Richtlijn BOFAS : BODEMSANERING van TANKSTATIONS IN BELGIE

Richtlijn BOFAS : BODEMSANERING van TANKSTATIONS IN BELGIE

Documentbeschrijving

1. Titel publicatie Richtlijn BOFAS: Bodemsanering van tankstations in België 2. Uitgever VZW BOFAS 3. Datum Versie 10.12.2004 4. Trefwoorden Bodemsanering, tankstations 5. Samenvatting Het doel van deze richtlijn is: • het streven naar een standaarduitvoering van bodemonderzoek en bodemsanering van tankstations voor België, rekening houdende met de respectievelijke gewestelijke wetgeving en de specifieke situatie van een tankstation; • een garantie te bieden aan de overheid teneinde een kwalitatieve bodemsanering uit te voeren, waarbij de middelen op een efficiënte wijze worden besteed; • om op een éénduidige en gestructureerde wijze de communicatie en rapportering aan de bevoegde overheid en het IBC te verzekeren, teneinde het administratieve meerwerk en de vereiste middelen dienaangaande tot een minimum te beperken.

6. Begeleidingsgroep BOFAS, OVAM, OWD, BIM, HASKONING, SORESMA

7. Contactperso(o)n(en) Dirk Loontjens, Rodolphe Coppieters ’t Wallant ,Gert Moerenhout

Pagina 2 van 152 Richtlijn BOFAS 10-12-2004

1

INLEIDING ......................................................................................................5 1.1 1.2 1.3 1.4

2

MISSIE VAN VZW BOFAS .....................................................................................5 DOEL VAN DE RICHTLIJN ......................................................................................5 BEPERKINGEN VAN DE RICHTLIJN ..............................................................................6 BEGRIPPENLIJST ..............................................................................................7

VERONTREINIGENDE STOFFEN ........................................................................... 10 2.1 INLEIDING .................................................................................................. 10 2.2 TYPISCHE VERDACHTE STOFFEN GERELATEERD AAN DE UITBATING VAN EEN TANKSTATION: DIESEL EN BENZINE . 11 2.3 OVERIGE VERDACHTE STOFFEN OP EEN TANKSTATION......................................................... 12 2.3.1 AFVALOLIE.............................................................................................. 13 2.3.2 VERONTREINIGDE AANVULGROND ........................................................................ 13 2.3.3 KEROSINE, PETROLEUM, WHITE SPIRIT, HUISBRANDOLIE. ................................................. 13 2.3.4 SPECIALE SITUATIES ..................................................................................... 13 2.4 ANALYSEMETHODEN ......................................................................................... 14 2.4.1 WETTELIJKE BEPALINGEN PER GEWEST .................................................................. 14 2.4.2 GEFRACTIONEERDE “TPH”-METHODE BIJ RISICO-EVALUATIES ............................................ 14 2.5 OVERZICHT TE ANALYSEREN VERDACHTE STOFFEN OP EEN TANKSTATION ...................................... 15

3

AFPERKEND BODEMONDERZOEK (ABO) ................................................................. 18 3.1 DOELSTELLING EN OPBOUW VAN HET AFPERKEND ONDERZOEK (ABO) ........................................ 18 3.2 ONDERZOEKSSTRATEGIEËN VOOR HET AFPERKEND BODEMONDERZOEK ......................................... 19 3.2.1 INLEIDING............................................................................................... 19 3.2.2 VOORSTEL VOOR AFPERKEND BODEMONDERZOEK ......................................................... 20 3.2.3 BEMONSTERINGSSTRATEGIEËN VOOR HET AFPERKEND BODEMONDERZOEK .................................. 20 3.3 VELDWERKZAAMHEDEN ...................................................................................... 23 3.3.1 ALGEMENE RICHTLIJNEN ................................................................................. 23 3.3.2 UITZETTEN VAN DE BORINGEN ........................................................................... 24 3.3.3 UITVOEREN VAN EEN KERNBORING ....................................................................... 24 3.3.4 UITVOEREN VAN EEN MACHINALE BORING................................................................. 24 3.3.5 UITVOEREN VAN MANUELE BORINGEN .................................................................... 24 3.3.6 MONSTERNAME GROND EN ANALYSES ..................................................................... 25 3.3.7 PLAATSING VAN PEILBUIZEN ............................................................................. 25 3.3.8 AFWERKING ............................................................................................. 26 3.3.9 WATERPASSING EN INMETING ............................................................................ 27 3.3.10 WATERMONSTERNAME GRONDWATER .................................................................... 27 3.3.11 ALTERNATIEVE ONDERZOEKSMETHODEN .................................................................. 27 3.3.12 VEILIGHEID ............................................................................................. 27 3.4 INHOUD VAN EEN ABO EN RAPPORTERING ................................................................... 27 3.4.1 INLEIDING............................................................................................... 28 3.4.2 SAMENVATTING ACHTERGRONDINFORMATIE .............................................................. 28 3.4.3 ONDERZOEKSPROCEDURE EN UITGEVOERDE WERKZAAMHEDEN ............................................. 28 3.4.4 BESCHRIJVING VERONTREINIGINGSSITUATIE .............................................................. 28 3.4.5 RISICO-EVALUATIE, BEPALING VAN SANERINGSPLICHT EN SANERINGSPRIORITEIT ............................ 30 3.4.6 RESTVERONTREINIGINGEN OP EEN TANKSTATION.......................................................... 41 3.4.7 VOORSTEL MONITORING/UPDATE IN AFWACHTING VAN BODEMSANERINGSPROJECT ......................... 41 3.4.8 CONCLUSIES ............................................................................................ 43

4

BODEMSANERINGSPROJECT .............................................................................. 46 4.1 INLEIDING .................................................................................................. 46 4.2 INVULLING VAN HET BATNEEC-PRINCIPE VOOR BOFAS ..................................................... 46 4.3 UITGANGSPUNTEN BODEMSANERINGSPROJECT ................................................................ 47 4.4 HAALBAARHEID SANERINGSTECHNIEKEN ...................................................................... 48 4.4.1 INLEIDING............................................................................................... 48 4.4.2 BEST BESCHIKBARE SANERINGSTECHNIEKEN ............................................................... 48 4.5 SANERINGSSTRATEGIE ....................................................................................... 52 4.5.1 INLEIDING............................................................................................... 52 4.5.2 TYPERING SANERINGSWIJZE ............................................................................. 52


5

BODEMSANERINGSWERKEN ............................................................................... 61 5.1 INLEIDING .................................................................................................. 61 5.2 BESTEK ..................................................................................................... 61 5.3 KWALITEITSPLAN EN STARTVERGADERING .................................................................... 61 5.4 OPVOLGING VAN DE SANERINGSWERKEN ..................................................................... 62 5.4.1 ONTGRAVING ........................................................................................... 62 5.4.2 GRONDWATERONTTREKKING EN -ZUIVERING .............................................................. 63 5.4.3 BODEMLUCHTEXTRACTIE – EVENTUEEL IN COMBINATIE MET PERSLUCHTINJECTIE ........................... 64 5.4.4 NATUURLIJKE ATTENUATIE .............................................................................. 66 5.5 STOPZETTING VAN DE BODEMSANERINGSWERKEN ............................................................. 66 5.5.1 INLEIDING............................................................................................... 66 5.5.2 EINDEVALUATIEONDERZOEK.............................................................................. 66 5.5.3 NAZORG ................................................................................................ 66

6

RAPPORTAGE................................................................................................ 67 6.1 INHOUD VAN HET BODEMSANERINGSPROJECT ................................................................. 67 6.2 INHOUD VAN TUSSENTIJDSE RAPPORTEN ..................................................................... 68 6.3 INHOUD VAN HET EINDEVALUATIEONDERZOEK ................................................................ 68 6.3.1 BESCHRIJVING VAN DE UITGEVOERDE BODEMSANERINGSWERKEN ........................................... 69 6.3.2 RESULTATEN VAN DE BODEMSANERINGSWERKEN .......................................................... 69 6.3.3 UITSPRAAK MET BETREKKING TOT DE KWALITEIT VAN DE BODEM ........................................... 70 6.3.4 BESCHRIJVING VAN DE NAZORG .......................................................................... 71 6.4 NAZORG .................................................................................................... 71

7

BIJLAGEN .................................................................................................... 72 7.1 7.2 7.3 7.4 7.5 7.6 7.7 7.8 7.9 7.10 7.11 7.12 7.13 7.14 7.15 7.16 7.17

BIJLAGE 1: ONDERZOEKSSTRATEGIEËN A T.E.M. E .......................................................... 73 BIJLAGE 2: ADMINISTRATIEVE INFORMATIE VOORSTEL ABO.................................................. 85 BIJLAGE 3: BEPALING VAN DE SANERINGSPLICHT EN DE SANERINGSPRIORITEIT ................................. 87 BIJLAGE 4: BEPALING VAN DE SANERINGSPRIORITEIT ......................................................... 88 BIJLAGE 5: BEMONSTERINGSPROCEDURE VOOR HET UITVOEREN VAN LUCHTMETINGEN ......................... 88 BIJLAGE 6: SCHEMATISCH OVERZICHT MONITORING ABO..................................................... 88 BIJLAGE 7: INVULFORMULIER AFPERKEND BODEMONDERZOEK ................................................. 88 BIJLAGE 8: AFWEGING BATNEEC VOOR BOFAS ............................................................ 88 BIJLAGE 9: PROCEDURE VOOR HAALBAARHEIDSONDERZOEK VAN ENKELE IN SITU TECHNIEKEN .................. 88 BIJLAGE 10: PROCEDURE VOOR HAALBAARHEID NATUURLIJKE ATTENUATIE .................................. 88 BIJLAGE 11: STROOMSCHEMA I ............................................................................ 88 BIJLAGE 12: STROOMSCHEMA II............................................................................ 88 BIJLAGE 13: BESLISSCHEMA MONITORING BSP.............................................................. 88 BIJLAGE 14 :INVULFICHE KWALITEITSPLAN ................................................................. 88 BIJLAGE 15 :INVULFICHE TUSSENTIJDS VERSLAG ............................................................ 88 BIJLAGE 16 :INVULFICHE EINDEVALUATIEONDERZOEK ....................................................... 88 BIJLAGE 17 :INVULFICHE NAZORG ......................................................................... 88


1 INLEIDING 1.1 Missie van VZW BOFAS De VZW BOFAS is het Fonds voor de bodemsanering van tankstations dat d.d. 26 maart 2004 erkend werd overeenkomstig de bepalingen van het samenwerkingsakkoord getiteld ‘Samenwerkingsakkoord tussen de Federale Staat, het Vlaams Gewest, het Waals Gewest en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest betreffende de uitvoering en de financiering van de bodemsanering van Tankstations’, afgekort als SWA. VZW BOFAS ASBL staat voor: 'Bodemsaneringsfonds voor tankstations', opgericht als Vereniging zonder Winstoogmerk 'Fonds d'assainissement des sols des stations-service', en tant que Association sans but lucratif.

1.2 Doel van de richtlijn Deze richtlijn is ontwikkeld om een uniforme (België) en praktische invulling te geven aan de werking van voornoemd samenwerkingsakkoord. Deze richtlijn werd overheidsinstanties: • • •

ter goedkeuring

voorgelegd

aan

de

volgende

gewestelijke

OVAM BIM/IBGE OWD/SPAQUE

Het doel van deze richtlijn is: •

• •

het streven naar een standaarduitvoering van bodemonderzoek en bodemsanering van tankstations voor België, rekening houdende met de respectievelijke gewestelijke wetgeving en de specifieke situatie van een tankstation; een garantie te bieden aan de overheid teneinde een kwalitatieve bodemsanering uit te voeren, waarbij de middelen op een efficiënte wijze worden besteed; om op een éénduidige en gestructureerde wijze de communicatie en rapportering aan de bevoegde overheid en het IBC te verzekeren, teneinde het administratieve meerwerk en de vereiste middelen dienaangaande tot een minimum te beperken.

BOFAS zal in de uitvoering van haar activiteiten maximaal gebruik maken van deze richtlijn. Hierbij denken we in eerste instantie aan tankstations in het kader van een sluiting, waarbij BOFAS in naam en voor rekening van de betrokkene, de bodemsanering zal uitvoeren. Tevens zal BOFAS overeenkomstig voornoemd samenwerkingsakkoord, in het kader van de sanering bij wijze van overgangsmaatregel en verderzetting instaan voor de terugbetaling van bodemsaneringskosten. De kosten dienen de reële kosten te zijn om de bodemsanering, overeenkomstig de in de wetgeving van de Gewesten opgenomen BATbeginsel, uit te voeren.


In geval van verderzetting van het tankstation zal het bodemsaneringsproject, alvorens het wordt ingediend door de aanvrager bij de overheid, ter goedkeuring aan BOFAS dienen te worden voorgelegd. Deze richtlijn is een modus operandi die dient gevolgd te worden. In afwijking van de terminologie in deze richtlijn, dienen de correcte juridische termen overeenkomstig de gewestelijke wetgeving te worden gebruikt in de rapportage. Bodemsaneringsonderzoek en –werken die worden uitgevoerd door derden die rekenen op een terugbetaling van de gemaakte kosten, zullen getoetst worden aan de bepalingen opgenomen in deze richtlijn. Afwijkingen ten opzichte van de voorgestelde werkwijze dienen te worden gemotiveerd.

1.3 Beperkingen van de richtlijn De bodemsanering van elk tankstation is onderworpen aan locatiespecifieke kenmerken die niet te vatten zijn in een richtlijn. Deze richtlijn gaat dan ook uit van een vereenvoudigde situatie. Gelet op de reeds aanwezige ervaring tracht men een standaard op te stellen die van toepassing is op een maximaal aantal tankstations. De richtlijn gaat er van uit dat naast het tankstation ook andere activiteiten werden of worden uitgevoerd zoals: • • •

Garage activiteiten Carwash activiteiten Opslag van stookolie

Tevens zal verontreiniging door ophoging met bodemvreemd materiaal frequent voorkomen. Deze richtlijn zal geen modus operandi aanbieden voor andere bodembedreigende activiteiten dan de bovenvermelde. Op bepaalde terreinen zal de verontreiniging gerelateerd aan het tankstation overschaduwd worden door een veel grotere verontreinigingsvracht. Bijvoorbeeld door de aanwezigheid van een olie depot of de aanwezigheid van een sterk verontreinigde ophooglaag kunnen de kosten van de bodemsanering aanzienlijk stijgen. Voor dergelijke situaties zal BOFAS in onderling overleg treden met de betrokkenen en de overheid. Tevens is het niet de bedoeling van BOFAS om een blind uit te voeren richtlijn aan te bieden. BOFAS rekent in eerste instantie op de bekwaamheid en de kwaliteit van de aangestelde deskundige om de locatiespecifieke kenmerken te onderzoeken en zo de mogelijke problemen naar bodemsanering in te schatten.


1.4 Begrippenlijst Voor de toepassing van deze richtlijn worden hieronder een aantal definities omschreven, die specifiek uit het samenwerkingsakkoord zijn overgenomen: •

Bodemverontreiniging: de verontreiniging van het vaste deel van de aarde en het grondwater zoals in de wetgeving van de Gewesten gedefinieerd.

•

Bodemsanering: het behandelen van bodemverontreiniging zoals in de wetgeving van de Gewesten gedefinieerd.

•

Tankstation: elke brandstofverdeelinstallatie voor motorvoertuigen, zijnde een installatie voor het vullen van brandstoftanks van motorvoertuigen met vloeibare koolwaterstoffen bestemd voor de voeding van de erop geïnstalleerde motor(en), die als verkooppunt voor het publiek wordt of minstens tot en met 31 december 1992 werd uitgebaat.

•

Sluiting: het definitief beëindigen van de uitbating van een tankstation op een verontreinigd terrein.

•

Verontreinigde site: één of meerdere kadastrale percelen waarop een tankstation gelegen is of was, alsmede de aanpalende kadastrale percelen waarvan de bodem ten gevolge van de uitbating van het tankstation vóór aanvraag tot tussenkomst bedoeld in de artikelen 13 en 16, zodanig verontreinigd is dat een bodemsanering zich opdringt op grond van de gewestelijke wetgeving betreffende de bodemsanering.

•

Verontreinigd terrein: één of meerdere kadastrale percelen waarop een tankstation gelegen is of was, die, ten gevolge van de uitbating het tankstation vóór aanvraag tot tussenkomst bedoeld in de artikelen 13 en 16, zodanig verontreinigd is dat een bodemsanering zich opdringt op basis van de gewestelijke wetgeving betreffende bodemsanering.

•

Exploitant: de exploitant zoals bepaald overeenkomstig de milieuvergunningswetgeving van de Gewesten, van een vergunnings- en/of meldingsplichtige inrichting en/of activiteit ingeplant en/of uitgeoefend op een verontreinigd terrein.

•

Eigenaar: de eigenaar van een verontreinigd terrein.

•

Feitelijke gebruiker: de persoon, andere dan de exploitant en eigenaar die voor eigen rekening de feitelijke controle over het verontreinigd terrein heeft.

•

Fonds: de overeenkomstig de artikelen 8 en 9 van het samenwerkingsakkoord erkende rechtspersoon.

•

Saneringsplicht: Indien op basis van een bodemonderzoek wordt geconcludeerd dat dient overgegaan te worden tot verdere maatregelen (aanvullend bodemonderzoek, opstellen van een bodemsaneringsproject, uitvoering van bodemsaneringswerken,....), ontstaat er een saneringsnoodzaak en saneringsplicht op het kadastraal perceel waar deze verontreiniging tot stand kwam. Deze evaluatie wordt gemaakt aan de hand van de in het Gewest van toepassing zijnde wetgeving. De saneringsplicht (volgens het


Samenwerkingsakkoord) wordt toegewezen aan een (rechts)persoon overeenkomstig de in het Gewest van toepassing zijnde wetgeving. •

Afdoende bevonden oriënterend onderzoek : elk oriënterend onderzoek waarvan de resultaten overeenkomstig de gewestelijke wetgeving betreffende de bodemsanering door de bevoegde gewestelijke overheden algemeen aanvaard worden dan wel na individuele beoordeling aanvaard werden;

•

Tankstation gerelateerde verontreiniging: alle bodemverontreiniging die gerelateerd is aan de uitbating van het tankstation;

•

Tankstation vreemde verontreiniging: andere bodemverontreiniging dan tankstation gerelateerde verontreiniging;

Daarnaast worden eveneens andere definities geformuleerd die van toepassing zijn op de onderhavige richtlijn: •

Historische bodemverontreiniging (Vlaams Gewest): verontreiniging die tot stand is gekomen voor de inwerkingtreding van het bodemsaneringsdecreet (vóór 29 oktober 1995)

•

Historische bodemverontreiniging (Waals Gewest): verontreiniging die is ontstaan voor 01/01/2003

•

Nieuwe bodemverontreiniging (Vlaams Gewest): verontreiniging die tot stand is gekomen na de inwerkingtreding van het bodemsaneringsdecreet (na 28 oktober 1995)

•

Nieuwe bodemverontreiniging (Waals Gewest): verontreiniging die is ontstaan na 01/01/2003

•

Gemengde bodemverontreiniging (Vlaams Gewest): verontreiniging die tot stand gekomen is gedeeltelijk voor en gedeeltelijk na de inwerkingtreding van het bodemsaneringsdecreet.

•

Afperkend Bodemonderzoek (ABO): elk bodemonderzoek dat overeenkomstig de gewestelijke wetgeving betreffende de bodemsanering respectievelijk als “Beschrijvend Bodemonderzoek” (Vlaams Gewest), “Etude de caractérisation” (Waals Gewest) en “Nader Onderzoek” (Brussels Hoofdstedelijk Gewest) of een aparte “risicoevaluatie” wordt gekwalificeerd.

•

Bodemsaneringsproject: overeenkomstig de gewestelijke wetgeving betreffende de bodemsanering respectievelijk als “Bodemsaneringsproject” (Vlaams Gewest), “Plan d’assainissement” (Waals Gewest) en “Bodemsaneringsplan” (Brussels Hoofdstedelijk Gewest)”.

•

Actueel risico: Het actueel risico is van toepassing op de huidige situatie en op receptoren die momenteel een nadelige impact kunnen ondervinden van de verontreiniging. Uitgaande van de actuele situatie dreigt momenteel een aanwezige receptor negatief beïnvloed te worden, hetzij op korte termijn, hetzij op langere termijn.

•

Potentieel risico: Indien het gebruik van het terrein verandert (sluiting tankstation), dient een beoordeling gegeven te worden van de potentiële humane risico’s op basis van een realistisch standaard scenario overeenkomstig de bestemming volgens het Pagina 8 van 152 Richtlijn BOFAS 10-12-2004

Gewestplan. Indien een garantie kan gegeven worden dat het gebruik van het terrein onveranderd blijft (verderzetting tankstation), dient voor een inschatting van de potentiële humane risico’s uitgegaan te worden van de huidige situatie en een mogelijke ontwikkeling of evolutie in de toekomst. •

Puur product: (vloeibare) verontreiniging die voorkomt in de bodem als afzonderlijke (niet-waterige) fase. Puur product is al dan niet mobiel. Met het begrip puur product hangt de term retentiecapaciteit samen. Het puur product is mobiel (onder invloed van de zwaartekracht of capillaire krachten) indien de retentiecapaciteit overschreden wordt.

•

Drijflaag: puur product (slecht wateroplosbaar) dat voorkomt op grondwaterniveau (grondwaterspiegel en water-capillaire zone) en daar aanleiding geeft tot een puurproduct spiegel. Het puur product is in dit geval mobiel. Indien er geen vloeistofspiegel wordt gevormd, is het puur product capillair aanwezig en niet mobiel onder invloed van de zwaartekracht.

•

SAP pakket: Standaard analysepakket (cfr. Vlaanderen). Bij een standaard analysepakket (SAP) grond zit vervat: minerale olie, 8 zware metalen, 16 PAK (polycyclische aromatische koolwaterstoffen), EOX (extraheerbare halogeen verbindingen).. Een SAP grondwater bestaat uit minerale olie, BTEX en VOH (vluchtige organische halogeenkoolwaterstoffen) en zware metalen.


2 VERONTREINIGENDE STOFFEN

2.1 Inleiding Op een tankstation worden de brandstoffen benzine, diesel en LPG gestockeerd en verhandeld. Van deze brandstoffen kunnen enkel benzine en diesel bodem- en/of grondwaterverontreiniging veroorzaken. Benzine en diesel zijn complexe mengsels die hoofdzakelijk bestaan uit alifatische en aromatische koolwaterstoffen. Daarnaast worden diverse additieven toegevoegd ter verbetering van de technische eigenschappen van de brandstoffen. In het kader van nevenactiviteiten (garage, carwash, opslag van huisbrandolie) en op basis van de historiek van het terrein (ophoging met bodemvreemde materialen) is het niet uitgesloten dat op een tankstation ook andere verontreinigingen aanwezig zijn. Een duidelijk onderscheid tussen de tankstation gerelateerde verontreiniging en de tankstation vreemde verontreiniging is dus noodzakelijk. Op een tankstation kunnen de volgende potentiële verontreinigingsbronnen onderscheiden worden: • • • • • •

Pompeilanden Opslagtanks Vulpunten Tankontluchtingen Koolwaterstofafscheider Leidingen tussen tanks en pompeilanden


Tijdens het afperkend bodemonderzoek (ABO) dienen deze risico-locaties dan ook afdoende onderzocht te worden: • • •

op plaatsen waar in eerdere onderzoeken reeds verontreiniging is aangetoond in het vaste deel van de aarde en grondwater; op plaatsen waar gegevens over de verontreinigingssituatie ontbreken hiaten uit vorige onderzoeken.

2.2 Typische verdachte stoffen gerelateerd aan de uitbating van een tankstation: diesel en benzine Benzine bestaat voornamelijk uit koolwaterstofketens van 4 tot 12 koolstofatomen. Diesel bestaat uit zwaardere fracties, namelijk uit koolwaterstofketens van 10 tot 28 koolstofatomen (C10-C28). Beide brandstoffen worden bij voorkeur geanalyseerd via gaschromatografie (GC). Een courante analyse in dat verband is ‘minerale olie GC-C10C40’. Deze parameter is ideaal voor screening op diesel. Deze parameter is minder geschikt voor de evaluatie van benzineverontreinigingen. Diesel wordt bij voorkeur geanalyseerd via gaschromatografie in het bereik C10-C40. Deze methode laat niet alleen toe dieselconcentraties in grond of grondwater te kwantificeren, maar biedt het voordeel dat de bijhorende grafische voorstelling (het chromatogram) karakterisatie van de verontreiniging toelaat. Op basis van het chromatogram kan men ook evalueren of de dieselverontreiniging al dan niet onderhevig is aan biodegradatie. Op basis van deze evaluatie kan men een kwalitatieve uitspraak doen over de ouderdom van de dieselverontreiniging. De analyse op ‘minerale olie GC’ in combinatie met het


chromatogram is dus dieselverontreiniging.

een

goede

parameter

voor

de

evaluatie

van

een

Benzine – en in mindere mate ook diesel - bevatten diverse aromatische koolwaterstoffen. Een courante selectie hiervan zijn benzeen, tolueen, ethylbenzeen en xyleen (BTEX). De analyse op ‘BTEX’ wordt dan ook vaak beschouwd als gidsstof voor de analyse op benzine. Diesel en benzine bevatten talloze additieven ter verbetering van de technische eigenschappen van deze brandstoffen: antiklopmiddelen, antioxidantia, antivriesmiddelen, loodvervangers, en kleurstoffen. De additiefkeuze en de concentratie aan additieven variëren bovendien naargelang de oliemaatschappij. Het is onmogelijk een uitputtende lijst van additieven hier te vermelden. In het kader van BOFAS volstaat het om enkel te vermelden dat ter verbetering van het octaangehalte het additief methyl-t-buthylether (MTBE) systematisch wordt toegevoegd aan benzine, dit ter vervanging van de vroegere additieven op loodbasis. MTBE is een zeer goed oplosbare verbinding, zodat de aanwezigheid hiervan in grondwater als bijkomend bewijs kan beschouwd worden voor de aanwezigheid van een benzineverontreiniging. In bepaalde gevallen zijn analyses op overige brandstofadditieven aangewezen. Bijvoorbeeld, bij betwistingen, of in andere relevante gevallen, kan overwogen worden om analyses op deze minder courante parameters uit te voeren. In het kader van routine onderzoeken volstaan analyses op de volgende parameters (zie ook overzichtstabel in paragraaf 2.5.). • • •

minerale olie GC C10-C40: in het vaste deel van de aarde en in grondwater BTEX: in het vaste deel van de aarde en in grondwater MTBE: voornamelijk in grondwater.

Naast BTEX en MTBE, kan ook de parameter GC-vluchtig (GC C6-C12) gebruikt worden als indicator voor de aanwezigheid van benzine. Deze analyse heeft als bijkomend voordeel dat het bijhorende chromatogram verdere karakterisatie van de vluchtige koolwaterstoffen toelaat. In sommige gevallen namelijk, bijvoorbeeld op tankstations gelegen op of nabij een brandstofdepot, is het mogelijk dat er ook verontreiniging met petroleum, kerosine of andere vluchtige koolwaterstoffen voorkomt. In dat geval is het van belang dat men de benzineverontreiniging kan scheiden van de overige vluchtige verontreiniging (zie ook volgende paragraaf).

2.3 Overige verdachte stoffen op een tankstation In principe kan op een tankstation natuurlijk elke mogelijke verontreiniging ontstaan zijn, doch de praktijk wijst uit dat buiten benzine- en dieselverontreinigingen, voornamelijk de volgende soorten verontreinigingen kunnen voorkomen, namelijk: • • • •

afvalolie verontreinigde aanvulgrond petroleum, kerosine, white spirit huisbrandolie

Aangezien de financiële tussenkomst van BOFAS zich beperkt tot het saneren van tankstation gerelateerde verontreiniging in het vaste deel van de aarde en grondwater, is het van belang om de verontreiniging die het gevolg is van nevenactiviteiten op een tankstation apart te beschrijven in het rapport van het afperkend bodemonderzoek.


2.3.1 Afvalolie. Ten gevolge van garageactiviteiten op een tankstation is het mogelijk dat er gemorst is met motorolie. Motorolie bestaat uit viskeuze koolwaterstofmengsels die zich situeren in de koolstofrange C22-C38. Tegenwoordig kan motorolie voorkomen in drie kwaliteiten: gewone motorolie, semi-synthetische en synthetische motorolie. Op basis van een chromatogram zijn deze oliesoorten van elkaar, én van diesel/benzine te onderscheiden. Aangezien BOFAS enkel de saneringskosten van benzine- en dieselverontreinigingen vergoedt, is het van belang een duidelijk onderscheid te maken tussen motorolie en brandstoffen. De parameter ‘minerale olie GC C10-C40’ – en met name het bijhorende chromatogram – is hiertoe zeer geschikt. Afgewerkte motorolie kan bovendien zware metalen en PAK-componenten (polycyclische aromatische koolwaterstoffen) bevatten, en dient dan ook op deze parameters gecontroleerd te worden.

2.3.2 Verontreinigde aanvulgrond Bij het (ver)bouwen van een tankstation in het verleden, is het mogelijk dat er verontreinigde grond is aangevoerd, bijvoorbeeld ter hoogte van de ondergrondse tanks en de piste. Met andere woorden, een algemene screening naar zware metalen, PAK en EOX dringt zich op wanneer er een vermoeden bestaat dat er aanvulgrond van onbekende herkomst is gebruikt. Indien een tankstation gebouwd zou zijn op een reeds eerder verontreinigd terrein, dient men in het afperkend bodemonderzoek deze eerdere verontreiniging te onderscheiden van de verontreiniging die gerelateerd is aan de bouw of de exploitatie van het tankstation. Op basis van boorbeschrijvingen en van gepaste chemische analyses kan men in vele gevallen dit onderscheid onderbouwen.

2.3.3 Kerosine, petroleum, white spirit, huisbrandolie. Het is niet uitgesloten dat in de bodem van een tankstation lichte koolwaterstoffracties worden aangetroffen, die toch geen benzine zijn. Door middel van analyses op GC (C10C40), GC vluchtig (C6-C12), en met name door middel van het bijhorende chromatogram, is men in staat een onderscheid te maken tussen benzine en de overige lichte koolwaterstoffracties (bijvoorbeeld, kerosine, petroleum, white spirit, enz.). Het is evenmin uitgesloten dat in de bodem van een tankstation een verontreiniging met huisbrandolie wordt aangetroffen. Een huisbrandolie is terug te vinden op basis van een analyse GC (C10-C40) in het vaste deel van de aarde en grondwater ter hoogte van een huisbrandolietank.

2.3.4 Speciale situaties In geval nog andere mogelijke verontreinigingsbronnen aanwezig zijn, of in geval van betwistingen, kan natuurlijk overwogen worden om bijkomende parameters te analyseren. Dit dient dan door de bodemsaneringsdeskundige nader gemotiveerd te worden.


2.4 Analysemethoden 2.4.1 Wettelijke bepalingen per Gewest Voor de in 2.3. besproken te analyseren bodemonderzoeksparameters zijn in Vlaanderen, Brussel en Wallonië specifieke voorschriften van kracht. Hieronder zijn de wettelijke bepalingen terzake per regio samengevat. 2.4.1.1 Vlaanderen In bijlage 5 van de VLAREBO is een overzicht opgenomen van verplicht te gebruiken analysemethoden. Deze methoden zijn gespecifieerd in het Compendium voor Monsterneming en Analyse (CMA) uitgewerkt door de VITO voor de OVAM. De methoden zijn als PDF-file beschikbaar op de website van de VITO. www.vito.be/milieu/milieumetingen8a1.htm 2.4.1.2 Wallonië In annexe 2 van het “Arrêté du Gouvernement wallon modifiant le titre III du Règlement général pour la protection du travail en insérant des mesures spéciales applicables à l'implantation et l'exploitation des stations-service.4 mars 1999 - (M.B. 11.06.1999),(modifié par l'arrêté du Gouvernement wallon du 30 novembre 2000 (M.B. 17.01.2001) et 17 juillet 2003 (M.B. 10.09.2003)) zijn de te volgen analysemethoden vermeld. http://mrw.wallonie.be/dgrne/legis/textesrgpt/etcl001.htm 2.4.1.3 Brussel Bijlage VI van het besluit van 21.01.1999 bepaalt de te gebruiken analysemethoden. Bovendien moet het laboratorium erkend zijn door het Brussels hoofdstedelijk Gewest voor de te analyseren parameters.

2.4.2 Gefractioneerde “TPH”-methode bij risico-evaluaties Petroleumproducten zijn, zoals reeds hoger aangehaald, zeer complexe mengsels en vertonen een grote variabiliteit in samenstelling. Eenmaal terechtgekomen in het milieu wordt deze samenstelling verder gewijzigd onder invloed van allerhande verweringsprocessen. Het is uiterst moeilijk en overdreven duur elk van deze individuele componenten te identificeren en te kwantificeren. Toch kunnen enkele algemene vaststellingen en conclusies geformuleerd worden: • •

petroleumproducten bestaan hoofdzakelijk uit alifatische/alicyclische aromatische koolwaterstoffen aromatische koolwaterstoffen zijn meer mobiel dan alifatische componenten.

en

De petroleumkoolwaterstoffen worden dan ook op basis hiervan onderverdeeld in een relatief klein aantal blokken met gelijkaardige eigenschappen. Het definiëren van de blokken is gebaseerd op de methode zoals omschreven door de ‘Total Petroleum Hydrocarbon Working Group’, ook genaamd TPHCWG methode. De blokken zijn gebaseerd op de fysico-chemische kenmerken van de koolwaterstoffen, waarbij het gedrag van de component in de bodem doorslaggevend is. De relatief korte petroleumproducten zijn relatief mobiel en degraderen vlot. Ze kunnen gemakkelijk de verontreinigde locatie Pagina 14 van 152 Richtlijn BOFAS 10-12-2004

verlaten via het grondwater en de lucht. Zwaardere en meer vertakte chemicaliën zijn stabieler en neigen te persisteren. Op de website van de OVAM bevindt zich een gedetailleerde beschrijving van deze methode. Een Franstalige versie zal beschikbaar gesteld worden op de BOFAS website.

2.5 Overzicht te analyseren verdachte stoffen op een tankstation

Enkel bij risico-evaluaties: fractionering van minerale olie Alifaten EC5-EC6 EC>6-EC8 EC>8-EC10 EC>10-EC12 EC>12-EC16 EC>16-EC21 Aromaten EC>8-EC10 EC>10-EC12 EC>12-EC16 EC>16-EC21 EC>21-EC35

Kerosine

Petroleum

x

x

x

x

x

x x

x x x

x x

(x)

White spirit

Verontreinigd e aanvulgrond

C10-C40

Afvalolie

GROND Minerale olie GC, (inclusief chromatogram) BTEX 8 zware metalen 16 PAK componenten EOX GC,C6-C12 (inclusief chromatogram) Hexaan, heptaan, octaan MTBE

Benzine

Te analyseren parameters

Diesel, huisbrandolie

Op basis van de beschouwingen in voorgaande paragrafen kunnen dus onderstaande verdachte stoffen weerhouden worden als te analyseren parameters.

(x)

(x)

x

x

x

(1) (x)

(1)

(1)

(1)

(x) (x) (x)

(x) (x) (x) (x) (x) (x)

(x) (x) (x) (x) (x)

(x) (x) (x) (x) (x)

(x) (x) (x) (x)

(x) (x) (x) (x)

(x) (x) (x) (x) (x)

(x) (x) (x)

(x) (x) (x)

(x) (x)

(x) (x) (x) (x)

(x) (x)

(x) (x) (x) (x)

(x) (x) (x) (x)


GC,C6-C12 (inclusief chromatogram) Hexaan, heptaan, octaan Enkel bij risico-evaluaties: fractionering van minerale olie Alifaten EC5-EC6 EC>6-EC8 EC>8-EC10 EC>10-EC12 EC>12-EC16 EC>16-EC21 Aromaten EC>8-EC10 EC>10-EC12 EC>12-EC16 EC>16-EC21 EC>21-EC35

Verontreinigde aanvulgrond

Kerosine

Petroleum

x

x

(x)

x

x

x

x x (x)

(x)

White spirit

Afvalolie

C10-C40

Diesel, huisbrandolie

GRONDWATER Minerale olie GC, (inclusief chromatogram) BTEX MTBE 8 zware metalen

Benzine

Te analyseren parameters

(x) (x)

x

(x)

x

x

x

(1)

(1)

(1)

(1)

(x) (x) (x)

(x) (x) (x) (x) (x) (x)

(x) (x) (x) (x) (x)

(x) (x) (x) (x) (x)

(x) (x) (x) (x)

(x) (x) (x) (x)

(x) (x) (x) (x) (x)

(x) (x) (x)

(x) (x) (x)

(x) (x)

(x) (x) (x) (x)

(x) (x)

(x) (x) (x) (x)

(x) (x) (x) (x)

x te analyseren parameters (x) de bodemsaneringsdeskundige dient de relevantie van deze parameters na te gaan (1) aanbevolen indien bij de analyse GC, C6-C12 een concentratie minerale olievluchtig is aangetroffen die significant aanwezig is en waarbij geen andere parameters (zoals BTEX) de verontreiniging karakteriseren.


Deel 1: AFPERKEND BODEMONDERZOEK (‘ABO’):

Beschrijvend bodemonderzoek (Vlaanderen) Etude de caractérisation (Wallonië) Nader onderzoek / étude détaillée / étude de risques (Brussel)


3 AFPERKEND BODEMONDERZOEK (ABO) 3.1 Doelstelling en opbouw van het Afperkend onderzoek (ABO) Het afperkend bodemonderzoek heeft een afwijkende nomenclatuur in elk Gewest, namelijk: Beschrijvend bodemonderzoek (Vlaanderen), Etude de Caractérisation (Wallonië) en Nader Onderzoek/Etude Détaillée (Brussel) of een aparte risico-evaluatie. Omwille van het gewestoverstijgende karakter van BOFAS, zal in voorliggend document de gemeenschappelijke term ‘afperkend bodemonderzoek’ (ABO) gebruikt worden. De inhoudelijke vereisten in elk Gewest verschillen ook, dit voornamelijk op administratief vlak. Hiervoor wordt, per Gewest, verwezen naar de bestaande wetgeving en omzendbrieven van de OVAM, BIM en DPA/OWD. Een Afperkend Bodemonderzoek voor BOFAS dient steeds te voldoen aan de administratieve vereisten van het Gewest waar het zal ingediend worden. Op technisch vlak echter, zijn er nauwelijks verschillen. Een afperkend bodemonderzoek moet toelaten : • • • • • •

de verontreinigingssituatie in het vaste deel van de aarde en grondwater af te perken, in horizontale en verticale zin een volumeraming te maken van de gronden grondwaterverontreiniging een uitspraak te doen over de saneringsplicht een uitspraak te doen over de saneringsprioriteit een uitspraak te doen over de noodzaak tot het nemen van voorzorgsmaatregelen, in afwachting van de saneringswerken een bodemsaneringsproject uit te werken (indien vereist)

In een risico-evaluatie dienen de volgende zaken nagegaan te worden: •

• • •

de aard, de hoeveelheid, de concentratie en de oorsprong van de verontreinigende stoffen en organismen en mensen, planten of dieren en waarbij dit contact zeker of waarschijnlijk schadelijke gevolgen zal hebben voor de gezondheid van mensen, planten of dieren; de mogelijkheid op verspreiding daarvan; het gevaar op blootstelling voor mensen, planten, dieren en gronden oppervlaktewater; een prognose van de spontane evolutie van de verontreinigde bodem naar de toekomst toe.

De risico-evaluatie bestaat uit de bepaling van de risico’s voor de mens, dier, plant en ecosysteem, en de verspreidingskarakteristieken via bodem, lucht en water. Daarbij wordt een onderscheid gemaakt tussen de actuele en de potentiële risico’s en wordt rekening gehouden met de mogelijke evolutie van de verontreiniging. De risico-evaluatie wordt besproken in hoofdstuk 3.4.5.


Het terrein waar men een Afperkend Bodemonderzoek uitvoert, is niet meer afgebakend door de administratieve grenzen van de kadastrale percelen van het tankstation doch wordt voornamelijk door “technische grenzen” bepaald. Tijdens de uitvoering van het Afperkend Bodemonderzoek kan uitzonderlijk beslist worden door de opdrachtgever (BOFAS) om niet alle verontreinigingskernen, die veroorzaakt werden door andere activiteiten dan deze gerelateerd aan de uitbating van een tankstation, waarvoor een saneringsplicht bestaat, verder te onderzoeken. In dit geval dient te worden aangegeven of het afperkend bodemonderzoek bodemonderzoek betreft waarbij alle kernen waarvoor een saneringsplicht bestaat werden onderzocht, dan wel het bodemonderzoekeen “partieel ABO” is waarbij er saneringsplicht bestaat voor kernen die hun oorsprong vinden in andere risico-activiteiten maar die niet werden onderzocht. Bij de bepaling van de inhoud van het onderzoek wordt gebruik gemaakt van een aantal onderzoeksstrategieën die in eerste instantie vastgelegd worden door de informatie bekomen in het kader van het afdoend oriënterend bodemonderzoek. Deze strategieën worden in hoofdstuk 3.2 besproken. De wijze van rapportage en op welke manier de informatie, verzameld tijdens het ABO, in het rapport dient opgegeven te worden, wordt in hoofdstuk Error! Reference source not found. besproken.

3.2 Onderzoeksstrategieën bodemonderzoek

voor

het

afperkend

3.2.1 Inleiding Binnen de richtlijn voor het ABO is het niet haalbaar om hoeveelheden op te geven inzake uit te voeren boringen en analyses. De strategie binnen het ABO moet erop gericht zijn aan te geven welke de minimumvereisten zijn om een voldoende kwaliteitsniveau te kunnen garanderen. Rekening houdend met de gegevens van het Afdoend bevonden oriënterend bodemonderzoek enerzijds, en de doelstellingen van het ABO anderzijds, dient door de bodemsaneringsdeskundige, per concreet geval, de onderzoeksstrategie gedetailleerd uitgewerkt te worden. Hierbij dient voldoende aandacht besteed te worden aan het geplande geologische en hydrogeologische onderzoek. Er wordt bij het opstellen van de onderzoeksstrategie van uitgegaan dat op basis van de resultaten van een afdoend bevonden oriënterend bodemonderzoek en de aan de aanvraag voor tussenkomst van het BOFAS toegevoegde verklaring met de aan de bevoegde overheid gemelde incidenten, die hebben plaatsgevonden sinds de uitvoering van het Afdoend bevonden oriënterend bodemonderzoek, de plaats van voorkomen (verticaal en horizontaal) van de verontreiniging bij benadering bekend is. Met andere woorden dat het aantal verontreinigingskernen en de plaats hiervan bij benadering bekend is. Indien de plaats van voorkomen (horizontaal en verticaal) en de noodzaak om tot de uitvoering van een ABO op basis van de reeds gekende gegevens niet voldoende gekend is, wordt er vóór de aanvang van het ABO een aanvullend onderzoek uitgevoerd en dit gebruikmakend van de standaardprocedure voor een oriënterend bodemonderzoek/étude indicative/étude prospective. Dit aanvullend onderzoek maakt echter deel uit van het ABO en dient als dusdanig dan ook opgenomen te worden in het eindverslag van het ABO. Op deze manier kan een duidelijke inventarisatie gebeuren van de schadegevallen die hebben


plaatsgevonden sinds bodemonderzoek.

de

uitvoering

van

het

afdoend

bevonden

oriënterend

De onderzoeksstrategie moet op een dergelijke wijze opgesteld worden dat er aan de inhoud van het ABO kan voldaan worden. Het resultaat van het onderzoek moet toelaten dat er een rapport, conform de in de richtlijn opgenomen inhoud, kan opgemaakt worden.

3.2.2 Voorstel voor afperkend bodemonderzoek Een voorstel tot afperkend bodemonderzoek dient voorafgaandelijk ter evaluatie aan de bevoegde overheid (OVAM, BIM) te worden voorgelegd. Indien dit het geval is, dient het voorstel voor ABO te voldoen aan de administratieve vereisten van deze bevoegde overheid. Het voorstel voor afperkend bodemonderzoek dient minimaal te omvatten: • •

• •

• • •

de nodige administratieve gegevens, zoals gegeven in Bijlage 2: Administratieve informatie Voorstel ABO; een korte samenvatting van de conclusies van de reeds uitgevoerde bodemonderzoeken waarbij een duidelijke motivatie wordt gegeven voor de uitvoering van het ABO. Tevens wordt melding gemaakt van eventuele incidenten die zijn opgetreden na de uitvoering van het afdoend bevonden oriënterend bodemonderzoek; de toegepaste methoden, technieken en aantallen (analyses, boringen,…) worden door middel van gestructureerde tabellen omschreven; een plan van het tijdens het ABO geplande onderzoek waarbij de ligging en de nummers van de peilbuizen, de ligging en de nummers van de boringen (eventueel ook uit ander uitgevoerd onderzoek) aangeduid worden (schaal 1/100 –1/2.500). Een schematische achtergrond is toegelaten zolang het mogelijk is om locaties op het terrein terug te vinden; een beschrijving van de maatregelen die tijdens de uitvoering van het onderzoek zullen genomen worden om de veiligheid te garanderen; een planning van het onderzoek met data voor (tussentijdse) rapportage; tenslotte dient aangegeven te worden of het afperkend bodemonderzoek een bodemonderzoek betreft waarbij alle kernen waarvoor een saneringsplicht bestaat werden onderzocht, dan wel het bodemonderzoek een een “partieel ABO” is waarbij er saneringsplicht bestaat voor kernen die hun oorsprong vinden in andere risico-activiteiten maar die niet werden onderzocht.

3.2.3 Bemonsteringsstrategieën voor het afperkend bodemonderzoek 3.2.3.1 Inleiding Een belangrijk onderdeel van de onderzoeksstrategie bemonsteringsstrategie die zal gehanteerd worden.

is

het

bepalen

van

de

Er wordt onderscheid gemaakt tussen strategieën voor bodem en voor grondwater, een strategie voor het gebruik van andere onderzoekstechnieken en een strategie voor verontreinigingen waarvoor reeds een ABO werd uitgevoerd dat werd goedgekeurd door de overheid. Een verontreiniging die gerelateerd is aan de installaties van een tankstation, is heterogeen vermits er duidelijk te omschrijven kern(en) op het terrein aangetroffen worden. De concentratie aan verontreinigende stof zal steevast functie zijn van de afstand Pagina 20 van 152 Richtlijn BOFAS 10-12-2004

tot de verontreinigingsbron. In bepaalde gevallen kan eveneens een homogene verontreiniging worden aangetroffen, bijvoorbeeld bij de aanwezigheid van ophoogmateriaal. In bepaalde gevallen kan het noodzakelijk zijn om, op basis van de aard en ruimtelijke verdeling van de verschillende verontreinigende stoffen, op een terrein meerdere strategieën te combineren (waarbij telkens de meest uitgebreide dient gehanteerd te worden). Om een terrein of een deelterrein te onderzoeken worden volgende onderzoeksstrategieën onderscheiden:

• strategie A: strategie waarbij er aanwijzingen zijn dat er in het vaste deel van de aarde en/of in het grondwater verontreiniging wordt aangetroffen;

• strategie B: strategie voor de toepassing van andere onderzoekstechnieken bij de • • •

afperking van de bodem en grondwaterverontreiniging; strategie C: terreinen waarop reeds een ABO heeft plaatsgevonden dat werd goedgekeurd door de overheid; strategie D: strategie waarbij er aanwijzingen zijn dat in de toekomst mogelijk een restverontreiniging zal achterblijven; strategie E: strategie waarbij er aanwijzingen zijn van een homogene verontreiniging in het vaste deel van de aarde.

Bij de verticale afperking van de grondverontreiniging dient ook aandacht gegeven te worden aan de grondverontreiniging die zich onder het grondwaterniveau bevindt. De grondverontreiniging die zich daar bevindt is namelijk van groot belang i.v.m. de mogelijke uitloging naar het grondwater. Bij de uitwerking van het latere bodemsaneringsproject dient er zorg voor gedragen te worden dat deze grondverontreiniging optimaal gesaneerd wordt, om de aansluitende grondwatersanering niet te compromitteren. De richtlijnen voor het opstellen van een onderzoeksstrategie, zoals hierna uitgewerkt, dienen opgevolgd te worden, met dien verstande dat enkel een gemotiveerde afwijking kan aanvaard worden. Zo krijgt de bodemsaneringsdeskundige wel de vrijheid om de voorgestelde onderzoeksstrategieën ten behoeve van de doelstelling van het ABO, binnen een concrete situatie en op een gemotiveerde wijze, aan te passen. De doorgevoerde wijzigingen moeten in het eindrapport van het afperkend bodemonderzoek wel duidelijk aangegeven en geargumenteerd worden. 3.2.3.2 Algemene richtlijnen geldig voor alle strategieën Het is steeds nuttig om de resultaten van het afdoend oriënterend onderzoek en/of andere eerder uitgevoerde, relevante onderzoeken mee op te nemen in het ABO. Wel dient te worden opgepast voor systematische verschillen ten gevolge van de tijd verstreken tussen de uitvoering van het afdoend bevonden oriënterend bodemonderzoek en het ABO. Dit is hoofdzakelijk afhankelijk van de dynamiek van het te onderzoeken systeem en zal vooral relevant zijn voor het grondwateronderzoek. Indien in het kader van eerdere onderzoeken geen (of onvoldoende) peilbuizen voorzien werden, dienen tijdens het ABO in principe minstens 3 peilbuizen geplaatst te worden zodat, op basis van de stijghoogten, de lokale stromingsrichting van het freatisch grondwater bepaald kan worden.


Indien er hiaten zijn in de kennis dienen deze nader onderzocht te wordenin het kader van het ABO. De bodemsaneringsdeskundige dient in het eindverslag van het ABO duidelijk te omschrijven op welke wijze het boorprogramma en de plaatsing van peilbuizen tot stand kwam indien sterk wordt afgeweken van het voorstel van ABO Indien de analyseresultaten van de verontreinigende stoffen in het grondwater ouder zijn dan 1 jaar, dient een selectie van relevante parameters en analyses geactualiseerd te worden. De actualisatie dient voornamelijk gericht te zijn op de grondwaterkwaliteit in contourbepalende peilbuizen. In het kader van de ondersteuning van de risico-evaluatie kan het nuttig zijn dat andere testen (luchtmetingen, bodemluchtmetingen, drinkwatermetingen…) worden uitgevoerd. De bodemsaneringsdeskundige dient hiervan een omschrijving te geven evenals de reden waarom deze toegepast worden. De toegepaste bemonsteringsstrategie moet toelaten om concentraties van de verontreinigende stoffen per compartiment (vaste deel van de aarde, grondwater) in een dergelijke mate te kennen dat een afbakening in horizontaal en verticaal vlak mogelijk is en dat volumes kunnen afgeleid worden. Voor de bepaling van de isoconcentratielijnen (contouren) dient voldaan te worden aan de specifieke vereisten van de bevoegde gewestelijke instanties. De bodemsaneringsnormen voor het vaste deel van de aarde worden in functie van klei- en organisch materiaalgehalte aangepast. De bepaling van het klei- en organische stofgehalte dient te gebeuren op niet verdachte grondstalen en dit op verschillende horizonten. Bij de bepaling van deze gehalten dient de deskundige volgende richtlijnen te hanteren: •

•

•

Voldoende monsters moeten geanalyseerd worden op klei en organische stof voor een correcte bepaling van de saneringsnormen. 1. Voor een gemiddeld tankstation (2 à 3 pompeilanden, ca. 50.000 à 100.000 liter brandstofopslag) zijn minimaal 2 analyses op klei en minimaal 2 analyses op organische stof vereist. 2. Op grotere tankstations, in vergraven gronden, of in complexe geologische situaties, kunnen meer analyses aangewezen zijn. Indien het aantal stalen waarop de bepaling uitgevoerd werd, geen voldoende duidelijk beeld geven van de klei- en organische stof gehaltes van de bodem, dient naar best vermogen een gemotiveerde waarde te worden voorgesteld. Indien op het studiegebied een duidelijke pedologische of lithologische opdeling verantwoord is, kan er per deelzone een andere set van klei en organische stof gehanteerd worden bij omrekening van de bodemsaneringsnormen. Bij de keuze van de grondstalen waarop het percentage klei en het gehalte aan organische stof worden bepaald, moet de deskundige een goede ruimtelijke spreiding over het terrein voorzien zodat een representatief beeld van de samenstelling bekomen wordt.

Voor zover de Gewestelijke wetgeving dit toelaat zal bij omrekening van de bodemsaneringsnormen de deskundige altijd een motivatie geven m.b.t. de gehanteerde klei- en organische stof gehaltes. Zoals reeds opgemerkt, wordt het afperkend bodemonderzoek niet begrensd door administratieve grenzen doch door de verspreiding van de verontreiniging die op het


terrein zelf is ontstaan. Daaruit volgt dat er bij grensoverschrijding van de verontreiniging (naar andere percelen die geen deel uitmaakten van het initieel onderzochte terrein) het onderzoek uitgebreid moet worden naar deze percelen en dit in het kader van hetzelfde ABO. Indien er volgens de deskundige tijdens het ABO duidelijke aanwijzingen zijn dat de vastgestelde verontreiniging maatregelen vereist om mens of milieu tijdelijk te beschermen tegen de gevaren van de verontreiniging in afwachting van de bodemsanering (afgeleid uit terreinwaarnemingen, analyseresultaten, …), dan moeten er dadelijk voorzorgsmaatregelen geformuleerd worden. Deze voorzorgsmaatregelen worden aan de bevoegde gewestelijke instantie voorgelegd. Dit is ook van toepassing indien het afperkend bodemonderzoek nog niet is afgewerkt. Specifiek voor onderzoeken in het Vlaams Gewest, dient de bodemsaneringsdeskundige er op te letten dat bij het opstellen van de onderzoeksstrategie voor het ABO ook rekening wordt gehouden met het feit dat finaal een uitspraak zal moeten worden geformuleerd per kadastraal perceel. Dit houdt in dat indien een verontreiniging zich heeft verspreid over meerdere percelen, er door de bodemsaneringsdeskundige via: • • •

interpolatie resultaten dienen doorgetrokken te worden op de tussenliggende percelen; extrapolatie kan niet worden toegepast; op de percelen welke zich op de rand van de pluim bevinden of waar er een overgang van de ernst van de verontreiniging is (vb opname register, ernstige bedreiging) dient een éénduidig analyseresultaat van bodem of grondwater voorhanden te zijn om de besluitvorming te onderbouwen.

Een gedetailleerde beschrijving van de onderzoeksstrategieën A t.e.m. E is opgenomen in Bijlage 1: Onderzoeksstrategieën A t.e.m. E.

3.3 Veldwerkzaamheden Veldwerkaamheden dienen in de drie gewesten te worden uitgevoerd conform de ‘Code van goede praktijk voor het uitvoeren van milieuboringen en het plaatsen van peilbuizen’, versie september 2001 en de ‘Code van goede praktijk voor bemonstering van grond, grondwater, bodemvocht, bodemlucht en waterbodems’, OVAM, versie september 2001 en de ‘Code van goede praktijk voor mechanische boringen en plaatsing van filters in het kader van bodemonderzoek en bodemsanering’, Bofas . Daar waar richtlijnen ontbreken, dient aangesloten te worden bij bestaande NNI-normen en richtlijnen. Indien er regionale wettelijke specificaties bestaan voor Brussel en Wallonië, hebben deze regionale eisen voorrang op de Vlaamse normen en codes.

3.3.1 Algemene richtlijnen Vóór het uitvoeren van het veldwerk neemt de bodemsaneringsdeskundige contact op met de verantwoordelijke op het onderzoeksterrein (eigenaar, exploitant, …). Met hem worden de praktische afspraken gemaakt voor het veldwerk. Indien beschikbaar op het terrein kan de deskundige gebruik maken van water en elektriciteit. De deskundige voorziet in ieder geval zelf water en stroom. Voor het uitvoeren van elk veldwerk wordt minimaal een projectleider en een veldwerker voorzien.


3.3.2 Uitzetten van de boringen Vóór het uitzetten van de boringen dient de ligging van de leidingen nagegaan te worden via een kabeldetector (met zender voor detectie van metalen leidingen). Indien op het terrein blijkt dat in belangrijke mate afgeweken dient te worden van het boorplan, dient de plaats van de vervangende boring in overleg met de opdrachtgever te gebeuren. Voor het starten met de uitvoering van de boring dienen de nodige maatregelen genomen te worden om de veiligheid van zowel de uitvoerders van de boring als van de gebruikers van het terrein te verzekeren. Indien veldwerkzaamheden dienen te worden uitgevoerd op het openbaar domein, staat de deskundige in voor het verkrijgen van de nodige vergunningen en de plannen met de ligging van de nutsleidingen..

3.3.3 Uitvoeren van een kernboring Indien de boring dient te worden uitgevoerd in een verharding (beton, klinkers, asfalt) dient een kernboring uitgevoerd te worden. Indien het een boring betreft die wordt uitgevoerd in een klinkerverharding en die niet wordt afgewerkt tot peilbuis, kunnen de klinkers worden uitgebroken op voorwaarde dat verzekerd kan worden dat deze ordelijk teruggeplaatst worden. Tijdens het uitvoeren van een kernboring dienen machines steeds vastgezet te worden. Een uitzondering kan gemaakt worden in volgende gevallen:

• boringen in asfalt: de dikte van het asfalt (vaak slechts enkele centimeters) geeft •

te weinig garanties voor een goede verankering; voor een kleine machine met regelbaar koppel, mits de technische fiche ervan aanvaard wordt door de opdrachtgever.

Om beschadiging aan leidingen te vermijden wordt in het geval van een verharding steeds voorgeboord met een kleinere diameter (4 à 5 keer boren met een gewone betonboor binnen de omtrek van de kernboring).

3.3.4 Uitvoeren van een machinale boring Voor mechanische boringen dient steeds een afweging gemaakt te worden tussen de vooropgestelde methode en het doel van de boring. Indien grondmonsters genomen dienen te worden is in geen geval het gebruik van de volle avegaarboor toegestaan. Indien gebruik gemaakt wordt van de holle avegaarboor dienen grondmonsters genomen te worden d.m.v. steekbussen. Avegaarboringen zijn niet geschikt voor het opstellen van boorbeschrijvingen. Bij het uitvoeren van machinale boringen wordt –na de eventuele kernboring– steeds manueel voorgeboord met minstens eenzelfde diameter als de uit te voeren mechanische boring tot een diepte van minimum 1 m. Opvolging en toezicht van mechanische boringen gebeurt op het terrein door een milieukundig begeleider.

3.3.5 Uitvoeren van manuele boringen De standaardboring is een handboring met een diameter van 110 mm.


Indien in een boring ter hoogte van de kern verontreiniging wordt aangetroffen, wordt de boring verdergezet voor de verticale afperking van de verontreiniging (minstens één boring per verontreinigingskern). De aanwezigheid van minerale oliecomponenten dient steeds gecontroleerd te worden met de olie-detectiepan. Het gebruik van een PID-meter is enkel een mogelijk hulpmiddel tijdens de veldwerkzaamheden, en maakt geen onderdeel uit de rapportage. Indien boringen worden uitgevoerd ter hoogte van een locatie waar sterke aanwijzingen zijn voor de aanwezigheid van een drijflaag, dient voor boringen door de drijflaag gebruik gemaakt te worden van de ‘verloren casing’ methode. De verbuizing dient aangebracht te worden tot minstens 0,5 m onder de laagst mogelijke grondwaterstand en 0.5 m boven de hoogst mogelijke grondwaterstand. Indien gebruik gemaakt wordt van licht pneumatisch materiaal (ramguts) dient steeds minimaal de eerste meter manueel voorgeboord te worden.

3.3.6 Monstername grond en analyses De methode van monstername dient aangepast te zijn aan de op basis van de voorstudie verwachte verontreiniging. Indien de aanwezigheid van vluchtige componenten vermoed wordt, dienen ongeroerde monsters te worden genomen met een steekboor. Het materiaal voor de monstername wordt door de deskundige voorzien. De inhoud van de monsters bedoeld voor analyses dient minstens 200 ml te bedragen maar is tevens afhankelijk van de aard en het aantal van de uit te voeren analyses. De deskundige vraagt advies hieromtrent bij het laboratorium waar de analyses uitgevoerd worden. In regel worden er monsters genomen om de 50 cm of bij verandering van lithologie (of horizont) en/of zintuiglijke kenmerken. Na monstername dienen de monsters in afwachting van transport veldwerkmagazijn en/of het laboratorium gekoeld bewaard te worden.

naar

het

Het laboratorium is erkend in het betrokken gewest . De coördinatie met het laboratorium en de aanlevering van de monsters gebeurt door de deskundige. In het onderliggend bestek is een meetstaat voorzien waarin de eenheidsprijzen voor veel voorkomende analyses dienen te worden opgegeven. Analyses op mengmonsters zijn niet toegelaten in het kader van afperkende bodemonderzoeken. Analyses op minerale olie dienen te gebeuren via gaschromatografie en niet via infrarood.

3.3.7 Plaatsing van peilbuizen In een met olie verzadigde zone dient altijd een peilbuis te worden geplaatst. De filter wordt snijdend met de grondwatertafel geplaatst. De filter en stijgbuis zijn uitgevoerd in een materiaal, aangepast aan aard van de te verwachten verontreiniging. De filter en stijgbuis zijn uitgevoerd met een trapezium schroefdraadverbinding, in- en uitwendig glad. De schroefdraadverbindingen onder het grondwaterniveau dienen waterdicht te worden verbonden. Het gebruik van mofverbindingen is eveneens toegestaan. De peilbuis is afgewerkt met een afschroefbare


dop. De filter dient omgeven te zijn door een passende filterkous. De filter is onderaan afgesloten. De peilbuis dient aan het maaiveld afgewerkt te worden met een straatpot. In het geval van een peilbuis ter plaatse van een verharding dient een vloeistofdichte straatpot geplaatst te worden op het niveau van de verharding, aangepast aan de te verwachten belasting (verkeer, stockage, …). Peilbuizen ter plaatse van een groenzone worden afgewerkt met een straatpot op het niveau van het maaiveld, aangepast aan de te verwachten belasting. Indien vereist kan de peilbuis boven het maaiveld afgewerkt worden met een metalen koker. De koker dient voorzien te zijn van een afsluitbaar deksel. Het boorgat kan worden opgevuld met niet-verontreinigd opgeboord materiaal. Verontreinigd opgeboord materiaal dient door de deskundige te worden afgevoerd voor verwerking conform de huidige wetgeving. De peilbuizen worden na plaatsing onmiddellijk schoongespoeld totdat een constante Ec, pH en temperatuur van het water wordt bekomen. Tussen de plaatsing van een peilbuis en de eerste watermonstername dient minstens één week gelaten te worden. De peilbuis dient minstens 5 maal te worden schoongespoeld. Het gebruik van tijdelijke peilbuizen is niet toegestaan.

3.3.8 Afwerking Na het uitvoeren van de boringen, wordt de boorplaats terug in haar oorspronkelijke staat gebracht. De afwerking dient op een dusdanige manier te gebeuren dat de afgewerkte boring of peilbuis geen hinder vormt voor de activiteiten op het terrein. Het is toegestaan boringen of de ruimte boven het filtergrind op te vullen met materiaal opgeboord uit de boring in kwestie. Indien vereist door de verontreinigingssituatie of de bodemopbouw dient het boorgat of de ruimte boven het filtergrind volledig opgevuld te worden met zwelklei. In ieder geval dient verdere verspreiding van de verontreiniging of contaminatie van een peilbuis door een onoordeelkundige heraanvulling vermeden te worden. Overtollige verontreinigde grond wordt door de deskundige meegenomen en afgevoerd naar een verwerker. Op vraag van BOFAS dient de deskundige een bewijs voor te leggen van de verwerking van de grond. Indien toegestaan door de opdrachtgever, kan overtollige niet-verontreinigde grond op het terrein achtergelaten worden op een door de opdrachtgever aangewezen plaats. De deskundige staat in voor de kwaliteit van deze achtergelaten grond. Indien blijkt dat achtergelaten grond toch verontreinigd is, zijn de kosten voor afvoer, verwerking en eventuele bijkomende maatregelen ten laste van de deskundige. De peilbuizen worden afgewerkt met een aan de situatie aangepast deksel. De boringen worden afgewerkt in de oorspronkelijke toestand. Specifieke aandacht wordt besteed aan het herstel van eventuele grondverzakkingen en aan de opvulling van inzakkingsholten langsheen de peilbuis. De peilbuizen worden voorzien van een code en filterdiepte.


3.3.9 Waterpassing en inmeting De geplaatste peilbuizen worden gewaterpast tegenover een lokaal referentiepunt. Indien er zich op het terrein reeds bestaande peilbuizen bevinden, dan dienen deze mee opgenomen te worden in de waterpassing. De waterpassing dient te worden uitgevoerd op de bovenkant van de peilbuis (zonder afsluitdop). Van elke boring/peilbuis worden de Lambertcoördinaten bepaald door middel van een GPStoestel. De maximaal toegestane afwijking van een inmeting van twee boorpunten t.o.v. elkaar of van een boorpunt tot een bestaande structuur bedraagt 30 cm.

3.3.10

Watermonstername grondwater

De watermonsters worden genomen minstens één week na de plaatsing van de peilbuis. Watermonsternames gebeuren standaard met een peristaltische slangenpomp. Indien het grondwater zich op grote dieptes bevindt, wordt gebruik gemaakt van de (eventueel mechanische) pulsknikker of dompelpompjes. Het gebruik van een benzinepomp is toegestaan voor het schoonpompen, maar niet voor de watermonstername in het geval oliecomponenten verwacht kunnen worden in het grondwater. Het gebruik van andere pompen dient gemotiveerd te worden. Het grondwater uit de peilbuizen wordt bemonsterd nadat een constante Ec, pH en T is bereikt. Deze parameters worden gemeten op het veld in een gesloten kring (doorstroomfles). De gemeten parameters worden opgenomen in de tabel met de analyseresultaten.

3.3.11

Alternatieve onderzoeksmethoden

Indien de deskundige gebruik wenst te maken van alternatieve onderzoeksmethoden en technieken, dient hiervoor de goedkeuring van de opdrachtgever verkregen te worden. De deskundige staat in voor de acceptatie van deze methoden of technieken door de overheid.

3.3.12

Veiligheid

Voor het starten met de uitvoering van het veldwerk dienen de nodige maatregelen genomen te worden om de veiligheid van zowel de uitvoerders van het veldwerk, de gebruikers van het terrein en eventuele derden (buren, voorbijgangers) te verzekeren. Alle werkzaamheden dienen te gebeuren in overeenstemming met de welzijns- en veiligheidswetgeving (waaronder ARAB, AREI, CODEX, verkeersreglement).

3.4 Inhoud van een ABO en rapportering De inhoud en de rapportering dient te voldoen aan de vereisten gesteld door de verschillende gewesten. In het eindverslag van het afperkend bodemonderzoek dient de hierna volgende opbouw gerespecteerd te worden: • • •

Inleiding Samenvatting achtergrondinformatie voor het ABO Onderzoeksprocedure en uitgevoerde werkzaamheden in het kader van het ABO


• • •

Beschrijving van de verontreinigingssituatie Risico-evaluatie Conclusies

3.4.1 Inleiding In de inleiding dient aangegeven te worden welke onderzoeken in het verleden reeds zijn uitgevoerd op het tankstation.

3.4.2 Samenvatting achtergrondinformatie In dit hoofdstuk worden de volgende elementen opgenomen: een korte samenvatting van de conclusies van de reeds uitgevoerde oriënterende bodemonderzoeken, waarbij een duidelijke motivatie wordt gegeven voor de uitvoering van het ABO. Tevens wordt melding gemaakt van eventuele calamiteiten die zijn opgetreden na de uitvoering van het afdoende bevonden oriënterend bodemonderzoek; • een plan van het terrein met als achtergrond de topografische kaart (met vermelding nummer van de topografische kaart); • een plan van het uitgevoerde onderzoek tijdens de reeds uitgevoerde oriënterende bodemonderzoeken, waarbij de ligging en de nummers van de peilbuizen, de ligging en de nummers van de boringen zijn weergegeven. Tevens worden de locaties van eventuele calamiteiten en de risico’s aangeduid. (schaal 1/100 – 1/2500). Een schematische (vereenvoudigde) achtergrond is toegelaten zolang het mogelijk is om locaties op het terrein terug te vinden; • originele en recente kadastrale legger en kadastraal plan van de percelen opgenomen in het afperkend bodemonderzoek. Het onderzoek op buurterreinen moet ook de administratieve informatie betreffende de kadastrale toestand omvatten. Deze informatie wordt in het rapport bijgevoegd. •

Daarnaast dienen de nodige administratieve gegevens vermeld te worden, conform de geldende standaardprocedures.

3.4.3 Onderzoeksprocedure en uitgevoerde werkzaamheden De gebruikte onderzoeksstrategie wordt in dit hoofdstuk besproken. De toegepaste methoden, technieken en aantallen (analyses, boringen,…) worden door middel van gestructureerde tabellen omschreven.

3.4.4 Beschrijving verontreinigingssituatie 3.4.4.1 Bodemopbouw Hierin wordt een schematisch overzicht gegeven van de regionale bodemopbouw met inbegrip van diepte, lithostratigrafie en samenstelling van de lagen. Daarnaast wordt een specifieke beschrijving gegeven van de locale bodemopbouw ter hoogte van het tankstation. Verder wordt bijkomende informatie verstrekt met betrekking tot de grondwaterstroming, kwetsbaarheid van het grondwater, nabijheid van drinkwaterwinningen, …


3.4.4.2 Bespreking onderzoeksresultaten In dit deel worden de resultaten van het ABO weergegeven aan de hand van overzichtelijke tabellen en figuren. Hierbij wordt een uitgebreide beschrijving gegeven van de verontreinigingssituatie, geïllustreerd aan de hand van de noodzakelijke figuren, waarbij een duidelijk onderscheid wordt gemaakt tussen: • Tankstation gerelateerde verontreiniging • Tankstation vreemde verontreiniging. Tevens dient te worden weergegeven of de verontreinigingen ontstaan zijn ten gevolge van eventuele calamiteiten na het afdoend oriënterend bodemonderzoek. Op de figuren met de verontreinigingssituatie in het vaste deel van de aarde en in grondwater dienen de isoconcentratielijnen (contouren) te worden weergegeven, zoals vereist volgens de specifieke gewestelijke bepalingen. Per verontreinigingskern wordt de oorsprong en de historiciteit van de verontreiniging aangegeven. De oppervlaktes en de volumes zoals weergegeven door de isoconcentratielijnen, dienen eveneens weergegeven te worden. Tenslotte dient aangegeven te worden of het afperkend bodemonderzoek een bodemonderzoek betreft waarbij alle kernen waarvoor een saneringsplicht bestaat werden onderzocht, dan wel het bodemonderzoek een een “partieel ABO” is waarbij er saneringsplicht bestaat voor kernen die hun oorsprong vinden in andere risico-activiteiten maar die niet werden onderzocht. Indien gegevens uit voorgaande onderzoeken gebruikt worden in de besluitvorming van het afperkend bodemonderzoek, dienen deze gegevens mee opgenomen te worden in het rapport. Indien deze gegevens reeds bekend zijn bij de bevoegde overheden, volstaat het de gegevens op te nemen in de figuren met een duidelijke verwijzing in de tekst naar de voorgaande onderzoeken. Indien de gegevens nog niet bekend zijn bij de bevoegde overheden, dienen ze in het rapport opgenomen te worden op dezelfde manier als de nieuwe onderzoeksgegevens. Als bijlage dienen de volgende gegevens te worden verstrekt: • • • • • • •

•

originele analyserapporten; topografische opmetingen, TAW-peilen (verticale opmetingen) en grondwaterstanden; boorbeschrijvingen; technische beschrijving van de peilputten; overzicht van de peilputkarakteristieken (diepte GW-tafel, diepte filter, waarnemingen) een plan van het uitgevoerde veldwerk tijdens het ABO waarbij de ligging en de nummers van de peilbuizen en boringen (eventueel ook uit ander uitgevoerd onderzoek) aangeduid worden. Een schematische achtergrond is toegelaten zolang het mogelijk is om locaties op het terrein terug te vinden; detailplannen van de onderzochte locatie met een horizontale afbakening van de verontreiniging per verontreinigende stof per stofgroep in de bodem en grondwater en met aanduiding van de kadastrale percelen. Tevens dient de aanwezigheid van een drijflaag te worden aangegeven. De isoconcentratielijnen, zoals voorzien in de verschillende Gewesten, dienen te worden weergegeven. Alsook de volgende gegevens: - aanduiding van de schaal - aanduiding boring/peilbuis/peilbuis met snijdende filter Pagina 29 van 152 Richtlijn BOFAS 10-12-2004

-

•

concentraties van de relevante parameters worden weergegeven door middel van vlaggen (met vermelding van datum van monstername, diepte van het monster en analyseresultaten) kadastergrenzen relevante verhardingen relevante (voormalige) infrastructuur verdere relevante informatie specifiek voor de figuren met betrekking tot het grondwater; • verticale inmetingen t.o.v. referentiepunt of TAW inmetingen • vermoedelijke grondwaterstromingsrichting • dikte van de drijflaag in centimeter • datum opmeting

detailplannen van de onderzochte locatie met aanduiding van de verontreiniging per verontreinigende stof of per stofgroep in de grond en grondwater in het verticale vlak met aanduiding van maaiveld, grondwatertafel, ondoorlatende laag, filterinstellingen welke zich situeren ter hoogte van de dwarsdoorsnede. Tevens dient de aanwezigheid van een drijflaag te worden aangegeven. De isoconcentratielijnen, zoals voorzien in de verschillende Gewesten, dienen te worden weergegeven.

3.4.5 Risico-evaluatie, saneringsprioriteit

bepaling

van

saneringsplicht

en

De uitvoering van de risico-evaluatie wordt uiteengezet op basis van de screeningstabellen en hun motivering, zoals beschreven in de onderstaande paragrafenen dit per verontreinigingskern. Hierbij wordt een onderverdeling gemaakt in: • • • • •

Aannames omtrent actueel en potentieel risico Actuele humane risico’s; Actuele verspreidingsrisico’s; Natuurlijke evolutie van de verontreiniging Potentiële risico’s, indien dit nodig is voor de bepaling van de saneringsplicht en de saneringsprioriteit (PIP) (zie Bijlage 4: Bepaling van de saneringsprioriteit);

Indien modelberekeningen zijn uitgevoerd in functie van de risico-evaluatie dienen de rapporten hiervan te worden opgenomen in bijlage. De verontreiniging ten gevolge van de activiteiten van tankstations zal moeten gesaneerd worden indien de verontreiniging overeenkomstig de gewestelijke wetgeving een saneringsplicht noodzaakt. De timing en prioriteit van de bodemsaneringswerken is afhankelijk van de ernst van de verontreiniging in de actuele situatie. De criteria die voor de bepaling van de saneringsplicht en saneringsprioriteit gehanteerd worden, verschillen van gewest tot gewest. In functie van de saneringsprioriteit worden de risico’s voor de volksgezondheid en het leefmilieu geëvalueerd op basis van de actuele omstandigheden op het terrein. Afhankelijk van de specifieke situatie en wettelijke bepalingen is de saneringsplicht voor een station gebaseerd op een normoverschrijding. Voor zover voorzien in de Gewestelijke wetgeving zal de saneringsplicht bepaald worden op basis van een evaluatievan de actuele of de potentiële risico’s voor de volksgezondheid en het leefmilieu. De aanpak voor de


bepaling van de saneringsplicht dient dus te voldoen aan de specifieke wetgevingen die elk van de 3 gewesten van toepassing is. 3.4.5.1 Algemene aanpak saneringsprioriteit

voor

het

bepalen

van

de

saneringsplicht

en

Rekening houdend met de doelstellingen van BOFAS kan er van uitgegaan worden dat voor het merendeel van de dossiers die bij BOFAS ingediend worden, zich een bodemsanering opdringt. Bijgevolg kan in vele gevallen de saneringsplicht duidelijk aangetoond worden. In afwachting van de bodemsaneringswerken moet een inschatting gebeuren over de ernst van de verontreinigingssituatie op basis van de actuele omstandigheden. Hiervoor dient in eerste instantie een inschatting te worden gegeven van de actuele risico’s waardoor beter inzicht kan verkregen worden in de saneringsprioriteit. In Bijlage 3: Bepaling van de saneringsplicht en de saneringsprioriteit is een doorstroomschema voorgesteld waarin de werkwijze voor de bepaling van de saneringsplicht en saneringsprioriteit is weergegeven. Dit is gebaseerd op een risicoevaluatie voor de volksgezondheid en het leefmilieu. In de te volgen strategie moet eerst een beoordeling gegeven worden van de actuele risico’s. Indien actuele risico’s niet kunnen worden uitgesloten, hetzij voor de volksgezondheid, hetzij voor het leefmilieu, bestaat er een saneringsplicht en kan een uitspraak gedaan worden over de saneringsprioriteit. In dat geval wordt geen verdere evaluatie van een risico-evaluatie voorzien. Indien echter geen actuele risico’s kunnen aangetoond worden, dient overgegaan te worden naar een evaluatie van de potentiële risico’s of een toetsing aan de geldende normen. De te volgen methodologie voor de nadere bepaling van de saneringsplicht is specifiek voor de verschillende gewesten. Indien er een saneringsplicht bestaat, dient steeds de saneringsprioriteit nader bepaald te worden. De methodologie voor de bepaling van de saneringsprioriteit is weergegeven in Bijlage 4: Bepaling van de saneringsprioriteit. 3.4.5.2 Inschatting van de actuele risico’s Bij de evaluatie van de actuele risico’s dient rekening te worden gehouden met zowel de actuele risico’s voor de volksgezondheid als de actuele verspreidingsrisico’s . Hierbij wordt uitgegaan van de huidige situatie op het terrein.

Bijvoorbeeld: Bij een overschrijding van de TCL-waarden in een woning kan de impact op de gezondheid van de bewoners niet worden uitgesloten. Indien een grondwaterverontreiniging zich verspreidt in de richting van een bestaande grondwaterwinning en op relatief korte termijn (binnen een termijn van enkele jaren of eerder) in het intrekgebied van de winning komt, bestaat er een actueel risico voor de waterwinning. Op basis van de actuele risico’s kan beslist worden binnen welke termijn saneringsmaatregelen dienen uitgevoerd te worden en/of in afwachting van een bodemsaneringswerken voorzorgsmaatregelen dienen voorzien te worden.


3.4.5.3 Screening van acuut gevaar In eerste instantie dient door de bodemsaneringsdeskundige onderzocht te worden of er ten gevolge van de verontreiniging een explosiegevaar kan ontstaan. Indien er een kans bestaat dat de luchtconcentraties de LEL-waarden (dreigen te) overschrijden, bestaat er een acuut gevaar voor de volksgezondheid. Daarnaast dient eveneens gecontroleerd te worden of de grondwaterverontreiniging een onmiddellijke bedreiging vormt voor een drinkwaterwaterwinning. Indien een grondwaterpluim zich tot in een beschermingszone van een drinkwaterwinning uitstrekt of indien een grondwaterpluim binnen het jaar een beschermingszone van een drinkwaterwinning dreigt binnen te komen, is er een acuut gevaar voor de winning. De verontreiniging vormt in dat geval een direct gevaar voor het intrekgebied van de winning. 3.4.5.4 Methodologie screening actueel humaan risico Screeningstabel Voor een verdere evaluatie van de actuele risico’s voor de volksgezondheid wordt eerst gebruik gemaakt van een screeningstabel. De bevindingen van de screening dienen door de deskundige voldoende onderbouwd te worden op basis van een kwalitatieve evaluatie van alle mogelijke blootstellingsroutes. Tabel: Screening actuele humane risico’s Pad

Object

Inhalatie binnenlucht Inhalatie buitenlucht Ingestie bodem/stof Direct dermaal contact Permeatie doorheen drinkwaterleidingen Telen van gewassen Uitdamping naar binnenlucht na verspreiding

Mens

Actueel mogelijk ?

risico

Motivering

Door de deskundige dient voor elke actuele blootstellingsroute een uitspraak te worden gedaan. Het uitsluiten van een actueel risico voor een bepaalde blootstellingsroute dient gemotiveerd te worden op basis van duidelijke, reële argumenten. Bijvoorbeeld indien de verontreinigde bodem afgedekt is met een verharding, kan het direct contact met de verontreiniging in de actuele situatie volledig worden uitgesloten. Bij afwezigheid van een gebouw kan de blootstelling via inhalatie van binnenlucht worden uitgesloten … Indien op basis van deze screening ondubbelzinnig blijkt dat geen enkel actueel risico kan optreden ten gevolge van de verontreiniging, kan de evaluatie van de actuele humane risico’s als beëindigd beschouwd worden. Indien uit de screeningstabel echter blijkt dat voor (een) bepaalde blootstellingsroute(s) in de huidige situatie een actueel risico niet éénduidig kan worden uitgesloten, is meer studie vereist, bijvoorbeeld het opzoeken van de aard van de huidige drinkwaterleidingen (HDPE of PVC), inschatting van de eventuele uitdamping naar de binnenlucht, enz. Voor de onderbouwing wordt in dit stadium gebruik gemaakt worden van beperkte risicoberekeningen met een blootstellingsmodel, uitgaande van de huidige situatie op de site.


Indien op basis van de risico-berekeningen een actueel humaan risico niet kan uitgesloten worden of bij eventuele twijfel voor één van de verschillende blootstellingsroutes, dient de evaluatie van dit mogelijk actueel risico nader onderzocht te worden. Dit kan gebeuren door specifieke metingen op de site. Met betrekking tot actuele humane risico’s ten gevolge van verontreinigingen op tankstations en eventuele directe metingen op het terrein worden voornamelijk 2 mogelijke blootstellingsroutes van belang geacht: • •

het risico voor aantasting van de binnenlucht met vluchtige oliecomponenten; een nadelige invloed op de kwaliteit van leidingwater ten gevolge van permeatie doorheen drinkwaterleidingen.

Om dit te controleren kunnen ter plaatse luchtmetingen uitgevoerd worden of kan een monster van het leidingwater geanalyseerd worden. Bijkomstig dient de deskundige na te gaan of de gronden grondwaterverontreiniging risico’s inhouden voor de aantasting van nutsleidingen. Metingen op het terrein Luchtmetingen worden uitgevoerd volgens een bemonsteringsprocedure zoals is weergegeven in Bijlage 5: Bemonsteringsprocedure voor het uitvoeren van luchtmetingen. De resultaten van de luchtmetingen worden getoetst aan de TCL-waarden. Indien de blootstelling beperkt blijft tot arbeidsomstandigheden (m.a.w. indien de verontreiniging van de bodem op dit moment gerelateerd is aan de plaatsvindende activiteit, i.c. de exploitatie van het tankstation), dient enkel getoetst te worden aan de MAC-waarden op het tankstation. Voor minerale olie vluchtig bestaat er geen toetsingscriterium. Bij verhoogde luchtconcentraties aan minerale olie vluchtig kan door de bodemsaneringsdeskundige overwogen worden om bijkomende analyses uit te voeren op hexaan, heptaan en/of octaan. Indien de luchtconcentraties in een gebouw de TCLwaarden (en/of MAC-waarden) overschrijden, bestaat er een actueel humaan risico. Om de kwaliteit van het leidingwater in te schatten wordt in eerste instantie nagegaan in welke materie de drinkwaterleidingen zijn vervaardigd (HDPE of PVC) en of de actuele verontreinigde zone ter hoogte van de drinkwaterleidingen een risico kunnen vormen. Indien permeatie van verontreinigende stoffen doorheen de leidingen niet volledig kan uitgesloten worden, dient het kraantjeswater in de omgeving van de verontreinigde zone geanalyseerd te worden op minerale olie en BTEX. De bekomen analyseresultaten worden getoetst aan de respectievelijke drinkwaternormen. 3.4.5.5 Methodologie screening actueel verspreidingsrisico Om het actueel verspreidingsrisico in te schatten dient bepaald te worden of momenteel een receptor in de omgeving van het tankstation negatief dreigt beïnvloed te worden ten gevolge van de aangetoonde verontreiniging. Als mogelijke receptor kan beschouwd worden: een drinkwaterwinning, een particuliere waterput, een grondwaterwinning (bv. voor irrigatie), een oppervlaktewater, de mens via uitdamping naar de binnenlucht vanuit het grondwater.


Voor het actueel verspreidingsrisico wordt gebruik gemaakt van de volgende tabel: Tabel: Screening actuele verspreidingsrisico’s Bron Pad Object

Actueel risico Motivering mogelijk ?

Drijflaag/ Permanente Grondwater + receptor Puur uitloging product Grondwater Verspreiding Binnenlucht Drinkwater Water voor irrigatie Oppervlaktewater Op basis van deze screeningstabel dient elke actuele verspreidingsmogelijkheid via het grondwater ingeschat te worden. In de huidige situatie worden alle receptoren geïnventariseerd en kwalitatief beoordeeld. Voor de inschatting van het verspreidingsrisico dient de verspreidingssnelheid nader berekend te worden. Bij de beoordeling van het verspreidingsrisico wordt er van uitgegaan dat de verontreinigingspluim zich uitbreidt, tenzij het tegendeel kan bewezen worden. De verspreiding via het grondwater vindt plaats door uitloging van de grondverontreiniging en door transport via de grondwaterstroming. De mobiliteit of mogelijkheid op verspreiding van contaminanten via het grondwater is, voor organische stoffen, afhankelijk van de oplosbaarheid van de component, het organisch stof gehalte van de grond en de stroomsnelheid van het grondwater. Een inschatting van de verspreiding kan bekomen worden door een kwantificering van de stromingssnelheid. De horizontale stroomsnelheid in watervoerende lagen en de verticale stroomsnelheid in scheidende lagen kunnen bepaald worden op basis van de doorlatendheid in de respectievelijke lagen, de porositeit en de piezometrie, gemeten ter plaatse van het onderzoeksterrein: Horizontale stroomsnelheid grondwater: Verticale stroomsnelheid grondwater: θ= kh, kv = ih = iv =

vhor = (1/θ) kh ih vver = (1/θ) kv iv

porositeit van de verzadigde bodemlaag horizontale / verticale permeabiliteitsfactor (m/dag) verschil in stijghoogte voor eenzelfde bodemlaag, berekend op basis van tenminste 3 peilbuizen. verschil in stijghoogte, gemeten over de dikte van de slecht doorlatende laag.

De migratie van contaminanten met het grondwater gebeurt onder invloed van "convectief" transport (meestromen met het grondwater). Ten gevolge van adsorptie en desorptie van de contaminanten aan de bodemdeeltjes wordt de voortschrijdingssnelheid van de contaminanten vertraagd ten opzichte van de stroomsnelheid van het grondwater. Een maat voor deze vertraging is de retardatiefactor R van de verontreiniging die ondermeer afhankelijk is van de oplosbaarheid van de contaminant in grondwater. Op basis van de retardatiefactor kan de voortschrijdingssnelheid van de contaminant berekend worden: Voortschrijdingssnelheid contaminant:

vcontaminant = vgrondwater/R


Op basis van de retardatiefactor kan dus een eerste inschatting gegeven worden van de mobiliteit van een contaminant. Het onderscheid tussen “puur product” en “drijflaag” ligt in het al dan niet mobiel zijn van puur product op grondwaterniveau. In geval zones van puur product voorkomen, dienen de volgende vragen te worden beantwoord: Hoeveel product komt er voor ? Wat is de samenstelling ? Is een drijflaag gemeten in een peilbuis een “werkelijke” drijflaag of eenschijnbare drijflaag ? Een functioneel criterium om op deze laatste vraag te kunnen antwoorden, bestaat er in om de terugpompbaarheid van de veronderstelde drijflaag na te gaan: men pompt de snijdende filter herhaaldelijk leeg, en gaat na of er puur product blijft toestromen. Indien dit niet het geval is, dat gaat het niet zozeer om een drijflaag, maar eerder om een locale accumulatie in de snijdende filter. Dit laatste fenomeen is niet ongebruikelijk bij filters in sterk verontreinigde grond die gedurende lange tijd niet meer bemonsterd zijn. Bij aanwezigheid van een drijflaag/puur product, relateerbaar aan het station, moet er van uitgegaan worden dat de oliecomponenten (benzine en/of diesel) continu kunnen uitlogen naar het grondwater en een bron van verspreiding kunnen zijn. Afhankelijk van de onmiddellijke aanwezigheid van een receptor en de berekende verspreidingssnelheid dient dan nagegaan te worden of op korte termijn een receptor gevaar loopt op nadelige effecten ten gevolge van de verspreiding van de verontreiniging. Het actueel risico voor verspreiding wordt bijgevolg geëvalueerd op basis van: • •

De snelheid van verspreiding van de verontreinigende oliecomponenten; De aanwezigheid van een receptor die op korte termijn gevaar kan lopen.

De evaluatie van het actueel verspreidingsrisico dient uitsluitsel te geven of op korte termijn de nodige maatregelen dienen getroffen te worden om een verdere verspreiding van de verontreiniging te vermijden. 3.4.5.6 Besluiten uitgaande van de actuele risico’s Indien op basis van de screening kan gesteld worden dat er actueel risico voor de volksgezondheid en/of een actueel verspreidingsrisico bestaat, is er alleszins een saneringsplicht. De uitgevoerde evaluatie van het actueel risico dient eveneens de nodige gegevens te leveren om een uitspraak te doen over de saneringsprioriteit. Tegelijkertijd kan hiermee nagegaan worden welke voorzorgsmaatregelen eventueel dienen getroffen te worden in afwachting van de bodemsaneringswerken om de verontreinigingssituatie te beheersen. Indien op basis van de screening ondubbelzinnig kan aangetoond worden dat geen enkel actueel risico kan optreden ten gevolge van de verontreiniging, dient de saneringsplicht en de saneringsprioriteit nader bepaald te worden op basis van de potentiële risico’s of een toetsing aan geldende normen (zie volgende paragraaf).


3.4.5.7 Uitwerking methodologie voor de evaluatie van de saneringsplicht en de saneringsprioriteit indien elk actueel risico kan worden uitgesloten Overschrijding van de norm Brussel In het Brussels Hoofdstedelijk Gewest is een bodemsanering noodzakelijk indien de interventiewaarde, overeenkomstig het Besluit van de Brusselse Hoofdstedelijke Regering van 21 januari 1999, is overschreden. Wallonië In het Waals Gewest is de bodemsanering noodzakelijk bij een overschrijding van de interventiewaarden voor het vaste deel van de aarde en/of grondwater. Het besluit van de Waalse regering van 4 maart 1999 aangepast door de besluit van 17 juli 2003 bepaalt de interventiewaarden. Vlaanderen Gelet op het Bodemsaneringsdecreet is bij een nieuwe of gemengde verontreiniging de saneringsplicht gekoppeld aan een overschrijding van de bodemsaneringsnorm. Dit impliceert dat voor een nieuwe of gemengde verontreiniging geen risico-evaluatie van toepassing is voor de bepaling van de saneringsplicht. Primaire screening van een potentieel risico ten gevolge van een historische verontreiniging (specifiek voor Vlaanderen) In Vlaanderen kan vooralsnog in bepaalde situaties aangetoond worden dat een verontreiniging historisch is. In dat geval dient de saneringsplicht bepaald te worden op basis van een evaluatie van de potentiële risico’s voor de volksgezondheid en het leefmilieu en de potentiële risico’s voor verspreiding. Op basis van een realistische gebruiksfunctie van het terrein bestaat er een potentieel humaan risico indien een kans bestaat dat in de toekomst de verontreiniging een nadelig effect heeft op de mens. Er bestaat een potentieel verspreidingsrisico indien de verontreiniging zich dermate verspreidt dat in de toekomst het nadelige effect ten gevolge van de verontreiniging voor een potentiële receptor niet kan worden uitgesloten. Bijvoorbeeld: Indien een vluchtige verontreiniging in de omgeving van een gebouw gelegen is of in de buurt van een gebouw kan terechtkomen, kan de uitdamping van contaminanten in de toekomst eventueel een potentieel risico inhouden voor inhalatie van verontreinigde binnenlucht.


Hierbij moet voor de betreffende site uitgegaan worden van de mogelijke toekomstige gebruiksfunctie van het terrein. Met betrekking tot de bodemonderzoeken bij BOFAS is de toekomstige bestemming van de tankstations eenduidig gekend. Hierbij kan onderscheid gemaakt worden tussen 2 situaties: • •

Tankstations die gesloten worden; Tankstations waarvan de exploitatie wordt verdergezet.

In het eerste geval dient voor de toekomst rekening te worden gehouden met een standaard bestemmingsfunctie van het terrein overeenkomstig het Gewestplan. Indien de activiteiten van het tankstation blijven doorlopen, kan bij de beoordeling van de potentiële risico’s uitgegaan worden van de bestaande situatie. De evaluatie van de potentiële risico’s dient te gebeuren voor elke onderscheiden verontreinigingsvlek. Drijflaag / puur product: Indien in een verontreinigde zone een drijflaag of puur product is aangetoond, kan het potentieel risico voor een permanente aantasting van het grondwater niet worden uitgesloten. In de praktijk leidt dit steeds tot een potentieel risico voor verspreiding. Bij aanwezigheid van een drijflaag of puur product dient bijgevolg voor de betreffende verontreinigingsvlek geen verdere evaluatie te gebeuren van de potentiële risico’s. Screening van de potentiële risico’s: Voor een screening van de potentiële risico’s wordt uitgegaan van algemene tabel zoals hieronder weergegeven. Hierbij worden alle mogelijke humane blootstellingsroutes en verspreidingsroutes kwalitatief beoordeeld, uitgaande van de verontreinigingssituatie en rekening houdend met de mogelijke gebruiksfuncties van het terrein, de bodemgesteldheid en hydrologie, de terreinen omgevingskenmerken, de evolutie van de verontreinigingssituatie. Afhankelijk van de locatiespecifieke omstandigheden kunnen een aantal potentiële risicosituaties op voorhand worden uitgesloten. Andere potentiële risico’s kunnen eenvoudig aangetoond en gemotiveerd worden. Indien de deskundige onmiskenbaar kan verantwoorden dat er een potentieel risico uitgaat van de verontreiniging, ligt hiermee de saneringsplicht vast en dient geen verdere uitgebreide evaluatie uitgevoerd te worden. Indien uit de screening geen eenduidig potentieel humaan risico kan aangetoond worden, is de deskundige genoodzaakt om de Vlaamse standaardprocedure voor beschrijvende bodemonderzoeken te volgen. In de screeningstabel worden naast de bron van het risico eveneens de verschillende mogelijke routes (pad) en alle potentiële receptoren (object) meegenomen. De onderstaande tabel is minimaal maar niet limitatief. De uitgangspunten voor de motivering dienen door de bodemsaneringsdeskundige voldoende te worden aangegeven.


Tabel: Screening potentiële risico’s Bron

Pad

Object

Drijflaag

Grond

Inhalatie binnenlucht Inhalatie buitenlucht Ingestie bodem/stof Direct dermaal contact Opname via gewassen Permeatie doorheen drinkwaterleidingen

Mens

Verspreiding

Drinkwaterwinning Waterwinning voor irrigatie Oppervlaktewater

Uitdamping na verspreiding naar binnenlucht

Mens

Grondwater

Potentieel risico aanwezig ? ja

Motivering -

Humane risico’s: De resultaten van de screeningstabel dienen door de deskundige voldoende en duidelijk gemotiveerd te worden. Elke blootstellingsroute dient geëvalueerd te worden. Indien op het terrein een tankstation in exploitatie blijft en de verontreiniging beperkt blijft tot het terrein zelf, zal in veel gevallen geen actueel risico voor de volksgezondheid bestaan. Potentiële risico's op een tankstation kunnen echter wel voorkomen in bepaalde situaties zoals een plaatselijke afwezigheid van verharding op het terrein, woningen met of zonder kelder, aanwezigheid van drinkwaterleidingen, ... Indien de toekomstige bestemming van het terrein wordt gewijzigd, dient de risico-evaluatie per gebruiksscenario apart geëvalueerd te worden. De inhalatie van binnenlucht en buitenlucht en de permeatie doorheen drinkwaterleidingen dienen bestudeerd te worden met behulp van een eenvoudige, representatieve berekening (worst-case) met een risico-model. Hiervan kan afgeweken worden indien er duidelijke aanwijzingen dat deze blootstellingsroutes niet relevant zijn. Voor andere blootstellingen kan een eenvoudige beoordeling en motivering geformuleerd worden (bijvoorbeeld verhard terrein, afwezigheid van een moestuin, …). Hieronder wordt de methodiek voor een aantal blootstellingsroutes meer uitgewerkt. •

•

Indien het in de toekomst mogelijk zou zijn dat er een woning in de verontreinigde zone gebouwd wordt, dient geëvalueerd te worden of er geen uitdamping van de verontreiniging naar de binnenlucht (en dus inhalatie van verontreinigde binnenlucht) kan optreden. Hiervoor is een beperkte, doch representatieve risico-berekening met een risico-model nodig. In uitzonderlijke gevallen kan de deskundige motiveren dat geen uitdamping van de verontreiniging zal kunnen optreden (aard van de verontreiniging en diepte spelen een rol). Wanneer bijvoorbeeld verontreiniging is aangetoond op een plaats waar nooit een woning zal gebouwd worden (bv. voor de rooilijn), kan deze blootstellingsroute uitgeschakeld worden. Indien verontreiniging in de oppervlaktelaag wordt aangetoond en het realistisch is dat er in de toekomst een woning komt met een tuin waar gewassen geteeld worden, moet Pagina 38 van 152 Richtlijn BOFAS 10-12-2004

in de risicoberekeningen rekening gehouden worden met de blootstellingsroute “opname via gewassen”. Wanneer geen verontreiniging in de eerste 50 cm aanwezig is of het zeer onwaarschijnlijk is dat er ooit een tuin komt (bv. woongebied in de stad op zeer kleine percelen waar enkel een huis op staat), kan deze blootstellingsroute direct uitgesloten worden. Permeatie doorheen drinkwaterleidingen: Bij deze blootstellingsroute is het materiaal waaruit de waterleidingen gemaakt zijn, zeer belangrijk (staal, HDPE, PVC). In een industriegebied zijn vaak geen ondergrondse drinkwaterleidingen aanwezig. Voor de screening van de potentiële humane risico’s dient de deskundige in een aantal gevallen gebruik te maken van een beperkte risico-berekening met een blootstellingsmodel voor de meest relevante parameter. Indien voor deze parameter de risico-index (RI = blootstelling / gezondheidscriterium) groter is dan 1, is een potentieel risico voor de volksgezondheid aangetoond. In dat geval is het niet nodig om voor andere bijkomende parameters een risico-berekening uit te voeren. Op basis hiervan is het eventueel mogelijk om snel tot een eenduidige uitspraak te komen over de aanwezigheid van een potentieel humaan risico. Voor de evaluatie van de humane risico’s voor “minerale olie” wordt door de deskundige afgewogen welke methode dient toegepast te worden voor de screening van de potentiële risico’s. In dit stadium van het afperkend bodemonderzoek dient door de bodemsaneringsdeskundige steeds overwogen te worden om gebruik te maken van de fractioneringsmethode zoals ontwikkeld door de TPH-Criteria Working Group bij de bepaling van de potentiële humane risico’s voor “minerale olie”. Verspreidingsrisico’s via het grondwater: De mogelijkheid van verspreiding via het grondwater vormt voor de meeste tankstations het grootste risico. Onder het potentieel risico voor verspreiding wordt het eventueel nadelig effect verstaan dat kan ontstaan doordat op termijn de verontreiniging zich verder verspreidt (via het grondwater) en/of een potentiële receptor kan beïnvloeden. Als potentiële receptor kan beschouwd worden: een drinkwaterwinning, een particuliere waterput, een grondwaterwinning voor irrigatie, een oppervlaktewater, de mens via uitdamping naar de binnenlucht vanuit het grondwater. Een inschatting van de verspreiding kan bekomen worden op basis van de verspreidingssnelheid (aan de hand van de wet van Darcy en de retardatiefactor). Hiermee kan de potentiële verspreidingsmogelijkheid via het grondwater nader worden ingeschat. Een kwalitatieve beoordeling van de ernst van een grondwaterverontreiniging gebeurt verder op basis van: • • • • •

de winbaarheid van het grondwater ter plaatse van het onderzoeksterrein, de kwetsbaarheid van het grondwater in de omgeving van het station, de situering van het onderzoeksterrein tegenover beschermingszones van een drinkwaterwinning, de nabijheid van potentiële receptoren, de aangetoonde concentraties en toxiciteit van de contaminanten in het grondwater.

Op basis van de ernst van de grondwaterverontreiniging en de mate van mogelijke verspreiding kan beslist worden of er een saneringsplicht bestaat.


Risico’s voor ecosystemen: Ecologische risico’s zijn voor verontreinigingen op tankstations veelal van ondergeschikt belang. In het algemeen wordt een bedreiging van ecosystemen in de buurt van een tankstation zelden vastgesteld vermits een tankstation steeds gelegen is langs een openbare weg waar het voorkomen van aparte ecosystemen beperkt is. Gelet bovendien op de beperkte ruimtelijke omvang van tankstations en de aanwezigheid van verharding over een groot gedeelte van het terrein is het aspect van risico’s voor ecologie dikwijls minder relevant. Indien echter een duidelijk potentieel risico voor een ecosysteem in de omgeving van een tankstation kan onderscheiden worden, dient dit mee opgenomen te worden in de screeningstabel. 3.4.5.8 Besluit bij afwezigheid van een actueel risico Brussel Indien de geldende interventiewaarde wordt overschreden, bestaat er een saneringsplicht. Indien de geldende drempelwaarden (grond) of referentiewaarden (grondwater) worden overschreden, maar niet de interventiewaarden, dient een risico-onderzoek te worden uitgevoerd. Wallonië Indien de geldende interventiewaarde wordt overschreden, bestaat er een saneringsplicht. Indien de geldende drempelwaarden (grond) of referentiewaarden (grondwater) worden overschreden, maar niet de interventiewaarden, dient een risico-onderzoek te worden uitgevoerd. Vlaanderen Bij een nieuwe of een gemengde verontreiniging wordt de saneringsplicht bepaald op basis van een overschrijding van de bodemsaneringsnormen. In sommige situaties kan het aangewezen zijn de risico’s nader in te schatten. Deze afweging dient door de bodemsaneringsdeskundige te worden uitgevoerd in overleg met BOFAS. Bij een historische verontreiniging is er een saneringsplicht indien potentiële risico’s niet kunnen worden uitgesloten. Indien de screeningstabel voor potentiële risico’s resulteert in minimaal één potentieel risico, bestaat er een saneringsplicht. Indien voor alle mogelijke routes geen potentieel risico duidelijk naar voren komt, dient dit echter verder getoetst te worden met de methodologie van ernstige bedreiging zoals uitgewerkt in deze standaardprocedure voor beschrijvende bodemonderzoeken.


3.4.6 Restverontreinigingen op een tankstation Indien op een tankstation niet alle verontreiniging kan verwijderd worden door ontgravingdient geëvalueerd te worden of de restverontreiniging na ontgraving al dan niet verder dient aangepakt te worden. De meest voorkomende restverontreinigingen zijn: • • •

Restverontreiniging onder een gebouw; Restverontreiniging onder de openbare weg. Restverontreinigingen ter hoogte van nutsleidingen

Indien nog geen saneringswerken zijn uitgevoerd, dient een afweging voor de restverontreiniging te worden uitgevoerd in het kader van het bodemsaneringsproject. Bij deze afweging is het belangrijk te weten wat de concentraties aan verontreinigde parameters onder het gebouw of de openbare weg zijn. Het is aan te bevelen om hier boringen (met eventueel plaatsing van peilbuizen) uit te voeren Naast de risico’s spelen ook andere aspecten een rol bij het evalueren van de saneringsmaatregelen, zoals BATNEEC. De BATNEEC evaluatie zal uitgevoerd worden in het bodemsaneringsproject. In het afperkend bodemonderzoek worden de (toekomstige) restverontreinigingen maximaal onderzocht om in functie van het bodemsaneringsproject een uitspraak te kunnen doen over de saneringsplicht van eventuele restverontreinigingen die kunnen ontstaan na de sanering. Vb. Er wordt overwogen om een bijkomende fractionering van de minerale olie verontreiniging onder een gebouw uit te voeren zodat hiervoor apart de restrisico’s nader kunnen ingeschat worden. In het bijzonder dient er aandacht besteed te worden aan de uitloogbaarheid en de vervluchtiging van eventuele restverontreinigingen. Voor de specifieke onderzoeksstrategie met betrekking tot restverontreinigingen wordt verwezen naar de strategie D in Bijlage 1: Onderzoeksstrategieën A t.e.m. E.

3.4.7 Voorstel monitoring/update bodemsaneringsproject

in

afwachting

van

Indien een bodemsaneringsproject en/ofde bodemsaneringswerken niet onmiddellijk aansluiten op het afperkend bodemonderzoek, is het van belang dat de deskundige aangeeft welke monitoringsactiviteiten dienen voorzien te worden. Het doel van de monitoring houdt in: • •

Onvoorziene, ongunstige effecten van de verontreiniging in afwachting van de bodemsaneringswerken te vermijden; De evolutie van de verontreiniging in te schatten zodat de conclusies van het afperkend bodemonderzoek kunnen geherevalueerd worden.

In de meeste gevallen bestaat een monitoring uit een opvolging van de grondwaterkwaliteit in een aantal peilbuizen zodat de verspreiding kan gecontroleerd worden. Hierbij geeft de deskundige aan welke peilbuizen worden voorgesteld in het kader van de grondwatermonitoring (minimaal de contourbepalende peilbuizen) en met welke frequentie de grondwatermonitoring moet uitgevoerd worden. De resultaten van de


monitoring moeten aangeven of de verontreinigingspluim stabiel blijft, zich uitbreidt of inkrimpt. Bij gevaar voor nadelige effecten op de binnenluchtkwaliteit of aantasting van het leidingwater moeten periodiek eveneens metingen uitgevoerd worden van deze media. De frequentie van de monitoring van de binnenluchtkwaliteit of van de kwaliteit van het leidingwater wordt door de deskundige bepaald op basis van de evaluatie van de potentiële risico’s via deze blootstellingsroutes. De metingen dienen te gebeuren volgens de code van de goede praktijk. Op basis van de monitoringsresultaten zal beslist worden of eventueel voorzorgsmaatregelen dienen opgestart te worden en/of de prioriteit van de bodemsaneringswerken opnieuw geëvalueerd dient te worden. Voor de monitoring van de grondwaterverontreiniging wordt het volgende beslismodel gevolgd. Het doel van dit beslismodel is de evolutie van de grondwaterverontreiniging te controleren en de verspreiding ervan op te volgen. De eerste bemonstering van het grondwater wordt beschouwd als de nulsituatie. Met betrekking tot de beslissing voor het opstarten van eventuele supplementaire maatregelen wordt een meerledig criterium gehanteerd op basis van de nulsituatie:

• Voor peilbuizen, waar grondwaterconcentraties bij de nulsituatie beneden 80 % van de bodemsaneringsnormen zijn aangetoond, wordt een overschrijding van de respectievelijke bodemsaneringsnormen als grenswaarde gebruikt.

• In peilbuizen waar bij de nulsituatie reeds verhoogde concentraties boven 80 % van de bodemsaneringsnormen in het grondwater zijn aangetoond, wordt een relatieve toename van 50 % ten opzichte van de nulsituatie als grenswaarde gebruikt.

• Tegelijk dient op basis van de verspreidingssnelheid via het grondwater geverifieerd te worden of een receptor (drinkwaterwinning, oppervlaktewater, waterput voor irrigatie, een particuliere waterput, …) op korte of middellange termijn dreigt beïnvloed te worden. Het principe bestaat erin een bepaalde trend (toename of afname) in de grondwaterconcentraties te kunnen beoordelen in functie van de verspreiding van een eventuele grondwaterverontreiniging. Gelet op een aanzienlijke spreiding, die kan optreden in de meting van grondwaterconcentraties (spreiding bemonstering, spreiding analyse, seizoensspreidingen, …) dient een eventuele overschrijding van de grenswaarden nader geverifieerd te worden. Zolang de grenswaarden niet worden overschreden, wordt de monitoring verdergezet. Op het moment dat het criterium voor een aantal peilbuizen wordt overschreden, wordt in eerste instantie de monitoring geïntensifieerd. De frequentie van de monitoring wordt 3 maandelijks. Indien na 2 herbemonsteringen de stijgende trend wordt bevestigd kan besloten worden dat de verontreinigingssituatie verslechterten, dienen bijkomende acties ondernomen te worden. De deskundige bepaalt dan binnen welke termijn voorzorgsmaatregelen dienen te worden getroffen om het gevaar voor elke receptor te kunnen vrijwaren. Een schematisch overzicht van het beslissingsmodel is weergegeven in Bijlage 6: Schematisch overzicht monitoring ABO . De resultaten van een monitoring kunnen eveneens aanleiding geven tot een wijziging van de prioriteitsgraad voor de sanering. Tevens is het mogelijk dat de monitoringsresultaten een aanpassing van de raming van de saneringskosten noodzakelijk maken. Pagina 42 van 152 Richtlijn BOFAS 10-12-2004

3.4.8 Conclusies In dit deel wordt door de bodemsaneringsdeskundige een duidelijk besluit geformuleerd per verontreinigingsvlek met betrekking tot: • • • • •

de omvang van de verontreiniging; de aard van de verontreinigiging de bron van de verontreiniging (tankstation gerelateerde verontreiniging tankstation vreemde verontreiniging ); de saneringsplicht conform de hierboven aangehaalde methodiek; de saneringsprioriteit. Voor de bepaling van de saneringsprioriteit dient gebruik gemaakt te worden van het door BOFAS opgestelde prioriteitenmodel (zie Bijlage 4: Bepaling van de saneringsprioriteit).

In het besluit dient een opsplitsing gemaakt te worden voor de verontreinigingen, relateerbaar aan het tankstation, de verontreinigingen die niet relateerbaar zijn aan het tankstation en de verontreiniging ten gevolge van de incidenten die hebben plaatsgevonden na de aanvraag. Daarnaast wordt specifiek voor Vlaanderen een uitspraak gedaan per kadastraal perceel met vermelding van eigenaars en gebruikers, met betrekking tot de mogelijke opname in het register van verontreinigde gronden, de saneringsplicht en de saneringsprioriteit. Indien de verontreiniging zich heeft verspreid/bevindt ter hoogte van een perceel zonder kadastraal nummer (vb spoorweg, straat, beek…), dient los van het afperkend bodemonderzoek, op een origineel kadastraal plan de contouren van de verontreiniging worden aangegeven. Aangezien een kadastraal plan niet gekopieerd mag worden, dient zo’n kadastraal plan met contouraanduiding in Y exemplaren aan de OVAM te worden bezorgd. Dit gedeelte maakt tevens deel uit van de conformverklaring van het afperkend bodemonderzoek. Het aantal toe te voegen kadastrale plannen met aanduiding (Y) wordt als volgt berekend: Y= (#eigenaars + #gebruikers + #CBS) + 3

waarbij: # eigenaars: aantal eigenaars van het niet-gekadastreerde perceel # gebruikers: aantal gebruikers van het niet-gekadastreerde perceel # CBS: aantal gemeenten waarbinnen dit niet-gekadastreerde perceel valt.

Indien de bodemsaneringsdeskundige van oordeel is dat een noodzaak tot voorzorg bestaat wordt de aard en urgentie van de maatregel aangegeven. Indien voorzorgsmaatregelen, veiligheidsmaatregelen of gebruiksbeperkingen noodzakelijk dient hiervoor een duidelijke motivatie te worden overgemaakt. Er wordt een tabel voorzien van de datum waarop het onderzoek afgewerkt werd, een overzicht van de deskundigen die eraan meegewerkt hebben en de handtekening van de verschillende deskundigen. Hiervoor kan gebruik gemaakt worden van een tabel zoals hieronder opgenomen.


IDENTIFICATIE BODEMSANERINGSDESKUNDIGE Datum afperkend bodemonderzoek:

Naam van de bodemsaneringsdeskundige:

Naam van de persoon bodemsaneringsdeskundige ondertekent: Handtekening :

die voor de Naam van de persoon die voor de het verslag bodemsaneringsdeskundige het verslag ondertekent: Handtekening :

Bij elk afperkend bodemonderzoek dient telkens een informatiefiche Afperkend Bodemonderzoek te worden ingevuld, zoals respectievelijk weergegeven in Bijlage 7: Invulformulier afperkend bodemonderzoek .


Deel 2: bodemsaneringsproject en bodemsaneringswerken:

Bodemsaneringsproject en bodemsaneringswerken (Vlaanderen) Plan d’assainissement et travaux d’assainissement (Wallonië) Saneringsonderzoek, vergunningsaanvraag en bodemsaneringswerken (Brussel)


4 BODEMSANERINGSPROJECT 4.1

Inleiding

Indien in het “afperkend bodemonderzoek” wordt bepaald dat er voor de op het terrein aanwezige bodemverontreiniging een saneringsplicht bestaat, dient een bodemsaneringsproject te worden opgesteld. De nomenclatuur die hierbij voor de verschillende gewesten gehanteerd wordt, is • • •

een “bodemsaneringsproject” voor Vlaanderen, een “saneringsonderzoek” voor Brussel, een “plan d’assainissement (= saneringsplan)” voor Wallonië.

Ten behoeve van dit document zal de naam “bodemsaneringsproject” algemeen gebruikt worden voor de drie gewesten. Een van de doelstellingen van dit specifiek onderdeel van de richtlijn is het vastleggen van een afwegingsmethodiek specifiek voor tankstations die toepasbaar is voor de 3 gewesten. Deze procedure is dus voornamelijk gericht op verontreinigingen die gerelateerd zijn aan de activiteiten van tankstations en die meestal afzonderlijk kunnen onderscheiden worden op het tankstation. Indien echter op het terrein van het tankstation andere verontreinigingen voorkomen, niet relateerbaar aan het tankstation, worden deze eveneens mee opgenomen in het bodemsaneringsproject. Voor deze eventuele tankstationvreemde verontreinigingen kunnen echter specifieke maatregelen of technieken van toepassing zijn die voor de tankstationgerelateerde verontreinigingen niet in aanmerking komen. In deze specifieke gevallen dienen de tankstation vreemde verontreiniging bijgevolg apart geëvalueerd te worden. Indien het bodemsaneringsproject enkel de tanstation gerelateerde verontreiniging bevat dient in de titel vermeld te worden dat het een partiëel bodemsaneringsproject betreft.

4.2

Invulling van het BATNEEC-principe voor BOFAS

Volgens het samenwerkingsakkoord dienen de door BOFAS uitgevoerde en goedgekeurde bodemsaneringen te voldoen aan het BATNEEC beginsel, zoals voorzien in de wetgevingen van de verschillende gewesten. Op basis van BATNEEC worden verschillende mogelijke saneringsvarianten ten opzichte van elkaar afgewogen op basis van financiële criteria, vuilvrachtverwijdering, risico’s, resultaatsgarantie, technische criteria, enzovoort. De afwegingsmethodiek dient te resulteren in de keuze van een optimale saneringsaanpak voor de aangetoonde bodemverontreiniging en een maximaal saneringsrendement. De doelstelling van BOFAS is om de verontreinigingen op de tankstations te saneren tot welbepaalde terugsaneerwaarden Deze terugsaneerwaarden dienen verantwoord te worden aan de hand van een BATNEEC-afweging. Uitgaande van de beperkte erkenningstermijn van BOFAS vormen de tijdsfactor en de resultaatsgarantie essentiële randvoorwaarden in de BATNEEC-benadering voor BOFAS. In deze optiek kunnen “zekere” saneringstechnieken (zoals ‘ontgraving’ en off-site verwerking) beter beantwoorden aan Pagina 46 van 152 Richtlijn BOFAS 10-12-2004

deze randvoorwaarde dan andere saneringstechnieken (zoals ‘in-situ saneringen’). Met betrekking tot de grondwatersanering dient steeds nagegaan te worden wat de impact van de grondsanering is op de grondwaterkwaliteit. Hoe verder doorgedreven de grondsanering wordt uitgevoerd, des te sneller zal de grondwaterverontreiniging gesaneerd zijn. Deze meerwaarde van een extra grondsanering is voor BOFAS een wezenlijk uitgangspunt. Voor de terugsaneerwaarden dient steeds een BATNEEC-afweging uitgevoerd te worden om de na te streven grondkwaliteit en grondwaterkwaliteit te definiëren. Hierbij is het van belang om inzicht te krijgen in het eindresultaat van de volledige bodemsaneringswerken (grondsanering en grondwatersanering samen).

4.3

Uitgangspunten bodemsaneringsproject

Bij het opmaken van een bodemsaneringsproject dienen de volgende uitgangspunten in acht te worden genomen: •

Het algemene BATNEEC-principe, zoals van toepassing in de verschillende gewesten: • Voor Vlaanderen: In eerste instantie wordt gestreefd om te saneren tot de achtergrondwaarde. Indien dit technisch en financieel niet verantwoord kan worden, wordt achtereenvolgens gestreefd om respectievelijk de waarden voor vrij hergebruik, de 80 % bodemsaneringsnorm, de bodemsaneringsnorm en de risicogrenswaarden te behalen. De afweging hiervan gebeurt op basis van de BATNEEC-afweging zoals hierboven is gesteld. • Voor Brussel: In eerste instantie wordt gestreefd om te saneren tot de drempelwaarde in grond en de referentiewaarde voor grondwater. Indien dit technisch en financieel niet verantwoord kan worden, wordt achtereenvolgens gestreefd om respectievelijk de saneringsnorm en de risico-grenswaarde. De afweging hiervan gebeurt op basis van de BATNEEC-afweging zoals hierboven is gesteld. • Voor Wallonië: In eerste instantie wordt gestreefd om te saneren tot de drempelwaarde. Indien dit technisch en financieel niet verantwoord kan worden, wordt achtereenvolgens gestreefd om respectievelijk de saneringsnorm en de risico-grenswaarde. De afweging hiervan gebeurt op basis van de BATNEEC-afweging zoals hierboven is gesteld.

Bij niet-genormeerde parameters wordt de terugsaneerwaarde bepaald op basis van het BATNEEC-principe •

Bij de interpretatie van BATNEEC speelt de tijd waarbinnen het eindresultaat van de bodemsaneringswerken kan gegarandeerd worden, een essentiële rol.

•

Schade aan naburige te behouden gebouwen, te behouden constructies en publieke infrastructuur in het kader van de bodemsaneringswerken dient te worden voorkomen.

•

Tijdens de bodemsaneringswerken dient hinder (o.a. geur-, stof- en geluidshinder) voor de omwonenden tot een minimum te worden beperkt.

•

De hinder van de saneringswerken op de bedrijfsactiviteiten op het perceel van het tankstation en op naburige percelen dient te worden vermeden.


•

Emissies: Het geloosde effluent voor zowel lucht als water moet voldoen aan de lozingsnormen zoals zijn opgelegd per gewest.

4.4

Haalbaarheid saneringstechnieken

4.4.1 Inleiding In functie van de afweging van de saneringsvarianten dienen in eerste instantie 1 of meerdere relevante technieken te worden geselecteerd. De saneringstechnieken worden weerhouden op basis van hun technische haalbaarheid. Het is van belang dat de voorgestelde saneringstechnieken bewezen technieken zijn (BAT).

4.4.2 Best beschikbare saneringstechnieken In onderstaande worden kort een aantal technieken beschreven die het meest relevant zijn voor de bodemsaneringswerken op tankstations. 4.4.2.1 Ontgraving Ontgraving is de meest zekere techniek om een verontreiniging in het vaste deel van de aarde te verwijderen. Bij ontgraving zal steeds worden geopteerd om de verontreiniging in de grond zo volledig mogelijk af te graven, rekening houdend met BATNEEC. Om in ‘den droge’ te kunnen ontgraven, is dikwijls een bemaling nodig waardoor alle verontreiniging in de onverzadigde zone komt te liggen. De lozingsvoorwaarden en de lozingsnormen dienen te beantwoorden aan de specifieke wetgeving in de gewesten. De ontgraven verontreinigde bodem dient bij voorkeur off-site te worden behandeld. Enkel in uitzonderlijke omstandigheden (geen woongebied, zeer grote hoeveelheden, geen vluchtige componenten) kan voor een on-site reiniging worden geopteerd. Vaak zal door een ontgraving die vrij volledig is uitgevoerd, al dan niet in combinatie met een bemaling, ook de verontreinigingstoestand in het grondwater reeds sterk gereduceerd zijn. Hiertoe dient na de ontgraving, wanneer opnieuw een evenwichtssituatie in de bodem is bereikt, een monitoring van het grondwater te worden uitgevoerd om de verontreinigingssituatie in het grondwater te controleren. 4.4.2.2 In-situ bodemluchtextractie De meest toepasbare in-situ saneringstechniek, die algemeen kan overwogen worden op een tankstation, is bodemluchtextractie in de onverzadigde bodem. Een bodemluchtextractie wordt in het algemeen haalbaar geacht in een zandige ondergrond. In een kleiige ondergrond is de invloedsstraal van een bodemluchtonttrekking beperkt. In functie van het onttrokken luchtdebiet wordt er een onderscheid gemaakt tussen venting en bioventing: •

Venting: Hierbij worden via een gestimuleerde luchtcirculatie doorheen de bodem de vluchtige verontreinigende stoffen uit de bodem verdampt. Daartoe wordt met een groot debiet lucht onttrokken uit de verontreinigde zone in het onverzadigde gedeelte van de bodem. Hierdoor ontstaat er een onevenwicht tussen het bodemlucht en aan het korrelskelet klevende verontreinigingen. De vluchtige


•

componenten van de verontreiniging gaan over in de dampfase waarna ze samen met de bodemlucht worden meegevoerd naar de onttrekkingsfilters. Bioventing: Deze techniek is erop gericht de biologische afbraak van de verontreiniging in het onverzadigde gedeelte van de bodem te stimuleren. Daartoe wordt met een laag debiet (beduidend lager dan bij venting) lucht onttrokken aan de bodem om de zuurstoftoevoer naar de ondergrond te stimuleren. Hierdoor wordt de aërobe afbraak van de verontreiniging gestimuleerd.

De onttrokken bodemlucht wordt over een luchtzuiveringsinstallatie geleid alvorens hij geloosd wordt in de omgevingslucht. De aard van de benodigde luchtzuivering dient op voorhand te worden ingeschat (katalytische verbranding, luchtzijdig actief kool, …). In het geval verontreiniging zich onder het grondwaterniveau bevindt, kan hiervoor eveneens een bodemluchtextractie worden toegepast, mits evenwel de grondwatertafel te verlagen via een gelijktijdige grondwateronttrekking. De lozingsvoorwaarden en de lozingsnormen dienen te beantwoorden aan de specifieke wetgeving in de gewesten. Bodemluchtextractie kan gebeuren via verticale onttrekkingsfilters of via horizontale drains. Horizontale drains kunnen bijvoorbeeld gebruikt worden bij het onttrekken van bodemlucht onder gebouwen (plaatsing via horizontale boringen). Bij bodemluchtextractie dient de opstelling van de bodemluchtextractiefilters zodanig te worden geconfigureerd dat er geen verontreinigde luchtstromen kunnen ontsnappen aan het extractiesysteem. Indien nodig dient een afdichtende folie of verharding te worden aangebracht om te voorkomen dat omgevingslucht wordt aangezogen. De haalbaarheid van een in-situ bodemluchtextractie dient in detail geëvalueerd te worden zodat de resultaatsgarantie op voorhand maximaal kan aangetoond worden. Op basis van piloottesten wordt de toepasbaarheid van een bodemluchtonttrekking (al dan niet gecombineerd met een grondwaterverlaging) nader beoordeeld. In functie van een grondwaterverlaging geeft een pomptest informatie over de permeabiliteit van de bodem, de haalbare grondwaterverlaging, het benodigde onttrekkingsdebiet, … Een ventingtest geeft meer inzicht in invloedssfeer van een bodemluchtonttrekking waardoor de dimensionering van een in-situ systeem nader kan gespecificeerd worden. In het geval van een bioventing zal de haalbaarheid sterk afhankelijk zijn van biologische afbraakpotentie in de bodem. Hiervoor dienen labo-testen naar de biologische afbraak meer uitsluitsel te geven. Een gedetailleerde beschrijving van deze haalbaarheidstesten is gegeven in Bijlage 9: Procedure voor haalbaarheidsonderzoek 4.4.2.3 In-situ meerfasenextractie Bij een meerfasenextractiesysteem, kan zowel bodemlucht, grondwater als vrij product worden onttrokken. Hierbij wordt een vacuüm gecreëerd in een filter die de drie fasen snijdt. Zo wordt vooral bodemlucht en pure fase onttrokken, samen met een minimale hoeveelheid grondwater. Op deze manier worden grote grondwaterverlagingen vermeden. Een bijkomend voordeel van deze techniek (die ook ‘bioslurping’ wordt genoemd), is het feit dat in de onverzadigde zone luchtcirculatie wordt gestimuleerd en zuurstofrijke lucht wordt aangevoerd, wat resulteert in een verbetering van de condities voor biodegradatie, waardoor ook de verontreiniging in de onverzadigde zone wordt aangepakt. De dimensionering is onder andere afhankelijk van de hoeveelheid vrij product en de oppervlakte van de vrij product zone. Deze dimensionering dient gemotiveerd te worden uitgewerkt in het bodemsaneringsproject.


De puur product fase dient te worden opgevangen in een buffervat en afgevoerd te worden naar een erkend verwerker. De bodemlucht wordt naar een luchtzuiveringsinstallatie geleid, het grondwater naar een grondwaterzuiveringsinstallatie. 4.4.2.4 In-situ airsparging Airsparging is een in-situ luchtinjectietechniek waarbij lucht wordt geïnjecteerd onder de grondwaterspiegel. Door deze luchtinjectie wordt het water gestript van zijn vluchtige componenten. Bijkomend wordt het water met zuurstof verrijkt en wordt de biologische afbraak gestimuleerd. Verspreid over de grondwaterverontreinigingsvlek zullen een bepaald aantal luchtinjectiefilters worden geplaatst. Bepaling van het aantal filters dient te gebeuren na evaluatie van de bodemgesteldheid, de verontreinigingshoeveelheid en de verontreinigingsconcentraties. De injectieputten worden geplaatst in een rooster, waarbij rekening gehouden dient te worden met een invloedsstraal. De lucht wordt geïnjecteerd op een diepte net onder de verontreinigingsdiepte. De bodemluchtextractiefilters worden gerasterd tussen en rond de luchtinjectieputten geplaatst. De lucht wordt aangetrokken door middel van een luchtonttrekkingspomp. De onttrokken bodemlucht wordt over een luchtzuiveringsinstallatie geleid alvorens hij geloosd wordt in de omgevingslucht. Indien de injectie van lucht in het grondwater enkel tot doel heeft het water met zuurstof te verrijken en aldus de biologische afbraak te stimuleren, wordt van “biosparging” gesproken. Typisch voor deze techniek is dat de geïnjecteerde luchthoeveelheden geringer zijn dan bij klassieke persluchtinjectie. Het te injecteren luchtdebiet wordt bepaald door de zuurstofvraag vanuit het bodemvolume dat door de luchtinjectie wordt beïnvloed en door de totaal aanwezige vracht van de verontreiniging. De haalbaarheid van airsparging en biosparging verdient extra aandacht gelet op de verschillende onzekerheden die met deze saneringstechniek gepaard gaan, zoals -

het ongewenst ontsnappen van de geïnjecteerde lucht via preferentiële kanalen; de ongecontroleerde accumulatie van verontreinigde bodemlucht in de ondergrond; de moeilijke inschatting van de invloedsstraal van de luchtinjectie; …

Rekening houdend met deze onzekerheidsfactoren is de haalbaarheid te evalueren indien piloottesten in het veld een gewenst resultaat opleveren. De uitvoering van piloottesten voor airsparging/biosparging is beschreven in Bijlage 9: Procedure voor haalbaarheidsonderzoek 4.4.2.5 Natuurlijke attenuatie (MNA) Onder natuurlijke attenuatie verstaat men dat de verontreiniging in de bodem wordt gereduceerd door natuurlijke processen, zonder menselijk ingrijpen, en dit binnen een redelijke termijn in vergelijking met de meer actieve saneringsvarianten. De reeds aanwezige micro-organismen zorgen voor afbraak van de verontreiniging. Natuurlijke afbraak kan worden gestimuleerd door het creëren van aërobe omstandigheden en het toevoegen van nutriënten. Bij deze variant is het de bedoeling om de natuurlijke processen op te volgen via een intensieve monitoring van de restconcentraties aan verontreiniging in de bodem. De biologische afbraak van polluenten kan via verschillende processen Pagina 50 van 152 Richtlijn BOFAS 10-12-2004

verlopen. De wijze waarop de haalbaarheid van deze natuurlijke attenuatie dient te worden aangetoond is weergegeven in Bijlage 10: Procedure voor haalbaarheid natuurlijke attenuatie Op basis van de resultaten van batch-testen kan eventueel geoordeeld worden dat de potentie voor biologische afbraak op zich ontoereikend is voor de sanering. Anderzijds is het met behulp van toevoeging van nutriënten mogelijk dat de biologische afbraak zodanig kan gestimuleerd worden dat er wel een significant rendement bekomen wordt. In dat geval kan een gestimuleerde natuurlijke afbraak in overweging genomen worden voor de restverontreiniging. Rekening houdend met de locatie-specifieke omstandigheden (bodemsamenstelling, heterogeniteiten, …) dient geëvalueerd te worden of de toevoeging van nutriënten in werkelijkheid effectief zal zijn. De precieze hoeveelheden nutriënten wordt bepaald uitgaande van de massabalans aan elektrondonoren en electronacceptoren. 4.4.2.6 Actieve grondwatersanering via pump-and-treat Door middel van een aantal verticale onttrekkingsfilters of horizontale drain(s) wordt het verontreinigde grondwater onttrokken met de bedoeling de grondwaterverontreiniging actief te verwijderen uit de bodem. Het opgepompte grondwater wordt in een te plaatsen waterzuiveringsinstallatie gezuiverd en vervolgens geherinfiltreerd of geloosd in oppervlaktewater of in de riolering. De lozingsvoorwaarden en lozingsnormen dienen te beantwoorden aan de specifieke wetgeving in de gewesten. De doorlatendheid van de bodem dient (in ABO-fase) te worden bepaald aan de hand van korrelgrootte-analyses of recoverytests. Bij enige twijfel over de doorlatendheid dient een pompproef in het veld te worden uitgevoerd. Een beschrijving van een pompproef is weergegeven in Bijlage 9: Procedure voor haalbaarheidsonderzoek 4.4.2.7 In-situ drijflaagrecuperatie Een drijflaagrecuperatie kan gerealiseerd worden aan de hand van horizontale drains of verticale recuperatieputten. Via een beperkte grondwaterverlaging wordt een gradiënt gecreëerd naar de onttrekkingspunten zodat het mobiele gedeelte van de drijflaag hier naartoe stroomt. Aan een beperkt debiet wordt een mengsel opgepompt van grondwater en puur product. Algemeen kan gesteld worden dat via een in-situ drijflaagrecuperatie tot maximaal 30 % van het puur product uit de bodem verwijderd kan worden. De toegevoegde waarde van deze in-situ techniek dient voldoende onderbouwd te worden aan de hand van concrete veldproeven. De dimensionering is onder andere afhankelijk van de bodemgesteldheid en de hydrogeologie. Deze dimensionering dient gemotiveerd te worden uitgewerkt in het bodemsaneringsproject op basis van de resultaten van de veldproeven. De puur product fase dient te worden opgevangen in een buffervat en afgevoerd te worden naar een erkend verwerker. Het grondwater wordt gezuiverd via een waterzuiveringsinstallatie.


4.5

Saneringsstrategie

4.5.1 Inleiding Op basis van het doorstroomschema voor sanering van de bodemverontreiniging fase 1 (opgenomen als bijlage 11) wordt de relevante bodemsaneringswijze bepaald. Voor elk van de weerhouden saneringsvariant worden minimaal drie terugsaneerwaarden gedefinieerd. De verschillende saneringsvarianten onderscheiden zich van elkaar op basis van de terugsaneerwaarde en/of eventueel een andere saneringstechniek. Indien slechts 1 saneringstechniek relevant is, kan een beschrijving van deze ene techniek volstaan. Er kunnen verschillende saneringsvarianten worden uitgewerkt aan de hand van de verschillende saneringsdoelstellingen. Indien meerdere mogelijke saneringsvarianten in aanmerking komen voor de BATNEECafweging, dienen in het bodemsaneringsproject de nodige gegevens beschreven te worden om de verschillende saneringsvarianten te kunnen afwegen ten opzichte van elkaar. De gekozen saneringsvariant wordt daarna in detail beschreven. Voor deze saneringsvarianten dienen in het bodemsaneringsproject de nodige gegevens opgenomen te worden om een afweging ten opzichte van elkaar mogelijk te maken. Op basis van het doorstroomschema voor sanering van de bodemverontreiniging fase 1 en op basis van de afweging BATNEEC voor BOFAS (opgenomen als bijlage 8) wordt de te weerhouden terugsaneerwaarde voor de bodem bepaald. Een nadere uitwerking en een voorbeeld van een BATNEEC-evaluatie is op genomen in bijlage 8. De uitvoering van de bodemsaneringswerken kan worden opgedeeld in 2 fasen: FASE 1: Onder de eerste fase van de bodemsaneringswerken wordt de actieve bodemsanering verstaan waarbij de bodemverontreiniging optimaal wordt verwijderd. FASE 2: De tweede fase van de bodemsaneringswerken omvat de controle van de restverontreiniging in de bodem, eventueel gevolgd door een aansluitende aanpak van de restverontreiniging in de bodem, en een monitoring van de verontreinigingssituatie. Indien uit de resultaten van deze monitoring blijkt dat de vooropgestelde saneringsdoelstellingen voor de bodem niet binnen de vooropgestelde termijnen behaald zullen worden, zal een actieve aanpak van de restverontreiniging in de bodem uitgevoerd worden.

4.5.2 Typering saneringswijze De uitwerking van fase 1 en fase 2 van elke saneringstype is opgenomen in de onderstaande tabel.


De uiteindelijke voorkeursvariant is de conclusie van de BATNEEC-afweging en is één van de type saneringsvarianten zoals zijn gedefinieerd in de tabel typeringen saneringswijze Het doorstroomschema in Bijlage 11: Stroomschema I en Bijlage 12: Stroomschema II geeft aan hoe tot de indeling in deze tabel ‘typeringen’ is gekomen. Tabel: saneringstype Type Omschrijving 1.1 Ontgraving onder terugsaneerwaarde 1.2 Ontgraving met extra maatregelen

Fase 1 Fase 2 Ontgraving + Controlestaalname Ontgraving + Controlestaalname

2

Insitu sanering

InSitu ev. doelgerichte ontgraving met Ontgraving

3.1

Ontgraving MNA

3.2

Ontgraving met in Ontgraving situ

4

Ontgraving isolatie

Eindresultaat Terugsaneerwaarde

met In situ +Controlestaalname MNA met back-up variant

Terugsaneerwaarde /Aanduiding restverontreiniging Terugsaneerwaarde(*)/ Aanduiding restverontreiniging Terugsaneerwaarde(*)/ Aanduiding restverontreiniging Terugsaneerwaarde (*)/Aanduiding restverontreiniging

Eventueel voorafgaandelijke monitoring en Insitu met Ontgraving met Terugsaneerwaarde isolatie + /Aanduiding Controlestaalname restverontreiniging

(*) de terugsaneerwaarde bij het gebruik van in situ maatregelen is sterk afhankelijk van diverse parameters. Deze terugsaneerwaarden dienen door de bodemsaneringsdeskundige per site te worden bepaald. BOFAS benadrukt dat deze realistisch en haalbaar dienen te zijn. Restverontreiniging: alle verontreiniging in concentraties boven de terugsaneerwaarde

Op basis van het doorstroomschema in bijlage 11 en de bovenstaande tabel kunnen verschillende varianten in overweging worden genomen. De keuze van saneringsvariant en de desbetreffende terugsaneerwaarde gebeurt op basis van de locatiespecifieke randvoorwaarden en een BATNEEC-afwegingEen nadere beschrijving van de verschillende types saneringen, zoals weergegeven in bovenstaande tabel, is hieronder nader uitgewerkt. 4.5.2.1 Verduidelijking Stroomschema I Saneringstype 1.1: Ontgraving onder terugsaneerwaarde Gelet op de doelstelling van BOFAS zal in veel gevallen een ontgraving en off-site verwerking van de verontreiniging het meest geschikt zijn om een verwijdering van de bron te bekomen. Indien het volume van de grondverontreiniging beperkt is tot minder dan 750 m³ boven de terugsaneerwaarde en indien geen stabieltechnische maatregelen nodig zijn om de verontreinigde grond uit te graven tot de na te streven bodemkwaliteit, worden geen andere saneringstechnieken in overweging genomen voor de eerste fase van de sanering. In regel blijkt dat de kosten van een in situ bodemsanering van de bodem voor een volume minder dan 750 m³ verontreinigde grond duurder zijn dan een ontgraving. De na te streven bodemkwaliteit wordt gedefinieerd op basis van een BATNEEC-afweging zoals weergegeven in Bijlage 8: Afweging BATNEEC voor BOFAS. Indien de grondverontreiniging zich (gedeeltelijk) onder het grondwaterniveau bevindt, dient een bemaling van het grondwater voorzien te worden om de grondwatertafel te


verlagen tot onder de grondverontreiniging. Op deze manier kan alle verontreinigde grond ‘in den droge’ uitgegraven worden. Saneringstype1.2: Ontgraving met extra maatregelen Indien een volledige ontgraving van de grondverontreiniging en/of drijflaag mogelijk is mits nemen van extra maatregelen (zoals stabiliteitsmaatregelen of afbraak van infrastructuur), dienen de kosten voor deze extra maatregelen te worden afgewogen volgens BATNEEC, zoals is uitgewerkt in onderstaande tabel 1. In deze tabel is een screening weergegeven van de kosten voor extra maatregelen die veelvuldig optreden bij ontgravingen op tankstations. Indien de investeringskosten voor de extra maatregelen onredelijk hoog zijn, kan gemotiveerd worden om een andere saneringstechniek dan een volledige ontgraving voor te stellen. In de tabel zijn financiële richtwaarden gedefinieerd voor de extra, civiele maatregelen. Deze richtwaarden zijn gebaseerd op de gemiddelde kosten van de extra maatregelen gedeeld door de gemiddelde kostprijs bij een bodemsanering. Indien de som van de financiële richtwaarden groter dan 1 bedraagt (per ontgravingszone), wordt aanvaard dat de kosten voor de extra maatregelen te hoog zijn. Indien deze som kleiner dan 1 is, moeten de extra maatregelen in functie van een volledige ontgraving mee opgenomen worden in een verdere BATNEEC-afweging. Tabel 1: Overzicht berekenen van financiële richtwaarden voor extra (cascade) Hoeveelheid Eenheid Extra maatregelen (1) (3) financiële richtwaarde Afbraak en opbouw van woning of A m³ 0,25/m³ kantoorgebouw (min. 75 m³) Afbraak en opbouw van werkplaats of B m³ 0,09/m³ opslagplaats Omlegging van nutsleidingen (riolering, C m 0,08/m gasleidingen enz.) Afbraak en herstel van fietspad/voetpad D m² 0,06/m² Afbraak en herstel van openbare rijweg E m² 0,10/m² Afbraak en herstel van vloeistofdichte F m² 0,08/m² ondergrond (2) Wegnemen en terugplaatsen van een G tanks 0,50/tank ondergrondse tank (> 5 m3) Gebruik van grond- of/en waterkerende H m² 0,10/m² constructies

maatregelen Financiële richtwaarde A*0,25 B*0,09 C*0,08 D*0,06 E*0,10 F*0,08 G*0,50 H*0,10

(A*0,25+B*0,09+C*0,08+D*0,06+E*0,10+F*0,08+G Som van financiële richtwaarden voor *0,50+H*0,10) / aantal m³ verontreinigde grond extra maatregelen boven de terugsaneerwaarde Opmerkingen (1) De financiële richtwaarden zijn gebaseerd op de volgende eenheidsprijzen: afbraak en opbouw gebouw (250 €/m³), afbraak en opbouw werkplaats (90 €/m³), omlegging nutsleidingen (80 €/m), afbraak en herstel fietspad/voetpad (60 €/m²), afbraak en herstel openbare weg (100 €/m²), afbraak en herstel vloeistofdichte piste (80 €/m²), wegnemen en terugplaatsen tank (500 € per stuk), gebruik stabiliteitswand (100 €/m²). Wanneer uit de berekening volgt dat door de extra maatregelen de supplementaire saneringskost voor 1


m³ grond verontreinigd boven de saneringsdoelstelling > 1.000 € bedraagt, wordt de extra maatregel als niet-verantwoord beschouwd. (2) Een herstel van een vloeistofdichte ondergrond kan enkel gebeuren indien de volledige oppervlakte van de oorspronkelijke vloeistofdichte bodem wordt heraangelegd. Hierdoor is de variabele F gelijk aan de totale oppervlakte van de vloeistofdichte bodem. (3) Extra maatregelen in functie van saneringswerkzaamheden, die niet veelvuldig voorkomen, zijn in deze tabel NIET vermeld. Indien niet veelvuldig voorkomende maatregelen dienen genomen te worden in functie van de saneringswerkzaamheden kan een voorstel tot kwantificering door de bodemsaneringsdeskundige worden uitgewerkt. Het gebruik en de impact ervan wordt geïllustreerd aan de hand van de volgende voorbeelden: Voorbeeld 1: Stel dat een tank naast een garage gelekt heeft waarbij de verontreiniging gedeeltelijk onder het magazijn van de garage is terechtgekomen (ca. 10 m³). Stel dat dit onder de hoek van het gebouw is gebeurd. Dit magazijn is 5 meter hoog en gebouwd met stalen palen (I-profiel) om de vijf meter, waartussen betonnen platen aanwezig zijn. Om de verontreiniging te kunnen weggraven dient in dat geval ca. 125 m³ gebouw gesloopt te worden. Uit de berekeningstabel volgt dan een waarde van (125*0,09)/10 = 1,125. In dat geval dient deze maatregel niet genomen te worden. Voorbeeld 2: Stel dat een gedeelte (5 m³) van de verontreiniging onder het fiets- en voetpad voorkomt. De verharding zou moeten opgebroken worden over een oppervlakte van 10 m lang, bij 1,5 m breed. Tevens dient dan 10 m nutsleiding omgelegd te worden en 10 m grondkerende constructie (tot 3 m diep) aangebracht. Uit de berekeningstabel volgt dan ((15*0,06)+(10*0,08)+(30*0,1))/5 = 0,94. De maatregelen moeten in dit geval overwogen worden. In het geval de bron beperkt is tot minder dan 750 m³ en een volledige ontgraving tot de na te streven bodemkwaliteit met het nemen van aanvaardbare extra maatregelen mogelijk is, wordt geopteerd voor deze strategie 1.2. De na te streven bodemkwaliteit dient onderbouwd te worden op basis van een BATNEEC-afweging. Indien het volume van de grondverontreiniging groter is dan 750 m³ en de extra maatregelen kunnen verantwoord worden, wordt de ontgraving en off-site verwerking afgewogen ten opzichte van andere saneringstechnieken in de BATNEEC-afweging. Saneringstype2: In situ

Bij een in-situ bodemsanering wordt de na te streven bodemkwaliteit en grondwaterkwaliteit bepaald op basis van BATNEEC. Om dit goed te kunnen inschatten kunnen piloottesten vereist zijn zodat kan gemotiveerd worden welke terugsaneerwaarden haalbaar kunnen geacht worden. Een volledige in-situ bodemsanering van de grondverontreiniging wordt vermeld als strategie 2 in het doorstroomschema. Opm: Let wel een doelgerichte ontgraving van bv. de tanks en de ernstigste verontreiniging is vaak aangewezen 4.5.2.2 Verduidelijking Stroomschema II Saneringstypes 3, 4: restverontreiniging verwacht na fase 1 Indien een saneringsaanpak voor de volledige bodemverontreiniging niet kan verantwoord worden op basis van het BATNEEC-principe, kan een gedeeltelijke ontgraving meegenomen Pagina 55 van 152 Richtlijn BOFAS 10-12-2004

worden in de BATNEEC-afweging. Hierbij wordt de verontreinigde grond (eventueel met inbegrip van een drijflaag) maximaal ontgraven en afgevoerd voor off-site verwerking. Voor de residuele bodemverontreiniging dient te worden nagegaan of de restverontreiniging op basis van de beschikbare onderzoeksgegevens voldoende gekend is om de saneringsaanpak terdege te kunnen inschatten. Indien nodig, kunnen bijkomende onderzoeksinspanningen overwogen worden om de restverontreiniging zo goed mogelijk in kaart te brengen. In sommige gevallen kan het echter voorkomen dat de restverontreiniging vóór de gedeeltelijke ontgraving onmogelijk nader kan onderzocht worden (bijvoorbeeld onder een gebouw, waarbij geen enkele mogelijkheid bestaat om de verontreiniging onder het gebouw beter in kaart te brengen). In dat geval kan geopteerd worden om te wachten tot het moment dat de grondverontreiniging maximaal ontgraven is om dan definitief te bepalen op welke manier de restverontreiniging het best kan gesaneerd worden (zie fase 2). Saneringstype3.1 en 3.2 Indien de restverontreiniging op moment van opmaak van het bodemsaneringsproject onvoldoende ingeschat kan worden, kan een monitoring plaats vinden alvorens de definitieve keuze tussen beide varianten wordt gemaakt(zie Toelichting enkele acties: Voorafgaandelijke monitoring van de restverontreiniging in de bodem) Indien de restverontreiniging voldoende gekend is, dient een evaluatie te gebeuren van de natuurlijke afbraak of een in-situ bodemsanering van de restverontreiniging. Deze afweging tussen deze 2 varianten gebeurt op basis van BATNEEC. Indien een in-situ bodemsanering van de restverontreiniging volgens BATNEEC kan verantwoord worden, wordt geopteerd voor deze saneringsstrategie 3.1. De bodemsaneringswerken gebeuren in 2 stappen: eerst een maximale ontgraving en vervolgens een in-situ bodemsanering voor de restverontreiniging in de bodem. Indien er potentie bestaat tot natuurlijke afbraak (NA), dient te worden nagegaan of de verdere monitoring van de natuurlijke afbraak van de restverontreiniging BATNEEC is in vergelijking met een actieve in-situ bodemsanering van de restverontreiniging.. Indien de natuurlijke afbraak van de restverontreiniging de voorkeur heeft, wordt de strategie 3.2 in het doorstroomschema gevolgd. Voor de gedeeltelijke ontgraving dient de na te streven bodemkwaliteit verantwoord te worden op basis van een BATNEEC-afweging. Voor de restverontreiniging wordt de beoogde eindkwaliteit van de bodem geëvalueerd op basis van de resultaten van haalbaarheidsstudies. De potentie voor natuurlijke afbraak dient voor het bodemsaneringsproject bewezen te worden op basis van de methodologie zoals weergegeven in Bijlage 10: Procedure voor haalbaarheid natuurlijke attenuatie(demonstratiestadium, beoordelingsstadium). In fase 2 van de bodemsanering (na de bronverwijdering) wordt dan de evolutie van de bodemkwaliteit verder opgevolgd aan de hand van een monitoring van de biologische afbraak ( implementatiestadium). In het bodemsaneringsproject dient een besliscriterium te worden opgesteld wanneer de vooropgestelde bodemsanering uiteindelijk als beëindigd kan beschouwd worden of wanneer bijkomende (actieve) maatregelen noodzakelijk worden geacht.


In fase 2 kan op basis van de monitoring blijken dat de natuurlijke afbraak ontoereikend is. Om deze reden dient in het bodemsaneringsproject steeds een back-up variant voorzien te worden voor het geval de monitoring van de natuurlijke afbraak tot ongunstige resultaten leidt. Deze back-up variant moet de garantie geven dat indien nodig de verontreiniging actief kan gesaneerd worden.

Saneringstype4: Ontgraving met isolatie Indien een gedeeltelijke ontgraving BATNEEC is en voor de restverontreiniging geen verwijdering kan verantwoord worden, dient getracht te worden de restverontreiniging te isoleren (strategie 4). Tijdens het bodemsaneringsproject dienen de risico’s voor de volksgezondheid en het leefmilieu ten gevolge van de restverontreiniging te worden ingeschat. Een isolatie van de restverontreiniging kan als beheersmaatregel beschouwd worden indien elk potentieel risico hierdoor kan worden uitgesloten. Er kan echter niet worden uitgesloten worden dat in de tweede fase van de bodemsanering ontoelaatbare nadelige effecten worden vastgesteld ten gevolge van de restverontreiniging. Opmerking: Buiten de verschillende beschreven strategieën kunnen ook situaties voorkomen, die niet in één van bovenstaande types passen, waarbij overleg met de overheid noodzakelijk kan zijn. Eén van deze “andere” gevallen is bvb. de situatie waarbij enkel een verontreiniging in het grondwater wordt vastgesteld en, zonder dat een voorafgaandelijke bronverwijdering plaatsvindt, reeds een potentieel tot natuurlijke attenuatie aanwezig is. De toepassing van een bodemsanering via on-site landfarming dient in overleg met BOFAS en de overheid te gebeuren. 4.5.2.3 Toelichting enkele acties Controle staalname in het grondwater

Een eerste controlestaalname wordt voorzien op het moment dat de evenwichtssituatie in het grondwater na de grondsanering opnieuw hersteld is (na circa 3 maanden). Vervolgens wordt gedurende een periode van minstens 1 jaar de relevante peilbuizen in de voormalige kern en stroomafwaarts halfjaarlijks bemonsterd.

Voorafgaandelijke monitoring van de restverontreiniging in de bodem Vaak kan de restverontreiniging welke aanwezig zal zijn na fase1, op moment van de opmaak van een bodemsaneringsproject onvoldoende voorspeld worden. Desgevallend kan in het bodemsaneringsproject als fase 2 een periode van monitoring voorzien te worden.


Tijdens deze monitoring kunnen de volgende aspecten nader onderzocht worden, indien van toepassing: •

•

•

•

Invloed van de restverontreiniging in de grond op de grondwaterkwaliteit en het risico op verspreiding via het grondwater. Hierbij dient een monitoring van de grondwaterpluim voorzien te worden. Effect van de restverontreiniging op de kwaliteit van de binnenlucht. Eventueel dient tijdens de monitoring op regelmatige tijdstippen binnenluchtmetingen voorzien te worden. Effect van de restverontreiniging op drinkwaterleidingen. Hiervoor kan overwogen worden om op regelmatige tijdstippen een controlemonster te nemen van het betreffende leidingwater. De natuurlijke afbraak van de restverontreiniging. De te volgen onderzoeksmethode naar de natuurlijke afbraak is uitgelegd in Bijlage 10: Procedure voor haalbaarheid natuurlijke attenuatie Op basis van de resultaten van het beoordelingsstadium en het implementatiestadium dient inzicht bekomen te worden binnen welke termijn het eindstadium van de bodemsanering kan verwacht worden.

In het bodemsaneringsproject dient naast het monitoringsplan een beslismodel te worden voorgesteld om de monitoringsresultaten te kunnen beoordelen. Op basis van dit beslismodel kan dan uitgemaakt worden of bijkomende (actieve) maatregelen dienen overwogen te worden of de bodemsanering kan beëindigd worden. Een typevoorbeeld van een beslismodel is opgenomen als Bijlage 13: Beslisschema monitoring BSP. Het doel van dit beslismodel is de evolutie van de bodemverontreiniging te controleren en de verspreiding ervan op te volgen. De eerste bemonstering wordt beschouwd als de nulsituatie. Met betrekking tot de beslissing voor het opstarten van eventuele supplementaire maatregelen wordt een meerledig criterium gehanteerd op basis van de nulsituatie:

• Voor peilbuizen, waar grondwaterconcentraties bij de nulsituatie beneden 80 % van • •

•

de bodemsaneringsnormen zijn aangetoond, wordt een overschrijding van de respectievelijke bodemsaneringsnormen als grenswaarde gebruikt; In peilbuizen waar bij de nulsituatie reeds verhoogde concentraties boven 80 % van de bodemsaneringsnormen in het grondwater zijn aangetoond, wordt een relatieve toename van 50 % ten opzichte van de nulsituatie als grenswaarde gebruikt; Tegelijk dient op basis van de verspreidingssnelheid via het grondwater geverifieerd te worden of een receptor (drinkwaterwinning, oppervlaktewater, waterput voor irrigatie, een particuliere waterput, …) op korte of middellange termijn dreigt beïnvloed te worden. Resultaten worden vergeleken met de lucht en drinkwaternormen.

Op basis van dit beslismodel dient duidelijk te worden aangegeven: • •

wanneer de bodemsaneringswerken als beëindigd kunnen beschouwd worden; wanneer bijkomende actieve saneringsmaatregelen nodig worden geacht. Deze actieve maatregelen worden al omschreven in het bodemsaneringsproject.

Hierbij dient er rekening mee gehouden te worden dat een spreiding kan optreden op de aangetoonde concentraties( spreiding bemonstering, spreiding analyse, seizoensspreidingen, …). Daarom wordt het noodzakelijk geacht om een eventuele


overschrijding van de grenswaarden nader te verifiëren. Het principe bestaat er in een bepaalde trend (toename of afname) in de grondwaterconcentraties te kunnen beoordelen in functie van de verspreiding van een eventuele grondwaterverontreiniging. Voor het vaststellen van de concentraties in het grondwater dient naast de individuele resultaten eveneens naar de gemiddelde concentratie gekeken te worden. Dit betekent dat, indien in het grondwater van 80% van de peilbuizen de terugsaneerwaarde behaald wordt, aanvaard wordt dat de terugsaneerwaarde ook algemeen behaald is. De aanwezigheid van minstens vijf peilbuizen binnen de pluim van de verontreiniging, is dan ook aangewezen. Het vastleggen van bovengrens voor één aparte uitschieter is niet noodzakelijk, indien kan aangetoond worden dat van 1 verhoogde grondwaterconcentratie geen risico uitgaat.

Monitoring van de grondwaterkwaliteit rekening houdend met natuurlijke afbraak Indien de bodemsaneringsdeskundige na de gedeeltelijke verwijdering van de grondverontreiniging door ontgraving of door in situ sanering van oordeel is dat MNA BATNEEC is voor de restverontreiniging in de grond en de verontreiniging in het grondwater dient de haalbaarheid van de terugsaneerwaarden door MNA binnen de vooropgestelde termijn nagegaan te worden door middel van de procedure zoals beschreven in Bijlage 10: “Procedure voor haalbaarheid natuurlijke attenuatie”.

Indien dit het geval is, kan overgegaan worden tot een monitoring van het grondwater, zowel naar de verontreinigingsparameters toe als naar de biodegradatieparameters. Deze monitoring van de natuurlijke afbraak moet voortgezet tot een stabiele eindtoestand wordt bekomen. Indien uit de tussentijdse resultaten blijkt dat de MNA niet gunstig verloopt – namelijk indien de concentraties aanzienlijk stijgen of dat biologische afbraak niet kan worden aangetoond - dient bijkomend bodemonderzoek te gebeuren en/of een actieve grondwatersanering te worden opgestart. Om deze reden dient een back-up variant in het bodemsaneringsproject voorzien te worden, evenals een duidelijk beslismoment waarop de back-up variant al dan niet wordt opgestart. Deze back-up variant voorziet een actieve aanpak van de restverontreiniging in de grond en het grondwater, indien dit noodzakelijk wordt geacht. Op het beslismoment dient geëvalueerd te worden of de back-up variant al dan niet dient opgestart te worden. De beslissing hiervoor wordt aangegeven op basis van een aantal criteria. Deze besliscriteria kunnen de volgende zijn: • •

als een bepaalde als maximaal vooropgestelde concentratie overschreden wordt; als de restverontreiniging een perceelsgrens dreigt te overschrijden.

Dit dient echter projectspecifiek bekeken te worden.


4.5.2.4 Stopzetting van de sanering De stopzetting van bodemsaneringswerken na fase 1 en fase 2 kan gebeuren op basis van een besliscriterium dat afhankelijk is van de specifieke situatie en afhankelijk van de BATNEEC-afweging. De stopzetting van de bodemsaneringswerken kan verantwoord worden indien: • •

•

•

De vooropgestelde terugsaneerwaarden in de grond en in het grondwater behaald worden; In geval van stopzetting/sluiting van het tankstation: situatie met toelaatbare restverontreiniging van de relevante (= waarvoor een saneringsplicht is op basis van het ABO) verontreinigende stoffen, rekening houdend met de actuele en de toekomstige situatie van het terrein en de buurpercelen. Onder toelaatbare restverontreiniging worden de concentraties verstaan die geen risico’s inhouden voor de volksgezondheid. De maximaal toelaatbare concentraties voor de restverontreiniging worden berekend aan de hand van een risico-evaluatie; In geval van verderzetting van de uitbating van het tankstation: situatie met toelaatbare restverontreiniging van de relevante verontreinigende stoffen, rekening houdend met de actuele situatie van het terrein en de buurpercelen. Onder toelaatbare restverontreiniging worden de concentraties verstaan die geen risico’s inhouden voor de volksgezondheid. De maximaal toelaatbare concentraties voor de restverontreiniging worden berekend aan de hand van een risico-evaluatie; indien kan verantwoord worden op basis van BATNEEC dat het saneringsrendement onvoldoende is om de bodemsaneringswerken nog verder te zetten op voorwaarde dat alle installaties optimaal gewerkt hebben.

In het bodemsaneringsproject dient duidelijk aangegeven te worden welke restverontreinigingen er zeker kunnen verwacht worden nadat de bodemsaneringswerken zijn stopgezet. Door de bodemsaneringsdeskundige dient hierbij een verantwoording te worden gegeven voor niet verwijderen van deze restverontreiniging.

Bij stopzetting van de bodemsaneringswerken dient een eindevaluatierapport te worden opgesteld zoals is beschreven in hoofdstuk 6.3 van onderliggende richtlijn.


5 BODEMSANERINGSWERKEN 5.1 Inleiding De bodemsaneringswerken dienen opgevolgd te worden door een erkend bodemsaneringsdeskundige. Uitgaande van de bestaande wetgeving moet worden overgegaan tot aanstelling van een veiligheidscoördinator. Hiervoor wordt verwezen naar het Koninklijk Besluit van 25 januari 2001 betreffende de tijdelijke en mobiele bouwplaatsen. In dit hoofdstuk wordt verder ingegaan op het opvolgen van de saneringswerken en de verschillende stappen die hierbij doorlopen moeten worden.

5.2 Bestek Het opstellen van een goed bestek is essentieel voor een goed verloop van de saneringswerkzaamheden. Het bestek heeft tot doel de voorwaarden vast te leggen waarbinnen de werkzaamheden van de aannemer voor de bodemsaneringswerken dienen te kaderen. Het is gebaseerd op het goedgekeurde bodemsaneringsproject, rekening houdende met eventuele opmerkingen van de overheid. Het bestek bestaat uit twee delen: • •

een eerste, administratief gedeelte (Algemene voorwaarden) een tweede, technisch gedeelte (Technische voorschriften en bepalingen).

Bij voorkeur is de opmaak en inhoud geïnspireerd op de standaardbestekken voor de wegenbouw van de verschillende bevoegde gewestelijke instanties.

5.3 Kwaliteitsplan en startvergadering Het kwaliteitsplan wordt voor de aanvang van de bodemsaneringswerken opgesteld door de bodemsaneringsdeskundige in samenspraak met de opdrachtgever. De opdrachtgever dient samen met de bodemsaneringsdeskundige het kwaliteitsplan goed te keuren. De bodemsaneringsdeskundige houdt het kwaliteitsplan up-to-date rekening houden met de wijzigingen tijdens de uitvoering van de bodemsaneringswerken, en houdt er toezicht op dat het kwaliteitsplan blijvend beantwoordt aan onderhavige richtlijn. Het door de bodemsaneringsdeskundige en de opdrachtgever goedgekeurde kwaliteitsplan wordt door de opdrachtgever samen met de melding van de start van de bodemsaneringswerken, minimaal 15 dagen vóór de geplande aanvangsdatum van de bodemsaneringswerken, aangetekend tegen ontvangstbewijs aan de bevoegde overheid te worden overgemaakt. Eventuele wijzigingen ten opzichte van het kwaliteitsplan gedurende de bodemsaneringswerken dienen door de bodemsaneringsdeskundige consequent aan de bevoegde overheid te worden gemeld. Het formulier als Bijlage 14 :Invulfiche Kwaliteitsplan bij deze richtlijn wordt gebruikt bij het opstellen van het kwaliteitsplan. Toelichtingen bij het kwaliteitsplan kunnen worden gegeven door middel van extra bijlagen.


Bij de aanvang van de bodemsaneringswerken wordt een startvergadering belegd. De datum van deze startvergadering wordt minimaal 15 dagen vóór de geplande aanvangsdatum van de bodemsaneringswerken, samen met het kwaliteitsplan, aangetekend tegen ontvangstbewijs, aan de bevoegde overheid overgemaakt. Op de startvergadering dienen de volgende partijen aanwezig te zijn: de opdrachtgever, de bodemsaneringsdeskundige, de veiligheidscoördinator, de bodemsaneerder. Ook de eigenaars en/of gebruikers van de te saneren percelen en hinderpercelen dienen te worden uitgenodigd op de startvergadering. Indien een groot aantal eigenaars en/of gebruikers van de te saneren percelen en hinderpercelen bij de bodemsaneringswerken betrokken zijn, kan er worden geopteerd om deze mensen op een andere manier te informeren. Op de startvergadering wordt door de opdrachtgever en/of de bodemsaneerder een toelichting gegeven betreffende de praktische uitvoeringsmodaliteiten van de bodemsaneringswerken. De bodemsaneringsdeskundige licht de resultaten van zijn toetsing van de uitvoeringsplannen aan het bodemsaneringsproject en het conformiteitsattest toe. Ook het kwaliteitsplan en de veiligheidsmaatregelen worden uiteengezet. De bodemsaneringsdeskundige stelt het verslag van de startvergadering op, verdeelt het verslag aan de opdrachtgever en de bodemsaneerder en houdt een kopie ter beschikking van de overheid. De bodemsaneringsdeskundige houdt toezicht op de implementatie van de tijdens de startvergadering gemaakte afspraken.

5.4 Opvolging van de saneringswerken Het wordt door BOFAS sterk aanbevolen om de opvolging van de saneringswerken toe te passen zoals hieronder beschreven. Per saneringsmethode worden de taken van de erkende bodemsaneringsdeskundige nog eens in detail aangehaald.

5.4.1 Ontgraving De bodemsaneringsdeskundige dient tijdens de afgraving van de verontreinigde gronden volledig toezicht te houden. Voor de opvolging van de saneringswerken wordt verwezen naar de standaardprocedure bodemsaneringswerken en nazorg, opgesteld door OVAM (Vlaanderen). Het sturen van de graafwerken kan tijdens de bodemsaneringswerken op basis van laboratoriumanalyses, terreinmetingen en eventueel organoleptische waarnemingen geschieden. Gedurende de ontgraving dienen regelmatig luchtmetingen te worden uitgevoerd met PID of gelijkaardige toestellen. Indien blijkt dat de grenswaarden worden overschreden dient de bodemsaneringsdeskundige de nodige maatregelen te nemen. Deze omvatten ondermeer: • •

De meting van de individuele risicocomponenten. De nodige apparatuur dient hiervoor ter plaatste aanwezig te zijn; Het opmaken van een plan met aanduiding van de beschermingszones die van toepassing zijn per deelgebied. Dit plan dient te worden overgemaakt aan de bodemsaneerder.

Indien materialen (verontreinigde bodem, opslagtanks, afval, …) van het te saneren terrein naar een extern verwerkingscentrum worden afgevoerd, houdt de bodemsaneringsdeskundige toezicht op de afvoer van deze materialen naar het vergunde


verwerkingscentrum en dit middels transportbonnen en ontvangstbewijzen. De bodemsaneringsdeskundige dient op basis van zowel transportbonnen als verwerkingscertificaten te controleren of de af te voeren materialen effectief naar de opgegeven bestemming werden afgevoerd en door het verwerkingscentrum in ontvangst werden genomen. De bodemsaneringsdeskundige houdt er tijdens de bodemsaneringswerken toezicht op dat de afvoer van de verontreinigde materialen op hygiënische en correcte wijze geschiedt en dat het transport geen aanleiding geeft tot een ongecontroleerde verspreiding van de verontreiniging. Na de graafwerken dient de bodemsaneringsdeskundige de kwaliteit van de bodem in de ontgravingszone en de omvang van eventuele restverontreiniging aan de hand van controlestalen in beeld te brengen. De ontgravingszone mag pas worden opgevuld nadat de analyseresultaten van het laboratorium bekend zijn en geen verdere afgraving noodzakelijk is voor het behalen van de vooropgestelde terugsaneerwaarden zoals bepaald in het conformverklaarde bodemsaneringsproject. Indien een onmiddellijke heraanvulling van de ontgravingszone om veiligheidsredenen noodzakelijk is, dient er op de locatie de nodige meetapparatuur aanwezig te zijn die realistische indicaties kan geven met betrekking tot mogelijke restverontreiniging(en). Indien uit de laboratoriumanalyses blijkt dat de vooropgestelde doelstellingen van het conformverklaarde bodemsaneringsproject niet werden behaald, dient verder te worden gegraven. Indien er een restverontreiniging achterblijft, die niet kan worden ontgraven en geen verdere maatregelen haalbaar of verantwoordbaar worden geacht, dienen de nodige maatregelen te worden getroffen zodat deze zo goed mogelijk wordt geïsoleerd van de aanvulgrond en dat verdere uitloging zoveel mogelijk wordt belemmerd. Het ontgravingsvak dient te worden aangevuld met grond die voldoet aan de vooropgestelde eisen, conform de geldende wetgeving en voorschriften in het bestek van de werken. Tijdens het nemen van de controlestalen veiligheidsmaatregelen in acht te worden genomen.

dienen

steeds

al

de

nodige

5.4.2 Grondwateronttrekking en -zuivering Volgende tabel geeft een algemeen overzicht van de minimale waarnemingen en controles die door de bodemsaneringsdeskundige bij de opvolging van grondwaterbemaling en grondwaterzuivering dienen te worden uitgevoerd alsook een indicatie van de frequentie waarmee deze controles dienen te worden uitgevoerd. Indien voor een bepaalde taak tijdens de uitvoeringsfase meerdere frequenties worden aangekruist, betekent dit dat de bodemsaneringsdeskundige zelf uit de aangekruiste frequenties de toe te passen frequentie dient te bepalen in functie van het verwachte verloop van de bodemsanering. Het is evident dat in de opstartfase de controles met een hogere frequentie dienen te worden uitgevoerd dan bij een continue goede werking van de installatie.


lozingsdebieten en lozingshoeveelheden grondwaterstanden in onttrekkingsputten en controleputten

x x

x x

x

x x

x

x

dikten van drijflagen en zinklagen samenstelling van het influent

x x x x

x x

samenstelling van het effluent hoeveelheden opgevangen zuiver product verwerkingswijze en verwerkingsattesten emissies van reinigingsinstallaties grondwaterconcentraties bodemconcentraties opvolging zettingen

x

x x x

x

x x

x x

x

x

x

x

beoordeling van restverontreiniging

5.4.3 Bodemluchtextractie persluchtinjectie

bij stopzetting

x x

jaarlijks

x x

6-maandelijks

maandelijks

terreincontrole goede werking installatie bemalingsdebieten en bemalingshoeveelheden

technische beschrijving, boorprofielen en lokalisatie van de onttrekkingsputten technische beschrijving van de opbouw en de werking van de bemalingsinstallatie en de waterzuiveringsinstallatie lokalisatie van het lozingspunt lokalisatie en beschrijving van de controleputten

3-maandelijks

wekelijks

bij installatie

tijdens uitvoering

x

–

eventueel

in

combinatie

met

Volgende tabel geeft een indicatief overzicht van de minimale waarnemingen en controles die door de bodemsaneringsdeskundige bij de opvolging van in-situ saneringen door bodemluchtextractie eventueel gecombineerd met persluchtinjectie (airsparging) dienen te worden uitgevoerd alsook een indicatie van de frequentie waarmee deze controles dienen te worden uitgevoerd.


bij stopzetting

x x x

x x x

x

x

x

x x

x x

x

jaarlijks

6maandelijks

3maandelijks

x

maandelijks

technische beschrijving en lokalisatie van de bodemluchtonttrekkingsputten technische beschrijving van de opbouw en de werking van de bodemluchtextractie-installatie en de bodemluchtreinigingsinstallatie debiet per filter onderdruk/overdruk per filter concentraties verontreiniging in de onttrokken lucht per filter en totaal berekening van de onttrokken vuilvracht per filter en totaal schatting van de vuilvracht verwijderd per periode concentraties verontreiniging onttrokken cumulatief (vuilvracht) in relatie tot de geraamde hoeveelheid aanwezige vuilvracht concentraties in het vaste deel van de aarde en/of het grondwater grondwaterstand analyse influent en effluent luchtzuivering en inschatting van de benodigde hoeveelheid actief kool polluentconcentraties in de omgevingslucht beoordeling van restverontreiniging

Wekelijks

FREQUENTIE tijdens uitvoering bij installatie

OMSCHRIJVING

x

x

x

x

x x

x

x x

x

x x

x x

x x

jaarlijks

x x

6maandelijks

x x

3maandelijks

maandelijks

technische beschrijving en lokalisatie van de x luchtinjectiefilters debiet per filter overdruk per filter concentraties in het vaste deel van de aarde x en/of het grondwater grondwaterstand x polluentconcentraties in de omgevingslucht beoordeling van restverontreiniging

wekelijks

FREQUENTIE tijdens uitvoering bij installatie

OMSCHRIJVING

bij stopzetting

Voor de opvolging van airsparging worden bijkomende controlemetingen voorzien, zoals in onderstaande tabel:

x x x


5.4.4 Natuurlijke attenuatie Monitoring van de natuurlijke attenuatie in het grondwater gebeurt door een periodieke bemonstering van een aantal peilputten in en buiten (zowel stroomopwaarts als stroomafwaarts) de verontreinigingspluim. Afhankelijk van de beschikbare tijd voor het specifieke project, de ernst van de verontreinigingssituatie en de ermee gepaard gaande mogelijke potentiële risico’s, zal ervoor geopteerd worden om enkel de verontreinigingscomponenten ofwel ook de parameters opgeloste zuurstof; electronacceptors (ijzer3+, Mn4+, nitraat, sulfaat) en/of hun gereduceerde vormen, de redoxpotentiaal en de fenolindex te bepalen. De monitoringsfrequentie is halfjaarlijks en kan tijdens het verloop van de bodemsaneringswerken aangepast worden.

5.5 Stopzetting van de bodemsaneringswerken 5.5.1 Inleiding Na uitvoering van de bodemsaneringswerken dient de bodemsaneringsdeskundige een eindevaluatieonderzoek uit te voeren. De bodemsaneringswerken worden als beëindigd beschouwd indien: • •

de saneringsdoelstellingen werden gerealiseerd rekening houdend met het BATNEEC-principe; een stabiele eindtoestand werd bekomen. Indien werd geopteerd voor een in-situ bodemsaneringstechniek dient de gerealiseerde eindtoestand te worden bevestigd. Hiervoor dienen minimaal twee monitoringsronden te worden uitgevoerd gedurende minimaal één jaar.

Indien aan bovenvermelde voorwaarden wordt voldaan dient een eindevaluatieonderzoek bij de overheid te worden ingediend.

5.5.2 Eindevaluatieonderzoek Het eindevaluatieonderzoek dient een beschrijving van de uitgevoerde bodemsaneringswerken te bevatten en de resultaten waartoe deze geleid hebben. De bodemsaneringsdeskundige dient in het eindevaluatierapport ook aan te tonen dat een stabiele eindtoestand werd bereikt. Tevens dient het eindevaluatieonderzoek een overzicht te geven van de eventuele maatregelen waarmee nog rekening moet gehouden worden na de afsluiting van het dossier.

5.5.3 Nazorg Indien uit het eindevaluatieonderzoek blijkt dat na de uitvoering van de bodemsaneringswerken een nazorg (maatregelen van controle en bewaking na uitvoering van het eindevaluatieonderzoek) noodzakelijk is, dient een bodemsaneringsdeskundige in te staan voor de uitvoering van de nazorg en voor de rapportering van de resultaten.


6 RAPPORTAGE 6.1 Inhoud van het bodemsaneringsproject Bij het opstellen van het bodemsaneringsproject dient rekening te worden gehouden met de specifieke standaardprocedures per gewest en de verschillende codes van goede praktijk. Het bodemsaneringsproject dient in voldoende exemplaren bij de bevoegde administratie te worden ingediend aangetekend tegen ontvangstbewijs of te worden afgegeven op de zetel van de bevoegde administratie tegen ontvangstbewijs. Indien op de te saneren site een verontreiniging wordt aangetroffen die niet afkomstig is van de exploitatie van een tankstation, dient een duidelijke opsplitsing te worden gemaakt. Voor de dossiers die bij BOFAS worden ingediend met de bedoeling om een terugbetaling van de saneringskosten te verkrijgen bij verderzetting van het tankstation, dienen de volgende zaken apart aan BOFAS te worden gerapporteerd: • •

•

een raming van de kostprijs op basis van het rekenblad dat op de website van BOFAS geplaatst is, hetgeen gebruikt wordt als rekenstaat bij terugbetaling. de maatregelen die nog moeten genomen worden teneinde een attest te verkrijgen waaruit blijkt dat het hernieuwde tankstation voldoet aan alle relevante milieunormen van het respectievelijke Gewest. de saneringsmaatregelen die de opsteller van het bodemsaneringsproject voorstelt te nemen en de saneringsdoelstellingen gekoppeld aan deze saneringsmaatregelen, opgesplitst voor tankstation gerelateerde en tankstation vreemde verontreiniging indien relevant.

De volgende elementen dienen eveneens minimaal te worden opgenomen in het bodemsaneringsproject : • •

• •

•

•

•

de resultaten van het afperkend bodemonderzoek; de verschillende relevante technische mogelijkheden om de bodemverontreiniging te behandelen met een aanduiding van hun impact op het leefmilieu, de resultaten waartoe zij zullen leiden en een raming van de kostprijs, opgesplitst voor tankstation gerelateerde verontreiniging en tankstation vreemde verontreiniging indien relevant; de termijnen waarbinnen die maatregelen zullen worden genomen; de identificatie van de te saneren gronden en van de gronden waar werken zullen plaatsvinden die nodig zijn om de bodemsanering uit te voeren, met vermelding van de identiteit van hun eigenaar en gebruiker; de nabestemming die aan de verontreinigde gronden kan worden gegeven na uitvoering van de bodemsanering en de overeenstemming hiervan met de bindende stedenbouwkundige voorschriften; de beperkingen die na de uitvoering van de bodemsanering zullen gelden voor het gebruik van de verontreinigde gronden en de overeenstemming van de mogelijke nabestemming met de plannen van aanleg; een duidelijke aanduiding van de te verwachten restverontreiniging na de bodemsanering en een motivering van de bodemsaneringsdeskundige om deze restverontreiniging niet verder aan te pakken;


• •

•

• •

de wijze waarop de tijdelijk of definitief weggenomen verontreinigde stoffen of delen van de bodem of opstallen zullen worden behandeld of verwerkt; de beschrijving van de maatregelen die zullen worden genomen om zowel de milieuveiligheid als de arbeidsveiligheid te verzekeren bij de uitvoering van de bodemsaneringswerken; de maatregelen tot controle en bewaking van de verontreinigde gronden die zullen genomen worden na de uitvoering van de bodemsanering en de termijn gedurende dewelke deze maatregelen van kracht zijn; een niet-technische samenvatting van de bovenvermelde gegevens; de weerslag van de uitvoering van de bodemsaneringswerken op de belendende percelen.

Volgende bijlagen dienen bodemsaneringsproject: • • • •

standaard

te

worden

toegevoegd

aan

het

voornoemde bijlage, specifiek voor BOFAS; tekeningen met aanduiding van de verontreinigingscontouren (horizontale oppervlakte en verticaal dwarsprofiel van de verontreiniging); een overzichtstekening met aanduiding van de saneringsinfrastructuur; bijlagen specifiek per Gewest

6.2 Inhoud van tussentijdse rapporten De bodemsaneringsdeskundige dient tijdens de bodemsaneringswerken tussentijdse rapporten op te stellen met betrekking tot het verloop van de bodemsanering. Hierbij wordt gebruik gemaakt van de invulfiche van tussentijdse rapportering Bijlage 15 :Invulfiche Tussentijds verslag. Minimaal dienen per beschouwde periode de volgende gegevens te worden verzameld: • • • • •

vordering van de bodemsaneringswerken; verwijderde hoeveelheden en de verwerking ervan; debieten en vuilvrachten; emissies en eventuele hinder; besluit.

Deze rapporten dienen modulair opgebouwd te worden, waarbij geen herhaling van de feiten uit de eerdere rapporten plaatsvindt.

6.3 Inhoud van het eindevaluatieonderzoek Het eindevaluatieonderzoek omvat de volgende delen: • • • • •

een beschrijving van de uitgevoerde bodemsaneringswerken; een beschrijving van de resultaten waartoe de bodemsaneringswerken hebben geleid; toetsing van de gerealiseerde terugsaneerwaarden aan de vooropgestelde saneringsdoelstellingen; een raming van het volume van de eventuele restverontreiniging(en) (= overschrijding van de terugsaneerwaarden); een uitspraak omtrent de spontane evolutie en de risico’s van de eventuele restverontreiniging(en) (= overschrijding van de terugsaneerwaarden);


•

• • •

een eenduidige uitspraak omtrent de kwaliteit van de bodem ter hoogte van de te saneren zone(s) en ter hoogte van mogelijke verontreinigingsbron(nen) gerelateerd aan de uitgevoerde bodemsaneringswerken; een beschrijving van de maatregelen tot controle en bewaking van de verontreinigde gronden na uitvoering van de bodemsaneringswerken; de nodige administratieve gegevens; besluit per kadastraal perceel.

Hierbij wordt gebruik gemaakt van de invulfiche van eindevaluatieonderzoek Bijlage 16 :Invulfiche Eindevaluatieonderzoek.

6.3.1 Beschrijving van de uitgevoerde bodemsaneringswerken In het eindevaluatieonderzoek wordt een volledige en gedetailleerde beschrijving van de uitgevoerde bodemsaneringswerken gegeven. Waar nodig (afgravingen, isolatiemaatregelen) worden as-built plannen bijgevoegd. In het geval van isolatiemaatregelen dient een gedetailleerde beschrijving ervan te worden opgenomen (bouwplannen en beschrijving van materialen). In het eindevaluatieonderzoek wordt een volledige balans opgenomen van de verontreinigde materialen en van de verontreinigende stoffen. Uit deze balans moet duidelijk blijken hoeveel verontreinigde materialen en verontreinigde stoffen bij aanvang van de bodemsaneringswerken in het vaste deel van de aarde en grondwater aanwezig waren, hoe deze tijdens de bodemsaneringswerken verwerkt werden, wat de bestemming is van de diverse materialen en stoffen en hoeveel er uiteindelijk nog in het vaste deel van de aarde en het grondwater als restverontreiniging achterblijft. Het eindevaluatierapport dient in bijlage alle verwerkingscertificaten te bevatten.

6.3.2 Resultaten van de bodemsaneringswerken 6.3.2.1 Toetsing aan de saneringsdoelstellingen Het eindevaluatieonderzoek dient de resultaten van de bodemsaneringswerken en dit zowel met betrekking tot de kwaliteit van het vaste deel van de aarde als die van het grondwater te bevatten. Voor elke parameter waarvoor bodemsanering noodzakelijk was dient de gerealiseerde terugsaneerwaarde te worden getoetst aan de vooropgestelde saneringsdoelstelling. Indien een restverontreiniging (= overschrijding van de terugsaneerwaarden) wordt vastgesteld dient de bodemsaneringsdeskundige te motiveren waarom deze verontreiniging niet werd weggenomen in het kader van de bodemsaneringswerken. Tevens dient er te worden getoetst aan de bepalingen uit het bodemsaneringsproject betreffende een eventueel te verwachten restverontreiniging en de wijze waarop hiermee volgens het bodemsaneringsproject en het conformiteitsattest dient te worden omgegaan. Indien de vaststellingen na de uitvoering van de bodemsaneringswerken afwijken van de verwachtingen uit het bodemsaneringsproject dient dit uitdrukkelijk te worden gemotiveerd. 6.3.2.2 Volume van een restverontreiniging Indien, al dan niet verwacht, nog een restverontreiniging wordt vastgesteld in de bodem ter hoogte van de gesaneerde zone dient de ruimtelijke verspreiding van deze restverontreiniging per parameter te worden beschreven. Het eindevaluatieonderzoek moet toelaten om de concentraties van de restverontreiniging per parameter in een


dergelijke mate te kennen dat een afbakening in horizontaal en verticaal vlak mogelijk is en dat volumes en vuilvrachten aan de hand van isoconcentratielijnen overeenkomstig de gewestelijke regelgeving kunnen worden afgeleid. 6.3.2.3 Spontane evolutie en risico van de restverontreiniging Bij de opmaak van de uiteindelijke risico-evaluatie kan de bodemsaneringsdeskundige gebruik maken van de gegevens die verzameld en berekend werden tijdens de uitvoering van het beschrijvend bodemonderzoek en de bodemsaneringswerken. De risico-evaluatie moet eenduidig worden opgemaakt en moet alle argumenten die daarbij in aanmerking komen, duidelijk omschrijven. Er wordt onderscheid gemaakt tussen actuele risico’s (die het gevolg zijn van het huidig gebruik en de huidige functie van de locatie) en potentiële risico’s (die het gevolg zijn van waarschijnlijke of reële toekomstige wijzigingen in het gebruik en de functie van de locatie). De bodemsaneringsdeskundige doet een duidelijke uitspraak met betrekking tot de risico’s, de spontane evolutie en geeft daarbij duidelijk aan of er bijkomende maatregelen nodig zijn.

6.3.3 Uitspraak met betrekking tot de kwaliteit van de bodem a. ter hoogte van de verontreinigde zones De bodemsaneringsdeskundige dient in het eindevaluatieonderzoek een duidelijk en gemotiveerd standpunt in te nemen over de uitgevoerde bodemsaneringswerken en de resultaten ervan alsook over het feit of bijkomende saneringsmaatregelen al dan niet noodzakelijk zijn. Voor alle parameters, waaroor bodemsanering noodzakelijk was, dient een éénduidige conclusie te worden geformuleerd met betrekking tot de verontreinigingstoestand in zowel het vaste deel van de aarde als in het grondwater op de verschillende diepten. b. Ter hoogte van bodemsaneringswerken

potentiële

verontreinigingsbron(nen)

gerelateerd

aan

de

Na de demobilisatie van de bodemsaneringsinstallatie dient de bodemsaneringsdeskundige, op de plaats waar potentiële verontreinigingsbron(nen) gerelateerd aan de bodemsaneringsinstallatie stond(en), een beperkt bodemonderzoek uit te voeren. Dit om aan te tonen dat er geen nieuwe bodemverontreiniging is ontstaan door het uitvoeren van de bodemsaneringswerken. Onder potentiële verontreinigingsbronnen wordt ondermeer begrepen: pompen, olie-water afscheider, opslagtanks,… c. Algemeen besluit Het algemeen besluit moet per kadastraal perceel een duidelijke uitspraak doen over de volgende punten: • •

•

de risico’s en de ernst van de bodemverontreiniging; aangeven of de nieuwe en/of gemengde bodemverontreiniging de bodemsaneringsnormen overschrijdt of dat de historische verontreiniging een ernstige bedreiging vormt; opname in het register van verontreinigde gronden.


6.3.4 Beschrijving van de nazorg Het eindevaluatieonderzoek dient een omschrijving te geven van de eventuele maatregelen die noodzakelijk zijn in het kader van de nazorg.

6.4 Nazorg De rapportage van de nazorgfase dient te gebeuren aan de hand van de invulfiches ‘Nazorg’ Bijlage 17 :Invulfiche Nazorg. Na het beëindigen van de nazorg dienen de gegevens te worden gebundeld en aan de bevoegde overheid te worden bezorgd.


7 BIJLAGEN


7.1 Bijlage 1: Onderzoeksstrategieën A t.e.m. E


Strategie A: strategie waarbij er aanwijzingen zijn dat er in het vaste deel van de aarde en/of in het grondwater verontreiniging wordt aangetroffen: Doelstelling De doelstelling van de bemonsteringsstrategie is de aard en concentratie van de verontreinigende stoffen en de omvang van verontreiniging in het vaste deel van de aarde en in het grondwater vast te stellen per verontreinigde zone, zowel in het horizontale als het verticale vlak. Dit wordt planmatig voorgesteld door middel van het tekenen van isoconcentratielijnen. Het onderzoek moet toelaten om concentraties van de verontreinigende stoffen in een dergelijke mate te kennen dat er een afbakening mogelijk wordt. De richtlijnen voor deze afbakening werden gegeven in hoofdstuk 3.2.3. Na uittekenen van de isoconcentratielijnen van de verontreiniging dient (indicatief) het volume verontreinigde bodem per isoconcentratielijn bepaald te worden. Hierbij dient steeds de oppervlakte en de dikte aangegeven te worden. Analoog dient voor het grondwater het volume verontreinigd grondwater te worden gegeven per isoconcentratielijn. Bij aanwezigheid van een eventuele drijflaag of puur product moet het onderzoek er tevens op gericht zijn om de omvang van de drijflaag of het puur product in kaart te brengen. Het volume overeenkomstig de isoconcentratielijnen wordt opgegeven in kubieke meter voor de totale verontreinigingszone en/of per deelzone die eventueel afgebakend kan worden. Anderzijds wordt aan de hand van het bodemonderzoek ook inzicht verworven in de lokale bodemopbouw. Deze gegevens zullen in het kader van de globale evaluatie van de verontreiniging en meer bepaald bij de risico-evaluatie gehanteerd worden. Deze strategie is er dus op gericht om de omvang van de verontreinigde stoffen in het vaste deel van de aarde en in het grondwater horizontaal en verticaal na te gaan. Bij de verticale afperking van de grondverontreiniging dient ook aandacht gegeven te worden aan de grondverontreiniging die zich onder het grondwaterniveau bevindt. De grondverontreiniging die zich daar bevindt is namelijk van groot belang i.v.m. de mogelijke uitloging naar het grondwater. Bij de uitwerking van het bodemsaneringsproject dient er zorg voor gedragen te worden dat deze grondverontreiniging optimaal gesaneerd wordt, om de aansluitende grondwatersanering niet te compromitteren.

Onderzoeksopzet voor de afperking van de grondverontreiniging: Voor het onderzoek wordt een bemonsteringsstrategie gevolgd die vanuit de kern van de verontreiniging naar buiten werkt. Bij heterogene verontreiniging dienen de boringen zo rond de verontreinigingskern verdeeld te worden zodat men op basis van de bekomen gegevens, iso-concentratielijnen kan aanduiden en dit zowel in de horizontale richting als


in de diepte. De zone rond de verontreinigingskern wordt in die mate gescand dat men de isoconcentratielijnen van bodemsaneringsnorm tot achtergrondwaarden kan aanduiden. De boringen voor het verticaal afperken van de heterogene verontreiniging dienen tot minimaal 1 m voorbij de zintuigelijke waarnemingen van de verontreiniging doorgezet te worden. Tevens worden er ter hoogte van de kern en in de verontreinigingsrichting van deze verontreiniging boringen doorgezet tot in het grondwater indien er aanwijzingen zijn dat het grondwater verontreinigd kan zijn. De bodemsaneringsdeskundige bepaalt de dichtheid van en het aantal te analyseren stalen per concreet geval, hierbij strevend naar een zo betrouwbaar mogelijke weergave van de isoconcentratielijnen. In eerste instantie kan via boringen op basis van een grof raster, systematisch rond de kern verdeeld, het gebied van de verontreinigingsvlek bij benadering bepaald worden. De afbakening van de verontreinigingsvlek kan gebeuren op basis van zintuiglijke waarnemingen, bodemluchtmonsters, testkits en andere snelle technieken. In een tweede fase kan over het afgebakende gebied staalname voorzien worden volgens een dichter monsternamenet met als doel de isoconcentratielijnen te kunnen afleiden. Met betrekking tot de uitvoering van de boringen wordt verwezen naar de gewestelijke technische voorschriften. Bepaling van de aanwezigheid en de afbakening van een drijflaag De meest gebruikte methode om drijflagen op te sporen en af te bakenen is het plaatsen van snijdende peilbuizen. Deze peilbuizen dienen geplaatst te worden in de kern van de verontreinigingslocatie. Deze peilbuizen dienen een filterelement te bezitten dat de grondwatertafel snijdt. Met betrekking tot het plaatsen van snijdende peilbuizen wordt verwezen naar de gewestelijk voorschriften. Daar deze peilbuizen meestal niet diep geplaatst moeten worden en daar een kleine diameter reeds voldoende is om metingen te kunnen uitvoeren, zijn ze meestal snel en eenvoudig te plaatsen. Zij kunnen eventueel in een latere fase, indien bodemsaneringswerken uitgevoerd moeten worden, ook dienst doen als deel van een monitoringprogramma. Bij aanwezigheid van drijflagen zijn er twee aspecten die onderzocht moeten worden. Enerzijds is er de verspreiding van de drijflaag (de oppervlakte waarover de drijflaag zich uitstrekt) en anderzijds de dikte van de drijflaag zoals vastgesteld in de peilbuis. Voor de afperking van drijflagen wordt er rond elke peilbuis, waar er een drijflaag aangetroffen wordt, minimaal 3 kleine peilbuizen met snijdende filter geplaatst. De peilbuizen worden gemiddeld op een radiale afstand tussen 2 en 10 m van de peilbuis (met drijflaag) geplaatst. Afhankelijk van de terreinkarakteristieken zal de bodemsaneringsdeskundige beslissen welke afstanden en plaatsen er dienen gekozen te worden. Afhankelijk van de observaties in de kleine peilbuizen kan er beslist worden of er nog bijkomende peilbuizen nodig zijn en in welke richting deze dienen geplaatst te worden. Het bijplaatsen van peilbuizen moet uiteindelijk leiden tot een duidelijke omlijning van de drijflaag. De deskundige dient hier zijn expertise te gebruiken om op een efficiënte wijze dit doel te bereiken. Nadat de drijflaag is afgeperkt, dienen er peilbuizen


omheen geplaatst te worden in het kader van de horizontale afperking van de verontreiniging in het grondwater. De geplaatste peilbuizen worden opgemeten in het Lambertcoördinatenstelsel. De meting van de drijflaag gebeurt door gebruik te maken van een speciale sonde of van andere op de markt verkrijgbare materialen of instrumenten. De deskundige dient ervan bewust te zijn dat de dikte van een drijflaag gemeten in een peilbuis niet overeenkomt met de werkelijke dikte van de drijflaag die op het freatisch grondwater aanwezig is. Een functioneel criterium om hierover uitsluitsel te krijgen, bestaat er in om de terugpompbaarheid van de veronderstelde drijflaag na te gaan: men pompt de snijdende filter herhaaldelijk leeg, en gaat na of er puur product blijft toestromen. Indien dit niet het geval is, dan gaat het niet zozeer om een drijflaag, maar eerder om een locale accumulatie in de snijdende filter. Dit laatste fenomeen is niet ongebruikelijk bij filters in sterk verontreinigde grond die gedurende lange tijd niet meer bemonsterd zijn. De gemeten dikten van drijflagen (gemeten en omgerekend) worden in een tabel weergegeven. Indien meerdere periodieke metingen uitgevoerd werden, dienen deze eveneens in een tabel weergegeven te worden waarbij de datum van opname duidelijk vermeld wordt. Een visuele weergave van de verontreiniging op kaart, is eveneens noodzakelijk zodat het oppervlak waarover de drijflaag zich uitstrekt, kan opgemeten worden. Ook het volume van het vrije product dient bepaald worden. De bodemsaneringsdeskundige dient tevens na te gaan of de verontreiniging ook aanwezig is in de onverzadigde zone. Er dienen daarvoor grondstalen te worden geanalyseerd welke zich net boven de drijflaag situeren. De te onderzoeken parameters op deze grondstalen zijn deze parameters waaruit de drijflaag bestaat. Indien bodemverontreiniging wordt vastgesteld, dient de overeenstemmende onderzoeksstrategie voor de afperking van de bodemverontreiniging te worden toegepast. Afperking van de grondwaterverontreiniging: Naast controle op de aanwezigheid en afbakening van een drijflaag dient tevens de grondwaterverontreiniging horizontaal en verticaal verder afgeperkt te worden. Voor het onderzoek wordt de strategie gevolgd die vanuit de kern van de verontreiniging naar buiten werkt. De peilbuizen dienen zo rond de verontreinigingskern of de drijflaag verdeeld te worden dat men op basis van de bekomen gegevens, isoconcentratielijnen kan aanduiden en dit zowel in de horizontale richting als in de diepte. De zone rond de verontreinigingskern wordt in die mate gescand dat men de noodzakelijke isoconcentratielijnen. De bodemsaneringsdeskundige bepaalt de dichtheid van en het aantal te analyseren grondwaterstalen per concreet geval, hierbij strevend naar een zo betrouwbaar mogelijke weergave van de isoconcentratielijnen. Bij het plaatsen van de peilbuizen en de bepaling van het aantal dat voorzien wordt, dient de bodemsaneringsdeskundige rekening te houden met de gegevens uit het afdoende bevonden oriënterend bodemonderzoek omtrent de geohydrologische situatie, de eigenschappen van de verontreinigende stoffen, de ouderdom van de verontreiniging, de grondwaterstroming voor zover bekend, ... Het onderzoek van het grondwater kan


gefaseerd verlopen: eerste fase: afbakenen verontreinigingspluim; tweede fase: kartering verontreinigingspluim. Alle peilbuizen, ook de bestaande, dienen ingemeten te worden in Lambertcoördinaten. Op basis van de stijghoogte dient de grondwaterstromingsrichting en grondwaterstromingssnelheid afgeleid worden en dit voor de verschillende watervoerende lagen. Te analyseren grondstalen en grondwaterstalen In het kader van de karakterisatie van de verontreinigende stoffen dient per verontreinigingskern het visueel meest verdachte staal geanalyseerd te worden op de relevante verdachte stoffen. • in kader van horizontale afperking: Aangezien bij heterogene verontreiniging de concentratie aan verontreinigde stof afhankelijk is van de afstand tot de verontreinigingsbron, dienen er gronden grondwaterstalen op verschillende afstanden van de bron te worden geanalyseerd. De bodemsaneringsdeskundige dient de gronden grondwaterstalen zo te selecteren dat, op basis van de analyses, de noodzakelijke isoconcentratielijnen met voldoende zekerheid kunnen aangegeven worden. Hiertoe dienen in de 4 richtingen met een voldoende dichtheid analyses te worden uitgevoerd. • in kader van verticale afperking: De bodemlagen welke grenzen aan de verontreiniging dienen geanalyseerd te worden. Dit betekent zowel de bodemlaag welke boven als onder de verontreiniging aanwezig is, dient geanalyseerd te worden. Indien de verontreiniging zintuiglijk kan afgeperkt worden, kan dit aantal analyses beperkt worden. De zintuiglijke analyses dienen evenwel bevestigd te worden door de uitgevoerde laboanalyes. Bij een kleine heterogene verontreiniging dienen 1 verticaal afperkende boring te worden geanalyseerd in de kern van de verontreiniging. Indien het grondwater verontreinigd is, dient 1 verticale afperking van de grondwaterverontreiniging te worden voorzien met een verticaal afperkende filter in de kern van de verontreiniging. Indien nog geen gegevens beschikbaar zijn over de grondwaterkwaliteit en er aanwijzingen zijn dat het grondwater kan verontreinigd zijn, dient er een boring per verontreinigingskern doorgezet te worden tot in het grondwater en afgewerkt te worden tot peilbuis. Voor grote heterogene verontreinigingen dienen meer peilbuizen voorzien te worden. Indien uiteindelijk blijkt dat de verontreiniging zich vooral in het grondwater bevindt, kunnen, op een gemotiveerde wijze, minder grondanalyses uitgevoerd worden. Het is van groot belang dat de bodemsaneringsdeskundige tracht te achterhalen welke verontreinigingsbron uitloogt naar het grondwater. Wanneer we praten over typische brandstofverontreinigingen op een tankstation, komen de volgende bronnen hiervoor in aanmerking: • • •

drijflaag grondverontreiniging in de verzadigde zone grondverontreiniging of puur product in de onverzadigde zone


Om de relatie tussen gronden grondwaterverontreiniging te kunnen aantonen, dient de deskundige voldoende analyses uit te voeren in de vermoedelijke bronzone’ s. Indien in het afdoende bevonden oriënterend bodemonderzoek geen grondwateranalyses uitgevoerd werden, wordt het grondwater zowel op de vastgestelde verontreinigende stoffen als volgens het SAP grondwater , onderzocht. In het kader van de ondersteuning van de risico-evaluatie kan het nuttig zijn dat andere testen (uitloogproeven, luchtmetingen, bodemluchtmetingen, drinkwatermetingen…) worden uitgevoerd. De bodemsaneringsdeskundige dient hiervan een omschrijving te geven evenals de doelstelling van deze test.


Strategie B: toepassing van andere methoden en technieken Bij het uitvoeren van een bodemonderzoek kan de toepassing van andere methoden en technieken voordelig zijn (zowel economisch als m.b.t. gegevensverzameling) en in sommige gevallen zelfs noodzakelijk. Met andere technieken worden hier bedoeld metingen en toepassingen die verschillend zijn van het plaatsen van peilbuizen en het nemen van monsters voor analyse, het zogenaamde “klassiek bodemonderzoek”. Het is echter niet de bedoeling dat de toepassing van “andere” technieken het plaatsen van peilbuizen, de bodem- en grondwaterbemonstering en de analyseprogramma’s zoals omschreven in de andere strategieën overbodig maakt. Andere methoden en technieken moeten toelaten om op een efficiënte, economische, snelle en eenduidige manier nuttige en noodzakelijke informatie te verzamelen die de afbakening van de verontreiniging ten goede komen. Deze methoden moeten echter gekalibreerd of geverifieerd worden door middel van de gegevens die in het kader van het “klassiek” onderzoek (peilbuizen, ….) bekomen werden. Hiertoe dienen voldoende van de via een andere methode bekomen gegevens geverifieerd te worden via een klassiek onderzoek. Via deze verificatie dient een duidelijke verband aangetoond te worden tussen de resultaten bekomen via de klassieke methode en de andere methode. De keuze van de techniek zal afhankelijk zijn van de geologische karakteristieken van het terrein, van de aard van de verontreiniging, de bijkomende gegevens die men bijkomende wenst te onderzoeken. De deskundige zal zich ervan vergewissen of de techniek al dan niet reeds zijn nut heeft bewezen, of op een grondige manier getest werd, alvorens deze toe te passen op het terrein. Er kan onderscheid gemaakt worden tussen volgende twee types technieken: • •

in-situ metingen waarbij een parameter op het terrein (bijvoorbeeld bij bodemluchtmetingen); niet destructieve methoden waaronder geofysische technieken.

gemeten

wordt

Een bondig overzicht van enkele methoden en technieken die kunnen toegepast worden is hieronder gegeven: • •

•

• •

•

bodemluchtmetingen: voor de vluchtige componenten in de bodem of grondwater; in-situ analyses: dit zijn meestal semi-kwantitatieve methoden (vb. veldkits). De voordelen van deze methoden zijn de snelle resultaten en de daaruit volgende bijsturing van het onderzoek. Controle van resultaten moet altijd in het labo gebeuren; geofysische methoden: seismiek (geologische, hydrogeologische en structurele verkenning); geo-electrische metingen (geologische, hydrogeologische, structurele en grondwaterkwalitatieve verkenning); magnetisme en elektromagnetisme (structurele en kwalitatieve verkenning); VLF-metingen (structurele verkenning); grondradar (structurele verkenning); hydrogeologische veldtests: pompproeven en piëzometertesten (bepaling van hydrogeologische karakteristieken); sonderingen: deze methode laat toe om enerzijds geologische en structurele informatie te verzamelen en anderzijds kunnen bodem en grondwaterstalen genomen worden zonder de plaatsing van een peilbuis; toepassing van andere boortechnieken of graven van sleuven: deze methoden laten toe om geologische en bodemkundige opbouw te verkennen, monstername op


“andere” plaatsen is mogelijk en visuele afbakening van verontreiniging kan in sommige gevallen mogelijk zijn. Al deze methoden laten toe om het klassiek bodemonderzoek te verfijnen of te vervolledigen. Andere specifieke methoden die op de markt verkrijgbaar zijn en hun degelijkheid bewezen hebben, kunnen ook door de deskundige voorgesteld worden. In elk van de gevallen waar een toepassing van andere technieken uitgevoerd wordt, zal steeds het klassiek onderzoek uitgevoerd worden. Alle informatie betreffende de techniek wordt in het eindrapport verwerkt. De resultaten moeten eenduidig opgegeven en geïnterpreteerd worden. Indien van toepassing worden de resultaten op een planmatige wijze weergegeven. Verificatie aan de hand van resultaten uit het “klassieke” bodemonderzoek wordt altijd uitgevoerd en grondig besproken in het eindrapport. Voor technische achtergronden, meetbereiken, principes en beperking van de verschillende methoden wordt verwezen naar de literatuur. Een samenvatting van het principe en de wijze waarop de resultaten dienen geïnterpreteerd te worden, dienen in het rapport te worden opgenomen. De deskundige zal in het onderzoeksvoorstel voor het ABO aan de bevoegde gewestelijke overheid melden op welke wijze hij de bovenvermelde strategie zal toepassen op het te onderzoeken terrein.


Strategie C: terreinen waarop reeds een conform verklaard ABO, heeft plaatsgevonden Deze strategie is van toepassing voor die verontreinigingskernen waarvoor reeds een conform verklaard ABO werd uitgevoerd. Aangezien mogelijk een tijd kan verlopen zijn tussen het conform verklaarde ABO en het huidig uit te voeren ABO, dienen volgende zaken voor die verontreiniging minimaal te worden nagegaan door de bodemsaneringsdeskundige: •

•

• •

hoe is de in het reeds conform verklaarde ABO aanwezige verontreiniging verspreid/geëvolueerd: hiertoe kan het nodig zijn de afperkende peilbuizen opnieuw te controleren. Indien nodig dienen er tevens nieuwe grondstalen genomen te worden. Indien er bodemsaneringswerken hebben plaatsgevonden ter hoogte van de verontreiniging dienen deze geëvalueerd te worden; is de besluitvorming aangaande de ernst van de vastgestelde verontreiniging nog van toepassing: zijn er wijzigingen in de kenmerken (verharding verwijderd…) of functies van het terrein (gewestplanwijziging…); zijn de administratieve gegevens opgenomen in het oude ABO nog van toepassing: wijziging kadastrale nummers, nieuwe eigenaars/gebruikers…; dienen er andere aanvullende zaken te gebeuren op basis van de huidige kennis van verontreinigingen.


Strategie D: terrein waar in de toekomst mogelijk een restverontreiniging zal achterblijven Indien tijdens het afperkend bodemonderzoek blijkt dat een gedeelte van de verontreiniging ontoegankelijk zou kunnen zijn in de fase van de sanering, dient het afperkend bodemonderzoek de nodige onderzoeksgegevens te leveren zodat deze restverontreiniging terdege kan worden ingeschat in het bodemsaneringsproject. Op een tankstation komen de restverontreinigingen veelal voor: • • • • •

onder een gebouw; onder de openbare weg; ter hoogte van nutsleidingen; ter plaatse van bestaande installaties en infrastructuur; …

Ter plaatse van een potentiële restverontreiniging dient de deskundige te overwegen bijkomende onderzoeksinspanningen uit te voeren om de situatie meer in detail in kaart te brengen. Hierbij wordt gedacht aan bijvoorbeeld supplementaire boringen ter hoogte van gebouwen of in gebouwen, supplementaire analyses van de het vaste deel van de aarde in de zone van nutsleidingen, … In het bijzonder dient aandacht besteed te worden aan de uitloogbaarheid en vervluchtiging van de restverontreiniging. Bijvoorbeeld: Een grondverontreiniging van dieselcomponenten is aangetoond circa 2 meter afstand van een woning. Hierbij dient zeker overwogen te worden om de grondverontreiniging verder af te perken tegen de woning of zelfs in de woning. Bij aanwezigheid van een kelder dienen boringen in de kelder overwogen te worden om na te gaan of de verontreiniging zich verspreid heeft onder de woning. In functie van de humane risico’s kan een bijkomende fractionering van de minerale olie concentraties onder het gebouw uitgevoerd worden volgens de TPH-methode. Op deze manier kan de restverontreiniging die mogelijk onder het gebouw zal achterblijven, nauwkeurig op voorhand worden ingeschat.


Strategie E : strategie voor bodemonderzoek met aanwijzingen van een homogene bodemverontreiniging Doelstelling De doelstelling van de bemonsteringsstrategie bij homogene verontreiniging is de aard en concentratie van de verontreinigende stoffen en de omvang van grondverontreiniging in horizontale richting en in het verticale vlak vast te stellen. Dit wordt planmatig voorgesteld door middel van het tekenen van isoconcentratielijnen. Het onderzoek moet toelaten om concentraties van de verontreinigende stoffen in een dergelijke mate te kennen dat er een afbakening mogelijk wordt. Na uittekenen van de isoconcentratielijnen van de verontreiniging dient (indicatief) het volume (steeds aangeven oppervlakte x dikte) van de verontreinigde bodem per isoconcentratielijn bepaald te worden. Het volume overeenkomstig de isoconcentratielijnen wordt opgegeven in kubieke meter voor het totale onderzochte terrein en/of per deelzone die eventueel kan afgebakend worden. Anderzijds wordt aan de hand van het bodemonderzoek ook inzicht verworven in de lokale bodemopbouw. Deze gegevens zullen in het kader van de globale evaluatie van de verontreiniging en meer bepaald bij de risico-evaluatie gehanteerd worden. De bodemverontreiniging dient horizontaal overeenkomstig de gewestelijke wetgeving.

en

verticaal

te

worden

afgeperkt

Onderzoeksopzet De bodemsaneringsdeskundige dient zijn boringen zo te plaatsen dat, op basis van de analyses, de isoconcentratielijnen met voldoende zekerheid kunnen aangegeven worden. Hiertoe plaatst hij, indien de verontreiniging niet zintuiglijk kan afgeperkt worden, de boringen in een raster met voldoende dichtheid. Indien de verontreiniging op basis van zintuiglijke waarnemingen kan afgeperkt worden of bij grote verontreinigingen, kunnen er minder boringen voorzien worden. De boringen voor het afperken van de homogene verontreinigingslaag moeten tot een zodanige diepte worden uitgevoerd dat de verdachte laag en de direct aangrenzende lagen kunnen bemonsterd worden. Tevens worden er ter hoogte van de meest verontreinigde zones, boringen doorgezet tot in het grondwater indien er aanwijzingen zijn dat dit verontreinigd kan zijn. Te analyseren bodemstalen In kader van de karakterisatie van de verontreinigende stoffen dient per verontreinigingskern het visueel meest verdachte staal geanalyseerd te worden op de relevante verdachte stoffen. Er dient tevens nagegaan te worden of de concentratie aan verontreinigende stoffen niet varieert met de diepte. Pagina 83 van 152 Richtlijn BOFAS 10-12-2004

•

in kader van horizontale afperking:

De bodemstalen dienen zo geselecteerd te worden dat het mogelijk moet zijn de isoconcentratielijnen in het horizontaal vlak aan te geven. Indien de verontreiniging zintuiglijk kan afgeperkt worden, kan dit aantal analyses beperkt worden. Ze dienen de zintuiglijke waarneming te bevestigen. Indien de verontreiniging niet zintuiglijk kan afgeperkt worden, dienen er in verschillende richtingen met een voldoende dichtheid analyses te worden uitgevoerd. •

in kader van verticale afperking:

De bodemlagen welke grenzen aan de verontreiniging, dienen geanalyseerd te worden. Dit betekent zowel de bodemlaag welke boven als onder de homogene verontreiniging aanwezig is, dient geanalyseerd te worden. Er worden minimaal 2 relevante monsters uitgevoerd te worden. Indien de verontreiniging zintuiglijk kan afgeperkt worden, kan dit aantal analyses beperkt worden. Ze dienen de zintuiglijke waarneming te bevestigen. Indien er een duidelijke aanwijzing is dat de bodemverontreiniging zich vooral concentreert in de bovenste 0,5 m van het bodemprofiel (bijvoorbeeld bij atmosferische afzetting) worden dunnere lagen (bijvoorbeeld per 10 cm) van de bodem voor analyse bemonsterd. Dit is ook van belang in het kader van de risicobepaling. grondwater: Indien er aanwijzingen zijn dat het grondwater kan verontreinigd zijn, dienen er minimaal 2 boringen tot in het grondwater uitgevoerd te worden. De plaatsing van de filters is afhankelijk van de verontreinigende stoffen. analysepakket bodem De bodemstalen worden geanalyseerd op de relevante verdachte stoffen. Het grondwater dient op alle verontreinigende stoffen te worden geanalyseerd. Indien er in het afdoende bevonden oriënterend bodemonderzoek geen grondwater werd onderzocht, dient het grondwater tevens op het SAP grondwater te worden onderzocht. De deskundige zal in het onderzoeksvoorstel aan BOFAS en de bevoegde overheid melden op welke wijze hij de bovenvermelde strategie zal toepassen op het te onderzoeken terrein. Het aantal te analyseren stalen moet per geval concreet bepaald worden door de bodemsaneringsdeskundige. Dit moet zo gebeuren dat kan voldaan worden aan de doelstelling van het ABO.


7.2 Bijlage 2: Administratieve informatie Voorstel ABO

.


Administratieve informatie bodemonderzoek

voorstel

voor

afperkend

IDENTIFICATIE verontreinigd terrein Adres opdrachtgever: Contactpersoon opdrachtgever: Dossiernummer overheid : Dossiernummer BOFAS : Naam dossierhouder bij overheid : Naam bodemsaneringsdeskundige Adres BSD: Contactpersoon BSD: Adres van de percelen waar zal geboord worden: Kadastrale percelen gemeente gemeente sectie nr opp. eigenaars gebruikers Bestemmingstype grondwater nummer (naam + (naam + (I-V) kwetsbaarheid adres) adres)


7.3 Bijlage 3: Bepaling saneringsprioriteit

van

de

saneringsplicht

en

de


Doorstroomschema voor de bepaling van de saneringsplicht en de saneringsprioriteit

Onderzoeksgegevens VL

Screeningstabellen actueel risico: - Actueel humaan risico - Actueel verspreidingsrisico Is een actueel risico mogelijk ?

H

nee

Screening potentieel risico aanwezig? ja

W

B

N/G

nee

nee

STOP

Overschrijding norm Gewest

EB zoals Standaardprocedure nee BBO?

ja

Specifieke berekeningen en metingen

ja

ja

STOP

Saneringsplicht op perceel aanwezig

Saneringsplicht eigen aan Tankstation?

nee

STOP

ja Uitspraak saneringsprioriteit op perceel

Uitspraak monitoringsprogramma


7.4 Bijlage 4: Bepaling van de saneringsprioriteit

PRIORITEIT INDEX / INDEX DE PRIORITE (PIP)

BEDOELING Conform het erkenningsbesluit : Hfst 3 ; Verplichtingen ten laste van Bofas art 9, 8° zal BOFAS een beslissingsschema uitwerken om de saneringsurgentie ( lees milieuprioriteit) op basis van de risisco’s voor mens en milieu te bepalen. Dit beslissingsschema wordt ter goedkeuring aan de Interregionale Bodemsaneringscommissie voorgelegd. BOFAS zal het beslissingsschema voor de saneringsurgentie of prioriteit van de sanering bepalen met behulp van een prioriteiten-index (PIP). Deze index kan steeds bijgestuurd worden aan de hand van de evolutie van de beschikbare gegevens en conform de evolutie van de uitgevoerde onderzoeken of monitoring.

TOEPASSINGSGEBIED Deze procedure is van toepassing op alle aanvragen voor stopzetting van de exploitatie van een tankstation en waarvoor een ontvankelijke aanvraag aan BOFAS is gedaan voor tussenkomst Verder verbindt BOFAS er zich ook toe, voorafgaand aan het voorstel saneringsprogramma dat moet opgemaakt worden uiterlijk op 1 oktober 2005, een evaluatie te maken op basis van de ervaring en praktische toepassing van de PIP. Deze evaluatie en eventuele motivatie voor de in standhouding of wijziging zal uiterlijk op 1 september 2005 aan het IBC worden voorgelegd. Indien zou blijken dat de PIP aanleiding kan geven tot ernstige conflictsituaties inzake opvolging van de toepasbare regionale wetgevingen zal in overleg met het IBC nagezien worden hoe kan worden bijgestuurd.


FLOWCHART BOFAS procedure ter vaststelling PIP ( Prioriteitindex / Index de Priorité) Aanvraag Sluiting < 26.03.2005 Aanvullingen < 1 m

Bepaling PIP binnen een termijn van 3 maand in relatie tot voorstel ABO

Controle fase 1 volledigheid ( < 3 m ) Controle fase 1 ontvankelijk ( < 3m)

JA

OBO ABO MON

Alleen OBO Indien ABO Monitoring

Brief naar aanvrager “ontvankelijkheid” en overeenkomst Bofas/aanvrager

Bepaling Prioriteitindex op basis van aanvullende Gegevens uit ABO of MON

Stellen hypotheek binnen de zes maand Vreemde verontreining

JA

ABO

rangorde zonder vreemde verontreining

met vreemde verontreining

123

JA

PIP

PIP rangorde

77

JA

Monitoring

55 155 Financiële zekerheid vreemde verontreining niet afsplitsbaar

BSP JA BSW incl niet afplitsbare. verontreining

JA

JA

Audit OK naleving overeenkomst NEEN

JA

Audit OK naleving overeenkomst

JA

NEEN

Goedkeuring BSW door het gewest

STOP NEEN

Mandaat voor vreemde verontreining Afsplitsbaar + FZ

NEEN

BSW inclusief afsplitsbare vreemde verontreining BSW exclusief afsplitsbare vreemde verontreining

Dossier afgesloten

PRIORITEIT INDEX / INDEX DE PRIORITE (PIP) Algemeen Deze index wordt samengesteld aan de hand van verschillende relevante criteria, die op hun beurt ingedeeld worden in klassen, voor de bepaling van de saneringsprioriteit. Respectievelijk zullen GEVAAR en RISICO voor mens en milieu als meest relevante criteria worden geëvalueerd : Verontreiniging met een actueel risico Verontreiniging met een potentieel risico Verontreiniging zonder locaal specifiek risico Deze criteria zijn verder ook ingedeeld in klassen Vervolgens zal de “criteria “ vuilvracht medepalend zijn gezien dit als de bron beschouwd moet worden om de eerdere genoemde criteria te activeren en voeden


Weging De weging zal gebeuren op basis van een voor elke aanvraag samengesteld cijfer dat bestaat 15 cijfers. 3 eerste cijfers : hoogste criteria mbt gevaar en risico 3 volgende cijfers : tweede hoogste criteria mbt gevaar en risico 3 volgende cijfers : criteria vuilvracht in de vorm van een aan/afwezigheid drijflaag 6 volgende cijfers : criteria vuilvracht in hoeveelheid (in m³) verontreinigde grond

Tijdstip van weging Een eerste PIP zal toegekend worden op het moment dat een aanvraag ontvankelijk verklaard wordt. Dit zal gebeuren op basis van de beschikbare gegevens bij een aanvraag en dit kan dus beperkt zijn tot de gegevens van een OBO. In dit geval zal een worst case benadering van toepassing zijn. Indien ABO beschikbaar is zal dit uiteraard het uitgangspunt zijn. Indien geen ABO beschikbaar is, zal BOFAS asap een ABO laten uitvoeren. Indien uit het ABO blijkt dat in afwachting van het BSP een monitoring wordt uitgevoerd, zal de PIP aangepast worden indien uit de monitoringsresultaten blijkt dat dit relevant is. Gezien deze prioriteitsbepaling aansluit bij de urgentiebepaling zal de evaluatie van de beschikbare gegevens gebeuren door een ( of meerdere ) erkende deskundige die voor deze ondersteunende taak zullen worden gedetacheerd bij BOFAS en een gemotiveerd voorstel maken. Het Bofas team zal in overleg met de deskundige de definitieve PIP vastleggen.

Criteria en klassen gebruikt ter bepaling van de PIP Gevaar of risico voor de receptor: (mens of milieu) Als primair getal ( eerste drie cijfers van de index ) wordt de hoogste klasse geselecteerd uit de criteria actueel en/of potentieel “gevaar en risico” die op basis van de beschikbare gegevens toepasselijk is op de toestand van de verontreinigde site. Als secundair getal ( drie volgende cijfers in de index ) indien er meerdere klassen uit de criteria actueel of potentieel “gevaar en risico” van toepassing zijn, dient de volgende hoogste klasse te worden geselecteerd. Indien er geen secundaire klasse van toepassing is, dient 000 te worden weergegeven.

Actueel risico • •

•

• • •

Klasse 470 : Dreigend gevaar 1voor het welzijn van de mens Klasse 430 : Dreigend gevaar door een verontreinigingspluim die zich bevindt in een drinkwaterwinning of beschermingszone Klasse 380 : Actueel risico voor verspreiding (verontreinigingspluim zal binnen een termijn van enkele jaren of eerder in de beschermingszone van een drinkwaterwinning komen) Klasse 370 : Actueel humaan risico (inclusief bedreiging putwater) Klasse 350 : Actueel risico oppervlaktewater Klasse 330 : Actueel risico aantasting nutsleiding andere dan drinkwater

1

dreigend gevaar: o.a. verontreiniging drinkwater (drinkwaterleiding, putwater voor drinkwatergebruik), explosiegevaar (bv. ophoping in ondergrondse woonruimtes), inhalatie gassen/dampen,.


Potentieel risico • •

•

•

•

• •

•

• •

Klasse 290 : Potentiele risico’s voor de mens andere dan verspreiding. Klasse 285 : Potentieel verspreidingsrisico waarbij de verspreidingssnelheid van de grondwaterverontreiniging > 10 m/jaar bedraagt en de verontreiningspluim de perceelsgrens overschrijdt. Klasse 280 : Potentieel verspreidingsrisico waarbij de verspreidingssnelheid van de grondwaterverontreiniging > 10 m/jaar bedraagt. Klasse 275 : Potentieel verspreidingsrisico waarbij de verspreidingssnelheid van de grondwaterverontreiniging > 1 m/jaar en < 10 m/jaar bedraagt en de verontreinigingspluim de perceelsgrens overschrijdt. Klasse 270 : Potentieel verspreidingsrisico waarbij de verspreidingssnelheid van de grondwaterverontreiniging > 1 m/jaar en < 10 m/jaar bedraagt. Klasse 260 : Drijflaag met perceelsoverschrijding of potentieel risico tot perceelsoverschrijding Klasse 250 : Enkel de bodem is verontreinigd, maar er is een potentieel risico op een grondwaterverontreiniging (waarvan de verspreidingssnelheid groter is dan 1 m/jaar) Klasse 240 : Potentieel verspreidingsrisico waarbij de verspreidingssnelheid van de grondwaterverontreiniging < 1 m/jaar bedraagt en de verontreinigingspluim de perceelsgrens overschrijdt Klasse 230 : Potentieel risico aantasting infrastructuur2 Klasse 220 : Potentieel verspreidingsrisico waarbij de verspreidingssnelheid van de grondwaterverontreiniging < 1 m/jaar bedraagt.

Geen locatie specifiek risico •

• •

Klasse 150 :

Grondverontreiniging en grondwaterverontreiniging zonder actueel of potentieel risico Klasse 140 : Enkel grondverontreiniging zonder actueel of potentieel risico Klasse 130 : Enkel grondwaterverontreiniging zonder actueel of potentieel risico

Vuilvracht: De hoeveelheid vuilvracht ( bron ) zal in belangrijke mate medebepalend zijn voor de evolutie van het gevaar of risico (humaan en verspreiding).

2

infrastructuur: o.a. kabels, leidingen, rioleringen , funderingen,...


De aanwezigheid van drijflaag: drijflaag index Als derde cijfergetal in de prioriteitenscore is bepalend de aanwezigheid van een drijflaag. Indien een drijflaag wordt aangetroffen wordt een “001” weergegeven, indien niet een “000”. De vermoedelijke aanwezigheid van een drijflaag kan gequoteerd worden als 001, gebaseerd op analyseresultaten grond en/of grondwater, mits motivatie. In deze gevallen kan het echter niet verrekend worden in de risicobeoordeling.

Het volume verontreinigde grond: volume index Als vierde cijfergetal ( 6 cijfers ) van de prioriteitscore wordt het geraamde volume verontreinigde grond weergegeven in m³, boven de respectievelijke bodemsaneringsnorm/interventiewaarde van het betreffende gewest. Het totale volume is de som van de verontreinigde grond in de verzadigde en onverzadigde zone. De PIP wordt samengesteld uit een cijfer gevormd door respectievelijk een getal overeenkomstig de hoogste geselecteerde klasse, vervolgens een getal overeenkomstig de tweede hoogste geselecteerde klasse uit de criteria “gevaar en risico”. Verder worden de drijflaaf-index ( getal 3 cijfers ) en de volume-index ( getal 6 cijfers ) toegevoegd.

Voorbeeld.

a. Een drijflaag die een actueel humaan risico vormt, waarbij er tevens een potentieel verspreidingsrisico aanwezig is en waarbij de verspreidingssnelheid van de grondwaterverontreiniging > 10 m / jaar bedraagt. Het volume verontreinigde grond wordt geraamd op 2.155 m³.

Primaire Classe: Secundaire Classe: 280 Drijflaag index: Volume index:

370 001 002.155

Of als PIP = 370.280.001.002.155

a. Een drijflaag van benzine en diesel die in een bewoning een direct gevaar voor de gezondheid vormt, waarbij er tevens een grondwaterverontreiniging wordt aangetroffen in een beschermingszone.Het volume verontreinigde grond wordt geraamd op 200 m³

Primaire Classe: Secundaire Classe: 430 Drijflaag index: Volume index:

470 001 000.200

Of als PIP = 470.430.001.000.200

De situatie b. krijgt voorrang op a, omdat b. een groter getal is dan a.

Meerdere verontreinigingskernen Indien er meerdere verontreinigingskernen aanwezig zijn op de verontreinigde site, wordt de risico analyse uitgevoerd per verontreinigingskern. De risicoklasse wordt toegekend per kern. De PIP wordt samengesteld uit de twee belangrijkste risicoklassen aanwezig op de site, in die mate dat de primaire en de secundaire klasse nooit hetzelfde kunnen zijn. De drijflaag index wordt bepaald door de aanwezigheid van een drijflaag op de site en de volume index wordt samengesteld uit de som van de volumes van de verschillende verontreinigingskernen


Voorbeeld.

a. Een verontreiniging met een actueel humaan risico (inhalatie) en een potentieel risico waarbij de verspreidingssnelheid van de grondwaterverontreiniging > 10/jaar bedraagt. Het volume verontreinigde grond wordt geraamd op 680 m³.

Primaire Classe: Secundaire Classe: Drijflaag index: Volume index:

a. Een andere verontreinigingskern vormt een actueel humaan risico (ingestie) alsook een actueel risico door aantasting van de nutsleidingen. Het volume verontreinigde grond wordt geraamd op 140 m³

370 280 000 000.680

Primaire Classe: Secundaire Classe: Drijflaag index: Volume index:

370 330 000 001.140

PIP = 370.330.000.000.820

De PIP van dit station herneemt één maal het actueel risico (370) als eerste getal en als secundaire klasse het tweede hoogste getal (280 in eerste geval en 330 in tweede geval ). Er wordt geen drijflaag aangetroffen op de site en de volume index is gelijk aan de som van de verontreinigde volumes.

REFERENTIES

HET SAMENWERKINGSAKKOORD BETREFFENDE DE UITVOERING EN DE FINANCIËRING VAN DE BODEMSANERING VAN TANKSTATIONS

DEFINITIES SWA : HET SAMENWERKINGSAKKOORD BETREFFENDE DE UITVOERING EN DE FINANCIËRING VAN DE BODEMSANERING VAN TANKSTATIONS

IBC :

Interregionale Bodemsaneringscommissie


7.5 Bijlage 5: Bemonsteringsprocedure voor het uitvoeren van luchtmetingen


Luchtmetingen van de binnenlucht en de buitenlucht Het doel van luchtmetingen is het bepalen van de concentraties aan vluchtige componenten in de binnenlucht en de buitenlucht. Deze concentraties kunnen getoetst worden aan de bestaande normen of ingevoerd worden in een risico-model. Het is belangrijk dat deze toetsing of modellering gebeurt met gemiddelde concentraties over langere periodes. De metingen gebeuren met een actieve methode (continue low-flow pompen) met adsorptie op actiefkool buisjes. Om een duidelijk beeld te krijgen van de binnenluchtkwaliteit dient de meting te gebeuren over tenminste 24 u, maar bij voorkeur over een nog langere periode. Het debiet van de pompen dient zowel voor als na de meting bepaald te worden om een correcte bepaling van het opgepompte volume lucht mogelijk te maken. De gebruikte pompen dienen uitgerust te zijn met een volumemeter zodat nagegaan kan worden of zich eventuele onderbrekingen in de metingen hebben voorgedaan (bv. stroomuitval) of er problemen zijn opgetreden (bv. verstopping na vochtig worden van het actief kool). De monstername gebeurt tegelijkertijd in de kruipruimte (indien aanwezig), de binnenlucht (woonruimte en eventueel andere vertrekken) en de buitenlucht (referentiemeting). De actief koolbuis in de woning dient verticaal op ademhoogte opgesteld te worden met de opening naar beneden. Een meting in de kruipruimte is aangewezen aangezien dit een ruimte is waarin weinig ventilatie optreedt en eventuele uitdamping uit de bodem derhalve duidelijk gemeten kan worden. Voor de buitenluchtmeting wordt voldaan met een meting ter hoogte van de buitengevel waarbij de huidige activiteiten van het station een minimale invloed hebben op de referentie luchtmeting. Om condensvorming tegen te gaan kan het noodzakelijk zijn de actief koolbuis voor de metingen in de buitenlucht en de kruipruimte, binnen de woning te plaatsen. Hierbij moet het gebruik van PE slang zoveel mogelijk vermeden te worden om eventuele absorptie van de vluchtige componenten door het PE te voorkomen. Bij het plaatsen en ophalen van de pompen dient nagegaan te worden of zich tijdens de metingen emissies van vluchtige componenten hebben voorgedaan in of rondom de woning zoals roken, het gebruik van verf-, schoonmaak- of lijmproducten, … Tevens dienen voor latere interpretatie de weersomstandigheden en de exacte locatie van de pompen geregistreerd te worden. Een mogelijke checklist hiervoor is de ‘Guide for information to be recorded during indoor air measurements’ uit ‘Indoor air: general aspects of sampling strategy’ ISO/CD 16000-1, 1998. Na de meting dient de actief koolbuis met doppen luchtdicht afgesloten te worden. In afwachting van verzending naar het laboratorium worden de actief koolbuizen gekoeld bewaard. Met het totaal gehalte aan vluchtige componenten geabsorbeerd aan het actief kool en het totaal volume doorgepompte lucht kunnen de concentraties in de lucht berekend worden.


De berekende concentraties kunnen enerzijds getoetst worden aan de TCL-waarden of aan de MAC-waarden (indien de verontreiniging van de bodem op dit moment gerelateerd is aan de de exploitatie van het tankstation). Anderzijds kunnen de berekende concentraties ook als invoer gebruikt worden in een risico-model. Bij gebruik in het model worden de resultaten van de referentiemeting gebruikt als achtergrondconcentraties.


7.6 Bijlage 6: Schematisch overzicht monitoring ABO


Schematisch overzicht monitoring ABO

Nulsituatie: eerste bemonstering tijdens ABO

monitoring na 6 maanden

monitoring na 1 jaar

nee

Overschrijding grenswaarde ja

nee

Overschrijding grenswaarde monitoring na 3 maanden ja

nee

Bevestiging overschrijding grenswaarde ja


Bevestiging overschrijding grenswaarde

nee

ja

Actie voor verdere maatregelen


7.7 Bijlage 7: Invulformulier afperkend bodemonderzoek


Invulformulier afperkend bodemonderzoek IDENFICATIE ABO Dossiernummer overheid : Dossiernummer BOFAS : Naam dossierhouder bij OVAM : Contactpersoon BOFAS: Contactpersoon BSD: Saneringsprioriteit (PIP): Aard BBO (volledig/partieel): KADASTRALE GEGEVENS VAN DE PERCELEN gemeente gemeente sectie nr nummer bron percelen

andere dan bron percelen

ALGEMENE GRONDWATERKARAKTERISTIEKEN Gemiddelde grondwaterstand (TAW) Max. Grondwaterstromingssnelheid Diepte eerste afsluitende laag RISICOLOCATIES Compartiment (G/GW)

Risico-locaties stofgroep

TANKGEGEVENS Inhoud

product

Plaatsing BG/OG

Type EW/DW

Opgenomen ABO noodzakelijk in ABO (J/N) (J/N)

buitengebruik druktest

BG/OG: Bovengrond/ondergronds EW/DW: Enkelwandig/dubbelwandig


BESLUIT Nr. Parameter of Geraamd Kern Parametergroep volume *

V/GW H/N/G

TS-G (J/N)

DL (J/N)

Noodzaak Voorzorgs BSP maatregel (J/N) (J/N)

* Voor Vlaanderen : >80%BSN type II Voor Brussel & Wallonie : > drempelwaarde G/GW: grond of grondwater H/N/G: nieuw, historisch, gemengd volgens respectievelijk wetgeving van het gewest TS-G: tankstation gerelateerd DL: Drijflaag IDENTIFICATIE BODEMSANERINGSDESKUNDIGE Datum afperkend bodemonderzoek: Naam van de bodemsaneringsdeskundige: Naam van de persoon bodemsaneringsdeskundige ondertekent: Handtekening :

die voor de Naam van de persoon die voor de het verslag bodemsaneringsdeskundige het verslag ondertekent: Handtekening :


7.8 Bijlage 8: Afweging BATNEEC voor BOFAS


BATNEEC-evaluatie

1 Doelstelling en omkadering De algemene opvatting van BATNEEC (Best Available Technique Not Entailing Excessive Costs) kan als volgt geformuleerd worden: "Invoering van een kader voor de evaluatie van verschillende bodemsaneringsvarianten die het toelaat om op de meest eenvoudige en objectieve manier af te wijken van de normen op basis van vuilvrachtverwijdering, kosten en risico’s, rekening houdend met een maximum van parameters ". Het is de bedoeling om een methodologie te ontwikkelen, die helpt bij het kiezen van de meest efficiënte variant voor het saneren van de site. Het doel is dat deze evaluatieprocedure zo uniform mogelijk wordt toegepast. Op basis van de BATNEEC-evaluatie wordt een voorkeursvariant bepaald waarin aangegeven wordt tot welk niveau er gesaneerd dient te worden en met welke saneringstechniek(en) de verontreiniging wordt verwijderd. De voorgestelde analyse van BATNEEC is gebaseerd op volgende principes: • •

een analyse in de vorm van diagrammen 'verwijderde vuilvracht / kosten’; een bijkomende analyse van andere specifieke parameters (zoals tijdsfactor, hinder, …).

Voor de bepaling van de terugsaneerwaarde dient steeds een BATNEEC-evaluatie te worden uitgevoerd op basis van deze 2 principes. Bij eenvoudige verontreinigingssituaties kan wel de beslissing voor ontgraving en off-site verwerking direct gemotiveerd worden zonder een uitgebreide BATNEEC-evaluatie van verschillende saneringstechnieken. Om deze eenvoudige projecten te onderscheiden van de projecten waar wel een gedetailleerde BATNEEC-evaluatie van verschillende saneringstechnieken vereist is, zijn specifieke criteria opgesteld. Deze worden in hoofdstuk 2 besproken.

2. Ingangscriteria voor de BATNEEC-evaluatie Voor BOFAS is een bodemsanering via ontgraving en off-site verwerking dikwijls te verkiezen omwille van de resultaatsgarantie en de korte tijdsduur van de bodemsaneringswerken. In het geval van “eenvoudige” verontreinigingen kan onmiddellijk gekozen worden voor deze saneringstechniek. Hiervoor dient cumulatief voldaan te worden aan de volgende voorwaarden: •

•

Het volume verontreinigde grond boven de terugsaneerwaarde blijft beperkt tot minder dan 750 m³; Over het algemeen blijkt immers dat de kosten van een dergelijke in situ sanering duurder is dan een ontgraving. Een volledige ontgraving wordt haalbaar geacht. Hierbij dient in beschouwing te worden genomen of voor de ontgraving extra maatregelen (afbraak infrastructuur, omleggen nutsleidingen, stabiliteitsmaatregelen) noodzakelijk zijn. Op basis van de


tabel (pagina 58) wordt geëvalueerd of deze extra maatregelen verantwoord kunnen worden vergeleken met het supplementair volume verontreinigde grond dat hierdoor kan worden uitgegraven. Indien hier cumulatief aan voldaan wordt, kan direct voor een ontgraving en off-site verwerking gekozen worden. De bepaling van de terugsaneerwaarde (in grond en grondwater) gebeurt echter nog op basis van de verder uitgewerkte BATNEEC evaluatiemethodiek. In het geval aan één van de twee bovenvermelde voorwaarden niet voldaan wordt, dient de bodemsaneringsdeskundige meerdere haalbare saneringstechnieken in overweging te nemen en ten opzichte van elkaar af te wegen in een verder doorgedreven BATNEECevaluatie (samen met de terugsaneerwaarde) zoals in de volgende hoofdstukken is beschreven.

3. DIAGRAM 'verwijderde vuilvracht / kosten’ Voor een gedetailleerde BATNEEC-evaluatiedient zeker een grafiek ‘grond’ opgesteld te worden. In deze grafiek worden de kosten van de verschillende saneringsvarianten van saneren aangegeven, en dit in functie van de vuilvrachtverwijdering. De vuilvrachtverwijdering bevat naast de vracht ‘grondverontreiniging’ eveneens de vuilvracht ‘drijflaag’. Een uitvoerige beschrijving over de bepaling van de curve ‘vuilvrachtverwijdering / kosten’ is gegeven in paragraaf 3.1. Bij aanwezigheid van grondwaterverontreiniging, wordt er een tweede curve opgesteld. Deze curve geeft de kosten weer van een (bijkomende) bodemsanering van het grondwater, gerelateerd aan de eerder beschreven saneringsvarianten voor de grond. Een eerste curve wordt berekend voor het saneren van het grondwater tot 80% van de bodemsaneringsnorm (Vlaanderen) of de interventiewaarden (Brussel / Wallonië). Een tweede curve wordt weergegeven voor een bodemsanering van het grondwater tot de achtergrondwaarde (Vlaanderen) of de referentiewaarde (Brussel / Wallonië). Een gedetailleerde uitwerking van de grafiek voor het grondwater is weergegeven in paragraaf 3.2. Op die manier kan men op een grafiek ‘totale kosten’ (‘grond’ en ‘grondwater’) het BATNEEC-principe visualiseren voor zowel de grondsanering als de grondwatersanering. Het blijkt dat voor een minimale grondsanering, het grondwater niet gesaneerd kan worden zonder extreem oplopende kosten.

3.1 Grafiek ‘grond’ De grafiek-assen Er wordt een diagram ontworpen met volgende gegevens: Horizontale as: geeft de relatie weer (in %) tussen de hoeveelheid (in kg) uitgegraven vervuilde grond voor de variante x ten opzichte van de totale aanwezige hoeveelheid vuilvracht (grond + drijflaag). De schaal van de absolute verwijderde vuilvracht eventueel kan ook aan deze as worden toegevoegd (uitgedrukt in kg of ton). Verticale as: toont de kosten (uitgedrukt in euro) aan die gerelateerd zijn aan de bodemsanering van elke variante.


De bijgevoegde figuur 1 toont de opbouw van de grafiek. De weergegeven saneringsvarianten Op het uit te werken diagram dienen alle ‘relevante’ saneringsvarianten aangeduid worden. De verschillende varianten onderscheiden zich van elkaar op basis van de terugsaneerwaarde en/of eventueel een andere saneringstechniek. Elke saneringsvariant kan door een punt op het diagram weergegeven worden. De ‘relevante’ saneringsvarianten dienen minimaal 3 terugsaneerwaarden te omvatten, afhankelijk van de normen zoals voorzien in de respectievelijke gewestelijke wetgevingen. Vlaanderen • Achtergrondwaarde • Waarde voor vrij hergebruik • 80 % bodemsaneringsnorm type II • 80 % bodemsaneringsnorm • Risicogrenswaarde Brussel / Wallonië • Referentiewaarde • Drempelwaarde • Interventiewaarde • Risicogrenswaarde Voor elk van de vooropgestelde terugsaneerwaarden kunnen eventueel verschillende saneringstechnieken of een combinatie van technieken (uitgraving, in situ, ....) in overweging genomen worden zodat meerdere saneringsvarianten kunnen geëvalueerd worden. Met bepaalde saneringsvarianten, gebaseerd op een techniek of een combinatie van technieken (uitgraving, in situ, ...), kunnen eventueel intermediaire saneringsniveaus bekomen worden naast de bovenvermelde saneringsniveaus. De visualisatie van de saneringsniveaus De verticale lijnen stellen de verschillende terugsaneerniveau’ s voor. Ze geven inzicht in de saneringsdoelstelling met betrekking tot de grondverontreiniging. Daarnaast wordt weergegeven met welk percentage vuilvrachtverwijdering de verschillende saneringsniveau’ s overeenstemmen. Bijlage bij de grafiek ‘grond’ Om de grafiek te kunnen begrijpen en te verdedigen zijn twee bijlagen absoluut noodzakelijk: • •

een gedetailleerde berekening van de kosten voor elke variant; een schriftelijke bespreking van elke variant. In deze tekst wordt een toelichting gegeven voor de toenemende kosten tussen de twee varianten. Hierbij dient bijvoorbeeld geargumenteerd te worden dat de toename in kosten (voor eenzelfde saneringstechniek) kan verklaard worden door een groter volume verontreinigde grond of door het plaatsen van een muur van damwandplanken die de algemene saneringskosten exponentieel doet toenemen (deel van de verticale lijn).


De bedoeling is om het verloop van de curve, verbonden aan de verschillende saneringsvarianten, zo goed mogelijk uit te leggen en te preciseren. Sterke stijgingen of een geleidelijke toename van de saneringskosten dienen uitgelegd te worden. Voor een gegeven saneringsniveau kunnen er verschillende saneringsvarianten bestaan die overeenstemmen met verschillende kosten (= punten op eenzelfde verticale lijn). Het kan bijvoorbeeld gaan over twee verschillende saneringstechnieken voor de grondsanering, één in-situ en een andere off-site. Voor saneringsvarianten op eenzelfde verticale lijn wordt de voorkeur gegeven aan de saneringsvariant met de minste saneringskost, behalve indien een duurdere techniek verantwoord kan worden op basis van een complementaire analyse (hinder, tijdsduur, …).

3.2 Grafiek ‘grondwater’ Voor elke hierboven voorgestelde saneringsvarianten dient een berekening te worden uitgevoerd van de nodige bijkomende kosten van de grondwatersanering door middel van pump-and-treat. Hierbij dient duidelijk te worden aangegeven op welke manier deze kosten zijn berekend. De kostenraming wordt opgesteld voor minimaal 2 saneringsniveau’s voor het grondwater: • • •

een bodemsanering tot 80 van de bodemsaneringsnorm (Vlaanderen) / interventiewaarde (Brussel, Wallonië); een bodemsanering tot de achtergrondwaarde (Vlaanderen) / referentiewaarde (Brussel, Wallonië); risicogrenswaarde indien relevant;

De supplementaire kosten voor de grondwatersanering bij de verschillende saneringsvarianten worden weergegeven door een punt op een ander diagram. Deze saneringskosten, gerelateerd aan de bijkomende grondwatersanering, komen overeen met de saneringsvarianten die zijn weergegeven in de grafiek ‘grond’. Indien het voor een bepaalde bodemsanering niet mogelijk is het grondwater te zuiveren tot de bodemsaneringsnorm/interventiewaarden, wordt dit aangeduid in het diagram. In de bijgesloten grafiek worden de kosten voor elke variant in detail besproken.

3.3 Grafiek ‘totale sanering’ Door het toevoegen van de grondsaneringskosten en de grondwatersaneringskosten tot op een bepaald niveau, verkrijgt men een reeks punten die de globale kosten ‘grond’ en ‘grondwater’ voorstellen. De derde grafiek stelt de curve ‘totale saneringskosten’ voor.

3.4 Interpretatie De 3 grafieken die op die manier verkregen worden, geven aanleiding tot twee simultane discussies: curve ‘grond’: Hierdoor wordt gevisualiseerd dat boven een bepaald saneringsniveau de saneringskosten extreem toenemen in verhouding tot de relatieve vuilvrachtverwijdering.


Bij een min of meer lineair verloop van de grafiek worden de supplementaire saneringskosten acceptabel geacht. Wanneer de saneringskosten echter onevenredig toenemen, kan de extra vuilvrachtverwijdering minder verantwoord worden.Voor de grondverontreiniging ligt BATNEEC ter hoogte van het buigpunt in de curve. Dit buigpunt of inflectiepunt stelt de meest redelijke saneringsvariant voor indien enkel de grondsanering van toepassing is. Echter indien het grondwater ook verontreinigd is, is enkel de grafiek ‘grond’ niet voldoende om BATNEEC te bepalen. In dat geval dient ook rekening te worden gehouden met de impact van de bodemsanering op het grondwater. Het BATNEEC-principe kan dan teruggevonden worden uit de grafiek ‘totale sanering’. Hierin stelt het laagste punt de meest gunstige saneringsvariant voor. Meer bepaald, het gaat om een grondsanering zodanig dat geen buitensporige kosten moeten uitgegeven worden voor de grondwatersanering. Indien wordt gekozen voor een saneringsvariant die afwijkt van het inflectiepunt (grafiek 1) of van het laagste punt (grafiek 3), is dit te wijten aan andere factoren die een doorslaggevende rol spelen (zie hoofdstuk3.5).

3.5 Bijkomende analyse De gemaakte analyse laat het toe om een voorkeursvariant te bepalen op basis van de parameters vuilvrachtverwijdering, saneringskosten en risico’s. In sommige gevallen kunnen andere criteria een essentiële rol van betekenis hebben. Een overzicht van deze factoren is weergegeven in onderstaande tabel. De uitleg bij elk criterium moet kort en bondig zijn. Dit moet het mogelijk maken te evalueren of het niveau van het te bespreken criterium voldoende, aanvaardbaar, uitstekend, enz. is.


Criteria

Omschrijving Variant A (maximale ontgraving) Haalbaarheid Zeker, door van de afgegraven grond vastgelegde milieuobjectieven Controle op Zeer goed: de evaluatie onmiddellijk van de nemen van sanering stalen aan de oppervlakte en wand van de te saneren grond Mogelijkheid n.v.t. voor ingrijpen bij falen Duur sanering Uitstekend : ongeveer 1 maand Hinder voor Transport, stof de buurt door en lawaai lawaai, gedurende 1 transport, maand stank, …

Variant B (idem variant A + in-situ)

Variant C (MNA)

Waarschijnlijk, resultaten in-situ Potentie test afdoende aangetoond

MNA

Goed : indirecte controle door Goed : indirecte door lucht- en grondwaterstalen + controle grondwaterstalen boringen als laatste controle

Verbetering apparatuur : Back-up variant - toevoeging putten en filter; nodig bij falen - Hoger luchtdebiet Aanvaardbaar: ongeveer 1 à 2 Onvoldoende : jaar ongeveer 10 jaar Voortdurend lawaai van Geen pompinstallatie,luchtonttrekking, gedurende 1 à 2 jaar


G r a fie k g r o n d

50 40 30

V5

V4

20

Referentiewaarde

60

V6

Achtergrondwaarde

Kosten (duizend €)

70

Interventiewaarde

Verwijdering risico's

80

Bodemsaneringsnorm

90

V3

10

V1

V2

0 0

25

50

75

100

125

% V u ilv r a c h t v e r w ijd e r in g

Grafiek grondwater 120

100


V2/V3 80

60

V5

Grondwater niet te saneren

Grondwatersanering tot A-waarde / referentiewaarde

V4 40

V6

Grondwatersanering haalbaar V5

20

V6

Grondwatersanering tot BSN / interventiewaarde

0

Grafiek totale sanering 140 120

V6

V3 V5


100 80 60

Totale sanering met grondwater tot A-waarde / referentiewaarde

V2 V6 V4

Totale sanering met grondwater tot BSN / interventiewaarde

V5

40 20 0


7.9 Bijlage 9: Procedure voor haalbaarheidsonderzoek van enkele in situ technieken


PROCEDURE VOOR HAALBAARHEIDSONDERZOEK 1. Doelstellingen van een haalbaarheidsonderzoek Met een haalbaarheidsonderzoek wordt een antwoord gezocht op de vraag of een bepaalde techniek zal toelaten de vooropgestelde saneringsdoelstellingen te halen voor een bepaald terrein binnen de vooropgestelde termijn. Deze vraag kan worden opgesplitst in een aantal deelvragen: • • • • •

Laten de aard van de verontreiniging en de aard van het terrein die bepaalde techniek toe? Welke saneringsdoelstellingen kunnen worden bereikt met deze techniek en welke termijn? Wat zijn de optimale procescondities? Bestaat er een risico voor verdere verspreiding? Wordt mogelijk extra blootstelling gecreëerd? Zo ja, welke bijkomende maatregelen dienen te worden genomen? Is de techniek dan nog een valabel alternatief?

Via deze procedure wordt een antwoord geformuleerd op elk van de 5 hierboven gestelde vragen. Aan de hand van een checklist en een beslisschema, waarin de benodigde polluent specifieke, bodemspecifieke en terreinspecifieke beoordelingsparameters zijn opgenomen, zal worden nagegaan in hoeverre de aard van de verontreiniging en de aard van het terrein bodemluchtextractie en persluchtinjectie toelaten. Door het uitvoeren van een piloottest en/of modellering kan een inschatting van de te bereiken terugsaneerwaarden worden gemaakt. Door het uitvoeren van een piloottest kunnen in zekere mate de optimale procescondities bepaald worden en kan een dimensionering worden uitgevoerd. In de praktijk wordt de installatie tijdens de opstart en het verloop van de bodemsanering nog bijgeregeld waar nodig. Het is belangrijk om al in een vroege fase van het saneringstraject een haalbaarheidsonderzoek te voorzien. Zo kunnen bijvoorbeeld reeds tijdens het beschrijvend bodemonderzoek de gegevens nodig voor het haalbaarheidsonderzoek worden bepaald. Dit spaart veldwerkkosten en tijd uit.

2 Algemeen verloop Op basis van de algemeen beschikbare kennis en ervaring met in-situ saneringssystemen is een checklist opgesteld om de haalbaarheid van een in-situ bodemsanering in te schatten. Deze checklist dient opgevat te worden als een reeks van stellingen: • • •

is de stelling van toepassing op de site, antwoordt men “ja”; is de stelling niet van toepassing op de site, antwoordt men “neen”; heeft men geen informatie, antwoordt men “?”.

In geval ‘ja’ of ‘neen’ wordt geantwoord dient het antwoord gemotiveerd te worden. Indien het antwoord op alle vragen ‘ja’ is, dan kan de in-situ saneringstechniek weerhouden worden als mogelijk saneringsalternatief. Indien het antwoord op één of meerdere vragen “neen” of ‘?’ is, dient meer informatie te worden ingewonnen om de haalbaarheid van de techniek na te gaan. Dit kan gebeuren door verdere studie van het


terrein, door modellering, door het uitvoeren van een piloottest of door een combinatie van deze studiemogelijkheden. De relevantie van bijkomend onderzoek dient echter steeds afgewogen te worden. Indien de meerderheid van de factoren of cruciale zaken op basis van de beschikbare informatie al tegen in-situ technieken pleiten (= “neen” in de checklist) zal het mogelijk niet zinvol zijn een antwoord te krijgen op de overblijvende vraagtekens. De checklist is indicatief. De erkende bodemsaneringsdeskundige kan er gemotiveerd van afwijken.

3 Checklist In onderstaande tabel is de checklist gegeven die als basis kan dienen om de haalbaarheid van in-situ technieken na te gaan. In de kolom motivering is zijn enkele voorbeelden gegeven van mogelijkheden waarop een gegronde motivering gebaseerd kan zijn. Deze opsomming is geenszins limitatief. Het is de verantwoordelijkheid van de deskundige de situatie op het terrein naar best vermogen in te schatten en op basis daarvan de stelling te evalueren. Tabel . Checklist haalbaarheid bodemluchtextractie en persluchtinjectie Parameter Ja / Neen Motivering /? Polluentspecifieke parameters De te saneren Verontreiniging bestaat voornamelijk uit diesel, verontreiniging bestaat er zijn bewijzen van afbraak (zie ook procedure voornamelijk uit vluchtige MNA) verbindingen of uit verbindingen die aëroob biologisch afbreekbaar zijn Afwezigheid te saneren coAfwezigheid van niet aan het station te verontreiniging bestaande relateren verontreinigingen: geen PAK, geen uit niet-vluchtige of niet zware smeerolie aëroob-biologisch afbraakbare verbindingen Er zijn geen drijflagen Drijflagen samengesteld uit vluchtige aanwezig va niet-vluchtige componenten kunnen met bodemluchtextractie verbindingen of de en/of persluchtinjectie verwijderd worden. aanwezige drijflaag kan vooraf verwijderd worden Er zijn geen zinklagen aanwezig Bodemspecifieke parameters Zandige tot lemige bodem Boorbeschrijvingen, korrelgrootteverdeling, sonderingen Goed doorlaatbare bodem Bepaald op basis van geologische gegevens / (hydraulische conductiviteit terreintest / laboratoriumtest > 5 X 10-6 m/s) Homogene bodem in Boorbeschrijvingen, korrelgrootteverdeling, verontreinigde zone (zowel sonderingen horizontaal als verticaal) Afwezigheid van kanalen Plannen, historiek, eerdere uitgevoerde werken van preferentiële stroming in verontreinigde zone (leidingen, goed doorlaatbare lagen, vroegere ontgravingszones, Pagina 114 van 152 Richtlijn BOFAS 10-12-2004

…) Afwezigheid van slecht doorlaatbare lagen in verontreinigde zone Enkel van toepassing voor persluchtinjectie: concentratie ijzer + mangaan in grondwater < 1 mg/l Terreinspecifieke parameters Aanwezigheid van of mogelijkheid tot plaatsen van een ondoorlatende bovenafdekking Mogelijkheid tot uitvoeren van een grondwaterverlaging als de verontreiniging afgeperkt is tot onder het grondwaterpeil Geen risico op optreden van zettingen tijdens grondwaterverlaging Bij persluchtinjectie afwezigheid van kelders, kruipruimtes en bebouwing Geen actueel risico op verspreiding van de verontreiniging Toegang tot terrein verzekerd tijdens uitvoering sanering

Boorbeschrijvingen, korrelgrootteverdeling, sonderingen Analyses, ervaring met bemaling in hetzelfde watervoerend pakket

Ervaring met bemaling in hetzelfde watervoerend pakket

Ervaring met bemaling in hetzelfde watervoerend pakket, stabiliteitsstudie i.f.v. eerdere werken

4 PILOOTTESTEN

VOOR BODEMLUCHTEXTRATCIE EN/OF PERSLUCHTINJECTIE AL DAN NIET GECOMBINEERD MET GRONDWATERVERLAGING

4.1 Wat wordt verstaan onder een piloottest? Een piloottest is een praktijkproef in het veld op semi-praktijkschaal met een beperkte bodemluchtextractieen/of persluchtinjectie-installatie en al dan niet gecombineerd met een grondwaterverlaging. Bodemluchtextractie en/of persluchtinjectie zijn niet altijd los te koppelen van een grondwaterverlaging. Een grondwaterverlaging is nodig indien een deel of geheel de verontreinigde zone in de verzadigde zone gelegen is. Er zijn 3 mogelijkheden: • bij bodemluchtextractie is het doel van de grondwaterverlaging om de verontreinigde zone zo volledig mogelijk in de onverzadigde zone te krijgen zodat luchtdoorstroming mogelijk wordt doorheen de hele verontreinigde zone; • bij persluchtinjectie is het doel van een beperkte grondwaterverlaging om de verdere verspreiding van het verontreinigde grondwater omwille van de opbolling van de grondwatertafel te voorkomen;


•

bij gecombineerde persluchtinjectie en bodemluchtextractie is het doel van de grondwaterverlaging een combinatie van beide hierboven genoemde doelstellingen.

Indien een grondwaterverlaging bij de pilootproef hoort, dient deze voorafgaand aan de uitvoering van de bodemluchtextractieen/of persluchtinjectieproef gestart te worden. Om een representatieve pilootproef te bekomen moet dit voldoende vroeg aangevat worden (enkele dagen tot weken vooraf) teneinde stabilisatie van de grondwatertafel (steady state) te bekomen voor de uitvoering van de bodemluchtextractieen/of persluchtinjectieproef.

4.2 Uitvoering Het initiatief tot en met de rapportage van de piloottest dient te worden verzorgd door een erkend bodemsaneringsdeskundige. De verantwoordelijke projectleider dient te voldoen aan een aantal criteria, zoals: • Aantoonbare deskundigheid d.m.v. (1) referenties van reeds uitgevoerde en afgeronde bodemsaneringsprojecten met grondwaterverlaging, bodemluchtextractie en persluchtinjectie en (2) aantoonbare ervaring met de interpretatie van piloottestgegevens van pompproeven, bodemluchtextractie en persluchtinjectie; • Kennis van procedures op het gebied van monstername en analysemethodieken; • Voldoen aan veiligheids- en kwaliteitseisen.

4.3 Welke parameters dienen te worden bepaald? Invloed van de grondwaterverlaging Aan de hand van debietsmetingen en peilmetingen wordt vastgesteld of de beoogde grondwaterverlaging haalbaar is en of een verder doorvoeren van de piloottest nog zinvol is indien deze beoogde grondwaterverlaging niet haalbaar blijkt te zijn. Invloedstraal van de bodemluchtextractie Dit is de afstand van de onttrekkingsfilter tot waar nog een significante onderdruk wordt vastgesteld. Als vuistregel geldt dat een significante onderdruk minimum 1% is van de aangelegde druk, gemeten ter hoogte van de bodemluchtonttrekkingsfilter. Invloedstraal van de persluchtinjectie Dit is de afstand van de injectiefilter tot waar nog een significante overdruk wordt vastgesteld. Benodigde onderdrukken en/of overdrukken, puls/pauze tijd bij intermitterende injectie

kritische

overdruk,

injectie

De benodigde onderdrukken bepalen welk soort blower of vacuümpomp dient te worden gebruikt. De benodigde overdrukken en de kritische overdruk bepalen welk type compressor dient te worden gebruikt en welke overdrukken in geen geval mogen overschreden worden.


Optimaal onttrekkings- en/of injectiedebiet Deze parameters zijn belangrijk voor (1) de dimensionering van het bodemluchtextractieen/of persluchtinjectiesysteem en (2) de inschatting van de verwachte hoeveelheid verwijderde vuilvracht. Te verwachten concentraties in de onttrokken bodemlucht Deze parameter is belangrijk voor de inschatting van de verwachte hoeveelheid verwijderde vuilvracht. Aan de hand van deze parameter kan worden bepaald welke luchtzuivering nodig is. Concentratieverloop Indien blijkt dat de concentraties in de onttrokken bodemlucht sterk wijzigen in functie van de tijd, kan overgegaan worden tot ‘intermitterend’ onttrekken en/of injecteren. Gelet op het feit dat de benodigde tijd voor het bekomen van een stabiele toestand vaak enkele dagen tot enkele weken kan bedragen dient de relevantie van het bekomen van een stabiele situatie of een doorgedreven monitoring steeds afgewogen te worden tegenover de omvang van de te saneren zone, de kosten van de pilootfase en dergelijk. Vaak kan een bijsturing van het full scale systeem gedurende de uitvoering effectiever zijn. Mate waarin het grondwater stijgt of daalt onder invloed van de aangelegde onder- of overdruk Onder invloed van een aangelegde onderdruk of overdruk kan het grondwater stijgen in de buurt van de onttrekkings- en/of injectiefilters. Het dient vermeden te worden dat de bodemluchtextractiefilters grondwater onttrekken of dat de grondwaterverontreiniging verder verspreid wordt door de persluchtinjectie. Welke terugsaneerwaarden zijn haalbaar?

4.4 Hoe piloottest uitvoeren? Pompproef De haalbaarheid van een grondwaterverlaging dient nagegaan te worden aan de hand van een pompproef. In functie van de pompproef wordt een pompput geplaatst tot de gewenste diepte met een diameter die toelaat de voor de pompproef geschikte pomp te plaatsen. Bij voorkeur en zeker in samendrukbare en/of versmeerbare gronden wordt voor deze pompput een spoelboring uitgevoerd.. Al het opgeboorde verontreinigde materiaal dient afgevoerd te worden naar een grondverwerkingscentrum. Voor het opvolgen van de verlaging worden peilbuizen voorzien rondom de pompput. In de mate van het mogelijke wordt gebruik gemaakt van bestaande peilbuizen.


Het effectief opgepompte debiet wordt bepaald in functie van het verloop van de proef en wordt exact opgemeten aan de hand van een debietsmeter. Het grondwaterniveau in de peilbuizen en in de pompput moet worden opgevolgd aan de hand van grondwaterstandsmetingen in de filters. De eerste 2 uren gebeurt dit minimaal om de 15 minuten en nadien minimaal om de 2 uur. Indien het opgepompte grondwater verontreinigd is dient een waterzuivering voorzien te worden alvorens het water wordt geloosd. De pompproefgegevens (peilmetingen en debieten) worden geïnterpreteerd aan de hand van een grondwatermodel voor de bepaling van de hydraulische karakteristieken. Het opgepompte grondwater dient, vooraleer het in de waterzuivering komt, minstens 1 maal bemonsterd en geanalyseerd te worden op de verontreinigende parameters (meestal minerale olie, BTEX en MTBE en op de parameters ijzer (Fe), mangaan (Mn), magnesium (Mg) en calcium (Ca), in functie van de dimensionering van de definitieve waterzuivering. Indien slechts 1 maal bemonsterd wordt dient deze bemonstering, om representatief te zijn, voldoende lang na het opstarten van en bij voorkeur tegen het einde van de pompproef te gebeuren. Zoals reeds eerder vermeld kan de pompproef het best uitgevoerd worden in combinatie met de bodemluchtextractieen/of persluchtinjectieproef. Bodemluchtextractie Voorbereiding In of nabij de kern van de verontreiniging worden één of meerdere (horizontale of verticale) bodemluchtextractiefilters geïnstalleerd. Op verschillende afstanden en in drie verschillende richtingen van deze extractiefilter worden - in een cirkel rondom de extractiefilter - monitoringpunten geplaatst in de onverzadigde zone en bij grondwaterverlaging in de zone die onverzadigd wordt gemaakt. Bij de installatie van de monitoringpunten moet erop worden gelet dat deze geen lekstromen kunnen veroorzaken. Indien gewenst en mogelijk realiseerbaar voor de in-situ sanering en de proef dient er voor te worden gezorgd dat er voldoende impermeabele bodembedekking (beton, folie) aanwezig is om lekstromen van de omgevingslucht naar de bodem te vermijden. Een ondoorlatende bodembedekking kan de invloedsstraal en de efficiëntie van de bodemluchtextractie opmerkelijk vergroten. Na de installatie van de bodemluchtextractiefilters en de monitoringpunten, wordt een mobiele installatie (blower) geplaatst en aangesloten op de bodemluchtextractiefilter(s). Er dient te worden voor gezorgd dat de hele configuratie geen omgevingslucht kan aantrekken via lekken aan de filters, leidingen en koppelingen, met uitzondering van de inlaat voor ‘valse lucht’ (beveiliging tegen explosies). Voor de opstart van de bodemluchtextractieproef worden in de relevante peilbuizen of monitoringspunten de grondwaterstanden opgemeten.

Getrapte en continue onderdruktesten


Bij de uitvoering van pilootproeven voor bodemluchtextractie worden typisch 2 soorten van performatietesten uitgevoerd (USACE Engineering Manual EM 1110- 1-4001, 30 november 1995, USACE): (1) getrapte druktesten en (2) continue druktesten. Getrapte onderdruktesten (‘stepped-rate tests’): Bij deze testen wordt gedurende gelijke tijdsintervallen de aangelegde onderdruk ter hoogte van de onttrekkingsfilter(s) trapsgewijs verhoogd (het vacuüm wordt trapsgewijs verhoogd) en het resulterende debiet gemeten. Op basis van deze testen kan het optimale onttrekkingsdebiet worden bepaald. De gegevens van deze testen worden gebruikt om de systeemcurve (debiet versus vacuüm) van de testconfiguratie op te stellen. Op basis van deze curve kan de optimale (kritische) onderdruk voor de testconfiguratie worden bepaald. De kritische onderdruk kan worden bepaald als de maximale nuttige onderdruk. Het verder opdrijven van de onderdruk brengt geen wezenlijke toename van het onttrekkingsdebiet meer teweeg terwijl het energieverbruik daarentegen wel wezenlijk toeneemt. Deze test neemt een paar uur tot een dag in beslag. Continue druktesten (‘continuous-rate tests’): Deze testen worden na de getrapte druktesten uitgevoerd. Bij deze testen wordt bij de (eerder bepaalde) optimale onderdruk continu (onder steady-state condities) bodemlucht onttrokken. Aan de hand van deze testen worden de volgende parameters bepaald: (1) de invloedstraal van de configuratie, (2) een inschatting van de permeabiliteit van de bodem voor lucht, (3) de efficiëntie van de bodemluchtextractiefilter(s), (4) de concentraties in het influent van de blower, (5) de concentraties in het effluent van de luchtzuivering en (6) de invloed op de grondwatertafel. Deze testen nemen een paar uur tot een dag in beslag. Monitoring Door een (onder-)drukmeter op een monitoringpunt aan te sluiten, kunnen de geïnduceerde onderdrukken in de bodem ter hoogte van het monitoringpunt worden vastgesteld. Aan de hand van het al dan niet voorkomen van geïnduceerde onderdrukken kan de invloedsstraal en het effect gegenereerd op verschillende afstanden en dieptes door de bodemluchtonttrekking bepaald worden. Afhankelijk van de concentraties in de onttrokken bodemlucht kunnen, met de gepaste meetapparatuur (fotoionisatiedetector (PID), brandbaar gasmonitor, explosiemeter (%LEL),…) concentraties en wijzigingen in de concentraties in de onttrokken bodemlucht worden vastgesteld. Er dient aandacht te worden besteed aan (1) de calibratie van de meetapparatuur en (2) het gebruik van de juiste responsfactor. Eventueel kan de onttrokken bodemlucht worden bemonsterd a.d.h.v. actievekoolbuisjes. Koolzuurgas (CO2) en zuurstof (O2) metingen van de concentraties in de onttrokken bodemlucht kunnen, voornamelijk bij lage vuilvrachten, uitsluitsel geven over het feit of de onttrokken lucht wel degelijk bodemlucht is en niet afkomstig is van een lek. Afgasbehandeling Aan de hand van de concentratie aan polluent(en) in het influent kan worden bepaald welke luchtzuivering nodig is.


Persluchtinjectie Voorbereiding In of nabij de kern van de verontreiniging wordt een persluchtinjectiefilter geïnstalleerd. Op verschillende afstanden en in drie verschillende richtingen van deze persluchtinjectiefilter worden in een cirkel rondom deze persluchtinjectiefilter niet snijdende monitoringspeilbuizen onder het grondwaterniveau geplaatst. Er kunnen natuurlijk ook bestaande peilbuizen gebruikt worden. Bij de installatie van de monitoringspeilbuizen en het gebruik van reeds bestaande peilbuizen moet erop worden gelet dat deze geen lekstromen veroorzaken. Tevens dient er op gelet dat de filterstelling zodanig is dat de peilbuizen niet snijdend kunnen worden bij een eventuele grondwaterverlaging. Snijdende peilbuizen laten geen overdrukmetingen meer toe. Indien gewenst en mogelijk realiseerbaar voor de in-situ bodemsanering en de proef dient er voor te worden gezorgd dat er voldoende impermeabele bodembedekking (beton, folie) aanwezig is om emanaties van de bodem naar de omgevingslucht te vermijden. Indien de persluchtinjectieproef in combinatie met een bodemluchtextractieproef wordt uitgevoerd kan een ondoorlatende bodembedekking de invloedstraal en de efficiëntie van de bodemluchtextractie opmerkelijk vergroten en het risico voor emanaties naar de omgeving opheffen. Voor de opstart van de persluchtinjectieproef worden in de relevante peilbuizen of monitoringspunten de grondwaterstanden opgemeten. Opstart Na de installatie van de persluchtinjectiefilter en de monitoringpunten wordt met een ‘mobiele’ compressor al dan niet intermitterend lucht geïnjecteerd in de persluchtinjectiefilter. Indien intermitterende luchtinjectie de betere techniek blijkt te zijn zal de optimale puls/pauze tijdsduur bij intermitterende injectie, die bij de start van de persluchtinjectieproef niet gekend is, op basis van de monitoringsgegevens proefondervindelijk worden vastgesteld gedurende de proef. Monitoring Door een drukmeter op een monitoringspeilbuis aan te sluiten kunnen drukwijzigingen ter hoogte van het monitoringpunt worden vastgesteld. Afhankelijk van de concentraties in de ontwijkende lucht uit de monitoringspunten kunnen, met de gepaste meetapparatuur (fotoionisatiedetector (PID), brandbaar gasmonitor, explosiemeter (%LEL),…) concentraties en wijzigingen in de concentraties in deze ontwijkende lucht worden vastgesteld. Er dient aandacht te worden besteed aan (1) de calibratie van de meetapparatuur en (2) het gebruik van de juiste responsfactor. Eventueel kan de ontwijkende lucht worden bemonsterd a.d.h.v. actievekoolbuisjes. Significante druk- of concentratiewijzigingen in een monitoringspunt kunnen erop wijzen dat de invloedstraal van de persluchtinjectie tot die bepaalde peilbuis reikt. De druk- en concentratiewijzigingen zijn een maat voor het effect gegenereerd door de persluchtinjectie. Biologische afbraak


Om de haalbaarheid van in-situ of on-site saneringen op basis van biologische afbraak na te gaan dienen in bepaalde gevallen batchtesten op laboschaal uitgevoerd te worden. In de meeste gevallen volstaan slurryproeven met een steriele controle: • •

Grond in drinkwater (20 % m/m) met inhibitor; Grond in waterige oplossing (20 % m/m) met anorganische stikstof en fosfor.

De incubatie gebeurt in afgesloten flessen op een schudtoestel gedurende 8 weken. De test wordt in duplo opgezet bij 22°C en in aërobe condities. Na 8 weken wordt de proef stopgezet. Analyses gebeuren op t= 0, t = 4 weken en t = 8 weken op minerale olie (GC, C10-C40) en BTEX na extractie van de volledige slurry voor minerale olie of headspaceanalyse voor BTEX. De respiratie van de bacteriën wordt gemeten door middel van een respirometer in de kopruimte van de flessen. Speciale voorzorgen dienen genomen om diffusie en verlies van BTEX tot een minimum te beperken. Voorafgaand wordt de nutriëntbalans bepaald (C, N, P) en de pH van het monster gemeten. Het kiemgetal op rijk milieu en op minerale olie (via MPN) wordt bepaald. Na • • • •

afloop van de test wordt een rapport afgeleverd waarin minimaal is opgenomen: een overzicht van de gemeten concentraties, gerelateerd aan de steriele controle; het verloop van de respiratie; de nutriëntbalans; details van de proefopzet.

5 Modellering Een inschatting van de haalbare terugsaneerwaarden en de saneringsduur kan worden berekend door middel van een computermodellering. Een aantal pakketten kunnen worden gebruikt voor de dimensionering van de bodemluchtextractieinstallatie. De beste resultaten worden geboekt door een modellering uit te voeren op basis van gegevens verkregen uit een pilootproef.

6 Rapportering De gegevens van uitgevoerde haalbaarheidstesten dienen te worden samengevat in het bodemsaneringsproject. De volgende gegevens dienen minimaal te worden weergegeven: • Resultaten van de test tot het bepalen van de kritische onderdruk; • Resultaten van vuilvrachtmetingen; • Resultaten van tests ter bepaling van de invloedszone; • Voorstel tot inplanting van filters (horizontaal en vertikaal); • Inschatting van de saneringsduur; • Inschatting van de realiseerbare terugsaneerwaarde; • Eventuele limiterende factoren; • Besluit.

7 Veiligheid tijdens de uitvoering van pilootproeven Tijdens de uitvoering van de pilootproef zijn de bepalingen in de Wet op het Welzijn, het Algemeen Reglement op de Arbeidsbescherming (ARAB), de Welzijnscodex en het Koninklijk Besluit van 25 januari 2001 betreffende de Tijdelijke of Mobiele Bouwplaatsen onverminderd van toepassing op alle medewerkers aan de pilootproef.


In het bijzonder wordt gewezen op het mogelijk ontstaan van een explosieve en schadelijke atmosfeer. De deskundige dient de nodige metingen te verrichten en maatregelen te nemen om het risico op explosie of blootstelling weg te nemen, dit overeenkomstig de geldende wetgeving. Maatregelen kunnen bestaan uit het gebruik van explosievrij materiaal, het aanzuigen van niet-verontreinigde lucht via een by-pass, het gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen enzovoort. Eventueel dient de proef stopgezet.


7.10 Bijlage 10: Procedure voor haalbaarheid natuurlijke attenuatie


Procedure haalbaarheid natuurlijke attenuatie (MNA) Onder natuurlijke attenuatie verstaat men dat de verontreiniging in de bodem wordt gereduceerd door natuurlijke processen, zonder menselijk ingrijpen, en dit binnen een redelijke termijn in vergelijking met de meer actieve saneringsvarianten. De reeds aanwezige micro-organismen zorgen voor afbraak van de verontreiniging. Natuurlijke afbraak kan worden gestimuleerd door het creëren van aërobe omstandigheden en het toevoegen van nutriënten. Bij deze variant is het de bedoeling om de natuurlijke processen op te volgen via een intensieve monitoring van de restconcentraties aan verontreiniging in de bodem. De biologische afbraak van polluenten kan via verschillende processen verlopen. De haalbaarheid van deze natuurlijke attenuatie dient vooraf te worden aangetoond. Hierna wordt een beknopte samenvatting van de meest relevante principes weergegeven waarvan bij MNA (Monitored Natural Attenuation) dient te worden uitgegaan. Eerst dient men na te gaan of biodegradeerbaarheid van de aangetroffen stof(fen) al is aangetoond. De “succeskans” van natuurlijke attenuatie op basis van de polluentkarakteristieken alleen is opgenomen in onderstaande tabel. Verontreiniging Koolwaterstoffen (KWS) BTEX Benzine – huisbrandolie Niet vluchtige alifaten Geoxigeneerde KWS MTBE

Belangrijkste attenuatieproces

Huidig kennisniveau Succeskans mechanisme

Hoog Biotransformatie Middelmatig Biotransformatie Biotransformatie/immobilisatie Middelmatig

Hoog Middelmatig Laag

Biotransformatie

Laag

Gemiddeld

Vervolgens dient men aan te tonen dat de activiteit van de noodzakelijke microorganismen in de ondergrond ter plaatse ook daadwerkelijk aanwezig is. De handleiding van de US-EPA voor het gebruik van natuurlijke attenuatie (OSWERdirective van 1999) geeft drie vormen van bewijsvoering aan (lines of evidence, eerst vermeld in een publicatie van de National Research Council in 1993) die kunnen worden gebruikt om het potentieel van natuurlijke attenuatie in te schatten: • • •

Analyse van de historische trend van grondwater- en bodemchemische meetgegevens van de vervuilingen; Analyse van indirecte hydrogeologische en geochemische indicatoren voor natuurlijke attenuatie processen; Experimentele meetgegevens die een directe aanwijzing geven van het optreden van biodegradatie van de verontreiniging.

Via een analyse van de ontwikkeling van de pluim (eerste graad van bewijsvoering) kan men aantonen dat de verontreinigingspluim zich niet verder verspreidt en dat de massa en/of concentraties van verontreinigingen in de pluim afnemen in de tijd. Een vermindering van de concentraties van verontreinigingen in een grondwaterpluim mag niet


enkel toe te schrijven zijn aan verplaatsing of “uitdeining” van de pluim. Op basis van deze analyse kan men een pluim definiëren als toenemend in omvang, stabiel, of krimpend. Voor locaties waarvoor men beschikt over een uitgebreide verzameling meetgegevens in de tijd is het mogelijk dat de analyse ervan volstaat om een uitspraak te doen over de haalbaarheid van MNA. Een inkrimpende pluim wijst op het voorkomen van natuurlijke attenuatie. De natuurlijke attenuatieprocessen zijn belangrijker dan de snelheid van toevoer van de verontreinigingen in het grondwater. Ook indien de pluim stabiel is in omvang is dit een bewijs voor het voorkomen van natuurlijke attenuatie. Evaluatie van de aanwezigheid en verspreiding van geochemische en biochemische indicatoren (omgevingsfactoren) van natuurlijke attenuatie vormt de tweede (indirecte) graad van bewijsvoering. Hierbij kijkt men naar mogelijke effecten van de beschikbaarheid van elektrondonoren en –acceptoren, biobeschikbaarheid van de verontreiniging, hydrogeologie, concentraties en mengsels van verontreinigingen. Dit omvat ondermeer het aantonen van een gebrek aan zuurstof of nitraat, verhoogde concentraties van methaan, opgelost Fe2+ of Mn2+, of aanwezigheid van afbraakproducten van verontreinigingen zoals de fenolindex (dochterproduct van BTEX). Deze metingen kunnen informatie verschaffen over de aard van het attenuatieproces en de snelheid waarmee dit proces of deze processen de concentraties van de verontreinigingen kunnen terugbrengen tot de beoogde terugsaneerwaarden. In derde instantie (derde graad van bewijsvoering) kan men laboratoriumonderzoek uitvoeren, bvb bacterietellingen of microcosmosstudies. Bij microcosm studies wordt de biodegradatie of het biodegradatiepotentieel op directe wijze aangetoond in materiaal afkomstig van de locatie, en dit onder gelijkwaardige condities als aangetroffen in het veld (aërobe of anaërobe afbraakproeven). Dit maakt het mogelijk om op directe wijze aan te tonen dat volledige afbraak mogelijk is tot onschadelijke producten. Detectie van specifieke bacteriën die de verontreiniging kunnen gebruiken als groeibevorderend substraat is voor deze concrete situatie niet noodzakelijk. Er is immers voldoende aangetoond in de literatuur dat de van nature in de bodem voorkomende bacteriën in staat zijn de nodige biotransformaties voor benzine/diesel uit te voeren. Een aanvullende evaluatie van de snelheid van natuurlijke attenuatie door mathematische verwerking van meetgegevens (modellering) is een hulpmiddel om de ontwikkeling van de pluim in te schatten. Hierbij worden de concentraties van verontreinigingen, electronacceptoren en –donoren en geohydrologische parameters, zoals bepaald in stappen 1 en 2 en eventueel afbraaksnelheden voor kritische verontreinigingen bepaald in stap 3, globaal verrekend in tijd en ruimte om verspreiding en attenuatiecapaciteit in te schatten. Hiertoe zijn een aantal modellen beschikbaar die hiervoor in aanmerking komen. De te volgen werkwijze voor het bepalen van de haalbaarheid van natuurlijke attenuatie wordt als volgt samengevat. De belangrijkste criteria voor de accepteerbaarheid van natuurlijke attenuatie als saneringstechniek zijn: • dat een afdoende monitoring wordt uitgevoerd (welke aantoont dat natuurlijke attenuatie optreedt en blijft optreden, in voldoende mate om de vooropgestelde saneringsdoelstellingen te verwezenlijken); • dat de saneringsdoelstellingen bereikt worden binnen een aanvaardbare termijn (niet langer dan 30 jaar); • dat tijdens en na de MNA, receptors beschermd zijn en blijven en dat er geen significante toename is van de verontreinigingspluim.


Indien de saneringsdoelstellingen na verloop van tijd niet worden gehaald dan dient een meer actieve variant van bodemsanering te worden ingeschakeld. Hiertoe worden vier stadia gedefinieerd in het bewijsvoeringsproces voor MNA: • Screeningsstadium: evaluatie van de algemene haalbaarheid van natuurlijke attenuatie; • Demonstratiestadium: evaluatie van de huidige afbraakomstandigheden op de site (primaire, secundaire en tertiaire bewijsvoering); • Beoordelingsstadium: procedures om de afbraakpotentie op langere termijn te evalueren; • Validatiestadium: procedures om tijdens de opvolging van MNA na te gaan of voldaan wordt aan de vooropgestelde saneringsdoelstelling De te volgen werkwijze is eveneens gebaseerd op de volgende uitgangspunten: • • •

In principe zal door BOFAS in eerste instantie steeds een bronverwijdering worden toegepast. BOFAS voorziet steeds een back-up maatregel in het bodemsaneringsproject. Hierin wordt strikt omschreven wanneer zal worden overgegaan tot actieve maatregelen BOFAS is slechts gedurende een beperkte periode werkzaam en zal bijgevolg streven naar oplossingen op een relatief korte termijn (5-10 jaar).

Het screeningsstadium dient volledig te zijn uitgevoerd in de fase van het opstellen van het bodemsaneringsproject (voor indiening). In het kader van de screening dienen minimaal de criteria te worden verzameld, beoordeeld en opgenomen in het saneringsproject die in de onderstaande tabel zijn samengevat.


Tabel : Samenvattende tabel screeningsstadium Screening criteria Voordelig A. Technische screeningsfactoren: Verontreinigingsbron verwijderd

(intermediair)

nadelig

uitgeput of bijna uitgeput stabiel

Aanwezig en bewezen naleverend onzekere omvang; uitbreidend

Pluim

ruimtelijk goed in beeld; krimpend

Risico bijkomende perceelsgrensoverschrijding

geen

beperkt

zeker

Theoretische afbreekbaarheid onder site-specifieke omstandigheden

goed

matig

slecht of onzeker

Mobiliteit contaminant

laag

gemiddeld

hoog

Attenuatie mechanisme

irreversibel/volledige afbraak worden ook afgebroken/ leveren geen risico

reversibel/onvoldoende afbraak accumuleren/ vormen een risico

geen effect; attenuatie gebeurt onafhankelijk

Co-contaminant effecten (natuurlijke attenuatie stof 1 beïnvloedt deze voor stof 2) Heterogeen/anisotroop

Dochterproducten

Nadelige gecombineerde effecten meerdere contaminanten Aquifer heterogeniteit/ isotropie

homogeen; isotroop

Receptor aanwezigheid Actueel:.

Afwezig

Potentieel:

Afwezig

Nabijheid grondwaterbeschermingszone of – wingebied

geen

Huidig en toekomstig gebruiksbelang grondwater Privaat gebruik: Industrieel gebruik: Betrouwbaarheidsgraad monitoring gegevens Zekerheid m.b.t. vuilvracht, verdeling over bodemfasen en 3dim. omvang verontreiniging B. Bevoegde instantie: Acceptatie mogelijkheden

C. Praktische en economische haalbaarheid: Monitoringspunten buiten terreingrens Financiële aspecten

aanwezig; laag risico aanwezig; laag risico

aanwezig; hoog risico aanwezig; hoog risico

Zone I, II of III

laag

gemiddeld

hoog

laag Hoog; monitoring reeds >2jaar bezig Hoog (vd. enkel opgeloste verontr.)

gemiddeld

hoog Laag, monitoring <2jaar bezig Laag (vb. onzekerheid aanwezigheid puur product)

Geen beleidsconflict; Geen technische onzekerheden

Geen beleidsconflict; technische onzekerheden

Beleidsconflict; Technische onzekerheden

Onbeperkte bereikbaarheid

Mogelijke bereikbaarheid

Beperkte of geen bereikbaarheid

Lange-termijn, juridisch bindende budgetten beschikbaar

Lange-termijn, niet juridisch bindende budgetten beschikbaar

Geen lange-termijn budgetten voorzien


De conclusie van de screening is de volgende: • MNA mogelijk haalbaar indien de screeningscriteria hoofdzakelijk als voordelig/intermediair werden beoordeeld: ga naar het demonstratiestadium. • MNA niet haalbaar als enige saneringstechniek, als van de screeningscriteria geen enkel als voordelig werd beoordeeld, of als zich een vet onderlijnde situatie voordoet (definitief breekpunt)

Het demonstratiestadium dient bij voorkeur eveneens opgenomen te zijn in het bodemsaneringproject. De demonstratie kan gebeuren aan de hand van primaire, secundaire of tertiaire bewijsvoering, zoals hierboven uiteengezet. In specifieke omstandigheden kan het aangewezen zijn het demonstratiestadium verder uit te bouwen na de bronverwijdering. In dit geval dient in het bodemsaneringsproject gemotiveerd te worden waarom het demonstratiestadium niet geheel doorlopen is, welke de stappen zullen zijn die uitgevoerd zullen worden ter vervollediging van het demonstratiestadium en welke de alternatieve saneringsmaatregelen zijn die voorzien zijn in het geval het demonstratiestadium nadelig uitvalt.

Het te volgen bemonsteringsschema indien gekozen wordt voor een secundaire bewijsvoering is opgenomen in onderstaande tabel

Aërobe degradatie !! !! !! ! ! !! !! (contaminant=e-donor) Anaërobe degradatie !! !! !! ! !! ! !! (contaminant=e-donor) ! = aanbevolen !! = verplicht (*) fenolindex als indicatie van afbraak van aromatische verbindingen zoals BTEX

Fenolindex (*)

pH en geleidbaarheid

Electron acceptors (ijzer(III), Mn(IV), nitraat, sulfaat, CO2); gereduceerde vormen Redoxpotentiaal (Eh)

Opgeloste zuurstof

Concentratie moederproduct(en)

attenuatie-

Chemische eigenschappen

Belangrijkste mechanisme

Aquifer hydrologie

Tabel . Samenvattende tabel demonstratiestadium

!! !!

Indien uit het demonstratiestadium blijkt dat MNA nog steeds beloftevol is, kan MNA in het bodemsaneringsproject worden opgenomen in combinatie met een voorafgaandelijk bronverwijdering. Het beoordelingsstadium en eventueel het demonstratiestadium wordt verder onderbouwd met gegevens na de bronverwijdering In het beoordelingsstadium dient de duurzaamheid van het proces aangetoond te worden. Dit kan door: • Trendanalyse van de verontreinigingsparameters • Opvolging van de redoxchemie


Eventueel kan de beoordeling onderbouwd worden door een modelmatige aanpak. Het gebruik van een model wordt enkel relevant geacht indien voldoende meetgegevens voorhanden zijn om een betrouwbare calibratie van het model mogelijk te maken. Eénmaal het voorkomen van MNA en de betrouwbaarheid ervan op lange termijn voldoende bewezen wordt geacht, kan overgegaan worden tot het implementatiestadium. In principe kan dan de monitoringsfrequentie worden afgebouwd. Het proces is nu in een stabiele fase. Gezien BOFAS slechts gedurende een beperkte periode werkzaam is en bijgevolg zal streven naar oplossingen op een relatief korte termijn (< 5-10 jaar), kan de overheid ervan uitgaan dat geen onnodig uitstel van het opstarten van de back-up maatregel zal worden betracht. Na deze termijn van 5 à 10 jaar dient een eindrapport beschikbaar te zijn. De exacte periode dient telkens in het bodemsaneringsproject te worden vastgelegd. Hiertoe dient in het bodemsaneringsproject een beslismodel te worden opgenomen. Tevens zal telkens geverifieerd worden of het toepassen van MNA wel de meest kosteneffectieve oplossing zal zijn. Indien een voorafgaandelijke bronverwijdering niet mogelijk is en een voorstel dat enkel op MNA gebaseerd is wordt toegepast, wordt dit bijkomend gemotiveerd, volgens de bestaande procedures .


7.11 Bijlage 11: Stroomschema I


Stroomschema I Ja Strategie 1.1 Ontgraving

Is een volledige ontgraving mogelijk zonder extra maatregelen en BATNEEC ?

Nee Ja Strategie 1.2 Ontgraving +

Is een volledige ontgraving mogelijk met extra maatregelen en BATNEEC ?

Nee Ja Strategie 2 In-situ sanering

Is een volledige in-situ BATNEEC ?

Nee

Gedeeltelijke ontgraving is BATNEEC met restverontreiniging

Ja Is de restverontreiniging voldoende gekend ?

Nee

Specifieke aanpak restverontreiniging

Voorafgaandelijke monitoring en definitieve keuze tijdens fase 2


7.12 Bijlage 12: Stroomschema II


Stroomschema II

Restverontreiniging

Strategie 3a Ontgraving + monitoring natuurlijke afbraak

Ja

Is in-situ restverontreiniging en/of natuurlijke afbraak haalbaar en BATNEEC ?

Nee

BATNEEC-afweging: in-situ sanering of natuurlijke afbraak

Ja Kan de restverontreiniging volledig geïsoleerd worden ?

Nee Strategie 3b Ontgraving + in-situ restverontreiniging

Strategie 4 Ontgraving + Isolatie

Ja Overleg overheid en opdrachtgever

Kan de restverontreiniging een potentieel risico vormen ?

Nee

Geen verdere acties


7.13 Bijlage 13: Beslisschema monitoring BSP


Beslisschema monitoring BSP

Nulsituatie: eerste bemonstering 3 maanden na beëindiging sanering monitoring na 6 maanden

monitoring na 1 jaar

nee

Overschrijding grenswaarde ja

nee

Overschrijding grenswaarde monitoring na 3 maanden ja

nee

Bevestiging overschrijding grenswaarde ja


Bevestiging overschrijding grenswaarde

nee

ja

Actie voor verdere maatregelen


7.14 Bijlage 14 :Invulfiche Kwaliteitsplan


IDENTIFICATIE VAN HET BODEMSANERINGSPROJECT Titel bodemsaneringsproject : Dossiernummer Overheid : Aanvraagnummer BOFAS : Datum bodemsaneringsproject : Locatie van de bodemsaneringswerken :

OPDRACHTGEVER Naam opdrachtgever : Naam contactpersoon persoon bij de opdrachtgever : Adres : Telefoon : GSM : FAX : e-mail : OVERHEID Naam dossierhouder : Naam organisatie : Telefoon : GSM : FAX : e-mail : BODEMSANERINGSDESKUNDIGE Naam bodemsaneringsdeskundige : Naam contactpersoon : Adres : Telefoon : GSM : FAX : e-mail :


BODEMSANEERDER Naam bodemsaneerder : Naam contactpersoon : Adres : Telefoon : GSM : FAX : e-mail : BODEMSANEERDER Naam bodemsaneerder : Naam contactpersoon : Adres : Telefoon : GSM : FAX : e-mail : VEILIGHEIDSCOORDINATOR – VERWEZENLIJKING Naam veiligheidscoördinator : Naam contactpersoon : Adres : Telefoon : GSM : FAX : e-mail : TIMING Tijdstip (datum en uur) startvergadering : Locatie startvergadering : Voorziene begindatum van de bodemsaneringswerken : Voorziene einddatum van de bodemsaneringswerken :


OVERZICHT MILIEUKUNDIGE GEGEVENS BONDIGE OMSCHRIJVING VAN DE BODEMSANERINGSWERKEN

OVERZICHT VAN DE TERUGSANEERWAARDEN

OVERZICHT VAN DE EMISSIENORMEN (inclusief lozingspunt)

CONFORMITEIT VAN HET BESTEK MET HET BODEMSANERINGSPROJECT EN HET CONFORMITEITSATTEST / MILIEUVERGUNNING Beantwoordt het lastenboek van de bodemsaneringswerken naar overeenstemming en Ja/neen volledigheid aan het bodemsaneringsproject en het conformiteitsattest ? Omschrijving van de punten waar het lastenboek afwijkt van het bodemsaneringsproject en/of bijlage het conformiteitsattest Omvat het lastenboek activiteiten die niet via het conform verklaarde bodemsaneringsproject en Ja/neen het conformiteitsattest vergund zijn ? ACHILLES Worden bijkomende maatregelen bovenop de basisregels opgelegd ?

Ja/neen

Beschrijving van deze bijkomende maatregelen

bijlage

TUSSENTIJDSE RAPPORTERING Frequentie van tussentijdse rapportering :


COMMUNICATIE Omschrijving Communicatie tussen de deskundige, de opdrachtgever en de bodemsaneerder Wijze waarop de deskundige bindend advies verleent

Frequentie

Via werfvergaderingen en werfverslagen Schriftelijk zonder werfvergadering Dagboek milieukundig toezicht Via werfvergaderingen en werfverslagen Schriftelijk zonder werfvergadering Dagboek milieukundig toezicht

DATUM KWALITEITSPLAN

GOEDKEURING KWALITEITSPLAN OPDRACHTGEVER Naam : Handtekening:

GOEDKEURING KWALITEITSPLAN BODEMSANERINGSDESKUNDIGE Naam : Handtekening:

Naam : Handtekening :

Naam : Handtekening:

Naam : Handtekening :


7.15 Bijlage 15 :Invulfiche Tussentijds verslag


TUSSENTIJDSE RAPPORTERING BODEMSANERINGSWERKEN PERIODE …………… - ……………. IDENTIFICATIE BODEMSANERINGSPROJECT Titel bodemsaneringsproject : Dossiernummer Overheid : Aanvraagnummer Bofas : Naam dossierhouder bij overheid : TUSSENTIJDSE RAPPORTERING Frequentie van tussentijdse rapportering Datum tussentijdse rapportering 1 Datum tussentijdse rapportering 2 Datum tussentijdse rapportering 3 Datum tussentijdse rapportering 4 VERLOOP VAN DE BODEMSANERINGSWERKEN Initieel voorziene einddatum : Momenteel voorziene einddatum : CONFORMITEIT VAN DE BODEMSANERINGSWERKEN MET HET BODEMSANERINGSPROJECT Zijn er afwijkingen / aanpassingen ten opzichte van het conform verklaarde bodemsaneringsproject ? Indien afwijkingen, toelichting in bijlage : VORDERING VAN DE BODEMSANERINGSWERKEN Omschrijving (1) Vordering van bodemsanerings werken (%)

TOTAAL

--------------------

de

Datum waarop gerealiseerd

volledig

Ja/neen

Reeds gefactureerde kosten (€, excl. BTW)

------------------------------

Toelichting bijlage : VERWIJDERDE HOEVEELHEDEN Omschrijving hoeveelheden Verwijderd in beschouwde periode (2) Ontgraven bodem (ton)

Totaal verwijderd

Nog te verwijderen

Onttrokken grondwater (m³) Geloosd grondwater (m³) Geïnfiltreerd grondwater (m³) Verwijderd puur product (m³) Onttrokken bodemlucht (m³) Verbruikt Actief Kool (kg)


VERWERKING Omschrijving

Naam erkend reiniger of vergunde inrichting

Verwerkingsmethode

Verwerkingscertificaat (ja/nee)

Ontgraven bodem Extern gereinigd grondwater Verwijderd puur product Verbruikt Actief Kool Opslagtanks Andere Verwerkingscertificaten in bijlage : DEBIETEN (2) Omschrijving Gemiddeld onttrekkingsdebiet (m³/uur) Gemiddeld onttrekkingsdebiet (m³/uur) Gemiddeld injectiedebiet (m³/dag)

Geraamd bodemsaneringsproject

in

Gerealiseerd

grondwater bodemlucht

Toelichting bijlage : SANERINGSDOELSTELLINGEN ja/neen

(Huidige) gerealiseerde waarde

Toelichting bijlage :

Terugsaneerwaarden in het vaste deel van de aarde gerealiseerd ? (3) Zullen de terugsaneerwaarden in het grondwater worden gerealiseerd binnen de vooropgestelde termijn ? EMISSIENORMEN / HINDER ja/neen

Genomen maatregelen


Worden de vooropgestelde lozingsnormen m.b.t. het geloosde grondwater gerealiseerd ? Worden de emissienormen naar de lucht gerealiseerd ? Wordt er geluidshinder vastgesteld ? Ander hinder ? OVERHEIDS INTERVENTIES Vereist het verdere verloop van de bodemsanering de interventie van de overheid ? Zo ja, voor welke aspecten ? Toelichting bijlage :


FINANCIELE ZEKERHEID (VREEMDE VERONTREINIGING) Werd een financiële zekerheid gesteld ? Omschrijving van de nog uit te voeren bodemsaneringswerken vreemde verontreiniging en nazorg

Ja/neen Kostprijs (€, excl. BTW)

Termijn waarbinnen deze bodemsaneringswerken zullen worden uitgevoerd

BESLUIT PER KADASTRAAL PERCEEL (4)

IDENTIFICATIE BODEMSANERINGSDESKUNDIGE Datum tussentijds verslag : Naam van de bodemsaneringsdeskundige :

Naam van de persoon die voor de bodemsaneringsdeskundige het verslag ondertekent :


Handtekening :

Handtekening :

Opmerkingen : 1. De omschrijving van de vordering der bodemsaneringswerken dient te worden opgesteld op basis van de verschillende posten zoals vermeld in de kostprijsraming van het bodemsaneringsproject. Onverziene posten dienen tevens te worden opgenomen in deze tabel. 2. De verwijderde hoeveelheden en de debieten die moeten worden vermeld in deze tabellen zijn de hoeveelheden en gemiddelde debieten voor de periode waarop het tussentijds rapport betrekking heeft (zie titel). 3. Indien op deze vraag neen wordt geantwoord dient de bodemsaneringsdeskundige in een bijlage een antwoord te geven op de volgende vragen : • Wat is het aanwezige volume restverontreiniging ? • Wat is de spontane evolutie van deze restverontreiniging ? • Vormt deze verontreiniging op de één of andere manier een bedreiging ? • Zijn bijkomende maatregelen noodzakelijk ?


4. Volgende documenten dienen eveneens (indien relevant) in bijlage te worden opgenomen : • tabel met de resultaten van de genomen controlestalen (bodem-,grondwater-, luchtstalen) en de originele analyseverslagen; • tabel met de resultaten van de in- en effluentmetingen en de originele analyseverslagen; • grafische weergave van de evolutie van de bodemkwaliteit (grondwaterkwaliteit, bodemlucht,…); • plan met betrekking tot de ontgraving; • plan met de aanduiding van de ligging van de controlepeilbuizen, de pompput(ten), drain(s), locatie van de waterzuiveringsinstallatie en het lozingspunt; • bijzondere situaties en calamiteiten die zich voordoen tijdens de bodemsaneringswerken; • foto’s.


7.16 Bijlage

16

:Invulfiche

Eindevaluatieonderzoek


RAPPORTERING EINDEVALUATIEONDERZOEK IDENTIFICATIE BODEMSANERINGSPROJECT Titel bodemsaneringsproject : Dossiernummer Overheid : Aanvraagnummer BOFAS : Naam dossierhouder bij Overheid :

TUSSENTIJDSE RAPPORTERING Frequentie van tussentijdse rapportering : Datum tussentijds rapport 1 Datum tussentijds rapport 2 Datum tussentijds rapport 3 Datum tussentijds rapport 4 Datum evaluatieonderzoek

VERLOOP VAN DE BODEMSANERINGSWERKEN Einddatum van de bodemsaneringswerken:

VERLOOP VAN DE NAZORG Startdatum van de nazorg : Periodiciteit : Einddatum van de nazorg :

TOTAAL VERWIJDERDE HOEVEELHEDEN Omschrijving

Geraamd in bodemsaneringsproject

Gerealiseerd

Ontgraven bodem (m³) Onttrokken grondwater (m³) Geloosd grondwater (m³) Geïnfiltreerd grondwater (m³) Verwijder puur product (m³) Onttrokken bodemlucht (m³) Verbruikt Actief Kool (kg)

VERWERKING Omschrijving

Naam erkend reiniger of vergunde inrichting

Verwerkingsmethode

Verwerkingscertificaat (ja/nee)

Ontgraven bodem (3) Extern gereinigd grondwater Verwijderd puur product Verbruikt Actief Kool Opslagtanks Andere Verwerkingscertificaten in bijlage :


GEMIDDELDE DEBIETEN OVER DE GANSE SANERINGSPERIODE (1) Omschrijving

Geraamd in bodemsaneringsproject

Gerealiseerd

Gemiddeld onttrekkingsdebiet grondwater (m³/uur) Gemiddeld onttrekkingsdebiet bodemlucht (m³/uur) Gemiddeld injectiedebiet (m³/dag) Toelichting bijlage :

SANERINGSDOELSTELLINGEN Parameters waarvoor de saneringsdoelstelling niet werd gerealiseerd : vaste deel van de aarde :

Gerealiseerde waarde

Terugsaneerwaarde

Toelichting bijlage (2) :

grondwater :

FINANCIELE ZEKERHEID (VREEMDE VERONTREINIGING) Totale kostprijs bodemsaneringswerken : vreemde verontreingiing (€, exclusief BTW) Werd een financiële zekerheid gesteld ?

Ja/neen

Omschrijving van de nog uit te voeren nazorg

Kostprijs (€, excl. BTW)

Termijn waarbinnen de nazorg zal worden uitgevoerd

BESLUIT PER KADASTRAAL PERCEEL


IDENTIFICATIE BODEMSANERINGSDESKUNDIGE Datum eindevaluatieonderzoek : Naam van de bodemsaneringsdeskundige :

Naam van de persoon die voor de bodemsaneringsdeskundige het verslag ondertekent:


Handtekening :

Handtekening :

Opmerkingen : 1. De verwijderde hoeveelheden en de debieten die moeten worden vermeld in deze tabellen zijn de totale hoeveelheden en gemiddelde debieten voor de ganse bodemsanering. 2. Indien de vooropgestelde saneringsdoelstellingen niet werden gerealiseerd dient de bodemsaneringsdeskundige in een bijlage een antwoord te geven op de volgende vragen : • Wat is het aanwezige volume restverontreiniging ? • Wat is de spontane evolutie van deze restverontreiniging ? • Vormt deze verontreiniging op de één of andere manier een bedreiging ? • Zijn bijkomende maatregelen noodzakelijk ? 3. Indien de totale hoeveelheid ontgraven grond niet op dezelfde manier of bij dezelfde inrichting wordt verwerkt dienen de verschillende fracties te worden opgesplitst in functie van de verwerkingswijze en/of de plaats van verwerking.


7.17 Bijlage 17 :Invulfiche Nazorg


TUSSENTIJDSE RAPPORTERING NAZORG PERIODE ……… - ………. IDENTIFICATIE BODEMSANERINGSPROJECT Titel bodemsaneringsproject : Dossiernummer Overheid : Aanvraagnummer BOFAS Naam dossierhouder bij Overheid :

TUSSENTIJDSE RAPPORTERING Frequentie van tussentijdse rapportering nazorg Datum tussentijdse rapportering 1 Datum tussentijdse rapportering 2 Datum tussentijdse rapportering 3 Datum tussentijdse rapportering 4

VERLOOP VAN DE NAZORG Startdatum van de nazorg : Initieel voorziene einddatum : Momenteel voorziene einddatum :

CONFORMITEIT VAN DE NAZORG MET HET CONFORMITEITSATTEST EN/OF EINDVERKLARING Zijn er afwijkingen / aanpassingen ten opzichte van de maatregelen beschreven in het conformiteitsattest / eindverklaring ? Indien afwijkingen, toelichting in bijlage :

Ja/neen

MONITORING VAN DE KWALITEIT VAN DE BODEM Aantal bemonsterde peilbuizen : Nummer peilbuis (1) : Analyseresultaten :


INSTANDHOUDINGSWERKEN Omschrijving van de maatregelen en controles die werden uitgevoerd.


BEPERKINGEN Omschrijving van de uitgevoerde controles en uitspraak omtrent de noodzaak van de opgelegde beperkingen.

OVERHEIDSINTERVENTIES Vereist het verdere verloop van de nazorg de interventie van de Overheid ? Zo ja, voor welke aspecten ? Toelichting bijlage :

FINANCIELE ZEKERHEID Werd een financiële zekerheid gesteld ? Omschrijving van de nog uit te voeren maatregelen in het kader van de nazorg (2) :

Ja/neen Kostprijs (€, excl. BTW)

Termijn waarbinnen de nazorg zal worden uitgevoerd

BESLUIT PER KADASTRAAL PERCEEL

IDENTIFICATIE BODEMSANERINGSDESKUNDIGE Datum tussentijds verslag nazorg : Naam van de bodemsaneringsdeskundige :



Handtekening :

Handtekening :


Richtlijn BOFAS : BODEMSANERING van TANKSTATIONS IN BELGIE

Recommend Documents