RESOURCE NOG MEER ORANJE! p.12. Gekleurde wetenschap. Medezeggenschap is tegen fusie VHL. Twee jaar na werknemersenquête

Medezeggenschap is tegen fusie VHL

Twee jaar na werknemersenquête

VeSte goes up from seven to nine seats

Tenzij landgoed Larenstein niet verkocht wordt en dieropleiding uniek blijft. | p.4 |

Medewerkers leren nu omgaan met werkstress. | p.20 |

PSF is down to three seats in Student Council. | p.25 |

RESOURCE Voor studenten en medewerkers van Wageningen UR

Gekleurde wetenschap

NOG MEER ORANJE! p.12

nr. 21 – 10 juni 2010 – 4e jaargang

2 >>

beeld

EDWIN + HONDEN Edwin Keijsers, onderzoeker Biobased Products bij AFSG

‘Het gevoel dat je direct iets doet voor mensen’ Edwin Keijsers traint honden. Het gewone zit-komaf-blijf-werk. Maar ook jachthonden zoals op de foto. ‘Maar eigenlijk train ik hun baasjes’, vat hij de essentie samen. ‘Ik kan redelijk goed met baasjes én honden omgaan.’ Ook belangrijk: ‘Ik maak geen ruzie.’ Waar honden zijn, is namelijk snel ruzie. ‘Dat komt omdat honden zo dicht bij hun baasje staan. RK / Foto: Guy Ackermans Het zijn hun kinderen.’

‘YOU FEEL YOU ARE DOING SOMETHING FOR PEOPLE DIRECTLY’ When he’s not researching biobased products at the AFSG, Edwin Keijsers trains dogs. The usual sort of stuff: sit, here, down, stay… But he trains hunting dogs as well. ‘But really I train their owners’, is how he sees it. ‘I get on pretty well with both the owners and the dogs.’ Another important point: ‘I don’t get into quarrels.’ When dogs are involved, quarrels brew up easily enough. ‘That’s because people are so close to their dogs. Their dogs are their children.’

RESOURCE — 10 juni2010 2010 1 april

ILLUSTRATIE COVER: MIESJEL VAN GERWEN

>>INHOUD nr. 21 – 4e jaargang

>> 8

>>

BURGEROORLOG SRI LANKA Etnische vijanden houden toch contact met elkaar.

WAGENINGSE TWEETS ‘Twitter is bedoeld voor interactie en dat gebeurt niet.’

2 Liefdewerk Honden EN VERDER 4 Nieuws & opinie 8 Wetenschap 11 Post 12 Oranje 16 Beeld Zumbales 18 Wetenschapswinkel 20 Medewerkersmonitor 22 MI Twitteren 24 Student 29 Puzzel 30 Go/no go 30 Advertenties 32 Typical dutch Beleefdheid

22

>>

24

TRAINING VOOR AID-MENTOREN ‘Wacht liever tot het laatste feest om met je kindje te gaan vozen.’

POTHURKEN Op een wc in Forum hangt nu een unieke verbodssticker: verboden te hurken op de wc. Want dat doen sommige Afrikaanse en Aziatische studenten die het vies vinden om op de bril te zitten. Daar wordt die bril natuurlijk niet schoner van, als je er met je schoenen op gaat staan en bovendien de boel van boven laat kletteren. Maar die plee-acrobatiek is ook gevaarlijk. De bril zit toch altijd een beetje los. Je kunt met je armen steun zoeken bij de wand, maar hoe krijg je dan je broek omlaag? Er moeten studenten gevallen zijn in de kleinste kamertjes in Forum. Hoe vaak hebben Ghanezen met hoge nood hun pols wel niet gebroken tijdens het pothurken? Hoeveel wankele Chinezen zijn niet per ongeluk in de pot gaan staan? En was dat voor of nà de boodschap? Die stickers zijn veel te vrijblijvend. Cameratoezicht! Gaby van Caulil

SQUATTING

The full story? resource.wur.nl/en

An unusual sign has appeared in the Forum toilets, banning squatting over the toilets. It seems some African and Asian students think the toilet

seats are too dirty to sit on. But isn’t squatting rather dangerous, wonders Gaby. After all, the seats are never fixed that firmly. You could easily

break a wrist or fall in the bowl. These warning signs don’t go far enough – we need CCTV!

10 juni 2010 — RESOURCE

4 >> nieuws

MEDEZEGGENSCHAP VHL: FUSIE ALLEEN ONDER VOORWAARDEN

Dat de opleiding Diermanagement tien jaar lang alleen in Leeuwarden mag worden aangeboden is een keiharde eis. De opleiding is volgens Hans Bezuijen, voorzitter van de gemeenschappelijke medezeggenschapsraad (gmr) van de hogeschool, uniek in Europa. ‘Bied je die ook in Wageningen aan, dan verliest Leeuwarden een groot deel van zijn instroom.’ De gmr eist ook de garantie dat landgoed Larenstein, waar de Velpse vestiging is gehuisvest, niet verkocht wordt. Verder moet de hbopoot binnen Wageningen UR zijn eigenheid behouden. Bezuijen: ‘De stafdiensten dreigen te worden ge-

Hans Bezuijen


RESOURCE — 10 juni 2010

Dennis de Jager

centraliseerd bij Wageningen UR. We kregen bijvoorbeeld al een omslachtig en traag elektronisch bestelsysteem opgelegd. Alles wat we nu gedwongen afnemen, zoals ictdiensten en huisvesting in Forum, is een stuk goedkoper in eigen huis te regelen. De raad van bestuur van Wageningen UR kijkt niet kritisch naar de belangen van de hogeschool.’ Daarom wil de mr van Larenstein een eigen, financieel en bestuurlijk onafhankelijk college van bestuur voor de fusiehogeschool. ‘Wij willen alleen bij Wageningen UR op basis van gelijkwaardigheid’, stelt voorzitter Dennis de Jager.

gen de fusie in een draagvlakpeiling van de medezeggenschap de afgelopen weken. Ruim de helft wil alleen fuseren onder voorwaarden. In Velp was de helft tegen fuseren en bijna eenderde onder voorwaarden voor. In Wageningen stemde op één na alle medewerkers voor de fusie. De tegenstelling tussen Velp en Wageningen leidde tot een breuk in de mr van Larenstein. De meningsverschillen liepen zo hoog op dat de drie Wageningse leden tijdens een vergadering op 2 juni hun functie bij de mr, hun vertegenwoordiging bij de gmr en bij het centraal medezeggenschapsorgaan van Wageningen UR hebben opgezegd. Tijdens de vergadering nam de Larenstein-mr aanvankelijk een ‘ongenuanceerd nee’ tegen de fusie aan, verklaart Frans Verweij, een van de opgestapte Wageningers. ‘Dat konden we niet verantwoorden aan onze achterban.’ De

GESCHIEDENIS 2003: Bestuurlijke fusie tussen de internationale agrarische hogeschool Larenstein in Velp en Deventer en het Van Hall Instituut in Leeuwarden. Het blijven wel twee aparte onderwijsinstellingen. 2008: De gmr’s van beide hogescholen houden volledige instellingsfusie tegen, vanwege de gevolgen voor vijf gelijksoortige opleidingen in Wageningen en Leeuwarden. De gmr is bang dat noodzakelijke onderwijshervormingen ten koste gaan van kwaliteit.

Wageningse delegatie ziet de afwijzing van de fusie als een bedreiging voor het voortbestaan van de hogeschool.

FOTO: BART DE GOUW

De medezeggenschapsraden van het Van Hall Instituut en hogeschool Larenstein zijn tegen een onderlinge instellingenfusie. Tenzij Diermanagement een unieke Leeuwarder opleiding blijft en landgoed Larenstein niet wordt verkocht.

PEILING Meer dan eenderde van de medewerkers in Leeuwarden stemde te-

Frans Verweij

VHL MERGER GETS COOL RECEPTION

stein country estate.

VHL staff representatives are not enthusiastic about the planned full merger. They will only agree to it under certain conditions. These include keeping Leeuwarden as the only location offering Animal Management and a ban on the sale of the Laren-

It looks as though recruitment is up by 11 percent at VHL and down by four per cent at WU. A slight drop after last year’s massive rise is no surprise, and German recruits are not

TOEKOMSTSCENARIO De Raad van Bestuur bestudeert op dit moment het advies van de gmr en komt eind deze week met een reactie. Gmr-voorzitter Bezuijen hoopt dat de medezeggenschapsraden en de raad van bestuur tot overeenstemming komen. Anders volgt een gang naar de geschillencommissie. Bezuijen: ‘Mogelijk kijkt de commissie per voorwaarde of die redelijk is en moet worden toegewezen.’ De uitspraken van de Karin commissie zijn bindend. de Mik, Alexandra Branderhorst

VHL GROWS, WU STANDS STILL

yet reflected in the figures. VHL in Leeuwarden expects a growth of 20 percent, mainly in Animal Management.

SHOOTING THE BREEZE Joop Schaminee ponders his fondness for a Limburgish expression for

nieuws << 5

VOORAANMELDINGEN: GROEI VHL, STAGNATIE WU Elf procent meer eerstejaars dan vorig jaar heeft zich nu aangemeld bij Van Hall Larenstein. Wageningen Universiteit kreeg vier procent minder vooraanmeldingen, maar dat kan nog bijtrekken. Vooralsnog stevent VHL Leeuwarden af op twintig procent meer studenten. Vooral Diermanage-

ment, toch al de grootste opleiding, lijkt in trek. In Velp is sprake van een lichte stijging. Daar valt de groei bij Bos- en natuurbeheer op. De vooraanmeldingen bij VHL Wageningen dalen licht. In totaal hebben zich nu 863 mensen aangemeld bij Van Hall Larenstein. Bij Wageningen Universiteit zijn er 682 aanmeldingen voor de bacheloropleidingen. De inschrij-

1000

vingen voor de grotere opleidingen Biologie en Internationale ontwikkelingsstudies lopen terug, de belangstelling voor Dierwetenschappen lijkt gegroeid. Na de zeventien procent groei vorig jaar wekt een lichte daling nog geen verbazing. De verwachting is dat de inschrijvingen op hetzelfde niveau uitkomen of iets erboven. ‘Veel aanmeldingen van Duitse studenten zijn

800 600 400 200 0 2006

2007 2008 2009 2010 WU-vooraanmelders begin juni ingestroomde BSc’ers in oktober

nog niet verwerkt in de cijfers’, aldus Eric de Munck van de afdeling AB Onderwijs en onderzoek.

kort >>BRAND >> SPINOZA

Schroeiend dak op Friese hogeschool

Geen prijs naar Wageningen

Een brandlucht in de milieuhallen en geschrokken conciërges, vrijdagochtend bij VHL Leeuwarden. De heideachtige beplanting op het dak, dat daar zit voor de natuurlijke uitstraling en isolatie, was gaan schroeien. Waarom is nog onduidelijk. De brandweer zaagde een gat in het dak en verwijderde het smeulende materiaal. KF

De trilogie is voltooid: dit jaar geen Spinozapremie naar Wageningen. In 2007, 2008 en 2009 kregen achtereenvolgens Marcel Dicke, Willem de Vos en Marten Scheffer Nederlands grootste onderzoekssubsidie – na vijftien jaar zonder winnaars. Dit jaar krijgt Leiden er drie en Utrecht eentje, zo maakte NWO 7 juni bekend. GvC

>>MUUR >>AGRESSIE

ESG neemt beker weer mee

Kraai terroriseert medewerkers

Met succes heeft de Environmental Sciences Group haar titel bij de bedrijventijdrit verdedigd bij de Wageningse Wielermuur. Slechts een seconde hield het team over na de twee beklimmingen van de Wageningse berg. Het tweede ESG-team kwam helaas ten val. YdH

Het Wageningse bestuurscentrum heeft last van een agressieve kraai. Hij scheert rakelings over hoofden van parkeerders. Bordjes wijzen mensen op het loerende gevaar. Het dier verdedigt waarschijnlijk zijn broedterritorium. HW

>>VOEDSELZEKERHEID

Centrum bundelt onderzoek Wageningen UR heeft er een nieuw centrum bij: het Centrum voor Duurzame ontwikkeling en Voedselzekerheid. Het is een nieuw initiatief om het werk van Wageningen UR op dit gebied beter te bundelen en voor het voetlicht te brengen, en zo geld binnen te halen voor onderzoek op dit terrein. Verder verzorgt het centrum interdisciplinair universitair onderwijs en promotieonderzoek. JT

talking nonsense. It’s partly about the local colour that such dialects bring to life. Something Wageningen has too, with its distinctive values and cultural melting pot. And it’s partly about the importance of not taking life too seriously - something for academics to remember. There should be time for a laugh, for shooting the breeze.

In brief FIRE >> Greenery on VHL Leeuwarden roof started smouldering last Friday. CYCLING >> ESG won the company race in the Wielermuur cycling competition. ANOTHER CENTRE >> Wageningen UR gets Centre for Sustainable Development and Food Safety.

SCHAMINÉE << Sjaele zeiver Schele kwijl, het eindeloos doorzagen over helemaal niets. Sjaele zeiver, pure kolder. In het dorp waar ik ben opgegroeid, heb ik heel wat sjaele zeiver aangehoord. Om twee redenen houd ik van deze woorden. Op de eerste plaats omdat ze, net als zoveel andere woorden en uitdrukkingen in het Limburgse, Drentse of Achterhoekse dialect, zo’n compact begrip vormen. Zegswijzen die in welke vertaling dan ook aan kracht verliezen. Ze hebben een couleur locale, een eigen, onvervangbare betekenis en daarmee een eigen waarde. Dat geldt ook voor veel waarden van onze Wageningse gemeenschap, die prachtige smeltkroes van eigenzinnige studenten, onderzoekers en medewerkers. De tweede reden is inhoudelijk. Juist in een zo serieuze bezigheid als het bedrijven van wetenschap bestaat behoefte aan relativering. Met af en toe een glimlach bij het besef van de eigen tekortkomingen. In 1933 publiceerde André Malraux zijn beroemde roman La condition humaine, in het Nederlands vertaald als Het menselijk tekort. Wat betekent het voor de mens om mens te zijn? Het besef dat het bestaan eindig is kan leiden tot een ongebreidelde drang zich te verheffen, in een zinloos pogen de dood te ontkennen. Ik ben ’t eens met de eigentijdse Vlaamse filosoof Axel Ronse dat de kunst van het leven het aanvaarden van de eindigheid is, en zo het zelfgenoegzame te voorkomen. Waar het op aankomt is het kiezen van het moment, van het weten wanneer wel en wanneer geen sjaele zeiver. De absolute grootmeester van sjaele zeiver was Toon Hermans, de koning van de timing. Dit voorjaar is het tien jaar geleden dat Toon is overleden. Voor mij zal hij eeuwig voortbestaan. Joop Schaminée


6 >> nieuws ANALYSE

NAAR EEN NIEUWE VEEHOUDERIJ

‘Laten we uitgaan van de feiten’, zei discussieleider prof. Herman Eijsackers tijdens het interne debat over de intensieve veehouderij van Wageningen UR op 27 mei. De Wageningse dierwetenschappers presenteren hun feiten over de intensieve veehouderij in de context van de wereldvoedselvoorziening. We moeten straks veel meer monden voeden met een veel lagere milieubelasting. Dan komt de intensieve veehouderij als beste uit de bus. Maar dit bezweert het groeiende ongemak met de intensieve veehouderij in Nederland niet. Veehouders merken niets van een aanstaand voedseltekort. Ze kampen juist met lage vleesprijzen, waardoor ze moeite hebben de benodigde milieu-investeringen te doen. Ook de Nederlandse consumenten hebben voedsel in overvloed. Na jarenlange onverschilligheid tegenover de intensieve veehouderij, hebben uitbraken van dierziekten en ruimingen van miljoenen dieren hen aan het denken gezet. Nu zijn er ook op mensen overdraagbare dierziekten als Q-koorts en MRSA. Dit zijn maatschappelijke feiten. Een petitie tegen de megastallen in de van oudsher boervriendelijke provincie Noord-Bra-



FOTO NATIONALE BEELDBANK

Een handvol Wageningse hoogleraren zet zich af tegen de intensieve veehouderij, andere pleiten er juist voor. Maar feiten en meningen uitwisselen in de krant is niet genoeg. Wie zich beperkt tot de feiten, loopt achter de feiten aan. Tijd voor een gezamenlijk innovatieproject.

De kip van de rekening.

bant leverde afgelopen jaar ruim 33 duizend handtekeningen op. Daar komt bij dat de intensieve veehouderij nog steeds een mestprobleem heeft en dat burgers niet graag naast een varkens- of kip-

penbedrijf wonen – zie de protesten tegen de landbouwontwikkelingsgebieden her en der in Nederland. Er ligt dus ook een inrichtingsvraagstuk. De licence to produce is in het geding. Wageningen

ANALYSIS: LIVESTOCK FARMING

mega-barns in Brabant and structural use of antibiotics suggest all is not well. What is needed is a joint innovation project.

It is time for Wageningen to rethink its approach to livestock farming, says Albert Sikkema. The animal scientists say intensive farming is the best way to deal with world food shortages. But outbreaks of disease, resistance to

ROOFTOP LAB AT NIOO The NIOO’s new eco-building will be topped off with a green roof. A

heeft welzijns- en milieuvriendelijke stallen voor varkens en kippen ontwikkeld, maar nog geen nieuw productiestelsel. En het structurele antibioticagebruik laat zien dat de veehouderij chronisch ziek is. Er is werk aan de winkel voor Wageningen UR om de kluwen van feiten en meningen te waarderen en te wegen. Daarvoor is een gezamenlijk speelveld nodig waar wetenschappers uit de hoek van dieren, milieu en gezondheid en ruimtelijke en sociale wetenschappers zich thuis voelen. Maak er een innovatieproject van en ontwerp een duurzame veehouderij in Brabant. Een intensieve veehouderij die veilig is qua dieren volksgezondheid, die het milieu niet belast en die toegevoegde waarde en werkgelegenheid oplevert. Aan welke systeemeisen en ketenafspraken zou zo’n veehouderij moeten voldoen en waar moet hij komen? Dat willen Dierenbescherming, boerenorganisatie ZLTO, supermarkten en provincie best weten. Laat de dilemma’s uitmonden in meerdere ontwerpen. En laat 33 duizend Brabanders erop reageren. Die kennis en kunde is vast niet voor al deze ontwerpen al aanwezig is – des te beter voor een kennisinstelling. Vijfentwintig jaar geleden haalden de Wageningse plantenwetenschappers hun schouders op toen de biologische landbouw nieuwe opvattingen en kennisvragen lanceerde. Daarna is het nooit meer helemaal goed gekomen tussen die sector en Wageningen. Laat dat een les zijn. Wie zich beperkt tot de feiten, loopt achter de feiten aan. Albert Sikkema

pleasant garden, accessible from the canteen. But more than that too. Director Louise Vet wants ‘her’ roof to be a lab for research on optimal green roofs, and to contribute to biodiversity – by hosting threatened species for example. With support from the Ministry of LNV.

nieuws << 7

‘IK VERWACHT VEEL INSPIRERENDE LEZINGEN EN DISCUSSIES’

ILLUSTRATIE: KITO

Wie? Eva Deinum Wat? Promovenda bij Moleculaire biologie en FOM Waar? Gaat naar de Lindau ontmoetingsdagen Waarom? Om Nobelprijswinnaars te ontmoeten

Hoe kom je daar terecht? ‘Ik ben voorgedragen door mijn onderzoeksschool Experimental Plant Sciences. Uiteindelijk heeft de Lindau selectiecommissie mij uitgekozen. De kennismakingslunch voor de Nederlandse kandidaten heb ik helaas gemist. Mijn vriend promoveerde die dag.’ Welke Nobelprijswinnaar wil je graag ontmoeten? ‘Biofysicus Manfred Eigen. Ik heb veel gehoord over zijn werk op het gebied van prebiotische evolutie. Hij is de man van de error threshold, de maximale hoeveelheid informatie die natuurlijke selectie kan vasthouden bij een bepaalde mutatiedruk.’ Is er nog meer leuks te doen? ‘Er zijn veel vakgebieden vertegenwoordigd, die diversiteit vind ik heel interessant. Het precieze programma ken ik nog niet, maar ik verwacht veel inspirerende lezingen en discussies. De afsluitende paneldiscussie over duurzaamheid en energie spreekt me ook erg aan.’ Nobelprijswinnaar in de dop? ‘Slechts een heel klein percentage kan later een Nobelprijs winnen. De ontmoeting is bedoeld om excellente jonge onderzoekers te stimuleren en inspireren. En tijdens de ontmoetingsdagen is er een propvolle sociale agenda. Er komen politici en veel grote namen. Je bouwt CL daarmee wel een heel interessant netwerk op.’

GROEN DAK NIOO WORDT LAB ð :DJHQLQJHQ85JDDWELM1,22KHWGDNRS ð %LRGLYHUVLWHLWRSKHWWZHHGHPDDLYHOG

Het dak van het nieuwe NIOO-gebouw tegenover de Wageningse campus wordt een proeftuin voor groene daken. Op het doorsnee Nederlandse groene dak valt volgens NIOO-directeur en WU-hoogleraar Evolutionaire ecologie Louise Vet wat biodiversiteit betreft ‘niets te beleven’. Sedum overheerst, een saaie vetplant. Hoe anders wordt ‘haar’ dak. Een kwart van de duizend vierkante meter oppervlak moet letterlijk een laboratorium worden. Bovengronds diverse perken met elk hun eigen habitat, en ondergronds een batterij aan meetapparatuur die onder andere de hydrologische effecten van het groen in kaart brengt. Vooral aan dit laatste onderdeel doet Wageningen UR mee. Volgens hydroloog dr. Klaas Metselaar van de leerstoelgroep Bodemnatuurkunde, ecohydrologie en grondwaterbeheer is er wetenschappelijk gezien nog maar weinig bekend over groene daken. ‘Wat zo’n dak voor de energie- en waterhuishouding van een gebouw betekent, daar weten we nog maar heel weinig van. Terwijl er vanuit de industrie veel vraag is naar die kennis.’ Samen met twee bedrijven in groene daken gaan NIOO en Wageningen UR die lacune opvullen. WANDELEN De perkjes op het NIOO-dak zullen aansluiten bij de leefomgevingen in de buurt. Dat betekent volgens Vet dat er in ieder geval bloemrijke graslanden en typische beekdalvegetaties op het dak komen, als het even kan met soorten van de Rode Lijst. Bovendien is het hele dak toegankelijk: je kunt vanuit de kantine zo in het groen gaan wandelen. De groene daken van de toekomst moeten uitdrukkelijk bijdragen aan de soortenrijkdom. Die bijdrage aan de biodiversiteit is voor het ministerie van LNV aanleiding om het project financieel te steunen. De definitieve toezegging kan volgens Vet elk moment binnenkomen. Het habitatdak kost de komende twee jaar ruim vier ton voor aanleg, onderhoud en onderRoelof Kleis zoek.

GEZEGD NOBEL LAUREATES

QUOTE

PhD student Eva Deinum is off to meet Nobel laureates in Lindau. She is particularly keen to see Manfred Eigen, the bio-physicist who came up with the error threshold concept. Will she win a Nobel prize herself one day? Perhaps not, but at least this meeting will widen her network.

‘The Board now wants ‘a caring intensive livestock sector’. As if it just needing a bit of tweaking.’ Prof. Jan Douwe van der Ploeg, Volkskrant 8 June .

‘Het college van bestuur wil nu een “zorgvuldigere intensieve veehouderij”. Alsof deze sector slechts een paar kleine aanvullingen behoeft.’ Hoogleraar Jan Douwe van der Ploeg op 8 juni in De Volkskrant, onder de kop ‘Wageningen steunt bioindustrie’


8 >> wetenschap

+(,0(/,-.(&217$&7(1+28'(1 %85*(5225/2*/(()%$$5

Midden in de burgeroorlog tussen Tamils en het Singalees regeringsleger, bleven de etnische groepen onder de oppervlakte contact houden. Dat ontdekte antropoloog Timmo Gaasbeek. Hij promoveerde 26 mei cum laude aan Wageningen Universiteit. In Noordoost-Sri Lanka hield de oorlog tussen 1983 en 2009 flink huis. Dorpen van Tamils werden tot drie keer toe volledig verwoest en in alle kampen vielen veel doden. Openlijk contact tussen de etnische groepen was levensgevaarlijk. Toch bleef een irrigatiesysteem, waarin het water tussen verschillende etniciteiten verdeeld moest worden, grotendeels functioneren. Gaasbeek werkte in het gebied voor ZOA-Vluchtelingenzorg. Hij verwonderde zich daarover en begon antropologisch onderzoek naar het interetnisch contact te midden van de etnische oorlog. Gerichte interviews waren onmogelijk, dus de onderzoeksmethode bestond uit theedrinken in het theehuis en daar geduldig luisteren naar de dorpelingen. Er bleek onderhuids veel meer interetnisch contact te zijn dan mogelijk leek. Het irrigatiesysteem bleef draaien door informele ruilverkaveling: Tamil boeren ruilden



FOTO ZOA-VLUCHTELINGENZORG

ð :LVVHOHQGHLGHQWLWHLWHQ LQEXUJHURRUORJ6UL/DQND ð $QWURSRORRJOXLVWHUWLQKHW WKHHKXLV

6UL/DQNDPHLHHQJHERPEDUGHHUGHDPEXODQFH

land met moslim boeren of verhuurden het aan ze. Land waar de Tamils zelf niet meer konden komen omdat ze er hun leven niet zeker waren, werd zo toch bewerkt.

è+XOSYHUOHQHUVRIGLSORPDWHQNHQQHQKHWJHELHGYDDN QLHWHQODWHQKHWEHODQJULMNVWHZHUNOLJJHQé Ook de beheerders van het irrigatiesysteem konden elkaar vanwege verschil in etniciteit op straat geen gedag zeggen. Om toch afspraken te maken over waterverdeling, wer-

den besloten vergaderingen belegd waar wel werd samengewerkt. Gaandeweg ontdekte Gaasbeek nog veel meer heimelijk contact tussen de groepen. Zo bleek ongeveer een procent van de huwelijken gemengd. Dat lijkt weinig, maar het betekent dat iedereen in een dorp wel iemand kent die getrouwd is met de vijand die het dorp bombardeerde. $//(%(,%2(5 Gaasbeek concludeert dat hoewel het grote verhaal in de regio een verhaal is van etnisch conflict en

6(/),6+($7,1*+$%,76

7+(7($+286($17+5232/2*,67

Pol Tijskens of the Horticultural Supply Chains Group says in the journal Appetite that our love of fat and sugar is due to our selfish genes. OK, we might live longer if we eat more healthily. But we won’t reproduce more.

The ethnic groups in Sri Lanka’s civil war kept up all sorts of covert contacts throughout, discovered Wageningen anthropologist Timmo Gaasbeek, whose PhD was bestowed cum laude on 26 May. You don’t discover that kind of thing in

oorlog, mensen om pragmatische redenen vaak een ‘wisseltruc van identiteiten’ toepassen. Als het water of het land verdeeld wordt, praten mensen met elkaar omdat ze allebei boer zijn, en niet omdat ze Tamil, moslim of Singalees zijn. Waterbeheerders verschijnen in de besloten vergaderingen niet als Tamil of moslim, maar als waterbeheerder. Ook andere identiteiten worden te hulp geroepen. Gemengde huwelijken worden getolereerd omdat het stel kinderen krijgt en de identiteit ‘goede ouders’ wordt benadrukt in plaats van de etniciteit. Geweld, zo ontdekte Gaasbeek, is vaak rationeler dan we denken, en ook in extreem gewelddadige situaties blijven mensen pragmatisch denken. Tijdens hevige rellen in Mutur in april 2003 gingen duizenden Tamils en moslims elkaar te lijf. Toch liep daarna een overmacht van achthonderd moslims vreedzaam langs veertig Tamil families. Die Tamils bleken straatvegers. En de moslims wisten dat zonder hen de stad in een puinhoop zou veranderen. De aanbeveling voor noodhulpen ontwikkelingsorganisaties is dat veel meer tijd uitgetrokken moet worden om de lokale situatie te leren kennen, zegt Gaasbeek. ‘Hulpverleners of diplomaten kennen het gebied vaak niet en laten het belangrijkste werk liggen.’ Moet dan elke ontwikkelingswerker of vredesopbouwer ook antropoloog zijn? Gaasbeek: ‘Nee, maar je moet wel kunnen thee-RULV7LHOHQV drinken.’

formal interviews, so Timmo sat in teahouses and picked up information about deals between farmers and mixed marriages.

5(6,67,1*3+<723+7+25$ Six recent PhD theses deal with the potato and its enemy, Phytophtho-

wetenschap <<

0((5:$3(167(*(1)<72)725$ ð *HQHWLVFKHERXZVWHQHQYRRUGXXU]DPHUHVLVWHQWLHDDQZH]LJ ð 9HOGSURHYHQJHEORNNHHUG

ra infestans. A number of resistance genes and avirulence genes have been isolated. This would make GM potatoes with sustained resistance possible. But opponents of GM are blocking field trials.

+2:726$9(7+(((/" There are plans to release glass eels into

.ZHHNSDOLQJNDQZLOGH SRSXODWLHUHGGHQ FOTO: ANP

‘We weten veel meer van de resistentiemogelijkheden dan vier jaar geleden’, zegt plantenverdelaar prof. Evert Jacobsen. Zes proefschriften over de aardappel en zijn belangrijkste belager, de oömyceet Phytophthora infestans, verschijnen er in mei en juni. Vier bij de leerstoelgroep Plantenveredeling: die van Mathieu Pel, Anoma Lokossou, Nicolas Champouret en Estelle Verzaux. Copromotor Jacobsen is tevreden over de oogst. Ten eerste hebben de onderzoekers veel resistentiegenen (R-genen) in wilde aardappel en cultivars gevonden die de aardappel beschermen tegen de ziekteverwekker. ‘In totaal hebben we nu 24 Rgenen geïsoleerd’, zegt de hoogleraar Plantenveredeling. Omdat ze bij sommige aardappelsoorten in feite op hetzelfde resistentiegen zijn gebaseerd, zijn het eigenlijk acht tot negen clusters met resistentiegenen. Ten tweede hebben de promovendi enkele bijbehorende avirulentiegenen in de pseudoschimmel gevonden. Deze Avr-genen produceren stofjes die door de R-genen in de aardappel worden herkend en zo een immuunreactie in de aardappel opwekken. De Avr-genen grijpen aan op verschillende verdedigingsmechanismen in aardappels. Door via genetische modificatie meerdere resistentiegenen in aardappel in te bouwen die verschillende avirulentiegenen herkennen, lijkt duurzame resistentie in theorie mogelijk. Jacobsen vermoedt dat hiervoor drie tot vijf R-genen nodig zijn. Hij wil voor de juiste combinatie en dynamische rasontwikkeling graag met veldproeven uittesten welke R-genen snel doorbroken worden door fytoftora, welke langzaam en welke niet. Een promovendus van fytopatholoog

9,6,(ǉǉ

5HFKWVHHQDDUGDSSHOSODQWGLHLVDDQJHWDVW GRRUI\WRIWRUD

prof. Francine Govers, Klaas Bouwmeester toont aan dat een avirulentiegen in P. infestans dat niet te doorbreken leek, nu toch is doorbroken. ‘P. infestans past zijn aanvalsrepertoire aan aan de omstandigheden’, zegt de hoogleraar Fytopathologie. ‘Daarom moet je heel strategisch R-genen in aardappel stapelen. Bovendien kunnen diverse soorten Phytophthora met elkaar kruisen, blijkt uit promotieonderzoek van Laurens Kroon. Die natuurlijke hybrides vormen een toenemende bedreiging voor de landbouw en de natuur.’ Govers is groot voorstander van veldproeven en monitoring van de ziekte in het veld. ‘Je moet eigenlijk permanent meten of fytoftora over mogelijkheden beschikt om de resistentie te doorbreken.’ Tegenstanders van genetische modificatie weten de veldproeven echter te blokkeren door de vergunningsaanvraag aanhangig te maken bij de Raad van State. ‘Veldproeven doen kost tegenwoordig meer moeite tien jaar geleden’, zegt Jacobsen. Govers: ‘Het arsenaal aan R-genen tegen fytoftora groeit, maar ik zie niet snel een resistente genetisch gemodificeerde aardappel op de Nederlandse markt komen.’ $6

Dutch inland waters. Nice gesture, says Professor of Aquaculture Johan Verreth, but there’s no guarantee it will work. The cause of the dramatic decline in eel populations all over Europe is a mystery. Verreth thinks the best bet is to farm eels for consumption and give the wild population a chance to recover.

'HVWLFKWLQJ'XXU]DPH3DOLQJVHFWRU1HGHUODQG '83$1 ZLOJODVDDOJDDQXLW]HWWHQLQGH1HGHUODQGVHELQQHQZDWHUHQDOVRSSHSSHUYRRUGHNZLMQHQGHSDOLQJVWDQG(HQV\PSDWKLHNJHEDDUYLQGW KRRJOHUDDU$TXDFXOWXXU-RKDQ9HUUHWKPDDUVXFFHVLVQLHWJHJDUDQGHHUG ‘DUPAN wil serieuze hoeveelheden glasaal in onze binnenwateren uitzetten. Dat is een leuk initiatief. Het water staat de sector aan de lippen, maar toch proberen ze wat aan het probleem te doen. Het is moeilijk te zeggen of het zoden aan de dijk zet. Als het klopt dat zo’n twaalf tot twintig procent van de glasaal uiteindelijk volwassen wordt, zoals de stichting zegt, dan is dat best veel. Dan is de kans groot dat er straks meer paling in onze binnenwateren zwemt. Zo kun je nog een beetje vissen en een beetje kweken. Met de paling in Europa gaat het al lang heel slecht. Waarschijnlijk veroorzaakt een combinatie van factoren de dramatische teruggang van de palingpopulatie. Maar eigenlijk weten we er gewoon heel weinig van. Dan is het heel zuur als de politiek een oplossing probeert te vinden door één bepaalde doelgroep, de vissers en kwekers, te benadelen. Ook waterkrachtcentrales vermalen heel veel vis en daar kun je wellicht meer aan doen dan nu geprobeerd wordt. En wat gebeurt er in zee? Vorig jaar kwam er opeens veertig procent meer glasaal in Frankrijk binnen. We begrijpen niet wat de oorzaak is. Maar het staat als een paal boven water dat de afname van de glasaal die vanuit zee de binnenwateren opzwemt dramatisch is. We moeten wel wat doen. Als de palingverkoop in Nederland helemaal stilvalt is dat een drama, want dan verdwijnt er een stuk van onze cultuur. De markt verdwijnt dan mogelijk definitief. Daarom is het goed de consumptie van paling op beperkte schaal te handhaven. De echte oplossing voor het probleem is om paling te gaan voortplanten en kweken in gevangenschap. Zo kun je de wilde populatie verzorgen en laten herstellen. De gedomesticeerde dieren gebruik je voor +: consumptie.’


>> wetenschap

28'(5(.5,-*7)287(5('$50%$&7(5,1

Als mensen een hoge leeftijd bereiken, verandert de samenstelling van hun darmmicroben. Ze krijgen minder ontstekingsremmende bacteriën en meer bacteriën die ontstekingen kunnen veroorzaken. Dat concludeert hoogleraar Microbiologieprof. Willem de Vos met Finse en Italiaanse collega’s in het online tijdschrift PloS. Darmbacteriën zijn essentieel voor onze gezondheid. Ze breken voedingstoffen af, maken vitamines aan en houden ziekteverwekkende bacteriën of virussen buiten de deur. De vaste verhouding tussen diverse soorten bacteriën lijkt cruciaal. Bij grote verschuivingen is een grotere gevoeligheid voor ziektes te verwachten. De wetenschappers onderzochten bij 84 proefpersonen of de samenstelling van de darmbacteriën verandert op latere leeftijd en of die te relateren is aan een grotere gevoeligheid voor ontstekingen. Ze bekeken drie groepen: jongvolwassenen (20 tot 40 jaar), ouderen (63 tot 76 jaar), en honderdjarigen (99 tot 104 jaar). Met DNA-technieken inventariseerden ze welke soorten bacteriën in de darmen van de proefpersonen voorkomen en in welke verhouding. Daarnaast screenden ze het bloed op stoffen die wijzen op ontstekingsgevoeligheid zoals bepaalde cytokines. Uit het onderzoek blijkt dat de samenstelling van de darmbacterien lang stabiel blijft. Tot ongeveer

ǋǋ0$/$5,$

FOTO NATIONALE BEELDBANK

ð 6DPHQVWHOOLQJWRWHMDDU VWDELHO ð 2SKRJHOHHIWLMGPHHUEDFWHULQ GLHRQWVWHNLQJHQYHURRU]DNHQ

0XJLVNLHVNHXULJ Je kunt muggen vangen met een mengsel van ammoniak, melkzuur en vetzuren. Maar als hij kan, trekt hij toch naar de menselijke zweetgeur, zo meldden Wageningse entomologen afgelopen maand in Journal of Medical Entomology. Postdoc Renate Smallegange: ‘We missen nog iets essentieels in ons geurmengsel.’ $6

ǋǋ%,2ɺ(1(5*,(

.HQLDNDQEUDQGVWRŊPSRUW VWRSSHQ

'HVDPHQVWHOOLQJYDQMHGDUPEDFWHULQYHUDQGHUWQDMHYLMIHQ]HYHQWLJVWH

vijfenzeventig jaar zijn er geen noemenswaardige veranderingen te vinden. Daarna wel. In de darmen van de honderdjarigen vonden de onderzoekers relatief meer pathobionten, ziekteverwekkende bacteriën die ontstekingen stimuleren, en relatief minder van een bacterie die ontstekingen remt, de Faecalibacterium prauznitzii. In het bloed van de honderdjarigen troffen zij ook meer cytokines aan die samengaan met ontstekingen. .$1.(5 Opmerkelijk is dat de darmen van honderdjarigen tienmaal zoveel Eubacterium limosum bij zich droegen. Dit zou een bacterie ‘van het lange leven’ kunnen zijn, om-

025(%$'%8*6,12/'$*(



NRUW

In old age, people have fewer ‘good’ bacteria in their guts and more ‘bad’ ones, say Microbiology professor Willem de Vos and colleagues in the online journal PloS. They tested 84 people and found that the balance of bacteria in the gut changes around the age of 75, making older

dat hij bepaalde voedingsstoffen om kan zetten in phyto-oestrogenen, die het lichaam kunnen beschermen tegen kanker. ‘Maar dit is nog slechts speculatie’, aldus De Vos. ‘Het omgekeerde kan ook het geval zijn, namelijk dat deze bacterie juist ontstekingen bevordert. Wij zijn bezig om eubacterium te begrijpen door in experimenten naar de functie te kijken.’ Op de lange termijn hopen de microbiologen de kennis over de samenstelling van de darmbacterien in te kunnen zetten voor therapeutische doeleinden. Bijvoorbeeld voor het ontwikkelen van een gezondheidsbevorderend dieet of toediening van gezondheidsbevor$VWULG6PLW derende bacteriën.

people more prone to infection. The researchers hope their findings will have therapeutic applications.

LQEULHI &+226<02648,72!! Mosquitoes prefer sweaty socks to aroma traps, report Wageningen entomologists in the Journal of Medical Entomology.

Kenia kan in theorie jaarlijks 1300 miljoen kuub methaan produceren uit restproducten uit de landbouw. De elektriciteit die deze vergisting oplevert, dekt driekwart van de huidige energieproductie in Kenia. Dat concludeert milieutechnoloog Henri Spanjers met Belgische en Keniaanse onderzoekers in Renewable Energy. Landbouwresiduen worden nu doorgaans ondergeploegd, verwerkt tot compost of gedumpt op stortplaatsen. $6

ǋǋ9(77(+$3

*HQHQEHSDOHQYRHGVHONHX]H We kiezen voor vet en ongezond eten omdat onze genen dat willen. Het vergroot namelijk de kans op voortplanting en is dus gunstig voor de genen. Dat stelt Pol Tijskens van de leerstoelgroep Tuinbouwketens in Appetite van vorige week. Door ons instinctieve voedingspatroon heeft de overheidsvoorlichting om ons gezonder te laten eten ook weinig effect. +: Van deze artikelen verscheen een uitgebreidere versie op resource.wur.nl.

%,2)8(/!! Kenya should be able to produce enough energy from agricultural waste to stop imports, say Henri Spanjers and colleagues in Renewable Energy. 6(/),6+*(1(6!! Our genes make us crave fatty food, says Pol Tijskens in Appetite. It increases our chances of reproduction, so the genes live on.

post << 11 SRVW

colofon

23+(71,33(57-( Nu ik hoogleraar ‘in ruste’ ben kom ik wat minder vaak in Wageningen. Daarom zag ik pas vandaag Resource 18, waarin werd gemeld dat ik de promotie van Jan Smit heb moeten laten lopen omdat ik vanwege de aswolk vast zat in Portugal. In werkelijkheid heb ik die promotie gewoon gedaan. Ik ben er in geslaagd om met zo’n beetje het enige vliegtuig dat uit Porto vertrok in Brussel te komen en arriveerde op het nippertje in Wageningen. Blij toe, want er was al sprake van dat ik de laudatio vanuit Coimbra zou skypen. Best indrukwekkend vanuit zo’n univer-

ILLUSTRATIE: ESTHER BROUWER

22.((10(1,1*"Mail je reactie naar [email protected].

siteit uit 1290, maar daar dragen ze bij dit soort gelegenheden wel een heel rare theemuts en dat is me nu bespaard gebleven. 3LP.RRLM$JUDULVFKHJHVFKLHGHQLV

/$670,187( Contrary to the report in Resource 18, Prof. Pim Kooij did get to Jan Smit’s PhD ceremony. Luckily: if he’d had to skype from Porto University he might have had to wear the ceremonial tea cosy worn there. )XOOOHWWHUV"UHVRXUFHZXUQOHQ

UHDFWLH 22.((10(1,1*"Ga naar resource.wur.nl.

'HGLVFXVVLHRSUHVRXUFHZXUQOJLQJRQGHUPHHU RYHUGHLQWHQVLHYHYHHKRXGHULM +HQGULN5LHWPDQWaarom moet dit pleidooi op een nationaal level gevoerd worden, terwijl het hele probleem wordt veroorzaakt door grondstofstromen van de tweede naar de eerste wereld? Ik zou er een sterk voorstander van zijn om de voedselprijs te koppelen aan food-miles. Hoe meer je voedsel gereisd heeft, hoe duurder het naar verhouding moet worden. /XFLDHelemaal mee eens dat er op deze manier van handelen van de mens ten opzichte van de dierenwereld de dieren de dupe zijn. Eigenlijk is een mens een vegetariër, de hoektanden zijn om de barst van de wortelen te pellen en noten te kraken. Sowieso geldt voor veel: minder = meer, kwaliteit gaat voor kwantiteit. Behandel al dat leeft zoals je zelf behandeld wenst te worden. Liefde ~ Liefde 7RP5LMQWMHVHaha, gaan we nu in een kring zitten en kumbaya zingen? Hou toch op. Jaaa, weet je, je moet gewoon je ding doen. Als iedereen geboren is als vegetariër, waar ging het dan mis? $YHGLNoten kraken, áls je dat al met je tanden zou willen doen, dan zijn je kiezen er meer voor geschikt. Niet dat je het lang volhoudt. &KULVWRSKIk vind dat kumbaya zingen wel een goed idee:), dat is vet leuk. 1HWW\YDQ/RRNHUHQ&DPSDJQHHenk Rietman gaat volkomen voorbij aan de ethische aspecten van de

vee-industrie, die al te lang het stiefkindje zijn geweest. De hoogleraren die het manifest tegen de vee-industrie ondertekenden heb ik niet op galspuwen kunnen betrappen. Ik zie hun manifest meer als een noodkreet en een appèl op ons allemaal. Er komt straks een andere regering, nu is het moment om te zeggen dat wij de veehouderij zo niet meer willen. (ULF6PDOLQJ“Ik vraag me af of in dit geval de proftitel niet door heel wat ondertekenaars wordt misbruikt”. Getekend: Bestuursvoorzitter WUR, Aalt Dijkhuizen. Een werkelijk ongekend schandelijke beschuldiging. Hoe kom je erbij om te veronderstellen dat de gemiddelde hoogleraar niet in staat zou zijn om ver buiten zijn of haar vakgebied zich te verdiepen in zaken die de maatschappij raken. Hoe kom je erbij om hoogleraren vergezichten te ontzeggen, waarin dierhouderij anders vorm gegeven wordt dan nu? Netty van Lookeren Campagne: Is de universiteit niet een intellectuele gemeenschap, die juist gebaat is bij een zeer brede belangstelling? De ondertekenaars hebben duidelijk aangegeven voor welk vakgebied ze als hoogleraar verantwoordelijk zijn en ze spreken niet ex cathedra. Hendrik Rietman: Behandel een dier zoals je zelf behandelt wenst te worden, wel als grenswaarde gesteld dat je jezelf lief hebt. Volgens mij is de dierhouderij in Nederland hard op weg om dat principe na te streven. Er worden hoornloze koeien gefokt, we zijn op zoek naar biggen die geen berengeur meer produceren en antibioticagebruik wordt aan banden gelegd.

Resource is het magazine en de dagelijkse website voor studenten en medewerkers van Wageningen UR. Resource magazine verschijnt tweewekelijks op donderdag. $ERQQHPHQW Een abonnement op het magazine kost €58 (buitenland €131,50) per academisch jaar. Opzeggen een maand voor het eind van de lopende abonnementsperiode (1 augustus). 5HGDFWLHDGUHV Akkermaalsbos 12, 6708 WB Wageningen. Postbus 409, 6700 AK Wageningen Gebouw 116 (bode 31). T 0317 484020. Website resource.wur.nl. ISSN 1389-7756 6HFUHWDULDDW Thea Kuijpers, [email protected] tel 0317 484020 5HGDFWLH ðGUV*DE\YDQ&DXOLOKRRIGUHGDFWHXU [email protected], 0317 482997 ðLU
Resource wordt gedrukt op papier uit verantwoord beheerde bossen.


12 >> achtergrond

ORANJE boven Oranjegekte kun je het misschien niet noemen. Maar diverse Wageningse onderzoekers hebben wel zo hun eigen oranjekoorts. Een greep uit het oranje-gevoel van Wageningen UR. tekst: Roelof Kleis, Albert Sikkema en Hans Wolkers

RESOURCE — 10 27 augustus juni 20102009

achtergrond << 13

Natuur juicht niet voor oranje De roggelelie. Lang hoeft prof. Joop Schaminée van Alterra niet na te denken over de vraag een oranje plant te noemen. Helaas is de bloem wel uiterst zeldzaam. De Hollandse natuur juicht niet voor oranje. Schaminée schieten maar een paar soorten te binnen die oranje bloemen hebben. Het oranje havikskruid natuurlijk. En vooruit, het rood guichelheil. Dat is – in weerwil van de naam – ook wel oranje te noemen. En natuurlijk de roggelelie of oranjelelie. De Lilium bulbiferum subsp. croceum is zonder twijfel de mooiste inheemse oranjeklant. Maar een kleine kans dat iemand hem kent, want de plant is uitermate zeldzaam. Alleen filatelisten zullen hem mogelijk herkennen: de plant werd in 1994 geëerd met een zegel. Dat was vroeger wel anders. Toen was de oranje roggelelie net zo prominent in akkers aanwezig als de blauwe korenbloem of de rode klaproos. ‘Maar als er iets in ons land achteruit is gehold dan is het wel de akkervegetatie’, vertelt Schaminée. ‘De Nederlandse akkers bevatten eens een grote hoeveelheid bijzondere en zeldzame planten. Maar door ontwatering, intensivering en schaalvergroting van de landbouw is die diversiteit op de meeste plekken

‘Hij stond alleen nog bij mensen in de tuin’

Calendula is bekend van de helende zalfjes en babyolie, maar dat is niet de reden dat Van Loo de bloem interessant vindt. Hij veredelt de goudsbloem om er zuivere zaadolie uit te winnen. Door zijn sterk drogende werking is de calendulaolie met zijn oranje gloed geschikt voor toepassing in verf. Calendula Oil BV, een spin-off van Wageningen UR, ontwikkelt een productie- en afzetketen van calendulaolie voor de verfindustrie. De goudsbloem heeft nog een verrassende toepassing. De bloemen worden ook aan kippenvoer toegevoegd. Zo krijg je mooie oranje eidooiers.

Oranje is lekkerder verdwenen. De roggelelie heeft daardoor een enorme klap gekregen.’ De roggelelie wordt in Schaminées overzicht van de Nederlandse plantengemeenschappen ingedeeld bij de Korensla-associatie, de gemeenschap die je van oudsher tegenkomt op de roggeakkers van de essen. ‘Op enkele plaatsen in ons land wordt geprobeerd die oude essen te herstellen. Bijvoorbeeld in het Drentse museumdorp Orvelte.’ Schaminée beschrijft de roggelelie in het boekje Midden-Drenthe, getekend in het zand. Het werkje uit 2006 is een pleidooi voor de erkenning en het herstel van de typische streekeigen natuur. ‘In de gemeente Midden-Drenthe betreft dat bijvoorbeeld de roggelelie. Die hoort daar van oudsher, maar komt nu helaas niet meer voor. We vonden de bloem alleen nog bij mensen in de tuin. Die hadden hem ooit uit de natuur overgeplant.’ Schaminée hekelt de eenvormigheid die overal is ontstaan. ‘Iedere streek had vroeger zijn eigen landbouwgewassen en -rassen, zijn eigen type boerderij en zijn eigen beheersvormen. Het waren complexe samenlevingen, het resultaat van eeuwenlange processen. Maar dat is bijna helemaal verdwenen. Voor die eigenheid, daar vraag ik aandacht voor.’

De oranje wortel die we vandaag zo gewoon vinden, is in Nederland ontstaan in de zestiende eeuw. Daarvoor hadden penen allerlei kleuren, variërend van wit en geelgroen tot paars-rood. Die kleurige penen kwamen uit Turkije en Afghanistan via Spanje in ons land terecht. Twee ontwikkelingen hebben geleid tot de moderne peen zoals wij die kennen. Ten eerste de ontdekking van een

Verf met calendula Robert van Loo van Plant Research International doet onderzoek aan de goudsbloem, de Calendula officinalis. Die dankt zijn oranje kleur aan het bètacaroteen in de bloem.


14 >> achtergrond

zoetere peen met een hoger suikergehalte, die beter in de smaak viel. Dat viel samen met de toename van bètacaroteen in de wortel, dat ook voor de kleur zorgt. Oranje heeft het dus gemaakt door de betere smaak. De moderne peen danken we verder aan de ontwikkeling van een kortere peen die geschikt was voor teelt in bakken. Tot de eerste rassen behoorden de ‘Utrechtse Bak’ en de ‘Amsterdamse Bak’, die tot op de dag van vandaag nog bestaat.

Oranje sturen op atomair niveau Het oranjerode deel van licht levert de meeste energie op. Het Laboratorium voor Organische chemie werkt aan nieuwe materialen die juist dat deel van het licht vangen. Bij zonnecellen denk je nu nog aan grote, vlakke platen op het dak. Grootschaliger toepassingen zijn er eigenlijk nog niet. Maar dat gaat veranderen. Voor prof. Han Zuilhof, hoogleraar Organische chemie, staat dat vast. Zijn

‘Organische lichtvangers zijn makkelijk in plastic in te bouwen’ groep werkt hard aan nieuwe materialen om licht te vangen. Materialen die makkelijk plooibaar en toepasbaar zijn in welke vorm je maar wilt. Plastic dus. Bij de nieuwe zonnecellen is het plastic de drager. Organische materialen vangen het licht op. De onderzoekers keken daarbij goed naar hoe de natuur dat doet. Zo kwamen ze uit bij caroteen, de kleurstof in wortels. ‘Wij hebben een hele serie stoffen gemaakt die lijken op caroteen’, vertelt Zuilhof. ‘Door een groepje erbij of eraf te doen, kunnen we precies de golflengte sturen van het licht dat we willen vangen.’ De chemicus stuurt oranje dus tot op atomair niveau. ‘Daar kan de bondscoach van Oranje nog een puntje aan zuigen’, grapt Zuilhof.

De Oranje Lijst Het Centrum Genetische Bronnen Nederland (CGN) is de samensteller van de Oranje Lijst van groentegewassen. Daarop staan de rasnamen van diverse groentegewassen die in Nederland werden geteeld tussen 1850 en 1940. De rassen zijn grotendeels verdrongen door commerciële, hoogproductieve rassen. Aan de lijst was behoefte omdat niet duidelijk was welke rassen tot het Nederlandse biocultureel erfgoed behoren en bescherming verdienen. Momenteel staan er 2830 oude rassen op, die vaak aan de basis stonden van de huidige groenterassen. Zo bevinden zich ongeveer 750 oude


aardappelrassen op de lijst, waaronder de Schoolmeester, de Zeeuwse Blauwe en het Berlikumer Geeltje. Van de aardappelrassen die tot de Tweede Wereldoorlog werden geteeld, zijn er nog zeventig beschikbaar. Verder staan er op de lijst veel oude rassen van erwt, boon, sla, ui, sjalot, prei, andijvie, wortel en kool. Ongeveer een kwart van de oude rassen is inmiddels niet meer verkrijgbaar. Oranje is dus zeldzaam. De Oranje Lijst is overigens niet compleet. Hij wordt nog steeds aangevuld met nieuwe groentegewassen. Meer info op www.

Het grote voordeel van die organische lichtvangers is dat ze makkelijk in plastic zijn in te bouwen. Zuilhof: ‘Ze gaan door fotochemische afbraak alleen wel snel kapot. Dat geldt voor alle organische materialen. Wil je zorgen dat de lichtvangers heel blijven, dan moet je toch naar anorganische materialen toe.’ Die anorganisch component is in dit geval silicium, het basismateriaal van de traditionele zonnecel. Maar dan in een nieuwe gedaante: siliciumnanodeeltjes. Die deeltjes hebben een precies bepaalde grootte, met een jasje van een heel dunne organische coating van ongeveer een nanometer dikte. Dit nanojasje moet oxidatie tegengaan. Promovendus Umesh Chinnaswamy maakt siliciumbolletjes van twee tot vijf nanometer. Zuilhof: ‘Die vangen elk een klein deel van het spectrum op, afhankelijk van de grootte van het deeltje.’ De grootte van het deeltje is dus een parameter waar je op kunt sturen. ‘Hoe groter het deeltje, hoe roder de absorptie. En halverwege zit je bij oranje. Daar zijn we nu mee bezig. Rood hebben we nog niet zo goed in de vingers.’ Ook voor de nanodeeltjes geldt dat ze voor een toepassing ingebed worden in plastic. Het zou dus zomaar kunnen dat mobiele telefoons over een tijdje gaan werken op dit soort plastic zonnecellen. Zuilhof: ‘Met organisch materiaal als de levensduur kort kan zijn, en anorganisch als het duurzamer moet.’

Gestreste alg verschiet van kleur De alg Dunaliella salina heeft een opmerkelijke eigenschap. Als de alg gestrest raakt, verschiet hij van kleur: van knalgroen naar feloranje. Bètacaroteen, de stof die ook wortels oranje kleurt, is hiervoor verantwoordelijk. ‘Normaal bevat deze alg slechts een half procent bètacaroteen’, vertelt Rene Wijffels, hoogleraar Bioprocestechnologie. ‘Maar als je Dunaliella stress geeft door bijvoorbeeld teveel licht te geven, dan neemt dit gehalte toe tot wel tien tot vijftien procent. Het bètacaroteen beschermt namelijk de alg tegen schadelijke stoffen die ontstaan door de overdosis licht.’ De geplaagde alg kleurt niet alleen prachtig oranje,

achtergrond << 15

maar produceert door de stress ook meer vet. Dat vet wordt als bolletjes in de cel opgeslagen en vormt een uitstekende basis voor biodiesel. ‘We dachten eerst dat we de algen konden melken. Zonder de algencel te doden zouden we er carotenen en vet met een oplosmiddel uit kunnen halen’, legt Wijffels uit. ‘Het oplosmiddel leidde echter tot spontane celdood. Van melken was dus geen sprake. Toch kan zo wel continu bètacaroteen worden geproduceerd, doordat groei de celdood compenseert.’ Het leuke van Dunaliella vindt Wijffels dat de oranjekleuring het stressproces wel heel visueel maakt. ‘In een practicum laten we studenten een strategie bedenken om met deze alg zoveel mogelijk caroteen te maken. Vervolgens moeten ze hun idee in de praktijk uitvoeren. Het resultaat is een prachtig keurenpalet, dat afhangt van het succes van de gekozen strategie.’

Oranje cassave moet Afrika veroveren Voedingsonderzoeker Inge Brouwer is een voetbalfan. ‘Ik ga geregeld naar wedstrijden van Oranje, in een oranje uitdossing.’ Vorige week was ze nog bij de oefeninterland Nederland-Ghana. Helemaal haar kleur dus, de oranje cassave, een van de voedingsmiddelen die ze als onderzoeker in Afrika introduceert.

Daarna wil Brouwer de oranje cassave aanbieden aan de lokale bevolking. ‘De ervaring leert dat ze geen bezwaar hebben tegen oranje cassave en bereid zijn er meer voor te betalen als je goed uitlegt wat de gezondheidsvoordelen zijn.’ Eerst wil ze een voedingproef doen bij Keniaanse kinderen die zes maanden oranje cassave krijgen voorgeschoteld. ‘Aan het begin gaan we hun vitamine A-deficiëntie bepalen en aan het eind van de proef willen we dan opnieuw hun vitamine A-status meten.’ Er zijn ook proeven om oranje maïs te veredelen. Dat gebeurt in het programma Harvest Plus van de internationale landbouwinstituten van het CGIAR. Naast vitamine A willen de onderzoekers ook een hoger gehalte aan zink, ijzer, jodium en foliumzuur in planten of voedingsmiddelen realiseren. ‘Dit zijn de grote vijf aan micronutriënten in voeding. Wie hieraan een tekort heeft, heeft meer last van ziekte en een slechtere cognitieve ontwikkeling’, zegt Brouwer.

Schimmel maakt pindabrij smakelijk ‘Het is echt lekker’, zegt levensmiddelenmicrobioloog en fermentatie-expert Rob Nout. Hij wijst op een foto met fel oranje schimmels die woekeren op een ondefinieerbare ondergrond.

Brouwer is onderzoeksleider van het programma Instapa van de Europese Unie, dat strategieën ontwikkelt voor verbeterd basisvoedsel in Afrika sub-Sahara. Ze werkt op dit moment vooral aan de oranje cassave in Kenia. Die cassave is verrijkt met bètacaroteen, die in de cassave wordt omgezet in vitamine A. Deze vitamine zorgt voor betere ogen en hogere weerstand. ‘We hebben honderd cassavevariëteiten geplant in Kenia met uiteenlopende concentraties bètacaroteen, dat er van nature al in zit. We hebben een Braziliaanse variëteit gekruist met lokale Afrikaanse variëteiten om het gehalte bètacaroteen te verbeteren. Een concentratie van vijftien microgram bètacaroteen per gram cassave is nodig voor een gezondheidseffect. Tussen de honderd variëteiten ontdekten we er zelfs eentje met 23 microgram per gram cassave. Die is roodoranje. En we hebben nog twee variëteiten gevonden die boven de twintig microgram zitten.’ De ondergrond blijkt te bestaan uit restanten van uitgeperste pinda’s. Oncom heet het uit Indonesië afkomstige voedsel. De schimmel Neurospora intermedia vervult een onmisbare rol in de bereiding van oncom. ‘Je ent een blok geperst pindaresidu met schimmeldraden, en binnen een dag is de pindamassa volledig doorgroeid met schimmel’, legt Nout uit. ‘De schimmel is dan nog wittig van kleur, maar stel je het blok aan licht bloot, dan kleurt het binnen enkele uren oranje.’ De schimmel fermenteert de flauwe pindabrij tot een lekker voedingsmiddel dat in Indonesië erg populair is. ‘Tijdens die omzetting verandert de textuur en ook de smaak’, zegt de ermentatiedeskundige. ‘De oranje schimmel maakt de brij makkelijker kauwbaar en zet restanten van de pindaolie om in allerlei verbindingen die het een pittige, nootachtige smaak geven.’

ORANGE EVERYWHERE It won’t have escaped your notice that the Netherlands is in the grip of Orange fever in the run-up to the World Cup. So how orange is Wageningen UR research, Resource wondered? Well, at the organic chemistry lab, Han Zuilhof’s team are building orange light receptors into a new plastic for use in solar panels. And at PRI, Robert van Loo is exploring the uses of the oil of the orange Calendula flower for the paint industry. Just how common are orange flowers? Not very, says Joop Schaminée. And some are threatened, like the tiger lily. Schaminee laments the loss of local biodiversity. The CGN’s ‘Orange List’ of fast-disappearing trad Dutch veggies could help there. Orange gets into food research too. Food microbiologist Rob Nout studies the way an orange fungus ferments crushed peanuts to create the Indonesian delicacy oncom. Rene Wijffels of Bioprocess Technology is interested in harvesting beta carotene from algae that produce it under stress, turning from green to orange. It can also be added to cassava, making it more nutritious – and bright orange. Just the thing for football fan Inge Brouwer, who works on this process in a nutrition programme for Africa. The full story? resource.wur.nl/en


16 >> beeld


beeld << 17 ZUMBALES TEN AFSCHEID Naast zijn werk als senior systeembeheerder bij Van Hall Larenstein gaf Henk Marten Veen streetdance, hiphop- en zumbalessen bij dansschool Versteegh in Arnhem. Dit jaar kreeg hij na een reorganisatie een minder brede functie. Daar bedankte Veen voor. Nu gaat de ict’er verder als dansdocent. Na zestien jaar VHL nam hij op 1 juni afscheid van de medewerkers en studenten in Velp met een AB Foto: Jan van Gelderen workshop zumba.

FAREWELL ZUMBA LESSON In addition to his work as senior systems administrator at Van Hall Larenstein, Henk Marten Veen used to give lessons in street-dance, hip-hop and zumba at Versteegh dance school in Arnhem. Following reorganization this year, he was offered a job with more limited duties. Veen turned it down. Now the ICT professional is continuing his career as a dance instructor. After sixteen years at VHL, he took his leave of the staff and students in Velp on 1 June by giving them a zumba workshop.


18 >> achtergrond

Winkel voor NIMBY’S Met je voeten in de klei, onderzoek in de haarvaten van de maatschappij. Wat Wageningen UR wil, doet de Wetenschapswinkel al vijfentwintig jaar: Wageningse wetenschap naar de maatschappij brengen. Maar niet volgens het principe u-vraagt-wij-draaien. Al is dat voor een klant soms even slikken. tekst: Nicolette Meerstadt / illustratie: Yvonne Kroese

Burgerinitiatieven hebben normaal te weinig power

SYMPOSIUM Op 17 juni viert de Wageningse wetenschapswinkel haar vijfentwintigjarig bestaan met een symposium. Oud-minister Jacqueline Cramer van VROM en de Wageningse hoogleraar Arjen Wals geven hun visie op de toekomst en het nut van Wetenschapswinkels. Ook wordt de Interlandse Wetenschapswinkelprijs uitgereikt. Zie www.wetenschapswinkelwageningen.nl.

RESOURCE — 10 27 augustus juni 20102009

D

e eerste Wetenschapswinkels werden in de jaren zeventig opgericht door Nederlandse studenten die kennis gratis beschikbaar wilden maken. Wie geen geld heeft maar wel een vraag, kan er aankloppen voor onderzoek. Op 17 juni viert de Wageningse winkel haar vijfentwintigste verjaardag, en de idealen zijn nog springlevend. Ze doen tot de verbeelding sprekend onderzoek. Wat is een gezond streefgewicht voor kleine mensen? Hoe kunnen vleeskuikens een beter leven hebben en wat kost dat? Moet de N340 wel verbreed worden? De vragen komen van groepen burgers die zelf geen toegang hebben tot onderzoek.

GEKLEURDE VRAGEN Wat opvalt aan de verzoeken is dat het behoorlijk gekleurde vragen zijn. Dat is logisch, vindt Gerard Straver, coördinator van de Wageningse Wetenschapswinkel. ‘We hebben vaak te maken met boze nimby’s.’ Die zeggen: Not in my back yard. ‘Ze komen met een probleem dat voor hen dichtbij is, en verwachten dat ons onderzoek hun ideeën bevestigt. Maar het is juist onze taak om het grotere plaatje te onderzoeken en de praktijk te combineren met goede wetenschap.’ Dat Wetenschapswinkelonderzoek problematiek eenzijdig belicht klopt dan ook niet volgens Straver. ‘Toen we op bezoek gingen bij opdrachtgever Erp alert! die in het dorp Erp geen rondweg wilde, bleek er ook een groep te zijn die de rondweg wel wilde. Beide groepen betrek je dan bij het onderzoek. Dan zoom je uit om tot een wetenschappelijke vraagstelling te komen.’ PITTIGE GESPREKKEN Over die onafhankelijke rol als onderzoeker kunnen Andries Middag en Matthijs Timmermans meepraten. Ze zijn inmiddels alumni van Wageningen Universiteit, en onderzochten samen of de provinciale weg N340 wel moest worden verbreed. Middag: ‘Onze opdrachtgever was Stichting Duurzaam door het Vechtdal, een groep bezorgde burgers uit het gebied. Zij wilden de plannen van de provincie onder de loep nemen en onderuit halen. Maar wij vonden het beter om verder te kijken en met constructieve oplossingen te komen.’ Dat leverde pittige gesprekken op. Duurzaam Vechtdal was aanvankelijk ook

niet blij met hun keuzes. ‘Maar we hadden ons voorgenomen om te doen wat wij het beste vonden’, vertelt Middag. ‘Tijdens het hele onderzoeksproces bleven we in gesprek en legden we uit waarom we bepaalde keuzes maakten. Dat houdt je scherp.’ Die spanning tussen lokale belangen en wetenschappelijke theorie vond Middag juist interessant. ‘Ik zie het als toets van bekwaamheid. Je hebt kennis opgedaan in een wetenschappelijke omgeving met haar eigen paradigma’s, maar je moet het ook uit kunnen leggen in de echte wereld.’ Projectleider van het Vechtdalonderzoek was Hugo Hoofwijk van communicatiebureau de Groene Link. Ook hij benadrukt de onafhankelijkheid van Wetenschapswinkelonderzoek. ‘Bij commerciële bureaus kun je daar misschien over twijfelen, want die zijn financieel afhankelijk van de opdrachtgever. Bij de Wetenschapswinkel betalen klanten niks en hebben ze dus geen hefboom om het onderzoek te sturen. De uitkomst van het onderzoek kan de opdrachtgever dus ook wel eens onwelgevallig zijn.’ EMPOWERMENT Het onderzoek van Middag en Timmermans was wetenschappelijk in ieder geval wel goed, want het is genomineerd voor de Interlandse Wetenschapswinkelprijs. Dertien steden in Nederland en Vlaanderen hebben een We-

INVLOED IN EUROPA De Europese Unie heeft in april 2,7 miljoen subsidie toegekend aan het programma PERARES waaraan de Wageningse en Groningse Wetenschapswinkels actief meewerken. Coördinator Henk Mulder: ‘Met het geld gaan we kenniscafés en debatrondes organiseren. Daarbij nodigen we verschillende maatschappelijke organi-

saties uit en proberen als het ware de onderzoeksvragen uit de mensen te trekken. Met die vragen gaan verschillende Wetenschapswinkels aan de slag. De resultaten presenteren we weer tijdens debatten. Zo krijgen organisaties meer invloed op de onderzoeksagenda, en dat is wat Europa wil.’

achtergrond << 19

SCIENCE FOR NIMBYS

tenschapswinkel, en elke twee jaar belonen ze samen het beste onderzoek. Voor burgergroepen met een belang is het vaak moeilijk zich echt te organiseren. Hugo Hoofwijk was de projectleider van het Vechtdal onderzoek. Hij werkt vaker voor de Wetenschapswinkel. ‘Dit soort burgerinitiatieven hebben normaal te weinig power, want ze hebben geen onderzoek om hun standpunten te onderbouwen. Een onderzoek leidt weer tot helderdere standpunten, waardoor ze serieuzer genomen worden. Het verbreed hun instrumentarium.’ Empowerment noemt Gerard Straver dat: ‘Gemeentes kunnen adviesbureaus inhuren. Door ons onderzoek hebben burgergroepen ook een rapport van een expert. Dat is fantastisch.’ LOW BUDGET Een onderzoek van de Wetenschapswinkel is bovendien goedkoop. Straver praat niet graag over geld, maar benadrukt dat met een klein budget maximaal resultaat behaald wordt. ‘Studenten krijgen betaald in studiepunten en onderzoek doen in de praktijk is heel leerzaam. En uit de praktijk is er behoefte aan onderzoek. Daarin spelen wij een rol.’ Ook voor betrokken onderzoekers zijn er voordelen. ‘Dat zit hem niet in wetenschappelijke publicaties, maar in media-aandacht en artikelen in vakbladen’, zegt Straver. ‘Maar vooral omdat je je begeeft in de haarvaten van de maatschappij.’ Wat Wetenschapswinkelprojecten extra meerwaarde

INCUBATOR Het Centrum Landschap van de Environmental Sciences Group heeft plannen voor een Incubator Burgerinitiatief. Initiatiefnemer Roel During: ‘We willen een beter overzicht van wat er leeft onder burgers. De incubator kun je zien als een voorportaal van de Wetenschapswinkel, die niet genoeg capaciteit heeft om alles aan te

nemen. Door de bezuinigingen organiseren burgers allerlei nieuwe vormen van nabuurschap. Dat is een maatschappelijke transitie waar wij bij betrokken willen zijn. Als we beter weten wat er leeft kunnen we beleidsmakers beter adviseren. Zo zijn we de smeerolie tussen wetenschap, beleid en burger.’

geeft, is dat er veel actieve mensen bij betrokken zijn. Elk onderzoek heeft een begeleidingscommissie met onderzoekers en betrokkenen. Oud-student Middag: ‘We hebben onze plannen gepresenteerd in een dorpshuis met meer dan driehonderd mensen. Er kwamen veel kritische vragen waardoor we onze keuzes goed konden uitleggen.’ Straver ziet publiciteit en media-aandacht dit als duidelijke meerwaarde van de onderzoeken. ‘Alleen zichzelf verkopen, dat kan de Wetenschapswinkel niet zo goed.’

Wageningen UR’s Science Shop celebrates its 25th birthday with a symposium on 17 June (see www. wetenschapswinkelwageningen.nl.) Science shops were a nineteen seventies initiative to bring science to the people. Concerned citizens can pose questions and teams of students set out to answer them. There is often a ‘Not In My Back yard’ (NIMBY) sentiment behind the questions – whether a new road is justified for example. The Science Shop claims an empowering role, but does aim for impartial research and ‘the bigger picture’, as coordinator Gerard Straver calls it. It’s a win-win-win system: citizens get affordable research results, students are paid in study credits and useful experience, and researchers who help out get publicity. The approach is catching on. The EU is spending 2.7m euros on the PERARES programme in which the Science Shop will help involve civil society organizations in scientific debates. And the ESG’s Landscape Centre has plans for an ‘Incubator’ for citizens’ initiatives to link up science, policy and citizens, says initiator Roel During. The full story? resource.wur.nl/en


20 >> achtergrond

De THERMOMETER ligt weer klaar Deze maand krijgen alle medewerkers weer het verzoek de medewerkermonitor in te vullen. Wat is er met de resultaten van de monitor uit 2008 gedaan? ‘Er lijkt niets mee te gebeuren.’ tekst: Joris Tielens / foto: Bart de Gouw

‘D

e medewerkermonitor is een thermometer die iedere twee jaar de situatie peilt’, zegt Barbara Veltrop, adviseur interne communicatie van de werkgroep die de monitor heeft begeleid. ‘Het is een middel om samen aan verbeteringen te werken. Met de resultaten per eenheid kunnen directies en medezeggenschap samen met medewerkers aan de slag. Uiteindelijk heeft de organisatie alle belang bij goedgemotiveerde en betrokken medewerkers, omdat

MAATREGELEN Welke maatregelen hebben de begeleidingsteams zoal genomen na de vorige medewerkermonitor? Wat is er gedaan om de werkdruk te verlichten, administratieve rompslomp te beperken en de afstand tussen bestuur en medewerkers te verkleinen? Werkdruk wordt door de leidinggevende standaard aan de orde gesteld in functioneringsgesprekken. In geval van te hoge werkstress worden cursussen aangeboden door het bedrijfsmaatschappelijk

ð ð


werk in het omgaan met werkstress. Bij ESG is meer ruimte voor talent gemaakt door traineeships voor jonge onderzoekers op te zetten en enkele afgestudeerden een kort dienstverband aan te bieden om een onderzoeksvoorstel uit te werken. SSG let bij invoering van nieuwe administratieve systemen op de efficiëntie ervan. Leidinggevenden op alle niveaus krijgen beter toegang tot managementinformatie. Er wordt een

ð

ð ð

leergang voor leidinggevenden opgezet, en leidinggevenden worden ondersteund bij teambuilding en cultuurvorming in hun groep. Om de zichtbaarheid van de raad van bestuur te vergroten worden regelmatig ontbijt- en lunchbijeenkomsten georganiseerd. Op Intranet verschijnt wekelijks de nieuwsbrief ‘Week van de RvB’ en de bestuurders spreken vaak met medewerkers tijdens werkbezoeken in de organisatie.

ð

alleen op die manier organisatiedoelen worden gehaald.’ Na de laatste monitor zijn per kenniseenheid begeleidingsteams ingesteld die, samen met directie en medezeggenschap, maatregelen hebben getroffen (zie lijst met maatregelen). Henk van den Bergh, voorzitter van de centrale werkgroep Medewerkermonitor en hoofd HRM bij de Social Sciences Group, zegt dat bij SSG vooral de administratieve lasten zijn aangepakt. Van nieuwe administratieve systemen moet aangetoond worden dat ze efficiënter zijn dan hun voorgangers. Niet alleen managers beslissen daarover, zegt Van den Bergh. ‘Ook de mensen die ermee moeten gaan werken wordt nu van tevoren gevraagd wat ze van het systeem vinden.’ Dat de waardering voor leidinggevenden en de raad van bestuur in de vorige monitor zo laag was, vindt Van den Bergh niet vreemd: ‘Het is een normaal fenomeen in organisaties. Hoe groter de afstand tot de baas, hoe negatiever het oordeel over hem.’ Om het te verbeteren, is er sinds 2008 een betere ondersteuning voor alle leidinggevenden. Daarmee moet de kwaliteit van het leiderschap omhooggaan, waardoor mensen meer vertrouwen krijgen in hun baas, zegt Van den Bergh. WERKDRUK Om de afstand tussen medewerkers en de raad van bestuur te verkleinen, gaan de bestuurders vaker op bezoek bij medewerkers. Veltrop: ‘persoonlijke communicatie van bestuurders kan het best de afstand overbruggen. Medewerkers willen ook zelf gehoord en gezien worden.’ Op de werkvloer merken medewerkers echter weinig van alle acties, zo leert een rondgang. ‘Volgens mij vul ik elke keer dezelfde dingen in bij die monitor, namelijk de hoge werkdruk en de administratieve beslommeringen,

achtergrond << 21

HOW HAPPY ARE WE@WUR?

Medewerkers van Biotechnion beginnen hun werkdag.

maar er lijkt niks mee te gebeuren’, zegt dr. Frans Griepink die werkt bij Plant Research International. ‘Maar ik zal ‘m straks wel weer invullen, want je hoopt toch dat er wel iets mee gedaan wordt.’ Anderen kunnen zich de monitor ternauwernood herinneren. ‘Ik heb geloof ik wel eens zoiets ingevuld’, zegt dr. André Aarnink van Livestock Research. ‘De werkdruk komt in ons cluster wel eens ter sprake. Maar of dat nou een gevolg is van die monitor weet ik niet.’ Ook bij de leerstoelgroep Meet-, regelen systeemtechniek van Wageningen Universiteit wordt bij werkoverleg de werkdruk besproken met de medewerkers, vertelt hoofddocent dr. Karel Keesman. ‘Maar veel mensen proberen zelf een oplossing te vinden voor een hoge werkdruk. Wat betreft de bureaucratie heb ik niet het idee dat er iets verbeterd is. Veel

HET GEVOEL VAN 2008 U als medewerker voelt zich inhoudelijk sterk verbonden met Wageningen UR en u bent tevreden over uw direct leidinggevende. Maar u hebt het ook te druk en wordt teveel van het werk gehouden door administratieve beslommeringen. Naarmate de afstand tussen u en uw leidinggevende groter is, heeft u minder waardering voor hen, en dat geldt vooral voor de raad van bestuur. Dat blijkt uit de resultaten van de medewerkersmonitor van 2008.

Eindrapportage De eindrapportages over de vorige medewerkermonitor staan op Intranet/people/welzijn&gezondheid/medewerkermonitor.

meer dingen gebeuren nu digitaal, bijvoorbeeld in het onderwijs, en dat kost toch vaak meer tijd dan vroeger.’ Maria Pereira, office manager bij de bibliotheek in Forum, is positief over de bespreking van de resultaten van de monitor van 2008 in het managementteam van de bibliotheek. Daardoor komt de werkdruk beter aan de orde, zegt Pereira. Maar de administratieve beslommeringen, waar de bibliotheek veel mee te maken krijgt, blijven lastig zegt ze. ‘Het elektronisch bestelsysteem is de grote ergernis van iedereen. Het kost veel meer tijd dan vroeger.’ DALING ZIEKTEVERZUIM Hoe is het nou werkelijk gesteld met de werkstress binnen Wageningen UR? ‘Bijna driehonderd mensen kwamen vorig jaar bij het bedrijfsmaatschappelijk werk, en een derde daarvan komt vanwege werkstress’, vertelt bedrijfsmaatschappelijk werker Rene Hoevenaren. Het aantal mensen met stressklachten groeide de afgelopen jaren, en ook de workshops over omgaan met werkstress trekken meer deelnemers. Daarentegen is het ziekteverzuim dat is gerelateerd aan werkstress, dus mensen met een burn-out of spanningsklachten, juist gedaald. Hoevenaren concludeert dat medewerkers eerder met klachten komen, waardoor erger vaak voorkomen kan worden. ‘Medewerkers en leidinggevenden zijn zich er steeds meer van bewust dat je iets kan doen aan werkstress en dat het zinvol is om op tijd aan de bel te trekken.’ Veltrop van de begeleidingsgroep van de monitor concludeert dat het belangrijk is om via de medewerkermonitor regelmatig van medewerkers te horen hoe ze tegen hun werk aankijken. ‘Want hoe meer mensen de lijst invullen, hoe beter zaken zichtbaar worden, en hoe meer aanleiding er is om samen actie te ondernemen.’

The biannual staff monitor is upon us again. In the 2008 survey, staff expressed a strong commitment to Wageningen UR and satisfaction with their immediate bosses. The main complaints were work-related stress, partly caused by administrative demands that kept people from their real work, and the distance kept by top management. And what’s been done with these results? Not much, according to several staff members who talked to Resource. They’re still stressed out and burdened by brave new digital systems. It’s true that stress has gone on rising, says occupational social worker Rene Hoevenaren, but fewer people go down with stressrelated illnesses, so perhaps they are catching it earlier. Work pressure is now discussed in performance evaluations and stress management courses are offered. Other measures were taken in the Science Groups after the 2008 survey: at the SSG new admin systems have to be rubberstamped by the people who will have to work with them and not just by managers. And the board? The board started a (digital) newsletter and discovered Management by lunching around. The full story? resource.wur.nl/en


22 >> M.I.

TWITTER

EEN INTERACTIEF MEDIUM?

De universiteit gebruikt het veelzijdige Twitter alleen maar om eigen publicaties te delen. Terwijl het medium bij uitstek geschikt is om de vermeende kloof tussen student, medewerker en organisatie te dichten. Of willen wij niet weten wat bestuurders op hun boterham smeren? tekst: Tom Rijntjes / foto: weshootphotosnotbears

Kees van der Ark webmaster en commissaris publiciteit VeSte @KeesvanderArk, 13 tweets, @VeSte09010, 129 tweets. ‘De twitterfeed van de universiteit is vervelend. Het is bedoeld voor interactie en dat gebeurt niet. Ik weet ook niet op wie het is gericht. Als het op de studenten is gericht kan ik het categoriseren als totaal nutteloos. Als het op de buitenwereld is gericht, dan is het nagenoeg nutteloos. Ze kunnen er maar beter mee ophouden tenzij ze het anders gaan aanpakken. Studenten uitnodigen voor evenementen, vragen om feedback, dat soort dingen. Het helpt ook niet dat maar weinig Wageningse studenten Twitter gebruiken. Misschien kan de universiteit de Wageningen University pagina op Facebook met 2100 leden gebruiken, maar dan niet zoals twitter nu. Persoonlijk gebruik ik Twitter nauwlijks, alleen om contact te houden met studentenraadsleden in andere steden, die hebben allemaal wel een twitterfeed. Voor promotie gebruik ik vooral Facebook, gewoon omdat er meer studenten aan meedoen.’

Diana Beljaars student ruimtelijke planning, WU @Sprookje, 3072 tweets ‘Met de universiteit is er geen dialoog, dat is zonde. Ik volg de universiteit wel, maar er komt vrij weinig voorbij. Het meeste dat ik lees wordt geretweet door andere mensen die ik volg. Al die PhD-projecten zijn misschien leuk voor onderzoekers in dat vakgebied, maar voor mij niet interessant. Het is wel leuk om persoonlijke feeds van medewerkers te volgen. Simon Vink is heel gezellig terwijl hij een heel belangrijk persoon is. Soms vraagt hij via Twitter hoe het met me is. Ik gebruik het zelf een beetje als dag-


boek, voor wetenschapsnieuws en om maatschappelijke trends te volgen. Omdat het zo snel gaat blijft het vernieuwend en een leuk tijdverdrijf. Mijn tweets zijn soms heel persoonlijk. Dat kan, omdat ik mijn followers zelden persoonlijk ken, op twee na. Mijn followers wensen me dan bijvoorbeeld sterkte en verder word ik er niet meer mee geconfronteerd. Een mogelijkheid om meer interactie met de universiteit te laten plaatsvinden is een twitterdiscussie organiseren. Dan kan iedereen meedoen door dezelfde hashtag te gebruiken op een bepaald tijdstip. Ik weet alleen niet of er vraag naar is, ik ken eigenlijk maar heel weinig Wageningse studenten die actief tweeten. Het zijn hier vooral dertigers en veertigers die het doen.’

Prof. Michael Muller afdeling Humane voeding, WU @nutrigenomics, 875 follower, 3201 tweets ‘De universiteit zou informatie kunnen delen die met Wageningse expertise te maken heeft. Nu zijn in Nederland nog niet veel wetenschappers actief, in USA zijn het veel meer. Maar er wordt een heleboel beweerd op Twitter. Als een Wageningse wetenschapper daar een andere mening over heeft zou hij dat kunnen delen, zodat de twitterfeed van de universiteit een complete wetenschappelijke informatiebron wordt. Omdat de universiteit zo’n grote organisatie is kan persoonlijk commentaar beter vermeden worden onder de WUR-twitteraccount, dat kan beter via privéaccounts. Om mijn twitteraccount attractief te houden voor zoveel mogelijk mensen tweet ik in het Engels en vermijd ik te vaak over privédingen te schrijven, bijvoorbeeld dat ik ga hardlopen. Ik gebruik het dus als pr-instrument

M.I. << 23

TIME TO TWITTER?

voor ons eigen werk, en als wetenschapskanaal om informatie uit te wisselen. Ik tweet de nieuwste publicaties die ik lees en collega’s in vooral de VS doen hetzelfde. Zo mis je weinig. Sinds ik op Twitter actief ben, ben ik heel goed op de hoogte van de nieuwste ontwikkelingen met name op gebied van personal genomics. Het kost me ook veel minder tijd.’

Hugo Besemer informatie- en collectiespecialist bibliotheek WUR @hugobesemer, 107 tweets ‘Mensen hier hebben de toepassing nog niet gevonden. Het zijn er ontzettend weinig. De mensen die het wel gebruiken zijn volgens mij vooral getrokken door de nieuwheid, niet per se dat het handig is. Ik begon zelf met interactief tweeten, nu is het verworden tot een veredelde RSSfeed. Ik zou eigenlijk niet weten waarom, dat is gewoon zo gebeurd. Ik heb gelezen dat Twitter een attenderingsmiddel wordt, gebruikt om journalisten te bereiken. Het zou overigens gek zijn als een institutionele feed persoonlijke dingen ging tweeten. Mijn eigen tweets zijn beschermd omdat ik ze niet op Google wil hebben. Ik denk niet dat er iemand is die mij helemaal kan volgen, want wetenschap, lokale politiek en persoonlijke dingen lopen door elkaar. De nieuwheid van sociale media leidt soms tot vreemde situaties. De vrouw van een Britse vriend was overleden. Facebook heeft geen protocol voor overleden gebruikers

en haar man kent haar wachtwoord niet. Op internet bestaat zij nog steeds.’

Dr. Reint-Jan Renes sectie Communicatiewetenschap, WU @ReintJanRenes 162 tweets ‘Wat ik zie is dat de universiteit eigenlijk zonder filter alles maar door lijkt te sturen. Door de halverwege afgebroken berichten zonder persoonlijke noot verliest het voor mij alle urgentie. Het zou beter zijn als de universiteit als eenheid een berichtenstroom zou hebben, maar dat ook doorzichtig is wie daar achter zitten en wat zij doen. Mensen die sterk geafficheerd worden met de universiteit zouden meer openheid kunnen bieden, maar dan moeten ze het wel willen. Ook bij zaken waarbij de universiteit in het nieuws komt zoals recent met de veehouderij zouden ze iets met Twitter kunnen doen. Voor het vak sociale pyschologie in september heb ik bij wijze van experiment een twitteraccount aangemaakt waar ik de studenten die het vak gaan volgen op attendeer. Daar komen dan relevante berichten op en er is ruimte voor interactie. Mijn persoonlijke twitteraccount gebruik ik pas een aantal maanden. Het is erg zoeken naar een balans tussen persoonlijk en professioneel. Het is lastig om in 140 tekens boeiend over mijn vakgebied te vertellen. Maar als communicatieonderzoeker wil ik er wel meer mee kunnen doen.’

The university only uses Twitter to announce publications. Couldn’t the medium be used to close the gap between students, staff and management? Or don’t we want to know what the board had for breakfast? Kees van der Ark (webmaster, VeSte) favours Facebook for publicity purposes and Twitter just to keep in touch. Student Diana Beljaars finds the university’s tweets boring but likes it when Simon Vink asks how she is. As far as she can see, Twitter is more popular with fortysomethings than with students. Prof. Michael Mulder says: follow the US example and make use of Twitter to make and challenge scientific claims. He tweets in English and keeps business and personal strictly separate. Librarian Hugo Besemer thinks people haven’t really discovered Twitter yet, but Dr. ReintJan Renes has – as befits a communication scientist. He made a Twitter account for students on a course. He’s been tweeting for some months, but he says it isn’t easy to say something sensible in 140 characters. The full story? resource.wur.nl/en


24 >> student

Nepcrisis bezorgt studenten onrustige nacht Vijf uur slaap krijgt studente Jo-Ann Parabirsing de eerste nacht na de uitbraak van de voedselveiligheidscrisis. Zelfs ’s nachts komen er nog mails en telefoontjes van verontruste consumenten en organisaties binnen. De maandag begon voor Jo-Ann en haar medestudenten van de master Food Safety met het bericht dat er verhoogde waarden van radioactiviteit zijn aangetroffen in babyvoeding. Als ze dat horen, breekt er paniek uit in Jo-Anns groepje, dat de Nederlandse overheid vertegenwoordigt. Drie andere groepen representeren een consumentenorganisatie, de zuivelbedrijven en de vleesindustrie. De crisis wordt al snel gemeld op de – nagemaakte – homepage van CNN, en de pers stelt vragen over het gevaar voor de volksgezondheid. De consumentenorganisatie spreekt over ‘mogelijk gevaar’ en een woordvoerder van de zuivelbedrijvengroep noemt kanker als risico. ‘Maar pas op de lange ter-

De fakesite van CNN

mijn’, voegt de studente er geruststellend aan toe. ’s Middags besluit het overheidsgroepje de verdachte babyvoeding uit de schappen te halen. Inmiddels is echter duidelijk geworden dat de radioactiviteit van room en ham uit de Oekraïne afkomstig is. De ham zit in diepvriespizza’s en wordt ook voorverpakt verkocht in supermarkten. Na een onrustige nacht is er de volgende dag veel discussie: moeten de producten uit de schappen worden gehaald? Net wanneer de

groepen het eens dreigen te worden, komt het nieuws dat de crisis op miraculeuze wijze is beëindigd. Jammer, vinden de studenten. ‘Het begon net leuk te worden, we kregen net overzicht’, aldus Marieke Pen. EMOTIES Je hoofd koel houden is de basis van crisismanagement, vindt JoAnn. ‘Dit is een goede oefening om jezelf niet onder druk te laten zetten.’ Toch kon ze die nacht moeilijk slapen. ‘We bleven met elkaar

AID-ouderschap voor dummies Wat doe je als je verliefd wordt op je kind, of het enorm agressief blijkt te zijn? Toekomstige mama’s en papa’s leerden het afgelopen weekend tijdens een training alle kneepjes van het AID-ouderschap. Voor je als koppel tijdens de algemene introductiedagen (AID) voor nieuwe WU- en VHL-studenten in Wageningen de voogdij krijgt over ongeveer tien koters, moet je verplicht deelnemen aan het mentortrainingsweekend. Het AID-bestuur organiseert de cursus een paar keer per jaar. ‘Als mentor krijg je te maken met blanco studenten waarvoor Wageningen en het studentenleven helemaal nieuw is. Een goede begeleiding is erg belangrijk’, vertelt bestuurslid Boyen


van Gorp. Om je een idee te geven: hier enkele Do’s en Don’ts voor aanstaande AID-ouders.

feest om met je kindje te gaan vozen’, legt Boyen uit.

in contact op Facebook en per mail. Ik was zo opgewonden, ik wilde graag actie ondernemen.’ Studiegenoot Kleanthis Fytianos noemt de fictieve crisis een soort generale repetitie. ‘Het grappigste is dat we in het begin dachten dat het echt was.’ De crisis die vorige week werd gesimuleerd, is een onderdeel van het vak Food Safety Management. De studenten leren er veel over onderlinge communicatie, consumentenreacties, gevolgen en kosten, zegt opleidingsdirecteur Ralf Hartemink. ‘Opeens spelen emoties en kosten een rol. Ook al is er misschien geen gevaar, de consument wil gewoon geen radioactiviteit in voedsel.’ Volgende week bezoeken de studenten Unilever. Hartemink: ‘Daar krijgen ze te horen hoe het er echt aan toegaat bij een incident – bedrijven spreken niet over een crisis. In het echt is het nog veel complexer dan wat wij in twee dagen Alexandra hebben nagespeeld.’ Branderhorst

MENTOREN EN VRIJWILLIGERS NODIG Tachtig koppels zijn er dit jaar nodig. De CAID zoekt nog 36 mentoren voor masterstudenten, dus 18 koppels, WU en VHL-student. Geef je snel op, dan krijg je een gratis training. Of word vrijwilliger en help bij het opzetten van podia, het begeleiden van artiesten, eten uitdelen, et cetera. Info: www.caid.wur.nl.

>>DO: Houd het gezin bij elkaar. Wat doe je dan als de helft van je kindjes naar KSV wil en de andere helft naar Ceres? Boyen: ‘Begin autoritair, neem zelf de beslissingen als een echte leider. Als je kindjes elkaar wat beter kennen, kun je ze zelf democratisch een beslissing laten nemen.’

>>DO: Bak pannenkoeken. AID-bestuurslid en ex-mama Edith van den Bergh: ‘Het is superleuk en lekker om na de laatste feestnacht in de ochtend zelf pannenkoeken te bakken en dan op te eten met je kindjes. Mijn AID-ouders hebben dat met mij gedaan en ik heb het ook weer met mijn kindjes gedaan.’

een vereniging gaan, en bij welke’, meent Boyen.

>>DON’T: Vozen met je nageslacht. Het is niet verboden om een relatie te beginnen met een kind, maar tijdens de AID is het af te raden. ‘Je verliefdheid maakt het moeilijker al je kinderen genoeg aandacht te geven. Wacht liever tot het laatste

>>DON’T: Je kroost forceren lid te worden bij jouw vereniging. ‘Het is belangrijk om je kinderen van alles te laten proeven en ze niet te indoctrineren met je eigen verenigingsverhalen. Uiteindelijk moeten ze zelf beslissen of ze bij

>>DO: Meld agressief of onhandelbaar gedrag van een kind. Stap hiermee naar het AID-bestuur. Boyen: ‘Wij zorgen dan voor een oplossing, zodat de ouders zich op de rest van hun kinderen Christoph Janzing kunnen richten.’

student << 25

VeSte krijgt driekwart zetels studentenraad Bij de verkiezingen voor de studentenraad heeft VeSte een daverende overwinning behaald. Twee zetels gaan naar Chinese studenten. Precies 1592 studenten brachten een geldige stem uit bij de verkiezingen voor de studentenraad. Daarmee nam bijna dertig procent de moeite om te gaan stemmen voor het medezeggenschapsorgaan van studenten, waar voor het eerst in drie jaar weer verkiezingen voor plaatsvonden. De Progressieve Studenten Fraktie (PSF) krijgt drie zetels. De overige negen zetels gaan naar VeSte. Dat maakte rector Martin Kropff op 2 juni bekend in Forum. ‘Het is een grandioze overwinning’, zegt VeSte-lijsttrekker Erwin Hofman. ‘We zijn echt superblij en hebben enorm veel zin om te beginnen.’ Toch is ook Ewoud Nijhof, de nummer één van de PSF tevreden. ‘Drie zetels is het minimale, daar kunnen we hard mee aan de slag. We hebben dit jaar een goed

team en gaan volgend jaar heel hard terugkomen.’ INTERNATIONAAL In de nieuwe studentenraad komen tien Nederlandse en twee Chinese studenten. VeSte en PSF hebben wel geprobeerd ook studenten uit andere landen te werven. ‘Dat is lastig’, zegt Zhang Wen van de PSF. ‘De meeste internationale studenten zijn hier met een beurs voor hun master. Ze hebben de steun van familie nodig om langer te kunnen blijven.’ De Chinese studenten die dit jaar in de raad zitten, zochten ook kandidaten in hun kennissenkring. Yi ‘Apple’ Bingqing van VeSte: ‘In China zijn studenten niet betrokken bij de ontwikkeling van beleid, dus het is een geheel nieuwe ervaring. In het begin was ik bijvoorbeeld bang om te spreken, nu niet meer. Toen Chinese vrienden die verandering bij mij zagen, kreAB gen ze ook interesse.’

CRISIS MANAGEMENT: NOT FOR DUMMIES

GEZOCHT:

Dutch government rep JoAnn Parabirsing had a bad night. Emails and phone calls from worried consumers, a report on CNN’s website, and a dairy company spokesman talking about cancer... Should the baby food and pizzas suspected of radioactivity be withdrawn? Suddenly it all blew over – the end of the role-play for the MSc in Food and Safety. Next week Jo-Ann and her fellow-students will visit Unilever to compare notes with the pros on food crisis management.

STUDENTVERSLAGGEVER VOOR RESOURCE De redactie van Resource is op zoek naar freelance studentverslaggevers bij Wageningen Universiteit en bij Van Hall Larenstein in Velp en Wageningen. Lijkt het je leuk om artikelen te schrijven over het onderwijs en het studentenleven, kom dan bij Resource! We bieden een vergoeding, een leerschool en naamsbekendheid. Ervaring in de journalistiek heb je niet nodig, nieuwsgierigheid en een vlotte pen wel. Interesse? Mail of bel Alexandra Branderhorst, redacteur van Resource, tel. 0317 481725 / mail alexandra.branderhorst @wur.nl

AID: PARENTING FOR DUMMIES Thinking of volunteering to ‘parent’ new students in August? Hurry to sign up at www.caid.wur.nl. You’ll get training on the ‘DOs and DON’Ts’. DO give a firm lead and keep the family together, bake pancakes and report any antisocial behaviour. DON’T have a fling with a ‘child’ (at least not during AID week) or pressurize your kids to join your club.

CHINESE IN STUDENT COUNCIL

FOTO: AID

Student party VeSte was the undoubted winner in the Student Council elections, gaining nine of the twelve seats. The other three went to PSF. The new Council includes two Chinese students. An exciting experience as in China students aren’t involved in policy making, says VeSte’s Yi Bingqing. The full story? resource.wur.nl/en

Oefening in samenwerking tijdens een mentortrainingsweekend.


26 >> student NACHTLEVEN

SUSHI-CEMENT

Met het nachtleven op de campus wordt het nooit wat. De Wageningse raad stak er vorige week definitief een stokje voor. Het nieuwe bestemmingsplan voor de campus verbiedt uitdrukkelijk zelfstandige detailhandel of horeca. Dus geen coffeeshop, dancing, nachtclub of partycentrum. Tenzij in eigen beheer.

Oude Chinese beschavingen gebruikten een extreem stevig metselmortel dat zelfs zware aardbevingen doorstaat. Chinese onderzoekers hebben nu ontdekt welke bestanddelen het cement zo sterk maken. Dat meldt Noorderlog. Meng ongebluste kalk met kleefrijst, en je krijgt een nagenoeg onverwoestbaar mengsel van amylopectine en calciumcarbonaat. Daarom ligt sushi dus zo zwaar op de maag.

CAMPUS CULINAIR

door Arianne van Leeuwen

De Dreijen: 7,5 STIJN << Fietswrak Mijn fiets is mijn zieligste bezit. ‘Als je geluk hebt kun je er nog makkelijk een jaar op rondrijden’, had de verkoper gezegd. Ik dacht dat het een verkooppraatje was. Inmiddels is de fiets bijna twee jaar verder. Vijf euro afschrijving per jaar. De remmen zijn geheel versleten. Vorige week moest ik noodgedwongen een vluchtheuvel opknallen om een aanvaring met naderend verkeer te voorkomen. Tijdens het fietsen maakt mijn fiets piepende, zuchtende en krakende geluiden. Elke dag klinken ze weer ietsjes luider. ’s Ochtends rij ik ermee weg, wetend dat ik de gehele dag niets zieligers ga horen. Iedereen ziet dat het ding hevig aan het aftakelen is en toch laat ik hem dag in dag uit werken. Mijn vader zegt dat hij hetzelfde lot ondergaat nu de AOW-leeftijd zo goed als zeker wordt verhoogd. Sinds vandaag zwabbert het achterwiel zo sterk dat ik niet langer in staat ben aan de rechterkant van de weg te blijven. Mijn achterwerk schudt noodgedwongen links en rechts mee. Het is een fiets die de gebruiker in een permanente staat van dronkenschap laat verkeren. Steeds opnieuw moet ik bijsturen, maar mijn fiets reageert nauwelijks. Ook harder trappen heeft geen enkele zin. Het lijkt alsof ik een begrenzer heb die maakt dat ik met continue traagheid de rit vervolg. Mijn gevoel zegt dat ik elk moment mijn achterwiel kan gaan verliezen. Heel langzaam verlies ik mijn evenwicht. Voorzichtig dringt het tot mij door dat het nu echt afgelopen is. Jammer. Deze fiets maakte mijn student-zijn. Iemand in een werkzaam leven zou het absoluut onverantwoord vinden op zo’n wrak door te blijven rijden. Zelf pas ik niet in het studentprofiel – ik drink nauwelijks bier en ben ongeschikt voor reclames van Hi – maar mijn fiets compenseerde alles. Je hoefde daar maar een glimp van op te vangen en het was duidelijk dat ik studeerde. Teleurgesteld gooi ik mijn identiteit bij het oud ijzer – waar ie trouwens ook vandaan komt. Heeft iemand voor mij een nieuw Stijn van Gils fietswrak? Ik bied tien euro.


Ik ben: op de Dreijen. Een gemoedelijke plek bovenop de berg waar je voelt dat het einde nadert. Er zijn grootste plannen voor het terrein. Nu kan je er gelukkig nog steeds studeren en lunchen. Volg de meute en je weet waar je moet zijn: het Scheikundegebouw. Ik eet: broccolibloemkoolsoep, een panini met brie en tomaat, een Vietnamese loempia en een banaantje. Lekker fusion. Ik proef: een origineel soepje dat door de toevoeging van krakendverse peterselie het niveau van Cup-a-Soup ver overstijgt. De warme panini is om je vingers bij af te likken, een kruidig broodje, smeltende brie tot aan je ellebogen, lek-

ker! Helaas lijkt de loempia een mislukt experiment van eerstejaars scheikundestudenten. Als gebakken banaan zou hij het gek genoeg nog heel redelijk doen. Maar dat was het dus niet. Ik word: bijna verliefd op de vriendelijke dames van Albron. Ze geven de kleine kantine een ontspannen, haast kneuterig sfeertje. Ik vind: dat kneuterigheid ondergewaardeerd wordt. Albron blijft Albron dus de details moeten het maken (of kraken). Voor zeven euro fiets ik met een tevreden maag fluitend naar huis. De Dreijen heeft het gemaakt. Cijfer: 7,5.

student << 27 ONDERGOED Een tip voor mannen: draag strakke boxershorts, liefst wit of zwart. Je marktwaarde stijgt erdoor. Dat blijkt uit ondergoedonderzoek van bureau Motivaction. Dus weg met die felle kleurtjes. O ja, nog een belangrijke tip: schoon doet het bij de vrouwen ook goed.

RE: CYCLE Stijn’s doesn’t drink or star on mobile phone ads, so his rattly old ten-euro bike was an essential part of what made him a ‘real student’. A sad day, then, when he finally had to dump the bike. Anyone got an old boneshaker to spare? Stijn bids ten euros.

FOTO: HOGE NOORDEN

CAMPUS CUISINE: DE DREIJEN

DE BINNENPLAATS VAN HOGESCHOOL VAN HALL LARENSTEIN wordt omgetoverd tot een watertuin. De tuin is gefinancierd door waterbedrijf Wetsus, ter compensatie van de blauwe containers die hier het vrije uitzicht bederven. De noodlokalen zijn van Wetsus, dat tijdelijk huisvest in het pand van Van Hall. Het AOC, de groene VMBO/MBO van Leeuwarden, verzorgde ontwerp en realisatie, Van Hall leverde de beplanting en KdF ruimte.

‘WE GAAN UIT DE KLEREN VOOR HET MILIEU’

Wie? Kim van Groningen Wat? Coördinator HappyJMA Wageningen Waarover? Ludiek fietsprotest zaterdag 19 juni Waarom? Uit protest tegen vervuiling Hoe? Zonder kleren

Waarom bloot op de fiets? ‘We doen het voor het milieu. Het is een protest tegen de vervuiling door auto’s. De actie is ook om te vieren dat de mens een mooi lichaam heeft, en dat wij geen schaamte voor ons lichaam voelen.’ Hoeveel mensen fietsen mee? ‘Van HappyJMA doen er vijf tot tien mensen mee. Een aantal twijfelt nog, maar we rekenen zaterdag op ongeveer twintig mensen.’ Dress code is ‘as bare as you dare’. Hoe ga jij? ‘Ik ga helemaal bloot. Dat is wel spannend, ja. Voor de start versieren we ons lichaam nog met teksten.’ Wat als de politie bezwaar maakt? ‘We hebben de demonstratie aangekondigd bij de gemeente. Als de politie zegt dat we ons moeten aankleden, dan wachten we tot ze weg zijn en trekken we alles weer uit.’ Niet bang om bloot op YouTube te komen? ‘Nee hoor. We willen zoveel mogelijk media-aandacht voor deze actie. De boodschap moet overkomen.’ En wat als het regent? ‘Dan stellen we de actie een weekje uit.’ CL

This week Arianne went to the Chemistry building at De Dreijen for a ‘fusion’ lunch of soup, a panini, a spring roll and a banana. Cost: seven euros. Verdict: finger-lickin’ good, except for the spring roll, which brought to mind a failed chemistry experiment. The Albron ladies created a cosy atmosphere – an undervalued ingredient, says Arianne. Grade: 7.5.

NUDE FOR NATURE Kim van Groningen of HappyJMA Wageningen explains why a bare bike ride seemed the best way to protest against pollution on 9 June. She expects about 20 people. Dress code: ‘as bare as you dare’. It’s a fairweather demo though: rain would stop play. The full story? resource.wur.nl/en


28 >> student HOSPITA Is je kamernood hoog? Trek bij een eenzame bejaarde in. Daar zijn er nogal veel van, en ze wonen vaak riant. SOlink koppelt sinds april behulpzame studenten aan eenzame ouderen. Je doet kleine klusjes voor je nieuwe oma en zij kookt af en toe voor je. SOlink strijkt natuurlijk wel een deel van je huur op.

>> HET ECHTE WERK LONELY IN CHINA

GEÏSOLEERD IN CHINA Wie? Noor de Laat Wat? Onderzoek naar uitlopen tropische boompjes Waar? Xishuangbanna, China Waarom? Afstudeerthesis Bos- en natuurbeheer, Wageningen Universiteit ‘Voor mijn onderzoek heb ik planteigenschappen zoals schaduwtolerantie gemeten van tropische, jonge boompjes. Die boompjes stonden in de tropische tuin van het onderzoeksinstituut, een prachtige tuin van negenhonderd hectare. Na het meten knipte ik de boompjes af op ongeveer drie centimeter van de grond en keek ik of ze opnieuw uitliepen. Sommige soorten maken vaker en meer uitlopers aan dan andere. Ik wilde weten of er een relatie was tussen het opnieuw uitlopen van bepaalde soorten en hun planteneigenschappen. Ik heb in China de Westerse cultuur en het gevoel van vrijheid dat ik in Nederland heb erg gemist, en voelde me bij tijd en wijle erg geïsoleerd. Dat heb ik nooit eerder gehad, terwijl ik toch al veel heb gereisd. Soms waren cultuurverschillen vervelend, soms hilarisch. Toen ik bijvoorbeeld in de kantine op het instituut voor het eerst bij Chinese studenten aan een tafeltje ging zitten, stonden ze meteen op om weg te gaan. Dat was heel raar. Ik dacht dat er wat mis met me


was, dat ik stonk ofzo. Na een tijdje ging het beter. Ik was een van de weinige buitenlandse studenten en ze moesten waarschijnlijk even aan mij wennen. Ik vond het ook lastig dat ze daar nauwelijks Engels spraken. Een meisje waar ik mee samenwerkte had speciaal een vertaalcomputer gekocht om met mij te kunnen communiceren, een peperduur ding. Maar het kraamde alleen maar onzin uit: dan zei hij dat de sprinkhaan verkeerd in de lift zat of zo. De mensen werken zich wel kapot. Zeven dagen per week van acht uur ’s morgens tot elf uur ’s avonds is geen uitzondering. Dat werd ook van mij verwacht. Ik heb ze uiteindelijk uitgelegd dat ik toch wel een dagje per week vrij wilde. Verder wordt in China alles gecontroleerd. Ze hebben geen Facebook en de helft van de zoekresultaten van Google wordt geblokkeerd. Ik werd ook persoonlijk constant in de gaten gehouden. Als ik ergens naar binnen ging moest ik me altijd in- en uitschrijven. Het werd wel heel gek toen de ICT-medewerker op een gegeven moment spyware op mijn computer ging installeren. Chinezen laten verder veel boeren als teken dat het eten goed smaakt. Dat doe ik nu ook nog wel eens. Ik moet echt opletten dat ik me inhoud als ik met mijn ouders aan tafel zit.’ Christoph Janzing

Noor de Laat (Forest and Nature Management, Wageningen University) went to Xishuangbanna in China to study sprouting in saplings of tropical tree species for her thesis. Some cultural differences were difficult, others were hilarious. She didn’t like the lack of freedom (no Facebook), the feeling of being under constant surveillance. There were some lonely moments, although one Chinese student went so far as to buy a translation computer to cross the language barrier. Unfortunately, it produced gobbledegook. The working culture made a big impression on Noor: ‘People work themselves into the ground. Seven days a week from 8 a.m. to 11 p.m. is not exceptional.’ One of the hilarious differences was the custom of belching to show your appreciation of a meal. Noor had to drop that habit double-quick when she came home. The full story? resource.wur.nl/en

service << 29

Wageningen UR zoekt: Hoofd Publieksdiensten Bibliotheek Wageningen UR Wageningen UR, Wageningen Vacaturenummer: FB-0000-9

Hoofd Digitaal Productiecentrum Bibliotheek Wageningen UR Wageningen University, Wageningen Vacaturenummer: FB-0002-3

Assistant Professor in Biophysics (Tenure Track) Wageningen University, Wageningen Vacaturenummer: AFSG-BIP-0000

PhD Production of worm biomass from clean waste streams Wageningen University, Leeuwarden Vacaturenummer: AFSG-ETE-0005

Hokjesdenken De oplossing was meelwormenreep, maar we vonden ook meelwormenpoep en meelwormenroti in onze mailbox. Die laatste geven we als tip aan entomoloog Arnold van Huis. Als groot pleitbezorger van insectenvoedsel heeft hij contact met topkoks: wie weet is meelwormenroti straks een culinaire hit. De goede oplossers: Cees Niemeijer, Asserpark 6a, Henk Parmentier, leerstoelgroep Nematologie, Renée & Susan van der Salm, H201, Droef 39, Hoevestein 1E, Ellen Slegers, Conny van Soest-Tiggelman, Marianne van der Gaag, Willem Menkveld, Mariëtte Broers, Marian BosBoers, Jan Meuleman en Ditje van der Vossen. Horizontaal 1. Zijn malariamuggen dol op 7 Zijn rupsen dol op 11 Haar naam komt niet voor 12 You Only Live __, Bond-film 14 Dat scheelde maar een haartje 15 Hebben Velp en Leeuwarden moeite mee 17 Hoort het schip in te gaan 19 Senior 21 Opsteker 30 Hangt onder een bureau 31 Traag bewegend dier 32 Werkafspraken 33 Die zingt een toontje lager 35 Moet je voor oppassen bij het hoofdgebouw 38 Hij mag het met de koningin doen 39 __ de Boer, leest het nieuws 41 Het hele __ 43 Bijv. 44 Jong dier op je toetsenbord 45 Speelde zich met kussens af in het Forum

PhD Molecular Nutrition Wageningen University, Wageningen Vacaturenummer: AFSG-HNE-0013

Postdoc Catalytic production of acrylamide from renewable resource Wageningen University, Wageningen Vacaturenummer: AFSG-ORC-0005

Researcher Behavior of Plant Protection Products in the Environment Alterra, Wageningen Vacaturenummer: ESG CWK-0046

Researcher ESA ODEMM Wageningen University, Wageningen Vacaturenummer: ESG CWK-0048

AIO Aquatische Ecologie Alterra, Wageningen Vacaturenummer: ESG ECO-0022

Teamleider Praktijkonderzoek Plant en Omgeving, Lelystad Vacaturenummer: PSG-AGV-0005

Full Professor in Experimental Biosystematics Wageningen University, Wageningen Vacaturenummer: PSG-BIOSYS-0002

Onderzoeker Kwaliteit Kasgroenten Verticaal 1. Afgekorte non 2 Natuurorganisatie 3 Frans water 4 Een organische verbinding als vitamine D 5 Overheidsklussen 6 Houdt de boel bij elkaar 7 Schandelijk 8 Kan tochtig zijn 9 Moet je soms afleggen 10 Krijgt zeldzame vegetatie op het dak 11 Heeft trillend blad 13 Spaans volksversje 16 __ Vicious, punk 18 Daar wordt lauw bier geschonken 20 __ Qaida 23 Prost of Clark 24 Zo fietst Kim van Groningen naar Arnhem 25 Opleidingsgraad 26 Hangt rond in het toilet 27 Publieke omroep 28 Heeft AltaVista en Flickr in handen 29 Teistert nu het vee in Japan 34 Werd overgenomen door Spyker 36 Duits energiebedrijf 37 Roepnaam van Eisenhower 40 Hoort bij wee 42 Opleidingsgraad

Praktijkonderzoek Plant en Omgeving, Bleiswijk Vacaturenummer: PSG-GLAS-0010

PhD position Environmental Economics Wageningen University, Wageningen Vacaturenummer: SSG-ENR-0002

Junior Projectcontroller LEI, Den Haag Vacaturenummer: SSG-LEI-FC-0000

Wetenschappelijk onderzoeker informatiemanagement en ICT in de Agri-food sector LEI, Den Haag of Wageningen (in overleg) Vacaturenummer: SSG-LEI-M&K-0000

Secretaresse Mail de oplossing voor donderdag naar [email protected]

LEI, Wageningen Vacaturenummer: SSG-LEI-SECR-0001

Secretaresse Wageningen University, Wageningen Vacaturenummer: SSG-RSO-0000


30 >> service mededelingen Mededelingen van en voor studenten en medewerkers. Lever maximaal 75 woorden aan op donderdag voor verschijning via [email protected], met als onderwerp ‘Mededeling’.

WSO Student Support Do you have questions/complaints/ problems with/about, for example, the university, jobs, your caretaker or anything else? Email the WSO Student Support! This is a point of support for any problems that students can have. We try to help you with your questions and problems. If we do not have the right answer on your questions, we do our best to refer you to the right persons/ bodies; we have an extended contact list. DO NOT HESITATE TO CONTACT US IF YOU HAVE A PROBLEM: [email protected]

Vivavoce zoekt Tenoren Ons gezellig, jong koor is voor een a-cappella project nog op zoek naar een tenor. Elke drie weken repeteren we op zondag aan ons klassieke repertoire. We zoeken een tenor met enige zangervaring en je moet zelf noten kunnen instuderen. Wil je de sfeer proeven? Zondag 13 juni is onze volgende repetitie om 13.00 in de Danszaal van ’t Venster in Wageningen.

Voor ons programma en meer informatie, zie www.vivavoce.nl Om je aan te melden, mail naar [email protected]

agenda 10 - 12 June No One Knows About Persian Cats From the director of Turtles can Fly comes a movie about two young musicians who try to get a band together in the (illegal) music underground-scene in Iran. Special Jury-prize in Cannes. MOVIE W, LA13. INFO: WWW.MOVIE-W.NL

Wednesday 16 June Lecture SG: The power in music: rap, race, gender and everyday interpersonal politics Join André Krouwel (VU) to see how our daily lives are influenced by power relations in one of the most influential cultural products of our time: music. Learn to ‘read’ which power relations are visible in rap video clips, and who is principle and who is subordinate. Become familiar with resources (power bases) used in pop culture and discover how expressions of power impact you. LA13, 20.00 HRS. WWW.STUDIUMGENERALE.WUR.NL

Donderdag 17 juni Wageningen Business Café Met een presentatie over het Food4You Kennisfestival, over

14 juni

WERELDSE PROBLEMEN

>> NO GO

Meltdown in Tibet is een politieke film. De rivieren in Tibet worden bedreigd door klimaatverandering en de reusachtige dammen die het grote China bouwt. Tibetaanse nomaden worden verdreven van hun traditionele grasland en gehuisvest in gure dorpjes. Voer genoeg dus voor het discussie na afloop: mensenrechten, natuurbehoud, waterbeheer. Helaas zullen alleen voetbalhaters de film bekijken. Het begaafde deel van dit land viert op dat moment de 10-0 waarmee Nederland Denemarken heeft ingemaakt. 20.00 UUR, STUDIUM GENERALE, WAGENINGEN


>> GO

18 en 19 juni

STRAATFEESTJE

Voor de achtentwintigste keer: het Leeffestival in de Wageningse binnenstad. Uit alle hoeken van het land komen artiesten hun kunsten vertonen. Wacht dacht je van de wandelende coach van Happiness4All, acrobaten die je raadsels voorleggen en het levensgrote Spaghetti Slurpspel? Het Ministerie van Stoeptegels en Grassprieten kijkt of Wageningen voor een keurmerk in aanmerking komt. Kortom: twee dagen dansen, muziek, schmink en steltlopers. Laat je geest vrij, als je durft tenminste. Waarschuwing: er kunnen blote fietsers voorbij komen. Gratis. VR. 19-23 UUR, ZA. 12-17 UUR, WAGENINGEN, WWW.LEEFFESTIVAL.NL

gezond en lekker eten. De derde donderdag van de maand is de vaste datum voor ondernemers en ondernemende medewerkers. Het netwerkmoment! HOTEL DE WERELD, 16.00 UUR. WWW.WUR-BUSINESSCAFE.NL

18-19 June 28th LEEFfestival The LEEFfestival” (literally: “Dare to LIVE festival”) has its own distinct character: The street is the stage and the stage is the street; enabling perfect interaction between artist and audience. The program covers a wide range of artistic disciplines ranging from small, intimate acts to bombastic larger-than-life performances (and everything in between). Come and enjoy the experience! INFORMATION: WWW.LEEFFESTIVAL.NL/EN/

Monday 28 June End of the college year with BBQ It has been a good year with many new faces and activities. If you like to meet eachother one more time, or to meet us last-minute for the first time, before celebrating the summer holiday, come join us on our evening barbecue! Free access after subscribing via email: [email protected] (mention activity). MORE INFORMATION: WWW.INDEWERELD-SP.NL DUIVENDAAL 7, 7.00 PM.

BRUILOFTEN, FEESTEN, BORRELS, BARBECUES, ZAKENLUNCHES, PROMOTIES, ETC. Ook voor party- en cateringvolle Sfeer nce! service (bekend om hoge ambia r ras) kwaliteit en verscheidenheid) (ook te Dennis en Carla Klos Costerweg 5, 6702 AA Wageningen, telefoon 0317-425949

service << 31

2010

2010

Wat vind jij van je werk?

How about your work?

Wat vind jij van je dagelijks werk bij Wageningen UR?

What do you think about your job at Wageningen UR?

Hoe kijk jij bijvoorbeeld aan tegen organisatie, sfeer en leidinggevende? Wat is er nu echt belangrijk? Deel je ervaringen, geef je mening en laat je horen via de Medewerkermonitor 2010!

How do you view the organisation, atmosphere and management? What do you consider most important? Share your experiences and your opinion in the Employee Monitor 2010!

Je ontvangt de monitor per e-mail. Invullen kost je 10 minuten. Hoe meer reacties, hoe duidelijker zaken zichtbaar worden. Zo kunnen we met elkaar gericht aan de slag om de kwaliteit van het werk te verbeteren.

You will receive an e-mail questionnaire. Filling it out will only take 10 minutes. The higher the response, the clearer the issues. Together, we can focus our efforts on improving the quality of our jobs.

Gezamenlijk werken aan Wageningen UR… benut die kans tussen 14 en 28 juni!

Working together on Wageningen UR… take your opportunity between 14 and 28 June!

Kijk op intranet wat er met de resultaten van de Medewerkermonitor 2008 is gedaan: intranet > people > welzijn&gezondheid > medewerkermonitor

To see how the results of the Employee monitor 2008 have been used, visit the intranet: Intranet > People > Well-being & Health > Employee monitor

Noldus IT is al 20 jaar een innovatieve ontwikkelaar van oplossingen voor gedragsonderzoek bij mensen en dieren. Onze systemen worden gebruikt door universiteiten, onderzoeksinstituten en researchafdelingen van bedrijven in meer dan 75 landen. Vanwege uitbreiding van ons team zijn wij op zoek naar een enthousiaste nieuwe collega:

Account Manager

Animal Behavior Research / Neuroscience (m/v)

Functie – Wij bieden in Wageningen een uitdagende commerciële functie waarin je verantwoordelijk bent voor de verkoop van unieke oplossingen voor observatie- en gedragsonderzoek aan internationale onderzoekers. Deze kunnen variëren van geavanceerde software pakketten tot volledig geïntegreerde meet- en analysesystemen. Toepassingen zijn legio: onderzoek naar de relatie tussen hersenen en gedrag; preklinisch gedragsonderzoek in de farmaceutische industrie; voedergedrag van vogels etc. 3UR¿HO±+%2$FDGHPLVFKZHUNHQGHQNQLYHDX9HUNRRSHUYDULQJLVHHQSUp$I¿QLWHLWPHWZHWHQVFKDSSHOLMNRQGHU]RHN en de toepassingsgebieden van onze producten is vereist. Tevens heb je goede communicatieve eigenschappen, een uitstekende beheersing van de Engelse taal en stap je gemakkelijk op mensen af. Je bent een enthousiast, gedreven en hebt een gezonde dosis humor. Regelmatig internationaal reizen (gemiddeld 1 week per maand) is structureel onderdeel YDQGHIXQFWLH.HQQLVYDQRIDI¿QLWHLWPHWFRPSXWHUHQYLGHRWHFKQLHNLVHHQSUp5LMEHZLMV% Bedrijf - De cultuur binnen ons bedrijf is gebaseerd op enthousiasme, een proactieve instelling en klantgerichtheid. Het succes van ons bedrijf wordt sterk bepaald door onze medewerkers. Je vindt bij ons een informele, collegiale en plezierige werksfeer. Als medewerker krijg je uitstekende mogelijkheden voor persoonlijke ontwikkeling en wij bieden goede arbeidsvoorwaarden. Interesse gewekt? Mail je brief met CV naar [email protected] t.a.v. Nathalie Oostendorp. Voor nadere informatie over de functie en een korte kennismaking kun je bellen met de heer Arjan Veenboer (0317-473300). Je vindt meer over ons bedrijf, onze missie, onze producten en natuurlijk de vacature op www.noldus.com.


>>TYPICAL DUTCH

The perfect guests…or the perfect hosts? Politeness takes different forms in different countries. In the Netherlands you say what you mean; in some other countries you say many things out of politeness, without really meaning it. ‘Shall I help with the dishes?’ is a good example. The Dutch can be good hosts and welcome you in their homes pretty soon! A few weeks after arriving in the Netherlands for the first time, I was invited for dinner together with a Portuguese professor who was on a short sabbatical in the Netherlands, at the house of René Wijffels, our boss at that time. Dinner went pretty normally, I thought…until the Portuguese professor decided to be polite and ask if we could help with doing the dishes…In Southern Europe, 99.999% of hosts would have given the expected answer: No! But in the Netherlands you mean what you say and in addition, guests can do the dishes! So the dinner ended with the two Portuguese guests in the kitchen with their hands on the dirty dishes! It was hilarious to hear the traditional Portuguese professor analyzing the situation, which he could not understand. How can you let your guests do the dishes? Even a professor?! As for me, I have stopped asking if I should help with the dishes, unless I am really prepared to do it. However, I do ask myself why guests in Portugal cannot do the dishes and why we ask things we do not Maria Barbosa, researcher Biobased Products en involved at Algea Parc. really mean, and call it politeness. Do you have a nice anecdote about your experience of going Dutch? Send it in! Describe an encounter with Dutch culture in detail and comment on it briefly. 300 words max. Send it to [email protected] and earn fifty euro and Dutch candy.

AFWAS ‘Zal ik even helpen met de afwas?’ In Portugal is dat een beleefdheidsvraag, en zou het antwoord in 99,99 procent van de gevallen ‘nee’ zijn. Maar Nederlanders menen wat ze zeggen. Samen met mijn Portugese professor werd ik te eten uitgenodigd bij mijn toenmalige baas, René Wijffels. Het eten ging prima tot mijn prof beleefd wilde zijn. De avond eindigde met twee Portugese gasten aan de vieze vaat. Het was hilarisch de prof de situatie, waarvan hij niks begreep, te horen analyseren. Hoe kun je je gasten laten afwassen? Vooral een professor!

RESOURCE NOG MEER ORANJE! p.12. Gekleurde wetenschap. Medezeggenschap is tegen fusie VHL. Twee jaar na werknemersenquête

Recommend Documents