banken, de nucleaire faciliteiten. Wat is in Nederland het niveau van cyberveiligheid? Ik weet het niet. Ik kan je niet gerust stellen. Wij zijn meer dan andere landen kwetsbaar omdat we zo’n grote internetpenetratie hebben. Van voor tot achter doen we alles via

internet. Je hoeft zelden meer naar het gemeentehuis, overal wordt de DigiD voor ingezet. We hebben het grootste aantal pintransacties, elektronisch bankieren is hier het grootst. Stel dat een hacker bereikt dat we een aantal dagen niet meer elektronisch kunnen bankieren en dat geld- en betaalautomaten niet werken. Dan kunnen we geen benzine meer tanken en bij AH betalen. Een ramp. Dan hebben we ook niet meer de faciliteiten om over te gaan op gewoon geld, want je hebt een pasje nodig om dat uit de muur te trekken. We zien nu al dat er vrij vaak per ongeluk – althans, voor zover we weten – banken met storingen kampen. Het zijn ook zulke complexe systemen: heel dynamisch en gekoppeld aan app’jes. Als daar wat omvalt, krijg je keteneffecten waardoor alles kapot gaat. Het is dan moeilijk te testen of fail-over systemen en back-ups werken. Bij Vodafone zagen we: één

brandje op één plek in Rotterdam bezorgde Vodafone nationaal een week problemen. Bedrijven vragen Fox-IT wel eens te onderzoeken hoe weerbaar tegen spionage ze zijn. Wat komt daar uit? Ja, dan willen ze weten hoe groot de kans is dat concurrenten kunnen achterhalen dat ze bezig zijn andere bedrijven over te nemen. Wij testen dat, en tot hun schrik komen we 98 van de 100 keer vól binnen. Het gaat niet zo zeer om de “sloten op de deur” als firewalls en virusscanners. Belangrijk is dat je in staat bent om het te zien áls je wordt gehackt. Dat je een soort ringenstelsel hebt met trildetectie op de deur: hé, ze zitten aan de eerste deur te rammelen, dan hebben we vóór ze een aantal ringen verder komen de tijd om in te grijpen. In “post mortem”-onderzoek na incidenten zien we dat een hacker vaak al drie tot zes maanden

bezig is geweest om rustig binnen te kijken. Als dat was opgevallen, had je kunnen voorkomen dat de hacker de echte aanval inzet. Hacken zó makkelijk. De maatschappij digitaal zo verweven en kwetsbaar. Dan verbaast het bijna dat de wereld nog draait. Zit je soms een spookverhaal te vertellen, voor nieuwe opdrachten? Opdrachten genoeg, dus ik hoef het probleem niet groter te praten. Er ís inderdaad wel kritiek op mijn verhaal. Misschien heb ik ongelijk. Interview je alleen mij? Want ik wil best een tweegesprek met iemand die dit glashard ontkent. Ik wil die discussie graag opgang brengen. Ik heb vaker geroepen dat Nederland digitaal onder water valt te zetten door de systemen voor sluizen aan te vallen. Dan hoor ik van waterschappen of ministeries nauwelijks mensen zeggen: “Klopt helemaal niet.” Op een site las ik

|9

‘Bestel één JSF minder en steek het geld in je cyberleger’

vooral landelijk cybercrime officier Lodewijk van Zwieten. Hij en zijn netwerk, die snappen precies waar het om gaat. Politie en OM haken aan en komen op gang. Lodewijk heb ik heel hoog zitten. Die heeft het aangedurfd om als OM en politie in te breken op een pedonetwerk. De zaak Descartes. Hij had er misschien geen expliciete bevoegdheid voor, maar vond dat hij alle kinderporno die hij zag niet ongemoeid kon laten. Hij pakte een kapstokartikel openbare orde handhaving en liet, via een machtiging van de rechtercommissaris, het KLPD-High Tech Crime Team “inbreken”. Het team laatst: “nou, we kunnen altijd terug- maakte 8 sites in dat netwerk kapot: vallen op manuele bediening; binnen daar werden de kinderpornoplaatjes vervangen door KLPD-logo’s. En een half uur kunnen we bij elke vijftig andere sites uit dat cluster zijn sluis staan.” Maar als hackers nou honderd sluizen tegelijkertijd open- toen zelf verdwenen. Dan toon je als landelijk officier en als KLPDzetten? En op de snelweg de rode korpsleiding bállen. Er zijn ook kruizen aan laten gaan, zodat files genoeg officieren en rechercheurs ontstaan? Als je een goede chain maakt, op meerdere plekken tegelijk die niet inventief durven te zijn. Die niet risico durven nemen. Omdat weet te hacken, dan kun je serieus hun hoofdofficier bang is dat de zaak schade aanrichten. klapt. Uit vrees dat een korpschef Ik was wel heel blij toen minister van Defensie Hans Hillen een maand binnenstormt en zegt: “Wat hebben jullie nu gedaan, zelf de New York geleden met zijn defensie-cyberTimes vraagt zich af wat de strategie onthulde dat Nederland ook offensieve operaties wilde oefe- Nederlandse politie aan het doen is; hier dreigt een virtuele IRT-affaire!” nen. Dat geeft veel kennis. Je ziet Die benodigde lef hangt samen met dat landen die al offensief zijn – een ander probleem: de Amerika, China, Rusland – zich zelf Nederlandse opsporing heeft daarna veel beter digitaal gaan wat betreft wetgeving te weinig beveiligen. Omdat hun offensieve armslag om internationaal te denken hen heeft geleerd hoe kunnen optreden. kwetsbaar ze zelf zijn. Op dit moment wordt er voor een “cyber­ Volg je cybercrime-strafzaken? leger” 50 miljoen voor vier jaar uitgegeven, op een defensiebudget van Het zijn er niet zo veel, hè? 8 miljard. Misschien moet je geen 87 Binnenkort komt de KPN-hacker op zitting, een 17-jarig jochie dat een maar 86 JSF’s aanschaffen. En die trucje heeft losgelaten en waarpaar honderd miljoen die je uitschijnlijk niet eens wist dat hij bij spaart, in je cyberleger steken. En KPN aan het klooien was. Maar als we dan toch dat cyberleger onttweeënhalf miljoen mensen hadden wikkelen, laat ze dan ook eens de een weekend lang geen mail. Die Nederlandse sluizen aanvallen. Om zitting, die overigens achter gesloten te checken: gaan er bij de waterdeuren is, probeer ik wel te volgen. schappen tijdig alarmbellen af? Al vind ik de relevantie van de zitting niet meer zo groot. Want de zaak is Hoe kijk je naar het OM in relatie rond. Toen de politie bij hem naar tot cybercrime? Als ik mensen spreek die cyberdos- binnen ging, stond zijn computer open en konden ze alles eraf halen. siers onder zich hebben, merk ik: De jongen heeft volgens mij al die zijn heel up to speed. Ik spreek

10 | Interview - Opportuun 10 - oktober 2012

bekend, en zat al in voorarrest. Ik hoorde wel dat het High Tech Crime team door die zaak heel lang vol heeft gezeten. Die zaak genereert waarschijnlijk reuring, zodat andere jongens terugschrikken? Dat gebeurt door rechtszaken zéker en is effectief. Maar in dit geval heb je dat effect al gehad. Wat is wel erg vind: bij zijn voorlopige vrijlating heeft hij een internetverbod gekregen. Een zware straf. Jongens als hij hebben geen vriendjes in de straat, maar online overal ter wereld. Zeg je tegen zo’n jongen: je moet een jaar zitten maar mag wel internet houden, dan redeneert hij: “prima, dan heb ik geen moeder die steeds zegt dat ik naar beneden moet komen om te eten”. Nee, eigenlijk was dit meer een “brandweerzaak”. Een brandweerzaak? Ik maak graag de vergelijking met brand en brandweer. Politie en OM komen er wel, haken digitaal aan en pakken de digitale pyromaan. Maar wie blust de digitale branden? De overheid legt de verantwoordelijkheid bij het bedrijfsleven, maar ik zeg: de “brandweer” moet het doen. Die moet iedereen het bedrijf uit schoppen: “wij nemen het over, we gaan jullie netwerk redden.” Nu zijn wíj van Fox-IT vaak die brandweer, maar dat zouden dat niet alleen moeten zijn; daar heb je als overheid een verantwoordelijkheid. Op dit moment zit ons twintig-koppig emergency response team in het buitenland een crisis te bestrijden. Als er nú een “KPN” of een “Diginotar” speelt, weet ik niet waar we de mensen vandaan moeten halen. We lopen risico’s die we niet zouden moeten lopen. Tekst: Pieter Vermaas Foto: Robin Utrecht

Problemen oplossen Verstop nooit een tas met geld

'Op deze dag' – de hoofdverdachte zegt het bijna plechtig – 'heb ik tweeënhalf jaar gewacht'. De politierechter in Utrecht kijkt in het gezicht van twee broers. De jongste van de twee is zo mensenschuw dat hij in zijn eentje nooit gekomen zou zijn, vertelt hij de rechter, starend naar het tafelblad. Hij woont alleen met zijn hond, heeft intensieve psychologische begeleiding, staat onder bewind, komt nauwelijks de deur uit en gaat 's avonds verderop in de straat eten bij zijn moeder. Dat is zijn leven. Begin 2010 kwam zijn oudere broer bij hem langs met een tas. 'Misschien', had hij raadselachtig gezegd, 'kan dit helpen je probleem op te lossen'. Want een probleem had de jongste; een probleem met schimmen uit zijn verleden, mensen die geld van hem wilden. En dat waren geen bankiers die nette brieven sturen. Zijn oudere broer had de tas bij hem achtergelaten, zijn auto geleend en was vertrokken. Een paar dagen later hoorde de jongste broer verhalen. Over zijn broer, die geld achterover zou hebben gedrukt. Hij keek in de tas en opende een van de pakketjes die erin zaten. Bankbiljetten. Hij nam er 5000 euro uit om een andere auto te kopen en verstopte de tas in het huis van zijn toenmalige vriendin. Hij dacht: ik bewaar het

tot mijn broer weer opduikt, dan kan hij het terugbrengen en krijgt hij strafvermindering. Maar op een gegeven moment was de tas, met daarin nog 115.000 euro, verdwenen. En vandaag zit hij, naast zijn oudere broer, voor de rechter wegens witwassen. Dan het verhaal van de oudere broer, eigenlijk de hoofdverdachte. Ook hij had schulden. Hij werkte bij het postagentschap in een kleine boekwinkel op de Utrechtse heuvelrug, waar ook de ING kantoor hield. In februari 2010, tijdens een gesprek over schuld­ sanering, maakte zijn echtgenote duidelijk dat ze van hem wilde scheiden. Daarna liep er van alles mis. In het hoofd van de verdachte rijpte een plan om geld achterover te drukken bij zijn werkgever. Weken bereidde hij het voor: legde contanten opzij, boekte geld over om te voorkomen dat ze op de zaak zouden ontdekken waar hij mee bezig was. Op een zaterdag in maart boekte hij 48.500 euro over en nam hij de benen met 136.000 euro aan contanten. Het eerste deel gebruikte hij om zijn schulden te betalen, hij nam 16.000 euro contant om de komende maanden mee door te komen en leverde de rest af bij zijn broer die, had hij bedacht, hij zo ook in één keer uit de problemen kon helpen. De maandag erna

kwam hij niet op zijn werk. Hij zat in de auto naar Spanje, waar hij wilde onderduiken tot het moment dat de scheiding achter de rug was. Negen maanden later meldde hij zich bij de politie. Wat te doen met deze puinhoop? De rechter trekt zich terug voor beraad. Om de oudste broer gaat het niet; die krijgt vijf maanden cel, waarvan drie voorwaardelijk. En hij moet de 22.500 euro terugbetalen die de bank terug eist van zijn werkgever; de rest wil de bank met een civiele procedure terughalen. De jongere broer, dat is lastiger. Een boete kan hij niet betalen, zegt de reclassering, een werkstraf kan hij niet uitvoeren en een gevangenisstraf ontwricht zijn veilige leventje totaal. De officier van justitie had zes maanden gevangenisstraf geëist, waarvan de helft voorwaardelijk. 'Ik kan niet anders. Dat je 120.000 euro kunt verduisteren en wegkomen met een voorwaardelijke celstraf zou ik een buitengewoon verkeerd signaal vinden'. De politierechter beslist anders: drie maanden voorwaardelijk. 'Vanwege uw persoonlijke omstandigheden, en vanwege het feit dat u het aan uw broer heeft te wijten dat u hier vandaag zit' Tekst: Lars Kuipers Illustratie: Guusje Kaayk

Opportuun 10 - oktober 2012 - De Zaak | 11

FP-officieren Machteld Geertsema en Egon Visser:

Een brandbrief van

‘Inhaligheid over de rug van huurders’

aanklagers Machteld

klokkenluiders brengt FPGeertsema en Egon Visser op het spoor van een miljoenenfraudeur: de (inmiddels ex-) directeur van woningcorporatie SGBB. Tijdens hun strafrechtelijk onderzoek groeit hun verontwaardiging over de listige oplichting.

De frauderende corporatie-directeur

Schaduwboekhouding nekt criminele organisatie

12 | Naam artikel - Opportuun 10 - oktober 2012

‘Dit is wat we zoeken. Hier ligt de hoofdprijs.’ Die conclusie flitst door het hoofd van fraudeofficier Egon Visser als hij ziet hoe tijdens een huis­ zoeking de bureaulade van een belangrijke verdachte openschuift. In de lade ligt een stapeltje papier. Het blijkt een schaduwboek­ houding te zijn die een belangrijke sleutel vormt in het strafrechtelijk onderzoek naar miljoenenfraude bij woningcorporatie SGBB. Mei 2010. Op een vroege ochtend vindt een reeks doorzoekingen plaats in het complexe onderzoek naar fraude rond vastgoedinvesteringen van de woningcorporatie uit Hoofddorp. Officier van justitie Visser gaat op pad met het zoekteam dat afreist naar Houten, waar de kapitale villa staat van een hoofdverdachte: de gewezen SGBB-directeur Gerard van der Z. (51). Uit het bureau op zijn werkkamer duikt de bewuste schaduwboekhouding op. Daarin staat een verdeelsleutel voor de miljoenen euro’s die van die Van der Z. en zijn medeverdachten SGBB frauduleus afhandig maken. De oud-directeur krijgt 45 procent van het misdaadgeld en nog eens 45 procent gaat naar zijn belangrijkste compagnon, een 45-jarige zelfstandig ondernemer die zich voordoet als groot projectontwikkelaar. De resterende 10 procent van de misdaadwinst is bestemd voor de zus en schoonzus van Van der Z.

Opgepompte koopprijs De modus operandi van de criminele organisatie is de volgende. Van der Z. zoekt samen met zijn kompaan Richard S. projecten uit om senioren-

Opportuun 10 - oktober 2012 - Alles afwegende | 13

woningen te bouwen voor SGBB. Richard S. koopt via zijn bedrijf AZ Wonen de benodigde grond aan en verkoopt die vervolgens als ontwikkelingsproject, inclusief de bouwplannen, met een woekerwinst door aan SGBB. AZ Wonen toucheert dus een zwaar opgepompte koopprijs van SGBB. Ex-directeur Van der Z. speelt een doorslaggevende rol in deze constructie. Hij zorgt dat hij toestemming krijgt van de Raad van Toezicht van SGBB om een fraudeproject te kopen van AZ Wonen. Hierbij verzwijgt hij de grote risico’s die aan de projecten kleven en natuurlijk ook dat hij een deel van de winst opstrijkt. De criminele winst die verdachten opstrijken, wordt vervolgens witgewassen. Aan de hand van valse facturen maakt Richard S. het vooraf afgesproken winstdeel voor Van der Z. en de twee handlangers over aan de onderneming Ciree. Dit bedrijfje is opgericht als witwas-bv en staat op naam van de schoonzuster van Van der Z. Via dit opzetje krijgt de oud-directeur zijn winstdeel van 45 procent. Zijn zus en schoonzus krijgen 10 procent van de winst, omdat zij de witwas-bv bestieren.

Dubieuze transacties Het onderzoek naar de fraude komt aan het rollen door een brandbrief van verontruste werknemers, die samen als klokkenluiders naar buiten treden. In een brief aan de Raad van Toezicht en het toenmalige ministerie van VROM uiten zij in 2008 hun zorgen over een serie dubieuze transacties van hun woningbouwcorporatie. De brandbrief is voor de toezichthouders van SGBB – na extern onderzoek – aanleiding om directeur Van der Z. op non-actief te stellen. De inlichtingen- en opsporingsdienst van het ministerie begint een onderzoek naar de aantijgingen. Later wordt ook informatie van Belastingdienst in het onderzoek betrokken. In het strafrechtelijk onderzoek worden elf transacties tussen het bedrijf AZ Wonen van verdachte Richard S. en SGBB tegen het licht gehouden. De officieren van justitie Machteld Geertsema en Egon Visser, beiden werkzaam bij het Functioneel Parket in Amsterdam, leiden het onderzoek. Zij selecteren uit de lijst drie deals voor de strafzaak. Het gaat om projecten in Heerhugowaard, Utrecht en Amsterdam. ‘We wilden de verdachten niet alleen vervolgen voor het witwassen van crimineel geld, maar juist ook voor oplichting’, zegt Geertsema. ‘Dat kan alleen als je goed in kaart brengt hoe de geldstromen rond dubieuze transacties lopen. We hebben daarom drie projecten gepakt waarin dat helder was. Daarbij zijn we erg geholpen door de financieel rechercheurs. Zij hebben de geldstromen prima in kaart gebracht. Mede daardoor is

14 | Alles afwegende - Opportuun 10 - oktober 2012

het gelukt de verdachten aan te pakken voor oplichting én de zaak snel af te doen.’

Misleiding Dat het om platte oplichting gaat, blijkt wel uit de gang van zaken rond de aankoop door SGBB van een gebouw en grond aan de Amsterdamse Wiltzanghlaan. Gerard van der Z. en Richard S. bedenken een plan voor de bouw van 74 seniorenwoningen en een zogeheten koninkrijkszaal waar Jehova’s Getuigen bijeenkomen, dat helemaal niet past in het bestemmingsplan van de gemeente Amsterdam. Sterker nog, het tweetal laat SGBB een stuk grond aankopen dat veel te klein is om 74 woningen op te zetten. Bovendien is al duidelijk dat de aan te kopen grond zal worden onteigend door de gemeente. Van der Z. weet met misleiding de Raad van Toezicht van SGBB zover te krijgen dat ze instemt met de investering. Het voorbeeld toont aan hoe ver de hoofdverdachten Van der Z. en S. gaan om geld van SGBB binnen te harken, oordeelt Geertsema. ‘De oud-directeur heeft er bij de Raad van Toezicht projecten doorheen gedrukt waarvan hij op voorhand wist dat ze zouden mislukken. Maar Van der Z. is zo ontzettend inhalig dat hij toch doorzet.’ De totale omvang van de fraude staat niet

SGBB-fraude staat niet op zichzelf De fraude bij SGBB staat niet op zichzelf. Verschillende woningbouwcorporaties kampen met verdenkingen van integriteitsschendingen. Daarom werkt het Openbaar Ministerie (OM) aan een zogenoemde Programmatische Aanpak van de problemen bij woningbouwcorporaties. Dat houdt in dat het OM in nauwe samenwerking met op­ sporingsdiensten, de fiscus en het ministerie van Binnenlandse Zaken bekijkt hoe het normbesef in de branche kan worden hersteld. Ook de woningcorporaties zelf worden hierbij betrokken. Het uitsluitend voor de rechter brengen van verdachten van malversaties, zal de problemen in de branche niet duurzaam oplossen. Daarom wordt gekeken naar een combinatie van maatregelen die tezamen integriteitsschendingen in de sector kunnen uitbannen. Daarbij valt bijvoorbeeld te denken aan aanscherping van het toezicht en het tijdig signaleren van mogelijke malversaties.

exact vast. Er loopt momenteel nog een strafrechtelijk financieel onderzoek naar de criminele organisatie. Dat zal uitmonden in een ontnemingsvordering. Maar duidelijk is dat het om vele miljoenen gaat. Ter illustratie: in een van de onderzochte projecten koopt Richard S. via AZ wonen voor 2 miljoen euro een stuk grond in Heerhugowaard. SGBB betaalt nog dezelfde dag 7.451.270 euro voor dezelfde grond, inclusief een door AZ Wonen uit te voeren projectontwikkeling. De verontwaardiging van Visser en Geertsema over deze diefstal van gemeenschapsgeld is, ruim negen maanden na afronding van de strafzaak, allerminst bekoeld. Het tweetal vult elkaar tijdens een gesprek over de zaak in rap tempo aan: ‘De inhaligheid waarmee de verdachten een greep in de kas hebben gedaan, vind ik echt stuitend…’ ‘…En dat over de rug van huurders, die netjes elke maand hun geld overmaken aan de woningcorporatie…’ ‘…Verdachten hebben ook echt zorgvuldig uitgedokterd hoe ze SGBB miljoenen euro’s afhandig konden maken. Het was niet de gelegenheid die de dief maakt, maar een vooropgezet plan…’

‘Bedonderd’ De officieren vinden dat corporatiedirecteur Van der Z. een extra zware verantwoordelijkheid had: ‘Hij bekleedde een maatschappelijke positie en was verantwoordelijk voor de investeringen van SGBB. De directeur verdiende een goed salaris, maar vond het nodig SGBB op listige wijze voor miljoenen te plunderen. Zulk gedrag schaadt de maatschappelijke moraal. Dat weegt zwaar mee voor het OM. Niet alleen in deze zaak overigens.’ De fraudezaak is in december vorig jaar inhoudelijk behandeld bij de rechtbank Utrecht. De officieren hebben zes verdachten en vijf bedrijven gedagvaard voor de fraude. De verdenkingen luidden: oplichting, valsheid in geschrift, witwassen en deelname aan een criminele organisatie. De hoofdverdachten Van der Z. en S. hoorden onvoorwaardelijke celstraffen van 4,5 en 4 jaar tegen zich eisen. De rechtbank legde respectievelijk 3 en 2,5 jaar op. Het OM is tegen die uitspraak in hoger beroep gegaan, net als de verdediging. ‘We hebben die straffen heel bewust en weloverwogen geëist’, stelt Visser. ‘Vooral de wijze waarop Van der Z. en de andere leden van de criminele organisatie SGBB listig en vooropgezet hebben bedonderd en leeg getrokken vinden we zeer kwalijk.’ Donderdag 6 december zal bij het gerechtshof Arnhem een regiezitting plaatsvinden in het hoger beroep. Tekst: Paul van der Zanden | Foto’s:Robin Utrecht

Samen tegen fraude Machteld Geertsema en Egon Visser: SGBB was een van de eerste zaken die Machteld Geertsema oppakte toen ze drie jaar geleden als officier binnenkwam bij het Functioneel Parket in Amsterdam. Geertsema had wel al ervaring met de wereld van het grote geld. Ze heeft negen jaar bij advocatenbureau Houthoff Buruma gewerkt. Daar wikkelde ze als curator grote faillissementen af. In die rol probeerde Geertsema zoveel mogelijk vermogen veilig te stellen, zodat schuldeisers nog wat van hun geld terugzagen. Na een periode als maat van een advocatenkantoor en interim-adviseur werkzaam te zijn geweest, maakte ze de overstap naar het OM. Aanvankelijk leek de zaak-SGBB klein en overzichtelijk. Toen duidelijk werd dat het een complexe miljoenenfraude betrof, kreeg Geertsema bijstand van haar collega Egon Visser. Hij werkt sinds 2007 als officier van justitie bij het Functioneel Parket, eveneens in Amsterdam. Visser draaide verschillende grote fraudeonderzoeken, waaronder die naar de beleggingsfraude bij Golden Sun. Voordat Visser bij het Functioneel Parket kwam, werkte hij voor het arrondissementsparket Amsterdam en deed hij de RAIOopleiding. Tegenwoordig houdt Visser zich bij het Functioneel Parket bezig met milieu­ zaken. ‘Vanwege de gezondheids- en veiligheidsaspecten maatschappelijk zeer be­tekenisvol, en inhoudelijk uitdagend.’

Opportuun 10 - oktober 2012 - Naam artikel | 15

Schrap onnodige regels

Xxx

Terugdringen van bureaucratie bij politie

Politiemensen moeten meer tijd op straat en met de uitvoering van zaken bezig kunnen zijn. Tijdens het congres “Minder regels, meer op straat” praten leidinggevenden van de politie over terugdringen van administratieve lasten. ‘Niemand vindt bureaucratie leuk, waarom is het dan zo taai?’

‘Bonnenquota, ontnemingen, alcoholcontroles: ons politiebureau hangt vol met Excel sheets waaruit moet blijken of we op koers liggen’, vertelt een districtschef van politie Rotterdam-Rijnmond. ‘Die overzichten zijn nodig voor de maandelijkse tussenrapportages die weer gekoppeld zijn aan de jaarlijkse targets. De politie is opgegroeid met lijstjes. We zijn loyaal. We doen wat anderen ons opdragen. Maar zeggen we wel eens: dit gaan we niet meer doen?’

‘De politie is opgegroeid met lijstjes’

Overkill aan regels De administratieve lasten bij de politie zijn hoog. Politiemensen moeten meer tijd op straat en met de uitvoering van zaken bezig kunnen zijn. Met het departementale actieprogramma “Minder regels, meer op straat” is ingezet op het terugdringen van de bureaucratie bij de politie met 25 procent. Volgens minister Opstelten moet de aanval op de bureaucratie eind 2014 leiden tot meer werkplezier voor agenten, versterking van hun vakmanschap en een extra politiecapaciteit op straat van 5000 fte’s. Op 12 september vond de themadag “Minder regels, meer op straat” plaats. Sprekers van politie, ministerie van Veiligheid en Justitie en OM richtten het woord tot 350 leidinggevenden en beleidsmakers van de politie. Er was ook gelegenheid om kennis te maken met lokale initiatieven die minder administratieve lasten opleverden en meer ruimte boden voor creativiteit. Volgens minister Opstelten spelen leidinggevenden een belangrijke rol in het ontstaan en het in stand houden van een overkill aan regels en procedures. Managers hebben een sleutelrol in het terugdringen van overbodige bureaucratie. Hij vroeg de deelnemers of ze bereidheid wilden tonen om vanaf morgen anders te gaan werken, om te reflecteren op hun eigen rol bij bureaucratiseringsprocessen.

ZSM ‘Toen het actieprogramma begon, keken politie en departement naar het OM als de moeder van de bureaucratie’, vertelde PG Marc van Nimwegen, als een van de sprekers tijdens het congres. ‘Daarom hebben wij alle aanwijzingen doorgenomen op mogelijk administratieve lastenverzwaring. Volgens dat onderzoek creëren we die niet.’

16 | Naam artikel - Opportuun 10 - oktober 2012

Hoe komen we dan wel tot verandering? ‘Door te sturen op verantwoordelijkheid, service-attitude en focus op resultaat’, zei hij. Van Nimwegen adviseerde om zeker ook naar de werking van systemen te kijken. Diverse korpsen hebben in het kader van ZSM afhandelteams ingericht. Zodra de diender met een verdachte binnenkomt draagt hij deze over aan het afhandelteam. Op deze manier kan de agent Zo Snel Mogelijk de straat weer op. Hiermee wordt het proces zelf niet veranderd, maar wel de organisatie van dat proces. Met als gevolg dat de diender minder administratieve lastendruk ervaart.. ‘Niemand vindt bureaucratie leuk, de burgers niet, de dienders niet, wij niet. Waarom is het dan zo taai?’, vraagt Marlies Goldsmits, plaatsvervangend korpschef politie Limburg-Zuid en dagvoorzitter van de themabijeenkomst aan de deelnemers in de zaal. Ze antwoordt zelf: ‘Het betekent afleren, loslaten, veranderen, ruimte geven, durf, lef en passie! Wie houdt ons dan tegen? Niemand!’ Ze roept iedereen op om niet zelf je eigen bureaucratie te veroorzaken. ‘Als de regel niet nodig is, schrap die dan.’

Nationale Politie De oprichting van de Nationale Politie moet ertoe leiden dat de politie efficiënter en effectiever gaat opereren. Jens Hennik Højbjerg, nationale korpschef uit Denemarken, heeft acht jaar geleden ervaring opgedaan met het opzetten van de Deense nationale politie. Hij deelde daarover een paar wijze lessen en vertelde hoe de politie inmiddels functioneert. Volgens hem zijn quota en cijfers onbelangrijk. Het gaat vooral om de output, om de maatschappelijke resultaten die de politie levert.

Opportuun 10 - oktober 2012 - Organisatie | 17

‘Managers hebben een sleutelrol in het terugdringen van overbodige bureaucratie’ Hij heeft gemerkt dat veel winst te halen valt uit de samenwerking met burgers en de ideeën die politiemensen en medewerkers zelf hebben. Jannine van den Berg, directeur Operatien Nationale Politie haakte daarop in: ‘De Haagse Hoftoren (waar de Nationale Politie gehuisvest is - redactie) geeft vooral richting, maar jullie moeten het doen.’ Het is belangrijk dat politieagenten zelfstandig beslissingen kunnen nemen, die passen bij de omstandigheden. Zo vraagt een burenruzie een andere aanpak dan het aanhouden van een drugsdealer.

Bloemen van Catharina Binnen de Nationale Politie bestaat een programma dat overbodige administratieve lasten moet voorkomen. Jannine van den Berg: ‘Ik heb het met eigen ogen gezien: Vier, zes soms wel tien A4-tjes vullen leidinggevenden in na functioneringsgesprekken. Dit moeten we kunnen veranderen. Niet door minder gesprekken te voeren maar door de verslaglegging te veranderen. Op sommige gebieden ontkomen we niet aan administratieve handelingen. We zullen altijd verantwoording moeten kunnen afleggen als we, bijvoorbeeld, mensen hebben opgesloten of geweld hebben toegepast.’ Van den Berg verwees in haar toespraak naar het verhaal van de bloemen van tsarina Catharina. De tsarina gaf bevel aan een soldaat om permanent de wacht te houden bij een bijzondere bloem. De bloem verdween – de biodiversiteit was in de 18de eeuw al in het gedrang – maar de soldaat bleef de wacht houden. Jaren later wist niemand nog waarom. Alleen dat het door de leiding was bepaald. Van den Berg riep iedereen op het niet zover te laten komen. Tekst: Thea van der Geest Foto: Hollandse Hoogte

VERSTOPTE WAPENS Recente jurisprudentie over wapenbezit

Er was een wapen, de verdachte kon over het wapen beschikken en hij was zich bewust van de aanwezigheid van het wapen. Dat zijn de drie hoofdingrediënten voor een veroordeling voor het voorhanden hebben van een wapen (art. 26 Wet Wapens en Munitie). Die laatste eis, die van de bewustheid, werd nog eens benadrukt in een recent arrest van de Hoge Raad (LJN BX4507). De mede-eigenaresse van een kapsalon was veroordeeld voor het voorhanden hebben van twee vuurwapens die door een ander in een meterkast in de zaak waren verborgen. De Hoge Raad begreep niet hoe het Hof Den Haag had kunnen oordelen dat de vrouw zich bewust was geweest van de aanwezigheid van de wapens. De Hoge Raad verwees in dat verband naar een arrest uit 1999 (LJN ZD1169). Daar ging het om een gasrevolver die bij een huiszoeking was gevonden in de zak van een colbertje. Het jasje hing in de kast van verdachte’s slaapkamer. Verdachte zei dat het colbertje niet van hem was en dat hij niet wist dat er wapens in zijn huis lagen. Het Hof Amsterdam had niettemin bewustheid aangenomen en veroordeeld. De Hoge Raad vond dat ‘niet zonder meer begrijpelijk' en casseerde. In die lijn is sindsdien een reeks van arresten gewezen. Maar de recente lagere rechtspraak laat zien dat het niettemin mogelijk blijft met succes voor art. 26 WWM te vervolgen, ook wanneer de verdachte stelt van niets te hebben geweten. Zo veroordeelde de rechtbank Maastricht de man bij wie een vuurwapen was gevonden in een kluis in zijn woning (LJN BX5137). Volgens de verdachte was de kluis door een vriend in zijn huis gelegd. Hij wist zelf niet wat er in de kluis had gezeten en hij wou niet vertellen wie de bewuste vriend was. De rechtbank vond dat verhaal te vaag en hield de man als eigenaar van de woning verantwoordelijk voor de inhoud van de kluis. In een Utrechtse zaak had de verdachte met een maat in een woning ingebroken. In de woning waren ze op zoek geweest naar waardevolle spullen. Zij namen 24 paar schoenen mee, maar ook een zware tas. Verdachte tilde de tas over de schutting naar zijn handlanger, die hem in de kofferbak van de auto van verdachte legde. Later werd in de tas een pistoolmitrailleur gevonden en in de auto nog ander wapentuig. Verdachte zei dat hij na het aanreiken niet meer in de auto was geweest. Hij zou niet geweten hebben dat er wapens in de tas zaten. De rechtbank vond echter dat, nu de twee op zoek waren geweest naar waardevolle voorwerpen en gelet op de vorm en het gewicht van de wapens, verdachte zich er wel van bewust moet zijn geweest dat zich wapens in die tas bevonden (LJN BV9147). Ook het pistool dat in het dashboardkastje was gevonden van een man die voor de Arnhemse rechtbank moest verschijnen, zou daar buiten zijn weten door een ander zijn neergelegd. Het feit dat op het pistool zijn DNA was gevonden, was volgens de verdediging te verklaren uit het feit dat verdachte eczeem had en er dus overal in zijn auto DNA van hem lag. De rechtbank achtte echter bewezen dat hij het wapen voorhanden had gehad (LJN BX0154). Nu had deze verdachte zichzelf ook geen dienst bewezen door op de zitting alsnog te verklaren dat hij het pistool al gezien had voordat het door de politie was gevonden.

Tekst: Juriaan Simonis (WBOM) en Miranda van Turennout (regioparket Haarlem-Alkmaar)

18 | Organisatie - Opportuun 10 - oktober 2012

Opportuun 10 - oktober 2012 - Jurisprudentie | 19

kortom

Kijk voor meer actueel nieuws op www.om.nl

Strengere aanpak voetbalvandalisme en -geweld Het OM gaat, samen met het ministerie van justitie en veiligheid en andere betrokkenen, voetbalvandalisme en -geweld strenger aanpakken. Ten eerste zullen strafzaken tegen voetbalvandalen – waar mogelijk – met snelrecht worden afgedaan. De parketten zullen hierbij zoveel mogelijk de ZSM-aanpak toepassen, zodra deze werkwijze is ingevoerd. Ten tweede zal het OM op zittingen vaker de rechterlijke vrijheidsbeperkende maatregel vorderen (een gebieds-/stadionverbod met eventueel een meld-

plicht , art. 38v WvSr). Tenslotte krijgen aan voetbal gerelateerde feiten in de bos/polaris richtlijnen van het OM een strafverhoging van 125% (in plaats van 75%).

De genoemde maatregelen zijn opgenomen in de gewijzigde richtlijn voor strafvordering voetbalvandalisme en -geweld, die per 1 oktober 2012 is ingegaan.

‘Bovenregionale Recherche succesvol’ De zeven Bovenregionale Recherche-eenheden van de politie in Nederland waren in 2011 succesvol in hun aanpak van de (middel)zware regio-overschrijdende criminaliteit. Het ging hierbij om overvallen, woning- en bedrijfsinbraken, ladingdiefstal en voertuigcriminaliteit, maar ook fraudedelicten als bancaire fraude en skimming, faillissementsfraude, fraude rond Persoonsgebonden Budgetten (PGB), witwassen en oplichting. Er werden meer dan 750 aangiften opgelost en ruim 300 verdachten aangehouden. Door de rechter is 315 jaar gevangenisstraf opgelegd aan de in 2011 vervolgde verdachten. Ook zijn voor een bedrag van ruim 2,1 miljoen euro schadever-

20 | KortOM - Opportuun 10 - oktober 2012

Uitreiking Mr Eva Meillo prijs Op 11 oktober a.s. wordt in Felix Meritis Amsterdam voor de eerste keer de Mr Eva Meillo prijs uitgereikt. Dit gebeurt door professor Paul Schnabel, directeur Sociaal en Cultureel Planbureau en voorzitter van de jury voor de Mr Eva Meillo prijs, en door mevrouw Joke Meillo, bestuurslid van de Mr Eva Meillo Stichting. De Mr Eva Meillo prijs – een geldbedrag van tienduizend euro en een penning, ontworpen door Da van Daalen – is een initiatief van de Mr Eva Meillo Stichting. De stichting kent de prijs toe aan een persoon of groep, die het werk van het OM inzichtelijk maakt voor een groot publiek, door middel van een journalistieke en/of populair-wetenschappelijke publicatie, een televisiedocumentaire, dramaserie, telefilm of toneelstuk. Genomineerd zijn: - “De strijd tegen de Amsterdamse onderwereld”, Nieuw Amsterdam Uitgevers en andere artikelen over het werk van justitie. Auteur: Paul Vugts, journalist van Het Parool. - “De ontknoping”, Nieuw Amsterdam Uitgevers. Auteurs:

Vasco van der Boon en Gerben van der Marel, journalisten van het Financieel Dagblad - “Fatale Fouten”, een driedelige TROS-televisieserie. Programmamaker: Jaap Jongbloed, producent: Frans Millenaar en Team Niehe Media. De jury, bestaande uit professor dr. Paul Schnabel (voorzitter), mevrouw Magda Berndsen, prof mr Paul Frielink, mevrouw mr. Laetitia Griffith, mr. dr. Dirk van der Landen en mr. Leo de Wit, zal een keuze maken uit deze drie nominaties. De prijsuitreiking vindt plaats tijdens de jaarlijkse Meillo-lezing, over Passie voor het recht, georganiseerd door SSR, het opleidingsinstituut van de rechterlijke macht. Prijs en lezing ontlenen hun naam aan voormalig raio en officier van justitie Eva Meillo, opgeleid bij SSR, die in 2008 bij een verkeersongeluk in Thailand is omgekomen, terwijl zij probeerde naar Nederland te reizen in verband met de Palm Investzaak. Passie en

gedrevenheid waren voor deze jonge magistraat drijfveren bij het uitoefenen van haar vak. ‘Het is mooi dat de prijs nu uit­ gereikt kan worden’, blikt mevrouw Joke Meillo, moeder van Eva, vooruit. ‘Het was nog niet makkelijk om kandidaten te nomineren. In de genomineerde twee boeken en in de documentaire tv-reeks wordt het werk van het OM steeds beschreven of getoond in samenhang met het werk van de ketenpartners. Dat is in alle drie nominaties goed gedaan. De beslissing van de jury wordt spannend.’ Meer informatie over de prijs staat op de website van de stichting: www.mrevameilloprijs.nl. Het bij­ wonen van de Meillo-lezing is koste­ loos en staat open voor journalisten en iedereen die geïnteresseerd is in recht en rechtspraak. Aanmelding gaat via de website van SSR, www.ssr.nl.

Informatiepunt Migratiefraude goedingsmaatregelen opgelegd of civiele vorderingen toegewezen. Dit staat in het jaarverslag van het Bovenregionale Recherche Overleg (BRO) dat 13 september is verschenen. In 2011 zijn bij het BRO 98 project-

voorstellen binnengekomen op het gebied van middencriminaliteit (63), middelzware financiële criminaliteit (24) en zware financiële criminaliteit (11). In totaal liepen er 145 onderzoeken, en zijn 91 onderzoeken afgerond.

De Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) heeft het Informatiepunt Migratiefraude opgericht. Dit informatieknooppunt is het centrale punt voor alle meldingen en informatieverzoeken over migratiegerelateerde

fraude. Het stelt de IND in staat meldingen en informatieverzoeken van ketenpartners op gestructureerde wijze te verwerken. Met het infopunt wil de IND een bijdrage te leveren aan de aanpak van migratiegerelateer-

de fraude. Het IKP streeft ernaar meldingen of informatieverzoeken binnen vijf werkdagen af te handelen. Het IKP is bereikbaar via [email protected] en op werkdagen van 08.30 tot 16.30 uur op telefoonnummer 038 – 8886900.

| 21

Afschaffen papieren bekeuring Politieagenten schrijven straks geen papieren bonnen meer uit.

leverd bij het Centraal Justitieel Incassobureau dat vervolgens de beschikking met acceptgiro verstuurt. Zij gaan veelvoorkomende overtre- Het afschaffen van de papieren bon leidt tot een forse afname van de dingen op straat geheel digitaal administratieve lasten bij de politie handhaven. De handgeschreven bekeuring, het zogeheten “geeltje”, en levert flinke tijdwinst op. Elk jaar schrijven agenten in ongeveer kan worden geschrapt. Alle beno720 duizend zaken bij staandehoudigde gegevens worden direct ter plaatse verwerkt in een handcom- dingen op straat een bekeuring uit, puter en vervolgens digitaal aange- bij parkeerovertredingen zijn dat

ongeveer 180 duizend zaken. Het wetsvoorstel om de papieren bon te schrappen wordt na consultatie naar de Tweede Kamer gestuurd. De maatregel zal naar verwachting op 1 januari 2014 ingaan.

Omgeslagen gratis ONDERZOEK

130 KM DUUR?

‘Het NFI krijgt zeventig miljoen euro per jaar. Als je als OM en politie een moordzaak gratis kan laten doen bij het NFI en je moet er bij ons twintigduizend euro voor betalen, wat denk je dat ze dan doen?’

‘Gelul. Als ik hard rijd, ben ik tien minuten eerder thuis. Dan verbruik ik dus voor tien minuten minder benzine.’

Forensisch medisch onderzoeker Selma Eikelenboom van Independent Forensic Services Vrij Nederland, 1 september 2012

Automobilist Kees de Kok (34) over de stelling dat hard rijden slecht voor de portemonnee is De Volkskrant, 3 september 2012

DEFENSIEHULP

HACKS BESTRIJDEN

‘Natuurlijk stuur je liever de buurtregisseur de wijk in, maar ik zou als burgemeester wel erg dom zijn als ik van de observatietechnieken die de militairen hebben geleerd in Afghanistan, geen gebruik zou maken. Natuurlijk aanvullend en onder regie van politie en justitie.’

‘We bekijken wat het bedrijf zelf al heeft gedaan. Wie ontdekte de hack en hoe? Een standaardreactie is om systemen te rebooten. Ons advies is om dat niet altijd te doen. Je wist sporen en bemoeilijkt het onderzoek.’

Jan van Zanen, burgemeester van Amstelveen Binnenlands Bestuur, nr 17, 2012

22 | OMgeslagen - Opportuun 10 - oktober 2012

Joost de Politicoloog

De gouden OM-infinanciële-crisis-tip Na alle verkiezingspraatjes, CPB-doorrekeningen en gefactcheckte beweringen is het nu tijd om al die maatregelen in de praktijk te brengen. En helaas is bezuinigen hier het ‘toverwoord’. Voor de gemiddelde Nederlander, waar ik zelf – hoe graag ik het ook anders had gewild – ook toe behoor, gaat het afzien beginnen. Ik kan er veel woorden aan vuil maken, maar in feite komt het er op neer dat alles wat je doet meer geld gaat kosten. Het verhaal van de aangehaalde broekriem. Voor het OM, waar ik zelf – en dat had ik niet anders gewild – ook toe behoor, is het niet anders. Ondanks dat ons werk redelijk belangrijk wordt gevonden door de maatschappij, ontkomen wij er ook niet aan. Bezuinigen. Maar weest niet bevreesd collegae, want ik heb een oplossing! Een gratis, maar gouden tip om de financiële crisis door te komen. Stagiaires! Zo veel mogelijk. Ik heb sinds vorig jaar continu stagiair(e)s die mij helpen bij alles waar ik geen zin in heb mijn (steeds) breder wordende portefeuille. Samen kunnen we meer. Het principe van stagiaires is simpelweg briljant. Ik geef slimme studenten – de zogeheten High Potentials – de kans om een kijkje in de keuken van het OM te nemen. Kies voor de toekomst. Mijn stagiaires kunnen, in de laatste fase van hun studie, hun kwaliteiten meten aan de maatstaf der praktijk en zien ondertussen het excellente werkgeverschap van het OM. Gelet op de huidige banenmarkt voor aankomende juristen is het geen probleem om elke drie maanden een nieuwe topstagiair te selecteren. Voor het OM en (vooral) voor mij zit de winst natuurlijk in het werk dat mij uit handen wordt genomen. Een kleine investering aan het begin van de stage en de rest van de tijd zit je gebakken. En het mooiste van al: het kost bijna niks! De student tevreden, het OM tevreden, de maatschappij tevreden en vooral: ik tevreden. Louter voordelen dus in deze zware tijden. Zeker nu! Dus lezers en potentiële stagebegeleiders: ga naar de dichtstbijzijnde universiteit en geef die studenten een stageplek. En nu vooruit! Joost Vliegenthart Illustratie: Sanne Paul

Pascal Arends, forensisch expert Fox-IT Fox files, nr.2 augustus 2012

Opportuun Opportuun 10 - oktober 10 - oktober 2012 -2012 Naam - Column artikel | 23

‘Dit is geen koekjesfabriek’

Eén afdeling, 37 mensen, totaal verschillende diensten

De afdeling bedrijfsvoering van regioparket Rotterdam

‘In het ergste geval kampen we met infiltratie in de organisatie.’ Dus staat bij de bedrijfsvoerders behalve service, ook efficiency, overzicht en veiligheid voorop. Over regelaars in regioparket Rotterdam.

Blackberry’s die het ook op de punt van de (nieuwe) Maasvlakte nog doen, laptops (liefst extra beveiligd), onherkenbare auto’s, een werkende computer, bureaustoelen en een bureau, telefoons, ZSM-locaties, een veiligheidshuis, een hoofdkantoor, de cijfers (voor de Hoofdofficier en de teamchefs), het geld (en de bezuinigingen), interne en externe communicatie. Zonder al deze voorzieningen kan een bedrijf niet draaien, of dat nou een koekjesfabriek is of een arrondissementsparket is. En toch….

Wereld achter ‘Er is een groot verschil. En dat is dat het hier echt ergens over gaat. Een woord als “werkvoorraad“ klinkt abstract. Hier gaat er een wereld achter schuil, en het gaat allemaal over

mensen, slachtoffers én verdachten.’ Ruud Oerlemans is pas een paar maanden directeur Bedrijfsvoering voor de regio Rotterdam. Hij is bedrijfskundige in hart en nieren, en wil het liefst ook zo het werk beschouwen. ‘Maar dit is dus niet te vergelijken met de koekjesfabriek’, zegt hij gedecideerd.

Gevallen Vandaag beweegt hij wat stijf, want hij is in het weekeinde lelijk gevallen. Maar anders beweegt hij zich altijd losjes over de werkvloer. Zijn werkvloer is als lid van de parketleiding het hele parket en hij is direct leidinggevende van de afdeling Bedrijfsvoering. Daar is eigenlijk alles ondergebracht wat niet direct onder beleid of de zaaksinhoudelijke teams valt. ‘Wij zijn de

De afdeling Bedrijfsvoering herbergt een aantal - totaal - verschillende diensten. Wie wat wil weten over processen, informatiebeveiliging of -voorziening, financiën, planning en control, kwaliteitsbewaking, vervoer, telefonie, maar ook kantoormaterialen, persberichten en speeches, gaat naar de afdeling Bedrijfsvoering. Er werken 37 mensen. De afdeling was een van de eerste die in de regio Rotterdam/Dordrecht geheel regionaal ging werken, en onder één directeur werd gebracht. In 2013 zal het kantoor van het parket in Dordrecht echt gesloten worden, en zullen alle OMmedewerkers officieel vanuit Rotterdam gaan werken. Dat betekent niet dat er maar één werklocatie is: Er zijn ook nog drie ZSM-locaties, een Veiligheidshuis in Dordrecht en een centraal ketenkantoor, voorheen Veiligheidshuis, in Rotterdam. Dát er gewerkt kan worden op meer locaties, wordt meestal geregeld door de medewerkers van Bedrijfsvoering.

marktplaats van alle andere verschillende afdelingen. Maar we zijn niet alleen ondersteunend, we schuiven naar richtinggevend.’ Maar service staat voorop, en dat is soms lastig. ‘Met al die verschillende locaties moet er soms in korte tijd veel geregeld worden. Men staat daar niet altijd bij stil.’ Aan het woord zijn Kim Stahl en Hendrika Vermaat, medewerkers van de sectie Diensten. Ze staan er helemaal niet van te kijken dat in het kader van de collegialiteit een officier een dienst van een andere overneemt op een van de drie ZSM-locaties (Dordrecht, Rotterdam-Zuid en Capelle a/d IJssel), ook als die vervanger daar nog nooit geweest is. ‘Heel fijn’, zo zegt Kim. ‘Maar wat ze vergeten is dat er het een en ander geregeld moet worden voor je op een politiebureau aan het werk kan. Alleen al om het bureau binnen te komen, en op de computer aan het werk te kunnen. Als het moet kan het in twee dagen maar dan moeten we het natuurlijk wel even weten.’

Laptop Op hun kamer is het een komen en gaan van mensen. De een heeft een notitieblok nodig, de ander komt met een doos met stukken die naar

het Centraal Ketenkantoor, het voormalig Veiligheidshuis, of een van de ZSM-locaties moet. Weer een ander heeft een probleem met een laptop. 'Dan zijn wij, net als bij de blackberry’s, afhankelijk van anderen. Sommige mensen schijnen te denken dat we die à la

Hendrika Vermaat:

Ruud Oerlemans:

‘Als je geen idee hebt hoeveel moeite

‘Als de IT het niet doet,

iets kost, denk je dat het gemakkelijk

ben je echt onthand. Het

te regelen is’

brengt ons veel, maar als het niet werkt, zie je hoe veel we ervan afhankelijk zijn’

24 | De Afdeling - Opportuun 10 - oktober 2012

| 25

minute zelf in elkaar zetten. Dat is natuurlijk niet zo. En die blackberry’s worden landelijk uitgegeven. Daar zijn wij meer een uitgiftepunt, maar als hij het niet doet komen ze hier. Begrijpelijk, en we doen ons best, maar soms lukt het gewoon niet binnen een dag.'

Doorzoekingen En dan vliegen daar dwars doorheen opeens een officier en secretaris die meteen een van de bedrijfsauto’s nodig hebben, omdat er ergens in de grote regio een dode is gevonden, er een briefing is bij de politie, en er daarna op een aantal plaatsen doorzoekingen moeten gebeuren. En alle (zeven) auto’s zijn al uitgegeven. Hendrika: ‘Dan bellen we de andere gebruikers, en is er altijd wel iemand die wat anders kan regelen.’ Maar is het minder dringend, dan moeten ze ook wel eens “nee” verkopen. ‘Natuurlijk weten wij wat er hier speelt. Ik voel me er ook verantwoordelijk voor dat iemand zijn werk kan doen. Ook wij zijn bezig voor het grotere geheel’, aldus Kim.

Intimidatie Even verderop zit Kees Takken op een al ingerichte flex-kamer. Hij zit voorover gebogen over een I-pad, een ding dat iedereen wel wil hebben, want ze zijn veel gemakkelijker in het gebruik dan een laptop. ‘Maar ze zijn nog niet veilig genoeg’, zegt Kees streng. Hij is integraal beveiligingsfunctionaris en ook vertrouwenspersoon integriteit en contactpersoon agressie, geweld en intimidatie. ‘Als mensen bij mij komen is er toch wel wat aan de hand. Mensen die hier werken zijn niet heel gauw bang. Maar ze hoeven ook niet alles te accepteren. Ook onze mensen vallen onder het project Veilige Publieke Taak.’

Kluis in huis Kees trekt veel langs de teams. ‘Je moet blijven vertellen over veiligheid en integriteit. Nu is er veel te doen om social media: wat kunnen mensen daar wel en niet mee doen, wat mag, wat kan je maar beter niet doen. Wie doen er al domme dingen…’ Maar het kan ook heel praktisch zijn. ‘Stel: iemand moet een kluis in zijn huis. Volgens onze richtlijnen moeten die zwaar verankerd worden in een muur en een vloer. En je hebt een hele mooie vloer, of je wil je huis ook nog een keer kunnen verkopen, liefst zonder die kluis. Dan probeer ik met zo’n installatiebedrijf een oplossing te verzinnen. Soms moet je een beetje creatief zijn.’ Want de zaken moeten wel doorgaan, en daarvoor is het af en toe nodig dat iemand zijn werk mee naar huis neemt. Tot Kees’ werkzaamheden behoort ook de controle op vermiste dossiers. ‘Het kan zoiets simpels zijn als een werknemer die een dossier op de verkeerde plaats heeft gelegd. Maar je moet het wel doen. In het ergste geval is sprake van infiltratie in je organisatie. Daar moet je gewoon over nadenken, want dit is een organisatie die interessant is voor sommige mensen.’

,,Die moeten daar ook wakker van liggen’, zegt Ruud. Maar ze worden wel enigszins gehinderd door de inrichting van de organisatie. ‘Die is in afdelingen georganiseerd, niet in werkprocessen. En dat is eigenlijk niet zo logisch. Je moet sturen op de processen.’ De organisatie wordt dan ook anders ingericht. ‘Het OM heeft er in “Perspectief 2015” voor gekozen daar waar het kan kleinere zaken met een impact in buurt of wijk, zo snel mogelijk af te doen. Dat gebeurt op de ZSM-locaties. Daarbij krijg je de teams Interventies en Onderzoeken.’ Ruud: ‘Tussendoor moet het primaire proces doorgaan, gaan we ook nog even met zijn allen een jaar verhuizen, en dat mag allemaal overigens niet te veel kosten. Heel veel dingen bewegen op dit moment en bedrijfsvoering zit overal bij en tussen. En dat is heel goed: ik hou wel van iets te hoge verwachtingen!’

‘Natuurlijk weten wij wat er hier speelt. Ik voel me er ook verantwoordelijk voor dat iemand zijn werk kan doen’

Tekst: Jeichien E. de Graaff Foto’s: Robin Utrecht

Wakker liggen Een kamer verderop zitten Wil Verhoeven en Sabine Muchall, medewerkers van de sectie Business Control. Zij zitten de hele dag achter de computer om allerlei cijfers te verzamelen en te verwerken. ‘Wij kunnen heel veel informatie boven halen’, aldus Wil. Sabine: ‘Alles wat met afspraken te maken heeft, loopt via onze club.’ Vooral de teams vragen veel cijfers. ‘Hoe is de voortgang, wat blijft liggen, en waar ligt dat dan aan. Hoe kan het nou dat we voorraden hebben. Die chefs kunnen daar wakker van liggen’, aldus Wil.

Kim Stahl:

Kees Takken:

‘Er belt iemand uit de auto: ik heb een

‘Soms zijn mensen

hele zware tas. Kan jij even een plek

die ons bellen heel

in de garage voor me regelen?’

erg opgewonden. Maar de telefoniste hoeft niet alles te accepteren’

26 | De Afdeling - Opportuun 10 - oktober 2012

| 27

Jonge academici met verschillende achtergronden gaan met OMvragen aan de slag. Ze komen met frisse ideeën over afvalbergen en taakstraffen. Machteld Bergstra, young professional van het eerste uur, benaderde tien afvalverwerkingsbedrijven. ‘Ze zijn best kwaad over de handhaving.’

Praten met de afvalbranche

Interventie van een young professional

Jan-Bert Jonker, technisch directeur van De Paauw Recycling schrok niet, maar opmerkelijk vond hij het wel. ‘De receptioniste zei dat ze het OM aan de lijn had en of ik ze wilde spreken. Toen uitgelegd werd waarom het OM met ons wilde praten vond ik dat het een mooie gelegenheid was om te weten te komen hoe het OM over ons denkt en visa versa. Want we zien elkaar toch een beetje als them against us. Het OM ziet van zichzelf de goede dingen, wij alleen de blunders.’

Contact gemaakt Het was de “young professional” Machteld Bergstra, die namens het Functioneel Parket contact zocht met tien geselecteerde afvaltransportbedrijven. Zij vertelde de bedrijven dat ze een onderzoek deed voor het OM en met de afvalverwerkingsbranche wilde praten over de handhaving, om knelpunten te verbeteren en te horen wat hun wensen zijn. Machteld Bergstra: ‘Bij sommige OM’ers bestond het beeld dat als je zegt dat je van het OM komt, niemand bij de afvalverwerkingsindustrie meer wilde praten. Er werd zelfs gevraagd of ik geen politiebegeleiding nodig had. Tot ieders verbazing reageerden de bedrijven stuk voor stuk heel enthousiast en vonden ze het een goed initiatief. Ik werd overal goed ontvangen en ze namen uitgebreid de tijd om hun fabrieken te laten zien.’

verder rijken dan het bestaande juridische repertoire. ‘In een steeds complexer wordende samenleving is het voor het OM belangrijk om zichtbaar en in touch te zijn met de maatschappij’, zegt Marianne Bloos, hoofd­ officier van het Functioneel Parket. ‘Ons werkterrein leent zich bij uitstek voor zo’n onderzoek. Het Functioneel Parket start namelijk strafrechtelijke onderzoeken vanuit die maatschappelijke problemen. Er ligt geen aangifte aan ten grondslag. Mensen voelen zich meestal geen slachtoffer. Maar de ontstane problemen ondermijnen wel het vertrouwen in een sector of in de overheid. Conclusie: We willen heel graag young professionals in ons midden.’

Milieucriminaliteit

De eerste groep van zes young professionals bij het OM startte in september 2011. De tweede zwaait deze maand af. Machteld Bergstra kende de organisatie van het Functioneel Parket niet, maar was wel heel blij met het onderwerp milieucriminaliteit. ‘In een reis naar Maleisië had ik met eigen ogen gezien wat illegale boskap voor gevolgen heeft voor het milieu. Ik had al geruime tijd de intentie om me als vrijwilligster aan te melden bij Milieudefensie.’ Machteld werd betrokken bij een pilot in de Rotterdamse haven die containerschepen en mogelijk vervoer van illegaal afval onderzocht. En ze was Young professionals Met een pool van young professionals, waarvan Machteld aanwezig bij selectie-overleggen met OM-partners Bergstra er één is, wil het OM jonge academici met een over de aanpak van strafzaken. Met elkaar stelden ze een lijst op van afvaltransportbedrijven die in aanrabrede blik naar grote thema’s laten kijkt. Hiermee onderzoekt het OM de mogelijkheden tot interventies die king waren gekomen met justitie. Dat waren de tien.

28 | Expertise - Opportuun 10 - oktober 2012

Veel onduidelijkheid Na de telefonische afspraken bezocht Machteld Bergstra de recyclebedrijven. ‘De meeste bedrijven liggen aan de rand van de stad. Er staat een muur omheen waar hopen ijzer, plastic of papier bovenuit steken. Ze kopen ingezameld afval op en transporteren het over de hele wereld. Achter de omheining rijden heftrucks die containers laden en lossen. Ik moest een veiligheidshelm op en een lichtgevend hesje aan.’ ‘Wij verschepen per jaar 3.500 tot 4.000 containers met voornamelijk plastic’, zegt Jan-Bert Jonker van De Paauw Recycling. ‘Elke dag moeten we beslissingen nemen over of we een partij aannemen of niet. Dagelijks zijn er veel mogelijkheden om bewust of onbewust de regelgeving te overtreden. Het is in onze branche niet altijd duidelijk wat je voor honderd procent wel en niet mag doen. Ik vergelijk het vaak met autorijden. Je weet bijvoorbeeld niet zeker of je 50 of 70 kilometer per uur mag rijden, of je vandaag moet stoppen voor een rood of groen licht of dat je alleen mag rijden in de zwarte of juist een witte auto. Ik pleit voor duidelijkere regelgeving. Er is tussen de Europese landen onderling veel verschil. Wat hier niet mag, mag ergens anders weer wel.’

Machteld Bergstra: ‘De recyclingbedrijven waren best kwaad over de handhaving. Er zat veel ergernis. Met name dat kleine zaken worden aangepakt en grote boeven vrij rondlopen. Dat er teveel onhaalbare regelgeving wordt ingevoerd. Zij hebben er baat bij om het publieke imago van hun branche te beschermen De vrees voor negatieve publiciteit en de noodzaak een vertrouwensband te onderhouden met leveranciers, kredietverschaffers of afnemers vormen een belangrijke drijfveer.’ Jan-Bert Jonker: ‘De branche is gebaat bij honderd procent controle. De schade veroorzaakt door een malafide bedrijf is ook groot voor bonafide bedrijven. Maar de wijze van handhaving en vervolging is in Nederland strenger dan de ons omringende landen. Daardoor wordt onze concurrentiepositie aangetast.’

Praktijk-aanpak Een half jaar lang, twee dagen in de week werkte Machteld Bergstra aan de geformuleerde onderzoeksvraag: welke modaliteit van strafrecht kan het meest effectief worden toegepast binnen een programma­ tische aanpak om regelhandhaving onder ondernemers in de afvalsector te vergroten in relatie tot grensoverschrijdende transporten van afvalstoffen? Hoofdofficier Bloos: ‘Dat vooraf opstellen van een

| 29

‘Het OM ziet van zichzelf de goede dingen, wij alleen de blunders’

‘Iemand vroeg of ik geen politiebegeleiding nodig had’ wetenschappelijk vraag werkte remmend, hebben we ervaren. Het begon te lopen toen Machteld aansluiting vond binnen een van onze projecten. Vanuit de praktijk ontstond als vanzelf de onderzoeksaanpak.’

Verrassende aanbevelingen Uit het onderzoek kwam een aantal verrassende aanbevelingen voort, zoals: het onmiddellijk innemen van verstrekte vergunningen bij een strafrechtelijke veroordeling. Een van de adviezen van Machteld luidde dan ook om meer gebruik te maken van het innemen of uitdelen van vergunningen. Daarnaast vonden de bevraagde bedrijven dat de hoogte van vermogensstraffen niet in verhouding staat tot de winsten die de

afvalsector maakt. Zelfs hoge winstontnemingen zullen betrekkelijk eenvoudig gecompenseerd kunnen worden. Volgens hen schrikt het meer af als je natuurlijke personen strafrechtelijk vervolgt. Als voorbeeld noemen ze de media-aandacht van een nachtelijke aanhouding waarna iemand enkele dagen had vastgezeten. Machteld: ‘In de gesprekken werd daar meermaals naar verwezen: “Ík wil niet ’s nachts van mijn bed gelicht worden”.’ ‘Je kan pas handhaven als je weet wat er speelt binnen de branche’, stelt Jonker van De Paauw Recycling. Hij adviseert het OM om praktijkervaring op te doen. ‘Maak een bedrijfstoertje. Ik zou wel eens vijf officieren van justitie bij ons vijf verschillende ladingen willen laten beoordelen. Laat hen onder het genot van een bakje koffie maar eens beslissen: wat mag wel en wat mag niet? Er zullen ongetwijfeld verschillende antwoorden worden gegeven. Daarom wil ik een duidelijke wetgeving die gedragen wordt door de branche. Consensus is belangrijk en maakt eerlijk ondernemen mogelijk. Dan is er geen onzekerheid meer en, bijkomend voordeel, zal het OM geen zaken meer verliezen als tijdens de zitting blijkt dat er geen strafbare feiten zijn gepleegd.’

Aanpassing richtlijnen De aanpak en reacties op het onderzoeksrapport en de eindrapportage van Machteld Bergstra zijn zo goed dat de aanbevelingen mogelijk worden verwerkt in de richtlijnen milieu. Op het ogenblik onderzoekt Machteld – nu in loondienst bij het OM – vragen over faillissementsfraude en integriteitsschending van woningbouwcorporaties. ‘Ik doe dezelfde verkenning: verdiep me in de aard van het probleem en praat met partijen buiten de handhaving.’ FP-hoofdofficier Marianne Bloos: ‘Ik vind het een uitstekend onderzoek met bruikbare interventies. De kracht van Machtelds aanpak is dat het zo simpel is. We moeten een blijvende brede blik ontwikkelen, omdat strafrecht alléén geen maatschappelijke problemen kan oplossen. Strafrecht is een middel en misschien zijn andere middelen wel veel effectiever. Mijn hoop is dat we die brede blik, dat creatief proces blijven bevorderen: Waarom doe ik wat ik doe?’ Tekst: Thea van der Geest Foto’s: Judith Dekker

Experiment young professionals Binnen het OM is behoefte aan een bredere multi-disciplinaire blik bij de benadering van grote maatschappelijke thema’s. Ook wil het OM meer diversiteit in haar gelederen; diversiteit in zowel studieachtergronden, generaties en culturele achtergronden. Daarvoor werd verleden jaar een kennispool van zes young professionals aangetrokken met high potentials, die in de laatste fase van hun studie zaten of recent waren afgestudeerd. Begin 2012 gaf “de eerste lichting young professionals” hun eindpresentatie en stroomde een tweede pool in. Op basis van de ervaringen met de eerste groep werd gekozen voor een andere opzet. Niet meer op basis van aangedragen vraagstukken één op één aan het werk bij een van de onderdelen, maar in teams van drie, samen met de begeleiders werken aan een maatschappelijk vraagstuk. Op 18 september presenteerde de eerste van de drie teams hun bevindingen. Het team bestond uit Jeltsje Boerstra, politicoloog en master in Conflict Resolution & Governance, Disa Jironet Loewe, zij studeerde Internationaal Publieksrecht en Rechtsgeleerdheid en Samia el Abodi die een bachelor heeft in Engelse taal en Letterkunde en nu haar master doet in Europese Studies met taalverwerving Arabisch. Gedrieën onderzochten ze hoe een buurt betrokken kan worden bij begeleiding en handhaving van taakstraffen. Naar aanleiding van hun onderzoek is in Amsterdam een proef gestart. De kern daarvan is dat jongeren (tot 16 jaar) die een taakstraf hebben afgerond, gekoppeld worden aan jongeren met dezelfde culturele, en soms ook sociale achtergrond, die als rolmodel of coach fungeren. De twee andere groepjes presenteren binnenkort hun onderzoek. Het ene team bestudeerde de vraag: Hoe kunnen parketten high impact crime in een vroeg stadium onderkennen door middel van een “early warning tool”? en het andere: Hoe kunnen maatschappelijke effecten van OM-interventies zichtbaar worden gemaakt? Na de presentaties wordt het experiment met de kennispools van young professionals geëvalueerd. Dan zal worden bekeken of en zo ja in welke vorm het verder gaat. Foto: Michel Salters

30 | Expertise - Opportuun 10 - oktober 2012

| 31

Oehoes, egels en wandelende takken

Het belang van dierenwelzijn

GESPOT: In het vogelasiel De Wulp, Den Haag Naam: Wil Eelsing Leeftijd: 51 Functie: Projectleider, Parket-Generaal

Tekst: Thea van der Geest Foto: Loes van der Meer

‘Vogels die binnenkomen behandelen we voor ziektes, wonden en breuken.’ Wil Eelsing werkt als vrijwilliger met vrouw en zoon al een kleine tien jaar als schoonmaker – want vogels kakken alles onder – , verzorger en hulpverlener bij het Haagse vogelasiel De Wulp. Het is seizoenswerk, zegt Wil. ‘In het voorjaar is het jong spul, dan moet je honderden kleine vogeltjes voeren. In de zomer kampen we met botulisme. In het najaar hebben we te maken met de vogeltrek en herfststormen – zo waaide eens een papegaaiduiker over. En in de winter met bevriezingsverschijnselen. Af en toe komt een heel exotische vogel binnen – zoals een oehoe die was gedesoriënteerd, verdwaald en hongerig.’ Per jaar worden zo’n achtduizend in het wild levende vogels opgevangen die daarna weer vrij gelaten worden. ‘Soms moet je ook harde beslissingen nemen en redden de vogels het niet.’ De Wulp is ook een kust­ asiel dat onderdak verleent aan grotere zeevogels die verder landinwaarts niet voorkomen, zoals de jan-van-gent, en een tussenopvang voor egels, eekhoorns, en vleermuizen. Gewonde vogeltjes, verdwaalde kittens en padden op de weg: Wil Eelsing nam van kinds af aan alles al mee naar huis wat gewond en hulpbehoevend was: ‘Van honden en katten tot cavia’s en wandelende takken. ‘Ik ben altijd met dierenwelzijn bezig geweest.’ Eelsing vindt het belangrijk om de aandacht te vestigen op de positie van dieren in de maatschappij: ‘Mahatma Gandhi zei al dat de mate van beschaving af te lezen is aan hoe een volk met zijn dieren omgaat. Mijn kleine bijdrage is werken in het vogelasiel en via de politiek aandacht daarvoor vragen.’