RIS095339_2-4-2002
voortgangsrapportage
haags projectbureau
SALTO stedelijke aanpak lerarentekort onderwijs
januari t/m juli 2001 dienst OCW Den Haag september 2001
1.
Inleiding
In februari 2001 is de voorlaatste voortgangsrapportage van het Haagse projectbureau SALTO: 'Stedelijke Aanpak Lerarentekort Onderwijs' besproken in de Commissie voor Onderwijs. Voor u ligt de volgende voortgangsrapportage, nu over de periode van januari t/m juli 2001. In de vroege zomer van 1999 stemde de commissie van Onderwijs in met een voorstel van de wethouder om een projectbureau op te richten dat alle Haagse activiteiten coördineert met betrekking tot het bestrijden van het lerarentekort in Den Haag. Op 1 september 1999 startte het Haags projectbureau SALTO. De vier onderwijsdenominaties zijn alle vertegenwoordigd in de projectgroep: het Rooms Katholiek, het Protestants Christelijk, het Algemeen Bijzonder en het Openbaar Onderwijs. In de loop van 2000 bleken ook andere grote gemeenten zich zorgen te maken over het groeiend lerarentekort. In Amsterdam ontstond de Initiatiefgroep Lerarentekort Amsterdam (ILA), die net als SALTO in Den Haag middels samenwerking van schoolbesturen, de plannen coördineert. Later creëerden ook Rotterdam en Utrecht overlegcircuits waarin de krachten gebundeld worden. Inmiddels bestaat er een goede samenwerking tussen de vier grote gemeenten op het terrein van het bestrijden van het lerarentekort. Mede naar aanleiding van de rapporten die in Den Haag over het lerarentekort zijn verschenen, is overleg gestart tussen het ministerie van Onderwijs en de G4. In juni 2001 bereikten minister, werkgevers en werknemers overeenstemming over een nieuwe onderwijsCAO. Op basis van het kabinetsbesluit in het voorjaarsoverleg krijgt de sector onderwijs structureel 1,2 miljard extra, ingaande september 2001. Het belangrijkste deel van dit geld wordt uitgegeven aan salarisverbeteringen. Daarnaast krijgen de scholen onder meer een ophoging van het budget dat te besteden is aan personele aangelegenheden, zoals extra inzet van onderwijsondersteunend personeel, betaald ouderschapsverlof, extra periodieken, functiedifferentiatie, aanstelling en begeleiding van lerarenin-opleiding (lio's). Dit budget is (landelijk) opgehoogd met 260 miljoen tot 490 miljoen gulden per jaar. De inzet van dit budget zal een bijdrage kunnen leveren aan het terugdringen van het lerarentekort. Haagse schoolbesturen maken daarom binnen het overleg van SALTO, afspraken over de besteding van delen van deze budgetten. Deze voortgangsrapportage geeft in 2. een korte opsomming van de belangrijkste activiteiten van SALTO in de eerste helft van 2001. In 3. worden de plannen voor het schooljaar 2001-2002 opgesomd. Paragraaf 4. omschrijft de stand van zaken met betrekking tot de besteding van het budget in 2001 en de beoogde besteding van het budget 2002.
1.
Activiteiten jan/juli 2001
2.1.
Middels 'Vijfkwartsmaat' zijn de vier grote gemeente een inspanningsverplichting met de minister van Onderwijs zijn aangegaan. Amsterdam, Rotterdam Utrecht en Den Haag zullen in totaal 200 zijinstromers aanstellen bij de scholen voor primair onderwijs. De Haagse schoolbesturen zijn aangevangen met de werving, opleiding en begeleiding van 50 zij-instromers. In september 2001 zullen ca. 25 zij-instromers aangesteld zijn. Zij zijn inmiddels ook met hun opleiding begonnen.. De rijksoverheid betaalt nagenoeg alle kosten die verbonden zijn aan de werving en opleiding van deze groep nieuwe medewerkers. De drie betrokken besturen hebben, na langdurige onderhandelingen, afspraken gemaakt met de hogeschool 'Ichthus' en de Haagse Hogeschool over een aangepaste opleiding voor deze groep. De minister stelde, naast de bedragen voor opleiding en studieverlof, fl. 500.000,- beschikbaar voor een intensieve begeleiding van deze groep.
2.2.
In maart 2001 hebben koepelorganisaties en vakbonden alle bij het onderwijs betrokkenen opgeroepen om de acties te ondersteunen: 'Meer geld voor het onderwijs'. SALTO organiseerde op 13 maart 2001 de actie 'De toekomst de lucht in?'. Alle leerlingen van Haagse basisscholen lieten op het zelfde moment een ballon de lucht in gaan waarop zij hun beroepenwens voor de toekomst hadden geschreven. De wethouder van Onderwijs bood, samen met een aantal Haagse basisschoolleerlingen, een petitie aan aan staatssecretaris Adelmund, waarin zij en de minister werden opgeroepen om het noodzakelijk extra geld voor het onderwijs vrij te maken.
2.3.
In samenwerking met projectbureau 'Scholenwerk' ondersteunde SALTO vanaf maart '01 de werving, opleiding en begeleiding van leraren en onderwijsassistenten voor de 5 onderwijskansenscholen in het Haagse voortgezet onderwijs.
2.4.
SALTO ondersteunt de 'Kweekvijverprojecten' die door drie schoolbesturen begin van het schooljaar 2000-2001 zijn gestart. Potentiële directeuren en adjunct-directeuren worden hiermee voorbereid op een mogelijk nieuwe functie bij hun schoolbestuur. In totaal doen ca. 50 medewerkers van scholen mee aan deze opleidingen. Inmiddels hebben de eerste deelnemers nieuwe (leidinggevende) functies bij hun schoolbestuur aanvaard.
2.5.
In april verscheen in diverse landelijke dagbladen en periodieken de oproep voor betaalde lio's, onder het motto: 'Doe je lio-stage niet voor niets in Den Haag'. Eenzelfde wervingsactie leverde in 2000 zestig betaalde lio's van buiten Den Haag op. Ca. 25 van hen zijn na afloop van hun betaalde stage in Den Haag als bevoegd leraar aan het werk gegaan.
2.6.
In samenwerking met het projectbureau 'Onderwijskansen' heeft SALTO middels een advertentie in een landelijk dagblad in juni '01 leraren en onderwijsassistenten voor de 20 onderwijskansenscholen primair onderwijs geworven.
2.7.
In juni 2001 is het verslag van het onderzoek 'Problematiek Lerarentekort Den Haag' van Winkelman&vHessen uitgebracht. (Zie bijlage 1: de samenvatting van het rapport.) Het onderzoek is gebruikt als basis voor de opzet van de campagne die in het schooljaar 2001/2002 van start gaat. Het doel van de campagne is om het Haagse onderwijs te promoten voor drie onderscheiden groepen: Daarin worden drie soorten activiteiten ontplooid: a. het zittend personeel van de Haagse scholen b. pabo-studenten c. zij-instromers. Zie 3.... voor een verdere toelichting.
2.8.
In juni inventariseerde SALTO het aantal onvervulde vacatures en onvervulde vervangingen in het Haagse primair onderwijs. De monitor wordt driemaal per jaar uitgevoerd: in januari, juni en september. (Zie bijlage 2: 'Resultaat monitor juni 2001'.)
2.9.
SALTO participeert in de regiegroep 'Aanpak lerarentekorten G4'. De minister van Onderwijs heeft de regiegroep in juni '01 opgericht, in de groep werken rijksoverheid, gemeenten, werkgevers en hogescholen (pabo's) samen om de lerarentekorten in de G4 te bestrijden. Naast de algemene zorg om de groeiende tekorten was het moeizame overleg tussen schoolbesturen en hogescholen
reden voor de minister om een dergelijk platform in te richten. De minister heeft de G4 gevraagd om naast overleg tussen de diverse schoolbesturen ook overleg met de regionale pabo's te starten. Vanaf september 2001 zullen mede daarom drie regionale pabo's regelmatig deelnemen aan vergaderingen van de SALTO-projectgroep. 2.10. In juli heeft de afronding plaats gevonden van de pilot 'Van vak- tot groepsleraar'. Tien vakleerkrachten die in dienst zijn bij Haagse schoolbesturen zijn via een verkort traject opgeleid tot bevoegd leraar basisonderwijs. Zij zullen vanaf september 2001 als leraar basisonderwijs in Den Haag werkzaam zijn. 2.11
Met wooncorporatie 'Vestia' heeft SALTO afspraken gemaakt over de huur van woningen in de wijk Duindorp. Op korte en langere termijn zal een groot aantal woningen aldaar worden vervangen door nieuwbouw. Vestia is met de bewonersvereniging overeengekomen dat in afwachting van sloop de woningen verhuurd kunnen worden aan Haagse studenten. De schoolbesturen kunnen in overleg met 'Vestia' een aantal van deze woningen aanbieden aan leraren in opleiding (lio's) wanneer zij voor hun stage enkele maanden naar Den Haag komen. Met 'Vestia'' zijn ook afspraken gemaakt voor de huur van zgn. HAT-eenheden door nieuw aan te trekken personeel van buiten Den Haag.
3.
Plannen schooljaar 2001 - 2002
3.1.
Iva-onderzoek naar lerarentekorten tot 2006. In december 1999 heeft het IVA (Instituut voor sociaal-wetenschappelijk beleidsonderzoek en advies) in opdracht van SALTO het verslag 'Werk in het Haagse onderwijs!' uitgebracht. Inmiddels zijn de omstandigheden rond aanmelding lerarenopleiding, salariëring en vacatures buiten de Randstad aanzienlijk gewijzigd. IVA zal daarom aan het eind van 2001 opnieuw een onderzoek doen naar de vraag hoe de behoefte aan nieuw personeel, in relatie tot de instroom op de inleidingen, zich in de komende vier jaren ontwikkelt.
3.2.
Monitor lerarentekorten primair onderwijs Sinds januari 2000 leveren de Haagse scholen voor primair onderwijs op verzoek van SALTO driemaal per jaar gegevens over openstaande vacatures en onvervulde, langdurige vervangingen. Ook in het school 2001-2002 zullen in de maanden oktober, januari en juni de scholen bevraagd worden. Een ontwikkeling in de becijfering van het actuele lerarentekort dient hier apart genoemd te worden. Het ministerie betaalt schoolbesturen alleen de gelden uit voor personeel dat is aangesteld, de gelden die vrijkomen door onvervulde vacatures worden niet aan schoolbesturen overgemaakt. Indien vacatures langdurig open staan verliezen de scholen daarom inkomsten. Gezien de krappe arbeidsmarkt kiezen de schoolbesturen er in toenemende mate voor om delen van het personeelsbudget te verzilveren. Op deze wijze kunnen zij de gelden besteden aan andere dan personele uitgaven. Door de keuze voor verzilvering ontstaat een licht vertekend beeld wanneer het aantal onvervulde vacatures wordt geïnventariseerd.
3.3.
Campagne Op basis van het onderzoek 'Problematiek lerarentekort Den Haag' ontwikkelt SALTO, samen met het communicatiebureau Winkelman&vHessen een campagne voor de promotie van Den Haag als onderwijsstad. De campagne gaat in de herfst van 2001 van start en zal activiteiten inhouden voor de periode tot 2003. De campagne zal afgestemd worden op de promotie-activiteiten die het ministerie van OC&W in spetember 2001 starten. De campagne richt zich op drie doelgroepen: a. het zittend personeel b. pabo-studenten c. zij-instromers Vooraleerst moet bezien worden op welke wijze delen van de opgehoogde budgetten gebruikt kunnen worden om zittend personeel voor de Haagse scholen te behouden. Den Haag kent een
stevige, jaarlijkse toestroom van jong, nieuw personeel. Niet alleen vanuit de pabo's uit de regio, maar ook vanuit andere delen van het land. Jaarlijks, zo blijkt uit mobiliteitscijfers van het ministerie van OC&W, vertrekken aanzienlijke aantallen leraren uit de vier grote gemeenten, naar scholen in kleinere steden in de Randstad en elders in Nederland. Knelpunten als een beperkte reiskostenvergoeding, parkeerproblemen en huisvesting vormen de directe aanleiding tot het besluit Den Haag te verlaten. De Haagse schoolbesturen zijn in overleg om, zo nodig met inzet van een deel van de opgehoogde budgetten, te bezien op welke wijze de knelpunten kunnen worden weggenomen. 3.3.
Studiefinanciering
3.3.
(Reiskostenvergoeding)
3.4.
functiedifferentiatie
3.5.
(parkeerplaatsen)
3.6.
(kortingen voor zittend personeel)
3.5.
promotie Den Haag pabo studenten
3.8.
(Huisvesting)
3.6.
werving moeders
3.7.
stage middelbare scholieren In Voortgang aug/dec als plannen genoemd: opleiding zij-instromers pilot plusleraar consulenten pds onderwijskansdenscholen VO onderzoek Judith wervingsplan stage middelbare scholieren
4.
Financiële verantwoording
4.1.
Overzicht van voorgenomen en uitgevoerde uitgaven budgetjaar 2001 Voor het budgetjaar 2001 trok de gemeenteraad voor de bestrijding van het lerarentekort een bedrag van 1,2 miljoen uit. Dit budget is uitgegeven, resp. zal in 2001 worden uitgegeven aan de volgende activiteiten. tabel 1: budget 2001 onderwerp 1.
bijdrage aan denominaties voor participatie in projectgroep
51.500
2.
projectmedewerker, 0,5 form.plaats
40.000
3.
waarderingstoelage
725.000
4.
communicatie/werving w.o.: ballonnenactie, Saltonieuws, advertentie Lio's, advertentie onderwijskansenscholen
175.000
5
onderzoek W&vH naar doelgroepen
40.000
6.
pilot opleidingsscholen Binnenstad
25.000
7.
OK-scholen VO
30.000
8.
opleiding kweekvijver
50.000
9.
stage middelbare scholieren
30.000
10.
IVA-onderzoek Lerarentekort
20.000
11.
onvoorzien
13.500
totaal
1.200.000
4.2.
Budget 2002
In het najaar van 2001 besluit de gemeenteraad definitief over het voorstel van B&W om voor het budgetjaar 2002 voor het lerarentekort in Den Haag ƒ 500.000,- uit te trekken. Indien de gemeenteraad het voorstel van B&W overneemt is het voornemen het budget als volgt te besteden:
tabel 2: budget 2002 onderwerp 1.
2.
bijdrage aan denominaties voor participatie in projectgroep projectmedewerker, 0,5 form.plaats
100.000
40.000
3.
div. nader vast te stellen pilots/projecten
65.000
4.
communicatie, w.o.: SALTO-nieuws, website, advertenties
80.000
5.
promotie activiteiten
6.
onvoorzien totaal
200.000 15.000 500.000
1.
Stand van zaken: -
-
-
2. 1.
-
-
-
-
-
-
3.
De voortgangsrapportage SALTO augustus t/m december is besproken in de vergadering van de onderwijscommissie (OSWI) in februari 2001 en het Haags Onderwijs Beraad (HOB). Half juni bereikten overheid, werkgevers en werknemers overeenstemming over een nieuwe onderwijs-CAO. Daarin is vooral geregeld een aanpassing van de salarissen en een structurele ophoging van het schoolbudget, ingaand augustus 2001. In juni 2001 is het verslag van het onderzoek 'Problematiek Lerarentekort Den Haag' van Winkelman&vHessen uitgebracht. (Zie ook de samenvatting van het rapport van 07-06-01.) In juni/juli wordt binnen de projectgroep gesproken over de conclusies en aanbevelingen uit het rapport. Op 09-07-01 vindt tevens een overleg plaats van de directeuren/ vertegenwoordigers van de vier denominaties. In het voorjaar van 2001 is het verzoek aan B&W geformuleerd voor een SALTO-budget voor het kalenderjaar 2002. In de loop van de komende maanden zal daarover meer duidelijkheid komen.. activiteiten jan/juli 2001 Als uitwerking van 'Vijfkwartsmaat' zijn we aangevangen met de werving, opleiding en begeleiding van 50 zij-instromers voor het primair onderwijs. De rijksoverheid betaalt nagenoeg alle kosten die verbonden zijn aan de werving en opleiding van deze groep nieuwe medewerkers. Alle betrokken besturen hebben afspraken met de hogeschool 'Ichthus' over de aangepaste opleiding voor deze groep. De minister stelde bovendien fl. 500.000,- beschikbaar voor een intensieve begeleiding van deze groep. I.h.k.v. de ondersteuning van de acties 'Meer geld voor het onderwijs' organiseerde SALTO op 13 maart 2001 de actie 'De toekomst de lucht in?'. De wethouder van Onderwijs bood, samen met een aantal Haagse basisschoolleerlingen, een petitie aan aan staatssecretaris Adelmund. In samenwerking met projectbureau 'Scholenwerk' ondersteunden we vanaf maart '01 de werving, opleiding en begeleiding van leraren en onderwijsassistenten voor de 5 onderwijskansen-scholen voortgezet onderwijs. In april verscheen in diverse landelijke dagbladen en periodieken de oproep voor betaalde lio's, onder het motto: 'Doe je lio-stage niet voor niets in Den Haag'. In samenwerking met het projectbureau 'Onderwijskansen' werven we in juni '01 leraren en onderwijsassistenten voor de 20 onderwijskansen-scholen primair onderwijs. Op 13-07-01 vindt de afronding plaats van de pilot 'Van vak- tot groepsleraar', waarin een tiental vakleerkrachten die in dienst zijn bij Haagse schoolbesturen, in een verkort traject worden opgeleid tot bevoegd leraar basisonderwijs. In juni inventariseerde SALTO het aantal onvervulde vacatures en onvervulde vervangingen in het Haagse primair onderwijs. De monitor wordt driemaal per jaar uitgevoerd: in januari, juni en september. (Zie 'Resultaat monitor juni 2001'.) SALTO ondersteunt de 'Kweekvijverprojecten' die door drie schoolbesturen begin van het schooljaar 2000-2001 zijn gestart. Potentiële directeuren en adjunct-directeuren worden hiermee voorbereid op een mogelijk nieuwe functie bij hun schoolbestuur. Inmiddels hebben de eerste deelnemers nieuwe (leidinggevende) functies bij hun schoolbestuur aanvaard. SALTO ondersteunt sinds januari 2001 een initiatief van SAO Lucas om de opleiding van pabo-studenten meer toe te spitsen op de competenties die in binnenstadsscholen van leraren wordt gevraagd: de pilot 'Opleidingsscholen Binnenstad'. Voorstel voor de uitwerking van aanbevelingen uit het rapport.
3.1. Zittend personeel Het rapport 'Problematiek lerarentekort Den Haag' bevat een groot aantal conclusies en aanbevelingen. Het rapport benadrukt dat het van het allergrootste belang is aandacht te besteden aan het zittend personeel. Werven van nieuw personeel is noodzakelijk, maar belangrijker is het om
het personeel dat op de Haagse scholen werkt voor het Haagse onderwijs te behouden. Er is een brede range van aspecten die het welbevinden van het personeel beïnvloeden: Goede en schone gebouwen met o.m. een adequate personeelskamer, 'arbo-proof' werkomstandigheden, ondersteuning door administratieve medewerkers en onderwijsassistenten, loopbaanbegeleiding, seniorenbeleid, scholing. 3.1.1.
Werkdruk en waardering Het huidige personeel ervaart een heel hoge werkdruk die vooral veroorzaakt wordt door het lerarentekort. Grote aantallen vacatures kunnen niet worden ingevuld en zieke leraren worden slechts mondjesmaat vervangen. Opvallend hierbij is de breed gehoorde klacht dat het personeel zo weinig waardering voor zijn inspanningen ervaart. Zowel directeuren, schoolbesturen, rijks- en gemeentelijke overheid schieten in hun ogen tekort. Dit ondanks bijvoorbeeld de waarderingstoelage die besturen en gemeente in december 2001 toekende.
3.1.2.
Reizen Veel leraren wijzen op de problematiek van de reistijd en reiskosten. Veel Haagse scholen beschikken over het recht een zeer beperkt aantal parkeerplaatsen bij de school te mogen kopen. Daarnaast staat de rijksregeling vergoedingreiskosten niet in verhouding tot de werkelijke kosten.
3.1.3.
Meer en vooral andere handen in de klas Nu het aantal leraren zo schaars wordt dienen we ons te beraden op de vraag welke taken noodzakelijk door een bevoegde leraar dienen te worden uitgevoerd en welke taken door andere medewerkers kunnen worden verricht. Leraren meten zich primair richten op hun didactische en pedagogische werkzaamheden. Onderwijsassistenten, maatschappelijk werkers, orthopedagogen en administratief medewerkers kunnen daarbij een belangrijke bijdrage leveren.
Aanbeveling SALTO: 1. Breid het aantal parkeerplaatsen dat een school kan kopen uit. 2. Onderzoek de mogelijkheid om via rijk of anderszins een adequate reiskostenvergoeding aan zittend personeel uit te keren. Te overwegen valt ook het personeel dat in Den Haag woont een eenmalige onkostenvergoeding te verstrekken. 3. Participeer in onderzoeken naar functiedifferentiatie. 4. Overleg met alle Haagse schoolbesturen om hun waardering voor het zittend personeel vorm te geven. 3.2. Werven nieuw personeel Het rapport wijst er op dat Den Haag inmiddels enige bekendheid heeft verworven als actieve onderwijswerkgever. Studenten in hun laatste opleidingsjaar kunnen in Den Haag vrij gemakkelijk aan een betaalde stage voor hun 'lio-schap' komen. Voor deze groep nieuwe Hagenaars is huisvesting moeilijk te vinden. Dit geldt eveneens voor afgestudeerden die buiten Den Haag hun opleiding hebben gedaan en in Den Haag willen komen werken. Zij-instromers weten dat Haagse schoolbesturen nadrukkelijk op zoek zijn naar zij-instromers en dat de scholen een zorgvuldige begeleiding van deze groep hebben georganiseerd. Zijinstromers klagen overigens nog wel over de ontoegankelijke, tegenstrijdige en onvolledige informatie, van overheid en schoolbesturen. Hoewel de onderzoeker wijst op de beperkte mogelijkheid bij het werven van allochtoon personeel, is het, om meerdere redenen, gewenst om via diverse trajecten, aanhakend bij initiatieven elders, te zoeken naar potentiële pabo-studenten onder de allochtone bevolkingsgroepen in Den Haag. Aanbeveling SALTO: 5. Werf ook volgend schooljaar bij alle pabo's in Nederland studenten die voor een betaalde lio-plaats in Den Haag in aanmerking willen komen.
6.
Organiseer in overleg met woningcorporaties huisvesting voor lio's en nieuw, jong personeel dat van buiten Den Haag komt. 7. Verzorg adequate informatie voor zij-instromers op de website van SALTO. 8. Zoek aansluiting bij (landelijke initiatieven) om allochtonen te interesseren voor een functie in het onderwijs. 3.3. Beeldvorming Haagse scholen Bij de huidige studenten van de pabo's, zowel inwonenden van Den Haag als van elders, blijkt het beeld te bestaan van een uniforme onderwijsachterstand in Den Haag: 'alle Haagse scholen zijn achterstandsscholen'. Hoewel sommigen expliciet kiezen voor het werken in binnenstadsscholen, schrikt dit beeld andere zeker af. Het ware wenselijk om dit beeld bij pabostudenten buiten Den Haag te differentiëren. In samenwerking met een communicatiebureau waarmee SALTO regelmatig samenwerkt, moet de mogelijkheid onderzocht worden om groepen tweede of derde jaars studenten voor een werkbezoek naar Den Haag te halen, om hen de diversiteit aan scholen te tonen en de aantrekkelijke kanten van 'de grote stad' Den Haag. Aanbeveling SALTO:. 9. Onderzoek de mogelijkheid van een promotie van Den Haag voor pabo-studenten uit andere regio's.
3.4. Haagse pabo-opleidingen Een samenwerking tussen de Haagse schoolbesturen en de lerarenopleiding is noodzakelijker dan ooit. De pabo's ontwikkelen een groot aantal nieuwe cursussen naast de reguliere vierjarige opleiding. Bij schoolbesturen ontstaat in toenemende mate de behoefte aan duale opleidingen en maatwerkopleidingen. Sinds kort ook moeten schoolbesturen en pabo's onderhandelen over de inhoud van curricula en de opleidingskosten voor individuele studenten. Een proces dat nieuw is en veel tijd en aandacht vergt. Nu de nood op de arbeidsmarkt, en met name in de sector onderwijs zo zorgwekkend stijgt, is het noodzakelijk de creativiteit en werkkracht van alle betrokkenen: schoolbesturen, pabo's en gemeente te bundelen. Aanbeveling SALTO:. 10. Intensiveer het overleg tussen schoolbesturen en de regionale pabo's om adequaat te reageren op de behoefte aan personeel op de Haagse scholen. Het is wenselijk om te onderzoeken of het zinvol is om voor de leerlingen van de Haagse v.o.scholen een dag stage op Haagse basisscholen te organiseren, in de hoop dat een groter aantal leerlingen van middelbare scholen voor een opleiding tot leraar basis- of voortgezet onderwijs zal kiezen. Aanbeveling SALTO: 11. Organiseer een stage voor scholieren van middelbare scholen op Haagse basisscholen.
Belangstellenden voor een pabo-opleiding kunnen, mits zij een andere hogere beroepsopleiding hebben afgerond, in een tweejarig traject hun bevoegdheid voor leraar basisonderwijs behalen. Deze groep belangstellenden is veel groter dan het aantal ingeschreven studenten. Sommigen van hen worden weerhouden door de kosten die aan een dergelijke opleiding verbonden is: ca. fl. 6.000,-, excl. reiskosten en kosten kinderopvang. Haagse schoolbesturen kunnen het potentieel aan nieuwe werknemers vergroten door de kosten van deze opleiding geheel of gedeeltelijk op zich te nemen. Wij moeten de effectiviteit onderzoeken van een strategische werving onder
ouders van leerlingen van Haagse basisscholen. Veel moeders werken nu als vrijwilliger op de basisscholen, wellicht is daar een potentieel aan nieuw personeel.(Zie ook 'Startnotitie Studiefinanciering studenten verkorte opleiding van SALTO, d.d. 17-05-01.) Aanbeveling SALTO: 12. Onderzoek de mogelijkheid van studiefinanciering voor studenten verkorte pabo-opleiding. 13. Organiseer een werving voor een (verkorte) opleiding onder de ouders van Haagse leerlingen. De huidige studenten van vier- en tweejarige dag- en avondopleidingen van de pabo's hebben ten aanzien van de inhoud van hun opleiding een aantal concrete wensen. Zo vinden zij dat er te weinig aandacht besteed wordt aan het onderdeel 'communicatie'. Zij voelen zich onvoldoende voorbereid om bijvoorbeeld met kritische ouders of allochtone ouders te overleggen. De studenten van de deeltijdopleiding zijn van mening dat zij door te korte stages te weinig praktische ervaring kunnen opdoen. Aanbeveling SALTO: 14. Haagse pabo's kunnen hun programma nog beter af afstemmen op de opleidingswensen van studenten en schoolbesturen (werkgevers). Tot slot: In mei 2000 bood de Haagse wethouder van Onderwijs de heer Heijnen namens de Haagse schoolbesturen het rapport 'Spoorslags' aan aan minister Hermans. In dit rapport somde wij de maatregelen op die in de periode van 2000 tot 2004 het lerarentekort in Den Haag zouden minimaliseren. Onderdelen van wensen uit dat rapport zijn inmiddels gerealiseerd. Sommige via de cao-afspraken van 2000 en 2001. Andere werden verwezenlijkt door Haagse projecten op te zetten of te ondersteunen. 'Spoorslags' is echter lang niet volledig uitgevoerd. Het is noodzakelijk om opnieuw te bezien welke voorgestelde activiteiten alsnog uitgevoerd dienen te worden. Daartoe beschikken wij over drie soorten potentiële financiële middelen: De schoolbudgetten die m.i.v. augustus 2001 op basis van de voorjaarsnota van het kabinet substantieel zijn uitgebreid. Financiële ondersteuning uit de gemeentebegroting. Voortzetting van het overleg van de vier grote gemeenten met het ministerie van OCenW, i.v.m. de absoluut en relatief grote en groeiende lerarentekorten in de G4. Aanbeveling SALTO: 15. 16.
Intensiveer het overleg tussen de Haagse schoolbesturen over de besteding van onderdelen van de schoolbudgetten. Overleg als G4 met het ministerie van OCenW en de regionale pabo's over aanvullende activiteiten op het gebied van werving, opleiding en begeleiding van nieuw en zittend personeel.
2.
Inleiding
In de vroege zomer van 1999 stemde de commissie van Onderwijs in met een voorstel van de wethouder om een projectbureau op te richten dat alle Haagse activiteiten coördineert met betrekking tot het bestrijden van het lerarentekort in Den Haag. Op 1 september 1999 startte het Haags projectbureau SALTO (Stedelijke Aanpak Lerarentekort Onderwijs). Vier vertegenwoordigers van de vier onderwijsdenominaties namen zitting in de projectgroep: een vertegenwoordiger van het Rooms Katholiek Onderwijs, een van het Protestants Christelijk Onderwijs, een van het Algemeen Bijzonder Onderwijs en een van het Openbaar Onderwijs. In de loop van 2000 bleken ook andere gemeenten zich zorgen te maken over het groeiend lerarentekort. In Amsterdam ontstond de Initiatiefgroep Lerarentekort Amsterdam (ILA), die net als SALTO in Den Haag middels samenwerking van schoolbesturen, de plannen coördineert. Later creëerden ook Rotterdam en Utrecht overlegcircuits waarin de krachten gebundeld worden. Inmiddels bestaat er een goede samenwerking tussen de vier grote gemeenten op het terrein van het bestrijden van het lerarentekort. Mede naar aanleiding van de rapporten die in Den Haag over het lerarentekort zijn verschenen, is intensief overleg gestart tussen het ministerie van Onderwijs en de G4. In dit overleg bleek dat de minister begrip heeft voor de uitzonderlijke situatie waarin de G4 zich met betrekking tot het lerarentekort bevinden. De eerste vertaling daarvan is te vinden in de financiële ondersteuning die hij heeft toegezegd rond de werving en opleiding van zijinstromers in de G4. Deze voortgangsnotitie beschrijft naast een kort overzicht van de eerste activiteiten vanaf september 1999 (paragraaf 2.), de initiatieven en projecten die in de periode van augustus tot december 2000 zijn ontwikkeld en opgezet (paragraaf 3.) Paragraaf 4. beschrijft in het kort de plannen die voor de eerste maanden van 2001 op stapel staan. En ten slotte geeft 5. een overzicht van uitgaven en toezeggingen voor de budgetjaren 2000 en 2001. Als bijlage is toegevoegd het resultaat van de monitor 'Lerarentekort Primair Onderwijs Den Haag' van januari 2001. Middels een enquête voor alle Haagse scholen voor primair onderwijs is geïnventariseerd het aantal onvervulde vacatures en vervangingen op 8 januari 2001. De voortgangsrapportage is bestemd voor zowel de commissie OSWI, als het Haags Onderwijs Beraad.
-12-
3.
Activiteiten
In de periode van augustus t/m december 2000 zijn in Den Haag de volgende activiteiten in het kader van het bestrijden van het lerarentekort ondernomen. 3.1.
Pilot 'Van Vakleerkracht tot Groepsleerkracht' Een tiental leraren lichamelijke opvoeding en logopedisten zijn in augustus 2000 een verkorte opleiding tot leraar basisonderwijs begonnen aan de Haagse Hogeschool. Alle deelnemers hadden al een aanstelling als vakleerkracht bij een van de Haagse schoolbesturen. Voor de studenten stelde de Haagse Hogeschool op basis van een assessment een individueel opleidingsprogramma op. Naar verwacht zullen alle studenten binnen één jaar de opleiding voltooien. Het Sectorbestuur Onderwijsarbeidsmarkt (SBO) subsidieert drie delen van de opleiding: programma-ontwikkeling, studiekosten en opstellen van een onderzoeksverslag.
3.2.
Betaalde leraren-in-opleiding in het primair onderwijs Via SALTO hebben Haagse schoolbesturen een gezamenlijke wervingsactie gevoerd om vierdejaars pabo-studenten van binnen én buiten de regio aan te stellen als 'betaalde lio' (leraar in opleiding). Deze lio's mogen tijdens de laatste fase van hun opleiding zelfstandig lesgeven onder supervisie van een coach. In totaal werden in Den Haag ca. 50 betaalde lio's aangesteld. Voor sommigen van hen werd tijdelijke huisvesting gevonden via de contacten die de schoolbesturen hebben opgebouwd met wooncorporaties.
3.3.
Duale opleiding voor onderwijsassistenten tot groepsleraar Aan de Ichthus Hogeschool in Den Haag is een project van start gegaan waarbij studenten van de pabo na hun propedeuse aangesteld worden als onderwijsassistent bij een van de scholen in Den Haag. Zij werken drie dagen als betaalde onderwijsassistent en volgen de overige twee dagen hun colleges. Ca. twintig studenten combineren op deze wijze hun werk als onderwijsassistent met de pabo-opleiding
3.4.
Kweekvijver voor directieleden primair onderwijs De drie grootste schoolbesturen in Den Haag hebben in deze periode de voorbereidingen getroffen om ca. vijftig leraren en adjunct-directeuren voor te bereiden op een functie in schooldirecties. Voor deze kweekvijverprojecten zijn afspraken gemaakt met Hogeschool Marnix Onderwijscentrum en de Algemene Vereniging voor Schoolleiders (AVS). SALTO levert een inhoudelijke en financiële bijdrage bij de totstandkoming van deze projecten.
3.5.
Duale opleiding studenten 'Verkorte leerroute' Met zowel de Ichthus Hogeschool, de Haagse Hogeschool als de Leidse Hogeschool zijn afspraken gemaakt om studenten van de 'Verkorte leerroute' nog voor afronding van hun studie als leraar in dienst te kunnen -13-
nemen. De verkorte leerroute is bestemd voor studenten die eerder een andere hbo-opleiding hebben afgerond en in avonduren hun pabo-studie volgen. Op basis van de prestaties van de student verstrekken de pabo's een geschiktheidsverklaring waardoor de studenten nog tijdens de afronding van hun studie als leraar kunnen worden aangesteld.
3.6.
Waarderingstoelage Haagse schoolbesturen en de gemeente Den Haag hebben in december gezamenlijk de scholen voor primair onderwijs een waarderingstoelage toegekend. Met de toelage wilden de besturen en de gemeente uitdrukking geven aan hun waardering voor de medewerkers van de scholen, die in de afgelopen periode onder hoge druk moesten werken, vooral door de openstaande vacatures en het gebrek aan vervangers. Per werknemer werd een bedrag van ƒ 300,- overgemaakt. De schoolbesturen betalen de helft van dit bedrag, de gemeente financiert de andere helft.
3.7.
Vijfkwartsmaat De projectgroep heeft in april 2000 de nota 'Spoorslags' opgesteld. Hierin worden alle activiteiten geïnventariseerd die meehelpen bij het bestrijden van het lerarentekort in het primair onderwijs . De minister van Onderwijs besloot, ondanks zijn waardering voor het plan, voor Den Haag ten opzichte van de drie andere grote gemeenten geen uitzondering te maken. Hij deed de G4 het verzoek om een gezamenlijk plan op te stellen, dat in het verlengde moest liggen van de nota's 'Maatwerk voor Morgen' en 'Maatwerk 2' die hij aan de Tweede Kamer zond. Op basis van overleg tussen de G4 en ambtenaren van het ministerie van OCenW is de nota 'Vijfkwartsmaat' geschreven die de Haagse wethouder van Onderwijs in november 2000 aan de minister aanbood. Kern van de nota is de afspraak tussen de minister en de G4 dat in de periode van januari tot september 2001 200 zij-instromers zullen worden geworven, opgeleid en aangesteld. De minister bekostigt voor de G4 nagenoeg alle kosten die verbonden zijn aan de werving, opleiding en begeleiding van deze werknemers. In totaal stelt de minister voor de uitvoering van 'Vijfkwartsmaat' een bedrag van 8,5 miljoen gulden beschikbaar. In de komende jaren zullen naast de uitstromende studenten van de pabo's duizenden vacatures onvervuld blijven wanneer niet uit andere sectoren nieuw personeel kan worden aangetrokken. De 200 zijinstromers waarover nu een afspraak is gemaakt zullen dan ook een eerste begin zijn. De Haagse schoolbesturen stellen in de komende maanden 50 van deze zij-instromers aan. De ervaring die zij hierbij opdoen zal worden gebruikt om volgende, grotere groepen aan te stellen. Veel in dit traject is immers nieuw: • • •
de opleidingsinstituten moeten assessments ontwikkelen de opleidingsinstituten moeten maatwerkopleidingen inrichten scholen en schoolbesturen moeten de begeleiding van deze nieuwe categorie werknemers opzetten -14-
•
binnen schoolteams moet men gewend raken aan het fenomeen van nieuwe collega's, vooralsnog zonder bevoegdheid, soms met een hoger salaris dan ervaren collega's.
In 'Vijfkwartsmaat' wordt afgesproken dat de mogelijkheid onderzocht wordt van een nieuwe wijze van bekostiging van de vervanging van zieke leraren (zie 4.2.) Ook de aanpak van de ziektebestrijding krijgt in 'Vijfkwartsmaat' aandacht (zie 4.3.).
-15-
4.
Plannen voor 2001
4.1.
Opleiding zij-instromers primair onderwijs Voortvloeiend uit de afspraken tussen minister en G4, hebben betrokken schoolbesturen in Den Haag de aanstelling van zij-instromers ter hand genomen. Het lijkt er op dat er geen wervingsactie behoeft te worden opgezet om deze 50 zij-instromers te vinden. Door de informatie die landelijk bekend werd omtrent de mogelijkheden voor zij-instromers, hebben zich spontaan vooralsnog voldoende belangstellenden bij de schoolbesturen gemeld. Met de Ichthus Hogeschool is overeengekomen dat in februari 2001 ca. 25 zij-instromers na een assessment hun opleiding kunnen starten. Na de zomervakantie zal een tweede groep met de opleiding beginnen. De Ichthus Hogeschool en de betrokken schoolbesturen onderhandelen in februari 2001 over de kosten, verbonden aan deze opleiding. Allereerst bepaalt de pabo op basis van een assessment of de kandidaat de noodzakelijke geschiktheidsverklaring kan krijgen. Op basis van deze verklaring kunnen zij, nog onbevoegd, voor een regulier salaris als een volwaardig leraar de lessen verzorgen. De zij-instromers zullen op de school waar ze werken intensief worden begeleid. Het rijk stelt voor de begeleiding van de 50 Haagse zijinstromers in het kader van 'Vijfkwartsmaat' ƒ 500.000,- beschikbaar. Daarnaast financiert het rijk de kosten voor de opleiding en de verletkosten van de zij-instromers. Zij-instromers worden 1/5 deel van hun aanstellingsomvang vrijgesteld van lesgevende taken opdat zij de pabo-opleiding kunnen volgen.
4.2.
Pilot 'Plusleraar' Het ministerie van OCenW en de G4 spraken ook af om een aantal pilots te starten die de financiële relatie tussen scholen en het Vervangingsfonds (Vf) betreffen. In de huidige systematiek krijgt een school op basis van gerealiseerde vervanging de salariskosten van de vervanger achteraf verrekend. Het Vf is de hiervoor verantwoordelijke organisatie. Op basis van de hoogte van het ziekteverzuim in de voorgaande periode vraagt het Vf een premie aan de scholen. De minister wil de mogelijkheden onderzoeken om scholen zelf en rechtstreeks verantwoordelijk te maken voor het verzuimbeleid. Twee Haagse schoolbesturen, het openbaar onderwijs en de SCO Lucas, beraden zich op de vraag of zij aan een dergelijke pilot deel zullen nemen. Een school krijgt voorafgaand aan een schooljaar de financiële ruimte om vervangende leraren aan te stellen. Daarmee vervalt het probleem dat in geval van ziekte gezocht moet gaan worden naar een vervanger. Een vervanger die er wellicht niet is, mede omdat een vervangingsfunctie onaantrekkelijk is. Wanneer de omvang van de ziekte in de loop van een jaar hoger blijkt dan vooraf, op basis van historie van de school, werd ingeschat, krijgt de school niet méér geld voor vervanging. Wanneer het ziekteverzuim lager is mag de school de formatie houden, een extra prikkel om actief verzuimbeleid te voeren. De pilot raakt de fundamenten van het Vf: wanneer deze werkwijze op grote schaal wordt ingevoerd is de vraag naar het bestaansrecht van het Vf gerechtigd: het geld voor vervanging
-16-
gaat niet meer via het Vf, maar rechtstreeks van OCenW naar de scholen. De gedachte rond deze pilot is bovendien om aan het begin van het jaar niet de nieuwe collega's als vervanger in te zetten. Ervaren leraren krijgen de vervangingstaak in de school. Deze ervaren krachten kunnen, wanneer er geen vervangingstaken zijn, andere kwalitatief moeilijker taken, op zich nemen. Deze gedachte verklaart de naam van de pilot: 'Plusleraar'.
4.3.
Consulenten ziekteverzuim In 'Vijfkwartsmaat' wordt voorgesteld om op kosten van het Vervangingsfonds twee consulenten in Den Haag te stationeren die plannen van aanpak voor het terugdringen van het ziekteverzuim moeten maken. De minister heeft extra geld beschikbaar gesteld om het ziekteverzuim in het onderwijs terug te dringen. De consulenten krijgen mede de taak om een effectieve inzet van die gelden voor Den Haag te realiseren. Het idee vloeit voort uit de landelijke inspanningsverplichting van minister Hermans en de schoolbesturen om in de komende jaren het ziekteverzuim in het onderwijs met 1% terug te brengen.
4.4.
Opleidingsscholen Binnenstad Het schoolbestuur van SCO Lucas begint in februari 2001 een pilot waarbij een pabo-opleiding (Leidse Hogeschool) en 5 basisscholen uit de Haagse binnenstad gezamenlijk de inhoud van de opleiding bepalen en samen de begeleiding van studenten op zich nemen. De basisscholen zullen daartoe omgewerkt worden tot zgn. opleidingsscholen. De studenten lopen kort na aanvang van de studie een betaalde stage die door het schoolbestuur wordt gefinancierd. Daarmee worden pabo's en basisscholen gezamenlijk verantwoordelijk voor de inhoud en uitvoering van het leerplan dat ze aanbieden aan de studenten. De studenten verplichten zich om na afronding van hun studie enkele jaren in binnenstadsscholen van dit schoolbestuur te gaan werken. Ervaren leraren basisonderwijs krijgen een scholing om als 'coach' de studenten/medewerkers te kunnen begeleiden.
4.5.
Werving, begeleiding en opleiding van nieuw personeel voor 'Onderwijskansen-scholen' In het kader van het Onderwijskansenplan voor Haagse V.O.-scholen wordt in januari 2001 voorgesteld om samen met SALTO een aantal nieuwe medewerkers voor deze scholen te werven. Naast de werving van deze nieuwe medewerkers zal in overleg tussen de scholen en de opleidingsinstituten zal een op maat gesneden opleiding voor deze medewerkers worden ingericht. Bovendien zullen de scholen hun coachingssysteem voor deze nieuwe medewerkers op verder uitbreiden.
4.6.
Onderzoek naar motieven en knelpunten In de eerste maanden van 2001 zal een onderzoek gedaan worden naar 1. de motieven van belangstellenden om, ook op latere leeftijd, te kiezen voor een functie in het Haagse onderwijs. 2. de motieven van onderwijspersoneel dat vanuit een onderwijsaanstelling in Den Haag vertrekt naar een andere functie, binnen of buiten het onderwijs. -17-
3.
de financiële en inhoudelijke knelpunten die realisering van de omscholingswens in de weg staan. Hierbij valt te denken aan studiekosten, combineren van werk en studie, kinderopvang, huisvesting, inhoud en organisatie van de opleiding en reiskosten.
4.7.
Wervingsplan Op basis van de conclusies van het bovengenoemd onderzoek zal een wervingsplan voor Haagse leraren worden opgezet. Bezien wordt welke knelpunten de realisatie van scholing in de weg staan en welke knelpunten door gerichte actie kunnen worden weggenomen. Daarin zal tenminste aandacht zijn voor de mogelijkheden van duaal leren, financiering van studiekosten, huisvesting reiskosten en kinderopvang. Voor specifieke doelgroepen zullen we passende constructies met opleidingsinstituten en schoolbesturen opzetten. Doelgroepen zijn met name: middelbare scholieren, allochtonen, niet-werkende vrouwen met m.b.o.- of h.b.o.-opleiding en zij-instromers.
4.8.
Stage voor middelbare scholieren op basisscholen In 2001 zal SALTO de mogelijkheid onderzoeken om voor vierde en vijfde klassers van HAVO en VWO stages van enkele dagdelen op basisscholen te organiseren. De stages zijn bedoeld om de aantrekkelijkheid van het beroep van leraar basisonderwijs aan de leerlingen van het voortgezet onderwijs duidelijk te maken.
-18-
